�

佛山* Buddha Mountain * Ph�̣t Sơn

Calgary Alberta Canada

[中文|�ENGLISH]

[ TRANG CHỦ |�KINH ĐI�̉N�|�ĐẠI TẠNG KINH | TH�̀N CHÚ | HÌNH ẢNH�|�LI�N LẠC�]

S�́ 1723 10 Quy�̉n�� KINH DIỆU PH�P LI�N HOA HUYỀN T�N

[ Mục Lục | Quy�̉n 1 | Quy�̉n 2 | Quy�̉n 3 | Quy�̉n 4 | Quy�̉n 5 | Quy�̉n 6 | Quy�̉n 7 | Quy�̉n 8 | Quy�̉n 9 | Quy�̉n 10 ]

KINH DIỆU PH�P LI�N HOA HUYỀN T�N

Đại Sư Khuy Cơ bi�n soạn �� Việt dịch: Cố H�a thượng Th�ch Ch�n Thường

Bi�n soạn: Gi�o sư Trương Đ�nh Nguy�n � Tu chỉnh v� hiệu đ�nh: Tỳ kheo: Th�ch Đồng Bổn

-o0o-

QUYỂN 3

PHẨM PHƯƠNG TIỆN

Lược k� ba m�n :
I .�� LAI � (dụng � của phẩm Phương Tiện).
II .� TH�CH DANH (giải th�ch danh từ trong phẩm Phương Tiện).
III.� XUẤT THỂ.�

I . LAI � , c� ba :

1. Trong việc y v�o t�m phẩm l�m ch�nh t�ng th� Li�n hoa c� hai đức : xuất thủy v� khai ph�; Diệu ph�p c� hai năng l� : Quả tốt v� Hạnh cao. Th�m nữa, trong kinh n�i rằng : �nay trong kinh n�y chỉ thuyết nhất thừa�, n�n lấy việc đả ph� nhị thừa, hội nhị thừa qui về ở nhất thừa l�m ch�nh chủ (mục đ�ch chủ yếu) của Ph�p Hoa. Cho n�n ba lượt thuyết ph�p l� nhằm v�o ba loại căn cơ.
Phẩm n�y thoạt đầu thuyết về nhất thừa để l�m lợi cho Thu Tử. Thu Tử l� bậc thượng căn, thoạt ti�n đ� lĩnh giải ở trong phẩm Th� Dụ, đ� được Phật thụ k� cho. Cho đến �Thi�n tử thuyết kệ xong�. Đ� l� lượt thứ nhất.
Trong phẩm Th� Dụ, X� Lợi Phất thưa : �T�i nay kh�ng c�n nghi hối nữa...�, Phật thuyết th� dụ l�m lợi cho hạng trung căn. Hạng trung căn c� bốn người t�n giải. Phật thuyết phẩm Dược Thảo Dụ để nhắc lại th�nh tựu đ�, rồi thụ k� cho họ. Đ� l� lượt thứ hai.
Phẩm H�a Th�nh Dụ n�i về c�c duy�n kết tập được xưa kia như H�a th�nh chẳng thực. Đ� l� để l�m lợi cho hạng hạ căn. M�n Từ Tử lĩnh giải, Phật ấn thuật xong liền thụ k� cho 500 đệ tử c�ng c�c hạng hữu học v� v� học. Đ� l� lượt thứ ba.�
Từ đ� trở xuống kh�ng c�n c� chỗ n�o thuyết về nhất thừa nữa. Song nhất thừa l� thể của Ph�p Hoa. Nay ch�ng đ� tập duy�n v� việc cảnh tỉnh họ đ� xong, cơ duy�n căn kh� ph� hợp đ�ng để tr�nh b�y về t�ng chỉ. Vả lại ph�p thuyết nhất thừa l� để lợi cho hạng thượng căn, cho n�n tiếp sau phẩm Tựa th� đến phẩm Phương Tiện.

2. Trong việc y v�o 19 phẩm l�m ch�nh t�ng, 12 phẩm đầu kể từ phẩm Phương Tiện thuyết minh về Cảnh nhất thừa; c�c phẩm An Lạc, Dũng Xuất thuyết minh về Hạnh nhất thừa. C�n từ Như Lai Thọ Lượng tới Thường Bất Khinh cả năm phẩm n�y đều thuyết minh về Quả nhất thừa. Thuyết về Cảnh để khiến họ biết thừa n�o l� quyền, Thừa n�o l� thực v� khuy�n họ n�n bỏ quyền m� lấy thực. Thanh văn gi�c ngộ được điều n�y, liền được thụ k�.
Ở trong đ�y chia l�m ba :

a) 8 phẩm đầu ch�nh nhằm thuyết minh vần đề quyền thực.
b) 3 phẩm sau khen người khen ph�p, khuyến kh�ch việc tr� h�nh.�
c) 1 phẩm Khuyến Tr� sau c�ng, n�i về � v�ng mệnh bỏ quyền thừa, tr� h�nh thực ph�p.

Việc ph�n t�ch giải th�ch 8 phẩm đầu kh�ng kh�c g� trước kia. Cho n�n tiếp sau phẩm Tựa l� đến phẩm Th� Dụ.

3. Luận n�i rằng : từ đ�y trở xuống thị hiện Sở thuyết nh�n quả tướng. C�u n�y � n�i từ sau phẩm Tựa đầu ti�n, về sau l� phần thuyết minh về t�ng chỉ của kinh, tức l� về Sở thuyết nh�n quả thể tướng, tướng trạng.
Ở đ�y c� ba điều giải th�ch :

1) Sở thuyết chư Phật tr� tuệ l� Quả. Năng thuy�n tr� tuệ gi�o m�n l� Nh�n, như cửa l� lối để v�o buồng, n�n Gi�o l� chỗ để n�u r� L�. Cho n�n Li�n Hoa chỉ thuyết hai nghĩa Nh�n v� Quả, đ� tức l� Tr� v� Thuy�n.

2) Sau ba lần thỉnh Phật. Phật thuyết minh về một đại sự : Khai Thị Ngộ Nhập. Ba thứ đầu l� Quả, một thứ sau l� Nh�n. Đ� ch�nh l� t�ng chỉ của nhất thừa. Thoạt đầu n�u l�n c�i � về Tr� v� M�n, v� muốn kh�u gợi sự ho�i nghi của bọn �ng Thu Tử, khiến họ cố n�i xin Phật thuyết về nhất thừa. Hai nghĩa của Li�n hoa tuy giải th�ch cho Kinh V� Lượng Nghĩa, song Quả đẹp, Nh�n nở, đ� cũng chẳng sai tr�i với l� chung. Do đ� tức l� lấy Khai Thị Ngộ Nhập l�m Quả v� Nh�n.

3) Đầu ti�n l� Tr� v� M�n. M�n l� Nh�n v� Tr� l� Quả. Khai Thị Ngộ hợp ba quả. Nhập l� nh�n, v� Gi�o L� Hạnh Quả đều l� Ph�p Hoa, để cho biết rằng xưa kia Gi�o Hạnh v� phương tiện m� phải thuyết tam thừa. Nay b�n về thể của thừa, L� Quả chỉ l� một : nghe Gi�o của tam thừa hiển L� của nhất thừa; h�nh Nh�n của tam thừa; chứng Quả của nhất thừa. Đ� l� dụng � của Kinh Ph�p Hoa. Điều n�y như ở tr�n đ� giải th�ch rồi.
Phẩm n�y thuyết minh đầy đủ về Nh�n v� Quả trong t�n chỉ Sở thuyết. Cho n�n tiếp sau phẩm Tựa l� đến phẩm Phương Tiện.

II. TH�CH DANH�

* Chữ (便 ) Tiện : c� �m đọc l� phi�n thiết của Phương Li�n. Nay đọc khứ thanh (Tiện).
Phật tr� c� hai loại :
����� A - Ch�n thực tr�.
����� B - Phương tiện tr�.
A - Ch�n thực tr�:
C� hai loại :
� Một l� thực ph�p,
� Hai l� thực tr�.
A.I - Thực ph�p� c� hai :
�1. Thể thực, tức l� hữu vi, v� vi.
�2. Ch�n thực, tức l� ch�n như diệu l�.
A.II - Thực tr� cũng c� hai :
�1. Như thể thực tr�, tức qu�n thể thực v� lậu ch�n tr�, đối chiếu với Ph�m vọng tr� bất tri, đ� gọi l� Thực tr�. Đ� l� c� đủ Căn bản tr� v� Hậu đắc tr�, cả hai loại.
�2. Chứng ch�n thực tr�, chỉ l� Ch�nh thể tr�.
Đ�y c� năm đối :
1) Đối tri vọng, đ� gọi l� Thực tr�.
2) Đối tri sự, đ� gọi l� Thực tr�.
3) Đối tri tướng, đ� gọi l� Thực tr�.
4) Đối tri thuy�n, đ� gọi l� Thực tr�.
Bốn loại Thực tr� n�y đều l� duy qu�n Ch�n tr� thứ tư. Ngo�i ra bốn sở đối kh�c theo như thứ tự đều l� bốn Thế tục tr�.�
5) Đối tri quyền tr�, đ� gọi l� Thực tr�.
C� nghĩa l� l� tr� nhất thừa đối Tri nhị quyền tr�. Đ�y l� căn cứ v�o Chứng tr�, đem Ch�n tr� thứ tư m� đối ba Tục tr� cuối. Nếu y v�o Th� nhập tr� th� lấy Ch�n tr� thứ ba m� đối Tục tr� thứ ba.
B. Phương tiện tr� :�
Chia l�m 3 hoặc 4 loại :�
B.I � Chia l�m 4 loại :
1) Tiến th� phương tiện, chỉ Phương tiện tr� trước kiến đạo. Tiến th� hướng quả gọi l� Phương tiện. Sở học c� ph�p tắc th� gọi l� Phương. T�y theo địa vị m� th�ch nghi th� gọi l� Tiện.
2) Thi vi phương tiện, chỉ Phương tiện thiện xảo Ba la mật đa. Hậu tr� diệu dụng, năng h�nh nhị lợi, n�n gọi l� Phương tiện. Loại n�y c� ba :
a) Gi�o h�nh phương tiện : ng�n ngữ �m thanh đ�ng l�m ph�p tắc th� gọi l� Phương. V�ng theo gi�o h�a, chứng được an lạc th� gọi l� Tiện.
b) Chứng h�nh phương tiện : trực chứng l� kh�ng th� gọi l� Phương; tr� thuận ch�nh l� th� gọi l� Tiện.
c) Bất trụ phương tiện : ở Ch�n m� hợp với Tục th� gọi l� Phương; tự tha đều lợi th� gọi l� Tiện.
Ba thứ n�i tr�n đều thuộc loại thứ hai l� Thi vi phương tiện.
3) Tập th�nh phương tiện, c�c ph�p c�ng một thể, tập th�nh kh�o l�o lẫn cho nhau, n�n gọi l� Phương tiện. Hơn nữa trong ch�n như c� đủ hằng sa Phật ph�p, v� lấy Tr� l�m M�n, lấy Thức l�m M�n, đều thu nhiếp hết thảy.
Bồ T�t Địa luận n�i rằng : �Ph�p n�y thiện xảo th�nh, vậy n�n gọi l� Phương tiện�. Thập Địa luận n�i: �Tổng th� đồng th� th�nh; Biệt th� dị th� hoại, lấy Tổng để đối đ�i với Biệt, đ� l� Phương tiện�. Bao gồm c�c Tổng c� ph�p tắc th� gọi l� Phương; lấy �t chứa nhiều th� gọi l� Tiện.
�4) Quyền xảo phương tiện, thực ra kh�ng c� sự việc đ�, v� th�ch ứng với ngoại vật m� quyền nghi thị hiện, n�n gọi l� Phương tiện. C� nghĩa l� d�ng phương tiện ba nghiệp m� h�a độ. Đ�y l� đối thực tr� th� gọi l� Phương tiện. L�m lợi cho mu�n vật c� ph�p tắc th� gọi l� Phương; t�y thời m� tế độ th� gọi l� Tiện. Loại n�y xuất ph�t từ trong Thi vi phương tiện, chứ kh�ng c� nghĩa g� kh�c. N�n Phương tiện tr� chỉ c� ba.
B.II � Chia l�m 3 loại :
- Một l� Tiếp hạ phương tiện : chỉ dẫn ở dưới.
- Hai l� Hiển thượng phương tiện : chỉ hiển hiện th�m diệu.
- Ba l� Th�ng chương� phương tiện : khắp cả tr�n dưới.
1) Tiếp hạ phương tiện :
Trong kinh n�y n�i : �Trong mười phương c�i Phật chỉ c� ph�p nhất thừa, kh�ng c� nhị thừa cũng kh�ng c� tam thừa, trừ khi Phật phương tiện thuyết�. C�n n�i : �Ch�nh trực bỏ phương tiện, chỉ thuyết đạo V� thượng�. Ở trong bốn thứ tr�n, đ� l� phương tiện quyền xảo. Đ�y ch�nh l� c� ba :
+ Th�n phương tiện : đ� l� như chuyện Gi� Da th�nh đạo v.v� cầm đồ hốt ph�n v� mặc �o bẩn.
+ Ngữ phương tiện : như ở dưới n�i rằng �Ch�n bộ ph�p n�y của ta lấy việc chứng nhập đại thừa l�m gốc�. Th�m nữa, như việc Phật đến Ba La Nại chuyển ph�p lu�n Tứ đế v.v��
+ � phương tiện : như ở dưới n�i rằng� �Sau lại nhớ tới lực phương tiện m� Phật qu� khứ đ� d�ng, ta nay chứng được đạo cũng n�n thuyết tam thừa� v.v� đ� l� tr�n th� giống với Phật xưa, dưới th� thuận theo hữu t�nh.
Phật Địa luận n�i : �Th�nh sở t�c tr�, khởi tam nghiệp h�a� giống hệt như đ�y. Căn cứ v�o đ�y th� giải th�ch rằng : Thi vi đ�ng để l�m ph�p tắc th� gọi l� Phương; kh�o th�ch nghi với căn cơ th� gọi l� Tiện.
V�ng Sinh luận n�i : �Ch�nh trực gọi l� Phương. Đặt m�nh ra ngo�i l� Tiện. Phương l� Phương thuật. Tiện l� ổn tiện. Phương thuật ổn tiện gọi l� Phương tiện�.
2)� Hiển thượng phương tiện :
KinhV� Cấu Xưng n�i : �C� phương tiện th� Giải (giải tho�t), kh�ng phương tiện th� Phược (bị tr�i buộc)�. Trong kinh n�y n�i : �Ta đặt ra phương tiện n�y để khiến cho được nhập Phật tuệ. Hết thảy c�c Như Lai đều d�ng v� lượng phương tiện m� độ tho�t cho c�c ch�ng sinh nhập tr� v� lậu của Phật�. Thoạt đầu đặt ra phương tiện để sau đ� tỏ r� Phật tr�, đ� tức l� Thi vi phương tiện trong bốn loại phương tiện. L� diệu đ�ng noi theo th� gọi l� Phương. Xảo dụng năng hiển th� gọi l� Tiện. Nghĩa th� s�u xa, lời th� xảo diệu, tiện th�ng gi�o l�. Phương ph�p tiện lợi n�n gọi l� phương tiện.
3) Th�ng chương phương tiện :
Trong kinh, đại ch�ng nghi ngờ n�i : �Cớ sao Thế t�n lại �n cần khen ngợi phương tiện m� n�i lời n�y : Ph�p m� Phật chứng được rất s�u, kh� hiểu. Những lời n�i ra, � chỉ kh� biết�. Phương tiện l� Tổng (n�i chung). Hai c�u dưới l� Biệt (n�i ri�ng). �Ph�p m� Phật chứng được� l� hiển thượng, n�i r� nay l� nhất Thực. �Những lời n�i ra� l� tiếp hạ, n�i r� trước kia l� tạm Quyền.
Lại n�i : �Phật biết tất cả những điều đ� rồi, b�n d�ng c�c duy�n th� dụ, ng�n từ, phương tiện lực để khiến cho hết thảy đều hoan hỉ�. V� Tiếp hạ Hiển thượng cả hai đều th�ng, đ� tức l� 12 loại phương tiện thiện xảo Ba la mật đa, t�y theo sự th�ch ứng m� phối nhiếp.
Phương l� ph�p tắc để tất cả ch�ng sinh đủ loại căn cơ noi theo. Tiện l� th�ch nghi chủ yếu với c�i l� cứu gi�p ch�ng sinh.
* Phương : chỉ phương quĩ, phương ph�p. Tiện : chỉ yếu tiện, nghi tiện. T�nh : chỉ hữu t�nh. Cơ : chỉ cơ yếu.
Tất cả ph�p tắc thu nhiếp cơ tr� của lo�i hữu t�nh đủ mọi căn cơ, đ� gọi l� Phương, bởi v� qu�n th�ng cả người cả ph�p.�
* Vật : chỉ nh�n vật. L� : chỉ đạo l�.�
Th�ch nghi chủ yếu với đạo l� cứu gi�p l�m lợi �ch cho nguời cho vật, th� gọi l� Tiện, v� gi�p �ch cho cả người v� ph�p.
Ở đ�y muốn n�u r� c�i ph�p tắc gi�p �ch cho người, cho ph�p n�n gọi l� Phương tiện. Vừa phương vừa tiện n�n gọi l� Phương tiện. Do nghĩa n�y m� suy th� mới th�ng được ba điều giải th�ch. Ba loại gộp lại l� 12 loại phương tiện thiện xảo Ba la mật đa, t�y theo sự th�ch ứng m� phối nhiếp.
Du Gi� luận quyển 45 n�i rằng : Trong 12 loại đ�, s�u loại đầu dựa v�o sự tu chứng ở b�n trong, s�u loại sau y v�o sự th�nh thục ở b�n ngo�i.
12 loại Phương tiện thiện xảo Ba la mật đa :
- S�u loại b�n trong l� :
1) Bi t�m cố luyến.
2) Liễu tri chư H�nh.
3) Ưa Phật diệu tr�.
4) Chẳng bỏ sinh tử.
5) Lu�n hồi chẳng nhiễm.
6)� Dũng m�nh tinh tiến.�
- S�u loại b�n ngo�i l� :�
7) Khiến d�ng �t điều thiện như th� v.v� m� cảm được v� lượng quả.
8) Khiến d�ng �t lực như giới v.v� m� dẫn được thiện căn lớn.
9) Những kẻ gh�t Th�nh gi�o th� trừ bỏ được sự th� gh�t.
10) Những kẻ đ� trụ trong Th�nh gi�o th� khiến họ tiến nhập.
11) Những kẻ đ� tiến nhập th� khiến họ th�nh thục.
12) Những kẻ đ� th�nh thục th� khiến được giải tho�t.
Ở đ�y Tiếp hạ tức l� ngoại th�nh thục, Hiển thượng tức l� nội th�nh thục. Th�ng chương� l� nội ngoại gộp lại l� 12 loại. Trong 12 loại, để th�nh 4 loại sau, c�n phải tu 6 loại phương tiện thiện xảo :
6 loại Phương tiện thiện xảo :
1/ T�y thuận hội th�ng :
Định thuyết ph�p cho ai th� trước ti�n thị hiện th�n đẹp đẽ, lời n�i nhu nhuyễn khiến họ sinh l�ng y�u k�nh, th�ch được� nghe ph�p, sau đ� dần d� mới thuyết cho họ. Nếu họ chẳng hiểu được mật � của Kh�ng, th� d�ng ng�n ngữ gi�o h�a họ rằng : Hết thảy mọi ph�p đều kh�ng c� Tự t�nh kh�ng c� Sự tướng, kh�ng sinh kh�ng diệt, như huyễn như mộng v.v� như L� h�a hợp.
Kinh kia chẳng n�i hết thảy ph�p đều kh�ng hiện hữu m� chỉ l� kh�ng c� c�i g� để chấp v�o đ� m� n�i c� Tự t�nh. Căn cứ v�o đệ nhất nghĩa th� chẳng phải l� tự t�nh của n�. T�nh Sự của n� đều kh�ng c� g� cả th� l�m g� c�n c� Sự sinh diệt ? Hơn nữa, n� như huyễn mộng v.v�� chẳng phải như hiển hiện. V� chẳng phải l� c�c Sự tướng đ� đều kh�ng c� g� cả, n�n n�i l� như huyễn để họ liễu tri.
2/ Cung lập yến khế :
C� người đến cầu ph�p, trước hết dạy họ c�c điều kiện chung sống v� c�c việc cần phải l�m, khiến họ biết �n đức, c�ng d�ng cung k�nh, tr� tịnh giới v.v� rồi sau mới thuyết ph�p cho.
3/ Dị ph�n � lạc :
Đ� dạy họ điều kiện chung sống v� c�c việc cần phải l�m rồi m� kẻ đ� chẳng thực h�nh ngay, th� với dụng � l� l�m lợi cho hắn, cho n�n trước hết chẳng th� ph�p cho hắn m� t�y thuận gi�o h�a dẫn đạo cho th�n hữu. Nếu kẻ đ� thấy vậy m� chẳng theo học, th� thị hiện tướng giận dữ. Nếu hắn l�m việc sai tr�i, th� giả vờ chẳng t�y gi�p g� cho hắn.
Những việc đ� l� l�c quyền nghi tạm thời bề ngo�i thị hiện ra vẻ ruồng bỏ chứ chẳng phải l� trong l�ng chẳng muốn cứu vớt hắn.
4/ Bức b�ch sở t�c :
Khi đ� c� sực tự tại, đối với th�n thuộc v.v� th� c� thể răn dạy một c�ch ch�nh quy. Nếu l� kẻ hủy giới chẳng biết �n đức v.v� th� c� khi phải đoạn tuyệt với điều sở cầu của y, xua đuổi, đ�nh mắng y, bắt y phải thực sự tu tập theo quy củ.
5/ Thi �n b�o �n :
Đối với những người đ� từng c� �n đức lớn với m�nh, m� họ mong được b�o đ�p, th� khuy�n họ tu thiện, đ� gọi l� Đại b�o �n.
6/ Cứu c�nh thanh tịnh :
Khi đạo quả m�n rồi th� trụ ở Tri T�c thi�n cho đến l�c hạ sinh th�nh bậc Đẳng ch�nh gi�c. V� muốn cho ch�ng sinh ưa th�ch n�n gi�ng sinh theo đức Như Lai xuống c�i trần, thỉnh chuyển ph�p lu�n để l�m lợi �ch rộng r�i cho ch�ng sinh. Đ� tức l� phương tiện được n�u l�n ở đ�y.
Trong s�u loại tr�n t�y thuận hội th�ng, c� nghĩa l� hội ba Quyền thừa xưa kia để th�ng một Thực thừa ng�y nay.
Quyết Trạch Duy Thức luận c�n n�i l� c� hai loại :
1 - Bạt tế phương tiện thiện xảo, tức l� s�u loại b�n ngo�i.
2 - Hồi hướng phương tiện thiện xảo, tức l� s�u loại b�n trong.
Theo như sự th�ch ứng của c�c phương tiện đ� m� đều được thu nhiếp v�o đ�y.

III.� XUẤT THỂ�

T�nh c� nghĩa l� phương tiện lấy tr� tuệ l�m t�nh. Trong V� ph�n biệt tr�, dung nạp theo ch�n cảnh. Trong Hậu đắc tr�, d�ng để lợi tha thuyết ph�p, v� c� khả năng khởi diệu dụng phương tiện, n�n lấy Hậu đắc tr� l�m t�nh.
Duy Thức v.v� n�i rằng năm Ba la mật đa sau đều l� Hậu đắc tr�, v� l� t�nh. Năng thuy�n, Sở thuy�n về t�nh đ� lại c� sự ph�n biệt nh�n tr� m� hiển lộ. Nay theo Căn bản tr�, n�n tr� l� t�nh.
Phần dưới l� giải th�ch bản văn.�
Trong lượt một c� bốn � :
1. Thế t�n hiểu dụ.
2. Thu Tử lĩnh giải.
3. Như Lai thuật th�nh.
4. Phật thụ k� cho.
V� văn n�i về trung hạ căn chia l�m bốn : trong bốn chỗ n�y, chỗ đầu l� phẩm Phương Tiện, ba chỗ sau đều ở trong phẩm Th� Dụ.
Trong mục Thế t�n hiểu dụ, Luận lại ph�n t�ch l�m 5 phần :�
1) T�n th�n Ph�p thắng diệu. Đ� l� đoạn �Ta từ khi th�nh Phật�.
2) T�n th�n c�ng đức Ph�p sư. Đ� l� đoạn �Bấy giờ, A la h�n lậu tận trong ch�ng�.
3) Đại ch�ng định nghi. Đ� l� đoạn �Phật bảo X� Lợi Phất : Th�i th�i ! Chẳng cần n�i nữa, nếu n�i sự n�y th� hết thảy thế gian đều sẽ kinh nghi�.
4) Định k�. Đ� l� đoạn �N�y X� Lợi Phất ! Chư Phật xuất hiện ở đời �c thế ngũ trược�.
5) Đoạn nghi. Đ� l� đoạn �Ph�p l� thầy chư Phật, người do ph�p m� th�nh đức. V� người l� năng hiển, ph�p nhờ người m� truyền rộng�.
Đầu ti�n khen ph�p hay, sau đ� khen người giỏi. C�c Thanh văn v.v� đối với những ph�p bản th�n chứng được, cho rằng đ� l� quyết định, nghe thấy t�n th�n những điều sở thuyết, b�n đ�m nghi ra nghi ngờ, cho n�n c� phần Định nghi.
Những điều định l�m, đức Phật vốn đ� định trước trong t�m rồi, song ng�i bảo �Th�i�, l� cốt để X� Lợi Phất cố n�i xin v� cũng l� để những kẻ �c phải r�t lui. Đ� giải th�ch nghĩa đ� r� r�ng như vậy, cho n�n c� phần Định k�.
Trong ch�ng nh�n được nghe những điều đ� n�i trước kia, vẫn c�n c� kẻ nghi ngờ, Phật phải giải th�ch lại, n�n c� phần Đoạn nghi. Thế l� th�nh ra năm phần.
� Chia l�m hai phần :
- Phần đầu l� phần t�n th�n Ph�p v� Sư (ch�ng tăng) thắng diệu, ch�ng b�n sinh nghi.
- Phần sau l� phần Phật lại Định k� v� giải th�ch cho. Ch�ng vẫn c�n nghi, Phật lại giải mối nghi đ�.
V� vậy chia l�m hai phần.
Trong phẩm n�y, nay ph�n t�ch l�m bốn nội dung :
1) Hai thậm th�m, đề xướng cảnh tỉnh trước, để quan s�t c�i t�m của ch�ng sinh.
2) Bốn ch�ng kinh nghi, ph�t dương sự thưa thỉnh của Thu Tử.�
3) Mở ra Thực tướng n�y, giải th�ch Quyền m�n kia.
4) Khuyến ph�t hỷ t�m, khiến ch�ng sinh th�ch l�m Phật.
Đ� l� ba h�ng tụng ở cuối phẩm.
*
-Kinh văn : �Bấy giờ Thế t�n�� tới� �điều chẳng thể biết�.�
T�n rằng : hai thậm th�m trước ti�n n�u lời cảnh�tỉnh quan s�t t�m của ch�ng sinh.�
Trong văn c� hai : đầu l� trường h�ng, sau l� kệ tụng. Trường h�ng c� hai phần :
- Phần đầu l� t�n th�n ph�p sở chứng sở thuyết diệu mầu.
- Phần thứ hai �Từ khi ta th�nh Phật� trở đi, t�n th�n th�n Như Lai � Ph�p sư năng chứng năng thuyết thắng diệu.
Trong phần đầu lại c� hai phần :
+ Đầu ti�n n�u chung về Thắng diệu.
+ Sau đến �Sở dĩ như vậy l� v� sao?� giải th�ch sự Thắng diệu ấy.
Phần đầu ti�n nay lại chia l�m 2 phần :
a) Phần đầu n�i r� Phật tự tại từ Định m� khởi dậy.
b) Phần sau bảo Thu Tử đ� l� ch�nh thức tr�nh b�y ph�p sở thuyết.
An : c� nghĩa l� từ từ.
Tường : c� nghĩa l� r�nh mạch.�
Luận giải th�ch rằng : ở nơi Như thực tr� qu�n, từ Tam muội từ tốn tỉnh t�o m� trỗi dậy, trỗi dậy rồi bảo với X� Lợi Phất, đ� l� để thị hiện Như Lai đắc Tự tại lực, Như Lai nhập định th� kh�ng ai c� thể l�m kinh động khiến ng�i xuất định. Qu�n V� lượng nghĩa xứ Định, đ� gọi l� Như thực tr� qu�n.�
Phật định th� thắng c� hai nghĩa :�
1) Phật đ� nhập định rồi th� những người kh�c chẳng thể l�m kinh động khiến Phật từ Định m� khởi dậy. Nếu chẳng phải l� Phật tự xuất định th� những người kh�c chẳng thể khiến Phật xuất định. Cho n�n Phật tự m�nh từ Định m� trỗi dậy.�
2) Hơn nữa c�n thể hiện Phật ở trong Định t�y � nhập xuất v� được tự tại.�
Tức l� do hai nghĩa tr�n n�n từ Định m� trỗi dậy. Tuy l� V� lượng nghĩa xứ Tam muội nhưng phần nhiều l� Đệ tứ thiền, v� c�ng đức th� thắng.
�Chẳng bảo người kh�c, chỉ bảo một m�nh X� Lợi Phất, v� tương ứng với Như Lai về tr� tuệ s�u� :�
C� nghĩa l� X� Lợi Phất l� bậc tối thượng trong h�ng Thanh văn, tr� tuệ lợi căn vừa nghe đ� hiểu, l� người ngộ nhập đầu ti�n. Phật ph�m thuyết ph�p ắt phải ứng với căn cơ. Do X� Lợi Phất l� bậc tr� tuệ đệ nhất, căn ph�p ph� hợp với nhau, n�n gọi l� tương ứng.
Tương ứng c� nghĩa l� T�y thuận. Chẳng phải l� tr� tuệ tương tự th� gọi l� tương ứng. Căn hợp với Phật ph�p th� gọi l� tương ứng. Cho n�n chẳng bảo với Bồ t�t. Luận c� năm nghĩa :
1/ V� đ� l� việc m� c�c Thanh văn phải l�m. Diệu Ph�p Li�n Hoa l� để thuyết cho h�ng Thanh văn, v� việc Thanh văn phải l�m l� bỏ quyền thừa, đ� chẳng phải l� việc của Bồ t�t.
2/ Để cho c�c Thanh văn hồi hướng đại bồ đề, khiến họ ph�t t�m hướng tới quả đại thừa.
3/ Gia hộ cho c�c Thanh văn v� sợ họ khiếp nhược. Nếu bảo với Bồ t�t th� c�c Thanh văn nghe thấy sẽ cho rằng nhất thừa n�y chẳng phải phần m�nh, t�m sinh khiếp nhược, chẳng thể tiến tu. Nay bảo Thanh văn, để họ trừ bỏ � đ� : �Đấy l� phần của c�c ngươi, h�y trừ bỏ t�m khiếp nhược�.
4/ Để cho những người kh�c suy ngẫm cho tốt, để khiến cho c�c vị Thanh văn kh�c suy ngẫm cho tốt. Nghĩ rằng �X� Lợi Phất kia đ� được Phật bảo cho. Ta l� người c�ng bọn �ng ấy, chắc cũng được bảo�, rồi sinh ra tin tưởng ngưỡng mộ s�u sắc, khởi t�m tu tập.
5/ Để cho c�c Thanh văn chẳng khởi t�m, cho rằng những việc phải l�m đ� l�m xong. Xưa kia c�c Thanh văn cho rằng họ chứng được Diệt đế, về quả đ� m�n, đ� chứng trọn vẹn, những g� cần� l�m đ� l�m xong. Nay t�n th�n ph�p diệu mầu, bảo họ l� chẳng biết, khiến họ bỏ c�i t�m tiểu thừa.
Bồ t�t đối với năm sự n�i tr�n ho�n to�n chẳng tương ứng, n�n tuy lợi căn m� Phật chẳng trực tiếp dạy họ, chỉ gi�n tiếp dạy họ, như vậy cũng chẳng sai, v� dạy cho người trong ba thừa hễ ai c� điều nghi hối th� khiến họ đều đoạn trừ, v� trực tiếp dạy hạng Bất định t�nh th� cũng l� dạy lu�n cho cả c�c hạng kh�c.
Ph�p được t�n th�n đại để gồm 2 loại :�
- Một l� Tr� tuệ.
- Hai l� Tr� tuệ m�n.�
Cho n�n luận n�i rằng c� hai thứ thậm th�m (rất s�u) :�
1) Chứng thậm th�m (chứng rất s�u) chỉ tr� tuệ.
2) A H�m thậm th�m (A h�m rất s�u) chỉ tr� tuệ m�n.�
Tr� tuệ m�n tức l� Gi�o năng thuy�n.�
Tr� tuệ thậm th�m (tr� tuệ rất s�u) l� L� sở thuy�n.�
Tiếng Phạm : A Cấp Ma, ở phương đ�y gọi l� Gi�o. Hoặc dịch l� Truyền, v� l� chư Phật thượng cổ truyền tới ng�y nay. Nghĩa thậm th�m n�y chung cho cả Gi�o v� L�.
Song ch�nh ra L� mới được gọi l� thậm th�m. M�n th�m th� chỉ gọi l� kh� thấy, kh� gi�c ngộ v.v� Sự chẳng biết của nhị thừa cũng chung cho cả hai thứ n�y. Ngo�i ra ph�n biệt thuộc về hai ph�p L�, Gi�o. � của luận l� như vậy.�
Luận n�i rằng : Tr� tuệ l� Nhất thiết chủng, Nhất thiết tr� tr� nghĩa. Tr� của người Nhất thiết tr� gọi l� Nhất thiết tr� tr�.
Thể nghiệm th�ng suốt t�nh tướng th� gọi l� Nhất thiết chủng. Đ� tức l� Phật quả vị Niết b�n Bồ đề. Hoặc Nhất thiết tr� c� nghĩa l� V� ph�n biệt tr�. Lặp lại chữ Tr� đ� l� Hậu đắc tr�. Nghĩa đ�y l� cảnh, tức l� cảnh của Nhất thiết tr� tr�, n�n gọi l� Nhất thiết tr� tr� nghĩa. Cảnh đ� l� g� ? Đ� l� chỉ Nhất thiết chủng.
Nhất thiết chủng c� nghĩa l� tất cả d� l� Kh�ng�
hay l� Hữu, l� hữu vi hay v� vi, l� hữu lậu hay v� lậu, l� Gi�o hay L� đều gọi l� Nhất thiết chủng. Chủng c� nghĩa l� chủng loại. Ph�p thể chủng loại rất nhiều, chẳng phải chỉ c� một loại. Thu nhiếp hết thảy th� gọi l� Nhất thiết chủng, c� nghĩa l� Nhất thiết chủng n�y l� cảnh của Nhất thiết tr� tr�. Thế th� Nhất thiết chủng cảnh n�y gọi l� Tr� tuệ Sở thuy�n.
Nay căn cứ v�o l� m� x�t đến c�ng, th� Tr� tuệ c� 5 thứ thu nhiếp hết thảy c�c ph�p mới gọi l� Nhất thiết chủng :
1. Tr� tuệ t�nh : chỉ ch�n như, n�n đoạn dưới của kinh n�i rằng : �Chỉ c� Phật mới rốt r�o hết thực tướng c�c ph�p�. Luận tự giải th�ch rằng : Như Lai tạng t�nh l� thể, bao gồm mọi ph�p, t�c th�nh cho người. Sự t�c th�nh cho người tức l� tr� tuệ. N�n dẫn ở dưới ra l�m chứng.
2. Tr� tuệ tướng : tức hai tr� V� lậu năng qu�n, ch�nh thể Hậu đắc, l� thể. Kinh n�i rằng : �Phương tiện tri kiến đều đ� đầy đủ, suy nghĩ hết mức, c�ng nhau ước đo�n m� chẳng thể lường được Phật tr� v.v��. Đ� ch�nh l� n�i về điều n�y.
3. Tr� tuệ bạn (bạn của tr� tuệ) : đ� l� trần sa vạn đức, c�ng đức hữu vi. Kinh n�i rằng : �Như Lai tri kiến rộng lớn s�u xa, v� lượng, v� ngại lực, v� sở �y đều đầy đủ v.v��. Đ� ch�nh l� n�i về điều n�y.
4. Tr� tuệ nh�n (nh�n của tr� tuệ) : đ� l� chỉ Gi�o năng thuy�n c�ng vạn hạnh. Ch�nh l� thứ m� kinh n�i rằng : �Tr� tuệ m�n ấy kh� l� giải, kh� ngộ nhập�.�
Luận rằng : A h�m thậm th�m. Th�m nữa luận c�n dẫn kinh n�i : �Như Lai c� thể thuyết minh mọi ph�p, mọi loại ng�n từ�. Lại n�i : tu h�nh hết v� lượng đạo ph�p của chư Phật.
5. Tr� tuệ cảnh (cảnh của tr� tuệ) : chỉ mọi cảnh của Kh�ng hoặc Hữu, hữu vi hay v� vi, tục đế hay ch�n đế. Kinh n�i : �Tướng như vậy, t�nh như vậy v.v��. Đ� ch�nh l� n�i về thứ n�y.
Nay Tr� tuệ m�n tức l� phương tiện, v� Gi�o năng thuy�n s�u, n�n L� sở thuy�n s�u. Ngay bốn tuệ kh�c, nghĩa tuy c� thể như thế, nhưng y v�o c�c Gi�o, trong năm thứ thậm th�m, phần nhiều chỉ lấy tuệ t�nh ch�n như l�m thể, nhờ A h�m thậm th�m tức ba gi�o xưa kia m� Chứng thậm th�m tức l� nhất thừa thể; V� thượng thậm th�m tức l� đại Bồ đề.�
Cho n�n trong Kinh Thắng Man n�i : �Thể của nhất thừa chỉ l� ch�n như �. Đ� tức l� Bảo sở trong phẩm H�a Th�nh. Nay trong kinh n�y y v�o Thực thắng tuệ, chỉ lấy tr� t�nh tr� tướng l�m thể.�
Bồ đề, Bồ đề đoạn đều gọi l� Bồ đề; Tr� v� Tr� xứ đều gọi B�t nh�, v� thu nhiếp hết thảy, v� nh� lửa xe tr�u tức l� Tr� tướng, v� xe tr�u � n�i chỗ l�m (sở t�c) tuy kh�c nhau, nhưng chỗ được cho (sở dự) l� một.
Bảo sở : sẵn c� từ l�u đời, v� đ� tức l� tr� t�nh, v� ch�ng c�ng nhiếp thủ, v� Thị Ngộ tri kiến tức l� hai thứ. Do hai thứ n�y c�, n�n ba thứ kh�c tự th�nh.
Dưới n�i : �một đại sự nh�n duy�n�,� tức l� chỉ c� hai thứ đ�, d� l� Nh�n hay Quả. C� nghĩa l� tr� tuệ n�y l� ch�n l� nhất thừa, Tr� tuệ m�n ấy l� quyền gi�o tam thừa. N�u chung hai loại thực v� quyền, về L� v� Gi�o hai thứ c� sự ph�n biệt, muốn khiến nhị thừa bỏ quyền lấy thực, tu h�nh c�i Nh�n để chứng c�i Quả. Vậy n�n Kinh Thắng Man do đ� mới n�i rằng : �bọn nhị thừa v.v� bốn tr� cứu c�nh, chứng được Niết b�n�. Đ� l� Phật phương tiện, v� muốn khiến bỏ hai quyền thừa m� lấy một thực thừa.
Chứng thậm th�m.�
Luận n�u hai nghĩa : một l� Thể diệu, hai l� Nan liễu (kh� hiểu) :
- Thể diệu : Luận giải th�ch rằng : Chứng thậm th�m c� năm loại.
- Nan liễu : Luận rằng : Thậm th�m hơn nữa, v� đ� l� thứ m� hết thảy Thanh văn, B�ch chi Phật đều chẳng thể biết.
Năm thứ thậm th�m đ� xưa nay chỉ y v�o ch�n như m� giải :
1) Nghĩa th�m, đ� l� nghĩa sai biệt.
2) Thể th�m, đ� l� thể tự t�nh.
3) Nội chứng th�m, v� ch�nh tr� nội chứng, c�c tr� kh�c chẳng chứng đắc.
4) Y chỉ th�m, v� ph�p giới ph�p t�nh l� gốc của chư Phật.
5) V� thượng th�m, v� thể tối thắng, chỉ đại Bồ đề tức l� quả V� thượng Ch�nh đẳng Ch�nh gi�c chứng được.
Nếu ki�m cả Qu�n chiếu Tr� t�nh Tr� tướng nữa, th� gọi gộp l� Ngũ chứng thậm th�m :
1/. Nghĩa thậm th�m : l� t�c dụng� (c�ng năng) rất s�u như bản th�n n� của Ch�nh tr� như.
2/. Thể thậm th�m : chỉ ch�n như, v� đ� l� bản t�nh của ph�p.
3/. Nội chứng thậm th�m : n�u r� th�m về Ch�nh tr�. V� như như s�u xa b�n trong, bởi vậy gọi l� Th�m (s�u).
4/. Y chỉ th�m : n�u r� th�m về ch�n như. V� l� gốc của mọi đức, bởi vậy gọi l� Th�m.
5/. V� thượng th�m : chỉ đại Bồ đề. Đại Bồ đề l� A Nậu Đa La Tam Miệu Tam Bồ Đề m� Như Lai chứng được.
Kim Cương B�t Nh� luận của ng�i V� Trước n�i rằng : V� thượng Bồ đề l� L� của ph�p th�n. Tam miệu Tam Bồ đề l� Tr� của b�o th�n. Cho n�n đ� tức l� thuyết minh chung cho cả hai loại n�y.�
Thể hơn hết thảy, bởi vậy gọi l� Th�m. Đ� l� bản �. Nếu giải th�ch theo nghĩa chung th� hoặc t�y theo sở ứng, sở thuy�n, bốn tuệ đều c� bốn th�m : Nghĩa, Thể, Chứng, Y; Hoặc bốn ph�p : Tr� tuệ tướng, Tr� tuệ t�nh, Tr� tuệ bạn, Tr� tuệ cảnh, theo như thứ tự lần lượt phối với bốn loại thậm th�m đầu. Chỉ c� V� thượng th�m l� tại đại Bồ đề, v� l� chủ của mọi đức. Th�m nữa, v� chẳng phải l� Dụ, Sở dụ, Tư nghị, Sở tư nghị, n�u gọi l� Thậm th�m (� n�i : chẳng thể th� dụ, chẳng thể nghĩ b�n).
Tr�n đ�y giải th�ch nghĩa của Th�m, mới chỉ n�i về Tr� tuệ, chứ chẳng phải n�i chung cho cả Tuệ m�n.
Nếu căn cứ v�o luận giải của kinh th� Tuệ m�n cũng c� năm. Luận gọi tổng hợp c�c c�u (tổng c�) l� A h�m th�m, n�n đ� tức l� năm thứ kh� hiểu r� ở văn kế dưới đ�y :
�V� lượng : c� nghĩa l� Tr� t�nh, Tr� tướng, Tr� bạn, Tr� cảnh. Theo như thứ tự, về Thể th� khắp, về Dụng th� rộng, về Đức th� đủ, về Ph�p th� phổ biến rộng, v� hạn � như hư kh�ng, số đức v� c�ng, cuối ắt v� tận, n�n gọi l� V� lượng.
Song nay chỉ n�i Tr� t�nh, Tr�� tướng, hai loại tr� tuệ đ� gọi l� V� lượng, v� Thể, Đức, Dụng đều l� v� hạn, v� c�ng tận.
Tr� tuệ m�n thậm th�m.
�Cũng c� hai nghĩa : một l� Thể diệu, hai l� Nan liễu.
- Thể diệu, th� luận dẫn kinh n�i rằng : Tr� tuệ m�n đ� nan kiến, nan gi�c, nan tri, nan giải, nan nhập (kh� nh�n thấy, kh� cảm thấy, kh� biết, kh� hiểu, kh� ngộ nhập). C� đủ năm thứ kh� đ�.
- Nan liễu (kh� hiểu r�), v� hạng nhị thừa chẳng biết kh� ngộ bởi v� 5 l� do :
a) Do Tr� nghĩa th�m, n�n m�n đ� nan kiến.
b) Do Tr� thể th�m, n�n m�n đ� nan gi�c.
c) Do Tr� nội chứng th�m, n�n m�n đ� nan tri.
d) Do Tr� y chỉ th�m, n�n m�n đ� nan giải.
e) Do Tr� v� thượng th�m, n�n m�n đ� nan nhập.
Đ� l� đem năm thứ kh� về Gi�o m� lần lượt phối hợp với năm loại thậm th�m của Tr� tuệ.�
Th�m nữa, Tr� c� hai :
1. Ph�m tr�.
2. Th�nh tr�.
Ph�m tr� c� hai :
1. Hiện tr�.
2. Tỉ tr�.
Ph�m Hiện tr� chẳng biết th� gọi l� Nan kiến (kh� thấy). Tỷ tr� chẳng biết th� gọi l� Nan gi�c.
Th�nh tr� c� hai :
1. Hữu lậu.
2. V� lậu.
Hữu lậu thế tục tr� chẳng liễu ngộ được th� gọi l� Nan tri (kh� biết).
V� lậu tr� c� hai thứ :
1. Căn bản tr�.�
2. Hậu đắc tr�.
V� lậu tr� đầu chẳng biết th� gọi l� Nan giải (kh� hiểu).� V� lậu tr� sau chẳng biết th� gọi l� Nan nhập (kh� ngộ nhập).
* Nhập : c� nghĩa l� Chứng giải.
Nay trong kinh n�y chỉ c� hai V� lậu tr� chẳng biết, cho n�n n�i l� nan giải nan nhập. N�u chung cả hai thứ Chứng Gi�o đều nan liễu, n�i : �V� hết thảy Thanh văn B�ch chi Phật đều chẳng biết, chỉ c� Phật mới biết được�.
Tại sao t�n th�n 2 thứ Thậm th�m ?
Sở dĩ ng�y nay Phật t�n th�n hai thứ thậm th�m, luận tự giải rằng : v� đ� l� để cho đại ch�ng sinh t�m t�n trọng, rốt cuộc muốn nghe Như Lai thuyết ph�p. V� đ� l� c�i c�ch dắt dẫn dần d� cho phần ở dưới Phật sẽ n�i rằng : �nhất thừa ch�n thực, ph�p m� Phật chứng đắc rất s�u, kh� hiểu�.
Trước ti�n t�n th�n Tr� th�m, l� cốt để tỏ r� c�i c�ch dẫn dắt dần d� cho phần sau Phật t�n th�n c� những ng�n thuyết � nghĩa kh� biết, nhị thừa chỉ l� quyền thừa.
Thứ đến, t�n th�n M�n th�m l�m cho đại ch�ng ph�t t�m muốn nghe ph�p. Chẳng thế th� chỉ cần t�n th�n Tr� tuệ thậm th�m, bao gồm chung cả mu�n đức để th�nh Phật.
*
-Kinh văn : �Sở dĩ v� sao ?�� tới� �� hướng kh� hiểu�.�
T�n rằng : đ�y giải�th�ch �A h�m thậm th�m�� đ� n�u ra ở tr�n. Trong n�y c� hai phần : đầu l� hỏi, sau l� đ�p.
-HỎI : �Sở dĩ v� sao ?� nghĩa l� muốn hỏi rằng :
� đầu : ph�p m� Phật chứng đắc, được gọi l� giải tho�t, ba thừa c�ng ngồi ở giường giải tho�t, nhị thừa cũng chứng đắc, ng�n gi�o phương tiện họ cũng đ� y theo m� tu học ; Cớ sao nay lại n�i hai loại n�y nhị thừa chẳng biết ?�
Chẳng biết tức l� nghĩa của �Sở dĩ v� sao ?�.
� sau : th�m nữa, � hỏi n�y muốn n�i : tr� tuệ của Phật, nhị thừa chưa c� được, n�n c� thể gọi l� thậm th�m. C�n tr� tuệ m�n, nhị thừa đ� đắc, v� sao gọi l� thậm th�m, v� sao n�i l� nhị thừa chẳng biết ?�
Đ�P : Nếu căn cứ v�o � hỏi đầu để giải th�ch �Sở dĩ v� sao ?� th� về giải tho�t chứng được, ba thừa tuy giống nhau, nhưng B�t nha,� Ph�p th�n, Tướng, T�nh, Tr� tuệ l� những thứ m� nhị thừa chưa chứng được, chắc chắn l� họ chẳng biết. Vả lại Tr� tuệ m�n họ cũng chưa hiểu thấu. Từ đ�y trở xuống chỉ giải th�ch t�m loại rất s�u của A h�m, muốn n�u bật c�i �: �nhị thừa ngay đến sự thậm th�m của Gi�o họ c�n chẳng thể biết, huống nữa l� tr� tuệ Phật�.
- Nếu căn cứ v�o � hỏi sau để giải th�ch �Sở dĩ v� sao ?�, th� c�u hỏi v� sao Gi�o m�n th�m trước kia, nay sẽ giải đ�p đầy đủ. Cho n�n từ đ�y trở xuống chỉ giải đ�p r� r�ng về Gi�o th�m. Luận giải th�ch kinh c� t�m c�u. Nay văn ở đ�y chỉ c� s�u c�u. Cứ theo như luận th� phải n�i rằng : �Phật đ� từng th�n cận trăm ng�n vạn ức v� số chư Phật, tu h�nh hết v� lượng đạo ph�p của chư Phật, dũng m�nh tinh tiến, danh tiếng vang khắp, th�nh tựu được ph�p thậm th�m vị tằng hữu (rất s�u chưa từng c�), ph�p kh� hiểu Như Lai biết được, những điều ng�i t�y nghi m� n�i ra, � th� kh� hiểu, đ� l� những điều m� hết thảy Thanh văn B�ch chi Phật� đều chẳng thể biết được�.
Th�m v�o trong kinh hiện nay c�u thứ s�u �Ph�p�
kh� hiểu, Như Lai biết được� v� th�m c�u thứ t�m �hết thảy Thanh văn B�ch Chi Phật đều chẳng thể biết được�, cho n�n th�nh ra t�m Th�m :
�C�u thứ nhất� �Phật đ� từng th�n cận trăm ng�n vạn ức v� số chư Phật�, đ� l� Thụ tr� đọc tụng thậm th�m. V� đ�y n�u bật việc Thế t�n trải ba đại kiếp c�ng d�ng 26 hằng h� sa Phật, thụ tr� đọc tụng ph�p m�n n�y ở nơi chư Phật đ�, bởi vậy rất s�u, chẳng phải như ph�p m�n của nhị thừa kia mới lướt qua đ� c� thể hiểu ngay được, cho n�n gọi l� Thậm th�m.
�C�u thứ hai� �Tu h�nh hết v� lượng đạo ph�p của chư Phật�,� đ� l� Tu h�nh thậm th�m. V� Tr� Ph�c nhị lợi đạo hạnh của chư Phật đều tu hết, chẳng phải như nhị thừa mới tu sơ qua về nh�n, cho n�n gọi l� Thậm th�m. Trong đ� thảy đều biết một c�ch đ�ng đắn.
�C�u thứ ba� �Dũng m�nh tinh tiến�, đ� l� Quả h�nh thậm th�m. Quả c� nghĩa l� quả quyết. Tinh thuần dũng h�n, chịu nổi mệt mỏi, l�m g� đều th�nh, đ� gọi l� quả quyết. Hoặc do tinh tiến, l�m g� cũng kh�o th�nh, nay được thắng quả gọi l� Quả thậm th�m. V� Phật l�c c�n Bồ t�t tu nh�n, đ� v� một c�u m� nhảy v�o lửa, v� nửa b�i kệ m� liều xả th�n, s�u năm khổ hạnh, bảy ng�y kiễng ch�n chứ chẳng phải l� chẳng chuy�n tinh, cần lao m� chứng được.
�C�u thứ tư �Danh tiếng vang khắp�, đ� l� Tăng trưởng c�ng đức t�m thậm th�m. Do danh vang dội, ph�m th�nh đều biết, c�ng gi�p động vi�n bản th�n th�m si�ng tu đoạn, c�i c�ng đức t�m của bản th�n c�ng tăng trưởng th�m gấp bội. Hoặc danh vang dội, người kh�c nghe thấy n�n đều tăng trưởng c�i c�ng đức t�m, hết thảy đều nghe tiếng đều biết tiếng n�n th�nh Thậm th�m.
�C�u thứ năm �Th�nh tựu ph�p thậm th�m vị tằng hữu�, đ� l� Kho�i diệu sự t�m thậm th�m. Do ph�p th�nh tựu được l� vị tằng hữu kho�i diệu thắng sự (sự tốt đẹp kho�i diệu chưa từng c�), n�n c�i t�m năng th�nh cũng l� kho�i diệu. D�ng kho�i diệu t�m m� thuyết, n�n Gi�o kh� biết.
�C�u thứ s�u �Ph�p kh� hiểu, Như Lai cũng biết được�, đ� l� V� thượng thậm th�m. Do ph�p cực kỳ kh� hiểu,� Như Lai cũng biết được, n�n ph�p m�n đ� th�nh v� thượng, hoặc ph�p thể nan giải tức l� v� thượng, chỉ c� Phật mới biết, n�n gọi l� Thậm th�m.
�C�u thứ bảy �Những điều m� Phật t�y nghi n�i ra, � th� kh� hiểu�, đ� l� Nhập thậm th�m. Nhập thậm th�m c� nghĩa l� � của danh tự chương c� kh� thể nắm được. V� Phật tự trụ tr� nhập giải � đ�, kh�c với ngoại đạo tự m�nh chẳng hiểu được th� l�m sao m� khiến kẻ kh�c hiểu, cho n�n n�i rằng ph�p nh�n duy�n cực Thậm th�m.�
Nhập c� hai nghĩa :
- Một l� v� kh� nhập giải, chỉ ri�ng Phật tự giải.
- Hai l� v� điều Phật t�y nghi n�i ra khiến người kh�c nhập ph�p, � th� kh� giải , gọi l� thậm th�m.
�C�u thứ t�m �Điều m� hết thảy Thanh văn B�ch chi Phật chẳng thể biết được�, đ� l� Bất cộng Thanh văn B�ch chi Phật sở t�c trụ tr� thậm th�m. Chẳng giống với sở t�c của nhị thừa. Ngo�i lợi sở t�c, trong lợi trụ tr�, n�n th�nh Thậm th�m.
Tr�n đ�y t�m lại th� do gần chư Phật, thụ tr�, đọc tụng, tu h�nh, quả quyết, tăng trưởng c�ng đức t�m, chứng kho�i diệu sự, th�nh v� thượng ph�p, n�n những điều m� Phật t�y nghi thuyết kh� thể hiểu được, nhị thừa chẳng hiểu thấu Tr� tuệ m�n đ�, gọi l� Thậm th�m v� kh� liễu giải, ngộ nhập. Huống hồ l� tr� tuệ của Phật h� chẳng phải l� Thậm th�m sao !
*
-Kinh văn : �X� Lợi Phất�� tới� �nhiều loại th� dụ�.�
T�n rằng : tr�n t�n th�n ph�p sở chứng sở thuyết�thắng diệu, dưới t�n th�n Như Lai l� Ph�p sư năng chứng năng thuyết thắng diệu.
Theo luận giải th�ch kinh th� đ�y phải n�i l� : �V� sao vậy ? X� Lợi Phất ! V� chư Phật Như Lai tự tại thuyết nh�n th�nh tựu. N�y X� Lợi Phất ! Như Lai th�nh tựu nhiều loại phương tiện, nhiều loại tri kiến, nhiều loại niệm qu�n, nhiều loại ng�n từ �. Phần tr�n ở đ�y l� phần tổng qu�t, phần dưới giải th�ch những lời ở phần tr�n.
��N�y X� Lợi Phất ! Ta từ khi th�nh Phật tới nay đ� ở khắp nơi diễn rộng ng�n gi�o, đ� d�ng v� số phương tiện dẫn đạo ch�ng sinh khiến họ l�a c�c thứ chấp trước v.v�� Xoay vần � lời, do bản th�n Như Lai đối với L� sở chứng th�nh tựu tự tại thuyết nh�n vi�n m�n, bởi vậy nay ng�i n�i về Tr� tuệ v� Tr� tuệ m�n m� ng�i đ� chứng được, cả hai thứ đ� đều rất s�u.
Những g� được gọi l� Thuyết nh�n th�nh tựu ? Đ� l� nhiều loại phương tiện, nhiều loại tri kiến, nhiều loại niệm qu�n, nhiều loại ng�n từ. Ba loại đầu trong n�y gộp lại gọi l� nh�n duy�n. Nh�n duy�n tức l� đạo l� vậy. Ng�n từ gọi l� th� dụ, v� ng�n từ phần nhiều để n�i c�c th� dụ.
Theo luận giải th�ch kinh, th� từ� �th� dụ�� trở l�n gọi l� Tổng c�, từ �diễn rộng� trở xuống gọi l� Biệt c�, xoay vần giải th�ch. Luận c� ba điều giải th�ch :
1) Luận tự giải th�ch ri�ng bốn c�u đầu.
2) Luận đem c�c c�u trong kinh hai phen gh�p với bốn c�u đ�.
3) Trong hai phen th� một chỗ thuyết minh về ba nghĩa đầu, một chỗ thuyết minh về nghĩa thứ tư.�
Phen đầu giải th�ch ri�ng rằng : v� Như Lai th�nh tựu bốn loại c�ng đức, n�n c� khả năng h�a độ ch�ng sinh :
1/ V�ng th�nh tựu. Chỉ việc Phật d�ng nhiều loại phương tiện từ c�i trời Đ�u Suất lui xuống thế gian cho tới thị hiện nhập Niết b�n, đ� đến được mười phương g�y nền gi�o h�a kh� thể nghĩ b�n : T�m tướng th�nh đạo, Lợi �ch ch�ng sinh, Quyền xảo tr� dụng, n�n gọi l� Phương tiện.
Về T�m tướng th� Kinh Đại B�t Nh� quyển 568 n�i rằng :
1-� Từ c�i trời Đ�u Suất lặn đi rồi liền nhập�
�thai tướng.
2-� Anh nhi (trẻ sơ sinh).
3-� Đồng tử (trẻ con).
4-� Khổ hạnh.
5-� Th�nh đạo.
6-� H�ng ma.
7-� Chuyển ph�p lu�n.
8-� Nhập B�t Niết b�n.
V� cớ g� m� thị hiện t�m tướng ? Kinh đ� n�i rằng : �Bấy giờ Tối Thắng thi�n vương lại bạch Phật rằng : cớ sao Bồ t�t tu h�nh B�t nh� thậm th�m m� lại thị hiện c�c tướng để độ cho hữu t�nh ? Phật bảo Tối Thắng rằng : tướng của B�t nh� thậm th�m chẳng thể chứng được, c�c tướng của Bồ t�t cũng chẳng thể chứng được. Song nhờ uy lực phương tiện thiện xảo m� v� lo�i hữu t�nh thị hiện nhiều loại h�a tướng từ Nhập thai cho tới Niết b�n. Chư thi�n chấp Thường, cho rằng kh�ng đọa lạc. Vậy n�n Bồ t�t để ph� chấp đ� đ� thị hiện Nhập thai, nh�n đấy m� khiến cho chư thi�n đ� khởi niệm V� thường. Bậc tối thắng trong thế gian đối với Dục chẳng nhiễm, m� c�n c� l�c đoạ lạc, huống hồ thi�n ch�ng kh�c m� được Thường ư ?
Cho n�n chớ c� ph�ng dật, c�ng phải si�ng tinh tiến, lu�n nhớ tới việc tu đạo. Như thấy mặt trời c�n c� l�c lặn th� biết rằng lửa đom đ�m chẳng được trụ l�u. Lại c� chư thi�n ph�ng dật ham vui, chẳng tu ch�nh ph�p, mặc t�nh chơi giởn, dẫu với Bồ t�t c�ng ở Thi�n cung, nhưng chẳng đến lễ b�i, chẳng học hỏi ph�p, ai nấy nghĩ rằng : s�ng nay vui vậy, ng�y mai tới chỗ Bồ t�t sẽ thụ ph�p bảo. C�ng bảo nhau rằng : Ta với Bồ t�t thường xuy�n c�ng ở đ�y�, tu h�nh n�o c� muộn g� ! � Vậy n�n Bồ t�t như cứu lửa ch�y đầu, ph� th�i ph�ng dật, thị hiện đọa lạc.
Thị hiện như vậy c� hai nh�n duy�n :
a) Để khiến chư thi�n l�a th�i ph�ng dật.
b) Để khiến hữu t�nh đều được nh�n thấy.
Cho đến tướng thứ t�m : �Lại c� c�c trời, người th�ch nghe n�i về vi�n tịch, Bồ t�t b�n v� họ m� thị hiện Niết b�n�. Nhiếp Đại Thừa luận trong quyển thứ 9 c� chỗ hơi kh�c. Trong Kinh Hoa Nghi�m thị hiện 10 tướng, đều rộng như luận đ�.
2/ Gi�o h�a th�nh tựu, chỉ nhiều loại tri kiến, thị hiện c�c nh�n Nhiễm Tịnh. Do c� đủ tri kiến n�n ở ngay nơi h�a th�n c� thể thị hiện Tập c� mọi Nhiễm nh�n c� thể chuốc khổ; Đạo c� mọi Tịnh nh�n c� thể chứng Diệt. Hoặc thị hiện quy luật của c�c ph�p Nhiễm Tịnh. Nh�n, c� nghĩa l� nguy�n nh�n, l� quy luật. Trước thị hiện th�n ph� hợp, th�n thị hiện quy luật nhiễm tịnh của c�c ph�p. Trong luận giải th�ch th�nh tựu n�y c� sự kh�c biệt với th�nh tựu thứ tư. Th�nh tựu n�y y v�o Chứng ph�p. C�n th�nh tựu kia y v�o Thuyết ph�p.
3/ C�ng đức tất c�nh th�nh tựu, chỉ nhiều loại qu�n niệm. V� thuyết ph�p kia, thuyết nh�n duy�n th�nh tựu, tương ứng như ph�p. C�u n�y � n�i : v� thuyết nhiều loại ph�p qu�n niệm v.v� c�c ph�p qu�n niệm đ� Phật đều th�nh tựu. Như ph�p sở thuyết nh�n duy�n trước sau đều tương ứng. N�i tương ứng c� nghĩa l� khế hội với chứng nghĩa.
4/ Thuyết th�nh tựu, chỉ nhiều loại ng�n từ. D�ng bốn v� ngại : Y v�o những g� ? Những danh tự chương c� n�o ? T�y thuận những g� ? Những ch�ng sinh n�o c� thể lĩnh thụ để m� thuyết cho ?
�Y v�o những g�?� : c� nghĩa l� những nghĩa g� ? Đ� tức l� Nghĩa v� ngại giải.
�Những danh tự chương c� n�o� : c� nghĩa l� danh tự chương c� thuộc loại n�o ? Đ� tức l� Ph�p v� ngại giải.
�T�y thuận những g� : c� nghĩa l� t�y thuận ng�n ngữ �m thanh của ch�ng sinh ở những phương n�o để m� thuyết cho họ . Đ�y l� Từ v� ngại giải.
�Những ch�ng sinh n�o c� thể lĩnh thụ để m� thuyết cho họ� : c� nghĩa l� căn kh� của những ch�ng sinh n�o c� thể lĩnh thụ, Phật b�n thuyết cho. Đ�y l� Biện t�i v� ngại giải.
Trong bốn thứ th�nh tựu n�y th� :
+ Loại thứ nhất Năng khởi h�a th�n, t�m tướng th�nh đạo.
+ Loại thứ hai Năng thị hiện quy luật nhiễm, tịnh của c�c ph�p.
+ Loại thứ ba Như ph�p sở thuyết đều được rốt r�o.�
+ Loại thứ tư đủ bốn V� ngại.
Do Phật Ph�p sư đủ bốn loại thuyết nh�n th�nh tựu n�y m� th�nh thắng diệu, n�n ph�p m� ng�i thuyết cũng l� thắng diệu. Luận giải bốn c�u rồi, lại giải th�ch th�m về sự kh�c biệt giữa c�u thứ 2 v� c�u thứ 4 v� n�i : Gi�o h�a th�nh tựu y v�o Chứng ph�p. Thuyết th�nh tựu y v�o Thuyết ph�p.�
- Y v�o quy luật nhiễm tịnh của ph�p Khổ Tập Diệt Đạo m� tự m�nh chứng được, lần lượt thuyết cho người kh�c th� gọi l� Gi�o h�a th�nh tựu, đ� l� c�u thứ hai.
- Y v�o thuyết ph�p, thuyết Nghĩa Ph�p Từ Biện m� lần lượt thuyết cho người kh�c th� gọi l� Thuyết th�nh tựu, đ� l� c�u thứ tư. V� đều kh�ng loạn.
Hoặc bốn loại tr�n được ph�n chia như sau :
C�u thứ nhất l� H�a th�n đức.
C�u thứ hai l� B�o th�n đức.
C�u thứ ba l� Ph�p th�n đức.
C�u thứ tư l� Tứ biện cụ t�c.
Do ba th�n Tứ biện cụ t�c n�y, n�n c� thể khởi thuyết. Ba th�n c� đủ, n�n Tr� tuệ thậm th�m. Bốn biện c� đủ, n�n Tuệ m�n thậm th�m. Cho n�n nh�n duy�n đ� tức l� ba loại : Phương tiện, Tri kiến, Qu�n niệm đ� n�i ở tr�n. Th� dụ, tức l� nhiều loại ng�n từ.
*
-Kinh văn : �Diễn rộng ng�n gi�o�� tới� �khiến l�a t�m chấp trước�.
T�n rằng : tr�n theo lời�văn của luận một phen ph�n biệt giải th�ch bốn c�u tổng qu�t xong, luận lại đem c�c c�u trong kinh ở dưới đ�y để phối với bốn c�u n�y trong phen thứ hai :
a) Đ�y tức l� c�u thứ nhất : �Nhiều loại phương tiện�.
b) �Sở dĩ như vậy l� v� sao ? Như Lai phương tiện, tri kiến Ba la mật đều đ� đầy đủ� . Đ� l� c�u thứ hai : �Nhiều loại tri kiến�.
c) �N�y X� Lợi Phất ! Như Lai tri kiến� tới �Giải tho�t tam muội�. Đ� l� c�u thứ ba : �Nhiều loại qu�n niệm�.
d) �Th�m nhập v� tế � cho đến �Bản mạt cứu c�nh v.v��. Đ� l� c�u thứ tư : �Nhiều loại ng�n từ �.
Luận tuy lấy kinh văn ở dưới phối với bốn c�u tổng qu�t ở tr�n, song đầu ti�n hai phen giải th�ch ba c�u tr�n xong, lại hai phen giải th�ch một c�u sau. Luận đ� văn d�i, mới xem kh� hiểu. N�n đọc theo đ�y.
Trong n�y phen đầu giải th�ch rằng : �Lại c� nghĩa nhiều loại phương tiện�, c� nghĩa l� thị hiện đủ thứ sai tr�i của t� ph�p ngoại đạo, đủ thứ c�ng đức của ch�nh ph�p chư Phật. Như kinh n�i : �N�y X� Lợi Phất ! Ta từ khi th�nh Phật tới nay đ� diễn rộng ng�n gi�o, d�ng v� số phương tiện để dẫn đạo ch�ng sinh ở c�c nơi đến khiến họ được giải tho�t�. Văn tuy hơi kh�c, nhưng đại � cũng giống nhau.
Giải th�ch v� số phương tiện, lại c� bốn phen :�
a) Phương tiện tức l� phương tiện để khiến ch�ng sinh nhập c�c thiện ph�p.
b) Để đoạn c�c nghi.
c) Để khiến nhập Tăng thượng Thắng tr�.
d) Để y v�o bốn Nhiếp ph�p m� nhiếp thủ ch�ng sinh khiến họ được giải tho�t.
Nhiều loại phương tiện ở đ�y ph�n l�m s�u điều giải th�ch n�y :
1) Tr�nh t�.������ 2) Nhập ch�nh.�
3) Tiến thiện.��� 4) Ph� �c.�
5) Tự nhập thắng tr�.�
6) Khiến cho người kh�c được giải tho�t.
Cứ theo thứ tự m� gh�p v�o, d�ng phương tiện n�y m� dẫn dắt thu nhiếp hết thảy ch�ng sinh khiến�
họ l�a bỏ c�c Trước. Trước l� gốc của Chấp, v� l� gốc rễ của �i nhiễm sinh tử.
Luận rằng : c�c trước c� nghĩa l� chốn chốn đều trước (vướng mắc), hoặc trước giới, trước địa, trước phận, trước thừa.
+ Trước giới : c� nghĩa l� chấp trước tam giới.
+ Trước địa : tức l� chấp trước Giới thủ, tam muội Sơ thiền định địa, cho đến Phi tưởng phi phi tưởng, Diệt tận định địa, tức l� coi ch�n định theo thứ tự l� Địa. Giới thủ, Kiến thủ, Chấp tam muội, đ� n�n gọi l� Trược địa.
+ Trước phận : c� nghĩa l� chấp trước phận tại gia, coi đ� l� đồng loại m� l�m mọi loại nghiệp t� kiến v.v� ; chấp trước phận xuất gia danh tiếng lợi dưỡng, hay khởi đủ mọi loại gi�c s�t phiền n�o v.v�
+ Trước thừa : c� nghĩa l� nếu chấp trước Thanh văn thừa th� th�ch tr� giới tiểu thừa, cầu bốn quả v.v� . Chấp trước đại thừa c� nghĩa l� chấp trước lợi dưỡng, c�ng d�ng, cung k�nh v.v� , do chấp trước v�o qu�n ph�n biệt mọi loại ph�p tướng cho đến ph�n biệt Phật địa.
*
-Kinh văn : �Sở dĩ như vậy l� v� sao ?� tới� �đều đ� đầy đủ� .�
T�n rằng : đ�y l� c�u�thứ hai. Phen đầu luận giải th�ch rằng : �Lại nữa nhiều loại tri kiến� c� nghĩa l� v� tự th�n th�nh tựu cảnh giới bất khả tư ngh�, dạy cho Thanh văn Bồ t�t. Như kinh n�i rằng : �N�y X� Lợi Phất ! Như Lai tri kiến, phương tiện tới bờ b�n kia�. Đến bờ b�n kia c� nghĩa l� hơn hết thảy c�c Bồ t�t kh�c.
Văn tuy hơi kh�c, m� nghĩa kh�ng kh�c. Tri kiến l� thể của hai tr� Ch�n v� Tục. Căn bản tr� gọi l� Tri. Hậu đắc tr� gọi l� Kiến. Phương tiện nghĩa l� tr� n�y diệu dụng phương tiện thiện xảo. Do tự th�nh tựu cảnh giới Bất khả tư ngh� n�n c� đủ Tri kiến, dạy cho Thanh văn v.v�� đ� gọi l� phương tiện.
�Ba la mật� : c� nghĩa l� tới bờ b�n kia, n�i r� Phật th�nh tựu thể của hai thắng tr�, n�n c� thể th�nh tựu được cảnh giới bất khả tư ngh�, đ� tới bờ b�n kia rồi th� hơn hết thảy. Do c� đầy đủ phương tiện, diệu dụng của hai tr�, c�n c� thể khiến cho người kh�c tới được bờ b�n kia n�n c� thể d�ng tri kiến cảnh giới bất khả tư nghị n�y m� c�n dạy cho Thanh văn Bồ t�t.
*
-Kinh văn : �X� Lợi Phất�� tới� �giải tho�t tam muội�.
T�n rằng : đ�y l� c�u�thứ ba. Luận phen đầu giải rằng : �Lại c�n nhiều loại qu�n niệm�. Như kinh n�i : �N�y X� Lợi Phất ! Như Lai tri kiến rộng lớn s�u xa kh�ng chướng kh�ng ngại, Lực, V� sở �y, Bất cộng ph�p, Căn lực, Bồ đề phần, Thiền định, Giải tho�t, Tam muội, Tam ma bạt đề đều đ� đầy đủ�.
Văn � về đại thể th� giống nhau, song �t nhiều c� chỗ kh�c biệt. Nay n�i Tri kiến rộng c� nghĩa l� v� bi�n, lớn c� nghĩa l� v� thượng, s�u c� nghĩa l� kh�n lường, xa c� nghĩa thời gian d�i v� c�ng trong vị lai.
Tr�n đ�y ch�nh l� Tổng c� (c�u tổng qu�t) về c�c đức. Hai tr� l� T�nh, n�n gọi l� Tri kiến. Hơn nữa c�c đức n�y cũng l� những thứ được quyến thuộc của hai tr� nhiếp thu, n�n gọi l� Tri kiến.
Từ �V� lượng� trở xuống l� Biệt c� (c�u ri�ng biệt) về c�c đức. Theo văn kinh n�y th� :
- V� lượng : đ�y l� Bốn v� lượng. Cứ theo luận giải kinh, th� l� V� chướng.
- V� ngại : chỉ bốn V� ngại giải.�
- Lực : chỉ Thập lực.�
- V� sở �y : chỉ bốn V� sở �y.�
+ Bất cộng ph�p : luận giải th�ch Bất cộng ph�p trong kinh l� 18 bất cộng ph�p.�
+ Căn : chỉ ngũ căn.�
+ Lực : chỉ ngũ lực.�
+ Bồ đề phần : chỉ 37 Bồ đề phần.�
Bốn loại tr�n đ�y, kinh vốn kh�ng c�.
- Thiền : chỉ bốn tĩnh lự ở Sắc giới.�
- Định : chỉ bốn V� sắc định.�
- Giải tho�t : chỉ t�m Giải tho�t.�
- Tam muội : chỉ tam muội.�
+ Tam Ma Bạt Đề : chỉ ch�n Đẳng ch�. Một loại n�y trong kinh cũng kh�ng c�.�
Luận giải trong kinh c� 13 m�n. Nay trong kinh n�y gộp lại c� t�m m�n c�ng đức, gọi l� Qu�n niệm, thể của n� được giải th�ch l� Tuệ ghi nhớ r�, n�n chẳng thể giải th�ch rộng. Nghĩa m�n đều n�n ph�n biệt sơ qua.
1. Bốn v� lượng.�
Được ph�n biệt bằng 5 m�n : Liệt danh; Th�ch danh; Biện h�nh tướng; Xuất thể t�nh; Biện sai biệt.
1.1- Liệt danh (liệt k� t�n gọi) : chỉ Từ v� lượng, Bi v� lượng, Hỉ v� lượng, Xả v� lượng.
1.2- Th�ch danh (giải th�ch t�n gọi) :
�1 - V� duy�n v�o V� lượng cảnh, duy�n v�o hết thảy hữu t�nh m� khởi l�n bốn thứ n�y.
�2 - V� khởi V� lượng h�nh, h�nh giải cũng lại cực rộng lớn.
�3 - V� cảm V� lượng quả, được ph�c Đại Phạm th�nh Như Lai.
�4 - Nhiều thứ k�m theo, nhiều sự giải th�ch.
1.3- Biện h�nh tướng (ph�n biệt h�nh tướng) : ph�p giới hữu t�nh t�m lại l�m ba loại :�
�1 - Loại kh�ng khổ kh�ng sướng th� kh�ng đi�n đảo m� cho họ sướng, thế gọi l� Từ. Kh�ng s�n l� thể.
�2 - Loại c� khổ th� gi�p diệt khổ, thế gọi l� Bi. Chẳng hại l� thể.
�3 - Loại c� sướng th� gi�p họ vui mừng, đ� gọi l� Hỉ. Chẳng gh�t thiện căn l� thể.
Lại c�n g�y cho loại kh�ng khổ kh�ng sướng tư tưởng l�a Si, g�y cho loại c� khổ tư tưởng l�a S�n; g�y cho loại c� sướng tư tưởng l�a Tham, b�nh đẳng muốn khiến họ l�a c�c điều �c, n�n gọi l� Xả. Khiến xả bỏ điều �c, cho n�n kh�o Xả l� thể.
1.4- Xuất thể t�nh (thể hiện t�nh chất của thể) th� bằng ba ph�p : đ� l� Kh�ng s�n, Chẳng hại v� Xả. Thể của chẳng gh�t l� kh�ng s�n, v� kh�ng c�n ph�p n�o kh�c.
1.5- Biện sai biệt (ph�n t�ch sự kh�c biệt) th� ở đ�y mỗi thứ đều c� ba :
�1 - Hữu t�nh duy�n, khởi hữu t�nh tưởng.
�2 - Ph�p duy�n, chẳng thấy Hữu t�nh, chỉ khởi ph�p tưởng.
�3 - V� duy�n, v� đối với c�c ph�p lại l�a t�m ph�n biệt m� khởi ch�n như tưởng, n�n gọi l� V� duy�n. Hoặc ph�p v� lượng duy�n c�c gi�o ph�p.
Trong ba duy�n n�y, duy�n đầu chung với ngoại đạo, duy�n thứ hai chung với nhị thừa, duy�n sau chỉ c� Bồ t�t.
Ba loại V� lượng đầu l� an lạc, một loại V� lượng sau l� lợi �ch. Cảm quả c� thể biết được.
Bốn loại V� lượng n�y c� sự kh�c biệt với bốn loại Đại từ, Đại bi, Đại hỉ, Đại xả kia. V� bốn loại kia chỉ l� Thực qu�n, chỉ c� Phật mới khởi l�n được v� duy�n v�o Tam giới sinh v� kh�ng c� Si k�m theo. C�n bốn loại n�y chung cho cả giả v� thực, cả ph�m v� th�nh đều khởi được, duy�n Giới bất định v� chẳng phải l� kh�ng c� Si k�m theo.
2. Bốn V� ngại giải.
Được ph�n biệt bằng ba m�n : Liệt danh, Biện tướng, Xuất thể :
2.1- Liệt Danh th� c� : một l� Ph�p v� ngại giải, hai l� Nghĩa v� ngại giải, ba Từ v� ngại giải, bốn l� Biện t�i v� ngại giải.
2.2- Biện tướng (ph�n t�ch về tướng) th� : Ph�p chỉ Văn gi�o danh c� năng thuy�n; Nghĩa chỉ Đế l� ch�n tục sở thuy�n; Từ chỉ �m thanh (tức ng�n ngữ) c�c phương; Biện t�i chỉ bảy loại biện t�i. Duy�n v�o bốn tr� n�y kh�ng c� g� mắc mớ trở ngại th� gọi l� V� ngại giải. C� nhiều sự sai biệt như Quyết Trạch Bồ T�t Địa luận v� Thập Địa luận đ� n�i.
2.3- Xuất thể (thể hiện về thể) : bốn V� ngại giải n�y lấy V� lậu hậu đắc tr� l�m thể, v� chẳng phải l� chứng Ch�n. Nghĩa v� ngại giải cũng th�ng với Ch�nh tr�. Tr� n�y th� Sơ địa được một phần, Cửu địa th� nhậm vận m� l�a chướng vi�n th�nh, Phật quả th� đầy đủ.
3. Thập lực.�
Đại kh�i được ph�n biệt bằng 5 m�n : Biện danh, Xuất thể, H�nh tướng, Thứ đệ (thứ tự), C�c m�n.
3.1- Biện danh (ph�n t�ch về danh) th� c� hai : một l� Liệt danh, hai l� Th�ch danh.
+ Liệt danh (liệt k� t�n gọi) th� c� :
1/ Xứ phi xứ tr� lực.
2/ Tự nghiệp tr� lực, Kinh Đại B�t Nh� quyển 53 gọi l� Nghiệp dị thục tr� lực.
3/ Tĩnh lự giải tho�t đẳng tr� đẳng ch� tr� lực, c�n Đại B�t Nh� th� gọi l� Tĩnh lự giải tho�t đẳng tr� đẳng ch� tạp nhiễm thanh tịnh tr� lực.
4/ Căn thắng liệt tr� lực.
5/ Chủng chủng thắng giải tr� lực.
6/ Chủng chủng giới tr� lực.
7/ Biến th� h�nh tr� lực, Đại B�t Nh� gọi l� Biến h�nh tr� lực.
8/ T�c trụ t�y niệm tr� lực.
9/ Sinh tử tr� lực.
9/ Lậu tận tr� lực.
+ Th�ch danh (giải th�ch t�n gọi) th� đầu ti�n l� gọi� chung, sau đ� l� gọi ri�ng.
- Giải th�ch chung :
Lực : c� nghĩa l� c� khả năng diệt trừ o�n địch, c� nghĩa l� chẳng thể khuất phục. Du Gi� Bồ t�t Địa quyển thứ 49 v� 50 c�ng Quyết Trạch quyển 57, Kinh Bồ T�t Tạng quyển 5, Hiển Dương quyển 4, Đối Ph�p quyển 14, Kinh Đại B�t Nh� đều giải th�ch tướng n�y l� Đại uy lực, tương ứng với mọi loại c�ng năng l�m lợi �ch cho hữu t�nh, rốt r�o chiến thắng h�ng phục được mọi ma o�n, cho n�n gọi l� Lực. V� uy thế c� khả năng diệt trừ được những thứ kh� khuất phục n�n gọi l� Lực.�
Đối Ph�p n�i rằng : kh�o h�ng phục được c�c ma, giỏi ghi nhớ luận b�n về c�c vấn đề n�n gọi Thập lực.
Thập (mười) : l� số. V� t�c dụng của Lực kh�c nhau, c� 10 loại n�n gọi Thập lực. Theo trong Lục Th�ch, th� đ�y l� giải th�ch k�m theo số vậy.�
- Giải th�ch ri�ng :
Về giải th�ch c�c t�n ri�ng th� :
1/ Xứ phi xứ tr� lực : nh�n quả tương đương gọi l� Xứ. Nếu chẳng tương đương th� gọi l� Phi xứ. Cho n�n Du Gi� n�i rằng : quả tịnh hay bất tịnh chẳng phải l� Bất b�nh đẳng. Như thực chuyển nh�n, đ� gọi l� Xứ. Xứ c� nghĩa� l� kiến lập (dựng l�n), l� y (dựa v�o), l� khởi (g�y n�n), năng kiến lập quả l� y, v� năng khởi quả ph�p. V� lập, n�n gọi l� Xứ. Bất b�nh đẳng tr�i với loại tr�n th� đ� gọi l� Phi xứ.
Nhất thiết tr� v� trệ tr�, v� Thanh tịnh tr� l�a Tăng thượng mạn, đối với hai loại n�y th� gọi l� Tr�. Lực : nghĩa như tr�n.
2/ Tự nghiệp tr� lực : ba nghiệp ba đời tự m�nh g�y ra của mỗi người hoặc thuận hiện thụ, thuận sinh thụ, hoặc thuận hậu thụ, bất định thụ th� gọi l� Tự nghiệp. Biết đ�ng (ch�nh tri) về nghiệp n�y th� gọi l� Tự nghiệp tr� lực.�
Lực n�y ở ngay nơi quả Dị thục của c�c nghiệp thiện �c m� sinh Tr� giải, n�n cũng gọi l� Nghiệp dị thục tr� lực.
3/ Tĩnh lự giải tho�t đẳng tr� đẳng ch� tr� lực : Tĩnh lự : chỉ Bốn tĩnh lự. Giải tho�t : tức T�m giải tho�t. Đẳng tr� : tức l� Nhất thiết hữu t�m định. Đẳng ch� : tức l� Nhất thiết hữu t�m v� t�m định. Biết đ�ng về loại n�y th� gọi l� Tĩnh lự giải tho�t đẳng tr� đẳng ch� tr� lực.
C�c thứ định n�y chung cả hữu lậu v� lậu cho n�n th�m v�o đ� t�n gọi l� Tạp nhiễm, Thanh tịnh th� gọi l� Tĩnh lự giải tho�t đẳng tr� đẳng ch� tạp nhiễm thanh tịnh tr� lực.
4/ Căn thắng liệt tr� lực :� l� chỉ Ngũ căn gồm T�n v.v�. Ở đ�y n�i về mức độ của ngũ căn, non yếu bậc trung th� gọi l� Thắng; non yếu bậc thượng th� gọi l� Liệt. Biết đ�ng về điều n�y th� gọi l� Căn thắng liệt tr� lực.
Nếu theo tha t�n coi đ� l� đầu, hoặc qu�n c�c ph�p coi đ� l� đầu, th� th�nh Căn thắng liệt.
5/ Chủng chủng thắng giải tr� lực : ưa th�ch thắng giải, gọi l� chủng chủng thắng giải. Biết đ�ng về điều n�y th� gọi l� Chủng chủng thắng giải tr� lực.
6/ Chủng chủng giới tr� lực : nếu rộng kiến lập chủng chủng t�nh hoặc một thừa, hoặc ba thừa, hoặc bốn thừa, hoặc năm thừa, hoặc c�c phần h�nh như Tham S�n� Si v.v� cho đến 80.000 h�nh th� gọi l� Chủng chủng giới, v� Giới l� T�nh. Biết đ�ng về điều n�y th� gọi l� Chủng chủng giới tr� lực.
7/ Biến th� h�nh tr� lực : nếu như trong c�c Th� m�n m� t�y thuận ch�nh h�nh, như tham h�nh th� tu Bất tịnh qu�n v.v� , thế th� gọi l� Biến th� h�nh. Hoặc c�c h�nh hướng tới tất cả ngũ th�, hoặc c�c h�nh thuộc đủ mọi phẩm loại kh�c nhau của sa m�n ngoại đạo, của B� la m�n, hoặc V� tội th� h�nh của đời n�y của đời kh�c, đ� gọi l� Biến th� h�nh. Biết đ�ng về điều n�y th� gọi l� Biến th� h�nh tr� lực.
+ Biến h�nh h�nh tr� lực : v� c� khả năng biết r� c�c h�nh biến h�nh trong khắp mọi nẻo, n�n cũng c�n gọi l� Biến h�nh h�nh tr� lực.
8/ T�c trụ t�y niệm tr� lực : nếu đối với mọi loại hữu t�nh, d�ng ng�n ngữ bốn phương m� giả thiết an lập th�nh c�c phẩm loại kh�c nhau, t�y theo tất cả tự thể thời qu� khứ trước kia thuyết minh bằng 8 c�u :
a) Như thị danh (t�n gọi như vậy).
b) Sinh loại (loại ch�ng sinh).
c) Chủng t�nh (chủng tộc, gi�ng họ).
d) Ẩm thực (ăn uống).
e) Thụ khổ lạc (thụ b�o l� khổ hay sướng).
f) Trường thọ (sống l�u).
g) Cửu trụ (trụ l�u).
h) Thọ lượng bi�n tế (giới hạn tuổi thọ).
Ở trong t�m thứ n�y, c� s�u thứ t�y niệm l� Lược sở h�nh h�nh v� c� V� lượng chủng t�c trụ t�y niệm. S�u Lược h�nh gồm :
1) H� triệu giả danh (t�n giả lập ra để gọi).
2) S�t đế lợi đẳng sắc loại sai biệt (c�c đẳng cấp kh�c nhau như S�t đế lợi).
3) Cha mẹ.
4) Ẩm thực phương quĩ (cung c�ch ăn uống).
5)� Hưng suy (thịnh suy).
6)� Thọ lượng (tuổi thọ).
C�c T�c trụ n�y l� cảnh qu� khứ v� trụ ở đời trước kia. Đối với T�c trụ n�y m� khởi l�n T�y niệm, niệm đủ H�nh Tr� th� gọi l� T�c trụ t�y niệm tr� lực.
8/ Sinh tử tr� lực :
C�c lo�i Hữu t�nh l�c sắp mất th� gọi l� Tử thời (l�c chết), l�c trụ tại Trung hữu th� gọi l� Sinh thời (l�c sống). Đối với nẻo thiện nẻo �c, tử thời sinh thời đều c� thể biết đ�ng th� gọi l� Sinh tử tr� lực.
10/ Lậu tận tr� lực :
Hết thảy mọi ph�p lậu c�ng T�y mi�n đều đoạn hẳn kh�ng s�t th� gọi l� Lậu tận. Biết đ�ng về điều n�y th� gọi l� Lậu tận tr� lực.
Tr� l� thể, Lực l� t�c dụng, song Tr� tức l� Lực, kh�ng c�n c� biệt t�nh kh�c. Trong n�y T�c trụ t�y niệm tương ứng tr� lực l� L�n cận th�ch (dựa v�o c�c yếu tố gần gũi m� giải th�ch). Những thứ kh�c từ thứ đầu ti�n l� Xứ phi xứ cho đến Lậu tận l� cảnh sở qu�n, Tr� lực l� tr� năng qu�n. Xứ phi xứ tr� lực cho đến Lậu tận tr� lực l� Y chủ th�ch (dựa v�o chủ thể m� giải th�ch). T�c trụ l� cảnh. T�y niệm tương ứng tr� lực l� Năng qu�n, cũng Y chủ th�ch.

3.2- Về Xuất thể :
Quyết Trạch Phần quyển 57 n�i : Phật c� đủ tri căn tuệ căn l� Thể. Đối Ph�p luận n�i : như Định như Tuệ c�ng c�c T�m, T�m sở tương ứng đ�. Bồ T�t Địa luận n�i rằng : chỉ chung Ngũ căn l� tự t�nh của n�. Tuy ba lời văn đ� kh�c nhau nhưng Thể c� năm :
1) Tối thắng thể : n�n Quyết Trạch phần n�i rằng Phật c� đủ Tri căn, Tuệ căn l� T�nh.
2) Dẫn sinh thể : n�n Đối Ph�p n�i rằng� như Định như Tuệ.
3) Khắc thực thể : Bồ t�t Địa luận n�i rằng Ngũ căn l� t�nh, do Tuệ thắng trội. Hơn nữa c�n n�i : Thập lực Tuệ l� Tự t�nh, bởi vậy chỉ n�i Xứ phi xứ tr� lực v.v� chẳng n�i tới T�n lực, Tinh tiến lực v.v� Cứ theo như đ�y th� hợp với lời văn của Quyết Trạch.
4) Tương ứng thể : Đối Ph�p c�n n�i rằng c�ng c�c T�m, T�m sở tương ứng đ�, bốn uẩn l� T�nh.
5) Quyến thuộc thể : năm Uẩn l� T�nh. Định với Đạo c�ng V� lậu sắc v.v� v� Trợ l� Thể.
Đ�y tuy kh�ng c� lời văn n�i r�, nhưng l� ắt phải thế, v� sự ngăn ngừa việc phạm giới sẽ gi�p cho việc h�ng phục ma o�n.
C�n ba m�n kh�c th� như trong V� Cấu Xứng sớ quyển 2 đ� n�i.
4. Bốn v� sở �y.
D�ng 5 m�n để ph�n biệt : Biện danh, Xuất thể, H�nh tướng, Thứ đệ, C�c m�n. Cũng như Bồ t�t Tạng kinh quyển 5, Đại B�t Nh� quyển 53, Hiển Dương quyển thứ 4, Du Gi� quyển 50, Đối Ph�p quyển 14.
4.1- Biện danh, c� hai mục : Liệt danh, v� Th�ch danh.
a. Liệt danh gồm :
1) Ch�nh đẳng gi�c v� �y.�
2) Lậu tận v� �y.
3) Chướng ph�p v� �y.�
4) Xuất khổ đạo v� �y.
b. Th�ch danh (giải th�ch t�n gọi) c� hai mục :
1) Tổng (Giải th�ch t�n gọi chung).
2) Biệt (Giải th�ch t�n gọi ri�ng).
Về Tổng danh th� Bốn (tứ) l� số. V� sở �y tức l� ở bốn xứ n�y c� khả năng tự m�nh liễu tri (biết r�) thản nhi�n kh�ng sợ. T�m kh�ng khiếp sợ yếu k�m, kh�ng c� điều nghi ngờ lo �u, ho�n to�n kh�ng hốt hoảng sợ h�i, n�n gọi l� v� �y.
Về biệt danh th� Ch�nh gi�c chư ph�p, Đẳng gi�c chư ph�p, đ� l� Ch�nh đẳng gi�c. C�c phiền n�o Lậu chủng hiện đều đoạn cả th� gọi l� Lậu tận. N�i Chướng ngại ph�p : c� nghĩa l� Nhiễm ắt l� Chướng, n�n gọi l� Chướng ph�p. N�i Xuất ly đạo : c� nghĩa l� c�c th�nh tu tập quyết định xuất ly khỏi khổ, gọi l� Xuất khổ đạo, ở trong bốn thứ n�y m� chứng đắc V� sở �y. Thế l� đều Y chủ th�ch (điều giải th�ch ch�nh).
4.2- Về Xuất thể t�nh.�
Quyết Trạch Phần quyển 57 n�i rằng : lấy T�n, Tiến, Niệm, Định, Tuệ c�ng đầy đủ Tri căn l�m T�nh. Đối Ph�p n�i : như Định hay Tuệ c�ng c�c T�m, T�m sở tương ứng đ�. Lại n�i : nếu khởi t�c dụng th� Hậu đắc tr� l� T�nh, nếu trụ tự t�nh th� Ch�nh tr� l� Thể.
Thể n�y c� năm căn cứ : Hai Thắng tr� l� Thể, Ph�t khởi định tuệ l� Thể, Đ�m thực ngũ căn l� Thể, Tương ứng tứ uẩn l� T�nh, Quyến thuộc ngũ uẩn l� Thể.
4.3- Về H�nh tướng.
Như kinh đ� n�i rằng : �Thế t�n tự xưng : ta l� đấng Ch�nh đẳng gi�c. Khi c� sa m�n hoặc những người chẳng phải l� sa m�n từ phương kh�c tới, Phật thăm hỏi họ rằng : Trụ c� an lạc kh�ng ? Khất thực c� được kh�ng ?
Thế l� trong đ�m n�y c� kẻ đ� đặt c�u vấn nạn rằng : gọi l� Ch�nh đẳng gi�c th� kh�ng c� g� l� chưa biết. Thế m� nay lại hỏi người kh�c, sao m� tr�i ngược l�m vậy ? . Ta đối với lời vấn nạn n�y ch�nh kiến kh�ng n�ng, được an lạc trụ, kh�ng hoảng kh�ng sợ, tự xưng ta ở địa vị t�n qu� của bậc đại ti�n. Sở dĩ ta hỏi l� v� sao ? Đ� l� để chinh phục kẻ đến, khiến họ ph�t t�m thắng trội, nghe Phật thăm hỏi sẽ ph�t đạo t�m. Đ� l� v� muốn khiến mọi người x�t kỹ về sự: Phật biết m� c�n hỏi, huống hồ c�c người kh�c chẳng biết v� cũng để l�m khu�n mẫu cho người sau, thấy người ta đến ph�t t�m th� n�n dẫn nhiếp, chứ chẳng phải l� Phật chẳng biết m� vẫn gọi l� Đẳng gi�c�.
Th�m nữa, như kinh n�i rằng :
�Ta khi chư lậu đ� tận, Thi�n Thụ l�m c�c điều �c, Phật thường mắng mỏ; c�n Chấp Nhật điều thuận, Phật thường n�i ngọt. Thế l� c� kẻ vấn nạn rằng : n�i l� c�c lậu hết, phiền n�o đều hết ! Thế m� mắng mỏ Thi�n Thụ, n�i năng �u yếm với Chấp Nhật, tham s�n chưa diệt th� lậu l�m sao m� hết được ! Sao m� tr�i ngược l�m vậy ? Ta đối với c�u vấn nạn n�y ch�nh kiến chẳng n�ng, vẫn được an lạc trụ , kh�ng hoảng kh�ng sợ.
Tự xưng : ta cư xử ở địa vị cao qu� của bậc đại ti�n ! Thi�n Thụ v� như con ngựa �c, phải đ�nh đau mới điều phục được. Nếu chẳng qu�t mắng th� y lại n�i l� �sợ ta�. C�n Chấp Nhật v� như con voi tinh kh�n biết chiều theo l�ng người, n�n chỉ n�i ngọt m� c� thể thuần phục ngay được, thế th� chẳng phải l� (ta) c�n c� tham s�n v� lậu chẳng hết�.
Lại nữa như kinh n�i rằng : �Phật giảng cho đệ tử về Chướng ngại ph�p. N�i Nhiễm ắt l� Chướng. Nhưng lại chẳng ngăn c�c hạng Dự lưu, Nhất lai kia c� vợ con. Thế l� c� kẻ vấn nạn n�i : Nhiễm ắt l� Chướng, thế m� th�nh lại nu�i vợ con, sao m� tr�i ngược l�m vậy ? Ta đối với lời vấn nạn n�y ch�nh kiến kh�ng n�ng, y�n ổn kh�ng hoảng, ở ng�i vị t�n qu� của bậc đại ti�n. T� hạnh g�y chướng cho đạo c�c th�nh. C� vợ g�y chướng cho đạo l�a dục. Song, người đắc hai quả đầu vẫn chưa l�a dục nhưng T�nh; Giới đ� th�nh tựu được từ l�u, n�n trừ được T� hạnh m� vẫn chẳng đoạn tuyệt với vợ con, như vậy th� c� g� l� sai tr�i ? Cho n�n c�c Nhiễm ph�p chẳng phải l� chướng ngại vậy.
Lại nữa, như kinh n�i rằng : �Ta giảng cho đệ tử về đạo xuất ly, rằng c�c th�nh tu tập quyết định xuất ly, quyết định th�ng đạt. Lại c� bậc v� học l� Ca Lưu Đ� Di bị ch�n dưới hầm ph�n, Ương Quật Ma La bị lửa ngục đốt th�n. Thế l� c� lời vấn nạn rằng : đạo th�nh tu l�u những mong l�a được c�c nỗi khổ. Bậc v� học m� vẫn phải quay trở về thụ khổ, thế th� c�n cần g� m� tu đạo nữa ! Sao m� tr�i kho�y l�m vậy ? Ta đối với lời vấn nạn n�y ch�nh kiến kh�ng n�ng, y�n ổn kh�ng sợ, ở ng�i đại ti�n�.
Thực sự chứng được bậc v� học, khổ quả nhất định kh�ng c�n. V� hiện �c nh�n n�n ắt c� khổ b�o. Do đ� bậc th�nh c� khi thị hiện thụ khổ để g�y nền gi�o h�a cho người sau. Hoặc khổ dị thục, bậc v� học chẳng thụ v� nghiệp �c đ� hết. Nếu c�n c� ắt g�y chướng cho quả, chẳng th�nh bậc v� học. Kẻ kia n�i rằng bậc v� học c�n phải thụ khổ đ�, như vậy c� nghĩa l� hiện vẫn c�n đang ở địa vị hữu học, vẫn chưa l�a dục. Nếu nhất định th�nh bậc v� học, th� mới được t�n gọi đ�. C�n dẫu c� được thần th�ng cũng chẳng phải l� bậc Bất ho�n (tức kh�ng quay trở lại thế gian m� thụ khổ), v� thần th�ng ấy chỉ l� năm ph�p thần th�ng của thế gian.
Hoặc đối với bậc v� học th� khổ chẳng phải l� do nghiệp b�o v� ắt đ� xuất ly mọi Dị thục khổ. Như Kinh Niết B�n quyển thứ 29 giải th�ch : đối với nghiệp ba thời, tức địa vị v� học th� trừ được c�c nghiệp �c hết thảy chẳng thụ. C�n n�i rằng chưa nhập th�nh th� gọi l� định nghiệp, nếu đ� nhập th�nh rồi th� chẳng gọi l� định nghiệp. Giải th�ch rộng ra th� như kinh đ� đ� n�i. Cho n�n bậc A la h�n nhất định kh�ng bị khổ quả.
Hai m�n sau cũng như giải th�ch trong quyển thứ hai của Kinh V� Cấu Xưng.
5. Thiền :�
Chỉ Bốn tĩnh lự của Sắc giới gồm :
� Thứ nhất l� Tĩnh lự c� Tầm c� Tứ.
� Thứ hai l� Hỉ l�a Tầm tứ�
� Thứ ba l� Lạc l�a hỉ.�
� Thứ tư l� Tĩnh lự thanh tịnh xả niệm đ� l�a�
�Hỉ lạc.
6. Định :
L� Bốn v� sắc, gồm : Kh�ng xứ ; Thức xứ ; V� sở hữu xứ ; Phi tưởng phi phi tưởng xứ.
7. Giải tho�t :
�Chỉ t�m giải tho�t, d�ng ba m�n để ph�n biệt : Liệt danh tự (liệt k� t�n gọi), Hiển H�nh tướng (n�u r� h�nh tướng), Xuất thể t�nh (n�u ra thể t�nh).
7.1- Liệt danh tự :�
Theo như Du Gi� quyển thứ 12, 15, 73 ; Nhiếp Sự Phần quyển 4 ; Đối Ph�p quyển 13 ; Hiển Dương quyển 4, 2 v� 20 ; Kinh Bồ T�t Tạng quyển 4 v.v� đ� n�i. Đ� l� :
1/ Hữu sắc qu�n chư sắc giải tho�t.
2/ Nội v� sắc tưởng qu�n ngoại chư sắc giải tho�t.
3/ Tịnh giải tho�t, th�n t�c chứng cụ t�c trụ.
4/ Kh�ng v� bi�n xứ giải tho�t.
5/ Thức v� bi�n xứ giải tho�t.
6/ V� sở hữu xứ giải tho�t.
7/ Phi tưởng phi phi tưởng xứ giải tho�t.
8/ Tưởng thụ diệt giải tho�t, th�n t�c chứng cụ t�c trụ.
7.2- Hiển h�nh tướng :�
+ Giải tho�t đầu :
C�u X� quyển thứ 29 n�i : �Trong c� sắc tưởng, qu�n c�c sắc ở ngo�i, đ� l� Sơ giải tho�t. Trong chưa trừ kiến giả sắc tưởng, qu�n c�c sắc b�n ngo�i cho l� bất tịnh, đ� gọi l� Qu�n ngoại sắc�. Nay th� chẳng thế. Cứ theo lời văn của Đối Ph�p, người m� nghiệp tu c�n mới, th�n tại Dục giới, đ� l�a Dục giới dục, nhưng chưa c� thể dựa v�o V� sắc định để h�ng phục, ph� trừ kiến giả sắc tưởng, bởi chưa l�a Sắc giới dục.
Nếu l� nghiệp tập l�u đ� l�a Sắc giới dục l�a kiến giả sắc tưởng, an lập hiện tiền m� qu�n hết thảy mọi sắc trong ngo�i của Dục giới, khởi Quang minh tưởng. Do ba giải tho�t trước dẫn ph�t Thắng xứ, Biến xứ v.v� dựa v�o qu�n sắc �t nhiều v.v� của Thắng xứ nhiếp thu m� khởi Quang minh tưởng. Do trừ biến h�a chướng, n�n khởi Quang minh tưởng, chẳng trừ tham dục n�n chẳng khởi Bất tịnh tưởng.
+ Giải tho�t thứ hai :
Du Gi� chỉ n�i : �Chưa được V� sắc định, chưa l�a Sắc giới nhiễm, qu�n c�c ngoại sắc đ� l� Sơ giải tho�t�, đ� l� chỉ căn cứ v�o Sơ nghiệp m� n�i. Cho n�n về giải tho�t thứ hai, C�u X� Luận n�i :������� �Trong đ� phục trừ được kiến giả sắc tưởng, chỉ qu�n ngoại cảnh l� bất tịnh, đ� gọi l� trong kh�ng sắc tưởng, qu�n c�c ngoại sắc�.
Đại thừa th� kh�ng thế, căn cứ v�o Đối Ph�p n�i rằng : người m� nghiệp tập l�u đ� dựa v�o V� sắc định m� phục trừ kiến giả sắc tưởng. Người m� nghiệp tu mới, kiến giả sắc tưởng an lập hiện tiền m� qu�n ngoại sắc khởi tưởng th�nh nhiều �t v.v� kh�c với Sơ qu�n nội ngoại sắc đều th�nh Quang minh, đ� l� v� chưa tự tại.
Nay đ�y, chỉ đ� l�a dục l� qu�n sắc khởi tưởng nhiều �t v.v� gọi l� qu�n ngoại sắc. V� đ� l�a nhiễm, n�n gọi l� ngoại, v� qu�n t�m dần dần thắng trội, l� v� qu�n sơ qua dần dần vậy.
Du Gi� n�i : lại chẳng tư duy về minh tướng của tưởng kia, chỉ khởi Thắng giải về ngoại sắc, tức l� qu�n nhiều �t v.v� , chẳng khởi Quang minh tưởng v.v� . Nếu đ� được ly dục ở xứ n�y th� n�i xứ kia l� Ngoại. Cho n�n chỉ đ� l�a nhiễm sắc m� qu�n xứ kia gọi đ� l� ngoại.
Lại nữa, do Sơ giải tho�t qu�n sắc th� chẳng n�i l� ngoại. Trong ấy c� sắc cũng chẳng n�i l� Nội. Duy�n chung c�c sắc nội ngoại như căn trần v.v� khởi Quang minh tưởng cho n�n nay loại thứ hai nầy trong c� sắc, c� c�c căn như sắc th� qu�n ngoại sắc chỉ l� qu�n ngoại trần khởi tưởng l� nhiều �t v.v� v� chẳng duy�n v�o c�c căn m� qu�n tưởng l� nhiều �t v.v�
Du Gi� c�n n�i : V� sắc giới định chẳng hiển hiện. Đ� l� n�i qu�n ngoại sắc chẳng dựa v�o V� sắc định, v� V� sắc định chẳng duy�n v�o ngoại sắc. Hoặc đ� l�a Sắc giới dục, chẳng dựa v�o V� sắc định m� phục trừ sắc tưởng, chỉ dựa v�o Sắc giới định. C�i thấy kh�ng c� sắc tưởng m� hiển hiện, n�n n�i như vậy.
�Hai giải tho�t tr�n, thứ đầu th� khởi Quang minh tưởng, thứ sau th� khởi Thiểu đa tưởng, đầu rộng, sau hẹp, hai qu�n kh�c nhau.
Hiển Dương quyển 20 n�i : hai giải tho�t n�y trừ được Biến h�a chướng v� được tự tại đối với Biến h�a, v� biến h�a l� chung cho cả bốn Tĩnh lự đều c�. Hai giải tho�t đầu đều c�ng dựa chung v�o bốn Tĩnh lự, đầu ti�n khởi l�n phần nhiều dựa v�o hai Định đầu m� c�, nhưng chỉ tại căn bản, chứ chẳng phải l� Cận phần địa. Kia th� hăm hở tu m� đều kh�ng th�ng được với quả. Đ�y th� từ tốn tu m� c� th�ng với quả. Kh�c với C�u X� luận n�i : hai Tĩnh lự đầu c� khả năng đoạn trừ Dục giới, trong Tĩnh lự đầu th� l�ng tham sắc tỏ r�, n�n phải Qu�n bất tịnh.
+ Giải tho�t thứ ba :
�C�u X� Luận n�i : tướng Thanh tịnh chuyển th�nh tướng Tịnh quang minh tươi s�ng v� h�nh tướng chuyển. Chỉ c� Tĩnh lự thứ tư l� l�a được T�m tai hoạn (tai vạ, hoạn nan), v� T�m trong lắng thanh tịnh. C�c địa vị kh�c tuy c� giải tho�t tương tự, nhưng chẳng đặt ra v� chẳng phải l� tăng thượng.
Nay th� đại thừa bảo rằng : nếu như c� được một lần thanh bạch do đ� đạt đến Xả niệm vi�n m�n, th� lấy đ� l�m chỗ dựa để tu tập th�nh hạnh thanh tịnh vi�n m�n. Đối với c�c sắc tịnh hay bất tịnh ở trong đều đ� được Triển chuyển tương đ�i tưởng, Triển chuyển tương nhập tưởng, Triển chuyển nhất vị tưởng. Đ� l� h�nh tướng của giải tho�t thứ� ba.
- Thứ đối đ�i với c�c tịnh sắc ở trong sắc kh�c, đ� gọi l� bất tịnh, chẳng phải l� chẳng đối đ�i với nhau. Nếu chỉ thấy một loại v� kh�ng c� hai cảm gi�c tịnh v� bất tịnh, th� đ� gọi l� Tưởng ban đầu (Triển chuyển tương đ�i tưởng).
- C�n ở trong Tịnh thấy c� Bất tịnh t�nh, ở trong Bất tịnh thấy c� c�i th�ch ứng với Tịnh t�nh, do bị che phủ bởi lớp m�ng mỏng của Chướng th� cũng gọi l� ở trong đ� c� Tịnh, v� hiện c� 36 loại vật bất tịnh. Đ� l� Tưởng thứ hai (Triển chuyển tương nhập tưởng).
- Cứ xoay vần như vậy, th�u t�m mọi sắc gộp lại th�nh Nhất vị thanh tịnh tưởng giải, đ� l� Tưởng thứ ba (Triển chuyển nhất vị tưởng).
Chỉ c� địa vị Tĩnh lự thứ tư mới gọi l� Th�nh tựu, v� c� Xả niệm tịnh. V� Luận n�i l� vượt mọi khổ lạc, v� mọi động loạn đều đ� tịch tĩnh, v� kh�o m�i giũa cho trong s�ng. C�c địa vị kh�c chẳng thế, n�n chỉ c� Tĩnh lự thứ tư. Đ�y cũng l� trong kh�ng c� sắc tưởng m� qu�n ngoại sắc. V� tr�n đ� n�i rồi, n�n lược đi chẳng b�n m� đặt t�n kh�c.
+ Bốn V� sắc giải tho�t :
C�u X� Luận n�i rằng : lấy bốn V� sắc định m� Thiện l� T�nh chứ chẳng phải l� V� k� nhiễm, v� đ� giải tho�t, cũng chẳng phải l� T�n thiện v� t�nh của T�n thiện nhỏ nhoi k�m cỏi.
Cận phần giải tho�t đạo cũng được gọi l� Giải tho�t. V� gi�n th� chẳng thế v� sở duy�n thấp k�m. (C�u X� Luận) đ� đ�i hỏi phải tr�i ngược với hạ địa th� mới gọi l� Giải tho�t. Cho n�n phần nhiều chỉ n�i tới căn bản, v� cận phần chẳng phải l� thứ ho�n to�n.�
Nay th� đại thừa đều đ� l�a Tự địa dục, y v�o Tự căn bản địa m� qu�n s�t lại Tự địa cảnh, tư duy thắng giải khiến chướng c�ng xa, dẫn sinh thắng đức, cho rằng nếu c� một lần ở Kh�ng xứ kia đ� được l�a dục, tức ở Kh�ng xứ tư duy thắng giải th� đ� gọi l� h�nh tướng của Kh�ng xứ giải tho�t.
Ở Thức xứ kia đ� được l�a dục, tức ở Thức n�y tư duy thắng giải th� đ� gọi l� h�nh tướng của Thức xứ giải tho�t.�
Ở V� sở hữu xứ đ� được l�a dục, ở Thức v� bi�n xứ tư duy thắng giải, đ� gọi l� h�nh tướng của V� sở hữu xứ thắng giải.
Kh�ng, Thức hai t�n được gọi theo h�nh tướng m� Tự địa duy�n v�o. V� sở hữu xứ lấy Thức v� hữu l�m t�n Tự địa, n�n ở Thức xứ m� tư duy thắng giải.
Ở Hữu đỉnh địa đ� được l�a nhiễm, chẳng c�n ở chỗ n�o kh�c m� sinh thắng giải. Cho đến khắp ở Tưởng khả sinh xứ, tức ở xứ n�y m� l�m thắng giải. V� sở hữu xứ gọi t�n l� Tưởng khả sinh xứ. Nay duy�n v�o t�m, t�m sở V� sở hữu n�y th� gọi l� Phi tưởng phi phi tưởng xứ. Cho n�n khắp cả ở đ�y m� tư duy thắng giải. Tới phần dưới sẽ biết.
Tr�n n�i l�a nhiễm l� căn cứ v�o bậc v� học m� n�i. Cho n�n Du Gi� n�i rằng : bảy giải tho�t trước l� ở địa vị đ� giải tho�t m� sinh thắng giải. Th�n chứng th� được.�
Nếu y theo Duy thức th� c� thuyết về Diệt định của hai đại sư :
- Một thuyết cho rằng : điều phục được nhiễm từ Sơ định trở l�n th� đắc Diệt định.
- Thuyết thứ hai cho rằng : điều phục được nhiễm từ Đệ tứ định trở l�n th� l� đắc Diệt định.
Nhiễm : từ V� sở hữu xứ trở xuống c� thể c� nghĩa điều phục, khiến chướng chuyển xa, dẫn sinh thắng đức. Ri�ng một địa l� Hữu đỉnh địa th� Định chưa thể điều phục được. Cho n�n theo Du Gi� quyển thứ 12 th� đối với Kh�ng, Thức, hai giải tho�t c� lời n�i tới l�a Tự địa nhiễm, hai địa tr�n kh�ng c� chữ n�o n�i tới l�a Tự địa nhiễm, v� h�ng hữu học v� học mới n�i lướt qua. Chỉ tại căn bản, cũng chẳng phải l� cận phần.
Diệt tạ�n giải tho�t : th� đại thừa tiểu thừa đều n�i tới, tức l� Diệt tận định m� kh�ng c� H�nh tướng v� bỏ Tưởng, Thụ. Song l�c sắp nhập th� c� hai H�nh tướng : đ� l� y v�o Phi tưởng phi phi tưởng xứ v� V� tướng giới tưởng, v� h�ng Sơ tu, n�n l�u th�nh thục hai loại Nhập đặc biệt.
7.3- Xuất thể t�nh.
C�u X� Luận n�i : ba loại đầu l� V� tham t�nh. Loại quyến thuộc l� Ngũ uẩn t�nh. Thứ đến Tứ v� sắc định th� Thiện l� T�nh. Loại thứ t�m l� Diệt định t�nh.
Trong Nhiếp Đại Thừa quyển 73 giải năm ph�p n�i rằng :
Ch�nh tr� Thế gian Xuất thế gian l� Thể. Hữu lậu th� lấy Ch�nh tr� thế gian trong ph�n biệt l�m Thể. V� lậu th� tức l� V� ph�n biệt tr� v� Hậu đắc tr�, chỉ c� Tuệ l� T�nh, v� n� duy�n v�o Sắc, Phi sắc c�ng Ch�n như cảnh, l�a c�c Định chướng, dẫn sinh thắng đức, c�n c�c thứ kh�c kh�ng c� khả năng đ�.
Nếu l� Tương ứng thể th� bảy loại đầu lấy Bốn uẩn l�m t�nh. Quyến thuộc th� Ngũ uẩn l� t�nh. N�n Đối Ph�p n�i : Như Định hay Tuệ c�ng c�c t�m, t�m sở tương ứng, v� trong V� sắc giới kể c� Định đạo, V� biểu sắc.�
Giải tho�t thứ t�m th� lấy 22 ph�p chủng tử Thượng yếm t�m c�ng năng l�m Thể, tức Bất tương ứng h�nh uẩn sở nhiếp.
Tam muội l� tiếng Phạm, ở đ�y gọi l� Đẳng tr�, tức l� Ba đẳng tr�, chỉ : Kh�ng, V� tướng, V� nguyện. Ba đẳng tr� tới phần dưới sẽ giải th�ch, v� như Kinh B�t Nh� quyển 53 đ� n�i : ba cảnh đều c�ng duy�n v�o Kh�ng. Song theo luận dẫn kinh th� lại c�n c� năm đức, nhưng v� ngại rườm r� n�n chẳng thuật lại.
Luận c� hai lần giải th�ch ba c�u tr�n. Sau đ�y l� phen thứ hai giải th�ch lại ba c�u tr�n :�
- Thứ nhất l� Th�nh tựu ch�ng sinh khả h�a, nhờ y chỉ v�o bậc thiện tri thức. C� nghĩa l� c� khả năng dẫn đạo được những kẻ chưa ph�t t�m trong số ch�ng sinh khả h�a, c� Bồ đề t�nh khiến họ y chỉ v�o bậc thiện hữu m� l�a chấp trước. Đ� gọi l� phương tiện dẫn đạo ch�ng sinh.
- Thứ hai l� Th�nh tựu ch�ng sinh căn thục, khiến họ được giải tho�t. C� nghĩa l� khiến những người đ� ph�t t�m tu l�u được giải tho�t. Đ� gọi l� Phương tiện tri kiến ba la mật.
- Thứ ba l� Th�nh tựu Lực, Gia, Tự tại, Tịnh, H�ng phục. C� nghĩa l� Phật trong th� th�nh tựu v� v�n c�ng đức, cho n�n ngo�i đ� c� thể khuất phục được phiền n�o, uẩn, tử, thi�n ma. Đ� gọi l� Lực. Thiền định v.v� của Phật đều l� chỗ ở của Thế t�n, n�n gọi đ� l� Gia (nh�). Do Lực tự tại, n�n c� khả năng h�ng phục. Do Gia tự tại, n�n tịnh được c�c chướng. Th�m nữa do nương n�u ở c�c Thiền định l� Gia, n�n được Tự tại thần th�ng nghiệp v.v� . Do th�nh tựu được V� lượng, V� ngại, Lực v.v� n�n c� khả năng Tịnh trừ được c�c chướng, H�ng phục được ngoại đạo v.v� . Đ� gọi l� Như� Lai tri kiến quảng đại th�m viễn (Tri kiến Phật rộng lớn, s�u xa).
Theo Luận bản, hai lần giải th�ch ba c�u tr�n trong kinh xong, sau đ� lại d�ng bảy c�u dưới trong kinh để giải th�ch c�c loại ng�n từ trong c�u n�u l�n thứ tư ở tr�n, cũng l� hai phen giải th�ch : đầu ti�n phối hợp với kinh, sau đ� l� giải th�ch lại.
*
-Kinh văn : �Th�m nhập kh�ng bờ bến� tới �ph�p vị tằng hữu�.�
T�n rằng : d�ng bảy c�u�để giải th�ch ng�n từ c�u thứ tư. Kinh n�y chỉ c� năm c�u đầu. C�u thứ s�u khuyết. C�u thứ bảy thiếu. Văn tới sẽ r�.�
Luận rằng : c�u thứ tư n�i th�nh tựu c� bảy loại. Đ� l� c�c loại th�nh tựu đ� n�i ở c�u đầu : L� sự, Kh�ng hữu, Thế gian Xuất thế gian. V� ph�p Vị tằng hữu đều th�m nhập cả, v� thấu hiểu v� bờ n�n c� thể khởi được nhiều loại ng�n từ kia.
* Tế : tức bờ, bến.
*
-Kinh văn : �N�y X� Lợi Phất�� tới� �l�m vui l�ng ch�ng �.�
T�n rằng : c�u thứ hai�n�y, Luận gọi l� Ngữ ng�n th�nh tựu, v� Phật đ� c� được năm loại �m thanh mỹ diệu để thuyết c�c ph�p. Đại Tr� Độ luận n�i năm loại �m thanh từ miệng Phật n�i ra :
� Một l� rất s�u như sấm.
� Hai l� trong trẻo vang xa, ai nghe cũng ưa th�ch.
� Ba l� nhập t�m, k�nh �i.
� Bốn l� rạch r�i dễ hiểu.
� Năm l� người nghe kh�ng ch�n, ph�n biệt được�
�c�c nghĩa hữu lậu, v� lậu v.v�
Rất s�u như sấm : đ� gọi l� ph�n biệt được đủ mọi điều về c�c ph�p.
Rạch r�i dễ hiểu : đ� gọi l� kh�o thuyết c�c ph�p, c�c ph�p n�i đ�y th�ng với sự ph�n biệt ở tr�n. Từ bi mẫn niệm, người nghe kh�ng ch�n, gọi l� ng�n từ nhu nhuyễn.�
Trong trẻo vang xa : ai nghe cũng ưa th�ch đ� gọi l� l�m vui l�ng vừa � mọi người.
Ba thứ đầu mỗi thứ tương ứng với một loại �m thanh. Một thứ sau bao gồm cả hai loại.
*
-Kinh văn : �N�y X� Lợi Phất�� tới� �chẳng cần n�i nữa�.�
T�n rằng : đ�y l� c�u�thứ ba, Luận n�i l� Tướng th�nh tựu. Nhưng Luận dẫn kinh văn chẳng lấy đoạn từ� �Lấy điều cốt yếu m� n�i� trở xuống đến �Phật đều th�nh tựu�. Chỉ c� đoạn từ �Th�i� trở xuống.�
Luận rằng : v� ch�ng sinh c� ph�p kh� t�m đ� đầy đủ n�n gọi l� Tướng th�nh tựu.
Ph�p kh� c� hai loại : một l� Ch�n, hai l� Giả. Ch�n l� c�c �ng X� Lợi Phất v.v� , Giả : chỉ hạng Tăng thượng mạn.
V� hạng Ch�n ph�p kh� ch�ng sinh, t�m th�nh đ� đầy đủ, t�m ưa diệu ph�p, n�n Phật hiện tướng bảo � Th�i� để khiến họ n�i xin, v� họ nghĩ rằng : Phật nay bảo th�i đừng n�i nữa, l� đừng n�i những ph�p n�o vậy?�
C�n hạng Giả ph�p kh� ch�ng sinh th� tự cho l� m�nh t�m th�nh đ� đầy đủ, t�m chẳng ưa ph�p, nhưng vẫn ngồi đ� chưa đi, Phật hiện tướng bảo �Th�i� khiến họ phải đứng l�n bỏ đi. V� họ nghĩ rằng : c�c ph�p giải tho�t ta đều chứng được cả rồi, c�n c� ph�p g� nữa m� bảo th�i đừng n�i, cho n�n gọi l� Tướng.
Như người thế gian c�ng nhau hội họp ở một chỗ, c� kẻ th�ch nghe cũng c� kẻ chẳng th�ch nghe khi người ta n�i, biết d�ng lời lẽ bảo : th�i chẳng cần n�i, n�i c� �ch chi ! Như thế l� để khiến cho kẻ th�ch nghe th� n�i xin n�i nữa, kẻ chẳng th�ch th� đứng dậy bỏ đi.
Nay v� hạng trước l� hạng Ch�n ph�p kh� m� khiến cho họ phải hỏi lấy đạo nhất thừa, n�n gọi l� Tướng.
*
-Kinh văn : �Sở dĩ như vậy l� v� sao ?�� tới� �ph�p kh� hiểu�.
T�n rằng : đ�y l� c�u�thứ tư. Luận gọi l� Kham th�nh tựu, vốn kh�ng c� lời hỏi, v� hết thảy ch�ng sinh khả h�a đều biết Như Lai th�nh tựu c�ng đức hiếm c�, kham nổi việc thuyết ph�p, c� nghĩa l� những người thiện căn đ� th�nh thục như X� Lợi Phất v.v� , đ� gọi l� loại ch�ng sinh khả h�a (loại ch�ng sinh c� thể gi�o h�a được), họ biết rằng Phật đ� th�nh tựu được c�ng đức hiếm c� kh� hiểu đệ nhất, kham nổi việc thuyết ph�p.
*
-Kinh văn : �Chỉ c� Phật với Phật� tới �thực tướng c�c ph�p�.�
T�n rằng : đ�y l� c�u�thứ năm. Luận gọi l� V� lượng chủng th�nh tựu thuyết bất khả tận (v� lượng loại th�nh tựu n�i chẳng thể hết).�
Thực tướng : chỉ Thể của Ph�p th�n Như Lai tạng, v� t�nh chẳng đổi. Phật tr� biết r� Thực tướng Thể n�y, biết hết ngọn nguồn n�n gọi l� Cứu tận.
Chẳng những Phật th�nh tựu vạn đức hữu vi, m� ng�i c�n cứu tận vạn đức v� vi. Cho n�n n�i l� V� lượng chủng th�nh tựu thuyết bất khả tận.
Kinh n�y mất c�u thứ s�u n�i về Gi�c thể th�nh tựu : Như Lai biết được mọi ph�p, v� Phật tự chứng được.
Kinh n�y cũng thiếu c�u bảy n�i về Th�nh tựu t�y thuận � ch�ng sinh m� thuyết cho họ về ph�p tu h�nh, v� Như Lai thuyết được mọi ph�p, như trong kinh n�y đ� n�i c�c ph�p c� tướng như vầy v.v� . C�c ph�p đ� n�i trong c�u thứ bảy n�y đều l� ph�p m� Phật hiện đang thấy, kh�ng g� kh�ng thấy.�
Tr�n đ�y luận giải bảy c�u ng�n từ trong kinh xong, Luận lại d�ng bảy c�u để giải th�ch c�c loại ng�n từ một lượt thứ hai, để phối với bảy c�u n�y v� n�i :
� Thứ nhất l� d�ng nhiều loại ph�p m�n để nhiếp thủ ch�ng sinh nhập v�o Phật ph�p, n�n họ th�m nhập v� bờ bến.
� Thứ hai l� khiến họ an trụ chẳng t�n loạn, v� d�ng gi�o h�a để qu�n th�ng với ch�ng sinh khiến họ chẳng t�n loạn, chuy�n t�m trụ cảnh, mong muốn được nghe, n�n c� thể ph�n t�ch rạch r�i ph�n biệt c�c ph�p.
� Thứ ba l� để khiến họ phải tranh thủ, khiến những người căn đ� th�nh thục hỏi lấy nhất thừa, n�n Phật đ� n�i : �Th�i ! Chẳng cần n�i�.
� Thứ tư l� để khiến được giải tho�t, khiến người căn cơ th�nh thục được giải tho�t, Phật đ� th�nh tựu ph�p kh� hiểu.
� Thứ năm l� khiến họ tu h�nh th�nh tựu được ph�p đối trị, khiến người tu h�nh c� được ph�p đối trị, đối với Ch�n tế t�nh (tức l� đối với thực tế), v� Phật đ� cứu tận được thực tướng c�c ph�p.
� Thứ s�u l� c� thể khiến tu h�nh tiến th� th�nh tựu, v� khiến người tu h�nh tiến th� th�nh tựu được Tịnh diệu tr�. Do đ� m� Như Lai biết được c�c ph�p.
� Thứ bảy l� khiến được tu h�nh chẳng tho�i thất, v� khiến họ tu h�nh được đầy đủ, lại v� họ m� thuyết chẳng mất lợi �ch. V� Phật hay thuyết những điều quan trọng nhất của mọi ph�p.
Do Phật tự� m�nh th�nh tựu được bảy loại n�y, n�n đ� c� thể khiến ch�ng sinh dần dần theo đ� m� l�m. Đem luận m� phối với bảy c�u tr�n trong kinh th� sẽ thấy m�c x�ch với nhau, cứ theo thực l� th� phải biết rằng : bốn c�u đầu l� trụ Quyền, hai c�u sau l� trụ Thực, c�u cuối c�ng l� ngoại h�a.
- V� sao m� c�n phối với ba c�u Phương tiện, Tri kiến, Qu�n niệm để giải th�ch th�m lần thứ ba ?
Luận rằng : để cho Gi�o h�a th�nh tựu. V� căn cứ v�o việc chứng ph�p, n�n tr�nh tự� như vậy.
�Gọi l� Phương tiện, c� nghĩa l� khiến c�c ch�ng sinh khả h�a nhưng căn cơ chưa th�nh thục, y v�o thiện hữu.
C�n Tri kiến, th� c� nghĩa l� khiến ch�ng sinh căn cơ th�nh thục, được giải tho�t.
C�n Qu�n niệm, th� khiến ch�ng sinh đ� được giải tho�t sẽ th�nh tựu được c�c c�ng đức Lực, Gia. Đ� l� căn cứ v�o tr�nh tự chứng ph�p m� thuyết để gi�o h�a ch�ng sinh.
- V� sao lại phải phối với bảy c�u ng�n từ trong kinh để m� thuyết lần ba ?
Luận rằng : đ� l� v� thuyết theo tr�nh tự thuyết ph�p. Tr�nh tự ấy như tr�n đ� n�i, cứ theo thứ tự c� thể biết được. V� ngại rườm r�, n�n chẳng thuật lại.
Cho n�n Luận n�i rằng : để cho Gi�o h�a th�nh tựu, v� y theo tr�nh tự chứng ph�p. Lại c�n Thuyết th�nh tựu v� y theo tr�nh tự thuyết ph�p. Hai loại ph�p n�y như tr�n đ� n�i.�
Luận rằng : hai loại ph�p n�y c� thứ tự ra sao để y v�o đ� m� tu h�nh cho đ�ng ? Đ� l� hỏi về tr�nh tự của Chứng v� Thuyết để y v�o đ� m� tu h�nh. Cần phải biết rằng đ� tức l� điều m� c�u văn trước kia đ� n�i đi n�i lại.�
Ở phần trước Luận đ� hai lần thuyết về ba loại Phương tiện, Tri kiến, Qu�n niệm, căn cứ v�o tr�nh tự của Chứng đ� hai lần giải th�ch thứ tự của bảy c�u ng�n từ . Theo tr�nh tự của Thuyết, n�n c� thứ tự như vậy. Thuyết đ� như vậy, y theo đ� m� tu học th� tức l� tr�nh tự của Chứng. Đ� l� kết luận về nghĩa tr�n. Khuy�n người học n�n biết.
Hoặc đ�y giải th�ch trong bốn c�u Biệt giải lượt đầu : c�u thứ hai về Gi�o ho� th�nh tựu, c�u thứ tư về Thuyết th�nh tựu, hai loại n�y kh�c biệt nhau.
*
-Kinh văn : �Gọi l� c�c ph�p�� tới� �cứu c�nh v.v��.�
T�n rằng : ở đ�y n�u r� c�u thứ bảy, ph�p m� Phật�thuyết l� y v�o Chứng m� thuyết, n�n Luận dẫn kinh năm c�u : Những ph�p g� ? Ph�p như thế n�o? Ph�p tựa g� ? Ph�p tướng g� ? Ph�p thể g� ? Luận c� bốn c�ch giải th�ch :
� Lượt thứ nhất : căn cứ v�o � nghĩa bỏ quyền lấy thực thừa m� giải th�ch.�
1. Thuyết minh về ba thừa, đ� gọi l� Những ph�p g� ? .�
2. Thuyết minh về c�c sự được khởi l�n ở mỗi một thừa, đ� gọi l� Ph�p thế n�o ? .�
3. Y v�o ph�p m�n ba thừa m� tu h�nh thanh tịnh, đ� gọi l� Ph�p tựa g� ? .�
4. Cứu c�nh chỉ c� một Phật thừa kh�ng c� nhị thừa thể, n�n gọi l� Ph�p thể g� ? .
� Lượt thứ hai : giải th�ch ph�p theo c�ch xoay vần giải th�ch lẫn nhau :
- Những ph�p g� ? : chỉ ph�p hữu vi v� ph�p v� vi.�
- Ph�p thế n�o ? : chỉ nh�n duy�n, phi nh�n duy�n v.v� lấy Nh�n duy�n sinh m� giải th�ch hữu vi. Lấy Phi nh�n duy�n sinh m� giải th�ch v� vi.�
- Ph�p tựa g� ? : chỉ Thường ph�p v� V� thường ph�p v.v� lấy Thường để giải th�ch Phi nh�n duy�n sinh, V� thường giải th�ch Nh�n duy�n sinh.
- Ph�p tướng g� ? : chỉ ba tướng ph�p hữu sinh v.v� v� ba tướng ph�p Bất sinh v.v�� lấy ph�p hữu sinh m� giải th�ch V� thường n�i tr�n, lấy Bất sinh v.v� m� giải th�ch Thường.
- Ph�p thể g� ? : chỉ Ngũ uẩn thể ph�p v� Phi ngũ uẩn thể ph�p. Ngũ ấm tức l� sinh v.v� Phi ấm l� Phi sinh v.v�
� Lượt thứ ba : chỉ giải ba c�u sau, chỉ y v�o hữu vi m� giải th�ch. C�n hai c�u đầu chẳng kh�c g� ở tr�n, bởi vậy chẳng giải.
Luận rằng :�
- Ph�p tựa g� ? : c� nghĩa l� chỉ V� thường hữu vi nh�n duy�n ph�p.�
- Ph�p tướng g� ? : l� chỉ Khả kiến tướng ph�p v.v� .�
- Ph�p thể g� ? : l� chỉ Ngũ ấm năng thủ, sở thủ. V� Ngũ ấm vừa l� Khổ, Tập Thể, vừa l� Đạo đế.�
Cứ theo đ�ng như Luận th� c� thể hiểu được.
� Lượt thứ tư : l� căn cứ v�o Ph�p dụng thuyết ph�p m� n�i.�
- Những ph�p g� ? : đ� l� d�ng danh tự c�u c� m� thuyết.
�- Ph�p thế n�o ? : th� dựa v�o ph�p Như Lai đ� thuyết m� thuyết.
- Ph�p giống tựa g� ? : tức l� c� khả năng gi�o h�a được c�c ch�ng sinh c� thể gi�o h�a.�
- Ph�p tướng g� ? : th� y v�o �m thanh m� tiếp thu. C� nghĩa l� khiến người nghe dựa v�o �m thanh ng�n ngữ m� tiếp thu ph�p sở thuy�n.
�V� Ph�p t�nh l�a ng�n ngữ, n�n c�i sở thuy�n mượn danh tự để thể hiện ph�p, chứ chẳng phải l�
ph�p thực (thực chất của ph�p), chẳng để người nghe cứ y v�o lời văn m� sinh ra chấp trước. Song kinh văn ng�y nay, sợ người ta chẳng hiểu n�n nh� phi�n dịch đ� d�ng c�ch giải th�ch xoay vần của lượt thứ hai để m� giải th�ch.
Tuy nhi�n nếu c� chỗ hơi lộn xộ�n th� lấy nghĩa m� chấn chỉnh lại để chẳng tr�i với th�nh gi�o. Nếu giải th�ch bằng nghĩa kh�c th� l� nh�n t�nh chứ chẳng phải l� th�nh gi�o.
�Thập Như Thị phối hợp 5 c�u.
�Tướng như vậy, T�nh như vậy� gộp lại l� c�u thứ nhất : Những ph�p g� ? , v� Tướng l� hữu vi, T�nh l� v� vi.
�Thể như vậy� : l� c�u thứ năm : Ph�p thể g� ? , chỉ Ngũ uẩn thể v� Phi ngũ uẩn thể.�
�Lực như vậy, T�c như vậy� gộp lại đ� l� c�u thứ ba : Ph�p tựa g� ?.
Lực : chỉ Thường ph�p v� thường ph�p c� Lực năng.
T�c : chỉ V� thường ph�p v� c� tạo t�c.
�Nh�n như vậy, Duy�n như vậy, Quả như vậy, B�o như vậy�, gộp lại l� c�u thứ hai : Ph�p thế n�o ? . Trong nh�n duy�n quả b�o, hữu vi l� Nh�n duy�n sở sinh ph�p, v� vi l� Phi nh�n duy�n sở sinh ph�p. C�i tạo ra quả th� gọi l� Nh�n. C�i tạo n�n b�o th� gọi l� Duy�n. Th�n đắc quả th� gọi l� Nh�n,� Sơ đắc quả th� gọi l� Duy�n. Tứ quả gọi l� Quả. Dị thục gọi l� B�o.

�Gốc ngọn như vậy�, l� c�u thứ tư� : Ph�p tướng g�? . Ba tướng ph�p (hữu) sinh v.v� l� Ngọn, v� Thể l� sự. Ba tướng Bất sinh v.v� l� gốc, v� Thể l� l�.
�Cứu c�nh v.v�� : giải th�ch lại gốc l�, đ� l� Cứu c�nh của ph�p t�nh. Luận n�y giải th�ch bằng năm nghĩa tiếp theo nhau : Những g� ? Thế n�o ? Tựa g� ? Tướng g� ? Thể g� ? . Phật một lần nữa d�ng c�u kinh n�y để n�u bật năm nghĩa tr�n, chứ kh�ng c�n c� l� g� kh�c. � �

*
-Kinh văn : �Bấy giờ Thế t�n� tới �kh�ng thể ước lường�.�
T�n rằng : dưới đ�y l� 21 b�i tụng, chia l�m hai phần :�
�Phần đầu gồm 17 b�i rưỡi tụng về hai Diệu trước đ�y.
�Phần sau gồm 3 b�i rưỡi nhằm khuyến ph�t t�n t�m, n�i r� nay thuyết về thực thừa.
�Trong phần đầu lại chia l�m hai :�
- 2 tụng đầu l� tổng tụng về hai Diệu.
- 15 b�i tụng rưỡi sau l� biệt tụng về hai Diệu.�
Đ�y tức l� phần đầu. Một b�i đầu t�n th�n chung về Ph�p sư diệu. Một b�i sau t�n th�n chung về Ph�p diệu. Đ� l� t�n th�n chung về Phật th�n c�ng c�ng đức m� Phật th�nh tựu Ph�p thể diệu.
*
-Kinh văn : �Vốn từ v� số Phật�� tới �kh� thấy kh� thể biết�.�
T�n rằng : dưới l� 15 b�i rưỡi biệt tụng về hai Diệu. Trong n�y chia l�m hai :�
- 14 tụng đầu tụng về Ph�p diệu
- 1 tụng rưỡi sau tụng về Ph�p sư diệu.�
Trong phần đầu lại chia l�m năm :
a) 1 b�i ca tụng : Đọc tụng, Tu h�nh hai thứ thậm th�m.
b) 1 b�i ca tụng : Quả h�nh, Tăng trưởng c�ng đức, Kho�i diệu t�m, ba thứ thậm th�m.
c) 1 b�i ca tụng : V� thượng thậm th�m.
d) 1 b�i rưỡi tụng : về Nhập thậm th�m.
e) 9 b�i rưỡi tụng : về chẳng chung với nhị thừa, Trụ tr� thậm th�m.
Đ�y l� phần đầu.�
Chẳng tụng về văn n�u (kinh văn), chỉ tụng về hai thứ thậm th�m. Vốn từ v� số Phật (m�) thụ tr�, l� Đọc tụng thậm th�m. Tu h�nh đầy đủ c�c đạo, l� Tu h�nh thậm th�m. Do hai thứ thậm th�m n�y n�n Tr� tuệ m�n của Phật kh� thấy kh� biết.
*
-Kinh văn : �Ở v� lượng ức kiếp�� tới� �ta đều đ� thấy biết�.�
T�n rằng : đ�y l� ca tụng Quả h�nh, Tăng trưởng c�ng đức, Kho�i diệu t�m, ba thứ thậm th�m.�
Do tinh tiến dũng m�nh ở v� lượng kiếp thực h�nh c�c đạo n�y, Quả h�nh thậm th�m, tiếng l�nh vang xa, tăng c�ng đức t�m, đạo tr�ng đắc quả, ta đều biết đều thấy, n�n gọi l� Kho�i diệu t�m thậm th�m v� Thậm th�m hy hữu ph�p đều th�nh tựu.
*
-Kinh văn : �Quả b�o lớn như vậy�� tới� �mới biết được sự n�y�.�
T�n rằng : đ�y l� tụng về V� thượng thậm th�m.
T�nh : chỉ đạo l�. Tướng : chỉ sự. Nghĩa : c� nghĩa l� ph�p kh� hiểu th� Như Lai biết được. Trước giản lược điều n�y, nay đầy đủ điều n�y .
*
-Kinh văn : �Ph�p n�y chẳng thể b�y� tới� �hạng t�n lực ki�n cố�.�
T�n rằng : đ�y l� tụng về Nhập thậm th�m.
Thậm th�m (rất s�u) l� v� danh tự chương c� m� Phật thuyết ph�p � kh� nắm bắt, n�n cuối c�ng kh� th�m nhập l� giải, cho n�n gọi l� Nhập. Th�m nữa Phật tự trụ tr� trong th�m ph�p n�y, n�n gọi l� Nhập. Chẳng giống ngoại đạo, tuy thuyết c�c ph�p, m� chẳng thể tự nhập.
Do Phật Thế t�n n�i về l� nh�n duy�n, chỉ c� Phật tự nhập, người kh�c chẳng thể biết được, � nghĩa kh� l� giải, n�n gọi l� Nhập th�m.
Luận rằng : Phật tự trụ tr�, chẳng giống ngoại đạo, thuyết ph�p nh�n duy�n rất s�u. Kinh n�y n�i rằng : �Ph�p n�y chẳng thể b�y, v� tướng ng�n từ tịch diệt, đạo l� nh�n duy�n đoạn tuyệt với ng�n ngữ, c�c lo�i ch�ng sinh chẳng thể l� giải được, trừ bậc t�n lực ki�n cố trong c�c Bồ t�t�.�
Từ Sơ địa trở l�n được bốn loại Chứng tịnh v� họ tin Phật Ph�p Tăng Giới, n�n họ c� thể tin diệu ph�p nhưng chưa vi�n chứng hai Diệu như vậy. Cho n�n dưới đ�y n�i rằng : Bồ t�t bất tho�i cũng chẳng thể biết. Chẳng thể biết c� nghĩa l� chẳng thể vi�n chứng, chứ chẳng phải l� chẳng t�n tri (do tin m� biết). Bồ t�t trước khi Kiến đạo, tuy do suy lường tin tưởng th� cũng biết, song chẳng phải l� Chứng t�n. Đ� chẳng phải l� hạng ki�n cố, bởi vậy chẳng n�i tới.
*
-Kinh văn : �C�c ch�ng đệ tử Phật� tới �Lực họ chẳng kham nổi�.�
T�n rằng : dưới c� 9 b�i tụng rưỡi tụng về Sở t�c trụ tr� thậm th�m chẳng chung c�ng nhị thừa.�
Trong đ� chia l�m ba :
� 4 tụng đầu tụng : Thinh văn chẳng biết.
� 2 tụng tiếp tụng : B�ch chi chẳng biết.
� 3 tụng rưỡi cuối tụng : Bồ t�t chẳng biết.
Trường h�ng chỉ c� �nhị thừa chẳng biết�, nh�n n�u r� họ chẳng biết, cũng n�i Bồ t�t chẳng biết.
Trong mục Thinh văn chẳng biết, chia l�m ba phần :�
a) 1 tụng rưỡi, tụng chung về hết thảy Thinh văn chẳng biết.
b) 1 tụng, tụng ri�ng về h�ng Thinh văn �đều như Lợi căn Thu Tử chẳng biết�.
c) 1 tụng rưỡi, tụng ri�ng n�u bật Thinh văn �đều Lợi căn như Thu Tử v� c�c đệ tử kh�c c�ng nhau suy lường m� cũng chẳng biết.
Đ�y l� phần đầu.�
Từng gần thiện hữu, c�c lậu đều hết, trụ A la h�n, th�n cuối c�ng n�y c� ba đức ấy m� Tr� tuệ lực chẳng thể biết được.
*
-Kinh văn : �Giả sử khắp thế gian�� tới� �chẳng lường được Phật tr�.�
T�n rằng : ở đ�y n�i r� thế gian đều như Thu Tử lợi căn đệ nhất dốc hết t�m tr� c�ng nhau suy lường cũng chẳng thể biết. V� đ� chẳng biết Phật tr�, n�n Tr� tuệ m�n kh� giải kh� nhập.
* Chữ [盡] đọc l� Tẫn, c� nghĩa như chữ Nhậm (tha hồ) chữ C�ng (dốc hết). Hoặc đọc bản �m l� Tận (c� nghĩa l� Hết).
* Chữ [思] đọc l� Tứ, kh�ng đọc l� Tư. Nếu kh�ng nghĩa sẽ kh�ng kh�c nghĩa của từ Đạc lượng (suy lường).
*
-Kinh văn : �D� cho cả mười phương�� tới�� �cũng vẫn chẳng biết được�.�
T�n rằng : mười phương đều lợi căn như Thu Tử v� c�c đệ tử kh�c, khắp cả mười phương c�ng nhau suy lường cũng chẳng biết.�
*
-Kinh văn : �B�ch chi Phật lợi tr픠 tới� �chẳng biết được �t phần�.�
T�n rằng : tụng n�y n�i về B�ch chi chẳng biết.
B�ch chi so với Thinh văn, được gọi l� lợi căn. L�n gi�c so với Bộ h�nh, được gọi l� lợi căn, nhưng cũng vẫn chẳng biết. Nếu chưa nhập Quyết trạch phần của Thinh văn, m� kh�o tu Độc gi�c th� th�nh L�n gi�c. Sau khi đ� nhập Quyết trạch phần rồi m� tu th� đều th�nh Bộ h�nh. Tại Giải tho�t phần l�c chưa định sinh th� c� thể th�nh L�n gi�c, v� số sinh nhiều. Đ� định sinh rồi th� cũng th�nh Bộ h�nh v� số sinh �t.
*
-Kinh văn : �Bồ t�t t�n ph�t ���� tới�� �chẳng biết được Phật tr�.�
T�n rằng : dưới l� 3 tụng rưỡi n�i Bồ t�t chẳng biết. Trong đ� chia l�m hai :
� 2 tụng rưỡi đầu n�i hạng ph�m Bồ t�t chẳng biết.
� 1 tụng sau n�i bậc th�nh tr�n Thập địa cũng chẳng thể biết.
�Đ�y l� phần đầu. Bồ t�t t�n ph�t � c� đủ s�u loại đức :�
�1. Th�n cận.�
�2. Đạt nghĩa.�
�3. Thiện thuyết (kh�o thuyết ph�p).
�4. Số ch�ng (số đ�ng).
�5. Nhất t�m.
6. Trường thời. Loại n�y suy lường ước t�nh cũng vẫn chẳng biết.
* Chữ [剎] (s�t, s�i) tức S�t đa la trong tiếng Phạm, ở phương đ�y gọi l� Điền, điền thổ. Cũng c� chỗ dịch l� Quốc (nước), l� Thổ (đất), đấy l� dịch nghĩa m� th�i, chứ trong Tự thư kh�ng c� chữ n�y. Trong s�ch Thuyết Văn, chữ n�y viết lࠠ���������� [������ ] �m đọc l� Sất, �m Thử, thanh Thất, c� nghĩa l� tiếng dao cắt vật.
*
-Kinh văn : �C�c Bồ t�t bất tho�i�� tới� �cũng vẫn chẳng thể biết�.�
T�n rằng : đ�y l� tụng n�i rằng Địa thượng th�nh chẳng biết.
Hoặc :�
- 2 tụng rưỡi n�i trước Thất địa chẳng biết, từ Sơ địa trở l�n cũng gọi l� T�n ph�t �, v� chứng ph�t 10 loại t�m.�
- 1 tụng sau n�i về hạng từ B�t địa trở l�n chẳng biết, hạng n�y cũng gọi l� Bất tho�i.
M�n thậm th�m đ� n�i ở trước c� 8 loại n�y. Nay trong loại thứ 8 t�n th�n Phật tr�, tỏ r� Tr� th�m, n�n m�n ấy cũng th�m.�
Hoặc trong 15 tụng rưỡi t�n th�n ri�ng Ph�p diệu, th� :�
- 6 tụng đầu t�n th�n Tr� m�n diệu, cứ theo c�ch giải th�ch trước kia m� gh�p v�o.�
- 1 tụng rưỡi sau n�i về Bất cộng th�m.
- 8 tụng kế t�n th�n Tr� th�m.�
V� ba thừa chẳng biết Phật tr� tuệ, n�n cứ theo nghĩa m� giải th�ch tụng th� chắc chắn c� thể biết được.
*
-Kinh văn : �Lại bảo X� Lợi Phất� tới �mười phương Phật cũng thế�.�
T�n rằng : 1 tụng rưỡi n�y t�n th�n chung Ph�p sư diệu, kh�ng c� biệt tụng.
*
-Kinh văn : �X� Lợi Phất n�n biết� tới �sẽ phải thuyết ch�n thực�.�
T�n rằng : dưới đ�y l� 3 tụng rưỡi khuy�n ph�t t�n t�m, n�i r� nay sẽ thuyết thực thừa. Trong chia l�m hai :�
� 1 tụng rưỡi đầu : chỉ bảo ri�ng Thu Tử, tỏ r� nay thuyết thực thừa.
� 2 tụng sau : bảo khắp cả nhị thừa, n�i r� ban đầu l� phương tiện.
�Đ�y l� ban đầu : �C�c �ng đ� chưa chứng điều m� ta n�i, (thế th�) đối với điều m� ta n�i h�y sinh t�n t�m�.
*
-Kinh văn : �Bảo c�c ch�ng Thinh văn�� tới� �dẫn họ khiến được xuất�.�
T�n rằng : hai tụng n�y bảo khắp nhị thừa, chia l�m hai :�
- 1 tụng đầu, tụng về bảo khắp tới Niết b�n.
- 1 tụng sau, n�i r� � Phật gi�o h�a bằng ba thừa.
Do nhị thừa chỗ n�o cũng chấp, chấp Giới địa, n�n Phật dẫn họ khiến họ xuất ly, lại thuyết ba thừa về l� chỉ c� một. Hội n�y chỉ c� cực quả Thinh văn, c�n Duy�n gi�c th� kh�ng c�. N�n kinh n�i �C�ng người cầu Duy�n gi�c thừa�. Thinh văn th� chẳng thế.
*
-Kinh văn : �Bấy giờ trong đại ch�ng��� tới�� �mọi người đều nghĩ rằng�.�
T�n rằng : dưới đ�y l� đoạn thứ hai n�i về bốn ch�ng kinh nghi, n�u l�n việc Thu Tử thỉnh tới ba lần.�
V� thỉnh Phật ba lần, n�n Phật cũng bảo �Th�i� ba lần. �Th�i� đều ở trước, thỉnh đều ở sau. Luận giải th�ch ba lần bảo �Th�i� như sau :
�Lần bảo �Th�i� đầu, l� thị tướng, khiến phải hỏi lấy nhất thừa.
�Lần bảo �Th�i� sau, đ� l� muốn khiến đại ch�ng suy t�m Th�m cảnh, khao kh�t muốn được nghe.
�Lần bảo �Th�i� cuối c�ng, l� muốn khiến kẻ xấu r�t lui đi.
Tới phần dưới sẽ biết.�
Th�m nữa, trong ba lần thỉnh th� :
- Lần đầu l� mang theo mối nghi ngờ của bản th�n v� của người kh�c m� thỉnh.
- Lần thứ hai th� tr�nh b�y r� đại ch�ng đ� trồng nh�n ở nơi Phật kh�c, n�n n�i thỉnh.
- Lần cuối c�ng th� tường thuật r� bản th�n v� người kh�c đ� theo sự gi�o h�a của Phật nay kham nổi việc nghe ph�p, n�n cố n�i thỉnh.
Trong năm đoạn luận, từ đoạn thứ ba n�i về phần Đại ch�ng Định nghi ở dưới : đại ch�ng đối với điều tự m�nh chứng được, t�m sinh quyết định, đối với điều Phật thuyết th� lại sinh nghi. V� ch�ng kinh nghi, n�n Thu Tử ph�t thỉnh.�
Thỉnh đ� tới ba lần, văn theo đ� m� c� ba đoạn :
a) Lần bảo �Th�i� đầu thuộc mục xướng xuất nhất thừa ở tr�n.
b) Hai lần bảo �Th�i� sau nhiếp thuộc trong văn thỉnh n�y.
�Lần thỉnh đầu chia hai phần : đầu ti�n l� đại ch�ng sinh nghi, sau đ� l� Thu Tử thỉnh.�
Luận n�i đoạn thứ ba, n�i về phần Định nghi rằng : �Từ đ�y trở xuống y v�o ba loại nghĩa m� thị hiện� :
1- Quyết định.
2- Nghi.
3- Y v�o sự g� m� nghi ?
Hai nghĩa đầu trong mục Đại ch�ng nghi. Nghĩa Y v�o sự g� m� nghi trong mục Thu Tử nghi.
Mục Đại ch�ng nghi c� hai phần : đầu ti�n n�u l�n Ch�ng nghi, sau đ� n�i r� � nghi. Đ�y l� phần đầu.
*
-Kinh văn : �Nay đức Thế t�n��� tới�� �kh�ng thể s�nh kịp�.�
T�n rằng : dưới đ�y l� n�i r� về � nghi. C� hai phần : đầu ti�n nhắc lại duy�n do sở nghi, sau đ� ch�nh thức n�i r� c�i � định nghi.�
Đ�y l� phần nhắc lại duy�n do nghi điều Phật thuyết trước đ� :�
- �Ph�p m� Phật chứng đắc thậm th�m nan giải�, nhắc lại điều Phật thuyết trước đ�y : �Chư Phật tr� tuệ thậm th�m v� lượng�.
- �C� điều ng�n thuyết � th� kh� biết�, giải th�ch điều Phật thuyết trước đ�y : �Tr� tuệ m�n kh� hiểu, kh� nhập�.
Do hai thứ thậm th�m n�y, n�n nhị thừa chẳng biết.
Trước l� thuyết minh r� phần tr�n, sau l� để nối tiếp với phần dưới, gộp lại gọi l� �phương tiện�.
�Cớ sao m� Phật t�n th�n� , đ� l� � nghi ngờ.
*
-Kinh văn : �Phật thuyết một nghĩa giải tho�t���� tới� �nghĩa n�y tới đ�u�.�
T�n rằng : đ�y l� n�i r� c�i � định nghi.
C� nghĩa l� �đến Niết b�n� trở l�n, th� gọi l� Quyết định nghĩa. Đối với quả ph�p hữu vi v� vi m� tự m�nh chứng được, quyết định đ� l�u, kh�ng c�n nghi ngờ, �m� nay lại chẳng biết nghĩa n�y tới đ�u� th� gọi l� Nghi nghĩa.
C� nghĩa l� đối với điều Phật n�i trước đ�y rằng : �Ph�p m� Phật chứng được rất s�u kh� hiểu, c� điều d�ng ng�n ngữ m� thuyết minh th� � th� cũng kh� biết�, trong đ�y chẳng biết nghĩa ng�i n�i đ�y nhằm đi tới đ�u, � th� ra sao, nhằm n�i t�ng chỉ g�, v� vậy cho n�n gọi l� Nghi nghĩa.
* Chữ [ 趣 ] Th� c� hai �m Th� v� X�c. Đ�y lấy �m đầu.
Nghi �, tức l� c� � nghi rằng : nếu n�i giải tho�t th� ta đ� được rồi. Lại n�i kh� biết, thế th� dụng � định thuyết ph�p g� ?
�Luận n�i rằng : Quyết định nghĩa, � n�i c� Thinh văn phương tiện chứng được Th�m ph�p, sinh t�m quyết định, v� họ ở trong đạo Thinh văn m� đắc Phương tiện v� Niết b�n chứng. Hai loại ph�p như vậy thị hiện ph�p hữu vi v� ph�p v� vi. Như đoạn trong kinh �Bấy giờ trong đại ch�ng� cho tới �cũng được ph�p n�y, đến Niết b�n�.
N�i hai ph�p, đ� l� chỉ Phương tiện v� Niết b�n chứng. Phương tiện l� Đạo hữu vi năng chứng Sinh kh�ng tr�, Niết b�n l� L� v� vi sở chứng Kh�ng l�. Từ đ� năng đắc năng tu, v� hai ph�p n�y th�ch hợp đắc quyết định.
Luận rằng : gọi l� Nghi nghĩa l� v� Thinh văn, B�ch chi Phật chẳng thể biết được, vậy n�n sinh nghi, như đoạn trong kinh n�i rằng �m� nay lại chẳng biết nghĩa n�y tới đ�u�.
*
-Kinh văn : �Bấy giờ X� Lợi Phất� tới���� �ph�p kh� hiểu�.�
T�n rằng : dưới đ�y l� Thu Tử thỉnh. Trong đ� c� hai phần : đầu l� trường h�ng, sau l� kệ tụng.�
Trường h�ng lại chia l�m hai : đầu n�u mối nghi, sau xin giải quyết.�
Đ�y l� phần đầu. Theo luận th� đ�y l� nghĩa thứ ba : Y v�o sự g� m� nghi ?
Về nghĩa �Y v�o sự g� m� nghi?� Như Lai n�i sự giải tho�t của Thinh văn chẳng kh�c g� sự giải tho�t của ta, v� ba thừa c�ng ngồi tr�n một giường giải tho�t. Bởi vậy sinh nghi.�
Sinh nghi đ�y l� sinh nghi ngờ về c�i nh�n.
�Nh�n : chỉ l� do. V� sao m� Như Lai bao lần tuy�n thuyết cảnh giới thậm th�m. Trước n�i thậm th�m, sau lại n�i� thậm th�m chẳng giống Thinh văn. Thinh văn với Phật, giải tho�t đ� bằng nhau, thế th� c�n c� g� chẳng giống ? Ngo�i sự n�y ra, c�n c� ph�p g� chẳng giống ? Do l� do n�y m� sinh nghi hoặc.�
Đại b�t Niết b�n c� ba sự : Ma ha B�t nh�, Giải tho�t v� Ph�p th�n. Giải tho�t tuy giống. Nhưng B�t Nh� v� Ph�p th�n tức l� T�nh tướng tr� tuệ, Quả thể nhất thừa của Phật l� những thứ họ chưa chứng được, bốn ch�ng chẳng hiểu, bởi vậy sinh nghi, như đoạn trong kinh n�i rằng �Bấy giờ X� Lợi Phất� cho tới �m� thuyết kệ rằng�.�
�Nh�n g� ? � : c� nghĩa l� do bởi đạo l� g�.�
�Duy�n g� ? � : c� nghĩa l� duy�n do bởi sự g�.�
�Chư Phật phương tiện đệ nhất� : đ�y l� tổng c� (c�u kh�i qu�t chung).
Đ�y l� phần thuyết minh ri�ng : thứ �thậm th�m vi diệu� n�y tức l� Tr� tuệ Phật.
�Ph�p kh� hiểu� : tức l� Tr� tuệ m�n, v� phần n�y nhằm giải th�ch hai thứ n�i tr�n. C�i nghi n�y ở đ�y l� loại ph�p chấp, dị thục sinh nhiếp.
*
-Kinh văn : �Con từ xưa đến nay��� tới�� �ph�p kh� hiểu�.�
T�n rằng : đ�y l� giải th�ch về việc xin giải quyết mối ngờ. Bản th�n đ� chưa được nghe, bốn ch�ng lại nảy mối ngờ, cho n�n xin Phật giảng giải cho.
*
-Kinh văn : �Bấy giờ X� Lợi Phất�� tới� �ph�p bất khả tư nghị�.�
T�n rằng : trong 11 h�nh tụng (tụng lại lần nữa), chia l�m bốn phần :
�3 tụng rưỡi đầu, tụng về việc ca ngợi chư Phật phương tiện đệ nhất, ph�p rất s�u vi diệu kh� hiểu trong lần hỏi trước.�
�3 tụng kế, tụng về bốn ch�ng trước đ�y đều c� mối nghi.�
�1 tụng rưỡi tụng về � tự nghi �con từ xưa tới nay chưa được nghe�.
�4 tụng cuối tụng về việc thỉnh �chỉ xin Thế t�n giảng giải sự n�y�.
Trong phần đầu lại chia l�m ba :
a) Một tụng rưỡi, tụng về � trước đ�y Phật tự bảo r� rằng : Như Lai biết thấy rộng lớn, s�u xa, v� lượng, v� ngại v.v� , đ� l� Ph�p sư diệu.
b) Một tụng, tụng về ph�p chứng được trước đ�y kh� hiểu, ph�p được thuyết trước đ�y kh� biết, đ� l� Ph�p diệu.
c) Một tụng, tụng gộp về việc t�n th�n Ph�p v� Ph�p sư diệu.�
Kh�ng hỏi m� tự n�i, đ�y l� phần đầu.
�Tuệ Nhật đại th�nh t�n� (bậc đại th�nh ch� t�n c� tr� tuệ v� như mặt trời) : gọi như vậy v� tr� tuệ của Phật v� như mặt� trời. Kinh Niết B�n n�i : V� như mặt trời mới mọc �nh s�ng rực rỡ vừa c� thể tự soi lại vừa diệt hết mọi tối tăm, hai lợi của Phật cũng giống y như vậy.�
Kinh Tăng Nhất A H�m n�i : Mặt trời mọc c� bốn sự :
1) Khi mặt trời mọc th� c�c b�ng tối đều bị ti�u trừ.�
2) N�ng phu l�m m�a.
3) Trăm chim đều h�t.�
4) Con n�t kh�c nh�.
�Phật bảo c�c Tỳ kheo rằng : �Như khi mặt trời mọc th�� b�ng tối bị xua tan, đ� l� v� với Phật ra đời trừ khử ngu si tăm tối, kh�ng chỗ n�o kh�ng được soi s�ng�.�
�N�ng phu l�m m�a� c� nghĩa l� khắp cả lo�i người đều c�ng nhau l�m ruộng, đ� l� v� với việc đ�n việt th� chủ t�y l�c m� cung cấp c�c thứ �o quần, đồ ăn thức uống, giường chiếu chăn đệm, thuốc men chữa bệnh.�
�Trăm chim đều h�t� v� với việc c�c bậc cao đức ph�p sư v.v� năng v� bốn ch�ng m� thuyết ph�p vi diệu.�
�Con n�t kh�c nh�, đ�y l� v� với ma tệ thấy Phật xuất thế th� t�m rất sầu n�o. Cũng giống như trong kinh c� b�i kệ t�n th�n Phật rằng :
�Như Lai sắc v�ng như vua n�i.
�Như mặt trời mọc chiếu thế gian,
�Cứu ch�ng sinh khỏi khổ đ�m d�i,
�N�n con đỉnh lễ vua ba c�i.
Cho n�n nay ca ngợi Phật, gọi Phật l� Tuệ Nhật vậy.
�L�u mới thuyết ph�p n�y� : Phật th�nh đạo đ� nhiều năm, nhưng chẳng hề n�i r�, nay mới n�i ra, cho n�n gọi l� �l�u�.�
Hai c�u tr�n n�y l� phần n�u. Dưới l� một tụng, tụng về việc Phật thuyết c�c loại qu�n niệm trước đ�y.�
*
-Kinh văn : �Ph�p ứng ở đạo tr�ng��� tới�� �cũng kh�ng ai biết hỏi�.�
T�n rằng : nửa tụng tr�n tụng về Bồ đề Niết b�n kh� hiểu chứng được trước đ�y, Tr� tuệ thậm th�m.
Nửa tụng dưới tụng về những điều đ� thuyết trước đ�y kh� biết, Tr� tuệ m�n thậm th�m. V� nhị thừa chẳng biết n�n thảy đều kh�ng ai c� thể hỏi cả.
*
-Kinh văn : �Kh�ng hỏi m� tự n�i�� tới� �sở đắc của chư Phật�.�
T�n rằng : nửa tr�n tụng chung, t�n th�n hai Diệu.
�Kh�ng hỏi m� tự n�i� : v� từ tam muội trở dậy liền lập tức bảo ngay.
C�u thứ ba n�i về Ph�p diệu.�
C�u thứ tư n�i về Ph�p sư diệu.
*
-Kinh văn : �C�c La h�n v� lậu� tới �xin Phật giải thuyết cho�.�
T�n rằng : dưới đ�y l� 3 tụng về bốn ch�ng nghi hoặc, c� hai phần :�
�1 tụng đầu, tụng về mối nghi của c�c hạng v� học, hữu học trong h�ng Thinh văn.�
�2 tụng sau, tụng về việc c�c ch�ng Duy�n gi�c v.v� xin Phật thuyết ph�p.
�Nghi� : v� với mạng lưới, v� đ� sinh th� kh� tho�t ra.
* �Do dự� : s�ch Thuyết Văn n�i rằng miền Lũng T�y gọi ch� con l� con �do�, v� t�nh của con do thường hay ngập ngừng e ngại khi đứng trước mặt người, cho n�n ph�m điều g� chẳng quyết th� gọi l� �do dự�.�
S�ch Nhĩ Nh� n�i : Con do nom giống như con khỉ giỏi leo c�y. Qu�ch Ph�c cũng n�i: Đ� l� lo�i giỏi leo c�y.
*
-Kinh văn : �Ở c�c ch�ng Thinh văn� tới �l� đạo sở h�nh n�y�.�
T�n rằng : đ�y l� tụng về nỗi nghi ngờ của bản th�n (tự nghi).
Tr� chứng đắc trước kia của bản th�n m�nh l� Quả ph�p n�y, l� Nh�n đạo n�y. Nếu l� quả n�y, th� điều sở đắc đ� m�n. Nay c�n t�n th�n thứ g� ? Nếu l� nh�n n�y, th� c�n phải hướng cầu th�nh quả của nh�n đ�.
Trước n�i : ch�ng nh�n đ� sinh t�m quyết định đối với điều sở đắc của m�nh v� nghi ngờ điều Phật thuyết. Nay th� Thu Tử kh�ng c� � quyết định, đối với những điều sở đắc của m�nh cũng sinh ra nghi hoặc.
Th�m nữa, đối với những điều được nghe trước đ�y, bản th�n c�n c� � quyết định, nhưng nay nghĩ lại cũng sinh ra nghi ngờ đối với điều sở đắc của m�nh. Cho n�n chẳng tr�i g� nhau.
*
-Kinh văn : �Con từ miệng Phật sinh��� tới�� �đ�ng thời thuyết như thực�.�
T�n rằng : dưới đ�y tụng về việc thỉnh Phật thuyết ph�p chia l�m hai phần :�
� 1 tụng đầu, tụng về việc đệ tử Thinh văn thỉnh.�
� 2 tụng sau, tụng về việc c�c ch�ng kh�c thỉnh.�
Đ�y l� phần đầu.�
V�ng theo ng�n gi�o của Phật, đạo th�nh mới khởi l�n được. Gi�o từ miệng m� ra, n�n gọi l� từ miệng sinh, v� lựa lọc từ tinh huyết của thai tạng kh�c m� th�nh.
*
-Kinh văn : �Ma trời rồng quỉ thần��� tới��� �muốn nghe đạo đầy đủ�.�
T�n rằng : đ�y l� tụng về việc c�c ch�ng kh�c thỉnh.
C�i n�y Phật ra đời, kh�ng c� Chuyển lu�n vương, n�n n�i l� c� c�c Chuyển lu�n vương của c�c nước tới.
�Đạo đầy đủ� :� đ� l� l� đại thừa.
*
-Kinh văn : �Bấy giờ Phật bảo��� tới�� �đều sẽ kinh nghi�.�
T�n rằng : dưới đ�y l� đoạn thứ hai, c� hai phần : phần đầu l� bảo �Th�i�, phần sau l� n�i thỉnh. Đ�y l� phần bảo �Th�i�.
Phần thứ tư ở dưới của Luận l� phần giải th�ch về Định k�.
K� : l� k� biệt, ph�n minh k� biệt nghĩa th�m mật gọi l� k� biệt. Đ� tức l� thứ được gọi l� K� Biệt Kinh trong 12 bộ kinh. K� Biệt Kinh c� ba loại :
1. Ghi lại sự kh�c biệt về c�ng đức, lỗi lầm của đệ tử thời qu� khứ .
2. Thụ k� cho c�c bậc đại nh�n th�nh Phật.
3. Ph�n minh k� biệt nghĩa th�m mật, như trong chương 12 phần gi�o ở dưới sẽ n�i r�.
Đ�y tức l� loại K� Biệt Kinh thứ ba.
Luận rằng : từ dưới cứ y v�o bốn loại sự m� thuyết :
� Một l� Quyết định t�m.
� Hai l� Nh�n thụ k�.
� Ba l� Thủ thụ k�.
� Bốn l� Dữ thụ k�.
1) Quyết định t�m : c� nghĩa trong t�m của Phật vốn đ� c� sự quyết định về những người sẽ thực h�nh đạo Đại thừa. Do đ� mới c� việc bảo �Th�i� v� thuyết ph�p sau n�y. V� vậy về Quyết định t�m, luận chẳng phối thuộc v�o kinh, v� th�ng với � hạ văn.
Luận rằng : thế n�o l� Quyết định t�m? C� nghĩa l� đối với những kẻ đ� nảy sinh ra t�m l� kinh sợ th� khiến cho họ khỏi kinh sợ. Để l�m lợi �ch cho hai loại người, n�n Như Lai c� Quyết định t�m.
Kinh sợ c� năm loại :�
1/ Tổn kinh bố : như loại đ� từng được nghe gi�o thanh của Phật, cứ chấp thủ cho đ� l� thực, hủy b�ng cho l� kh�ng c� Đại thừa v� n�i rằng: Như Lai n�i rằng A la h�n cứu c�nh Niết b�n, ta cuối c�ng đ� đạt được Niết b�n như vậy. Cho n�n A la h�n chẳng nhập Niết b�n. Đ� tức l� Quyết định chủng t�nh Thinh văn.
Thinh văn tức l� loại coi gi�o thanh đ� được nghe l� c�ch để chứng thực quả cứu c�nh. Ta cuối c�ng đ� c� được Niết b�n như vậy, quả đ� cứu c�nh. Nghĩ thế n�n họ hủy b�ng cho l� kh�ng c� đại thừa, chẳng kham nổi việc nghe Phật ng�y nay thuyết giảng cho họ về l� đại thừa. Nếu nghe nay n�i rằng quả kia� chẳng phải l� cứu c�nh th� họ sẽ kinh sợ nghi ngờ rằng A la h�n đều rốt r�o kh�ng nhập Niết b�n. V� tr�i đạo sinh nghi n�n gọi l� Tổn.
2/ Đa sự kinh bố : v� ch�ng sinh đại thừa sinh t�m như vầy : �Ta trong v� lượng v� bi�n kiếp, tu h�nh hạnh Bồ t�t, chịu đựng khổ sở vất vả đ� l�u, v� vậy m� sinh t�m kinh sợ, khởi t�m muốn theo thừa kh�c�. Đ� gọi l� loại Bất định t�nh Địa tiền Bồ t�t.
Hạng n�y trụ trong đại thừa đ� trải qua nhiều kiếp tu h�nh hạnh Bồ t�t, gọi l� hạng Đa sự. V� sợ họ khởi t�m tho�i chuyển chạy theo thừa kh�c, n�n nay thuyết cho họ khiến họ chẳng tho�i chuyển.
3/ Đi�n đảo kinh bố : v� hạng n�y ph�n biệt ng�, ng� sở, th�n kiến bất thiện ph�p. Đ� l� hạng ph�m phu định t�nh căn chưa th�nh thục. Hạng n�y phiền n�o rất nặng, chẳng đ�ng để thuyết ph�p cho. Nếu thuyết cho họ th� họ lại c�ng sinh phiền n�o, đi�n đảo kinh sợ.
4/ Hối kinh bố : đ� l� hạng nếu thuyết cho họ th� họ sẽ nghĩ : �Đại đức X� Lợi Phất ! Ta chẳng n�n chứng ph�p tiểu thừa như vậy, h�y tự th�i tiểu quả m� qui hướng đại thừa�. V� Hối t�m đ� n�n gọi l� kinh bố.
5/ Cuống kinh bố (kinh sợ cho l� Phật n�i dối) : đ� l� loại nếu thuyết cho họ th� v� họ l� kẻ tăng thượng mạn n�n sẽ n�i rằng : �Cớ sao Như Lai lại lừa dối ch�ng ta�. V� tự cho rằng đạo đ� vi�n m�n kh�ng c�n s�t g� nữa.
- Thinh văn c� hai loại :
a) Định t�nh.
b) Bất định t�nh.
- Ph�m phu c� hai loại :
a) Loại chưa được bảo l� được.
b) Loại c� phiền n�o nặng.
- Bồ t�t c� hai loại :
a) Loại tho�i vị.
b) Loại chẳng tho�i vị.
+ Hạng định t�nh Thinh văn : tức l� loại Tổn kinh bố.
+ Hạng Bất định t�nh Thinh văn : tức l� loại Hối kinh bố.
+ Hạng ph�m phu chưa được bảo l� được : tức l� loại Cuống kinh bố.
+ Hạng ph�m phu sẵn c� phiền n�o : tức l� loại Đi�n đảo kinh bố.
+ Hạng Bồ t�t tho�i vị : tức l� loại Đa sự kinh bố.
C�n Bồ t�t Bất tho�i vị chẳng phải l� hạng ở� trong năm loại n�y, v� họ bỏ quyền theo thực, th�ch tới Phật vị, n�n mới thuyết nhất thừa cho họ.
Ở đ�y thuyết nhất thừa chẳng nhằm v�o căn kh� của họ.
Luận rằng : ch�nh v� lợi �ch cho hai hạng người n�n Như Lai c� Quyết định t�m. Hai hạng chỉ Đa sự kinh bố v� Hối kinh bố. V� l�m lợi �ch cho hạng Hối kinh bố th� sẽ k�o theo cả loại kia, l�m lợi �ch cho hạng Đa sự th� sẽ nhậm tr� loại c�n lại.
Nay đ�y bảo �Th�i�, v� phần ch�nh thuyết ở dưới, t�m Phật đ� định trước l� v� hai loại người n�y, chứ chẳng phải ch�nh l� v� c�c loại kh�c c�n lại. Đ� tức l� hai nghĩa đầu trong mười nghĩa thuyết nhất thừa.
Xem � văn n�y th� loại Đa sự, nếu chẳng thuyết th� họ sẽ c� sự kinh sợ, nếu thuyết th� sẽ kh�ng c�n kinh sợ. C�n bồn loại c�n lại, nếu thuyết th� họ sẽ kinh sợ, nếu chẳng thuyết th� họ sẽ kh�ng kinh sợ. N�n Luận n�i chung l� những kẻ đ� sinh ra kinh sợ th� khiến họ khỏi kinh sợ.
2) Nh�n thụ k� : th� như đoạn kinh văn c� hai chữ th�i : �Th�i ! Th�i !� Chẳng cần n�i nữa� cho tới � trời, người đều sẽ kinh sợ �. Đ� l� hai nghĩa của Nh�n đối với hạng đ�ng được nghe ph�p. V� những kẻ chẳng kham nổi việc nghe ph�p r�t lui, n�n gọi l� Nh�n.
Nh�n thụ k� đều sinh kinh sợ, c� ba loại nghĩa :
a/ V� muốn đại ch�ng suy nghĩ t�m t�i cảnh giới thậm th�m.
b/) V� muốn khiến đại ch�ng sinh t�m t�n trọng, rốt cuộc muốn nghe.
Hai nghĩa tr�n l� đối với hạng đ�ng được nghe ph�p.
c/ Để khiến cho kẻ tăng thượng mạn l�a khỏi ph�p t�a m� đi, tức l� những kẻ kh�ng kham nổi việc nghe ph�p th� r�t lui.�
Nay đ�y l� lần bảo �Th�i� thứ hai, chỉ l� hai nghĩa v� những người đ�ng được nghe, tới lần bảo �Th�i� thứ ba mới l� để cho những kẻ chẳng đ�ng được nghe r�t lui.
3) Thủ thụ k� : th� như trong kinh đoạn từ �Bấy giờ Thế t�n� trở xuống, tức l� Phật bằng l�ng nhiếp thụ, hứa sẽ thuyết ph�p cho.
4) Dữ thụ k� : th� như trong kinh đoạn từ �Phật bảo X� Lợi Phất� trở xuống, tức l� Phật ch�nh v� hạng đ�ng được nghe m� giải th�ch nhất thừa v.v�
Trong bốn sự Định k� :�
a) Quyết định t�m,� l� l� do bảo �Th�i� v� thuyết ph�p.
b) Nh�n thụ k�, chỉ l� l� do bảo �Th�i� đừng thỉnh.
c) Thủ thụ k�, l� phần hứa khai thị giải th�ch.
d) Dữ thụ k�, l� phần ch�nh thức khai thị trần thuyết.
Nay n�i kinh nghi, c� nghĩa l� khiến những người đ�ng được nghe kinh ngạc nghi hoặc, suy t�m th�m ph�p, t�n trọng muốn nghe.
*
-Kinh văn : �X� Lợi Phất�� tới� �xin thuyết giảng cho�.�
T�n rằng : dưới đ�y l� lần thỉnh thứ hai.
Luận rằng : v� lượng Phật thời qu� khứ đ� thị hiện gi�o h�a ch�ng sinh. Phần đầu l� trường h�ng, phần sau l� kệ tụng. Trường h�ng c� hai :
1) Tổng thỉnh.
2) Kham nghe.
Đ�y l� thỉnh vậy.
*
-Kinh văn : �Sở dĩ như vậy l� v� sao?��� tới�� �th� c� thể k�nh tin�.�
T�n rằng : đ�y n�i c� ba nguy�n nh�n c� thể kham nổi việc nghe ph�p :
� Một l� gặp được duy�n l�nh, từng thấy chư Phật.
� Hai l� t�nh th�ng minh, căn mạnh mẽ lanh lợi.
� Ba l� hiểu biết ch�n nghĩa, tr� tuệ s�ng l�ng.
Cho n�n c� thể nghe tin.
*
-Kinh văn : �Bấy giờ X� Lợi Phất���� tới� �c� người biết k�nh tin�.�
T�n rằng : đ�y tụng về � �c� thể biết được�.
*
Kinh văn : �Phật lại bảo : X� Lợi Phất !� Th�i���� tới� �sẽ sa xuống hố lớn�.�
T�n rằng : đ�y l� đoạn thứ ba. C� hai� phần : đầu l� Phật bảo �Th�i�, sau l� Thu Tử n�i thỉnh.
Trong �Th�i� c� hai : trường h�ng v� tụng.
Đ�y l� phần đầu.�
Nh�n việc những kẻ chẳng kham nổi việc nghe ph�p r�t lui, e rằng hạng tăng thượng mạn được ph�p Tĩnh lự thứ tư của thế gian rồi, b�n cho đ� l� quả A la h�n m� sinh ra phỉ b�ng sẽ bị đọa xuống địa ngục, gọi l� sa xuống hố lớn. Đ�y đều l� ph�m phu, n�n sa xuống hố lớn, chứ chẳng phải l� h�ng th�nh hữu học.
Du Gi� luận n�i : Hết thảy th�nh nh�n đều biết quả của m�nh đ� chứng được, kh�ng tự cho rằng m�nh đ� đắc th�nh quả ở địa vị sau m� m�nh chưa chứng, tức l� chẳng sinh tăng thượng mạn, bởi kh�ng c� t� kiến, n�n chẳng tạo nghiệp để phải đọa v�o địa ngục nữa.
Cho n�n hạng Tỳ kheo tăng thượng mạn chứng đắc ph�p Tĩnh lự thứ tư của thế gian rồi, sau khi mệnh chung do b�ng giải tho�t, khởi t� kiến, n�n phải sinh trong địa ngục m� c�c Luận n�i tới, đ� tức l� loại n�y.
*
-Kinh văn : �Bấy giờ Thế t�n�� tới� �nghe ắt chẳng k�nh tin�.�
T�n rằng : ph�p diệu, kh� hiểu. Hạng thấp k�m ngu si nghe xong sẽ nảy ra � b�ng bổ, sẽ chẳng k�nh tin, bởi vậy sợ rằng sẽ bị sa xuống hố lớn.
*
-Kinh văn : �Bấy giờ X� Lợi Phất�� tới� �c� nhiều điều lợi �ch�.�
T�n rằng : dưới đ�y l� lần thỉnh thứ ba. C� hai phần : đầu l� trường h�ng, sau l� kệ tụng.
Trường h�ng c� hai phần : đầu l� Tổng thỉnh, sau l� Kham nghe.�
Thu Tử lợi căn, tự biết mạng xưa, cũng biết được những người kh�c đời trước đ� từng theo Th�ch Ca thụ h�a, căn th�nh, đạo m�n, nghe ắt c� thể tin theo, ắt sẽ được y�n ổn lợi �ch trong đ�m d�i sinh tử, n�n nay thỉnh Phật thuyết ph�p.
*
-Kinh văn : �Bấy giờ X� Lợi Phất�� tới��� �xin thương ph�n biệt thuyết�.�
T�n rằng : dưới l� 4 tụng, chia l�m ba phần :�
� Đầu l� 1 tụng, tự xưng l� trưởng tử để thỉnh Phật giải quyết.�
� Thứ đến 1 tụng rưỡi, tr�nh r� đại ch�ng theo sự gi�o h�a của Phật đ� l�u, để thỉnh Phật thuyết ph�p.�
� Cuối c�ng l� 1 tụng rưỡi, tr�nh b�y r� bản th�n c�ng những người kh�c nghe ph�p ngộ giải th� sinh hoan hỉ, để m� thỉnh Phật thuyết ph�p.
Đ�y l� phần đầu.�
Phật l� đấng t�n qu� trong hết thảy c�c lo�i Nhị t�c, Đa t�c, V� t�c. Nay gọi l� Lưỡng t�c t�n v� ở trong ba lo�i tr�n, Lưỡng t�c l� qu� v� năng nhập đạo, gọi l� Nh�n thi�n lọai. Phật cũng lưỡng t�c n�n gọi l� Lưỡng t�c t�n.
Trong ch�ng Thinh văn , Thu Tử l� đệ nhất, n�n gọi l� trưởng tử.
*
-Kinh văn : �V� lượng ch�ng hội n�y�� tới� �muốn nghe lời Phật dạy�.�
T�n rằng : 1 tụng rưỡi n�y tr�nh b�y về việc đại ch�ng từ l�u đ� theo sự gi�o h�a của Phật, Nh�n xưa nay đ� th�nh thục, n�n thỉnh Phật thuyết ph�p cho.
*
-Kinh văn : �Ch�ng con ng�n hai trăm�� tới� �th� sẽ rất hoan hỉ �.�
T�n rằng : một tụng rưỡi n�y tr�nh gộp cả hai � bản th�n v� người kh�c nếu được nghe ph�p sẽ hoan hỉ, để thỉnh Phật thuyết.
*
-Kinh văn : �Bấy giờ Thế t�n�� tới� �ph�n biệt thuyết giải�.�
T�n rằng : trong đoạn thứ tư n�i về phần Định k� của Luận, th� từ đ�y l� sự thứ ba Thủ thụ k� : Phật bằng l�ng nhiếp thụ m� thuyết ph�p cho.
�Cho n�n Luận n�i rằng : �Thủ thụ k�� c� nghĩa l� v� nh�m c�c �ng X� Lợi Phất muốn được thụ k�, như kinh ch�p rằng : �Phật bảo X� Lợi Phất : �ng đ� thỉnh ba lần, lẽ n�o lại chẳng thuyết �� n�n Phật hứa nhiếp thụ Thủ.
�Nếu căn cứ v�o Luận tự giải th�ch, th� dưới đ�y l� đoạn thứ ba : mở b�y đ�y l� Thực tướng, kia l� Quyền m�n. Ở trong n�y c� hai phần :�
� Phần đầu thuyết minh về nhị K�
�� (hai loại thụ k�).
� Phần sau thuyết minh về ngũ trược
�� (năm thứ � trược).
Dưới mới ph� bốn nghi.
Nhị k� c� hai : đầu ti�n l� Thủ k�, sau l� Dữ k�.
Trong phần Thủ k� c� hai :
+ Phần đầu l� Phật bằng l�ng nhiếp thụ.
+ Phần sau l� kẻ �c r�t lui.
Đ�y l� phần đầu.�
Bồ T�t Địa luận n�i rằng� : �Nghe ph�p th� phải lắng tai nghe giảng, tẩy rửa (t� kiến), nhiếp tr� (ch�nh ph�p)�.
�Tr� Độ luận cũng n�i: �Người nghe phải nh�n thẳng như (đang) đ�i kh�t, nhất t�m th�m nhập v�o trong ngữ nghĩa, hăm hở nghe ph�p, t�m sinh bi hỉ. Người như vậy mới đ�ng thuyết cho�.
Nh�n thẳng c� nghĩa l� ch� � quan s�t. Nếu chẳng dặn d� bọn ch�ng sinh kia khiến họ ch� � lắng nghe, e rằng t�m họ chẳng ổn định, tuệ giải chẳng sinh, n�n bảo phải ch� � lắng nghe.
*
-Kinh văn : �L�c n�i lời ấy�� tới� �lễ Phật rồi r�t lui�.�
T�n rằng : dưới đ�y l� việc kẻ �c r�t lui. C� bốn phần :
1) N�i r� việc (kẻ �c) bỏ đi.
2) (Phật) chẳng ngăn lại.
3) (Phật) dặn d� (những người ở lại).
4) Những người ở lại k�nh v�ng (lời Phật).
Trong phần đầu lại c� hai mục : đầu l� n�u l�n, sau l� giải th�ch. Đ�y l� mục n�u.
*
-Kinh văn : �Sở� dĩ như vậy l� v� sao?�� tới� �bởi vậy chẳng trụ�.�
T�n rằng : đ�y l� phần giải th�ch l� do kẻ xấu đứng l�n bỏ ra đi.�
Đ�y tự hỏi rằng : �c� năm điều kh� được :
1) Được l�m th�n người : kh�.
2) Được sinh ở nơi trung t�m của đất nước : kh�.
3) Được c�c căn đầy đủ : kh�.
4) Được gặp l�c Phật ra đời : kh�.
5) Được nghe ch�nh ph�p : kh�.
Năm ng�n đồ đệ đ� c� đủ bốn thứ đầu, cớ sao l�c Phật sắp thuyết diệu ph�p lại rời chiếu đứng l�n bỏ đi ? Nguy�n nh�n v� sao lại c� sự bỏ đi đ� ?�
Nay giải th�ch c� hai � :
� Một l� họ tội căn s�u nặng.
� Hai l� họ c� th�i tăng thượng mạn.
* Chữ Bối [輩] ở đ�y đọc l� Bối, c� nghĩa l� Bọn, B� lũ, S�ch Thuyết Văn giải th�ch theo qu�n ph�p th� một trăm xe được điều động th� gọi l� Bối. S�ch Qu�ng Nh� v.v� th� giải th�ch Bối c� nghĩa l� Loại. Theo s�ch Ngọc Thi�n th� chữ n�y thuộc bộ Tỉ [比 ] v� cũng c� nghĩa l� loại.
�Tội� : c� nghĩa l� đ�ng ch� đ�ng tr�ch đ�ng sợ đ�ng gh�t. D� nh�n hay quả nếu đ�ng ch� đ�ng gh�t th� đều gọi l� Tội.
- Nếu theo tiểu thừa th� tội đ� rất nhiều, loại nặng c� ba :�
1) Phiền n�o chướng.�
2)� Nghiệp chướng.�
3) Dị thục chướng.�
Tất cả mọi loại phiền n�o đều chia l�m hai loại :
a) Loại khởi l�n lu�n lu�n th� gọi l� Cần.
b) Loại khởi l�n mạnh mẽ th� gọi l� Lợi.
Trong đ�y chia l�m bốn c�u :
1) Cần m� chẳng Lợi.�
2) Lợi m� chẳng Cần.�
3) Vừa Cần vừa Lợi.�
4) Chẳng Cần chẳng Lợi.�
Nay lấy loại đầu v� loại thứ ba, gọi l� Phiền n�o chướng.
Ngũ v� gi�n nghiệp gọi l� Nghiệp chướng.
Ba đường t�m nạn gọi l� Dị thục chướng.
Ba loại chướng n�y g�y chướng cho nghiệp nhập th�nh đạo, n�n gọi l� tội nặng (trọng tội).
- Nay theo đại thừa th� chướng c� hai loại :
�1. Phiền n�o chướng.�
�2. Sở tri chướng.
Sở tri chướng l� loại t�y theo sở ứng m� g�y chướng cho việc nhập th�nh vị đại thừa.
Phiền n�o chướng l� loại t�y theo sở ứng m� g�y chướng cho việc nhập th�nh vị tam thừa.
- Theo Phật Địa luận th� Phiền n�o chướng c� ba loại :
1) 128 phiền n�o v� t�y phiền n�o.
2) Sở ph�t nghiệp.
3) Sở đắc quả.
Đ�y c� � n�i l� t�n gọi chung của c�c phẩm loại đ� gọi l� Chướng, chứ chẳng phải cứ l� loại trọng chướng.
- Theo Đại B�t Nh�, trọng chướng c� bốn loại :�
1) Phiền n�o chướng,� 3) Dị thục chướng.
2) Nghiệp chướng,� 4) Ph�p chướng.
1) Phiền n�o chướng, chỉ 128 căn bản phiền n�o c�ng c�c t�y phiền n�o đẳng lưu của ch�ng, t�y theo sở ứng của ch�ng m� c� thể g�y chướng cho bậc th�nh giả, đ� đều gọi l� loại chướng n�y, v� nếu c� đủ ch�ng
sẽ t�y theo sở ứng m� g�y chướng cho vị th�nh đ�.
2) Về nghiệp chướng, cứ theo Kinh T�t Gi� Ni Kiền Tử c� năm loại nghịch :
1/ Ph� hoại ch�a, th�p, trộm cắp v� d�ng của cải Tam bảo.
2/ Phỉ b�ng ph�p tam thừa, n�i đ� chẳng phải l� th�nh ph�p, g�y chướng ngại kh� dễ, giấu giếm bưng b�t.
3/ Đối với mọi người xuất gia d� c� giới, kh�ng giới, tr� giới, ph� giới m� đ�nh chửi, mắng mỏ họ, kể lể tội lỗi của họ, giam h�m họ trong t� ngục, hoặc lột �o c� sa , bức họ ho�n tục, bắt họ sưu dịch, xua đuổi họ khiến họ phải dời chỗ, đoạn mệnh căn của họ.
Kinh Đại Tập n�i : Tội kể lể lỗi lầm của một Tỳ kheo ph� giới c�n nặng hơn tội l�m đổ m�u vạn ức th�n Phật.
4/ Giết cha hại mẹ, giết A la h�n, l�m đổ m�u th�n Phật ph� h�a hợp Tăng.
5/ Khởi t� kiến lớn, phỉ b�ng n�i l� kh�ng c� nh�n quả, suốt đ�m d�i (sinh tử) thường l�m mười nghiệp chẳng l�nh.
Năm loại n�y chỉ ở đại thừa, gọi l� Ngũ nghịch nghiệp chướng. Cũng c� chỗ n�i l� bảy bậc, nhưng chẳng qu� năm loại n�y, bởi vậy chẳng giảng.
3) Dị thục chướng, l� c�c dị thục quả c� thể g�y chướng cho th�nh đạo, tức l� ba �c th�, t�m v� hạ v.v� Trong khoảng n�y, trước Phật sau Phật kh� ứng với trước ph�p sau ph�p, v� trước sau Phật ph�p ấy chẳng đắc quả th�nh.
4) Ph�p chướng, c� nghĩa l� ở đời trước g�y chướng cho người kh�c khi họ l�m điều thiện, tạo n�n nghiệp Quỹ ph�p (nghiệp bị thiếu thốn ch�nh ph�p), trong đời nay chẳng được nghe ph�p, thiếu thốn ch�nh ph�p. Đ� l� loại chướng thuộc hai quả Đẳng lưu, Tăng thượng, trong năm quả. Tội căn s�u nặng th� cảm nghiệp Quỹ ph�p. V� tội căn n�y n�n hiện chẳng nghe ph�p. V� tội thể n�y cho n�n l� chướng thứ tư.
* Chữ Mạn [ 慢 ] theo s�ch Ngọc Thi�n c� nghĩa l� khinh khi, chẳng (nể) sợ, ngạo nghễ. C� chỗ viết l�� (嫚 ] , S�ch Thiết Vận giải l� (khinh) khi v� viết l�� (謾]. V� cho rằng chữ [ 慢 ] (thuộc bộ T�m đứng) c� nghĩa l� Chậm.
Tướng của mạn l� tự cao, cậy m�nh lấn lướt người kh�c.
Du Gi� v.v� n�i mạn bảy loại :
1)� Mạn. 5) Tăng thượng mạn.�
2) Qu� mạn. 6) Ti mạn.�
3)� Mạn qu� mạn. 7) T� mạn.
4)� Ng� mạn.�
1) Mạn : l� đối với người k�m m�nh, cậy m�nh hơn người, đối với người bằng m�nh, cậy m�nh bằng người.
2) Qu� mạn : c� nghĩa l� đối với người bằng m�nh th� chấp l� m�nh hơn người; hoặc đối với người hơn m�nh, vẫn chấp l� m�nh bằng người.
3) Mạn qu� mạn : c� nghĩa l� đối với người hơn m�nh, vẫn chấp l� m�nh hơn người.
4) Ng� mạn : c� tướng l� tự cao, cậy v�o sở chấp ng�.
5) Tăng thượng mạn : c� nghĩa l� m�nh thực �t đức, cứ bảo l� m�nh nhiều đức.
6) Ti mạn : c� nghĩa l� người kh�c nhiều phần hơn m�nh, nhưng m�nh cứ chấp l� chỉ k�m người kh�c ch�t �t.
7) T� mạn : l� m�nh ho�n to�n kh�ng c� đức, nhưng cứ bảo l� m�nh c� đức.�
�Tăng thượng mạn�� ở đ�y tức l� loại thứ năm : m�nh thực �t đức m� bảo l� m�nh nhiều đức. Đắc thiền định, Niết b�n thế gian v.v� (n�n) chưa đắc nhiều, (vậy m� cứ) bảo l� nhiều đức, chưa chứng nhiều vậy m� cứ bảo l� chứng nhiều.
�Đắc� : chỉ Hữu vi đạo.
�Chứng� : chỉ V� vi diệt.
Đ� l� tướng của Tăng thượng mạn. Chứ chẳng phải l� ho�n to�n chưa đắc, m� nay bảo l� đắc. Nếu chẳng thế th� chẳng phải l� tướng Tăng thượng mạn m� l� tướng của T� mạn, loại mạn thứ bảy.
Cho n�n v� c� hai loại lực của loại Phiền n�o chướng n�y v� loại Ph�p chướng n�i tr�n m� chẳng kham nổi việc nghe ph�p.
Hỏi : bọn năm ng�n người đ� chẳng kham nổi việc nghe ph�p, thế th� v� nguy�n nh�n g� m� mắt họ thấy thần quang, tai họ nghe diệu xướng, nh�n hoa trời m� cứ lặng im, thấy đất động m� kh�ng kinh sợ ?
Đ�p : ph�ng quang, động đất chưa l�m thay đổi được c�i t�m ph�m phu dung tục của họ. Diễn thuyết diệu ph�p, tuy�n thuyết nan ph�p lại tr�i với � thức n�ng cạn của họ.
Nghe lời vấn đ�p trong phần Tựa l� �sơ nh�n đại tiệm�. Nghe lời thuyết tr�nh s�u sắc về những điều trong t�ng chỉ th� họ lại c�ng tăng th�m m� hoặc m� đ�m ra phỉ b�ng, bởi vậy phải bẻ bỏ c�nh l�, quạt loại tấm c�m đi.
*
-Kinh văn : �Thế t�n lặng im m� chẳng ngăn lại�.
T�n rằng : đ�y l� phần thứ hai : Phật chẳng ngăn lại.
* Mặc : nghĩa l� Tĩnh (im). Thường viết l� [��� ] .
C�c Luận đều n�i rằng c� 2 loại quyết định m� Phật lực chẳng b�i trừ được :
1) Thụ dị thục quyết định.�
2) T�c nghiệp quyết định.�
Tội căn s�u nặng l� Thụ quả định loại. Tăng thượng mạn l� T�c nghiệp định loại. Do đ� m� bọn năm ng�n người từ t�a đứng l�n, Phật tuy c� thần lực cũng chẳng ngăn lại. Hơn nữa th� để họ đi để chẳng bị đọa xuống hố lớn, chẳng thể ngăn họ g�y nghiệp nặng, n�n Phật chẳng ngăn. Họ nếu ph�t t�m, định nghiệp c� thể chuyển được. T�m họ chẳng thay đổi, n�n Phật lực chẳng b�i trừ được.
*
-Kinh văn : �Bấy giờ Phật bảo�� tới� �sẽ thuyết cho �ng�.�
T�n rằng : đ�y l� phần thứ ba : Phật dặn d� những người ở lại.
Gi� giật th� hạt mẳn rớt, sương sa hạt chắc vẫn c�n. Phật hứa thuyết ph�p th� kinh động t�m họ, chấn uy thần m� khiến họ đứng dậy bỏ đi. Cho n�n để c�nh l� r�t l� hay, bảo hạng hạt chắc trụ lại m� hứa thuyết cho họ. Hạng khinh bạc hư sơ th� v� như c�nh l�. Người đ�n hậu ki�n cố lại v� như hạt chắc.
* �m của chữ Giai l� phi�n thiết của hai chữ Cổ H�i, c� nghĩa l� l�nh, tốt. Chữ H�i [���� ] c� �m đọc l� phi�n thiết của Hộ Giai. H�i [����� ] : c� nghĩa Thịt, Ruốt thịt, m�n ăn bằng thịt, người phương Nam gọi [���� ] H�i l� Lưỡng [����� ].
*
-Kinh văn : �X� Lợi Phất n�i��� tới�� �nguyện vui l�ng muốn nghe�.
T�n rằng : đ�y l� phần thứ tư : những người ở lại k�nh v�ng lời Phật dạy.�
* Chữ [ 唯 ] c� hai c�ch đọc Duy v� Dụy, l� từ chỉ � k�nh v�ng. Chữ [ 然 ] đọc l� Nhi�n (phải, v�ng) l� từ chỉ � thuận t�ng.�
�Nguyện lạc� (nguyện vui l�ng, xin sẵn l�ng) : chỉ � mong mỏi được giải đ�p.
�Dục văn� (muốn nghe) : cũng chỉ bản t�m hy vọng được nghe.
*
-Kinh văn : �Phật bảo X� Lợi Phất��� tới�� �thỉnh thoảng mới xuất hiện một lần m� th�i�.
T�n rằng : dưới đ�y thuyết minh về mục Dữ thụ k� (Phật thụ k� cho), Phật giải th�ch cho nh�m c�c �ng X� Lợi Phất.
Luận n�i rằng c� s�u phần :
1. Chưa nghe khiến nghe. Ch�nh l� đoạn kinh văn n�y, cho đến �n�i chẳng hư dối�.
2. Thuyết. Đ� l� đoạn từ �N�y X� Lợi Phất ! Chư Phật t�y nghi m� thuyết� trở xuống.
3. Y v�o những nghĩa g�. Đ� l� đoạn từ �V� sao như vậy ? Chư Phật Thế t�n chỉ v� một đại sự� trở xuống.
4. Khiến trụ. Đ� l� đoạn từ �N�y X� Lợi Phất ! Như Lai chỉ v� một Phật thừa n�n đ� thuyết ph�p cho ch�ng sinh� trở xuống.
5. Y ph�p. Đ� l� đoạn từ �N�y X� Lợi Phất ! Ph�p của hết thảy mười phương chư Phật cũng như vậy� trở xuống.
6. Gi� (ngăn chặn). Đ� l� đoạn từ �n�y X� Lợi Phất ! Trong mười phương thế giới vẫn kh�ng c� nhị thừa� trở xuống.
Sau đ�y l� giải th�ch từng phần :
- Chưa nghe khiến nghe, đ�y l� t�n th�n ph�p hy hữu (hiếm c�), tỏ � muốn khiến họ nghe.
- Thuyết : tức l� thuyết minh rằng ph�p sở thuyết n�y � kh� biết.
- Y v�o những nghĩa g� : chỉ chưa nghe khiến nghe, v� điều sở thuyết chỉ l� phương tiện.
- Y v�o những nghĩa n�o : chỉ ph�p th�m diệu kh� hiểu m� Phật đ� chứng được.
- Khiến trụ : đ�y c� nghĩa l� khuy�n đến trụ trong nhất thừa.
- Y ph�p : đ�y chỉ nghi quỹ ph�p thức m� Phật ba đời mười phương đều c�ng thi h�nh. Đầu ti�n th� t�y nghi m� thuyết, l�u dần về sau sẽ khiến họ đạt được Phật chủng tr�.
- Gi� : đ�y tức l� Gi� ph� nhị chấp (ng� chấp, nh�n chấp), gi� khiển nhị ch�n (hai loại ch�n như), khiến họ t�n th�n ph�p hy hữu.
- Phần �Chưa nghe khiến nghe� c� ba � :
1) T�n th�n ph�p hy hữu.
2) N�u th� dụ.
3) Khuyến t�n.
Đ�y l� hai � đầu.�
Đ�y nếu thuyết lu�n th� hạng v� tr� sẽ chẳng th�ch, tới đ�ng l�c mới thuyết th� kẻ ngu người tr� đều c�ng ưa th�ch.
- Từ �� Đ�m B�t La� trong tiếng Phạm, ở phương đ�y gọi l� hoa Thụy Ứng (ứng với điềm l�nh). Kim lu�n vương ra đời th� biển lớn cạn. Xe Kim lu�n xuất hiện th� hoa n�y mới nở. V� ứng với việc xe Kim lu�n ra ngự ở đời, n�n gọi l� hoa Thụy Ứng.
Kinh Ph�p Hoa n�y, v� như Ph�p lu�n vương xuất thế th� biển sinh tử cạn, đạo nhất thừa hiển dương. Đ�ng thời Phật mới thuyết ph�p n�y, cho n�n n�u l�n l�m th� dụ để t�n th�n ph�p hy hữu.
Ph�p n�y Thu Tử kiếp xưa chưa từng được nghe, nay khiến nghe, khiến phải khao kh�t.
*
-Kinh văn : �X� Lợi Phất�� tới� �n�i chẳng hư dối�.
T�n rằng : đ�y l� Khuyến t�n.
Kẻ tr� giải hạn hẹp th� chưa thể chứng đạt, n�n n�u r� l� �chẳng hư dối� để khuyến kh�ch họ sinh t�n t�m.
*
-Kinh văn : �X� Lợi� Phất�� tới� �� nghĩa kh� hiểu�.
T�n rằng : dưới l� đoạn thứ hai thuyết minh về Thuyết.�
C� hai � : đầu l� n�u l�n, sau l� giải th�ch. Đ�y l� phần n�u l�n.
*
-Kinh văn : �V� sao như vậy�� tới� �mới c� thể biết được�.�
T�n rằng : đ�y l� phần giải th�ch.
Luận giải th�ch �nhiều thứ nh�n duy�n� : đ� l� chỉ ph�p ba thừa. Ph�p ba thừa đ� chỉ l� thuyết danh tự chương c�, chứ chẳng phải l� c� thực nghĩa, v� thực nghĩa đ� l� bất khả thuyết (chẳng thể thuyết minh được). Trong n�y � n�i : Ta d�ng phương tiện m� thuyết ph�p ba thừa. Ph�p n�y chỉ c� danh tự chương c�, kh�ng c� ba thể kh�c nhau, ta t�y nghi m� thuyết ba, đ� chẳng phải l� thứ m� hạng nhị thừa v.v� c� thể suy lường hiểu được, chỉ c� Phật mới biết được.
Ở đ�y n�i rằng tr� m�n n�u ra trước đ�y kh� thể liễu giải được, v� thực nghĩa ba thừa tức l� ch�n như, l� thứ Bất khả thuyết.
�Dựa v�o những nghĩa g� : tức Phật tr� tuệ.
*
-Kinh văn : �V� sao như vậy��� tới�� �xuất hiện ở đời�.
T�n rằng : từ đoạn văn ở dưới l� loại thứ ba : Y v�o những nghĩa g� ?�
C� hai phần : phần đầu l� n�u sơ lược, phần sau l� giải th�ch rộng.
Đ�y l� phần đầu.�
Nh�n đoạn văn trước khởi l�n, n�n mượn h�nh thức hỏi để hiển lộ.
- C� nguy�n nh�n g� ?�
Đ� l� v� ng�n từ kh� hiểu, chỉ Phật mới biết.
- Căn cứ v�o những nghĩa g� m� n�i như vậy ?�
�Chư Phật Thế t�n� : l� n�i chung chư Phật ba đời mười phương.
�Chỉ v� một đại sự� : sự ở đ�y t�y theo ngữ cảnh th�ch ứng c� thể hiểu l� sự vật, thể sự, sự nghĩa, đạo l� đều được. Phật v� nh�n duy�n đại sự n�y m� xuất hiện ở thế gian, tự xưng đức hiệu, l�m lợi �ch rộng r�i cho ch�ng sinh.�
Chẳng thế th� như nhị thừa nhập diệt, do đại sự n�y, n�n Phật t�y nghi m� thuyết, � hướng kh� biết.
*
-Kinh văn : �X� Lợi Phất��� tới�� �xuất hiện ở đời�.�
T�n rằng : dưới đ�y l� phần giải th�ch rộng, c� hai phần : đầu l� hiển lộ ri�ng, sau l� giải th�ch �.
Phần hiển lộ ri�ng c� ba : một l� Hỏi, hai l� Giải th�ch, ba l� Kết.�
Đ�y l� Hỏi.
*
-Kinh văn : �Chư Phật Thế t�n�� tới� �xuất hiện ở đời�.�
T�n rằng : đ�y l� Giải th�ch. Thể của đại sự tức l� tri kiến, chư Phật Thế t�n xuất thế v� đại sự n�y. D�ng bốn nghĩa m� thuyết minh vấn đề n�y, đ� l� Khai, Thị, Ngộ, Nhập.
Luận rằng : một đại sự th� dựa v�o bốn loại nghĩa cần phải biết.
�Phật tri kiến� : c� nghĩa l� Như Lai năng chứng như thực, biết nghĩa kia. Đ�y c� ba c�ch giải th�ch :
1. C�ch giải th�ch thứ nhất :
Ph�p t�nh ch�n như gọi l� như thực. Ph�p ch�n t�nh n�u đ� tức l� Sở chứng.�
Nghĩa l�, cảnh giới đều gọi l� nghĩa. Thể của Ch�nh tr� gọi l� năng chứng, v� c� khả năng biết được nghĩa l�, chứng được ch�n cảnh.
Ch�nh tr� năng chứng, ch�n như sở chứng n�y, năng sở tri kiến đều gọi l� tri kiến.�
Như : l� t�nh của tri kiến.
Tr� : l� dụng của tri kiến.
T�nh tướng tri kiến đều gọi l� tri kiến.
B�t Nh� Luận của ng�i V� Trước n�i rằng : V� thượng Bồ đề l� Ph�p th�n. Ch�nh đẳng Bồ đề l� B�o th�n.
Kinh Giải Th�m Mật n�i rằng : Bồ đề, Bồ đề đoạn đều gọi l� Bồ đề.�
Tr� Độ Luận n�i rằng : Thuyết tr� v� tr� xứ đều gọi l� B�t nh�.
Hoặc l�, Tri : chỉ Chi�nh thể tr�. Kiến : chỉ Hậu đắc tr�. Hai tr� n�y l� dụng, v� c� thể soi dọi được hai loại cảnh ch�n tục. Bản t�nh hai thứ n�y ch�nh l� Ch�n như, gọi gộp lại l� Tri kiến. D�nh t�nh để tới tướng, n�n gọi l� Tri kiến, v� muốn khiến nhị thừa cầu chủng tr�.
Kinh Thắng Man n�i rằng : �Nhất thừa tức Phật thừa. Phật thừa tức l� đại thừa�.
Nhiếp Đại Thừa luận n�i : Vừa l� thừa lại vừa l� lớn, n�n gọi l� đại thừa, đ� l� vạn hạnh. Hoặc Thừa c� đại t�nh, n�n gọi l� đại thừa, đ� l� Ch�n như.
Cho n�n biết rằng nhất thừa Phật quả, thừa thể th�ng suốt cả L� v� Tr�, đ�ng l�m t�ng nghĩa.
Ngụ � của nh� lửa, xe tr�u l� ở Dụng của Tr�, v� xe tr�u v.v� l� do ta đặt ra.
Ngụ � của đường hiểm, bảo sở (nơi chứa của b�u) l� ở T�nh của Tr�, v� gọi H�a l� Th�nh, chẳng phải l� bảo sở. Do đ� gộp hai thứ lại th� gọi Tri kiến.
Bản luận n�i rằng : những g� l� bốn ?
1) �Khai�, c� nghĩa l� v� thượng v� ngo�i Nhất thiết tr� tr� ra kh�ng c�n c� sự n�o kh�c. Nhất thiết tr� đ� l� Phật vậy.
Lại n�i tr� đ�y l� Căn bản tr� v� Hậu đắc tr�. Hai thứ n�y l� Dụng. T�nh của hai tr� n�y tức l� Ch�n như. D� l� Dụng hay l� T�nh đều gọi gộp l� Tr�. Tr� của bậc Nhất thiết tr� gọi l� Nhất thiết tr� tr�. Th�m nữa, Nhất thiết tr� n�y l� Căn bản tr�. Tr� n�i lập lại (chỉ Nhất thiết tr� tr�) l� Hậu đắc tr�. Hai Tr� được n�u ra n�y duy tr� Tr� t�nh Ch�n như Diệu l�.
Lại nữa, Nhất thiết tr� l� Tr� dụng Bồ đề. Lại n�i Tr� l� Tr� t�nh Niết b�n.
Hai loại Như Lai tạng : nay n�i r� cả hai loại n�y đều v� thượng, khen l� thắng diệu, để khiến ưa th�ch. Song thể của Bồ đề n�y l� chủng tử vốn c�, l� hữu vi, do nghe nhiều, n�n hu�n tập, nh�n tu m� sinh trưởng. Thể ấy tức l� Bốn tr�.
Kinh Lăng Gi� n�i rằng : Thức A lại da gọi l� Kh�ng Như Lai tạng, hu�n tập đầy đủ ph�p v� lậu n�n gọi l� Bất kh�ng Như Lai tạng.�
Tạng thức hữu lậu vốn l� hư vọng chẳng thực, n�n gọi l� Kh�ng. C� thể h�m t�ng chứa đựng hết thảy V� lậu chủng, n�n gọi l� Như Lai tạng.
Thể của chủng tử Bốn tr� l� v� lậu, chẳng phải l� ph�p hư vọng, do gần thiện hữu, nghe nhiều hu�n tập dần dần sinh trưởng mới th�nh Bốn tr�.
�Nh�n của Bốn tr� gọi l� Bất kh�ng Như Lai tạng. Tạng l� h�m t�ng chứa đựng, l� nghĩa của Nh�n t�nh, giống như trồng c�y sinh trưởng vi�n m�n. Thể t�nh Niết b�n đ� l� v� vi, vốn đ� sẵn c� tự t�nh thanh tịnh, sau gặp thiện hữu, đoạn chướng m� được hiển lộ. Tuy c�ng một ch�n như, gặp duy�n kh�c nhau, n�n chứng kh�c nhau v� gọi l� Bốn Niết b�n.
Kinh Thắng Man n�i rằng : �C� hai loại Như Lai tạng Kh�ng tr� :�
- Kh�ng Như Lai tạng , l� hết thảy phiền n�o tạng, d� Ly hay Tho�t, d� Đoạn hay Dị.
- Bất Kh�ng Như Lai tạng , l� bất tư nghị ph�p chẳng ly chẳng tho�t, chẳng đoạn chẳng dị (chẳng kh�c)�
Phiền n�o hữu lậu vốn l� hư vọng chẳng thực, hay che ch�n như, đ� gọi l� Kh�ng Như Lai tạng.
Niết b�n v� lậu thể l� v� vi, chẳng phải l� ph�p hư vọng, do gần thiện duy�n, đoạn c�c phiền n�o, dần dần Tr� khởi, phương tiện hiển chứng, đ� gọi l� Niết b�n.
Thể t�nh chẳng phải l� Kh�ng, nh�n Kh�ng m� hiển lộ, v� t�nh của Kh�ng, Phiền n�o che đậy ng�i vị, gọi l� Kh�ng Như Lai tạng, v� Tạng c� nghĩa l� che đậy giấu k�n Nh�n t�nh. Cho n�n ng�i vị trong Phiền n�o triền (trong v�ng tr�i buộc của phiền n�o) gọi l� Như Lai tạng.
L�c xuất ly khỏi phiền n�o th� gọi l� Ph�p th�n, tức l� Ph�p th�n n�y nh�n Kh�ng m� hiển lộ, v� bản t�nh Kh�ng, n�n cũng gọi l� Bất Kh�ng Như Lai tạng, như ngọc b�u Đao Đề Da Quật được hiển lộ.
C�n A lại da thức c�ng c�c phiền n�o gọi l� Như Lai tạng th� như Kinh Niết b�n đ� n�i : �L�c chưa đắc A nậu đa la Tam miệu Tam Bồ đề, thiện ph�p hay bất thiện ph�p đều gọi l� Phật t�nh�.�
Kinh V� Cấu Xưng n�i : �Chủng t�nh ngụy th�n, thất thức trụ, tham dục, s�n khuể, ngu si, thập Bất thiện nghiệp đạo đều l� Như Lai chủng�.
Đ� chỉ l� v� lời văn kh�c nhau, nhưng c�ng nhằm giải th�ch Như Lai tạng. Tức trước Bồ đề gọi l� B�o th�n. B�o th�n tu sinh, Ph�p th�n tu hiển, v� Ph�p th�n chứng nh�n chứng, B�o th�n sinh nh�n sinh.
Tạng c� bốn nghĩa :
1/ Năng h�m t�ng : Tạng chỉ A lại da thức v� như kho t�ng v.v� (c� khả năng chứa đựng).
2/ Năng sinh đức : Tạng chỉ B�o th�n chủng tử, v� như hạt th�c giống (c� khả năng sinh trưởng giống đức).
3/ Năng ph� t�ng : Tạng chỉ phiền n�o v.v� v� như đất che đậy vật (c� khả năng che đậy, cất giấu).
4/ Năng hiển đức : Tạng chỉ Ph�p th�n Phật t�nh v� như t�nh chất của v�ng r�ng v.v� (c� thể tỏ r� đức).
Về đại thể m� n�i, Sở tri chướng đoạn th� chứng Phật b�o th�n, Bồ đề vi�n m�n; Phiền n�o chướng đoạn th� chứng Phật ph�p th�n, Niết b�n vi�n m�n.
Chư Phật ra đời, muốn khiến cho ch�ng sinh đoạn Sở tri chướng, c�ng Sở ph�t nghiệp gộp Sở đắc quả, hết thảy đều hết, vi�n chứng Bồ đề, khai Tri kiến tướng, khiến được thanh tịnh, v� chướng hết Tr� vi�n th� gọi l� thanh tịnh. Muốn khiến cho ch�ng sinh đoạn Phiền n�o chướng c�ng Sở ph�t nghiệp gộp Sở đắc quả, hết thảy đều hết, vi�n chứng Niết b�n, khai Tri kiến t�nh, khiến được thanh tịnh, v� chướng hết L� tỏ th� gọi l� thanh tịnh. Duy�n tri kiến ấy, n�n xuất thế gian.
T�m lại, Khai : ở đ�y c� nghĩa l� xuất sinh, hiển chứng, v� xuất sinh Bồ đề, hiển chứng Niết b�n. Trừ hai loại n�y ra kh�ng c� sự g� kh�c hơn được hai ph�p ấy, n�n gọi l� v� thượng.
2) Thị : đồng nghĩa với khai, v� Ph�p th�n ba thừa Thinh văn, B�ch chi Phật v� Phật b�nh đẳng. Ph�p th�n b�nh đẳng v� Phật t�nh Ph�p th�n kh�ng c� g� kh�c biệt.
Kinh Niết B�n n�i : �V� như b� sữa c� nhiều m�u l�ng kh�c nhau, nhưng vắt sữa của ch�ng để ở một chỗ th� đều m�u trắng kh�ng kh�c�. Phật t�nh cũng thế. Ch�ng sinh tuy c� nhiều loại kh�c nhau , nhưng Phật t�nh th� kh�ng kh�c biệt.
� ở đ�y n�i rằng : Ph�p th�n ba thừa vốn dĩ b�nh đẳng, nhưng ch�ng sinh chẳng biết, chẳng chịu tu chứng Ph�p th�n vi�n m�n. Chư Phật ra đời muốn khai thị cho ch�ng sinh thấy t�nh của Phật tri kiến n�y, ba thừa c�ng c� sự b�nh đẳng kh�ng hai, khiến họ c�ng chứng m�n để th�nh Ph�p th�n.
�Ngộ : đ�y c� nghĩa l� chẳng biết. V� hết thảy Thinh văn, B�ch chi Phật chẳng biết Ch�n thực xứ đ�. Chẳng biết Ch�n thực xứ c� nghĩa l� chẳng biết cứu c�nh chỉ một Phật thừa. Như c� người đến nh� bạn th�n, say rượu nằm kềnh, người bạn đem vi�n ngọc v� gi� buộc v�o trong �o, l�c đầu người ấy chẳng biết sau n�y tỉnh ngộ mới biết.
Đ�y � n�i rằng : nhị thừa chẳng biết cứu c�nh chỉ một Phật thừa thể, tức l� Bốn tr� Bồ đề, bởi vậy chẳng tu B�o th�n vi�n m�n. Phật ra đời l� muốn cho ch�ng sinh gi�c ngộ về Bồ đề tr� : cứu c�nh chỉ một Phật thừa n�y, khiến họ tu sinh trưởng.
Ba loại tr�n :
�Khai, th� song hiển (thuyết minh cả hai thứ) Ph�p th�n-B�o th�n, Niết b�n-Bồ đề hai loại v� thượng, t�n th�n sự th� thắng của c�c loại đ� khiến ch�ng sinh ưa th�ch.
�Thị, th� biệt hiển (thuyết minh ri�ng từng thứ một) Ph�p th�n Niết b�n, ba thừa kh�ng kh�c, vốn dĩ đ� c�, khiến họ tu chứng.
�Ngộ, th� biệt hiển B�o th�n Bồ đề đệ nhất cứu c�nh, vốn c� chủng tử khiến trụ quả sinh, thuyết minh cả Đoạn đức v� Tr� đức trong quả. Đ� chứng hai thứ n�y th� lợi lạc quần sinh, ứng với vật m� hiện h�nh, ứng với cơ m� thuyết ph�p; đ� l� H�a th�n c�ng Tha thụ dụng gọi l� �n đức.
4) Nhập, c� nghĩa l� v� muốn khiến ch�ng sinh chứng đắc Bất tho�i chuyển địa m� thị hiện ra với v� lượng Tr� nghiệp. Ba thứ Khai, Thị, Ngộ, ở tr�n hoặc tổng hiển (thuyết minh chung) hoặc biệt hiển (thuyết minh ri�ng), tuy đ� hiển lộ Phật quả v� thượng, đồng chứng th� thắng nhưng chưa biết l�m như thế n�o m� c� thể chứng được. Nay n�i r� c�i nh�n của Năng chứng, Năng đắc, n�n gọi l� Nhập.
Theo bản luận n�y, th� Sơ địa trở l�n gọi l� Bất tho�i địa. V� Thể Dụng của Nhất thiết tr� tr� trong quả vị Phật to lớn, n�n gọi l� V� lượng tr�. C�n nghiệp đ�y tức l� Nh�n vậy. Phật ra đời để thuyết về c�i Nh�n khiến hạng Sơ địa trở l�n c� thể chứng được Phật quả Nhất thiết tr�, cho n�n gọi l� Nhập. Phật thuyết về Nh�n n�y l� muốn khiến cho c�c hạng hữu học, v� học của nhị thừa c�ng hạng trước Sơ địa chứng đắc Bất tho�i chuyển địa từ Sơ địa trở l�n.
�Nhập Biến dịch sinh,
Tu chủng tr� nh�n,
Quan s�t Tr� t�nh,
Nhạ�p Phật nhị quả��.
�Bốn c�u n�y n�i : Phật ra đời l� muốn cho ch�ng sinh đoạn hết hai chướng, khai tri kiến Phật Bồ đề, Niết b�n, khiến họ chứng Thanh tịnh, Phật t�n th�n hai thứ V� thượng l� cốt để khuyến kh�ch họ khiến họ ưa th�ch. Phật n�i r� Ph�p th�n đồng hữu, l� để khiến họ tu chứng, gi�c ngộ cho họ về duy nhất Phật thừa tr� m� họ chẳng biết, để khiến họ tu sinh. Phật đ� n�i r� thể t�nh th� thắng của Phật quả Bồ đề Niết b�n v� n�i r� c�i Nh�n của n� để khiến họ th� nhập.
C� nghĩa l� dụng � của Phật ra đời l� để thuyết về nhất thừa, d� l� Quả hay Nh�n. để khiến c�c ch�ng sinh tu nh�n chứng quả đều được th�nh Phật, chứ� chẳng v� mục đ�ch g� kh�c.�
Trước t�n th�n Tr� tuệ v� Tr� tuệ m�n, tức l� Gi�o v� L� nhất thừa. Nay thuyết Hạnh v� Quả. Cho n�n biết rằng Bốn ph�p nhất thừa gọi l� Ph�p Hoa.
Hoặc l�, Bất tho�i c� nghĩa l� B�t địa trở l�n tu h�nh bất tho�i. C�c Luận n�i rằng v� thụ Biến dịch sinh, n�n tuy nhị thừa hồi t�m, nhưng chưa tới ngay được địa vị đ�. Tam thừa đều đồng, sau mới quyết định được xuất Ph�n đoạn tử, nhập Biến dịch sinh. Cho n�n mới c� thuyết n�y.
Lại nữa, nhị thừa l� hạng phiền n�o bất tho�i, trải ba đại kiếp, đều gọi l� Bất tho�i địa.
Lại nữa, nhất thừa l� hạng tu hạnh nhất thừa hoặc T�n hoặc Vị hoặc Chứng hoặc H�nh, nay ở trong n�y đều khiến nhập cả. N�n đều gọi l� Bất tho�i. Hoặc Thực thể nhất thừa quả nh�n n�y l� Tr� tuệ v� Tr� tuệ m�n của chư Phật đ� n�i trước đ�y, tức l� Quyền Gi�o tam thừa đ� thuyết trước đ�y, khiến hạng nhị thừa bỏ Quyền lấy Thực, tu Nh�n nhất thừa, hướng Quả nhất thừa. Đ� l� bản � kinh n�y.
Những điều n�i chung v� n�i ri�ng về Quả -Nh�n tr�n đ�y l� để giải th�ch về bốn loại (Khai, Thị, Ngộ, Nhập). Cứ theo ở dưới th� trong Phật ph�p ba đời, chẳng thuyết về loại Khai đầu ti�n, chỉ n�i về Thị, Ngộ v� Nhập. Cho n�n biết rằng chỉ n�n thuyết như vậy mới tốt, v� Thị, Ngộ thuyết minh ri�ng về hai Quả đ� đầy đủ, chẳng cần phải n�u l�n nữa, v� n�u l�n hai loại n�y l� đ� bao qu�t hết thảy mu�n đức hữu vi v� vi của Phật.
Phẩm Phương Tiện của kinh n�y, thuyết ph�p nhất thừa, chỉ l� để cho hạng thượng căn. Do đ� m� ph�n t�ch chung rằng Bồ đề Niết b�n d� Nh�n hay Quả, đều coi đ� l� nhất thừa.
�Phẩm Th� Dụ cốt nhằm v�o hạng trung căn, chỉ thuyết về Ngộ : Ngưu xa (xe tr�u), Bồ đề tr� đức nhất thừa, hạng n�y chỉ m� mờ về Nh�n tr�, chẳng m� mờ về Nh�n l� v� Quả tr�.
�Phẩm H�a Th�nh Dụ l� để cho hạng hạ căn, chỉ thuyết về Thị : Bảo sở, Niết b�n đoạn đức nhất thừa, v� hạng n�y chỉ m� mờ về Quả l�, chẳng m� mờ về Quả tr�, Nh�n l� tr�. Đối với mỗi hạng đều t�y theo sự th�ch nghi của họ m� đoạn trừ chướng cho họ, khiến họ tiến nhập, n�n chỉ thuyết ri�ng về nhất thừa.
Hoặc đối với hai hạng trung hạ, thuyết hai m�n Nh�n quả tr� v� Nh�n quả l� đan xen v�o nhau, �nh chiếu cho nhau để cho họ hiểu. Ri�ng một phẩm n�y thuyết minh chung cả Nh�n quả Gi�c tịch nhất thừa, l� nghĩa đầy đủ. Cho n�n trong bản luận đ� giải th�ch cặn kẽ phẩm n�y.
C�c phẩm kh�c chỉ giải th�ch t�m tắt đại � v� chẳng kh�c g� ở đ�y. Nếu giải phẩm n�y th� l� giải cả một bộ rồi.
Song x�t hạ văn th� Ngưu xa (xe tr�u) tại Quả, tức l� Bồ đề. Hạ văn chỉ thuyết minh về c�i Tr� trong Nh�n, v� tam thừa nhờ đ� m� tới đạo tr�ng. Th�m nữa L� tuy rằng thế, song trong c�c kinh luận như V� Lượng Nghĩa phần nhiều thuyết về Niết b�n L� t�nh tr� tuệ, coi đ� l� nhất thừa v� l� gốc của nhất thừa.
2. C�ch giải th�ch thứ hai :�
Nay bốn nghĩa n�y đều dựa chung v�o Phật t�nh, Ph�p th�n, Tr� thể lấy đ� l�m nhất thừa.
Kinh Niết b�n n�i rằng : �Đại sự đ�y l� chỉ Phật t�nh. Hơn nữa Rốt r�o (tất c�nh) c� hai loại :�
a) Rốt r�o trang nghi�m.�
b) Rốt r�o cứu c�nh.�
Rốt r�o trang nghi�m l� chỉ s�u Ba La Mật. Rốt r�o cứu c�nh l� nhất thừa sở đắc của hết thảy ch�ng sinh. Nhất thừa đ�y tức l� Phật t�nh. V� nghĩa n�y n�n ta n�i rằng hết thảy ch�ng sinh đều c� Phật t�nh, đều c� nhất thừa, v� bị v� minh che lấp n�n chẳng thể thấy được. Cho n�n biết rằng Phật t�nh tức l� tri kiến, tức l� nhất thừa�.
- Thuyết rằng c�c ch�ng sinh đều c� Phật t�nh, đ� gọi l� Khai.�
- Ph�n biệt cặn kẽ r� r�ng, gọi l� Thị : đ�y l� Ph�p Phật t�nh, đ�y l� B�o Phật t�nh, đ�y l� Nh�n t�nh, đ�y l� Duy�n t�nh, đ�y l� L� t�nh, đ�y l� H�nh t�nh, đ�y l� Thiện căn nh�n t�nh, đ�y l� Bất thiện căn nh�n t�nh. Tất cả những điều giải th�ch như thế th� gọi l� Thị.
Cho n�n Kinh Niết B�n n�i rằng : �Như trong nh� c� g�i ngh�o c� ch�n giấu nhiều v�ng, người nh� lớn b� kh�ng ai biết cả. Bấy giờ c� một người lạ giỏi biết phương tiện b�n tới ngay nh� đ� đ�o l�n được số v�ng ch�n giấu. C� g�i thấy thế rồi t�m sinh hoan hỉ, nảy ra tư tưởng cho l� kỳ lạ đặc biệt v� rất t�n s�ng h�m mộ người n�y. N�y Thiẹ�n nam tử ! Phật t�nh của ch�ng sinh cũng giống y như vậy m� hết thảy ch�ng sinh chẳng thể thấy được. Cũng giống như chỗ v�ng ch�n giấu kia m� c� g�i ngh�o chẳng biết. N�y Thiện nam tử ! Ta nay n�i r� cho tất cả biết l� hết thảy ch�ng sinh đều c� Phật t�nh�.
Người giỏi phương tiện tức l� Như Lai. C� g�i ngh�o tức l� hết thảy v� lượng ch�ng sinh. V�ng r�ng ch�n giấu tức l� Phật t�nh.�
- Ph�n biệt mọi điều, khiến họ hiểu ra, đ� gọi l� Ngộ.�
- Khuy�n họ khởi tu, khiến họ nhập chứng, đ� gọi l� Nhập.
Nếu theo c�ch giải th�ch n�y th� c�u �xe tr�u cho tất cả, ta chế tạo cho c�c ngươi� trong phẩm Th� Dụ sẽ chẳng phải l� nghĩa n�y.
3. C�ch giải th�ch thứ ba :�
Ba loại đầu th� căn cứ v�o Phật quả, tức l� ba sự của Đại b�t nh� v� Niết b�n, m� l� giải.
�Kinh Niết B�n quyển thứ hai n�i : �Ta nay sẽ khiến hết thảy ch�ng sinh c�ng con ta, bốn bộ ch�ng tất cả đều an trụ ở trong B� mật tạng. Ta cũng sẽ an trụ ở trong đ� m� nhập Niết b�n. Thế n�o gọi l� B� mật tạng ? Giống như ba chấm của chữ Y, nếu c�ng d�n th�nh một h�ng th� chẳng th�nh chữ Y, nếu thẳng một h�ng dọc cũng chẳng th�nh. Phải viết như ba mắt tr�n mặt Ma H� Thủ La mới th�nh được chữ Y. Ba chấm nếu t�ch ri�ng từng chấm cũng chẳng th�nh chữ Y. Ta cũng như vậy : ri�ng ph�p Giải tho�t cũng chẳng phải l� Niết b�n. Th�n Như Lai cũng chẳng phải l� Niết b�n. Đại B�t nh� cũng chẳng phải l� Niết b�n. Ba ph�p mỗi thứ mỗi kh�c cũng chẳng phải l� Niết b�n. Ta nay an trụ ở ba ph�p như vậy m� v� ch�ng sinh, cho n�n gọi l� Nhập Niết b�n cũng giống như chữ Y của thế gian�.
Trong n�y � n�i :�
- Chữ Y trong tiếng Phạm tr�n c� hai chấm, dưới c� một chấm, giống như chữ Phẩm [品] lộn ngược.
- Chữ Tịnh : nghĩa như chữ Ho�nh, nghĩa l� Ngang, chỉ Tiền Hậu chứng.�
- Chữ Tung : nghĩa l� Dọc, chỉ ba phẩm.�
Thế gian n�i tung ho�nh tức như đ�y n�i dọc ngang đều chẳng phải l� chữ Y. Ba chấm đặt ri�ng ra cũng chẳng phải l� chữ Y. Cả ba phải h�a hợp, chẳng ngang chẳng dọc, cũng chẳng xa l�a ri�ng biệt, h�a hợp ba chấm chẳng một chẳng kh�c, như ba mắt tr�n mặt của Đại Tự Tại thi�n tr�n tr�n c� một, dưới l�ng m�y mỗi b�n c� một.�
Phật nhập Niết b�n cũng giống y như vậy. Ma ha B�t nh� l� Tr� năng chứng. Th�n Như Lai l� Ph�p th�n sở chứng. Giải tho�t c� nghĩa l� do l�c Tr� năng chứng chứng được L� sở chứng ph�p th�n, th� Hai chướng diệt, tận Nhị tử, sau n�y Hậu hữu chẳng c�n tiếp tục, kh�ng c�n c� sự tr�i buộc n�o nữa v� giả danh l� Trạch diệt, đ� tức l� giải tho�t.
Cho n�n Tạp Tập n�i rằng : Diệt đế gồm ba thứ : Năng diệt, Sở diệt v� Diệt t�nh. Đ� tức l� ba thứ được n�i đến trong Kinh Đại B�t Niết B�n : B�t nh� ở tr�n l� Đạo năng chứng, như mắt tr�n tr�n. Ph�p th�n, Giải tho�t đều ngang h�ng ở dưới v� l� Sở chứng, giống như hai mắt ở dưới l�ng m�y. D�ng Tr� chứng L� khiến Hoặc khổ sau n�y đều đoạn, chẳng sinh, đ� gọi l� Nhập Niết b�n. Đ� l� Phật an trụ B� mật tạng, chẳng giống với tr� nhị thừa chỉ liễu ngộ về Sinh kh�ng, chẳng phải l� l� Đại tuệ.
�Nếu chỉ l� l� Sinh kh�ng v� ng� th� chẳng gọi l� Ph�p th�n, chỉ đắc Giả trạch diệt : Hoặc chủng, c�ng Ph�n đoạn tử thiểu phần chẳng sinh, m� chẳng đắc Thắng giải tho�t tập kh� c�ng Tr� chướng diệt, hai Ph�n đọan tử Biến dịch tử đều tận. Như tung như ho�nh chẳng phải l� đại Niết b�n. Thi�u th�n diệt tr�, nhị thừa gọi đ� l� Nhập. Kh�ng c� Hiện th�n tr�, sao được gọi l� Đại ? Phật nay chẳng thế, n�n gọi l� Đại.�
Gọi l� B� tạng, người xưa c� giải th�ch chỉ y v�o Ch�n như cho l� Ba sự, gọi l� Đại Niết b�n, thế th� kh�ng c� nghĩa Nhập. Thường trụ chẳng hoại để l�m lợi cho hữu t�nh; d�ng Tr� m� chứng Ch�n, giải tho�t khỏi Hoặc khổ, thế mới gọi l� Nhập. Đ� l� � của Phật n�n chẳng giống với nhị thừa kh�ng c� Th�n tr� mới gọi l� Nhập. Cho n�n Phật tự n�i rằng : �Giả sử quạ, c� �� cho đến ��vĩnh viễn nhập Niết b�n�.
Nay đưa ra c�ch giải th�ch n�y kh�o thuận với kinh đ�, cứ đọc kỹ kinh văn sẽ tự biết hết.
Ma ha B�t nh� : tức l� Khai Phật tri kiến. N�n Luận n�i rằng trừ Nhất thiết tr� tr� ra kh�ng c�n c� sự g� kh�c.
Nhất thiết tr� l� tr� chứng nhị Kh�ng. Tr� được lập lại (nhất thiết tr� tr�) l� tr� chứng chư Hữu. Tr� n�y tối thắng diệu n�n gọi l� V� thượng, v� kh�ng c� g� hơn được.
Ph�p th�n : tức l� Thị Phật tri kiến. N�n Luận n�i rằng : Ba thừa b�nh đẳng v� Phật t�nh Ph�p th�n kh�ng c� g� kh�c biệt.
�Giải tho�t : tức l� Ngộ Phật Tri kiến. Hai Chướng đều diệt, hai Tử đều tận l� Ch�n giải tho�t. Nhị thừa chỉ đắc một Chướng một Tử diệt tận v� dư, chẳng biết thứ giải tho�t n�y. Cho n�n Luận n�i rằng: Nhị thừa chẳng biết Ch�n thực xứ, n�n khiến họ tỏ ngộ.
Ba sự tr�n đ�y tức l� Chứng nhập Đại b�t Niết b�n. Đ�y ắt c� Nh�n, thuyết th�m nghĩa Nhập, n�n Luận n�i :�
�Nhập : thị hiện Bất tho�i chuyển địa v� V� lượng tr� nghiệp. Phật ra đời l� muốn khiến cho hữu t�nh ba thừa đều tu Bất tho�i địa nghiệp, an trụ B� mật tạng, nhập Đại Niết b�n, chẳng v� sự g� kh�c. Đ�y với Niết b�n về danh tự tuy kh�c, nhưng thể t�nh kh�ng kh�c, v� hết thảy đều muốn tu h�nh c�i Nh�n, chứng nhập Phật quả vị.
Nếu giải th�ch như thế th� vừa hợp với việc rời H�a th�nh m� tới Bảo sở, hợp với việc cởi xe tr�u m� rời nh� lửa. Thể đức nhất thừa đ� gọi l� Đại b�t Niết b�n : hai th�n Ph�p, B�o, Ch�nh gi�c v� Vi�n tịch nhất nhất đều th�u t�m đầy đủ. Thế th� c�n� c� l� g� m� chẳng n�i đến nữa !�
Nay ba c�ch giải th�ch n�y chỉ lấy Tr� tuệ sở thuy�n gọi đ� l� nhất thừa. Thế th� Gi�o m�n năng thuy�n l� ở dưới thuyết tr�n, v� l� t�y nghi sở thuyết, � th� kh� hiểu.
Th�m nữa, lấy Li�n hoa (hoa sen) m� v� với Diệu ph�p, ắt gồm cả hai nghĩa : Khai ph� (khai hoa) v� T� xuất (kết quả), Quả t� Nh�n ph�. Như vậy cũng kh�ng c� g� sai tr�i.�
Song Kinh Thắng Man v.v� v� hạ văn kinh n�y phần nhiều n�i đến Ch�n l�, coi đ� l� nhất thừa, l� c�i gốc của thừa. Thực th�ng hai loại, gồm hết mọi nghĩa.�
Ba loại Khai Thị Ngộ n�i r� Phật quả thừa.�
Một loại Nhập n�i r� Phạ�t nh�n thừa. Nh�n thừa tuy th�ng cả ba v� số kiếp, nhưng nay ở đ�y chỉ lấy sau kiếp thứ hai.
Luận n�i rằng : khiến chứng Bất tho�i vị, v� như trong Kinh Lăng Gi�, Thập Địa chia l�m ba loại � sinh th�n v� giải th�ch từng loại.
Th�m nữa, phẩm sau n�i rằng : Thinh văn, Duy�n gi�c v� Bồ t�t Bất tho�i cưỡi Bảo thừa n�y thẳng tới đạo tr�ng.�
Kinh Thắng Man n�i : �V� minh l� duy�n, nghiệp V� lậu l� nh�n m� sinh ra ba loại � sinh th�n của A la h�n, B�ch chi Phật v� Đại lực Bồ t�t�.�
Trước Sơ địa thực ở trong ba c�i Ph�n đoạn tử, chưa ra khỏi nh� lửa, v� vẫn c�n ở trong cửa sẽ bị thi�u đốt, n�n chẳng cho t�n gọi l� nhất thừa. Hoặc sau B�t địa gọi l� Bất tho�i địa.
Du Gi� luận n�i : sau B�t địa l� � sinh th�n, đắc quyết định.
Hỏi : quả vị Dương Lộc (chỉ quả vị Thinh văn, Duy�n gi�c) của loại v� học nhị thừa m� c�n ở trong Ph�n đoạn (tử), theo l� m� n�i, l� c�n ở trong cửa; như loại tiểu Bồ t�t, theo l� m� n�i chẳng phải l� Xuất trạch (ra khỏi nh� lửa - chỉ giải tho�t).
Đ�p : nếu c�n ở trong Ph�n đoạn th� theo l� m� n�i, chẳng phải l� Xuất trạch. Ngo�i ra, nếu l� vĩnh diệt, đ� đắc Niết b�n, th� gọi l� ở ngo�i cửa, chẳng giống với loại đ�.
Hỏi : cớ sao Nhị tử chạy tới chỗ Ngưu, Dương, Lộc (3 xe) m� gọi l� Xuất trạch. C�n Đại tử (chỉ người tu đại thừa) cũng chạy tới chỗ Ngưu xa m� Bồ t�t lại chưa Xuất trạch ?
Đ�p : nhị thừa m� Hoặc chủng tận, đắc diệt th� gọi l� Xuất trạch. C�n Bồ t�t m� sơ kiếp Hoặc vẫn hiện h�nh th� l�m sao gọi l� Xuất trạch được ? Hơn nữa Thất địa m� Ph�n đoạn tử tận ở lần sinh n�y th� cũng gọi l� Xuất trạch v� giống nhị thừa. Trước đ� th� chẳng phải v� c�n nhiều lần sinh, v� giống loại hữu học. Cho n�n Xuất trạch rồi mới thượng Ngưu xa (chỉ đắc quả vị đại thừa).�
Như vậy trong phần Khai đầu ti�n của kinh văn n�y, đầu ti�n n�u chung Thắng tr� (tức quả vị tốt đẹp sẽ đạt tới) khiến cho được ng�n gi�o thanh tịnh. Sau đ� thuyết minh ri�ng về ba thứ, n�n chỉ lược qua m� chẳng thuyết.
*
-Kinh văn : �X� Lợi Phất�� tới� �xuất hiện ở đời�.�
T�n rằng : đ�y l� phần thứ ba : phần kết.
�*
-Kinh văn : �Phật bảo X� Lợi Phất��� tới�� �thị ngộ ch�ng sinh�.�
T�n rằng : đ�y giải th�ch � ở trước c� những � g�?�
Trong th�n ch�ng sinh đều c� Phật t�nh, n�n sự gi�o h�a của Phật chỉ l� h�a cho Bồ t�t. Mọi việc Phật l�m thường l� sự n�y : chỉ d�ng tri kiến của Phật m� Thị Ngộ cho ch�ng sinh.
Luận phen thứ hai giải th�ch về Thị Ngộ Nhập n�i rằng :�
Th�m nữa, Thị c� nghĩa l� c�c Bồ t�t nếu ai c� điều nghi ngờ th� khiến cho họ biết như thực m� tu h�nh. C� nghĩa l� nếu c� Bồ t�t n�o nghi rằng kh�ng c� Phật t�nh, chẳng chịu tu h�nh th� nay Thị sở h�a, chỉ h�a Bồ t�t, khiến họ biết ba thừa c�ng c� Phật t�nh, đoạn trừ mối nghi cho họ để khiến họ như thực m� tu h�nh.
Th�m nữa, Ngộ Nhập c� nghĩa l� :�
�Kẻ chưa ph�t t�m th� khiến họ ph�t t�m,� đ� l� giải nghĩa Ngộ.
�Kẻ đ� ph�t t�m rồi th� khiến họ Nhập ph�p, đ� l� giải nghĩa Nhập .
Thuyết minh về Nh�n quả đ� hết.�
Lại giải th�ch một lần nữa về Ngộ Nhập rằng :�
�Ngộ l� khiến ch�ng sinh ngoại đạo gi�c ngộ.�
- Nhập l� khiến người đắc quả Thinh văn nhập đại Bồ đề, bỏ T� nhập Ch�nh, bỏ Quyền lấy Thực.
�
�

H�́T QUYỂN 3

�

� � � � � ��

�

�

[ TRANG CHỦ |�KINH ĐI�̉N�|�ĐẠI TẠNG KINH | TH�̀N CHÚ | HÌNH ẢNH�|�LI�N LẠC�]