�

佛山* Buddha Mountain * Ph�̣t Sơn

Calgary Alberta Canada

[中文|�ENGLISH]

[ TRANG CHỦ |�KINH ĐI�̉N�|�ĐẠI TẠNG KINH | TH�̀N CHÚ | HÌNH ẢNH�|�LI�N LẠC�]

S�́ 1723 10 Quy�̉n�� KINH DIỆU PH�P LI�N HOA HUYỀN T�N

[ Mục Lục | Quy�̉n 1 | Quy�̉n 2 | Quy�̉n 3 | Quy�̉n 4 | Quy�̉n 5 | Quy�̉n 6 | Quy�̉n 7 | Quy�̉n 8 | Quy�̉n 9 | Quy�̉n 10 ]

KINH DIỆU PH�P LI�N HOA HUYỀN T�N

Đại Sư Khuy Cơ bi�n soạn �� Việt dịch: Cố H�a thượng Th�ch Ch�n Thường

Bi�n soạn: Gi�o sư Trương Đ�nh Nguy�n � Tu chỉnh v� hiệu đ�nh: Tỳ kheo: Th�ch Đồng Bổn

-o0o-

QUYỂN 2

-Kinh văn : �Bồ t�t Ma ha t�t t�m vạn người�.
T�n rằng : h�ng thứ năm l� Th�nh đức nan tư ch�ng.
Văn kinh c� ba � : một l� n�u loại n�u số, hai l� t�n th�n c�ng đức, ba l� kể t�n.�
Đầu ti�n, giải th�ch chữ Bồ t�t Ma ha t�t :�
Tiếng Phạm l� Bồ Đề T�t Đỏa Ma Ha T�t Đỏa, gọi tắt l� Bồ t�t Ma ha t�t.
�Bồ t�t : Bồ t�t tu h�nh, t�m lại c� hai m�n : một l� lấy Đại tr� tự lợi l�m đầu, hai l� coi Đại bi lợi tha l� tr�n hết.
�Bồ Đề : nghĩa l� gi�c, l� quả m� Tr� mong cầu.
T�t đỏa : chỉ lo�i hữu t�nh, l� ch�ng sinh m� Bi phải độ.
L�m đ�ng theo lời hoằng thệ, n�n gọi l� Bồ t�t. Lấy hai thứ đ� l�m Cảnh th� gọi l� Bồ t�t. Đ� l� giải th�ch theo � nghĩa Hữu t�i*(c� của cải - ở đ�y chỉ c� Ph�p t�i).
* Tr� nghiệp th�ch, Y chủ th�ch, Hữu t�i th�ch, l� 3 kiểu giải th�ch thuộc về Lục ly hợp th�ch.
Th�m nữa, Gi�c l� quả sở cầu, Hữu t�nh l� chỉ tự th�n. Hạng hữu t�nh cầu Tam Miệu Tam Bồ Đề n�n gọi l� Bồ t�t. Hoặc Bồ đề l� quả sở cầu, T�t đỏa mang � nghĩa dũng m�nh. Chẳng ngại Xứ, Thời, cầu đại Bồ đề, c� ch� kh� c� năng lực, n�n gọi l� Bồ t�t. Cả hai đều Y chủ th�ch (giải th�ch theo chủ �).
Lại nữa, Bồ đề tức l� B�t nh�, T�t đỏa chỉ phương tiện, hai ph�p đ� c� khả năng l�m lợi lạc cho hết thảy lo�i hữu t�nh, n�n gọi l� Bồ t�t, vừa l� Bồ đề vừa l� T�t đỏa. Đ�y l� sơ giải, tức l� giải th�ch theo Tr� nghiệp th�ch (giải th�ch theo sự việc).�
�Ma ha t�t : Ma ha nghĩa l� đại (lớn). T�t đỏa nghĩa như tr�n. Nay Bồ t�t ở văn kinh đ�y chỉ địa vị từ B�t địa trở l�n, để ph�n biệt với địa vị dưới B�t địa v� nhị thừa, n�n gọi l� Ma ha t�t.
B�t Nh� luận của ng�i V� Trước viết : �v� c�c Bồ t�t c� bảy thứ lớn�. Đại ch�ng sinh n�y gọi l� Ma ha T�t đỏa như trong Bồ t�t địa đ� n�i. Trong Đại Thừa chương ở dưới sẽ liệt k� ri�ng thật đầy đủ.
*
-Kinh văn : �Đối với A Nậu Đa La Tam Miệu Tam Bồ Đề đều chẳng tho�i chuyển�.�
T�n rằng : đ�y l� � thứ hai, l� t�n th�n c�ng đức của Th�nh đức nan tư ch�ng, c� mười ba c�u.
Luận d�ng hai m�n để giải th�ch :�
�1. Thượng chi hạ chi m�n.
�2. Nhiếp thủ sự m�n.
Chi : c� nghĩa l� phần. Thượng chi phần, chỉ tổng tướng (tướng chung). Hạ chi phần, chỉ biệt tướng (tướng ri�ng). Cho n�n, luận n�i : �cần phải biết rằng chẳng tho�i chuyển đối với A Nậu Đa La Tam Miệu Tam Bồ Đề, đ� l� tổng tướng, ngo�i ra l� biệt tướng�. Tổng tướng n�y l� V� thượng ch�nh gi�c thể, tức l� năm ph�p của Phật quả, đ� l� tịnh ph�p giới v� bốn tr� t�m phẩm.
Kim Cương B�t Nh� luận của ng�i V� Trước n�i : �A Nậu Đa La Tam Miệu Tam Bồ Đề thể hiện Bồ đề v� đạo Bồ đề. A Nậu Đa La thể hiện tự tướng của Bồ đề, v� l� tướng giải tho�t. Tam Miệu Tam Bồ Đề thể hiện tướng b�nh đẳng của người chứng quả Bồ đề�. Nhờ ph�p Bồ đề, m� biết được l� Phật.
Đại Tr� Độ luận n�i : �Tr� c�ng Tr� xứ, đều gọi l� B�t nh�. Bồ T�t Địa luận n�i : Bồ đề c�ng Bồ đề đoạn, đều gọi t�n l� Bồ đề. Cho n�n :�
- A : c� nghĩa l� V�,�
- Nậu Đa La : c� nghĩa l� Thượng.
- Tam : c� nghĩa l� Ch�nh.�
- Miệu : l� Đẳng.�
- Tam : cũng nghĩa l� Ch�nh.
- Bồ Đề : l� Gi�c.
- A Nậu Đa La Tam Miệu Tam Bồ Đề :� tức l� V� thượng Ch�nh đẳng Ch�nh gi�c.
Ở đ�y c� bốn gi�c :�
1) V� thượng gi�c l� tổng, tức l� chỉ r� Bồ Đề, thanh tịnh ph�p giới.�
2) Ch�nh gi�c, để ph�n biệt với t� gi�c của ngoại đạo.
3) Đẳng gi�c, v� c� sự ph�n biệt với thi�n gi�c của Nhị thừa chỉ hiểu r� l� sinh kh�ng.
4) Ch�nh gi�c nữa để ph�n biệt với hạng Bồ t�t, v� gi�c chưa vi�n m�n, n�n quả vị chưa phải l� Ch�nh gi�c.
Ở đ�y thể hiện r� đạo Bồ Đề tức l� tứ tr� phẩm. Một chữ Gi�c ở dưới m� qu�n th�ng cả bốn Gi�c ở tr�n. Do c� đầy đủ ba điều dưới đ�y : kh�ng g� hơn được, hơn khắp hết cả, gi�c ngộ ch�n l� n�n gọi l� v� thượng gi�c.
Song c�c kinh phần nhiều đều n�i rằng ch�n l� gọi l� Thể của V� thượng Bồ đề, v� đ� l� căn bản. Nay ở đ�y lấy cả hai thứ L� v� Tr� của Phật quả đều gọi l� V� thượng Bồ đề. Đối với hai quả n�y đều chẳng tho�i chuyển. Do đủ mười nh�n chẳng tho�i chuyển ở dưới, n�n Phật quả c� thể chẳng tho�i chuyển. Quyết định sẽ chứng, niệm niệm tiến tu th� gọi l� chẳng tho�i chuyển.
Tho�i (l�i) : c� nghĩa l� thất (mất).
Chuyển : c� nghĩa l� động.
Ng�i B�t địa trở l�n, t�y thuận tiến tu về Đại bồ đề, tu tập chẳng l�i v� kh�ng phiền n�o, cũng lại chẳng bị dao động v� hết thảy c�ng dụng hữu tướng, đ� gọi l� bất tho�i chuyển. Do đ� B�t địa gọi l� Bất động địa, v� tướng, dụng, phiền n�o chẳng lay động nổi.�
Bất tho�i c� bốn nghĩa :
1) T�n bất tho�i, điều t�n thứ s�u trong Thập t�n gọi l� Bất tho�i t�m, bởi v� sau đ� chẳng tho�i chuyển, sinh t� kiến.�
2) Vị bất tho�i, v� trong vị thứ bảy trong Thập trụ gọi l� Bất tho�i vị, v� từ đ� về sau chẳng tho�i nhập nhị thừa.
3) Chứng bất tho�i, v� từ Sơ địa trở l�n đ� gọi l� Bất tho�i, v� ph�p đ� chứng được chẳng tho�i thất.
4) H�nh bất tho�i, từ B�t địa trở l�n gọi l� Bất tho�i địa, bởi v� d� l� ph�p hữu vi hay ph�p v� vi đều c� thể tu được.�
Nay c�c vị Bồ t�t ở đ�y đều từ B�t địa trở l�n. Cho n�n n�i rằng đối với V� thượng Ch�nh đẳng gi�c bất tho�i chuyển, v� nhất định sẽ chứng được. V� thế ở đ�y bất tho�i chẳng c� nghĩa l� bất chuyển.
Th�m nữa, bất tho�i c� hai :
1) Đ� được th� bất tho�i, v� Sơ địa đ� được bất tho�i rồi.
2) Chưa được th� bất tho�i, v� B�t địa mới được v� V� thượng Ch�nh đẳng gi�c l� ph�p chưa chứng được.
B�t địa trở l�n c� thể chẳng tho�i chuyển, v� thực t�nh cầu mong chứng được Ch�nh gi�c, t�m tiến chẳng động, mặc cho d�ng chảy lay động của ph�p, đ� gọi l� Bất tho�i chuyển.
Bất tho�i ở đ�y c� nghĩa l� bất chuyển.
*
-Kinh văn : �Đều được Đ� la ni� tới �chuyển b�nh xe ph�p bất tho�i chuyển�.�
T�n rằng :�Biệt chi phần (phần ph�n t�ch ri�ng biệt) ở dưới c� 12 c�u thị hiện th�nh 10 loại v� chia l�m hai thứ : 9 thứ đầu l� tự lợi, 1 thứ sau l� lợi tha.�
9 thứ đầu lại chia l�m hai : 8 thứ đầu l� đức hữu vi, 1 thứ sau l� đức v� vi.
Trong 8 thứ đầu lại chia l�m hai : 5 thứ trước l� ph�c tuệ, 3 thứ sau l� bi tr�.
Trong 5 thứ trước ấy lại chia l�m hai : 3 thứ đầu l� nội h�nh, 2 thứ sau l� thiện duy�n.
Trong 3 thứ đầu n�y lại c� ba : thứ đầu l� hu�n tu tự lợi, thứ hai l� lợi tha, cuối c�ng l� lợi ph�p.
Trong hai thứ thiện duy�n th� thứ đầu l� ngộ duy�n tu h�nh, sau đ� l� khen ngợi việc trừ nghi.
Trong ba bi tr� th� thứ đầu l� từ bi, hai thứ sau l� tr� tuệ.
Đ�y l� phần đầu, c� 3 c�u, ứng với 3 � :
1. Trụ ở văn ph�p, bất tho�i chuyển.
C� nghĩa l� đều đắc Đ� la ni.�
- Đ� la ni :� ở phương đ�y gọi l� tổng tr�. Tổng tr� c� hai : một l� Nhiếp, hai l� T�n.
1) Nhiếp : cũng c� nghĩa l� tr�. Đ�y tức l� văn tr�, nghe văn nghĩa rồi th� nhậm tr� chẳng qu�n. Tức l� c� khả năng ghi nhớ giữ được những điều đ� được nghe, đ� gọi l� nhiếp. Văn tức l� thể, niệm, tuệ của tổng tr�.�
Thập Địa Kinh n�i rằng : �Bồ t�t từ B�t địa trở l�n đối với hết thảy mọi ph�p đều năng kham, năng tư, năng tr�. Luận giải rằng : kham chỉ văn tuệ, tư chỉ tư tuệ, tr� chỉ tu tuệ, v� ở một tu tuệ được chia l�m ba c�ng dụng.
2) T�n : c� nghĩa l� th�, c� bốn loại : một l� Ph�p, hai l� Nghĩa, ba l� Năng đắc Bồ t�t nhẫn, bốn l� Minh ch�, để đem bố th� cho ch�ng sinh. Hai loại đầu trong n�y l� Năng tr� tức l� văn tr�; hai loại sau l� Sở tr�. Ngo�i ra bốn loại n�y lại chia l�m hai : một l� tự lợi văn tr�, hai l� lợi tha ph�p nghĩa, v� ph�n biệt nh�n quả.
2. Nhạo thuyết bất tho�i chuyển.
Chỉ nhạo thuyết biện t�i. V� nhờ biện t�i tức tứ biện, thất biện m� ưa thuyết ph�p.
� Tứ biện (bốn thứ biện t�i) : tức l� bốn v� ngại giải:�
1) Ph�p v� ngại giải.�
2) Nghĩa v� ngại giải.�
Hai thứ n�y theo thứ tự tức l� Giải gi�o v� trệ tr� v� Giải l� v� trệ tr�.
3) Từ v� ngại giải, tức l� Giải chư phương ng�n �m v� trệ tr�.
4) Biện thuyết v� ngại giải, tức l� Thất biện v� trệ tr� trong việc thuyết ph�p v.v�.
� Thất biện (bảy thứ biện t�i) gồm :�
1) Tiệp biện : cần n�i l� n�i được ngay, v� kh�ng lắp bắp.
2) Tấn biện : tr�i chảy như th�c v� chẳng ngắc ngứ.
3) Ứng biện : đ�ng l�c, đ�ng căn cơ v� chẳng th�m bớt.
4) V� sơ mậu biện (biện t�i n�i năng kh�ng sơ xuất, sai s�t) : v� hễ n�i ra l� khế hợp với kinh, chẳng sai lệch.
5) V� đoạn tận biện : v� tương tục li�n ho�n, kh�ng bao giờ hết.
6) Ph�m sở diễn thuyết phong nghĩa vị biện (biện t�i khiến tất cả những điều n�i ra đều gi�u � vị), v� mỗi một c�u đều chứa đựng nhiều sự l�.
7) Nhất thiết thế gian tối thượng diệu biện, bởi v� c� đủ năm loại �m thanh rất s�u như sấm vang khắp nơi xa.
Bốn V� ngại giải tới phẩm Phương Tiện sẽ giải th�ch sau, phần nhiều lấy Hậu đắc tr� v� Ch�nh thể tr� l�m bản thể, v� l� ngoại duy�n khởi.
3. Thuyết bất tho�i chuyển.
C� nghĩa l� chuyển bất tho�i chuyển ph�p lu�n, tứ l� : Chuyển b�nh xe ph�p bất tho�i chuyển.
Ph�p lu�n (b�nh xe� ph�p) : l� ph�p cần thuyết lu�n lu�n được thuyết, v� ph�p ấy chẳng tho�i chuyển. C� nghĩa l� chuyển hai loại ph�p bất tho�i chuyển của 4 vị như tr�n, đ� gọi l� chuyển bất tho�i chuyển ph�p lu�n.�
Th�m nữa, Kinh Di Lặc Sở Vấn n�i : �Thuyết tự phần c�ng đức th� gọi l� chuyển bất tho�i ph�p lu�n. Thuyết ngoại phần c�ng đức th� gọi l� chuyển bất chuyển ph�p lu�n�.
Lại nữa, thuyết về tr� th� gọi l� bất tho�i, thuyết về ph�c th� gọi l� bất chuyển. Lại nữa, thuyết về B�t nh� th� gọi l� bất tho�i, thuyết về Phương tiện th� gọi l� bất chuyển. Lại nữa thuyết về Sự hữu vi th� gọi l� bất tho�i, thuyết về L� v� vi th� gọi l� bất chuyển. Ph�p n�y như b�nh xe, n�n gọi l� ph�p lu�n.
� Lu�n (b�nh xe) c� ba � nghĩa :��
1)� Nghĩa vi�n m�n, v� B�t ch�nh đạo như b�nh xe c� ổ trục, v�nh b�nh, nan hoa thảy đều vi�n m�n.
2) Nghĩa bất định (chẳng nhất định). Phật từ Kiến đạo, chuyển sinh Tu đạo, sau đ� đạt tới V� học đạo, tự m�nh chứng được điều n�y rồi lại thuyết giảng cho người kh�c, dẫn dắt họ v�o th�nh đạo, người kh�c được th�nh đạo rồi lại thuyết cho người kh�c nữa, cứ xoay vần như vậy,� v� như b�nh xe bất định, n�n gọi l� lu�n.
3) Nghĩa hủy hoại, như b�nh xe kia c� thể hủy hoại con bọ ngựa ng�ng đường n�, th�nh đạo tại t�m c� khả năng hủy diệt phiền n�o, trị được kẻ chưa phục, trấn được kẻ đ� phục, như b�nh xe b�u của nh� vua, n�n v� với lu�n (b�nh xe).
Ph�p lu�n c�� 5 nghĩa :
1) Lu�n tự t�nh : Trạch ph�p gi�c chi, ch�nh kiến v.v�
2) Ph�p lu�n nh�n : c� thể sinh th�nh đạo, gi�o văn tư v.v�
3) Lu�n quyến thuộc : th�nh đạo trợ bạn ngũ uẩn ph�p.
4) Ph�p lu�n cảnh : l� tứ đế v.v� m� th�nh đạo duy�n v�o.�
5) Ph�p lu�n quả : nh�n đạo m� chứng được Bồ đề Niết b�n.
Chuyển : c� nghĩa l� thuyết.�
Ph�p đ� gọi l� lu�n (b�nh xe) th� thuyết cũng gọi l� chuyển (quay). Nay t�y theo điều kiện th�ch ứng m� thuyết năm ph�p lu�n n�y cần phải tu h�nh ở địa vị bất tho�i sau B�t địa, n�n gọi l� chuyển.
Hơn nữa, năm thể n�y tức l� bốn ph�p : Gi�o, L�� Hạnh, Quả, đ� đều gọi l� ph�p lu�n.�
Chuyển, c� nghĩa l� động, l� hiển, l� vận, l� khởi. Động tuy�n ng�n gi�o, hiển dương diệu l�. Vận th�nh đạo ở trước �m thanh, khởi ch�n tr� ở sau lời n�i, diệt trừ chướng n�o một c�ch trọn vẹn th� gọi l� Chuyển ph�p lu�n.
Phẩm Phương Tiện ở dưới sẽ n�i kỹ.
*
-Kinh văn : �C�ng d�ng v� lượng� tới �được khen ngợi�.�
T�n rằng : ở đ�y c� ba c�u. Hai c�u đầu gộp lại l� điều thứ tư :
4. Y chỉ thiện tri thức bất tho�i chuyển.
Y chỉ v�o bậc thiện tri thức, chẳng tho�i chuyển, tức l� c�ng d�ng v� lượng trăm ng�n chư Phật, trồng c�c cội đức ở chỗ chư Phật.
Luận gọi l� trồng c�c thiện căn (thực chủng thiện căn), v� nghiệp th�n t�m của m�nh y v�o sắc th�n m� nhiếp thủ. Bồ t�t tu h�nh chẳng c� lỗi về th�n t�m, nay đem nghiệp sắc th�n th� thắng c�ng d�ng chư Phật, trồng s�u gốc đức, nhiếp thủ tất cả mọi thiện nghiệp th�n t�m của bản th�n m�nh.
C�ng d�ng c� 10 loại,� trong Bồ t�t địa n�i� :
1) Hiện tiền c�ng d�ng : đ�ch th�n c�ng d�ng trước Phật hiện tiền, trước hết thảy Tam bảo như Lợi la c�ng Chế đa (chỉ th�p chư Phật, chư tổ) đ� được x�y dựng n�n.
2) Bất hiện tiền c�ng d�ng : đối với Chế đa c�c Phật kh�c, tưởng tượng đ� l� Phật v� tu Bất hiện tiền c�ng d�ng.
3) Hiện tiền, bất hiện tiền c�ng d�ng : khi cử h�nh hiện tiền c�ng d�ng như tr�n, lại nghĩ như vầy : ph�p t�nh của Chế đa của một Phật cũng tức l� ph�p t�nh của Chế đa của chư Phật mười phương ba đời. Cho n�n nay ta hiện tiền c�ng d�ng Chế đa v.v� của một Phật cũng tức l� c�ng d�ng Chế đa v.v� của Phật ở ba đời mười phương v� tu Hiện tiền bất hiện tiền c�ng d�ng.
4) Ở chốn như vậy chỉ tự c�ng d�ng.
5) Nếu khởi bi t�m th� t�y theo khả năng cho ph�p m� đem sức lực, t�i vật bố th� cho người ngh�o khổ, mong cho họ được an lạc, khiến họ c�ng d�ng.
6) Đều c�ng d�ng : khi đ� tự m�nh c�ng d�ng rồi th� khuyến gi�o người kh�c cũng c�ng d�ng như vậy.
7) T�i k�nh c�ng d�ng : d�ng hương hoa v.v� để k�nh viếng lễ b�i, thậm ch� d�ng ch�u b�u v.v� m� tu T�i k�nh c�ng d�ng.
8) Quảng đại c�ng d�ng : tức l� d�ng nhiều thứ tốt đẹp m� tu T�i k�nh c�ng d�ng một c�ch l�u d�i, thậm ch� tịnh niệm hồi hướng Bồ đề, tự lực gom g�p của cải, hoặc xin được từ người kh�c, ph�t nguyện tưởng tượng h�a th�nh trăm ng�n th�n cung k�nh lễ b�i, mỗi th�n mọc ra trăm ng�n tay cầm hương hoa m� rắc, thốt ra trăm ng�n tiếng m� ca ngợi c�ng đức, lại c�n đưa ra trăm ng�n thứ trang nghi�m để m� c�ng d�ng. Ở Thiệm Bộ Ch�u thậ�m ch� ở bất cứ nơi n�o trong mười phương, hễ đ�u c� c�ng d�ng l� đều t�y hỷ cả, tuy dụng c�ng �t nhưng lại dấy l�n được v� bi�n Quảng đại c�ng d�ng.
9) V� nhiễm c�ng d�ng : Chẳng đem l�ng khinh mạn, dối tr�, ph�ng dật, chẳng d�ng c�c vật bất tịnh, đ� l� tu V� nhiễm c�ng d�ng.
10) Ch�nh hạnh c�ng d�ng : nếu c� ai đ� tu Tứ v� lượng t�m d� chỉ trong chốc l�t, thậm ch� chỉ trong �t l�c tin tưởng, an nhẫn ở ph�p t�nh ch�n như, l�a mọi ng�n thuyết, khởi t�m v� ph�n biệt, trụ ở v� tướng t�m tức l� để giữ g�n tịnh giới của Bồ t�t, thậm ch� tu Tứ nhiếp sự v.v� , th� người đ� ch�nh l� đ� tu Ch�nh hạnh c�ng d�ng.
Cần phải nhớ rằng đ� l� thứ c�ng d�ng tối thượng tối diệu, hơn c�c loại c�ng d�ng tr�n kia h�ng trăm ng�n vạn lần, chẳng thể v� được.
L�c tu c�ng d�ng cần phải nhớ rằng : Như Lai l� ruộng ph�c lớn, đủ �n đức lớn, l� bậc ch� t�n trong lo�i hữu t�nh, ng�i l� bậc độc nhất xuất ch�ng, rất kh� được gặp m� mọi ch�ng sinh phải y chỉ v�o. Đối với Phật đ� thế, đối với Ph�p, Tăng cũng phải như vậy, đ�ng như trong quyển thượng của s�ch U T�n đ� n�i.�
* Chữ Thực : [ 殖�� ] c� nghĩa l� trồng, l� gom g�p, t�ch lũy l� x�y dựng, kiến lập.
� Chữ Ch�ng : [ 眾� ] nghĩa chung cho cả hai �m b�nh khứ (c� nghĩa l� vừa để chỉ nghĩa ch�ng sinh, vừa chỉ số nhiều).
5. Đoạn nhất thiết nghi bất tho�i chuyển.�
V� thường được chư Phật khen ngợi.
* Chữ Vi [ 為�� ] c� nghĩa l� khiến, l� được, l� bị.�
V� c�c Bồ t�t ở địa vị từ B�t địa trở l�n, đ� đạt tới mức đoạn trừ hết được c�c mối nghi ngờ về L� về Sự, hai nghi Phiền n�o, Sở tri cũng đều hết, cho n�n đệ B�t địa gọi l� Quyết định địa. Bởi thế mới được chư Phật khen ngợi. Hoặc do Phật khen m� c� thể đoạn trừ được mối nghi ngờ của c�c ch�ng : c�c ch�ng nghi ngờ kh�ng biết Bồ t�t trụ ở địa vị n�o v� chứng được quả g�. Nay n�i r� l� ở thượng vị v� n�i r� quả được chứng, n�n đoạn trừ được điều nghi ngờ của c�c ch�ng.
*
-Kinh văn : �D�ng đức từ m� tu th�n�� tới� �tới nơi� bờ b�n kia�.�
T�n rằng : trong đ�y c� bốn c�u, ứng với 4 � .
6.� V� những sự g� m� thuyết những ph�p ấy, nhập�
�những sự chẳng tho�i chuyển ấy ?�
Đ� l� d�ng đức Từ m� tu th�n. Luận n�i l� d�ng đức Đại từ bi để tu th�n t�m, đ� l� giải th�ch sở do (phương ph�p, phương tiện). C�c Bồ t�t v� những sự g�? Ngo�i th� v� người kh�c m� thuyết ph�p, trong th� nhập chứng c�c ph�p, d�ng đức Đại từ bi để hun đ�c tu dưỡng th�n t�m, cứu vớt ch�ng sinh khỏi v�ng khổ ải, gi�p cho họ được an lạc.
N�i r� tu h�nh nhị lợi (tự lợi, lợi tha) chỉ do từ bi, chẳng phải do sự g� kh�c. Từ bi mỗi thứ đều c� ba nghĩa, như phần sau sẽ n�i.
7.� Nhập nhất thiết tr� như thực cảnh giới bất tho�i�
�chuyển.
C� nghĩa l� kh�o nhập Phật tuệ. V� nhập nhất thiết tr� cho n�n biết cảnh giới như n� đang hiện hữu, gọi l� biết như thực cảnh giới, chẳng tho�i chuyển, tức l� nhập qu�n chiếu tr�. Kh�c với điều thứ ch�n ở dưới.
8. Y ng� kh�ng, ph�p kh�ng, bất tho�i chuyển.
Tức l� th�ng đạt đại tr�, đạt nhị ng� v� tr�.�
9. Nhập như thực cảnh giới, bất tho�i chuyển.
V� đ� tới được bờ b�n kia, thấu hiểu cặn kẽ thực t�nh.
*
-Kinh văn : �Danh tiếng vang khắp� tới �trăm ng�n ch�ng sinh�.�
T�n rằng : đ�y c� hai c�u gộp lại th�nh một �, đ� l� � thứ 10.
10. L�m việc cần l�m, trụ tr� bất tho�i chuyển.
Danh tiếng vang khắp v� lượng thế giới, cho n�n c� thể trụ tr� Phật ph�p khiến ph�p chẳng bị diệt. Ch�ng sinh nghe danh, tin tưởng ngưỡng mộ m� tu học.�
Độ được v� số trăm ng�n ch�ng sinh, cho n�n gọi l� l�m được việc cần l�m, v� việc cần l�m của Bồ t�t l� l�m lợi cho ch�ng sinh.
Tr�n đ�y l� thuyết minh về Thượng chi hạ chi m�n, ở dưới sẽ thuyết minh về Nhiếp thủ sự m�n :
Luận c� hai lượt giải th�ch về Nhiếp thủ sự m�n, đ� l� Nhiếp thủ chư c�ng đức sự :
- Lượt giải th�ch thứ nhất :
Giải th�ch rằng : thị�hiện c�c Bồ t�t trụ trong thanh tịnh địa như thế n�o, nh�n những phương tiện n�o, trong cảnh giới như thế n�o m� l�m c�ng việc cần l�m, đ� l� n�u chung.
Sau đ� luận giải th�ch rằng trong 13 c�u, n�n chia l�m ba phần :�
+ Phần một : �ở V� thượng ch�nh đẳng Ch�nh gi�c� một c�u n�y l� n�i về việc trụ ở trong thanh tịnh địa như thế n�o.
+ Phần hai : 10 c�u sau đ� l� (n�i về �) nh�n những phương tiện g�.
+ Phần ba :� Hai c�u cuối c�ng (l� n�i về �) l�m c�ng việc cần l�m trong cảnh giới n�o ?�
Trong lời văn giải th�ch của luận chỉ giải th�ch hai phần đầu được n�u ra, chẳng giải th�ch phần thứ ba �l�m c�ng việc cần l�m trong cảnh c�i như thế n�o?�.
�Phần thứ nhất "Bồ t�t trụ trong thanh tịnh địa như thế n�o" :
�Địa thanh tịnh l� chỉ ba địa từ B�t địa trở l�n, v� l� V� tướng hạnh tịch tĩnh thanh tịnh. Ở đ�y lấy v� tướng l� gọi l� V� thượng Ch�nh đẳng Ch�nh gi�c. Ba địa cuối c�ng n�y đều ở V� tướng hạnh nhậm vận tịch tĩnh, l�a chướng, thanh tịnh, gọi l� Bất tho�i chuyển, đều chẳng phải l� c�c địa vị m� c�c cấu nhiễm hữu tướng v.v� c� thể� khiến cho tho�i chuyển nổi.
Phần thứ hai �nh�n những phương tiện g�, c� bốn loại phương tiện :
1) Nhiếp thủ diệu ph�p phương tiện (phương tiện nhiếp thủ diệu ph�p). Nhậm tr� diệu ph�p d�ng lực nhạo thuyết để thuyết cho người. Đ�y gồm ba c�u :�
a) Người nhậm tr� diệu ph�p đều được Đ� la ni. Do được văn tr�, nhậm tr� diệu ph�p khiến chẳng xả l�a. Trụ tại tự t�m, tr� giữ chẳng qu�n, cho n�n gọi l� nhậm tr�.
b) D�ng lực nhạo thuyết tức l� nhạo thuyết biện t�i.�
c) Thuyết cho người c� nghĩa l� chuyển ph�p lu�n bất tho�i chuyển, v� người m� thuyết ph�p bất tho�i chuyển đ�.
2) Nhiếp thủ thiện tri thức phương tiện (phương tiện nhiếp thủ thiện tri thức) : v� dựa v�o bậc thiện tri thức m� l�m c�ng việc cần l�m. Đ�y gồm ba c�u :
a) V� y v�o bậc thiện tri thức, tức l� c�ng d�ng v� lượng trăm ng�n chư Phật.
b) L�m việc cần l�m, c� nghĩa l� trồng c�c gốc đức ở nơi chư Phật.
c) Gốc đức l� thiện căn, v� đ� l� việc cần l�m. Do đ� thường được chư Phật khen ngợi.
3) Nhiếp thủ ch�ng sinh phương tiện (phương tiện nhiếp thủ ch�ng sinh) : v� chẳng bỏ ch�ng sinh. Đ�y gồm một c�u �lấy đức Từ m� tu th�n�. Do lấy đức đại từ bi để hun đ�c tu tập th�n t�m, n�n kh�ng thể bỏ hết thảy ch�ng sinh, m� thường hay cứu độ họ.
4) Nhiếp thủ tr� phương tiện (phương tiện nhiếp thủ tr�) : v� gi�o h�a ch�ng sinh khiến họ nhập tr� ấy. Đ�y gồm ba c�u :�
a) Kh�o nhập Phật tuệ, một c�u.
b) Th�ng đạt đại tr�, một c�u.
c) Tới ở bờ b�n kia, một c�u.�
Do tự m�nh c� ba tr�, hay khiến ch�ng sinh nhiếp thủ ba tr�. Tự th�nh ba tr�, đ� l� c�i nh�n khiến c�c ch�ng sinh nhiếp thủ ba tr� :
+ Tri như thực tr� (tr� biết như thực), l� tự lợi tr�.
+ Tri sự tr� (tr� biết sự), l� lợi tha tr�.
+ Ch�n l� tr�, đ� l� thực t�nh của tr�.
Trong luận chỉ giải th�ch hai phần đầu đ� được n�u ra, chẳng giải th�ch phần �L�m c�ng việc cần l�m trong cảnh giới (cảnh c�i) như thế n�o? �. Ở đ�y gồm c� hai c�u : �danh tiếng vang khắp v� lượng thế giới� đ� l� (n�i về) cảnh giới như thế n�o. �Độ được v� số trăm ng�n ch�ng sinh� đ� l� (n�i về) c�ng việc cần l�m.
Do Bồ t�t c� đủ ba tr�, cho n�n danh tiếng vang xa khắp mười phương thế giới, c� thể ở trong cảnh c�i v� lượng thế giới ấy m� độ cho trăm ng�n ch�ng sinh, l�m c�ng việc cần l�m, v� độ ch�ng sinh đ� l� c�ng việc cần l�m của c�c Bồ t�t.
- Lượt giải th�ch thứ hai :
Giải th�ch rằng : lại c�n c� Nhiếp thủ sự m�n, thị hiện chư địa Nhiếp thủ thắng c�ng đức, v� kh�c với c�ng đức nhị thừa, cho n�n hai c�u n�y l� n�u chung.
Dưới đ� lại giải th�ch ri�ng hai c�u, đ� l� : một l� �Thị hiện chư địa�, hai l� �Nhiếp thủ thắng c�ng đức kh�c với nhị thừa�. Cho n�n trong 13 c�u th� bốn c�u đầu l� �Thị hiện chư địa�, ch�n c�u sau l� �Nhiếp thủ thắng c�ng đức�.
+ Giải th�ch vấn đề thứ nhất �Thị hiện chư địa� :
Bốn c�u đầu �Thị hiện chư địa� : một c�u �đều ở v� thượng Bồ đề, chẳng tho�i chuyển� l� đệ B�t địa. Hai c�u sau l� đệ Cửu địa. C�u sau nữa l� đệ Thập địa. Cho n�n trong luận giải th�ch �Thị hiện chư địa�, n�i : �B�t địa v� c�ng dụng tr�, v� bất đồng thượng hạ (chẳng giống với thượng hạ). Bất đồng hạ v� hạ c�ng dụng hạnh bất năng động. Bất đồng thượng v� thượng v� tướng hạnh bất năng động, tự nhi�n m� h�nh.
�Thượng l� thắng hạnh, v� tướng hạnh.�
�Hạ l� liệt hạnh, c�ng dụng hạnh.
Duy thức giải th�ch Bất động địa, n�i : �v� tướng, dụng, phiền n�o chẳng thể động�.�
Luận n�y giải nghĩa �Bất tho�i chuyển�, l� c�ng dụng bất động, v� tướng h�nh bất động, nhậm vận tiến tu, chứng cả hai l� Kh�ng v� Hữu, chẳng bị lay động v� hai thứ đ�, đ� gọi l� bất tho�i chuyển, v� ở trong Cửu địa đắc Thắng tiến Đ� la ni m�n, đầy đủ Tứ v� ngại giải tự tại.
Cửu địa đắc văn tr� v.v� được vi�n m�n, th� gọi l� thắng tiến, cụ t�c thất biện v.v� th� gọi l� thuyết ph�p cho (mọi) người kh�c.
Đệ Tam địa ở trước tuy đắc văn tr� nhưng vẫn chưa vi�n m�n, nay thuyết m�n vị, ở đệ Thập địa, chuyển ph�p lu�n Bất tho�i chuyển, được thụ Phật vị, như Chuyển lu�n vương tử, v� B�t địa, Cửu địa, Thập địa, c�ng thị hiện chư địa.
Luận tự kết rằng : ch�n c�u dưới gọi l� Nhiếp thủ c�ng đức. Ba địa ở tr�n đều c�ng được c�ng đức n�y.
+ Giải th�ch vấn đề thứ hai �Nhiếp thủ thắng c�ng đức� :�
Thị hiẹ�n y v�o xứ n�o ? Y v�o t�m n�o ? Y v�o tr� n�o ? Y v�o cảnh giới n�o m� tu h�nh ? Y v�o những g� m� c� thể l�m được ? Đ�y l� năm c�u m� luận n�u ra, sau đ�y luận tự giải th�ch từng c�u.
�Luận giải th�ch vấn đề �Y v�o xứ n�o� gồm ba c�u :�
a) C�ng d�ng v� lượng trăm ng�n chư Phật.
b) Trồng c�c gốc đức ở nơi chư Phật.
c) Thường được chư Phật khen ngợi.
Luận rằng : v� y v�o (c�c bậc) thiện tri thức.
��Y v�o t�m n�o ? � gồm một c�u �d�ng đức từ m� tu th�n�.
Luận rằng : t�i y v�o c�i t�m độ ch�ng sinh để m� gi�o h�a, v� rốt r�o đem lợi �ch cho hết thảy ch�ng sinh. Việc l�m của Bồ t�t l� độ ch�ng sinh, đ� cũng l� t�m nguyện của Bồ t�t. C� nghĩa l� t�i y v�o t�m ch�ng sinh, v� rốt r�o c� thể l�m lợi �ch cho hết thảy mọi ch�ng sinh.
- �Y v�o tr� n�o ? � gồm ba c�u : �kh�o nhập Phật tuệ, th�ng đạt đại tr�, tới ở bờ kia�.
Luận rằng : dựa v�o ba loại tr� :�
1) Thụ k� mật tr�, l� tr� v� ch�ng sinh m� thuyết nghĩa th�m mật. K� c� nghĩa l� k� biệt giải th�ch, đ� tức l� Phật tuệ.
2) Chư th�ng tr�, l� tr� d�ng đại thần th�ng m� l�m lợi �ch cho ch�ng sinh tức th�ng đạt đại tr�.
3) Ch�n thực tr�, tức l� chứng ch�n như tr�, tức l� �tới nơi bờ kia� v� bờ kia tức l� ch�n l�. Tới được (năng đ�o) c� nghĩa l� tr� chứng.
��Y v�o cảnh giới n�o m� tu h�nh� : đ� l� một c�u �danh tiếng vang khắp v� lượng thế giới�.
�C�c thế giới c� hai loại : một l� kh�, hai l� hữu t�nh, đều l� cảnh giới tu h�nh những điều phải tu h�nh của Bồ t�t.
��Y v�o những g� l�m được � : độ được v� số trăm ng�n ch�ng sinh. Bồ t�t d�ng ba tr� ở trong c�i đ� l�m được những việc g� ? Đ� l� độ được ch�ng sinh.
Đối với hai c�u cuối, c� thể giải th�ch t�ch biệt hay gộp v�o. Giải th�ch t�ch biệt, l� như đ� n�i ở tr�n. Giải th�ch gộp v�o như sau :�
Luận mới giải th�ch rằng : �Y v�o cảnh giới n�o m� tu h�nh ? Y v�o những g� � l�m được� đ� tức l� ba loại Tr� nhiếp cần phải biết.
� văn n�i rằng : v� d�ng ba tr� ở trong cảnh thế giới l�m được những việc c� t�c dụng lợi �ch cho ch�ng sinh, n�n gọi l� Tam chủng Tr� nhiếp (ba loại tr� nhiếp). � phi�n dịch ở đ�y tỉnh lược, chẳng thể n�i thật r� r�ng đầy đủ. Nhưng � ắt phải như thế.
*
-Kinh văn : �T�n của họ l��� tới� �Đắc Đại Thế Bồ t�t�.�
T�n rằng : dưới liệt k� t�n th�nh hai : đầu ti�n kể t�n, sau đ� kết luận, tổng cộng c� 18 t�n, đều căn cứ v�o nguyện hạnh m� đặt t�n chia l�m bảy đối. Trong n�y ba vị đầu l� Cứu khổ ban vui đối.
Mạn Th� Thất Lợi : được gọi l� Diệu C�t Tường� nghĩa l� cho ch�ng sinh được vui sướng, l� Bắc phương Thường Hỉ thế giới Hoan Hỉ Tạng Ma Ni Bảo T�ch Phật. Nghe danh hiệu vị n�y th� c� thể diệt được bốn tội nặng v.v� . C�n n�i rằng thời qu� khứ vị n�y l� Long Chủng Thượng Tr� T�n Phật; sau n�y cũng n�i l� th�nh Phật. Kinh Hoa Nghi�m n�i rằng (vị ấy) ở tại n�i Ngũ Đ�i m�t mẻ n�y c�ng với một vạn vị Bồ t�t.
Qu�n Tự Tại Bồ t�t :� tiếng Phạm l� A Phọc L� Chỉ Đế Thấp Phạt La Đa, dịch l� Qu�n Tự Tại, qu�n ba nghiệp quy y m� cứu vớt cho ch�ng sinh khỏi khổ, gọi tắt l� Qu�n �m . Kinh Quan �m Thụ K� n�i rằng : �sau khi Phật A Di Đ� diệt độ sẽ đến lượt (Quan �m) l�m Phật, gọi t�n l� Phổ Quang C�ng Đức Sơn Vương Phật. Phật n�y diệt rồi sẽ đến lượt Đại Thế Ch� Bồ t�t l�m Phật, gọi l� Thiện Trụ C�ng Đức Bảo Vương Phật�.
� Đắc Đại Thế : c� nghĩa l� ng�i tới nơi n�o th� thế giới chấn động c� uy thế lớn, ch�ng sinh nếu được gặp ng�i tự nhi�n sẽ hết khổ được đại thắng lạc, c� hai khả năng n�i tr�n.
�*
-Kinh văn : �Thường Tinh Tiến�� tới� �Bất Hưu Tức Bồ t�t�.�
T�n rằng : hai vị n�y l� Tự lợi tha (lợi) đối, tự h�nh thường si�ng, lợi tha chẳng mỏi.
*
Kinh văn : �Bảo Chưởng� tới �Dũng Th� Bồ t�t�
T�n rằng : ba vị n�y l� Tế bần cứu (tật) đối.�
Bảo Chưởng : cứu gi�p ch�ng sinh ngh�o khổ, đưa� của b�u từ trong tay ra.
Dược Vương : l� c�y� thuốc lớn cứu chữa bệnh tật cho vua.
� Dũng Th� : l�m được cả hai việc hăng h�i bỏ của cải, thuốc men cả hai thứ đ� ra m� cứu gi�p.
�*
-Kinh văn : �Bảo Nguyệt� tới �M�n Nguyệt�
Bồ t�t�.�
T�n rằng : ba vị n�y l� Đạo minh ph� �m đối.�
Bảo Nguyệt : truyền được tr� s�ng như trăng đ�ng� trọng.�
Nguyệt Quang : ph� c�c thứ si �m giống như �nh� trăng.�
M�n Nguyệt : l�m được cả hai việc� (tr�n).
*
-Kinh văn : �Đại Lực� tới �V� Lượng Lực�
Bồ t�t�.�
T�n rằng : hai vị n�y l� Thần th�ng tiểu đại đối. Do hiện thần th�ng, cảnh s�ch (kẻ) hữu duy�n, khiến đều ph�t t�m.
Đại Lực : động được trăm ng�n thế giới, gọi l� Đại� Lực.
� V� Lượng Lực : động được v� số thế giới, gọi l� V� Lượng Lực.
*
-Kinh văn : �Việt Tam Thế� tới �Bạt Đ� B� La Bồ t�t�.
T�n rằng : hai vị n�y l� Ly nhiễm tiến thiện đối.
� Việt Tam Giới : phương n�y dịch nghĩa l� Ly nhiễm, l� ly, l� độ.
Bạt Đ� B� La :� phương� n�y gọi l� Hiền Hộ, v� thủ hộ thiện ph�p chẳng để bị mất.
*
-Kinh văn : �Di Lặc� tới �Đạo Sư Bồ t�t�.�
T�n rằng : ba vị n�y l� Thế gian xuất thế gian�đối.�
Di Lặc : c� họ l� Từ Bạt, l� l�a thế gian sinh tử,� c�n Bảo T�ch, Đạo Sư th� dẫn tới bờ b�n kia để xuất thế.�
Bảo T�ch :� dẫn tới Bồ đề. Bảo T�ch cho Bồ đề ph�p.�
Đạo Sư : dẫn tới Niết� b�n vi�n tịch.�
Cho n�n ở đ�y ph�n biệt l�m ba. Gộp cả lại th� th�nh bảy đối (thất đối).
*
-Kinh văn : �Những vị như vậy c�ng với t�m vạn người�.�
T�n rằng : đ�y l� c�u�kết. Triệu c�ng n�i : đ�y đều l� th�n v� sinh của Bồ t�t. Th�n v� sinh c� nghĩa l� kh�ng chỗ n�o kh�ng sinh, n�n gọi l� v� sinh. V� v� sinh n�n bịt cửa ba c�i. V� kh�ng chỗ n�o kh�ng sinh, n�n để lại h�nh tướng ở s�u đường.
*
-Kinh văn : �Bấy giờ Th�ch Đề Ho�n Nh�n� tới �c�ng với hai vạn thi�n tử�.�
T�n rằng :�tr�n th� n�i r� năm ch�ng nội hộ, dưới th� n�i r� mười ch�ng ngoại hộ. Ở trong đ� chia l�m hai lo�i : lo�i người v� lo�i phi nh�n (chẳng phải l� lo�i người). Trong lo�i phi nh�n lại chia l�m hai : thi�n v� phi thi�n.�
Trong loại thi�n lại chia l�m hai : Dục giới v� Sắc giới.�
Dục giới c� ba loại : một l� Đế Th�ch, hai l� Tứ Vương, ba l� Tự Tại. Ở đ�y l� loại đầu.�
Hoặc chia l�m hai loại : Địa cư (ở dưới đất) v� Kh�ng cư (ở tr�n kh�ng). Trong Địa cư, hai loại Đế Th�ch, Tứ Vương. Ở đ�y l� loại đầu.
� Th�ch Đề Ho�n Nh�n : tiếng Phạm l� Th�ch Ca Đề B� Nh�n Đạt La : Th�ch Ca l� họ, ở phương đ�y dịch nghĩa l� Năng, Đề B� l� Thi�n, Nh�n Đạt La l� Đế, dịch đ�ng l� Năng Thi�n Đế. Phi�n �m l� Th�ch Đề Ho�n Nh�n v� dịch nghĩa l� Thi�n Đế Th�ch đều vừa sai vừa ngược. Vị n�y trụ ở đỉnh n�i Diệu Cao, l� Đế chủ của 33 tầng trời, thời qu� khứ t�n l� Kiều Thi Ca, ở phương đ�y gọi l� Kiển Nhi.
� Gọi t�n l� A Ma Yết Đ�, ở phương đ�y gọi l� V� Độc Hại, tức l� nước Ma Yết Đ�, l� nơi xưa kia Đế Th�ch tu nh�n, d�ng l�m t�n nước. Nước n�y xưa kia gọi l� Tr� Cam Lộ xứ (xứ c� sương m�c ngọt rưới), tức kiếp xưa Đế Th�ch đ�nh nhau với A Tu La, biến n�i th�nh biển sữa đầy ắp, được nước cam lồ rưới ở đất n�y, nh�n đ� m� đặt th�nh t�n nước. T�ch xưa, Đế Th�ch c� 32 người c�ng bầu bạn, c� Thiện Ph�p phu nh�n, Vi�n Sinh phu nh�n, Hoan Hỉ phu nh�n, Thiết Chi phu nh�n c�ng tu thắng nghiệp, n�n được sinh l�n c�i trời. Do đ� m� c� c�c t�n Thiện ph�p đường, c� c�y Vi�n sinh, vườn Hoan hỉ. A Tu La nữ, tức Thiết Chi phu nh�n. Nh�n duy�n c�c vị n�y như T�ng Luận sớ (đ� n�i).
*
-Kinh văn : �Lại c�n c� Danh Nguyệt thi�n tử � tới �c�ng với một vạn thi�n tử�.�
T�n rằng : đ�y�l� Tứ vương ch�ng. Tam Quang ch�nh l� Tứ vương thi�n nhiếp, kh�ng c�n c� thi�n n�o kh�c.
C� kinh n�i Quan �m t�n gọi l� Bảo � l�m Nhật thi�n tử, tức l� vị Bảo Quang n�y. Đại Thế Ch� t�n l� Bảo C�t Tường l�m Nguyệt thi�n tử, tức l� vị Danh Nguyệt n�y. Hư Kh�ng Tạng gọi l� Bảo Quang l�m Tinh thi�n tử, đ�y gọi l� Phổ Hương. Nhật cung do Hỏa tinh l�m ra, đường k�nh l� 51 du thiện na. Nguyệt cung cũng do Thủy tinh l�m ra, đường k�nh 50 du thiện na. Tinh (sao) cũng do Thủy tinh l�m ra. lớn nhất th� 18 c�u lư x� cho tới b� nhất l� 4 c�u lư x�. Mỗi c�u lư x� chừng hơn ba dặm. Những vị n�y đều ở trong kh�ng trung xoay quanh bốn ch�u.
Tứ đại thi�n vương gồm :
- Đ�ng phương Tr� Quốc thi�n vương.
- Nam phương Tăng Trưởng thi�n vương.
- T�y phương Quảng Mục thi�n vương.
- Bắc phương Đa văn thi�n vương.
C�i n�y ở tầng bậc thứ tư tại lưng chừng n�i Diệu Cao, cũng trụ ở đỉnh n�i Thất Kim Sơn. Tam Quang Tứ thi�n c�ch mặt đất �ng chừng bốn vạn du thiện na; thọ lượng, h�nh tướng như chỗ kh�c đ� n�i.
*
-Kinh văn : �Tự Tại thi�n tử� tới �c�ng với ba vạn thi�n tử�.�
T�n rằng : Kh�ng cư�thi�n, Dạ ma thi�n, Đổ sử đa thi�n ở dưới gọi l� Tự Tại thi�n tử. Được quả dị thục, t�y � muốn g� được nấy hơn hai trời ở dưới � Hai trời ở dưới, quả phải nhờ g�y dựng mới được. Nay muốn g� được nấy n�n gọi l� Tự Tại.�
Nhạo Biến H�a thi�n, Tha H�a Tự Tại thi�n gọi l� Đại Tự Tại thi�n tử. Chẳng th�ch quả dị thục, ưa Tự lạc tha biến, lấy đ� l�m lạc cụ m� thụ dụng, n�n gọi l� Đại Tự Tại. Cũng giải th�ch Tha H�a thi�n chủ gọi l� Tự Tại thi�n, Đệ tứ thiền chủ gọi l� Đại Tự Tại thi�n. Th�m nữa, Tự Tại thi�n l� bề t�i của Đế Th�ch, Đại Tự Tại thi�n l� thầy của Đế Th�ch. Nếu theo hai c�ch giải th�ch sau th� kh�ng c� bốn Kh�ng cư Dục giới thi�n.
*

-Kinh văn : �Sa b� thế giới chủ� tới �c�ng hai vạn thi�n tử�.�
T�n rằng : đ� l� Sắc�giới thi�n. Tiếng Phạm l� S�ch Ha, ở phương đ�y dịch l� Kham Nhẫn. C�c Bồ t�t v.v� khi l�m lợi lạc phần nhiều bị những nỗi o�n gh�t, những nỗi khổ bức b�ch g�y phiền n�o. V� kham nỗi vất vả mệt mỏi m� nhẫn chịu, nh�n lấy � đ� m� đặt t�n.
�Gọi l� Sa b� l� sai. Sơ thiền lớn cỡ bằng một Tứ thi�n hạ của Dục giới. Một ng�n Sơ thiền mới bằng một Nhị thiền. Nhị thiền l� ch�p hỏa tai. Một ng�n Nhị thiền mới bằng một Tam thiền. Tam thiền l� ch�p thủy tai. Một ng�n Tam thiền mới bằng một Tứ thiền. Tứ thiền l� ch�p phong tai. Đ� ch�nh l� Tam thi�n đại thi�n thế giới, gọi l� Sa b� thế giới. Cho n�n Sa b� giới chủ Đại Phạm vương tức l� Đệ tứ thiền chủ.
� Phạm Ma : c� nghĩa l� tịch tĩnh, Thanh tịnh, tịnh khiết đều được, c�n gọi l� Phạm Khiết. Nay chỉ gọi l� Phạm, đ� l� gọi tắt m� th�i.
� Thi Kh� : c� nghĩa l� ch�p hỏa tai tức l� Sơ thiền chủ, v� hỏa tai ch�p nhọn. Quang Minh l� Nhị thiền chủ. Thiểu Quang, V� Lượng Quang, Cực Quang Tịnh thi�n chủ đều chỉ Tam thiền chủ.
Song Kinh Đại B�t Nh�, quyển 570 n�i rằng : v� Kham Nhẫn giới chủ l� Tr� Kết Phạm vương. Thi Kh� l� c�i b�i t�c tr�n đỉnh đầu. Thế th� Tr� Kết Phạm vương l� Kham Nhẫn giới chủ, đ� l� t�n kh�c của Phạm vương.�
� Quang Minh, l� Thiền chủ kh�c.
*
-Kinh văn : �C� t�m long vương� tới �c�ng quyến thuộc�.�
T�n rằng : dưới n�i r��hạng phi thi�n ch�ng c� năm: đầu ti�n l� long ch�ng. Thứ nhất t�n gọi l� Hỷ, thứ hai t�n gọi l� Hiền Hỷ, hai anh em n�y đều kh�o chiều l�ng người, gi� chẳng �o �o, mưa chẳng vỡ đất, vị trước khiến được người ưa, vị sau t�nh hiền được ưa, n�n đặt t�n như vậy.
�� Sa Gi� La, l� rồng ở biển nước mặn.
� H�a Tu C�t, ở phương đ�y gọi l� Cửu đầu (ch�n đầu), b� quanh n�i Diệu Cao, ăn lo�i rồng nhỏ.�
� Đức Xoa Ca, ở phương đ�y dịch l� Đa thiệt v� c� nhiều lưỡi, hoặc do th�ch n�i n�n gọi t�n l� Đa thiệt.
� A Na B� Đạt Đa, ở phương đ�y gọi l� V� nhiệt n�o, l� rồng ở ao V� nhiệt n�o, v� l�a được ba thứ nhiệt n�o : một l� chẳng bị rang bởi lửa c�t, hai l� kh�ng bị gi� thổi tốc �o lộ h�nh, ba l� kh�ng bị chim Diệu x� ăn thịt. Kh�ng bị hỏa n�o do ba thứ đ� g�y ra, n�n gọi l� V� nhiệt n�o.
Kinh Hoa Nghi�m n�i : �Đại Địa Bồ t�t l� rồng ở ao n�y nổi m�y đại bi che rợp cho hết thảy ch�ng sinh, l�a cửa khổ ph�p m� được tự tại, ở trong vảy tu�n ra c�c thứ nước, ng�y đ�m chẳng kiệt để cứu gi�p cho c�c lo�i hữu t�nh ở Thiệm Bộ Ch�u�.�
� Ma Na Tư, ở phương đ�y dịch l� Từ t�m. Kinh Hoa Nghi�m n�i : �l�c sắp đổ mưa, trước ti�n l�m m�y bảy ng�y chờ cho c�ng việc của ch�ng sinh xong xu�i rồi mới mưa�, v� vậy n�n gọi l� Từ t�m.�
� Ưu B�t La, ở phương đ�y gọi l� Hồng li�n hoa (hoa sen hồng), lấy t�n ao nơi rồng ở m� đặt t�n.
*
-Kinh văn : �C� bốn vị Khẩn Na La� tới �c�ng với quyến thuộc�.�
T�n rằng : tiếng Phạm�gọi l� Khẩn Nại Lạc, ở phương đ�y gọi l� Ca Thần (Thần ca h�t). Gọi l� Khẩn Na La l� phi�n �m sai.
Vị đầu ca Tứ đế, vị thứ hai ca Duy�n khởi, vị thứ ba ca Lục độ, vị cuối c�ng ca nhất thừa. Hoặc ba vị đầu ca gi�o hạnh tam thừa, một vị sau ca l� quả nhất thừa, n�n gọi t�n l� Tr� Ph�p. Hoặc theo thứ tự m� ca gi�o l� hạnh quả nhất thừa, v� t�y theo ph�p Phật thuyết trong một hội m� ca cho th�ch hợp, v� như �m nhạc thế gian ca ngợi c�ng đức của vua vậy.
*
-Kinh văn : �C� bốn vị C�n Th�t B� vương� tới �c�ng với quyến thuộc�.�
T�n rằng : �m đọc của�chữ nhạc l� phi�n thiết của hai chữ ngũ hiếu. Tiếng Phạm : Mạt N� Thị Nh� T�t Phọc La, ở phương đ�y gọi l� Khả � �m (�m vừa �) c�n gọi l� Như � �m Nhạc khiến người ta ưa th�ch. Trong Ch�nh Ph�p Hoa n�i rằng : �một gọi t�n l� Nhu Nhuyễn thi�n tử, hai gọi l� H�a �m thi�n tử ��.�
Tiếng Phạm : Kiền Th�t Phọc, ở phương đ�y gọi l� Tầm Hương H�nh, tức l� t�c nhạc thần. Phi�n l� C�n Th�t B� l� sai. T�y vực do đ� gọi t�n nhạc l� Kiền Th�t Phọc chuy�n t�m m�i hương nổi nhạc để xin. Trong nhạc c� hai loại :�
1) Loại chẳng phải đ�n s�o (ti tr�c), đ� l� loại trống, kh�nh.
2) Loại đ�n s�o như ống ti�u, đ�n tranh.
Chẳng phải đ�n s�o loại thấp th� gọi l� Nhạc, loại cao th� gọi l� Nhạc �m. Đ�n s�o loại thấp th� gọi l� Mỹ, loại cao th� gọi l� Mỹ �m. Hoặc đ�y giống như b�i h�t của ca thần n�i ở ph�a tr�n, theo thứ tự m� giống với c�c thứ đ�.
*
-Kinh văn : �C� bốn A Tu La vương� tới �c�ng với quyến thuộc�.�
T�n rằng : tiếng Phạm�gọi l� A Tố Lạc, ở đ�y gọi l� phi thi�n. S�ch Lạc l� t�n gọi kh�c của thi�n.
� A : c� nghĩa l� Phi (chẳng phải), v� hay xiểm nịnh dối tr� chẳng đ�ng với thi�n hạnh, n�n gọi l� phi thi�n, như người m� bất nh�n th� gọi l� phi nh�n. Du Gi� Phật Địa luận n�i đ� l� loại nằm trong thi�n th� (nẻo trời).
Tạp t�m gọi l� quỷ th� (nẻo quỷ). Kinh Ch�nh Ph�p Niệm bảo đ� thuộc lo�i ngạ quỷ s�c sinh. Kinh Gi� Đ� bảo đ� thuộc ba nẻo ngạ quỷ, s�c sinh v� thi�n (trời).
C� người bảo La Hầu A Tu La l� con của sư tử, thuộc lo�i s�c sinh. Nay y theo đại thừa Du Gi� l� ch�nh, trong đ�y c� năm loại :�
1) Loại cực yếu th� ở tại nh�n gian trong miền n�i, tức như ng�y nay trong n�i ở T�y phương c� c�c hang động s�u lớn phần nhiều l� cung của lo�i phi thi�n. C�n bốn loại sau đ�y th� đ� được n�i tới trong Kinh Thập Địa.
2) Dưới biển lớn ph�a Bắc n�i Diệu Cao hai vạn một ng�n do tuần c� cung La Hầu.
3) Dưới nữa c�ch hai vạn một ng�n do tuần c� cung Dũng Kiện.
4) Dưới nữa c�ch hai vạn một ng�n do tuần c� cung Hoa Man.�
5) Dưới nữa, c�ch hai vạn một ng�n do tuần c� cung Tỳ Ma Chất Đa La.
Căn cứ v�o đ�y th� cung Tỳ Ma Chất Đa La ở dưới thấp so với n�i Tu Di l� t�m vạn bốn ng�n do tuần, thuyết n�y tr�i ngược với Kinh Khởi Thế. Kinh n�y n�i rằng c�ch n�i Tu Di một ng�n do tuần, theo hướng từ Đ�ng sang T�y, c� cung Tỳ Ma Chất Đa La, ngang dọc mỗi chiều t�m vạn do tuần, c� bảy lớp th�nh, l� những tụ lạc ri�ng biệt. N�i thế cũng kh�ng sai.
� La Hầu : ở phương đ�y gọi l� Chấp Nhật. L�c c�c lo�i phi thi�n đ�nh nhau với trời. Thoạt ti�n trời sai Tứ thi�n vương ra đ�nh nhau với ch�ng. Nhật Nguyệt thi�n tử ph�ng �nh s�ng mạnh bắn v�o mắt c�c lo�i phi thi�n. Lo�i La Hầu n�y l�m ti�n phong của c�c lo�i phi thi�n đ� d�ng tay vo bắt lấy mặt trời chặn bịt �nh s�ng của mặt trời, cho n�n gọi t�n l� Chấp Nhật, nay l� loại thứ tư.
� Cần phải biết rằng : loại B� Trĩ được kể đầu ti�n, thuyết cũ dịch nghĩa gọi l� Bị Phọc (bị bắt tr�i) l� tiền qu�n của c�c lo�i phi thi�n v� bị trời bắt tr�i. Đ�ng ra phải gọi l� Bạt Trĩ Ca, ở phương đ�y dịch nghĩa gọi l� Đo�n vi�n, cứ theo như trong Ch�nh Ph�p Hoa th� đ� l� lo�i giỏi nhất. Lo�i đ� tương đương với lo�i Dũng Kiện, đứng sau lo�i Chấp Nhật, sau c� đ�nh nhau với trời, l�c ấy c� lực dũng kiện. Nếu l� Bạt Đ� th� mới c� nghĩa l� Phọc, ở đ�y chẳng phải l� Bị Phọc.
�C�c chữ Khư Kiển trong từ Khư La Kiển Đ� đều đọc khứ thanh, chữ Đ� đọc b�nh thanh. Thuyết cổ n�i rằng lo�i n�y tay to vai rộng, h�nh mạo c�ng lớn. Đ� l� loại Hoa Man, đứng sau loại Dũng Kiện.
�Tiếng Phạm : Phệ Ma Chất Đ�t Lị, ở đ�y dịch nghĩa gọi l� Ỷ Họa, � nghĩa từ n�y đ� chỉ r� lo�i n�y xăm vẽ m�nh. C�n gọi l� Bảo cẩm (gấm b�u), dụng � n�u bật c�ch phục sức của ch�ng.
�Gọi l� Tỳ Ma Chất Đa La, đ� l� phi�n sai. Loại n�y lớn nhất, l� bố vợ của Thi�n Đế Th�ch, l� bố của X� Chi. N�i về nh�n duy�n của loại n�y th� như trong T�ng Lu�n sớ.
*
-Kinh văn : �C� bốn Ca L�u La vương� tới �c�ng với quyến thuộc�.�
T�n rằng : tiếng Phạm�gọi l� Yết Lộ Đồ, ở phương đ�y gọi l� Diệu X� Điểu (chim c�nh đẹp), v� l�ng chẳng những to�n v�ng r�ng m� m�u sắc c�n rất đẹp. Bản cũ gọi l� Ca L�u La, dịch nghĩa l� Kim X� Điểu (chim c�nh v�ng) đều l� sai lầm.
Kinh Tăng Nhất A H�m n�i : �Phật bảo c�c Tỳ kheo rằng : c� lo�i chim Diệu X� sinh theo bốn c�ch đ� l� nỗn sinh, thai sinh, thấp sinh v� h�a sinh. C� lo�i rồng cũng sinh theo bốn c�ch : nỗn sinh, thai sinh, thấp sinh v� h�a sinh. Nếu chim nỗn sinh muốn ăn thịt rồng th� phải l�n c�y Thiết Xoa tự lao xuống biển, l�c đ� chim d�ng c�nh rẽ nước ra l�m đ�i, bắt rồng nỗn sinh ra m� ăn. Nếu định bắt rồng thai sinh, th� chim sẽ mất mạng ngay tức khắc. Cứ như vậy, chim thai sinh chỉ ăn thịt được hai loại rồng thai sinh v� nỗn sinh, chim thấp sinh ăn thịt rồng sinh theo ba c�ch đầu, c�n đối với rồng h�a sinh nếu định ăn, chim sẽ bị mất mạng ngay tức khắc. Chim h�a sinh c� thể ăn thịt rồng sinh theo cả bốn c�ch. Nếu l� th�n rồng m� lại thờ Phật th� chim Diệu X� ấy chẳng thể ăn thịt nổi. Sở dĩ như vậy l� v� sao? V� đức Như Lai thường xuy�n tu h�nh Từ Bi Hỷ Xả tứ đẳng t�m. Tứ đẳng t�m n�y c� g�n sức lớn, c� đại dũng m�nh, chẳng thể hủy hoại, n�n chim Diệu X� chẳng ăn nổi. Cho n�n c�c Tỳ kheo n�n tu hạnh tứ đẳng t�m�.�
Nay ở đ�y cứ theo thứ tự th� l� tứ sinh điểu (tức tứ sinh Diệu X� điểu � chim Diệu X� sinh theo bốn c�ch). Chim n�y c�n gọi l� Đại uy đức, v� c�c rồng đều phải sợ oai, lại to lớn hai c�nh c�ch nhau 336 vạn dặm, bụng to căng lu�n lu�n ăn no, dưới h�m c� Như � ngọc ch�u.
*
-Kinh văn : �Con B� Vi Đề Hy� tới �c�ng với quyến thuộc�.�
T�n rằng : người n�y thuộc đ�m vua ch�a, v� Phật thuyết ph�p ở đ� th�nh của vua n�y, n�n n�u ri�ng ra.
�Vi Đề Hy : tiếng Phạm gọi l� Phệ Đề Tứ Phất Đ�t La, ở phương đ�y gọi l� Tư Duy Tử. Nay giải th�ch rằng : Phệ, c� nghĩa l� thắng. Đề Tứ : c� nghĩa l� th�n, l� t�n gọi của Đ�ng Tỳ Đề Ha. Danh từ Tỳ Đề Ha đ� l� gọi theo giống đực, c�n Phệ Đề Tứ l� gọi theo giống c�i. Đ�y l� t�n n�i, cũng l� t�n thần trong n�i đ�. V� cầu tự được từ n�i đ�, n�n lấy đ� m� đặt t�n. Gọi l� Vi Đề Hy l� gọi sai.�
�A X� Thế : tiếng Phạm A X� Đa Thiết Đốt Lộ, ở đ�y gọi l� Vị Sinh O�n, v� chưa sinh ra đ� kết o�n rồi. Gọi l� A X� Thế l� gọi sai. C�n c� t�n l� Chiết Chỉ (g�y ng�n tay). Do tạo nghịch nghiệp, n�n tuy đ� nghe kinh tiểu thừa v� s�m hối rồi nhưng vẫn bị đọa xuống địa ngục Ph�ch C�c (địa ngục c� h�nh phạt kẹp tay), sau được quả Độc gi�c.
Kinh Niết B�n n�i : �X� vương (chỉ vua A X� Thế) nếu chẳng gặp Kỳ B� th� đến mồng bảy th�ng sau sẽ bị đọa xuống địa ngục�. Được nghe kinh đại thừa v� s�m hối rồi th� chẳng bị đọa địa ngục nữa. C�n c� kinh n�i rằng : �sau khi s�m hối th� chứng được Nhu thuận nhẫn�. V� n�u t�n mẹ l�n để l�m t�n gọi n�n gọi l� �con Vi Đề Hy l� vua A X� Thế�. Th�m nữa, kinh Niết B�n tr�nh b�y đầy đủ sự của vị n�y.
*
-Kinh văn : �Ai nấy đều lễ Phật rồi lui về ngồi ở một ph�a�.�
T�n rằng : kể ra điều�thứ hai trong c�c ch�ng, n�i r� lễ nghi : t�n k�nh t�nh s�u, ai nấy đều lễ ch�n Phật rồi v� lui về ngồi ở một ph�a mới thụ ch�nh ph�p.�
*
-Kinh văn : �Bấy giờ Thế t�n� tới �t�n trọng t�n th�n�.�
T�n rằng : trong Ch�ng th�nh tựu, văn chia l�m hai.�Tr�n kia đ� liệt k� ra c�c ch�ng, b�y giờ n�i r� uy nghi nơi Phật. Luận giải th�ch trong Ch�ng th�nh tựu c� bốn điều, tr�n kia đ� giải th�ch ba điều. C�n đ�y l� điều thứ tư.�
Tứ ch�ng, xưa n�i đ� l� quỷ, Phạm, Sa m�n, B� la m�n. Ở đ�y n�i đ� l� những hạng nổi trội trong Sắc giới thi�n, Dục giới thi�n v� hạng thượng thủ trong lo�i người. Cho n�n Khải Sư (Đại sư Tr� Khải) n�i bốn ch�ng gồm :�
1) Ảnh hưởng ch�ng, l� hạng ngồi im lặng trong hội.�
2) Ph�t gi�o ch�ng, đ� l� như Thu Tử v� Di Lặc ba lần thỉnh Phật thuyết ph�p.
3) Đương cơ ch�ng, thụ gi�o ngộ giải.
4) Kết duy�n ch�ng, l� hạng l�c đ� chưa ngộ giải, mới kết được nh�n duy�n sau n�y.�
� C�n c� bốn ch�ng gồm Thanh văn, Bồ t�t, kh�ch ch�ng v� cựu ch�ng. Theo ch� th�ch của người xưa th� c� nhiều nghĩa. Song đ�y l� sớ văn của đời sau.
� C�n c� bốn ch�ng gồm Tỳ kheo, Tỳ kheo ni, Ưu b� tắc, Ưu b� di.
Qu�y quanh th� gọi l� v�y. Diễu quanh chỗ ngồi th� gọi l� nhiễu. D�ng bằng của cải bằng h�nh động th� gọi l� c�ng. S�ng ngưỡng th� gọi l� k�nh. K�nh lắm th� gọi l� t�n. T�n s�u th� gọi l� trọng. Ca ngợi l� hay l� đ�ng l� th� gọi l� t�n. Đụng đến sự việc, mới hiểu r� đức th� gọi l� th�n.
Luận giải c� bốn điều : một l� ch�ng v�y quanh, hai l� trước sau, ba l� cung k�nh c�ng d�ng, bốn l� t�n trọng t�n th�n. Trong luận lập lại kinh văn cũng giống như trong kinh n�y đều thiếu nghĩa �trước sau�. Nay cứ theo đ�ng l� th� phải n�i rằng : �Bấy giờ đức Thế t�n được c�c tứ ch�ng v�y quanh trước sau, c�ng d�ng cung k�nh, t�n trọng t�n th�n�, như vậy th� lời văn mới đầy đủ. �Trước sau� c� nghĩa l� ai nấy đều thấy Phật trước mặt m�nh, v� m�nh m� thuyết ph�p. Tức l� lấy hướng mặt ngoảnh v�o l� trước, chỗ chẳng hướng v�o l� sau. Khi nh�n th� mỗi người đều c� thấy ph�a trước ph�a sau, chứ chẳng lấy phương hướng xứ sở l�m trước sau.
*
-Kinh văn : �V� c�c Bồ t�t� tới �Ph�p Phật Sở Hộ Niệm�.�
T�n rằng : đ�y tức l��th�nh tựu thứ ba, tức Như Lai định thuyết ph�p th� đến Thời th�nh tựu. T�m lược c� ba nghĩa :
1) Y v�o người : trước ti�n thuyết kinh đại thừa gọi l� V� Lượng Nghĩa cho c�c Bồ t�t, sau đ� mới thuyết nhất thừa cho Thanh văn.
2) Y v�o lợi : trước ti�n d�ng gi�o l� lợi tha của nhất thừa để gi�o h�a cho Bồ t�t căn cơ đ� ch�n muồi, sau đ� mới đem hạnh quả tự lợi của nhất thừa gi�o h�a cho hạng Thanh văn sơ căn hồi t�m.
3) Y v�o ph�p : trước ti�n n�i về ph�p thể, sau đ� mới n�i về c�ng năng. Cho n�n trước khi thuyết Kinh Ph�p Hoa, thuyết V� Lượng Nghĩa trước. Đ� gọi l� �tới l�c�.
� Kinh đại thừa : đ�y l� c�u chung. Ngo�i ra l� c�u ri�ng.
Thập Nhị M�n luận n�i : danh từ đại thừa gồm s�u nghĩa như sau :
1) Hơn hẳn nhị thừa.
2) Thừa n�y l� lớn nhất của Phật c� thể tới đ�ch.
3) Thừa n�y của Phật d�ng.
4) Thừa n�y c� thể diệt được khổ lớn, cho lợi lạc lớn.
5) Thừa n�y l� của c�c bậc đại sĩ như ng�i Qu�n �m v.v� d�ng.
6) Thừa n�y c� thể thấu hết ngọn nguồn c�c ph�p.
� Nhiếp Đại Thừa luận n�i rằng : �vừa l� thừa (xe) lại vừa lớn, n�n gọi l� đại thừa. Đ� tức l� vạn hạnh�. Hoặc l� thừa (xe) c� thuộc t�nh l� to lớn, n�n gọi l� đại thừa, tức đ�ng như c�i nghĩa vận tải của loại xe n�y.
� Kim Cương B�t Nh� luận của ng�i V� Trước n�i rằng : bảy loại lớn danh tuy hơi kh�c song nghĩa giống như Đối ph�p thứ 11.�
� Đối ph�p n�i rằng : tức l� t�nh chất của thừa n�y v� c�ng tương ứng với t�nh chất của bảy loại lớn, cho n�n gọi l� đại thừa :
1) T�nh lớn của Cảnh, v� đạo Bồ t�t duy�n v�o trăm ng�n gi�o, lấy đ� l�m sở duy�n, cho n�n đ� gọi l� ph�p lớn.
2) T�nh lớn của Hạnh, v� đủ hai lợi, n�n đ� gọi l� t�m lớn.
3) T�nh lớn của Tr�, v� hiểu r� hai V� ng�, n�n đ� gọi l� t�n giải lớn.
4) T�nh lớn của Tinh tiến, v� trải qua ba A Tăng X� Đa tu tập trăm ng�n hạnh kh� tu h�nh, n�n đ� gọi l� tịnh t�m lớn.
5) T�nh lớn của phương tiện thiện xảo, v� c� đủ cả tr� bi chẳng trụ ở sinh tử v� Niết b�n, n�n đ� gọi l� tư lương lớn.
6) T�nh lớn của sự chứng đắc, v� th�nh tựu được c�c c�ng đức như mười lực, bốn v� u� v.v� , n�n đ� gọi l� quả b�o lớn.
7) T�nh lớn của nghiệp, v� tận c�ng c�i sinh tử, kiến lập Phật sự, cho n�n gọi l� đại thừa. Đ� gọi l� thời lớn.
Thể của thừa n�y căn bản tức l� l� ch�n như v� l� v� tướng. Điều n�y giống như trong Kinh Thắng Man.
� Kinh Thắng Man n�i rằng : �nhất thừa tức l� đại thừa, đại thừa tức l� Phật t�nh, Phật t�nh tức l� c�i Niết b�n. Cuối c�ng th�ng với vạn hạnh, v� vừa l� thừa lại vừa lớn, thể c� bảy t�nh lớn th�ng với ph�p hữu vi�.
Đến chương Nhất Thừa sẽ n�i r� r�ng kỹ c�ng hơn. Đ�y l� c�u tổng qu�t.
Ba c�u �gọi l� V� Lượng Nghĩa�v.v� l� t�n kh�c của kinh đại thừa được thuyết. Trong Ch�nh Ph�p Hoa chỉ c� hai c�u.
�17 t�n gọi của kinh đại thừaDiệu Ph�p Li�n� Hoa.
Luận lập lại kinh văn c� 17 danh, ch�nh hợp với lời văn của luận, n�n n�i rằng : v� c�c Bồ t�t m� thuyết kinh đại thừa t�n l�
1. V� Lượng Nghĩa.
2.� Tố�i Thắng Kinh Điển.
3.� Đại Thừa Phương Quảng.
4.� Gi�o Bồ T�t.
5. Ph�p Phật Sở Hộ Niệm.
6. Chư Phật B� Ph�p.�
7. Chư Phật Đức Tạng.�
8. Chư Phật Mật Xứ.�
9. Năng Sinh Chư Phật.
10. Chư Phật Danh Đạo Tr�ng.
11. Chư Phật Ph�p Lu�n,�
12. Ki�n Cố X� Lợi.
13. Thiện Phương Tiện.�
14. Tuy�n Thuyết Xảo Nhất Thừa.
15. Đệ nhất nghĩa xứ.
16. Diệu Ph�p Li�n Hoa,
17. Tối Thượng Ph�p M�n.
Luận rằng :
1) V� Lượng Nghĩa l� th�nh tựu Tự nghĩa, v� d�ng ph�p m�n n�y m� thuyết ph�p của cảnh giới rất th�m diệu ấy, v� cảnh giới th�m diệu tức l� cảnh giới tối thắng của Phật, v� gi�o ph�p năng thuy�n thuyết nghĩa ấy n�n gi�o cũng v� lượng. Do vậy tự gi�o c�ng nghĩa sở thuy�n đều gọi l� v� lượng.
Kinh V� Lượng Nghĩa n�i : �v� c�c ch�ng sinh t�nh dục v� lượng, n�n ph�p được thuyết giảng cũng v� lượng. V� ph�p v� lượng, n�n nghĩa cũng v� lượng. Nghĩa v� lượng ấy từ một ph�p sinh. Một ph�p ấy tức l� v� tướng. V� tướng như vậy l� v� tướng bất tướng. V� tướng bất tướng gọi l� thực tướng. Bồ t�t Ma ha t�t an trụ ở ch�n thực tướng như vậy rồi th� đức từ bi ph�t ra r� r�ng chắc chắn chẳng hề sai ngoa, thực sự c� thể ở chỗ ch�ng sinh m� cứu khổ, đ� cứu cho họ khỏi khổ rồi lại thuyết ph�p cho họ, khiến cho c�c ch�ng sinh được hưởng thụ sự kho�i lạc.�
N�y thiện nam tử ! Bồ t�t nếu tu được một ph�p m�n V� Lượng Nghĩa như vậy, ắt được ch�ng th�nh v� thượng Bồ đề.
N�y thiện nam tử ! V� như một hạt giống c� thể sinh ra trăm ng�n vạn hạt. Trong trăm ng�n vạn hạt ấy, mỗi hạt lại sinh ra trăm ng�n vạn số. Cứ xoay vần như vậy cho đến v� lượng. Kinh điển n�y cũng giống như vậy : từ ở một ph�p sinh trăm ng�n nghĩa. Trong trăm ng�n nghĩa, mỗi nghĩa lại sinh trăm ng�n số, cứ xoay vần như vậy cho đến v� lượng v� bi�n nghĩa. Cho n�n kinh n�y gọi l� V� Lượng Nghĩa�.
Luận chẳng những lấy gi�o l� được sản sinh ra gọi l� v� lượng, m� c�n lấy ch�n tr� cảnh l�m thể của v� lượng, v� thể đ� c� thể th�nh tựu được c�i th�nh tựu tự nghĩa kia.
2) Gọi l� kinh điển tối thắng, v� l� diệu tạng tối thắng trong tam tạng.
3) Gọi l� kinh phương quảng đại thừa, v� kinh n�y đầy đủ trụ tr� th�nh tựu, gồm v� lượng ph�p m�n đại thừa, t�y theo căn cơ đại thừa của ch�ng sinh.
4) Gọi l� kinh dạy Bồ t�t, v� kinh n�y nhằm h�a độ Bồ t�t căn cơ đ� ch�n, tuỳ theo ph�p kh� của họ m� c� thể th�nh tựu được, chứ chẳng h�a độ cho c�c hạng nhị thừa.
5) Gọi l� ph�p được Phật hộ niệm, l� v� y v�o Phật mới c� kinh n�y, y v�o chỗ kh�c th� kh�ng c� kinh n�y.
6) Gọi l� b� ph�p của chư Phật, l� v� ph�p n�y rất s�u, chỉ c� Phật mới biết. Chữ b� ở đ�y cũng c� nghĩa l� tạng.
7) Gọi l� đức tạng của chư Phật, v� tạng thiền định c�ng đức chư Phật ở tại kinh n�y.
8) Gọi l� mật xứ của chư Phật, bởi v� nếu căn chưa ch�n muồi, chẳng phải l� ph�p kh� th� chẳng truyền thụ cho.
9) Gọi l� kinh c� thể sinh ra chư Phật, đ� l� v� nghe ph�p m�n n�y c� thể th�nh B�o H�a th�n Bồ đề.
10) Gọi l� đạo tr�ng văn tự của chư Phật, l� v� chẳng phải l� c�c kinh kh�c, m� chỉ c� ph�p m�n n�y mới c� thể th�nh được v� thượng Bồ đề, c� thể tỏ r� ph�p th�n tr� của chư Phật.
11) Gọi l� ph�p lu�n của chư Phật, v� ph� được c�c �m.
12) Gọi l� x� lợi ki�n cố, l� v� c�ng đức ph�p th�n của Tam Phật Như Lai (qu� khứ, hiện tại, vị lai), kinh n�y đều c� đủ m� chẳng hoại.
13) Gọi l� thiện phương tiện, l� v� y theo ph�p m�n n�y được th�nh Phật rồi, lại v� ch�ng sinh m� thuyết ph�p năm thừa thi�n, nh�n v.v� l� phương tiện thiện xảo của tr� tuệ để th�nh Phật.�
14) Gọi l� kinh tuy�n thuyết xảo nhất thừa, l� v� kinh n�y chỉ r� v� thượng Bồ đề của Như Lai l� thể cứu c�nh, chứ nhị thừa chẳng phải l� cứu c�nh.
15) Gọi l� đệ nhất nghĩa xứ, v� ph�p m�n n�y tức l� trụ xứ cứu c�nh của ph�p th�n Như Lai.
16) Gọi kinh n�y l� Diệu Ph�p Li�n Hoa.
Luận c� hai điều giải th�ch : một l� � nghĩa �xuất thủy�, lấy nghĩa sở thuy�n m� gọi l� Hoa. Hai l� � nghĩa �hoa khai�, lấy gi�o năng thuy�n m� gọi l� Hoa. Tức l� chứng tr� rất s�u, A h�m rất s�u vậy.
��Xuất thủy� c� hai nghĩa :�
1) Xuất thủy nghĩa l� bất khả tận v� xuất ly nước b�n đục tiểu thừa. Đ�y n�i về thể của hoa. Bồ t�t đốn ngộ t�nh l�a nước b�n, ph�p thể t�nh thường, n�n bất khả tận. Đ�y n�i về nhất thừa l� t�nh vượt ra khỏi nhị thừa n�n gọi l� xuất thủy.
2) C�n c� nghĩa l� hoa sen vượt ra khỏi nước b�n, v� với c�c Thanh văn v�o ngồi trong chỗ đại ch�ng Như Lai, v� như c�c Bồ t�t ngồi tr�n t�a hoa sen nghe thuyết về v� thượng tr� tuệ thanh tịnh cảnh giới, chứng Như Lai mật tạng.�
� n�y n�i rằng : Bồ t�t ngồi tr�n hoa sen nghe thuyết v� thượng tr� tuệ cảnh giới, c� thể chứng được Như Lai thậm th�m mật tạng, Thanh văn hồi t�m rồi được ngồi v�o trong đại ch�ng cũng như Bồ t�t ngồi ở hoa sen nghe thuyết tuệ cảnh cũng chứng mật tạng.
Trước giải Bồ t�t đốn ngộ Thể xuất. Đ�y giải tiệm ngộ rồi th� Dụng xuất. Chủ yếu l� d�ng gi�o l� để h�a độ c�c Bồ t�t, k�m theo gi�o h�a cho cả nhị thừa, cho n�n ở đ�y n�i đến c�i nghĩa �hoa khai�. Ch�ng sinh ở trong đại thừa nảy ra tư tưởng nơm nớp lo sợ v� t�m khiếp nhược n�n chẳng thể sinh t�n. Khai thị ph�p th�n tịnh diệu của Như Lai để khiến họ sinh tịnh t�n.
17) Gọi l� ph�p m�n tối thượng, v� nhiếp th�nh tựu.
��Nhiếp th�nh tựu� c� nghĩa l� nhiếp thủ v� lượng danh c� tự th�n, Tần B� La, A Sấm B� kệ v.v� đ�y l� căn bản, nhiếp thủ hết thảy danh c� tự nghĩa kh�c, cho n�n gọi l� tối thượng. Đ�y ch�nh l� sở thuy�n, l� cửa của ph�p tối thượng năng thuy�n sở thuy�n kh�c. Năng thuy�n cũng l� cửa của ph�p năng thuy�n sở thuy�n kh�c, v� nhiếp thu hết thảy danh, c�, tự v.v�
+ Tần B� La : l� số thứ 18 trong 52 số tiểu thừa.
+ A Sấm B� : l� số thứ 20. Đ�y l� số kệ tụng của kinh gi�o đại thừa kh�c. Đ�y đều l� năng nhiếp, n�n gọi l� ph�p m�n, tức l� v� số kệ.
Luận n�i rằng trong 17 c�u, đ�y l� c�u n�u � tổng qu�t, c�n c�c c�u kh�c l� c�c c�u n�u c�c � t�ch biệt.
Kinh n�y chỉ c� ba :
1) V� lượng nghĩa thể dụng thắng.
2) Gi�o Bồ t�t ph�p h�a căn thục.�
3) Được Phật hộ niệm, y v�o Phật m� c�.
Ba nghĩa nổi trội, n�n đặc biệt phải n�i đến.
-HỎI : t�n thứ 16 của Kinh V� Lượng Nghĩa c�n gọi Diệu Ph�p Li�n Hoa. Nay n�i Kinh V� Lượng Nghĩa rốt r�o nhập V� Lượng Nghĩa Xứ tam muội, từ tam muội đ� khởi l�n mới thuyết kinh n�y cũng gọi l� Diệu Ph�p Li�n Hoa. Vậy hai t�n gọi đ� kh�c nhau ở chỗ n�o ?
Đ�P :� c� năm c�ch giải th�ch :
1) Gọi l� Li�n Hoa v� được đặt t�n theo cả hai thời kỳ, như hoa sen kia l�c chưa ra khỏi mặt nước, v� bản t�nh của n� l� c� thể ra khỏi mặt nước n�n vẫn gọi l� hoa sen. Kinh kia cũng thế, thuyết về t�nh của tr� tuệ l� c� thể ra khỏi được nước, bấy giờ t�nh c� thể khai ph� vẫn chưa được d�ng để h�a độ cho nhị thừa hướng tới nhất thừa. Nay kinh n�y ch�nh l� để h�a độ họ ngộ nhập địa vị đại thừa vượt ra khỏi nhị thừa, n�n như hoa sen khi đ� ra khỏi nước rồi cũng vẫn gọi l� Li�n Hoa.
Kinh kia ch�nh danh l� V� Lượng Nghĩa, b�ng danh l� Diệu Ph�p Li�n Hoa, v� chủ yếu nhằm v�o Bồ t�t, thứ nữa mới l� khiến Thanh văn nghe rồi, t�n giải chẳng ngu về ph�p, sau đ� mới h�a nhập.
Kinh n�y ch�nh danh l� Diệu Ph�p Li�n Hoa, cũng được b�ng danh l� V� Lượng Nghĩa, v� mục đ�ch ch�nh l� h�a độ Thanh văn ngộ nhập nhất thừa. Thời vị tuy c� kh�c, nhưng thể t�nh kh�ng hai. Cho n�n khi sắp thuyết kinh n�y th� trước ti�n nhập V� Lượng Nghĩa Xứ tam muội.
2) Kinh V� Lượng Nghĩa gọi l� Ph�p Hoa c�ng với kinh n�y danh thể kh�ng hai.
�V� thời đ� chỉ gi�o h�a Bồ t�t, chưa c� nhị thừa hướng tới nhất thừa, n�n thuyết� Gi�o L�� dựa v�o diệu l� ch�n như, ch�nh danh gọi l� V� Lượng Nghĩa, b�ng danh gọi l� Diệu Ph�p Li�n Hoa.
�V� l�c n�y gi�o h�a cho hạng nhị thừa kia hướng tới nhất thừa, n�n thuyết năng y Hạnh Quả, ch�nh danh gọi l� Diệu Ph�p Li�n Hoa, v� như hoa sen ra khỏi mặt nước, nhưng vẫn được b�ng danh l� V� Lượng Nghĩa.
3) Kinh kia căn cứ v�o Thể của tr� tuệ m� gọi l� Ph�p Hoa, kinh n�y căn cứ v�o c�ng năng của tr� tuệ m� gọi l� Ph�p Hoa, v� hội hợp hai thứ m� quy về một vậy.
4) Th�m nữa, kinh kia lấy gi�o l� gọi l� Li�n Hoa, v� Bồ t�t đ� tu nh�n của nhất thừa, hướng tới quả nhất thừa, n�n chẳng v� họ m� thuyết Hạnh Quả nhất thừa gọi l� Ph�p Hoa. Bởi v� họ chẳng biết gi�o l� cho thuốc theo bệnh, n�n chỉ thuyết gi�o l� gọi l� Ph�p Hoa.
Nay trong hội n�y nhị thừa chưa thể cho thuốc theo bệnh, n�n chẳng v� họ m� thuyết gi�o l� Li�n Hoa, chỉ thuyết cho họ hai thứ hạnh quả gọi l� Li�n Hoa khiến họ hướng tới m� ngộ nhập. Cho n�n kinh phần dưới n�i rằng : �cưỡi xe b�u n�y thẳng tới đạo tr�ng�. Đ� l� hoa Nh�n Hạnh vậy. Chỉ d�ng Phật tri kiến m� khai thị gi�c ngộ cho ch�ng sinh v.v� đ� l� quả Li�n Hoa.
Th�m nữa, trong khai thị ngộ nhập, Luận tự giải rằng : �Khai c� nghĩa v� thượng. Thị tức l� đồng nghĩa. Ngộ c� nghĩa l� chẳng biết. Nhập l� khiến chứng nhập Bất tho�i địa�. Ba thứ đầu l� quả, một thứ sau l� nh�n. Kinh Thắng Man cũng thế v� chỉ thuyết nh�n quả nhất thừa gọi l� nhất thừa.
5) Kinh kia lấy hai loại Gi�o, L� gọi t�n l� Li�n Hoa; kinh n�y đối với Gi�o, L�, Hạnh, Quả của nhị thừa đ� đều gọi l� Li�n Hoa, v� nghĩa trọn vẹn.
Như tr�n đ� n�i, ba nghĩa đầu giải th�ch kinh kia kinh n�y về Thể đều giống nhau, hai nghĩa sau giải th�ch kinh n�y rộng v� kinh kia hẹp.�
Do nghĩa n�y n�n Kinh V� Lượng Nghĩa kia chỉ căn cứ v�o hai nghĩa m� gọi l� v� lượng : một l� Ph�p, hai l� Nghĩa.
Luận rằng : v� th�nh tựu Tự Nghĩa (n�n gọi l� Kinh V� Lượng Nghĩa). Tự l� gi�o ph�p. Nghĩa l� những điều giải th�ch.
Kinh V� Lượng Nghĩa kia n�i rằng : �v� ch�ng sinh t�nh dục v� lượng, n�n ph�p cũng v� lượng. V� ph�p v� lượng n�n nghĩa cũng v� lượng. V� lượng nghĩa ấy từ một ph�p sinh. Một ph�p ấy tức l� v� tướng�.
Song nay kinh n�y tuy l�c đầu t�n dương Gi�o, L�, nhưng phần kinh văn sau phần nhiều gọi Hạnh, Quả l� Li�n Hoa, v� thực thể c�c chỗ kinh văn tr�n dưới cũng chung cho cả Gi�o, L�, Hạnh, Quả.
C�ch giải th�ch sau l� hay. Ph�p Hoa đ� vậy, nhất thừa cũng thế. Cứ theo như đ�y, chắc chắn sẽ đều hiểu hết.
*
-Kinh văn : �Phật thuyết kinh n�y xong� tới �th�n t�m chẳng động�.�
T�n rằng : đ�y l� th�nh tựu thứ tư, l� th�nh tựu�dựa v�o uy nghi t�y thuận để thuyết ph�p m� an trụ. Trụ c� nghĩa l� y chỉ an xử. Ở đ�y n�i r� l� y chỉ an xử ở uy nghi cần dựa v�o để thuyết ph�p, t�y thuận quỹ tắc thuyết ph�p. Điều n�y đ�ng ra phải n�i l� th�nh tựu trụ ở uy nghi t�y thuận cần dựa v�o để thuyết ph�p.
�Thuyết kinh V� Lượng Nghĩa xong th� ngồi kiết gi�� biểu hiện tr� xứ th�m l� mới c� thể thuyết ph�p. Như thuyết B�t Nh� trước hết phải trụ ở niệm đối diện, sau đ� khởi l�n rồi mới thuyết kinh.
� Ngồi c� hai tướng (tức hai kiểu) :�
1) Ngồi kiểu h�ng phục, lấy ch�n tr�i đ� l�n ch�n phải.
2) Ngồi kiểu c�t tường, lấy ch�n phải đ� l�n ch�n tr�i. Nay sắp thuyết ph�p th� ngồi theo tướng c�t tường.�
* Gia : c� nghĩa l� chồng, tức ch�n chồng ch�o nhau. C� chỗ viết l� �gi�� [� 跏�� ] chẳng biết chữ n�y từ đ�u m� ra.
Ở đ�y n�i r� y chỉ an xử ở quỹ nghi như thế n�o m� thuyết ph�p. Nay y theo ba loại nghi quỹ :
1) Y v�o Tam muội th�nh tựu, đ� l� nhập v�o Tam muội, th�n t�m chẳng động.
2) Y v�o kh� thế gian, đ� l� trời mưa bốn loại hoa, đất động theo s�u c�ch.
3) Y v�o ch�ng sinh thế gian, đ� l� bốn ch�ng t�m bộ hoan hỷ v.v�
Nhập định chứng ch�n, khởi b�o mu�n vật, ch�ng sinh hoan hỷ, n�n chia l�m ba loại. Chẳng phải chỉ an toạ m� đ� gọi l� uy nghi.�
Tam muội : tiếng Phạm l� Tam Ma Địa, ở phương đ�y gọi l� Đẳng tr�, nghĩa l� b�nh đẳng tr� t�m m� đạt tới cảnh, đ� tức l� định vậy. Gọi l� Tam-muội, đ� l� phi�n sai.
Ph�p định do qu�n l� v� tướng, đ� gọi l� V� Lượng Nghĩa Xứ tam muội.
�Xứ : chỉ xứ sở. V� Lượng Nghĩa : c�c nghĩa được giải th�ch trong gi�o l� V� Lượng Nghĩa. Nh�n ch�n l� m� sinh ra n�n thuyết ch�n l�, đ� gọi l� Xứ.
Luận giải th�ch điều thứ nhất : y v�o Tam muội th�nh tựu c� hai nghĩa :
1) Th�nh tựu lực tự tại v� th�n, t�m chẳng động.�
C� nghĩa l� nếu chẳng nhập Tam muội, c� sự ph�n biệt dao động, thế th� chẳng thể chứng thuyết tự tại. Nay nhập Tam muội, th�n t�m chẳng động, l�a sự ph�n biệt dao động, do đ� m� c� được � năng lực chứng thuyết tự tại, n�n gọi l� th�nh tựu lực tự tại, th�n t�m chẳng động.
2) L�a mọi chướng, v� theo lực tự tại.
C� nghĩa l� được nhập Tam muội, l�a c�c định chướng, t�y thuận ở ph�p, chứng thuyết tự tại. V� nếu c� định chướng th� sẽ chẳng tự tại trong việc chứng v� thuyết.�
Sau đ� luận giải th�ch ri�ng lực tự tại tr�n c�
hai :
�Một l� tuỳ thuận ch�ng sinh chẳng thấy ph�p đối trị, nhiếp thủ, gi�c s�t Bồ đề phần. Đ�y l� giải th�ch lực tự tại ban đầu. � n�i c�c ch�ng sinh chẳng thể tự nhi�n thấy đạo đối trị v� lậu, m� phải tư duy, gi�c s�t mới thấy được. Nay Phật cũng thế, tuỳ thuận ch�ng sinh chẳng thể tự nhi�n thấy được đạo đối trị. Cho n�n Phật nay cũng nhập định, tư duy, nhiếp thủ để gi�c s�t Bồ đề phần của đạo đối trị v� lậu.
�Hai l� để đối trị phiền n�o ki�n chấp từ đời v� thủy tới nay. Đ�y l� giải th�ch lực tự tại t�y thuận. Phiền n�o ki�n chấp chỉ sự ph�n biệt dao động. V� ph�n biệt dao động n�n t�m thị phi khởi l�n. V� t�m thị phi khởi l�n, n�n sinh ra �i huệ hoặc (phiền n�o do sự y�u gh�t g�y ra). �i huệ hoặc nảy sinh th� c�c nghiệp khởi l�n. V� c�c nghiệp khởi l�n, n�n bị nhiều nỗi khổ xoay vần. Nay để đối trị c�i t�m ph�p chấp ph�n biệt dao động n�y, n�n nhập Tam muội l�a Ki�n chấp hoặc.
Luận c�n giải th�ch rằng : do nhập định n�n c� thể động được thế giới v� biết được mọi sự trong v� lượng v� bi�n kiếp thời qu� khứ. Chẳng nhập định th� thần biến chẳng khởi, chẳng biết h�nh tướng đ� thị hiện trong đời qu� khứ.�
-HỎI : Phật kh�ng l�c n�o kh�ng định t�m, h�nh, trụ thường ở trong định, chẳng khởi diệt định m� hiện uy nghi. Nay cần g� m� phải nhập ?
Đ�P : c� mười nghĩa (tức mười l� do).�
1) Nhập định hay xuất định đều t�y duy�n, động hay tĩnh đều l� để l�m lợi �ch cho ngoại vật (chỉ ch�ng sinh).
2) Nếu chẳng nhập định th� kh�ng c� c�ch n�o để m� ph�ng quang thị hiện c�c điềm l�nh. Nếu chẳng nhập định th� e rằng sẽ chẳng phải l� điềm l�nh của Phật.
3) Để tỏ r� sự xem x�t căn cơ khi định thuyết ph�p.
4) Để tỏ ra ph�p n�y đặc biệt diệu mầu, n�n nhập định qu�n s�t khiến người nghe ph�p t�n trọng.
5) Để tỏ r� tuệ ắt phải do chứng l� nhập định mới c� thể khởi l�n được, n�n l�m mẫu mực cho kẻ hậu học khiến họ tu định, tuệ.
6) Thị hiện định tuệ vi�n m�n, v� thuyết ph�p thể hiện tuệ m�n, nhạ�p định thể hiện định m�n.
7) Để l�m mẫu mực cho đời mạt thế, khi thuyết ph�p trước hết phải tự tĩnh t�m.
8) Thị hiện tướng th�ng minh giỏi tư duy, cũng l� để khiến người kh�c phải x�t kỹ sự thật.
9) Nhập định thị hiện điềm l�nh để ph�t khởi ba lần vấn đ�p. Nếu chẳng như thế th� kh�ng c� sự thưa hỏi của ng�i Di Lặc v.v�
10) Để thể hiện r� tam mật : nhập định l� � mật, ph�ng quang l� th�n mật, thuyết ph�p l� ngữ mật.
N�n c� b�i tụng rằng :
T�y,Thụy, Thẩm, Diệu, Sư.
M�n, Vị, Tư, Vấn, Mật.
(T�y duy�n, điềm l�nh, s�u x�t,
Diệu mầu, mẫu mực, vi�n m�n,
Tĩnh t�m, tư duy, vấn đ�p,�
Với th�m Mật ngữ l� mười).
-HỎI : sắp thuyết kinh Ph�p Hoa, cớ sao lại phải nhập V� Lượng Nghĩa định. V� sao m� chẳng nhập Ph�p Hoa tam muội ?�
Đ�P : tức như khi sắp thuyết Kinh B�t Nh�, trước hết cũng phải nhập định. Kinh Năng Đoạn n�i : �sửa sang cho th�n m�nh ngay ngắn, t�m nguyện đ�ng đắn, trụ ở niệm đối diện, rồi sau mới thuyết ph�p�. Đ�y cũng như vậy, trước ti�n nhập V� Lượng Nghĩa tam muội, rồi sau mới thuyết Kinh Ph�p Hoa, v� thể của Ph�p Hoa l� v� lượng nghĩa, n�n Ph�p Hoa tam muội tức l� V� Lượng Nghĩa tam muội. Kinh V� Lượng Nghĩa thuyết cho Bồ t�t, Kinh Ph�p Hoa thuyết cho Thanh văn.
Nội dung Kinh V� Lượng Nghĩa l� sản sinh ra v� lượng nghĩa, c�ng năng của Kinh Ph�p Hoa l� vượt ra khỏi nhị thừa. Nội dung, c�ng năng dẫu kh�c, song thực chất hai kinh đ� l� một, cho n�n l�c sắp thuyết Ph�p Hoa, trước ti�n phải nhập V� Lượng Nghĩa tam muội.�
Hạ văn cũng c� chỗ n�i đến sự ngộ nhập Ph�p Hoa tam muội m� kh�ng n�i đến sự nhập V� Lượng Nghĩa tam muội, đ� chỉ l� do y�u cầu �t�y cơ tế vật� (t�y theo căn cơ m� h�a độ ch�ng sinh) cần phải d�ng phương tiện thiện xảo m� th�i. Danh tuy c� hai, m� thực thể chẳng kh�c.�
Th�m nữa, lại v� Gi�o, L�, Hạnh, Quả kh�c nhau, như tr�n đ� n�i. Ngo�i ra, trước ti�n cần quan s�t ph�p thể ch�n như, sau đ� mới thuyết Kinh Ph�p Hoa n�i về nh�n quả c�ng năng.
*
-Kinh văn : �Bấy giờ trời mưa�� tới� �c�ng c�c đại ch�ng�.�
T�n rằng : ở đ�y n�i r��kh� thế gian c� hai : một l� mưa hoa, hai l� động đất.�
Nay ở đ�y giải mưa hoa :�
Hoa Mạn Đa La, ở phương đ�y gọi l� Th�ch �, v� ai nh�n thấy trong t�m sẽ ưa th�ch.�
Hoa Mạn Th� Sa, ở đ�y gọi l� Nhu Nhuyễn, v� thể hoa nhu nhuyễn cũng khiến cho người n�o nh�n thấy sẽ l�a được ba nghiệp Cương Chiếu Kho�ng.�
Ma ha , c� nghĩa l� đại (lớn).
Kinh mới dịch gọi l� hoa Th�ch �, hoa Đại Th�ch �, hoa Nhu Nhuyễn, hoa Đại Nhu Nhuyễn. Theo đ�ng như thứ tự tức l� bốn loại hoa trong kinh n�y, � muốn n�i r� ph�p l�m vui l�ng mọi người, điều phục ba nghiệp.�
Cũng c� chỗ n�i chữ Vũ trong �Thi�n vũ� �m đọc l� Vu.
� Hoa c� năm đức :�
1) �t m�i thối tha, biểu trưng cho việc đ� nghe ph�p rồi th� m�y chướng cấu bị ti�u tan.
2) Quốc độ nghi�m tịnh, biểu hiện đ� nghe ph�p rồi th� d�ng c�c điều thiện t� điểm cho bản th�n. N�n phần dưới của kinh n�i rằng : �m� thế giới n�y hết thảy đều trang nghi�m thanh tịnh�.
3) Ph� vẻ tốt tươi, nh�n thấy cả đ�i, biểu trưng cho việc Phật sắp khai thị, tuy�n thuyết nhất thừa.
4) Sau hoa kết quả, biểu hiện sau khi nghe ph�p rồi th� chứng được Bồ đề.
5) M�i thơm bay xa, người ta ngửi thấy đều hoan hỉ ưa th�ch, tượng trưng cho Phật đức b�n trong đầy đủ, danh vang khắp mười phương, ch�ng sinh người n�o được nghe cũng đều t�n s�ng ngưỡng mộ.
Chỉ mưa hoa n�y, chẳng phải hoa kh�c : v� tượng trưng cho việc nghe kinh n�y rồi th� ph�t t�m hoan hỷ ưa th�ch, l�a c�i t�m ương ngạnh cố chấp của nhị thừa.
Th�m nữa, khi sắp khai thị Gi�o L� Hạnh Quả nhất thừa l� ch�n thực, cũng khai thị bốn ph�p nhị thừa coi đ� l� quyền t�ch. Cho n�n mưa bốn hoa cũng l� để độ cho bốn loại ch�ng sinh (tức Nỗn, Thai, Thấp, H�a), ph�t bốn niệm trụ, tu bốn ch�nh cần, được bốn thần t�c, thực h�nh bốn ph�p t�ch, chứng bốn đế l�, chặn bốn d�ng, đoạn bốn hệ phược, khử bốn �ch, được bốn Diệu �m, ngộ bốn Niết b�n, chứng bốn đức. Mưa bốn hoa n�y chẳng tăng chẳng giảm, rắc hoa l�n Phật để tỏ � c�ng d�ng, biểu hiện bốn việc của Phật đ� xong xu�i. C�ng đại ch�ng lấy b�ng rợp m� che chở cho ch�ng sinh, thể hiện đại ch�ng cũng sẽ th�nh bốn ch�ng.
*
-Kinh văn : �Khắp thế giới Phật s�u loại chấn động�.�
T�n rằng : nơi đức Th�ch�Ca cai quản l� tam thi�n đại thi�n, gọi l� thế giới Phật. Thế giới Phật đ� đều động, n�n gọi l� khắp thế giới Phật đều động. Đ� l� động xứ vậy. Trong b�i tụng ở dưới n�i : �v� thế giới n�y s�u loại chấn động�, cho n�n biết rằng chỉ động thế giới Th�ch Ca, chứ chẳng phải l� động mười phương thế giới.
Hoặc việc động khắp n�y giống như việc ph�ng quang chiếu s�ng. Chẳng thế th� ph�ng quang cớ sao lại rộng m� động giới lại hẹp ? Hạ văn chỉ căn cứ v�o chỗ gần, n�i r� việc h�a độ cho thế giới n�y bỏ qua quyền lấy thực. Hoặc y theo điều giải th�ch ban đầu, chỉ c� thế giới n�y động, r� r�ng bỏ quyền lấy thực.
�Chấn : c� nghĩa l� �động� l� �khởi�.
�Về Lục động c� ba :
1) S�u thời động : Kinh Trường A H�m n�i : �đ� l� nhập thai, xuất thai, xuất gia, th�nh đạo, chuyển ph�p lu�n, nhập Niết b�n�. Thời nay động l� thời chuyển ph�p lu�n.
2) S�u phương động : Kinh B�t Nh� tập thứ t�m n�i : �đ� l� Đ�ng dềnh th� T�y ch�m, T�y dềnh th� Đ�ng ch�m, Bắc dềnh th� Nam ch�m, Nam dềnh th� Bắc ch�m, giữ�a dềnh th� r�a ch�m, r�a dềnh th� giữa ch�m�. Nay s�u phương động n�y c� tất cả.
3) S�u tướng động : Kinh Đại B�t Nh� n�i: �(s�u tướng) đ� l� Động, Dũng, Chấn, K�ch, Hống, Bộc�. Lung lay chẳng y�n th� l� Động. Dập dềnh lồi l�m th� gọi l� Dũng, hoặc s�u phương nổi ch�m l� Dũng. C� tiếng động ngầm l� Chấn. Xưa gọi từ thấp m� l�n cao l� khởi, nay gọi c� sự va đập l� K�ch. Vang động ầm ầm l� Hống. Xưa gọi l�m cho ch�ng sinh tỉnh giấc l� gi�c, nay gọi ph�t ra tiếng động, l�m cho giật m�nh l� Bộc.
�Mỗi loại n�y lại c� ba mức độ, (nh�n l�n gộp lại) gọi l� 18 tướng động. Kinh B�t Nh� n�i : �đ� l� Động, Đẳng động, Đẳng cực động cho đến Bộc, Đẳng bộc, Đẳng cực bộc. Chỉ động khe khẽ gọi l� Động. C�c nơi đều động th� gọi l� Đẳng động. Khắp nơi động to th� gọi l� Đẳng cực động.
Những điều kh�c đều căn cứ v�o đ�y m� suy ra th� biết. Nay đ�y chỉ n�u chung gọi l� Lục động. Chỉ l� một chấn động trong 18 biến.
Kinh Thắng Tư Duy Phạm Thi�n n�i rằng c� bảy nh�n :
1)� Để l�m cho c�c ma phải kinh sợ.�
2) Để khiến đại ch�ng đương thời chẳng khởi t�n t�m.
3) Để cho kẻ ph�ng dật phải tự gi�c ngộ.
4)� Để họ nhớ ph�p tướng.�
5)� Để khiến họ quan s�t thuyết xứ.�
6) Để người th�nh tựu được giải tho�t.�
7) Để khiến họ t�y thuận m� hỏi nghĩa ch�nh.
�Nay cũng c� thể như thế, n�n thị hiện động tướng.
*
-Kinh văn : �Bấy giờ trong hội� tới �một l�ng ngắm Phật�.�
T�n rằng : đ�y l� ch�ng�sinh thế gian.� C� bốn : một l� bốn ch�ng, hai l� t�m bộ, ba l� hai vua, cuối c�ng l� kết : hoan hỉ.
� Tiếng Phạm : � Ba S�ch Ca, � Ba Tư Ca. �� Ba� c� nghĩa l� cận. �Ca� l� sự. �S�ch� l� �m chỉ đ�n �ng. �Tư� l� �m chỉ đ�n b�, v� c�c nam nữ thụ giới rồi th� c� thể gần gũi phụng sự Tỳ kheo, Tỳ kheo ni ch�ng, cho n�n gọi l� Cận sự nam, Cận sự nữ. Xưa phi�n l� Ưu b� tắc, Ưu b� di, v� gọi t�n l� Thanh t�n nam, Thanh t�n nữ. Đ� đều l� sai.
�Dạ xoa : ở phương đ�y gọi l� Dũng kiện. Bay tr�n kh�ng trung, lướt tr�n mặt đất giống c�c La s�t.
�La S�t : c� nghĩa l� Bạo �c, c�n gọi l� Khả �y (đ�ng sợ) c�c từ đ� đều phi�n �m sai.
Đ�ng với tiếng Phạm th� phải phi�n �m l�: Dược Xoa, La S�t Sa.
� Tiếng Phạm gọi l� Mạc H� Lạc Gi�, ở phương đ�y gọi l� Bụng to, chỉ cho c�c lo�i b� bằng bụng như trăn lớn, rồng đất. Gọi l� Ma Hầu La Gi� l� phi�n �m sai. C�c điều kh�c th� như tr�n đ� n�i.
- Chuyển lu�n th�nh vương : c� bốn loại. B�i tụng của Kinh Nh�n Vương n�i :
Bồ t�t thập thiện ph�t t�m lớn,
L�a hẳn biển khổ trong ba c�i,
Trung hạ phẩm thiện : T�c t�n vương,
�Thượng phẩm thập thiện :� Thiết lu�n vương,
Tập chủng đồng lu�n : hai thi�n hạ,
Ng�n lu�n : ba trời T�nh chủng t�nh,
N�i đạo đức bền : Chuyển lu�n vương,
�nh v�ng bảy b�u : bốn thi�n hạ.
Ở đ�y ba chủng t�nh kh�c với c�c kinh kh�c, vị Kim lu�n cũng kh�c với Kinh Thập Địa.
T�y theo từng hội m� giải th�ch như Kinh Vương Ph�p Niệm hội thứ hai, Du Gi� hội thứ tư, thuyết rộng về c�c tướng nghiệp quảv.v� t�y theo sự ứng cảm m� được bốn lu�n : Kim, Ng�n, Đồng, Thiết, c�c vật như bảy b�u v.v� để m� gi�o h�a ch�ng sinh.�
Đại ch�ng nh�n thấy thần biến hiếm c� kỳ lạ, chứng được ph�p vị tằng hữu (chưa từng c�), ph�t thắng t�m c�ng hoan hỷ với ch�ng sinh b�t bộ, chắp tay lắng l�ng lắng nghe, nhất t�m nh�n Phật, mong Phật ph�t lời v�ng.
*
-Kinh văn : �Bấy giờ Phật ph�ng ra tướng h�o quang trắng từ giữa hai l�ng m�y�.�
T�n rằng : đ�y l� th�nh tựu thứ năm : th�nh tựu y�chỉ v�o thuyết nh�n. Luận c� hai điều giải th�ch :�
1) C�c đại ch�ng kia hiện đang thấy tướng lạ, thấy sự chẳng thể nghĩ b�n, nghĩ rằng Như Lai chắc sẽ thuyết ph�p cho ta, cho n�n khao kh�t ngưỡng mộ muốn được nghe sinh t�m hy hữu. Đ� gọi l� th�nh tựu y chỉ thuyết nh�n.
Bởi vậy mới ph�ng đại quang minh, thị hiện biết bao nhi�u sự trong c�c thế giới. Đức Phật thuyết ph�p ắt để tế độ ch�ng sinh, ch�ng sinh ph�t t�m kh�t ngưỡng hy hữu, đ� gọi l� thuyết nh�n. Nay sắp thuyết ph�p c�i nh�n để y chỉ v�o l� nh�n ch�ng sinh hy vọng kh�t ngưỡng m� thuyết ph�p cho họ.�
Ph�ng quang chiếu xa, tướng lạ kh� biết. Đại ch�ng nh�n thấy h�o quang liền dấy ch�nh niệm : Phật sắp thuyết cho, v� vậy khao kh�t ngưỡng mộ, mong muốn được nghe. Họ đ� sinh t�m hy hữu, th� sau đ� phải n�n thuyết ph�p cho họ. Bởi vậy ph�ng quang c� thể l�m nảy sinh c�i t�m kh�t ngưỡng của ch�ng sinh, cho n�n gọi l� thuyết nh�n.
2) Trước ti�n thị hiện c�c hiện tượng b�n ngo�i như s�u loại chấn động v.v� , sau đ� thị hiện ph�p m�n n�y l� ph�p th�m mật chứng được b�n trong. Bởi vậy trước ti�n thị hiện sự thần th�ng ở b�n ngo�i, biểu hiện Phật thuyết ph�p m�n n�y ch�nh l� do b�n trong chứng được ph�p th�m mật. Lại do b�n trong chứng được ph�p th�m mật cho n�n mới thị hiện thần biến ra b�n ngo�i. Thần biến đ� tỏ r�, biểu hiện Phật sẽ thuyết ph�p đ� chứng được, cho n�n gọi l� thuyết nh�n. Dẫu trước đ� c� mưa hoa động đất, nhưng đ� vẫn chưa phải l� khả năng đặc biệt tuyệt vời. Nay ph�ng thần quang lại c�ng rất l� kỳ diệu hiếm c�. Do b�n trong chứng được ph�p th�m mật, n�n những điều thị hiện ra ngo�i kh� thể nghĩ b�n. Do thuyết nh�n n�y m� chỉ n�u ri�ng điềm l�nh n�y.
Trong n�y c� ba � : một l� ph�ng quang, hai l� chiếu cảnh, ba l� điều sở kiến.
Đ�y l� � đầu ti�n :�
- L�ng m�y : l� vẻ đẹp của đầu mặt. Tượng trưng cho điều Phật thuyết l� vẻ đẹp của t�ng đại thừa rất tốt đẹp ho�n mỹ.
- Giữa : tức l� ở ch�nh giữa của hai b�n, biểu trưng cho việc thuyết trung đạo.
- Trắng : l� gốc của c�c m�u, thể hiện ph�p n�y l� nguồn gốc của tam thừa, bởi vậy v� với hoa sen trắng, với tr�u trắng k�o xe.
- H�o : l� l�ng d�i, cũng c� chỗ nghĩa l� l�ng tơ.
Kinh Qu�n Phật Tam Muội Hải, quyển thứ nhất n�i: �l�c Phật c�n l� th�i tử, l�ng m�y duỗi ra d�i năm thước, l�c ở dưới c�y th� d�i một trượng bốn thước năm tấc, khi th�nh Phật rồi th� d�i một trượng năm thước. Khi ph�ng h�o quang th� c� mười cạnh hiện ra, trong ngo�i �nh s�ng đều đều vắng bặt rỗng rang, xoắn tr�n lại như trăng thu tr�n, r�nh r�nh m�u trắng to�t �nh l�n như tuyết như ngọc, chu vi tới ba tấc�.
- H�o quang c� bảy � nghĩa :�
1) Để khiến người ta sinh l�ng tịnh t�n, biết đ� l� người hơn người.
2) Xua tan tối tăm, trừ sạch ngu si.
3) C� thể đưa người ta tới chỗ s�ng, v� dẫn người ta xuất thế.�
4) Biểu hiện từ trong ph�t ra Tr� quang.
5) Cứu khổ cho ch�ng sinh, do ph�ng quang soi s�ng, n�n mọi nỗi khổ của ch�ng sinh đều bị diệt trừ.
6) Cảnh tỉnh ch�ng sinh, do nh�n thấy �nh quang minh m� những kẻ c� duy�n đều tới.�
7) Khiến ch�ng sinh ch�n gh�t sắc cảnh. C�c ch�ng sinh v.v� tham cảnh sinh tử, l�u ng�y ch�m đắm trong v�ng sinh tử, nh�n thấy �nh quang minh của Phật, b�n ch�n sắc sinh tử, cho n�n Phật mới ph�ng quang.
Kinh Niết B�n n�i : �Phật ph�ng Tứ quang ra từ diện m�n� (Tứ quang : bốn m�u xanh, v�ng, đỏ, trắng)
Kinh Thượng Sinh n�i : �khắp cả th�n Phật tỏa ra sắc v�ng r�ng�. Nay n�i từ giữa hai l�ng m�y ph�ng ra bạch quang. Mỗi thứ đều c� � nghĩa biểu trưng ri�ng vậy.�
Thần cảnh Tr� th�ng c� 18 biến :
1) Chấn động.�������� 10) Đồng loại v�ng th�.�
2) Rực ch�y. 11) Ẩn.
3) Lưu bố.�������������� 12) Hiển.�
4) Thị hiện. 13) Sở t�c tự tại.
5) Chuyển biến.����� 14) Chế tha thần th�ng.��
6) V�ng lai. 15) Năng th� biện t�i.�
7) Cuộn lại.������������ 16) Năng th� ức niệm.��
8) Duỗi ra.� 17) Năng th� an lạc.�
9) C�c tượng nhập th�n.� 18) Ph�ng đại quang minh.
Mưa bốn hoa l� tự tại biến. S�u loại chấn động l� chấn động biến. Ph�ng quang ở đ�y l� lưu bố biến. Thấy s�u đường v.v� l� thị hiện biến. Phần dưới phẩm Thần Lực sẽ n�i r� r�ng đầy đủ.
*
-Kinh văn : �Chiếu ở phương đ�ng�� tới� �trời A Ca Ni Tra�.�
T�n rằng : đ�y l� � thứ hai, tức l� chiếu cảnh. Một�thế giới l� một Tam thi�n giới. Chiếu một vạn t�m ng�n thế giới Phật. Chỉ chiếu phương đ�ng, v� từ t�y vực trở về đ�ng l� tr�n, biểu thị c�i � Kinh Ph�p Hoa chỉ độ cho hạng c� căn cơ đại thừa Phật t�nh, chẳng độ cho c�c hạng kh�c, n�n chẳng chiếu nơi kh�c . V� như mặt trời mọc trước ti�n chiếu v�o cao nguy�n, mặt trời Phật cũng thế trước ti�n chiếu soi hạng căn cơ đ� ch�n, cho n�n n�u phương đ�ng ra. Đ� l� c� � nghĩa biểu trưng vậy.
Trong Ch�nh Ph�p Hoa cũng chiếu phương đ�ng, kh�ng hề c� lời văn n�o n�i chiếu nơi kh�c.
�Vạn� : l� số đầy đủ; �T�m� (8) : l� số chẳng đủ, biểu thị đ�y n�i về nhất thừa l� ch�n thực, l� đầy đủ, thể hiện nhị thừa kia chỉ l� quyền t�ch chẳng đầy đủ.
Th�m nữa, �Vạn� : tượng trưng cho mu�n đức của Bảo sở Niết b�n. �T�m� : tượng trưng B�t ch�nh đạo l� xe tr�u của Bồ đề, v� hai thể đ� đều l� nhất thừa. Kinh n�y sắp thuyết, kinh n�y l�m cho người m� nghe đến tột bậc th� được vi�n th�nh. Cho n�n chỉ chiếu thế, chẳng tăng chẳng giảm.�
�Dưới chiếu địa ngục� : c� nghĩa l� nơi n�o c� khổ th� đều cứu vớt.�
�Tr�n tới tận trời� : c� nghĩa l� khuyến kh�ch nơi đ� sướng vẫn cầu đạo nhất thừa. �nh từ bi của Phật rộng khắp hễ đ�u c� duy�n th� đều soi tới. Ch�ng sinh ở địa ngục tuy kh�ng tới hội, tuy kh�ng c� t�m dung dự (t�m chuẩn bị tiếp thu), nhưng cũng chiếu tới để họ khỏi khổ.
�Tiếng Phạm : A Tỳ Ch�, ở phương đ�y gọi l� V� gi�n, v� trong t�m địa ngục đ�y l� thấp nhất, bị khổ kh�ng ngừng, n�n gọi l� v� gi�n.�
�Tiếng Phạm : Nại Lạc Ca, ở phương đ�y gọi l� Khổ kh�, c�n gọi l� Bất khả lạc, c�n gọi l� Phi ph�p h�nh xử, tức l� tạo Phi ph�p h�nh xử ở khắp mọi nơi, nay gọi l� địa ngục, đ� l� gọi theo nơi căn bản to lớn m� th�i.
�Tiếng Phạm : A Ca Ni Sắt Đế, ở phương đ�y gọi l� Chất Ngại Cứu C�nh. A Ca : c� nghĩa l� Chất ngại, Ni Sắt Đế : c� nghĩa l� Cứu c�nh. Gọi A Ca Ni, đ� l� gọi sai. Đ�y l� đỉnh hữu h�nh của Sắc Cứu C�nh thi�n, l� nơi h�o quang c� thể tới được. Chẳng chiếu V� sắc giới, v� ở đ� kh�ng c� xứ.
�Chữ Mị : c� nghĩa như chữ V� (kh�ng, kh�ng c�). B�ng chiếu một vạn t�m ng�n c�i, bao qu�t cả năm nẻo ở tr�n ở dưới, kh�ng đ�u kh�ng khắp.
Chấn động, chỉ ở thế giới n�y, nhằm thức tỉnh ri�ng�những kẻ c� duy�n. Ph�ng quang chiếu tới một vạn t�m ng�n c�i, đ� l� để thể hiện r� quyền thực, cũng như h�o quang chiếu ra, năm nẻo đều được soi. Nhưng những kẻ c� duy�n tập hội nghe kinh, chỉ ở bốn nẻo.
*
-Kinh văn : �Ở thế giới n�y� tới �ch�ng sinh s�u nẻo�.�
T�n rằng :� ở đ�y thuyết�minh về những thứ được chiếu. Gồm c� bảy thứ :�
1) Lục th�.����� 3) Ph�p.���������
2) Phật.� 4) Tứ ch�ng.
5) Bồ t�t. 7) Khởi th�p.�
6) Nhập Niết b�n.��
Bảy thứ n�y lại chia l�m ba :�
- Một l� thấy cảnh sinh tử trầm lu�n.
-� Hai l� thấy Tam bảo xuất hiện.�
- Ba l� thấy cảnh tượng tiến h�nh gi�o h�a ch�ng sinh sau khi Phật diệt độ, để khiến cho ch�ng sinh ưa cảnh Niết b�n, ch�n cảnh trầm lu�n sinh tử m� ph�t t�m tu đạo.

Ch�ng sinh s�u nẻo (Lục th� ch�ng sinh) sinh tử trầm lu�n n�y d�ng s�u m�n m� ph�n biệt :
1. Th�ch danh (giải th�ch t�n gọi).�
2. Xuất thể (chỉ r� bản thể).�
3. Khai hợp (t�ch ra, gộp v�o).�
4. Xứ sở (nơi chốn).�
5. Thọ lượng (tuổi thọ).�
6. Tướng nh�n quả.
1. Th�ch danh (giải th�ch t�n gọi).�
-� Lục (s�u) : l� t�n gọi của số.�
- Th� : l� nẻo phải tới. Nơi chốn phải tới do nghiệp b�o của năm uẩn giả hợp g�y n�n phiền n�o, nơi đ� được gọi t�n l� Th�, được k�m theo số m� giải th�ch.�
Kinh Địa Tr� n�i rằng : những sự được hưởng thụ l� tự nhi�n, n�n gọi l� thi�n (trời). C�u X� Luận n�i : s�ng sủa trong sạch tự tại thần dụng th� gọi l� thi�n. Kinh Niết B�n n�i : v� nghĩ ngợi nhiều n�n gọi l� người. Tạp T�m luận n�i : � vẳng lặng n�n gọi l� người. Tạp T�m luận lại n�i : v� phải cầu cạnh ở người kh�c, lại thường hay bị đ�i lả khiếp sợ, phải lo nghĩ nhiều n�n gọi l� ngạ quỷ (quỷ đ�i). C�u X� luận n�i : v� b�ng h�nh (ngang th�n m� đi) n�n gọi l� lo�i b�ng sinh, hoặc c�n gọi l� s�c sinh.
- S�c : c� nghĩa l� s�c dưỡng (chăn nu�i). L� c�ng cụ gi�p cho người, l� lo�i ch�ng sinh được người s�c dưỡng, n�n gọi l� s�c sinh.
�� Tiếng Phạm : Nại Lạc Ca, ở phương đ�y gọi l� Khổ kh�, như tr�n đ� giải th�ch.
�- Na Lạc Ca : phương đ�y gọi l� Kẻ �c. Kẻ g�y ra điều �c, sinh ở trong khổ kh�, n�n gọi l� Khổ kh�. Kh�ng c� t�n gọi l� địa ngục, v� nơi chốn chẳng nhất định, chẳng ri�ng g� ở dưới đất. Kinh Địa Tr� n�i : đ� l� loại tăng thượng khả yếm (tăng th�m những điều đ�ng gh�t). Tạp T�m luận cũng gọi l� loại bất khả lạc (chẳng thể vui sướng), cho n�n gọi l� địa ngục.
� Tiếng Phạm : A Tố Lạc, ở phương đ�y gọi l� lo�i phi thi�n. Tr�n kia đ� giải th�ch rồi.
2. Xuất thể (n�i r� bản thể) :
Lục th� đều lấy thức thứ t�m tức Dị thục thức l�m bản thể, c� t�nh chất v� ph� v� k�. Cho n�n Duy Thức n�i rằng : thức thứ t�m n�y l� bản thể tạo lập ra Giới, Th�, Sinh. Lại n�i : thức n�y đủ để l�m bản thể của Giới, Th�, Sinh, chẳng cần phải chấp trước l� c� mệnh căn thực sự kh�c. Th�m nữa c�c lo�i hữu t�nh lưu chuyển trong Ngũ th�, Tứ sinh, nhưng bản thể của Th�, Sinh vẫn l� Dị thục thức.
3. Khai hợp (t�ch ra, gộp lại) :�
. Gộp lại : Lục th� gộp lại l�m một, đ� l� một kỳ sinh tử.
. T�ch ra : l�m 2, 3, 4, 5, 6, 7, 9, 25 c�i.
�+ T�ch ra l�m 2 , đ� l� :
�- Thiện th� (nẻo thiện, lo�i thiện) v� �c th� (nẻo �c, lo�i �c).
�- Ph�n đoạn sinh tử v� Biến dị sinh tử.�
�+ T�ch ra l�m 3 , đ� l� :
�- Tam giới : Dục giới, Sắc giới v� V� sắc giới.
�+ T�ch ra l�m 4 , đ� l� :
�- Tứ sinh : bốn lo�i sinh theo bốn c�ch� Nỗn, Thai, Thấp, H�a.
�- Tứ hữu : một l� Sinh hữu, hai l� Bản hữu, ba l� Tử hữu, bốn l� Trung hữu.
�- Bốn loại sinh tử, đ� l� : Phương tiện sinh tử, Nh�n duy�n sinh tử, Hữu hữu sinh tử, V� hữu sinh tử.
�+ T�ch ra l�m 5 , đ� l� :
�- Ngũ th�, chừa lo�i A Tố Lạc ra.
�+ T�ch ra l�m 6 , đ� l� :
�- Lục th�, như trong kinh văn n�y đ� n�i (lục th� như lục đạo).
�+ T�ch ra l�m 7 , đ� l� :
�- Thất hữu : gồm Ngũ th� c�ng Nghiệp hữu, Trung hữu.
�+ T�ch ra l�m 9 , đ� l� :
�-� Cửu hữu hoặc Cửu hữu t�nh cư.
�+ T�ch ra l�m 25 , đ� l� :�
�- Nhị thập ngũ hữu, sẽ n�i ở sau.�
�Theo Tạp T�m luận th� hạng phi thi�n l� thuộc Quỷ th�, nhưng Du Gi�, Phật Địa luận lại cho l� thuộc Thi�n th�. Kinh Ch�nh Ph�p Niệm cho l� thuộc cả hai lo�i quỷ v� s�c sinh. Trong Kinh Gi� Đ� th� cho l� thuộc cả ba lo�i : Quỷ, S�c, Thi�n. Nay theo đại thừa th� chỉ thuộc Thi�n th�, lấy (c�ch giải th�ch trong) Du Gi�, Phật Địa luận l�m ch�nh, h�nh vi (của loại n�y) phần nhiều chẳng th�nh thực, lấy việc xiểm nịnh dối tr� l�m đầu, chẳng h�nh động thẳng thắn th�nh thực như chư thi�n n�n gọi l� loại phi thi�n, cũng như người m� bất nh�n th� gọi l� hạng phi nh�n, chứ chẳng gọi l� phi quỷ, phi s�c sinh.
C�c m�n kh�c sẽ được giải th�ch ở ph�a dưới trong quyển hai khi giải th�ch b�i tụng Hỏa Trạch của kinh n�y.
Du Gi� quyển bốn v� Kinh Ch�nh Ph�p Niệm cũng tr�nh b�y cặn kẽ về điều n�y. Đoạn n�y n�i về c�c ch�ng sinh s�u nẻo trong một vạn t�m trăm ng�n thế giới. Tất cả đều thấy ở đ�y.
*
-Kinh văn : �Lại thấy c�i ấy� tới �người tu h�nh đắc đạo�.
T�n rằng : đ�y l� nh�n�thấy Tam Bảo xuất hiện, c� ba : một l� Phật, hai l� Ph�p, ba l� Tăng. Trong Tăng c� hai : một l� Thanh văn, hai l� Bồ t�t. Trong Thanh văn n�y lại c� bốn ch�ng.
Luận n�i rằng : tu h�nh c� nghĩa l� chưa được quả th�nh. Đắc đạo tức l� đ� được quả th�nh rồi. Trong bốn ch�ng, c� hai loại n�y, v� mắt thấy th�n Phật, tai được nghe Ph�p, lại thấy c�c ch�ng đ� tu h�nh theo Phật.
*
-Kinh văn : �Lại c�n thấy c�c Bồ t�t� tới �tu h�nh đạo Bồ t�t�.
T�n rằng : đ�y l� Bồ�t�t.�
Nh�n duy�n c� nghĩa l� nguy�n nh�n (l� do). Đ� l� cầu ra khỏi v�ng sinh tử, mau chứng quả Phật, th�nh tựu ch�ng sinh. V� nh�n duy�n đ� m� tu đạo Bồ t�t. Hoặc v� muốn l�m cho c�i Phật trang nghi�m thanh tịnh, th�nh tựu ch�ng sinh m� tu Bồ đề phần, thực h�nh đạo Bồ t�t. Hoặc l� v� tu Tứ nhiếp, Lục độ m� thực h�nh đạo Bồ t�t. C� rất nhiều nguy�n nh�n như vậy.
- T�n giải : c� nghĩa l� tin v� hiểu, đ� l� quả vị trước Trụ địa của Bồ t�t, chưa được th�nh quả.�
- Tướng mạo : tức l� tướng nghi (biểu hiện) của ba nghiệp, đ� l� việc h�nh đạo Bồ t�t.
- Mạo : c� nghĩa l� nghi (biểu hiện).
* Chữ Mạo phải viết l� [ 貌�� ] nếu viết l� [ 狸� , 猊]) th� đều sai.
�Trụ ở Thập địa rồi th� được đạo quả, do thực h�nh đạo Bồ t�t bằng nhiều c�ch, n�n nhập nhị vị.
Th�m nữa, nh�n duy�n c� nghĩa l� b�n ngo�i th� gặp duy�n l�nh, gặp bạn tốt, v� bậc Thiện tri thức l� nh�n duy�n lớn. T�n giải, Tướng mạo l� việc tu h�nh ở b�n trong (nội tu h�nh). Trong việc tu h�nh ở b�n trong n�y, nội t�m h�nh gọi l� t�n giải, th�n ngữ h�nh gọi l� tướng mạo. T�m qu�n diệu l� th� gọi l� t�n giải. Xả đầu mắt v.v� th� gọi l� tướng mạo.
- H�nh đạo Bồ t�t : luận giải th�ch rằng đ� l� y v�o bốn Nhiếp ph�p m� gi�o h�a ch�ng sinh v� d�ng phương tiện m� nhiếp thủ. T�n giải, tướng mạo đều l� thực h�nh đạo Bồ t�t.
Bốn Nhiếp ph�p gồm :
1) Bố th� : phần sau sẽ giải th�ch.
2) �i ngữ : thường n�i những lời khiến người vừa �, thật th� ch�n th�nh, đ�ng như đạo ph�p, � nghĩa t�ch bạch; kh�ng hề cau c�, tươi cười m� n�i, gửi lời� thăm hỏi, an ủi bảo ban, thảy đều th�ch nghi. Thấy ai tiến bộ m� chẳng tự biết l� (bản th�n m�nh) thiện ph�p đ� tăng th� tỏ lời ch�c mừng. Thuyết giảng về gi�o l� Phật ph�p thường xuy�n l�m lợi �ch tốt đẹp cho người.
Đối với kẻ th� o�n m�nh, cũng đều khởi l�n c�c � nghĩ trong sạch. Đối với kẻ cực kỳ ngu si th� thề quyết trừ mối nghi hoặc cho họ, đối với ch�n ph�c điền, mọi h�nh động t� �c x�c xiểm dối tr� đều kh�ng hiềm th� giận gh�t m� tu hạnh �i ngữ kh� tu.
Người n�o định trừ Chướng C�i th� thuyết cho họ c�ch l�m trước. Đối với những người l�nh bản t�m đ� điều phục th� thuyết cho họ về Đế ph�p. Đối với những kẻ hay ph�ng dật th� dạy cho họ để họ xuất ly. Người n�o c� điều nghi hoặc th� giảng giải b�n bạc với họ để họ biết quyết định lựa chọn cho đ�ng. Y v�o Tứ tịnh ngữ, khởi B�t th�nh ngữ.
3) Lợi h�nh : nhờ d�ng �i ngữ n�n trước hết đ� chỉ ra đạo l� đ�ng đắn. T�y theo chỗ sở học m� d�ng t�m từ bi v� nhiễm để khuy�n nhủ d�u dắt, điều phục an xử, x�y dựng cho ch�ng sinh khiến họ thu được c�i lợi trước mắt l� được t�i vị, c�i lợi sau n�y l� xuất gia, c�i lợi mọi mặt l� L�a dục, Khinh an, Giải tho�t.
Những kẻ th�n cận bạn �c, chưa trồng thiện căn, tham trước t�i vị lớn, cực kỳ ph�ng dật, những kẻ ngoại đạo thi�n chấp t� kiến phỉ b�ng thường khởi t�m triền, mười nghiệp �c. Đối với hết thảy mọi kẻ đ�, Bồ t�t đều c� thể khai thị, l�m cho họ được giải tho�t. Khởi t�m đại bi, dẫu bị khổ lớn, t�m kh�ng mỏi mệt, lại c�ng hoan hỷ. Dẫu c� t�i vị bậc nhất nhưng tự m�nh vẫn khi�m nh�n như kẻ t�i tớ, như Chi�n đ� la, như người con hiếu kh�ng nhiễm trần, kh�ng giả dối, c�i t�m từ mẫn th�nh thực thương x�t m�i m�i chẳng sinh tho�i chuyển.
4) Đồng sự : để thực hiện được nghĩa lợi h�nh ấy, nếu khuy�n người kh�c học th� cũng tự m�nh tu học. Dạy cho người kh�c c�ng l�m những việc m�nh đ� tu h�nh, thiện căn ki�n cố, chẳng sinh tho�i chuyển, khiến họ nghĩ rằng :
Những điều dạy cho ta đ�y nhất định l� c� lợi lạc, v� vị đ� tự m�nh cũng l�m. Chẳng thế th� họ sẽ n�i : �bản th�n ngươi đ� chẳng tốt, th� l�m sao m� dạy nổi ta! Ngươi h�y cứ đi m� học hỏi người kh�c về việc n�y�. Cho n�n cần phải tự m�nh l�m.
H�nh động lợi tha của Bồ t�t tuy v� lượng, nhưng chỉ n�u bốn Nhiếp ph�p n�y bao gồm tất cả mọi hạnh. Cho n�n chẳng b�n đến c�c điều kh�c. Trong V� Cấu Xưng sớ, quyển thứ hai, đ� n�u r� c�c nghĩa ấy.
*
-Kinh văn : �Lại thấy chư Phật�� tới� �khởi th�p thất bảo�.�
T�n rằng : đ�y l� thấy�cảnh tiến h�nh gi�o h�a sau khi Phật diệt độ, c� hai cảnh : một l� nhập diệt, hai l� khởi th�p.�
�Tiếng Phạm : Ba Lị Ni Phọc Nam, ở phương đ�y gọi l� Vi�n tịch, c� nghĩa l� vi�n m�n thể tịch diệt. Gọi l� Niết b�n l� gọi sai.
�Niết b�n d�ng s�u m�n để ph�n biệt :�
1) Thể.����������������� 4) Đắc nh�n.�
2) Danh.� 5) Năng chướng.�����
3) Đắc thời.�� 6) Nhập �.����������
Về thể, Niết b�n c� bốn :
� 1) Tự t�nh thanh tịnh Niết b�n.
� 2) Hữu dư y Niết b�n.
� 3) V� dư y Niết b�n.
�4) V� trụ xứ Niết b�n.
Thể của bốn loại n�y l� Đại b�t Niết b�n. C� ba :
- Một l� thể chung của bốn loại, đều l� một ch�n như. Ch�n như đủ ba mới th�nh Niết b�n. Năng sinh vi�n gi�c gọi l� Ma ha B�t nh�, v� thể l� gi�c t�nh. Tại địa vị nhị thừa chẳng sinh vi�n gi�c, chẳng phải l� gi�c t�nh, chẳng gọi l� B�t nh�. Đại Tr� Độ luận n�i rằng : �thuyết Tr� c�ng Tr� xứ đều gọi l� B�t nh��. Cho n�n Kinh Hoa Nghi�m n�i rằng : �tự t�nh thanh tịnh t�m cũng gọi V� sư tr�.
- Hai l� xuất ly khỏi chướng sở tri th� gọi l� Ph�p th�n. Kinh Thắng Man n�i : �tại triền th� gọi l� Như Lai tạng. Xuất triền th� gọi l� Ph�p th�n�. Tại hạng nhị thừa chẳng gọi l� Ph�p th�n, v� chẳng phải l� nơi y chỉ của ph�p c�ng đức.
- Ba l� mọi nỗi khổ đều hết, l�a được nhị tử (hai c�ch chết : ph�n đoạn tử v� biến dị tử), n�n gọi l� giải tho�t. Tại hạng nhị thừa ph�n đoạn tử hết, dẫu l�a hai phược, nhưng vẫn chẳng phải l� giải tho�t vi�n m�n.
Song hạng nhị thừa cũng chứng được một ch�t giải tho�t. Ba thừa c�ng ngồi tr�n giường giải tho�t. Do đ�, nhị thừa cũng gọi l� đắc Niết b�n. Song chẳng phải l� đại Niết b�n, v� nghĩa chẳng đầy đủ.�
Th�m nữa, theo Kinh Niết B�n quyển hai, đại Niết b�n cần phải c� ba sự đầy đủ mới gọi l� nhập đại Niết b�n :�
a) B�t nh�, l� tr� chứng được hai l� kh�ng.�
b) Ph�p th�n, tức l� hai l� đ� chứng được.�
c) Giải tho�t, tức l� do tr� m� chứng l�.
Chướng hết, điều chứng được l� nhờ trạch diệt, thể như ba chấm của chữ Y. Niết b�n cũng thế do tr� chứng ph�p th�n m� được trạch diệt, v� ph�p th�n l� gốc, y v�o đ� m� c� hai, như chữ Y c� hai chấm ở tr�n, một chấm ở dưới, nếu t�ch biệt chẳng th�nh, ba sự r�nh rẽ, c� biệt thể ri�ng.�
V� thử cho ph�p chứng được mỗi sự trong thời điểm kh�c nhau, th� l� cũng chẳng th�nh, v� ba sự Niết b�n chẳng phải l� kh�c nhau, cũng chẳng phải l� một, phải đồng thời chứng đắc mới gọi l� Nhập.
Nếu chẳng th�nh th� B�t nh� l� bậc tối hạ, Giải tho�t l� bậc thứ trung, Ph�p th�n l� bậc thứ thượng. Ba ph�p đồng thời, ba bậc mới được, thế cũng chẳng th�nh. Theo chiều dọc từ tr�n xuống dưới l� Tung, theo chiều ngang từ trước đến sau gọi l� Ho�nh. Nếu ba biệt thể trước sau chứng được th� l� cũng chẳng th�nh.
V� khởi Đại tr�, chứng Ph�p th�n l�, l�a phược giải tho�t, ba sự ấy chẳng phải l� một nhưng cũng chẳng kh�c nhau, đ� gọi l� nhập đại Niết b�n, chẳng phải như nhị thừa chấp ba biệt thể c� ba bậc ri�ng, c� thể lần lượt chứng được ri�ng từng thứ, c�i trước c�i sau, hoặc đồng thời chứng được cả ba, th�nh nhập Niết b�n.
Giải nghĩa t�n gọi của c�c xuất thể kh�c, th� như ch� th�ch ở Duy Thức luận quyển 10.�
Nay ở đ�y n�i r� đức Phật đ� nhập V� dư y Niết b�n chứ chẳng phải l� nhập đại Niết b�n, v� l�c mới th�nh Phật, ng�i đ� chứng được điều n�y rồi. Những người cần độ, nay đ� độ xong, n�n nhập Niết b�n. C�n những người chưa được độ th� cũng đều v� họ m� tạo nh�n duy�n đắc độ, n�n dựng bảo th�p c�ng d�ng X� lợi.
� Tiếng Phạm : Thiết Lợi La, c� nghĩa l� Thể. Gọi l� X� lợi l� phi�n �m sai. Tốt Đổ Ba c� nghĩa l� Cao hiển, gọi l� Th�p, thế l� gọi� sai.
Lại nữa, lời văn của luận b�n về chiếu cảnh ở mục n�y n�i rằng :
- Y v�o kh� thế gian c� nghĩa l� ngang th� chiếu một vạn t�m ng�n thế giới, dọc th� soi tỏ hai c�i ở dưới.
- Y v�o ch�ng sinh thế gian tức l� cảnh ch�ng sinh s�u nẻo đ� thấy. �Số nhiều� c� nghĩa l� v� như dưới đ� đ� n�i thị hiện th�nh v� v�n cảnh. Tức l� năm thứ cảnh sở kiến kh�c, v� thấy rất nhiều sự ở trong n�y.
Luận ph�n t�ch ra l�m bốn thứ :
1/ Thực (ăn, thức ăn), c� nghĩa l� điều nh�n thấy, l� thấy Phật tư trưởng (gi�p cho trưởng th�nh). Nghĩa của nhậm tr� l� nghĩa của Thực. Như vậy tư trưởng ch�ng sinh th� thắng thiện ph�p, trụ tr� ch�ng sinh thiện căn chẳng hoại n�n gọi Phật l� Thực.
Lại c�n n�i rằng : đ� l� thị hiện Y chỉ trụ thực. Nếu thế th� Bồ t�t từ B�t địa trở l�n đối ph�p cũng gọi l� Thị hiện trụ thực, n�n th�u t�m v�o nghĩa n�y.
Th�m nữa, nghĩa của thụ dụng cũng l� nghĩa của thực. Thụ dụng ph�p lạc, năng thực n�n gọi l� thực.
2/- Nghe ph�p, nghĩa như t�n gọi, c� thể biết được.
3/- Tu h�nh, chỉ bốn ch�ng tu h�nh đắc đạo v� Bồ t�t tu h�nh đạo Bồ t�t.
4/- Lạc (vui sướng), đ� l� cảnh nhập diệt đ� được nh�n thấy, v� sinh diệt diệt rồi th� tịch kia l� lạc.
Lạc c� năm thứ :
�
a) Tự t�nh lạc,� d) Thụ đoạn lạc.
b) Nh�n lạc. e) V� n�o hại lạc.�
c) Khổ đối trị lạc.
Lại c� bốn thứ lạc :�
a) Xuất ly.��������� c) Tịch tĩnh.������
b) Viễn ly. d) Gi�c ph�p.
Nhập Niết b�n đ�y ch�nh l� Tịch tĩnh lạc trong bốn thứ sau.
Thị hiện v� v�n cảnh qu�n : c� nghĩa l� ở đ�y biểu hiện v� số hằng sa bảo th�p, v� nhờ qu�n m� biết cảnh n�y. Th�m nữa, v� qu�n thấy v� v�n sự ấy, cho n�n gọi l� chủng chủng qu�n lượng. Từ �chủng chủng� (v� v�n, rất nhiều) l� để giải th�ch c�c sự nhập Niết b�n rồi th� dựng th�p thất bảo, bảo th�p đẹp cao năm ng�n do tuần trong b�i tụng ở dưới.
Lại giải th�ch th�m về bảy sự sở kiến rằng : ch�ng sinh s�u nẻo l� cụ t�c phiền n�o sai biệt, s�u sự dưới ch�n Phật l� cụ t�c thanh tịnh sai biệt.
Trong cụ t�c thanh tịnh sai biệt lại c� sự sai biệt giữa Phật, ph�p v� đệ tử, để thị hiện sự sai biệt của Tam bảo. Trong đệ tử l� c� sự sai biệt về thừa, v� c� sự kh�c biệt giữa hai thừa Thanh văn v� Bồ t�t. Tức l� trong thanh tịnh n�y c� thế giới c� Phật, thấy Tam bảo th� gọi l� c� Phật, c� thế giới kh�ng c� Phật, thấy cảnh Phật nhập Niết b�n c�ng cảnh dựng th�p th� gọi l� kh�ng c� Phật. � �

-Kinh văn : �Bấy giờ Di Lặc�� tới� �m� c� điềm l�nh n�y�.
T�n rằng : đ� l� th�nh�tựu thứ s�u, gồm cả một đoạn d�i n�i về đại ch�ng muốn được nghe ph�p.
Đoạn văn n�y chia l�m ba đoạn nhỏ : đoạn đầu n�i về việc ng�i Di Lặc thị� hiện tướng ho�i nghi, đoạn thứ hai n�i về việc ch�ng nh�n thực sinh t�m nghi hoặc, đoạn cuối c�ng n�i về việc Từ Thị đem hai � m� ph�t vấn.
- Trước hết nh�n Di Lặc đạo m�n l�m chủ, nh�n th�nh hiện thế, gặp duy�n chẳng �t, g�y nghiệp đ� nhiều, lẽ n�o nh�n h�o quang m� lại chẳng biết, qu�n đẳng tr� m� lại chẳng hiểu, chỉ l� thị hiện c�i tướng chẳng biết để cảnh tỉnh ch�ng sinh, cho n�n mới gọi l� Di Lặc thị hiện tướng ho�i nghi.
- Ch�ng nh�n v� căn cơ, địa vị thấp k�m chẳng đo�n được điềm l�nh của bậc đại th�nh, quan s�t c�i tướng bề ngo�i m� sinh ra nghi hoặc cho n�n gọi l� ch�ng nh�n thực sinh t�m nghi hoặc. Đ�y l� đoạn thứ hai.
Di Lặc mang cả hai � của tự v� tha m� hỏi một m�nh Văn Th�, trước ti�n hỏi về nguy�n do, đ� l� đoạn thứ ba.
�Trong đoạn đầu c� bốn � :
1) Ghi lại điềm l�nh rồi hỏi nguy�n nh�n.�
2) N�u ra c�ch hỏi đ�p kỳ lạ.
3) Đề cao c�ng bậc thượng đức.
4) Tự m�nh khi�m nh�n, rồi mới tr�nh b�y.
Đ�y l� đoạn đầu. Diệu dụng v� phương th� gọi l� thần. Thần th�ng chuyển h�a, l�m cho kh�c đi th� gọi l� biến.
Ngo�i ứng với mu�n loại, n�n đặt t�n gọi l� điềm l�nh (thụy). Điềm l�nh tức l� tin, l� ph� ứng (ứng nghiệm). Đ�y hỏi ph�ng quang c� ph� ứng g� ? Bởi vậy ghi lại thuyết nh�n được đưa ra để hỏi.

*
-Kinh văn : �Nay Phật Thế t�n�� tới�� �ai giải đ�p được?�.
T�n rằng : ở đ�y n�u ra sự vấn đ�p kỳ lạ, ch�p việc�trụ ở uy nghi t�y thuận để m� hỏi.�
Nhập tam muội, tam muội l� s�u gọi l� Bất khả tư ngh� (chẳng thể nghĩ b�n). Động đất, mưa hoa, đ� gọi l� thị hiện sự hiếm c�. Hoặc mưa hoa, động đất, ph�ng quang, chiếu xa, ngo�i ứng với căn cơ của ch�ng sinh, đ� đều gọi l� thần biến. Đ�y thuộc mục ch�p lại điềm l�nh để hỏi nguy�n nh�n, chỉ c� nhập Tam muội được gọi l� sự hiếm c�.�
Ai giải đ�p được ? : l� hỏi người n�o giải đ�p.

*
-Kinh văn : �Lại nghĩ như vầy� tới �t�i nay phải hỏi�.
T�n rằng : Văn Th� Sư Lợi v.v� : đề cao c�ng bậc�thượng đức.�
T�i nay phải hỏi : c� nghĩa l� tự nh�n m�nh rồi mới tr�nh b�y.�
Văn Th� Sư Lợi đạo quả vi�n th�nh đ� l�u, thị hiện ở v�o địa vị cuối c�ng của đạo nh�n nối ng�i Ph�p vương của Phật, một m�nh được danh hiệu l� Ph�p vương tử, đ� từng th�n cận được gặp duy�n l�nh c�ng d�ng chư Phật, trồng cội đức s�u, v� tiến t�i tiến hạnh gọi l� c�ng d�ng, v� Văn Th� Sư Lợi trụ Đệ tứ Y, c�ng d�ng 8 hằng sa số Phật, gộp với 3 Y trước kia, tổng cộng l� 26 hằng h� sa Phật, thế tất phải thấy tướng hi hữu (hiếm c�) n�y, nhưng nh�n m�nh l�m như chẳng biết. Vậy t�i nay phải hỏi.
Luận rằng : hỏi một người, nhiều người muốn nghe sinh t�m hi hữu, cho n�n chỉ hỏi Văn Th� Sư Lợi. T�m c� nhiều điều chưa hiểu, nhiều người c�n nghi hoặc. Người hiểu được chẳng phải l� nhiều, chỉ c� một người giải đ�p được thắc mắc.
Thị hiện Phật v� đệ tử t�y thuận lẫn nhau, c�c ph�p chứng thuyết đều chẳng tr�i ngược nhau, v� l� nh�n của việc hiện tướng lớn. Tướng lớn chỉ Diệu Ph�p sở thuyết. Nh�n chỉ thần biến, nay hiện tướng l�nh l� nh�n của việc thuyết ph�p. Th�m nữa tướng lớn tức l� hiện tướng l�nh, tướng l�nh tức l� nh�n, v� l�m nh�n cho ph�p sở thuyết. Lại nữa, nh�n c� nghĩa l� l� do.
-HỎI : l� do của việc hiện tướng lớn như thần biến v.v� cớ sao chỉ hỏi Văn Th� m� chẳng hỏi người kh�c ?
�Đ�P : c� hai ph�p, n�n đề cao Văn Th� :
1) Hiện thấy c�c ph�p, v� Văn Th� chứng tri c�c ph�p.
2) L�a c�c nh�n duy�n, v� Văn Th� tự t�m th�nh tựu ph�p đ�. C� nghĩa l� v� Văn Th� Sư Lợi đ� l�a được c�c nh�n duy�n như ức đo�n, suy diễn hoặc nghe lại từ người kh�c, bởi vậy m� đề cao Văn Th�.
Thị hiện v� v�n tướng l�nh : c� nghĩa l� thị hiện biết bao nhi�u sự ấy. Sự chẳng phải một, cho n�n gọi l� biết bao nhi�u. Như sự kia xuất hiện, lặn đi, trụ lại, diệt mất :
a) Nh�n thấy cảnh ch�ng sinh s�u nẻo hiện tại trong v�ng sinh tử đ�, nếu m� biến mất th� gọi l� hiện Một (mất).
b) Nh�n thấy cảnh Phật, ph�p, bốn ch�ng c�ng c�c Bồ t�t hiện tại c�n trụ đ�, th� gọi l� hiện Trụ (c�n).
c) Nh�n thấy Phật Niết b�n v� việc dựng th�p cho Phật, v� l� hiện tại nhập Niết b�n, n�n gọi l� hiện Diệt.
Bảy sự sở kiến thảy đều th�u t�m hết. Hoặc l� :
- Trụ tức l� hiện tại (hiện đang tồn tại).�
- Diệt tức l� biến mất kh�ng c�n (một v�).�
Thấy Phật nhập Niết b�n v� việc dựng th�p cho Phật, gọi đ� l� Diệt� mất (một).�
C�n năm sự kh�c đều gọi l� hiện trụ.
Luận cho rằng v� ng�i Văn Th� ghi nhớ được sự đ�, cho n�n hỏi ng�i về sở t�c th�nh tựu, nh�n quả th�nh tựu của Văn Th� Sư Lợi.�
Sở t�c chỉ t�c ph�p sở tu (tức l� ph�p tu h�nh) của ng�i, ở đ�y c� hai loại : một l� ph�c đức, hai l� tr� tuệ. Đ� l� nội đức vi�n m�n.
Nh�n th�nh tựu : đ� l� nhất thiết tr� th�nh tựu.
Duy�n : tức l� ph�ng quang, mưa hoa, động đất, v� ngoại đức vi�n m�n.
Giải th�ch nhiều lần về nh�n, n�i rằng đ� l� tướng, c� nghĩa l� việc hiện tướng l�nh. C�n quả của nh�n n�y, l� chỉ đại ph�p sở thuyết.�
Ng�i Văn Th� ngoại nh�n đ� đầy đủ, nội đức lại vi�n m�n, cho n�n c� thể biết l� Phật cũng thuyết quả diệu ph�p. V� vậy n�n mới hỏi.

*
-Kinh văn : �Bấy giờ Tỳ kheo�� tới� �nay n�n hỏi ai�.�
T�n rằng :� ch�ng nh�n thực sinh t�m nghi�hoặc.
�L� �nh quang minh của Phật� : đ� l� ch�p về thuyết nh�n ph�ng quang.
�Tướng thần th�ng� : đ� l� n�i về mưa hoa, động đất trong uy nghi.
Ngoại tướng, ch�ng nh�n đều c�ng nh�n thấy, bởi vậy ch�p việc họ sinh nghi �nay n�n hỏi ai�.�
Nhập định chẳng phải l� việc ch�ng nh�n biết được, bởi vậy chẳng ch�p việc họ nghi vấn. V� ch�ng nh�n về căn cơ, nh�n c�ch, địa vị đều thấp k�m n�n chẳng thể lượng biết được việc Phật nhập định. Đ� chẳng biết nhập v�o định n�o, th� cũng chẳng dựa v�o đ�u m� sinh nghi, cho n�n chẳng hỏi.

*
-Kinh văn : �Bấy giờ Di Lặc�� tới� �Văn Th� Sư Lợi rằng�.�
T�n rằng : đoạn thứ ba ở dưới n�u cả hai � hỏi về�nh�n trước. C� hai phần :
- Phần đầu l� trường h�ng.
- Phần sau l� tr�ng tụng.
Trường h�ng c� hai phần. Đ�y l� phần đầu, n�u cả hai �.

*
-Kinh văn : �V� nh�n duy�n g� tới �c�i nước trang nghi�m�.�
T�n rằng : đ�y l� phần sau hỏi về nh�n�trước.
�M� c� điềm l�nh n�y� : đ� l� c�u chung.�
�Tướng thần th�ng� : l� n�i về c�c sự mưa hoa, động đất trong uy nghi.�
�Ph�ng quang minh v.v�� : l� n�i về thuyết nh�n.�
Di Lặc đem cả hai � tự tha ra để m� hỏi, v� thấy điềm l�nh b�n ngo�i l� c�ng chung cả. Đem hai điềm l�nh ra m� hỏi, chẳng đem việc nhập định ra m� hỏi v� người ngo�i chẳng nghi việc nhập định, ở dưới cũng chẳng tr�ng tụng việc nhập định.
�Thấy r� c�i nước Phật đ� trang nghi�m� : luận giải th�ch chung � kinh n�i : đủ mọi loại c�i nước Phật c� nghĩa l� thị hiện trong c�i nước Phật đ� c� đủ mọi loại sai biệt :�
- Để gi�o h�a bốn ch�ng v� ch�ng sinh s�u nẻo, th� thị hiện th�nh quốc độ nhơ bẩn v� quốc độ tịnh diệu, trụ xứ của ch�ng sinh v� phiền n�o.
- Để h�a độ cho Thập địa Bồ t�t th� thị hiện th�nh quốc độ thanh tịnh, ở quốc độ đ� Phật l� bậc thượng thủ v� c�c Bồ t�t v.v� đều y v�o Phật m� an trụ, v� Phật ở hai loại nước đ� đều được tự tại.
Giải th�ch d�i như đoạn văn tr�n, bởi v� trong mục n�i về cảnh sở kiến, trước hết n�i Phật l� bậc thượng thủ.
Ph�m thuyết tr�ng tụng th� c� mười c�ch :
�1) T�ch bạch hai căn lợi độn kh�c nhau.
�2) T�ch bạch hai ch�ng trước sau kh�c nhau.
�3) Ph�n t�ch hai lạc đ�ng sai kh�c nhau.�
�4) Hai c�ch l� giải kh� dễ kh�c nhau.
�5) T�y theo ch�n hay tục hai đằng kh�c nhau.
�6) Lấy hay bỏ đ�i đường kh�c nhau : trường h�ng lấy thiện, tụng văn bỏ �c.
�7) Hoặc n�u l�n, hoặc giải th�ch hai c�ch kh�c nhau: trường h�ng n�u l�n, tụng văn giải th�ch.
�8) Tr� v� Biện, hai thứ kh�c nhau : trường h�ng Tr� v� tận, kệ tụng Biện v� tận.
�9) Giải v� Tr� hai ph�p kh�c nhau : trường h�ng l� Giải ph�p, kệ tụng l� Tr� ph�p.
�10) Thuyết v� H�nh hai thứ kh�c nhau :� trường h�ng l� nhạo thuyết giả, tụng văn l� nhạo h�nh giả.
B�i tụng mười c�ch n�y l� :
Lợi độn v� Trước sau,
Phải quấy, Kh�, Ch�n tục,
Lấy bỏ c�ng N�u th�ch,
Tr� biện, Giải, Thuyết h�nh.
Trường h�ng v� tụng, s�u nghĩa kh�c nhau:�
Rộng, lược hoặc c�, kh�ng.
Hợp, t�ch v� sau, trước.�
Văn, chất c�ng ẩn, hiển.
L� cong, thẳng sai biệt.�
Tới đoạn văn dưới sẽ n�i r� từng khoản một.

*
-Kinh văn : �Thế l� Di Lặc� tới �đại quang chiếu khắp�.�
T�n rằng : tiếng Phạm : Gi� Đ�, ở phương đ�y (chỉ�Trung quốc) dịch l� tụng. Tụng c� nghĩa l� ca tụng c�i tốt c�i đẹp. Văn c� trong tụng cực kỳ mỹ lệ, n�n d�ng để ca tụng. Thường được gọi tắt một c�ch sai lầm l� Kệ.�
Đ�y l� Kỳ diệm tụng (c� nơi gọi l� Kỳ dạ, hoặc tr�ng tụng). Nếu tiến l�n để giải th�ch th�m về thể nghĩa, th� n� k�m hơn Danh c�. Nếu l�i xuống để l�m c�i sở y (l� thanh v� văn) th� n� lại chẳng bằng thanh, văn, cho n�n B�ch ph�p chẳng l�m ri�ng (l�m một thể loại), song v� loại tụng n�y lấy hiện tượng trầm bổng khuất kh�c về �m thanh l�m thể, cho n�n đ� tức l� Danh c� văn, kh�ng hề c� g� kh�c. Nhưng n� chẳng giống với tụng tiểu thừa phải y v�o văn v� văn si�. Đ�y ch�nh l� loại tụng trong loại Thất L� Ca 32 tự xứ.
Tất cả c� 62 b�i tụng, chia l�m hai phần : đầu ti�n l� 54 b�i tụng, tụng về tướng điềm l�nh ở tr�n; sau đến 8 b�i tụng, tụng về việc ch�nh thức ph�t vấn.
Trong phần đầu lại chia l�m ba :
a) Một b�i tụng đầu, tụng về ph�ng quang năng chiếu trong thuyết nh�n ở tr�n.
b) Thứ đến 3 b�i tụng, tụng về việc mưa hoa, động đất v.v� ở tr�n.
c) Sau đến 50 b�i tụng, tụng về chiếu cảnh sở kiến trong thuyết nh�n.
Phần đầu n�y trước ti�n tụng về ph�ng quang, sau đ� tụng về mưa hoa. Trong s�u nghĩa bất đồng, đ� l� trước sau bất đồng, v� phải theo sự tiện lợi của mạch văn.

*
-Kinh văn : �Mưa hoa Mạn Đ� La�� tới� �c�i đất đều nghi�m tịnh�.�
T�n rằng : ba b�i tụng dưới, tụng về ba sự trong uy�nghi :
- Một b�i tụng rưỡi, tụng về mưa hoa.
- Nửa b�i tụng, tụng về động đất.
- Một b�i tụng, tụng về sự bốn ch�ng hoan hỷ.
Đ�y tụng về mưa hoa m� chẳng tụng về nhập định, v� người hỏi tự biết n�n chẳng hỏi m� đại ch�ng cũng chẳng nghi. Trong trường h�ng c� bốn loại hoa, tụng n�y chỉ c� hai. V� hợp ly bất đồng (gộp v�o t�ch ra kh�c nhau).�
�Hoa� : l� hoa chi�n đ�n, m�i thơm giống với m�i thơm của x�ch đ�n, bạch đ�n, n�n mọi người ưa th�ch.�
�C�i đất đều nghi�m tịnh� : so với trường h�ng th� l� b�n c� b�n kh�ng , hai đằng kh�c nhau.

*
-Kinh văn : �M� thế giới n�y�� tới� �được ph�p vị tằng hữu (chưa từng c�)�.
T�n rằng : hai c�u đầu�tụng về sự động đất, một b�i tụng sau tụng về bốn ch�ng hoan hỷ.

*
-Kinh văn : ��nh quang minh ở giữa hai l�ng m�y� tới �tr�n tới trời Hữu đỉnh�.�
T�n rằng : 50 b�i tụng�dưới, tụng về chiếu cảnh v� sở kiến, chia l�m hai phần :
- Đầu ti�n l� một b�i rưỡi, tụng về chiếu cảnh.
- Sau đến 48 b�i rưỡi, tụng về sở kiến.
Đ�y tụng về Kh� thế gian tức l� chiếu cảnh, đều như m�u v�ng r�ng, thể hiện r� l� đ�ng trọng.
H�o quang tuy sắc trắng, biểu thị nhất thừa l� gốc, m� (cảnh) sở chiếu như v�ng r�ng, thể hiện r� nhất thừa l� đ�ng trọng. Hoặc thị hiện tướng của tịnh độ chư Phật, khiến ch�ng sinh tu c�i nh�n của ngoại quả nhất thừa, cho n�n như m�u v�ng r�ng.
Tới đoạn dưới sẽ biết, v� trong b�i tụng kh�c ở đoạn dưới cũng sẽ thị hiện tịnh độ. Hoặc l�ng m�y th� trắng m� �nh quang minh lại sắc v�ng.

*
-Kinh văn : �Trong c�c thế giới đ� tới� �ở đ�y đều thấy tất�.
T�n rằng : 48 b�i tụng rưỡi ở đ�y tụng về s�u sự sở�kiến, trong bảy sự trước đ�y, chẳng tụng về sự nhập diệt, văn chia l�m s�u phần :
�1) Đầu ti�n l� một b�i tụng rưỡi, tụng về� ch�ng sinh Lục th�.
�2) Thứ đến một nửa b�i tụng, tụng về sự thấy Phật.
�3) Thứ nữa đến 6 b�i tụng, tụng về sự nghe ph�p.
�4) Thứ nữa đến một b�i rưỡi, tụng về bốn ch�ng.
�5) Thứ nữa đến 31 b�i rưỡi, tụng về việc� h�nh đạo Bồ t�t.
�6) Cuối c�ng l� 7 b�i tụng, tụng về việc dựng th�p sau khi diệt độ.
Phần đầu ti�n n�y tức l� trong ch�ng sinh thế gian c� đầy đủ phiền n�o sai biệt. Sinh tử l� chung cho tất cả, nhưng nẻo m� Hoặc Nghiệp Khổ dẫn tới (hoặc nghiệp khổ sở th�) lại kh�c nhau, đ� tức l� quả Lục th� hay l� quả sở th� (nơi quy tập, nẻo được dẫn tới), bản chất của n� l� sinh tử.
V� nghiệp, phiền n�o của Giả giả hữu t�nh l� năng th�, cho n�n kinh tự giải th�ch rằng nghiệp duy�n thiện hay �c th� thụ b�o tốt hay xấu. Thụ b�o tốt hay xấu đều l� quả sở th�. Nghiệp duy�n thiện �c l� nh�n năng th�.
Do thiện nghiệp l� dị thục nh�n, tham v.v� l� nhuận duy�n th� thụ tổng b�o tốt l� được sinh v�o c�i người c�i trời, v� đ� l� nơi quy tập của ch�ng sinh l�m điều thiện.
Do �c nghiệp l� dị thục nh�n, tham v.v� l� nhuận duy�n th� thụ tổng b�o xấu phải đọa v�o ba nẻo �c, v� đ� l� nơi quy tập của ch�ng sinh l�m điều �c.
Gọi l� sở th�, ở đ�y thấy tất cả c�i ph� hợp với nghiệp đ� tạo (trung hữu). Nghiệp, phiền n�o gọi l� năng th�. Kh� thế giới ở b�n ngo�i, đ� gọi l� th� tư cụ. Quả dị thục ở b�n trong, đ� gọi l� sở th�.�
Như tụng n�i rằng :
Th� về rừng r�,
Chim về hư kh�ng,
Th�nh về Niết b�n,
Ph�p quy về ph�n biệt.
Tức l� coi nơi sở quy l� sở th�.
* Giả giả : t�n gọi của ch�ng sinh trong 6 đạo, chỉ lo�i hữu t�nh lấy thiện th� hay �c th� l�m sinh tử sở th�.
Luận n�i r� : c� đầy đủ mọi thanh tịnh sai biệt (cụ t�c thanh tịnh sai biệt) tức l� con số rất nhiều .

*
-Kinh văn : �Lại thấy c�c đức Phật� tới� �đấng th�nh ch�a sư tử �.
T�n rằng : nửa b�i kệ n�y n�i r� việc thấy Phật. Sư�tử tức l� th�nh ch�a. Th�nh ch�a tức l� chư Phật. Lấy dưới m� giải th�ch tr�n. V� �y tự tại gọi l� sư tử. Thấu hiểu ch�n đế , tục đế th� gọi l� th�nh ch�a, ch�a của ch�ng th�nh tức l� chư Phật.

*
-Kinh văn : �Diễn thuyết c�c kinh điển� tới� �m� khai ngộ ch�ng sinh�.
T�n rằng : s�u b�i rưỡi tụng ở đ�y, tụng về nghe�ph�p, được chia l�m hai phần :
- Phần đầu l� ba b�i rưỡi tụng về nghe tứ biện.
- Phần sau gồm ba b�i tụng về nghe ba thừa.
Đ�y l� phần đầu :
a) Nửa b�i đầu về nghe Nghĩa v� ngại.
b) Một b�i tụng về nghe Ph�p v� ngại.
c) Một b�i tụng về nghe Từ v� ngại.
d) Một b�i tụng về nghe Biện t�i v� ngại.
+ Nghĩa s�u gọi l� vi diệu, thượng thừa gọi l� đệ nhất. Đ� l� Nghĩa v� ngại giải.
+ Gi�o ly cấu nhiễm th� gọi l� thanh tịnh, kh�o thuận l�ng người th� gọi l� nhu nhuyễn. Đ� l� Ph�p v� ngại giải.
+ Khế hợp đạo l� th� gọi l� th�m diệu, ứng cơ th� gọi l� nhạo văn (th�ch nghe). Kh�o thuận c�c phương th� gọi l� �Mỗi mỗi thế giới�. Đ� l� Từ v� ngại giải.�
+ D�ng v� lượng th� dụ để minh họa đạo l� của v� v�n ph�p nh�n duy�n. Ph�p v� dụ cả hai đều khai thị. T�m lại nhằm hai mục đ�ch : một l� soi tỏ Phật ph�p, hai l� khai ngộ ch�ng sinh. Đ� l� Biện t�i v� ngại giải.

*
-Kinh văn : �Nếu người ta bị khổ� tới �thuyết cho họ tịnh đạo�.�
T�n rằng : đ�y l� nghe ba thừa Thanh văn, Độc gi�c,�Bồ t�t theo thứ tự m� khớp với ba b�i tụng n�y.
* Chữ �Yếm� : �m đọc l� phi�n thiết của hai chữ �Yếm ứ� : c� nghĩa đủ rồi chẳng muốn lặp lại nữa (ch�n). C� chỗ �m đọc l� phi�n thiết của �Ư diễm�, c� nghĩa l� no (ch�n).

*
-Kinh văn : �Ng�i Văn Th� Sư Lợi�� tới� �nay sẽ lược n�i qua�.
T�n rằng : một b�i rưỡi n�y tụng về việc thấy bốn�ch�ng, nh�n kết ở tr�n đ� nh�n thấy bốn ch�ng tu h�nh đắc đạo tướng trạng rất nhiều.
�Thấy nghe như vậy đ� : l� kết luận về những điều sở kiến trước.
�C�ng ng�n ức sự kh�c� : thuyết minh về việc thấy bốn ch�ng.
Nay trong kinh n�y t�ng chỉ nhằm thuyết minh về nhất thừa, chẳng thể liệt k� đầy đủ mọi hạnh kh�c của bốn ch�ng, cho n�n chỉ n�i một c�ch ước lệ l� �rất nhiều�. T�i nay n�i qua �tr�n th� n�i r� Thanh văn, dưới th� n�i r� Bồ t�t� tức l� c� sự kh�c nhau về thừa.

*
-Kinh văn : �T�i thấy nơi c�i ấy�� tới� �m� cầu chứng Phật đạo�.
T�n rằng : 31 b�i tụng rưỡi ở đ�y, tụng về việc tu�h�nh đạo Bồ t�t, chia l�m ba :�
- Đầu ti�n l� một b�i tụng về mọi loại nh�n duy�n.
- Thứ đến 17 b�i tụng về nhiều loại tướng mạo.
- Cuối c�ng l� 13 b�i rưỡi tụng về mọi loại t�n giải.
Trong trường h�ng trước, lấy ngoại duy�n nội h�nh m� thuyết về thang bậc trước sau từ ph�m đến th�nh. Nay tụng trước ti�n y v�o ngoại duy�n. Sau mới thuyết minh về tự h�nh. Tự h�nh căn cứ v�o mức độ hơn k�m m� xếp thứ tự trước sau.
Tướng mạo : chỉ Thập địa v� lậu hữu lậu tạp tu, theo thứ tự m� tu s�u hạnh Ba la mật.
T�n giải : chỉ tu hữu lậu, loạn tu chẳng theo thứ tự. V� hơn k�m kh�c nhau, n�n c� sự ph�n biệt trước sau. Song, tu Lục độ cũng c� ba vị :
1) Trong kiếp đầu trước khi thấy đạo, ở trong một hạnh chỉ tu một hạnh, loạn tu hữu lậu, đ� tức l� t�n giải.
2) Trong kiếp thứ hai từ Sơ địa đến hết Thất địa, ở trong một hạnh, tu hết thảy mọi hạnh, hữu lậu v� lậu cả hai đều tạp tu.
3) Trong kiếp thứ ba từ B�t địa đến hết Thập địa, trong hết thảy mọi hạnh tu hết thảy mọi hạnh, thuần tu ph�p v� lậu. Việc tu ở hai kiếp sau, đ� l� tướng mạo.
Kinh Thập Địa n�i : � Sơ địa h�nh đ�n hạnh (tu hạnh bố th�) cho tới Thập địa th� tu tr� độ. Đối với c�c độ kh�c th� t�y lực, t�y phần chẳng phải kh�ng tu tập�.
Cho n�n tướng mạo ở đ�y l� Thập địa tu, v� c� thứ tự, v� hạnh rộng lớn. C�n t�n giải tức l� trước khi thấy đạo cho n�n tu h�nh chưa tốt, được gọi l� loạn tu. Đ� l� tụng về nh�n duy�n.
�Hằng sa Bồ t�t� : tiếng Phạm : Căng Gi�, được gọi tắt một c�ch sai lầm l� Hằng, đ�y l� t�n thần s�ng, s�ng cũng được gọi theo t�n vị đ�. Căng : c� �m đọc l� phi�n thiết của Kỳ căng, đọc khứ thanh. Trong kinh n�i Hằng h� sa l� v� dụ. C� bốn s�ng lớn xuất ph�t từ ao V� nhiệt n�o m� s�ng n�y l� một.
S�ng Hằng c� năm nghĩa :
1) S�ng n�y nhiều c�t.
2) Do nhiều người thế gian đều c�ng cho đ� l� d�ng Ph�c thuỷ, xuống tắm ở s�ng n�y th� tội sẽ diệt, nếu chết ch�m th� sẽ được sinh l�n c�i trời.
3) Tuy trải qua kiếp hoại nhưng t�n s�ng vẫn lu�n lu�n cố định.
4) Do Phật phần nhiều ở gần đ�y m� tuy�n thuyết diệu ph�p.
5) Do mọi người c�ng được nhờ. Cho n�n thường được lấy l�m v� dụ.
C�n chữ Sa (c�t),� tức l� thời xưa lấy c�t từ ao vu�ng vức chu vi 40 dặm tr�n b�i c�t ở chỗ cửa s�ng, để l�m v� dụ số nhiều.

*
-Kinh văn : �Hoặc c� hạnh bố th픠 tới� �để cầu tr� tuệ Phật�
T�n rằng : 17 b�i tụng ở dưới tụng về tướng mạo,�trong đ� chia l�m hai :
a) 15 b�i tụng đầu, tụng về lục độ, rồi tụng về Tập hai �ch vi�n th�nh.
b) 2 b�i sau tụng về t�m gi� chẳng động v� ba Bi tiếp vật (ba Bi : tam chủng từ bi).
Trong phần tụng về lục độ lại chia l�m s�u :
- 6 b�i đầu tụng về Th�.
- 2 b�i tụng về Giới.
- 2 b�i tụng về Nhẫn.
- 2 b�i tụng về Cần.
- 2 b�i tụng về Định.
- 3 b�i cuối tụng về Tuệ.
+ N�i về Th�, ở đ�y c� ba loại :
a) 4 b�i đầu tụng về ngoại t�i.
b) 1 b�i kế tụng về nội ngoại t�i.
c)� 1 b�i cuối tụng về nội t�i.
+ Trong bốn b�i tụng về ngoại t�i th� :
-� 1 b�i tụng về th� thất bảo.
-� 1 b�i tụng về th� b�t tr�n.
-� 1 b�i tụng về th� th�nh độ.
-� 1 b�i tụng về th� tạp vật.
* Thất Bảo gồm :
1/- V�ng, s�ch Thuyết Văn n�i : v�ng c� năm sắc, sắc v�ng l� trội nhất, ch�n l�u chẳng gỉ, luyện m�i chẳng hao, dời đổi dễ d�ng, v�ng l� h�nh chỉ t�y phương, lấy ra từ đất, theo s�t với đất. Bởi vậy chữ kim (l� v�ng) tượng trưng cho v�ng ở tại đất. Nay vẫn c� �m đọc l� kim.
2/- Bạc, đ� l� �v�ng trắng� (bạch kim).
3/- San h�, c� m�u hồng nhạt hoặc m�u đỏ thắm, đ� l� thạch chi, h�nh giống như c�y.
4) Ch�n ch�u tức l� x�ch ch�n ch�u (tức hồng ngọc). Phật Địa luận n�i rằng : loại n�y do lo�i tr�ng đỏ sản sinh ra, hoặc ch�u thể đỏ thắm gọi l� x�ch ch�n ch�u.
5) Ngọc ma ni, tức l� Như � thần ch�u. V� kh�ng c� lưu ly, n�n k� ra hai thứ ch�u.
6) X� cừ, tiếng Phạm gọi l� M�u Sa Lạc Yết B�, m�u xanh trắng lốm đốm.
7) M� n�o. tiếng Phạm gọi l� �t Thấp Ma Yết B�, ở phương đ�y gọi l� Chử tạng, hoặc l� Thai tạng, v� n� rắn chắc, m�u như �c ngựa, cho n�n gọi t�n l� M� n�o, lại v� thuộc loại b�u, n�n chữ viết c� bộ Ngọc. Hoặc như loại đ�, n�n c� khi chữ viết theo bộ Thạch.
Bảy thứ b�u n�y kh�c nhau, t�y theo từng phương, mỗi phương coi trọng mỗi kh�c, như trong Thượng Sinh sớ đ� n�i.
* Thứ đến tụng về B�t tr�n, B�t tr�n gồm:
1) Kim cương.
2) Chư tr�n, đại loại như Đế thanh, Đại thanh.
3) N�, thời cổ tội nh�n nam phải l�m n�, nhập v�o đẳng cấp ti tiện để phục dịch ở nh� quan.
* Chữ N� [� 奴�� ] c� khi viết theo bộ nh�n đứng�� [ 仗�� ]
4) Tỳ, c�ch gọi khinh rẻ đối với nữ (tỳ : tức l� nữ n� lệ).�
5) Xa, l� t�n gọi chung c�c loại xe cộ, do Hạ hậu thị Hồ Trọng tạo ra, �m cổ l� Cư, � n�i đ� l� dụng cụ để người ta cư tr� khi đi tr�n đường.� Nay gọi l� Xa, c� nghĩa l� x� (nh� ở) vậy, � n�i đ� l� chỗ để người ta cư tr� tr�n đường đi như nh� vậy.
6) Thừa (thặng), l� gi� ngự, c� nghĩa l� thứ c� thể cưỡi được.�
* S�ch Chu Lễ giải th�ch Thừa c� nghĩa l� tải (chuy�n chở) chỉ loại như voi ngựa.�
7) Liễn, xe được trang sức bằng bảy b�u, do người đi trước k�o, c�c quan khanh, đại phu thời cổ cũng d�ng, từ đời H�n trở về sau chỉ c� vua Thi�n tử mới được d�ng. Cho n�n xe m� Thi�n tử, ho�ng hậu ng�y nay d�ng gọi l� Liễn.
8) Dư, xe được trang sức bằng t�m thứ� b�u. �m đọc l� Dư. S�ch Thuyết Văn n�i : Xa tức l� Dư. Lại n�i xe m� kh�ng c� b�nh th� gọi l� Dư. Thừa c� nghĩa l� tải, c� thuyết n�i l� Dư, đ� l� sai.
V� đều trang sức bằng ch�u b�u, n�n gọi l� Bảo sức.
Thứ đến một b�i tụng n�i về nghĩa th� th�nh độ.
Th�nh Duy Thức n�i : đủ bảy Nhiếp thụ mới th�nh độ tướng, nếu khuyết th� chẳng th�nh.
N�n thuyết tụng rằng :
An trụ v� Y chỉ,
� lạc c�ng Sự nghiệp,
Xảo tiện, Hướng, Thanh tịnh,
Bảy thứ đ� độ th�nh.
Trong n�y chỉ n�u một hồi hướng Bồ đề. S�u thứ kh�c chắc chắn c� thể biết được cả. Nguyện được Phật thừa tam giới đệ nhất đ� tức l� � hồi hướng.
* Thứ đến một b�i tụng về th� tạp vật :�
+ Tứ : �m đọc l� phi�n thiết của Tức Lợi. Người xưa d�ng bốn ngựa để đ�ng một xe để c� thể ph�ng nhanh. Ch�m sao Ph�ng c� bốn sao, n�n gọi l� thi�n tứ (xe tứ m� của trời) cho n�n người ta m� phỏng.
+ Lan : tức l� c�u lan, l� c�i chắn cửa. Chữ� lan viết c� bộ mộc hay kh�ng đều được. C� chỗ viết chữ� lan c� bộ thảo đầu, đ� l� một loại cỏ thơm. Ở đ�y chẳng phải nghĩa ấy.
+ Thuẫn : �m đọc l� phi�n thiết của Thực Dỗn, hoặc của Thời Danh (th�nh). Đ� l� gi�ng ngang của lan can. Gi�ng dọc thị gọi l� Hạm, gi�ng ngang th� gọi l� Thuẫn.
+ Hoa : �m đọc gọi l� phi�n thiết của Hộ Hoa. Theo thế tục ở đ�y giải th�ch th� khi vua Huỳnh đế đ�nh nhau với Xuy Vưu ở c�nh đồng Trục Lộc, thường c� m�y năm sắc c� h�nh c�nh v�ng l� ngọc, lại c� hoa che tr�n đầu Huỳnh đế, nh�n đ� m� l�m ra Hoa c�i (lọng hoa). Đ� l� loại� lọng hoa mỹ. Cứ theo lẽ thực m� giải th�ch th� ở T�y vực n�ng nực, người ta phần nhiều đều cầm � cầm lọng, � lọng n�y được trang tr� bằng hoa, gọi t�n l� Hoa c�i.�
* Chữ [ 華�� ] Hoa (trong từ Hoa mỹ) cũng đọc �m như chữ [ 花�� ] Hoa trong (từ khai hoa).
+ Hi�n : c� �m đọc l� phi�n thiết của Hư Ng�n, đ� l� xe �m, tức l� xe c� mui khum khum vậy. D�ng vật để trang điểm th�m cho đẹp th� gọi l� sức. C� bản ch�p l� Hiến sức.
+ Hiến : �m đọc l� phi�n thiết của Hư Yển. Vải căng tr�n xe để che nắng, đ� gọi l� Hiến.
Xe bốn ngựa k�o, cạnh trang sức bằng lan can, tr�n cắm hoa c�i, trương bạt trang sức đẹp đẽ để đem bố th�.
�Bốn b�i tụng tr�n kia tụng về việc bố th� ngoại t�i, thứ đến một tụng về th� nội ngoại t�i :� bản th�n v.v� l� nội, vợ con l� ngoại.
�Thứ đến một b�i chỉ tụng về th� nội t�i : th� m� t�m vui.
- Th� c� 5 tướng : ch� t�m c�ng t�n t�m; t�y thời; tự tay th�; h�nh th� như ph�p; xả vật. Đ� l� th� Ngũ chủng th� (năm loại th�).
- Ngay trong 7 nhiếp thụ, sự nghiệp thứ tư chẳng n�n th� cũng c� 5 tướng : những thứ bất tịnh; l�m loạn ch�ng sinh; n�o hại ch�ng sinh; l�m hại vật; l�m hư hoại tịnh t�m đều chẳng n�n đem bố th�. Đ� tức l� tướng H�nh th� như ph�p (như ph�p th� � c� nghĩa l� bố th� đ�ng ph�p) trong 5 tướng.
- Th� c� năm lợi : th�n cận, lu�n được vui sướng, được t�n k�nh, danh tiếng tốt, c�n l�m nh�n cho thời sau. Đ� gọi l� th� Thiện lợi.
Tr�n đ�y đều giống như� Kinh Ph�t Bồ đề T�m đ� n�i, ở trong th� n�y n�n khởi bốn tr� :
1) Nếu c� của m� t�m chẳng th�ch th� th� khởi Gi�c ngộ tr�.
2) Của �t, thiếu t�m, chẳng ưa th� th� khởi Nhẫn khổ tr�.
3) Của l�m vừa l�ng, t�m chẳng ưa th� th� khởi Tri đảo tr�.
4) V� th�ch quả thế gian m� bố th� th� khởi Bất ki�n tr�.
Việc bố th� lấy kh�ng tham c�ng ba nghiệp m� n� khởi l�n l�m t�nh, như đ� n�i trong Bồ t�t địa.

*
-Kinh văn : �Ng�i Văn Th� Sư Lợi�� tới� �m� mặc y ph�p phục�.�
T�n rằng : đ�y l� hai b�i tụng về giới, giới c� 3�loại :
1) Nhiếp luật nghi giới, tức l� giới m� bảy ch�ng thụ.
2) Nhiếp thiện ph�p giới, tức l� mọi thiện ph�p m� ba thừa tu h�nh.
3) Nhi�u �ch hữu t�nh giới, l� mu�n hạnh thuộc ba nghiệp l�m lợi cho lo�i hữu t�nh.
Kinh Thắng Man n�i : �Ba La Đề Mộc Xoa Tỳ ni, v� người xuất gia thụ giới cụ t�c l� đại thừa n�n phải thuyết�. Bồ t�t địa n�i : �Luật nghi giới tức l� bỏ ng�i vị lu�n vương như vứt l� cỏ, xuất gia thụ cụ t�c v.v� đều gọi l� luật nghi giới�. Cho n�n giới n�i đ�y tức l� luật nghi giới.�
Luật nghi lấy giới l�m gốc, mới c� hai thứ giới� sau. Nếu ph� luật nghi giới th� ba thứ giới đều bỏ. Cho n�n bốn Ba la di đều l� luật nghi giới. Ở đ�y n�i r� : điều cơ bản l� phải xuất gia mới c� thể thụ cụ t�c v.v.. cho n�n luật nghi giới l� cơ bản nhất.
* C� bản ch�p l� �phi ph�p phục�, chữ Phi : �m đọc l� phi�n thiết của Ph� Ky. Trong phương ng�n, Phi c� nghĩa l� t�n, c� nghĩa l� mặc (quần �o). Nay đ�ng ra phải n�i l� �Bị ph�p phục� (mặc ph�p phục) Chữ Bị : �m đọc l� phi�n thiết của B� � Nghĩa, c� nghĩa l� ăn mặc.�
Người xuất gia khoan kho�i như hư kh�ng, tại gia bị bức b�ch chật chội như t� ngục, cho n�n thuyết về xuất gia.
Tr� giới c� năm điều lợi :
1/- Được mười phương Phật hộ niệm.
2/- L�c xả mệnh được vui vẻ.
3/- Được người tr� giới l�m bạn th�n.
4/- C�ng đức vi�n m�n.
5/- Đời đời thường được giới th�nh bản t�nh.
Tr� Độ luận n�i giới l� Đức b�nh (c�i b�nh chứa đức). Đ� tức l� điều lợi thứ tư ở đ�y.
Tụng rằng :
Hộ niệm chung hoan hỷ ,
Giới hữu, c�ng đức vi�n ,
Sinh thường giới th�nh t�nh,
Gọi l� giới ngũ chủng.

*
-Kinh văn : �Hoặc l� thấy Bồ t�t� tới �ưa th�ch tụng kinh điển�.
T�n rằng : đ�y l� 1 b�i tụng về nhẫn. Đọc tụng kinh�điển, nghiền ngẫm ph�p nghĩa, đ� l� Đế s�t ph�p nhẫn. Chỉ n�u nhẫn kh� m� bao gồm lu�n cả hai nhẫn kh�c, đ� l� Nại o�n hại nhẫn v� An thụ khổ nhẫn.

*
-Kinh văn : �Lại thấy c� Bồ t�t�� tới� �m� tư duy Phật đạo�.
T�n rằng : đ�y l� b�i tụng n�i về Cần. Đ�y chung�cho cả hai loại Bị gi�p (mặc gi�p) v� Nhiếp thiện. Lược qua kh�ng c� loại Tinh tiến lợi lạc hữu t�nh.
Tinh tiến c� năm loại đ� l� : Bị gi�p, Gia hạnh, V� hạ, V� tho�i, V� t�c. Tức l� năm loại m� kinh đ� n�i : Hữu thế, Hữu cần, Hữu dũng, Ki�n m�nh, Chẳng xả thiện �ch.�
1. Ph�t khởi M�nh lợi nhạo dục, đ� gọi l� Bị gi�p.
2. Ph�t khởi Phương tiện ki�n cố dũng h�n, đ� gọi l� Gia hạnh.
3. Để chứng đắc, chẳng tự khinh miệt cũng kh�ng khiếp sợ, đ� gọi l� V� hạ.
4. C� thể chịu đựng được những nỗi khổ như n�ng lạnh v.v� chẳng thỏa m�n h� hửng về những điều thiện k�m cỏi nhỏ nhoi đ�, gọi l� V� tho�i.
5. C� thể chứng nhập được Chư đế hiện qu�n v.v� hăm hở cầu c�ng đức thắng phẩm m�i m�i sau n�y, đ� gọi l� V� t�c (kh�ng bao giờ thỏa m�n).
V� đạo cứu c�nh của nhị thừa l� th�ch đại Bồ đề. V� đạo cứu c�nh của chư Phật l� th�ch l�m lợi lạc cho người kh�c, n�n loại Tinh tiến đầu ti�n gọi l� Bị gi�p, bốn loại sau gọi l� Nhiếp thiện. Cả 5 loại đ� gộp lại gọi l� Dũng m�nh tinh tiến.

*
-Kinh văn : �Lại thấy bậc l�a dục�� tới� �t�n th�n chư ph�p vương�.�
T�n rằng : đ�y l� hai b�i tụng về định. L�a cảnh�n�o nhiệt ồn �o, n�n thường ở cảnh thảnh thơi nh�n nh�. Do an trụ tĩnh lự n�n tu s�u về thiền định. Dẫn ph�t tĩnh lự, n�n được năm ph�p thần th�ng. Do biện sự tĩnh lự, n�n t�n th�n chư ph�p vương. Ba thứ n�y ắt phải do l�a dục mới đạt được.

*
-Kinh văn : �Lại thấy c� Bồ t�t�� tới� �nghe xong rồi thụ tr�.
T�n rằng : dưới l� ba b�i tụng về tuệ. Đ�y l� một�b�i tụng về Gia hạnh tr� : diệu đạt thật tướng n�n tr� s�u, � nhạo chẳng hoại n�n ch� bền. Lại nữa, suy nghĩ s�u xa n�n tr� s�u, chẳng ngừng nghỉ n�n ch� bền. Gắng c�ng, biết hỏi, nghe rồi nhớ được.

*
-Kinh văn : �Lại thấy h�ng Phật tử� tới �m� đ�nh rền trống ph�p�.
T�n rằng : đ�y l� 2 b�i tụng về hai tr� định tuệ cụ�t�c, v� hai tr� Căn bản tr� v� Hậu đắc tr� vi�n m�n.
Hậu đắc tr� th�ch hợp d�ng để giảng ph�p. Giảng ph�p c� 4 � :
1) Ưa th�ch thuyết ph�p.
2) Gi�o h�a c�c Bồ t�t, chẳng gi�o h�a nhị thừa.
3) Ph� 10 ma ch�ng.
4) Đ�nh trống ph�p.
Đ�nh trống ph�p tức l� khai quyền hiển thực. Tới phần dưới sẽ biết.
�Ma La : c� nghĩa l� Ph� hoại, đ� l� danh hiệu, gọi tắt l� Ma. Danh từ� Ba Ti Dạ c� nghĩa l� �c giả (kẻ �c). Gọi l� Ba Tuần l� gọi sai.
Trong Tạp Tạng, đức Phật n�i rằng qu�n ma c� mười loại. Nay l�m b�i tụng về muời loại đ�, tụng rằng :
Dục, Ưu sầu, Đ�i kh�t,
�i, Ngủ ngh�, Sợ sệt,
Nghi độc c�ng Danh lợi,
Tự cao, Khinh mạn người,
Qu�n lũ ngươi như vậy,
Thảy đều chẳng ph� nổi,
Tr� ta ph�ng dao Định,
Đập b�nh quăng xuống nước.
Hoặc Ch�nh tr� k�ch Ch�n như, Hậu tr� ph� Tục l�. Thuyết ph�p ph�t ra tiếng vang khiến đại ch�ng được nghe thấy. Trong Lục độ n�y đều c� đủ hai lợi, song chỉ c� Bố th� l� tỏ r� tha lợi. Tuệ ở cuối, thể hiện chung cả hai lợi, bốn độ ở giữa chỉ thuyết về tự lợi, lược qua kh�ng n�i đến lợi tha, nhưng thực ra chẳng phải l� kh�ng c�.

*
-Kinh văn : �Lại thấy vị Bồ t�t� tới �chẳng lấy đ� l�m mừng�.�
T�n rằng : đ�y l� 2 b�i tụng về t�m gi� chẳng động,�ba bi tiếp vật. Hai b�i tụng như� thứ tự tr�n. Đ�y l� t�m gi� chẳng động.
* Chữ Yến [ 宴� ] : c� �m đọc l� phi�n thiết của hai chữ Y�n v� Kiến, c� nghĩa l� y�n, l� dẹp được.�
C� bản viết l� Yến [晏� ], chữ n�y c� �m đọc l� phi�n thiết của hai chữ Y�n Giản, c� nghĩa l� y�n lặng.
T�m gi� gồm :
1) Lợi;�������������� 5) Xưng (khen sau lưng);�
2) Suy;� 6) Cơ (ch� bai, gi�m pha);�
3) Hủy (ch�);������ 7) Khổ;�
4) Dự (khen);� 8) Lạc.�
Nay ở đ�y chỉ n�u bốn thứ sinh hỷ : được của cải địa vị th� gọi l� Lợi; khen trước mặt th� gọi l� Dự; khen sau lưng th� gọi l� Xưng; th�ch ch� vui l�ng th� gọi l� Lạc. Đối với bốn thứ n�y Bồ t�t cũng chẳng lấy l�m mừng, v� th�ng hiểu rằng lời cung k�nh kia chỉ l� giả tạm. Đối với� bốn loại ngược với c�c loại n�y l� Suy; Hủy; Cơ; Khổ; Bồ t�t cũng chẳng sinh buồn, v� th�n t�m vẳng lặng, ng�n ngữ trầm mặc l�a được t�m gi�.
Đ�y cũng giống như giải th�ch trong Du Gi� quyển thứ hai.

*
-Kinh văn : �Lại thấy c� Bồ t�t�� tới� �khiến đều nhập đạo Phật�.
T�n rằng : đ�y n�i về ba loại bi đối với ch�ng�sinh. Bi c� nghĩa l� cứu khổ, lo�i hữu t�nh nhờ v�o bi, bi duy�n v�o lo�i hữu t�nh m� khởi l�n.�
Hạnh c� nhiều loại, ch�ng sinh cũng v� c�ng, n�u ri�ng một hạnh tế độ loại ch�ng sinh bị khổ sở nặng nề, n�n n�i l� ph�ng quang tế độ cho ch�ng sinh ở địa ngục khỏi khổ.
Hai h�nh ph�p bi kh�c, duy�n v� duy�n cứ theo đ�y cũng th�nh. Phần sau sẽ n�i r� r�ng đầy đủ.

*
-Kinh văn : �Lại thấy h�ng Phật tử�� tới� �si�ng năng cầu đạo Phật�.
T�n rằng : dưới đ�y l� 13 b�i tụng rưỡi, tụng về�Địa tiền ph�m phu t�n giải h�nh đạo. Lục độ loạn tu tức l� s�u thứ :
1) Một b�i tụng về Cần.
2) Một b�i tụng về Giới.
3) Một b�i rưỡi tụng về Nhẫn.
4) Hai b�i tụng về Định.
5) Năm b�i tụng về Th�.
6) Ba b�i tụng về Tuệ.
Đ�y l� Cần : ăn uống biết lượng, giảm bớt ngủ nghỉ, đầu h�m cuối h�m gi�c ngộ.
Kinh Di Gi�o, Du Gi� luận cũng n�i : �đầu h�m cuối h�m cũng chớ bỏ, giữa đ�m tụng kinh để tự tu dưỡng, chớ để nh�n duy�n ngủ nghỉ khiến cho cả một đời sống uổng kh�ng được t�ch sự g�.�
�Từng� (thường) : l� thử, c� nghĩa l� tạm l�m. Nay chẳng tạm l�m n�n gọi l� chưa từng.
�Kinh h�nh trong rừng�: T�y vực đất thấp, phải d�ng gạch x�y đường, để đi đi lại lại ở trong cho ti�u thực m� tụng kinh, như mắc sợi dọc của vải lụa mắc qua mắc lại, cho n�n gọi l� kinh h�nh.
�Đ�y ch�nh l� để s�ch lệ (th�i th�c) việc tu Tứ ch�nh đoạn :
1) Đối với ph�p �c bất thiện đ� sinh th� tu Luật nghi đoạn.
2) Đối với ph�p �c bất thiện chưa sinh th� tu Đoạn đoạn.
3) Đối với thiện ph�p đ� sinh th� tu Ph�ng hộ đoạn.
4) Đối với thiện ph�p chưa sinh th� tu Tu tập đoạn để cầu Phật đạo.
Cho n�n Kinh Hoa Nghi�m n�i :
Phật tử kh�o lắng nghe
Ai muốn ch�ng xuất ly
Nếu muốn cầu trừ diệt
Phải n�n trong mọi l�c
V� như ngọn lửa nhỏ
Ở trong Phật gi�o ph�p�
V� như người d�i lửa�
Ngừng nhiều lửa sẽ tắt
V� như tịnh hỏa ch�u
Rốt cuộc chẳng th�nh được
V� như trời trong s�ng
Ở trong Phật gi�o ph�p�� Ta n�i nghĩa ch�n thực
Hoặc ai kh� giải tho�t.
V� lượng c�c tội �c
Dũng m�nh đại tinh tiến.
Củi ẩm tắt ngay được
Kẻ lười nh�c cũng thế.
Chưa ch�y ngừng nghỉ nhiều
Kẻ lười nh�c cũng thế.
L�a duy�n m� cầu lửa
Kẻ lười nh�c cũng thế.
Nhắm mắt cũng thấy sắc
Kẻ lười nh�c cũng thế.
Do mới ph�t t�m, tinh tiến l� quan trọng nhất, v� T�n l� chỗ dựa của Dục, Dục l� chỗ dựa của Tinh tiến.
Ở đ�y chỉ coi Tinh tiến l� đầu, v� trong Thập t�n t�m, T�n ở sau Tinh tiến.

*
-Kinh văn : �Lại thấy đầy đủ giới�� tới� �để cầu chứng Phật đạo�.
T�n rằng : đ�y l� một b�i tụng về Giới. Uy nghi ba�nghiệp thường� kh�ng khuyết giảm, chớ khinh tội nhỏ, cho l� kh�ng tai vạ g�. Giọt nước tuy nhỏ dần d� chảy m�i cũng đầy chum lớn, v� vậy rất sợ h�i v� hổ thẹn.
- (Thanh) tịnh như ch�u b�u c� nghĩa l� :
1) Trong ngo�i đều kh�ng c� tỳ vết.
2) Giới đức vi�n m�n đầy đủ.
3) Uy quang rực rỡ ch�i lọi.
4) Được mọi người y�u mến ưa th�ch.
Do đ� chuyện �Nga Ch�u Tỳ kheo� bị tr�i, chuyện �Thảo Hệ Tỳ kheo� xả th�n; nhạn rơi trước kẻ Tri sự, rồng sinh ở c�y Y lan, Ch�nh l� v� b�nh b�t t�y l�ng, luật nghi l� gốc vậy.

*
-Kinh văn : �Lại thấy h�ng Phật tử�� tới� �để cầu chứng Phật đạo�.
T�n rằng : một b�i rưỡi n�y tụng về Nại o�n hại�nhẫn. Những kẻ được �t m� lại tự cho l� được nhiều, đ� gọi l� bọn Tăng thượng mạn. Những kẻ đ� cậy chủng tộc d�ng họ, th�ng minh t�i tr�, nhan sắc sức lực, của cải gi�u c�, đạo đức danh dự, cho l� m�nh được cao hơn người kh�c rồi c� những h�nh động đ�nh đập mắng chửi người kh�c. Đối với những kẻ đ�, Bồ t�t nhờ năm loại qu�n (tưởng) đều nhẫn được cả.
Năm loại qu�n tưởng đ� l� :
1) Th�n thuộc tưởng. 4) V� thường tưởng.
2) Duy ph�p tưởng. 5) Nhiếp thụ tưởng.
3) Hữu khổ tưởng.
Tụng rằng :
N�n qu�n kẻ hại đ�,�
Th�n thuộc, chỉ c� ph�p,
C� khổ v� v� thường,
Nhiếp thụ, n�n phải nhẫn.
Tr�n đ�y chỉ l� n�u qua. Hơn nữa nếu n�i rộng như U T�n, sợ văn rườm r� n�n chẳng thuật lại.
* Chữ Ch�y [ 捶� ] �m đọc l� phi�n thiết của hai chữ Chi Lụy, c� nghĩa l� đ�nh đập. Chữ Đả c� �m l� Đỉnh.

*
-Kinh văn : �Lại thấy c� Bồ t�t�� tới� �để cầu được Phật đạo�.
T�n rằng : đ�y l� 2 b�i tụng về�Định.
- C� bốn thứ phải l�a bỏ :
1)� H��, chỉ ph�n biệt h� luận.
2) Tiếu (cười đ�a), chỉ n�i cười đ�a cợt (đ�m hước).
3) L�a tự ngu si.
4) L�a �c quyến thuộc, l�a th�n thuộc v.v�
- C� hai thứ chẳng l�a :
1) Th�n cận thiện duy�n, tr�i ngược với điều cần l�a thứ tư.
2) Nhất t�m trừ loạn, tr�i ngược với ba điều đầu.
Cho n�n Kinh Di Gi�o n�i : �Tỳ kheo c�c �ng cần phải l�a cảnh huy�n n�o, ở rảnh một m�nh, nghĩ c�ch diệt cội khổ. Nếu th�ch đ�m đ�ng, sẽ bị phiền n�o v� đ�m đ�ng�.
N�i rộng ra th� như trong kinh (đ� dẫn).

*
-Kinh văn : �Hoặc thấy vị Bồ t�t� tới �để cầu đạo v� thượng�.
T�n rằng : đ�y l� 5 b�i tụng về th�, chia�l�m�
ba :
- Ba b�i đầu tụng về Tứ sự th�.
- B�i kế tụng về Thượng diệu th�.
- Một b�i cuối tụng về �� lạc th�.
+ Tứ sự th� gồm :
1) Ăn uống.���� 2) Thuốc thang.
3) Quần �o.���� 4) Chăn chiếu.
- �H�o� : thức ăn chẳng thuộc loại ngũ cốc th� gọi l� H�o. Chữ H�o c� nghĩa m�n ăn, để ăn với cơm, như c�c loại rau cải, đậu đỗ, hoa quả.
- �Thiện� : bữa ăn đầy đủ. Thời n�y bữa ăn ngon cũng gọi l� Tr�n thiện. Tục giải th�ch H�o, Thiện l� thức ăn l�m bằng thịt. Đ�y th� chẳng phải thế. Bồ t�t b�y ra để c�ng d�ng Phật n�n cũng phải d�ng chữ Thiện. C� chỗ n�i l� H�o Thiện, đ� l� sai.
- �Chi�n đ�n� : chi�n đ�n m� đỏ th� gọi l� Ngưu đầu chi�n đ�n. Nếu đen th� gọi l� Tử đ�n; trắng th� gọi l� Bạch đ�n.
+ Trong Thượng diệu th�, bố mẹ ốm, d� l� ph�p sư, Bồ t�t tối hậu th�n� chẳng phải l� bậc đ� chứng th�nh nhưng nếu c�ng d�ng th� th� quả cũng v� lượng.
Lại n�i rằng : �nếu c� vị n�o đ� thụ giới cụ t�c tuy yếu ớt nhưng c� khả năng biện thuyết l�m lợi lạc cho nhiều người như Phật, như Đại sư, th� phải n�n c�ng d�ng�. V� y�u mến t�i biện thuyết giỏi của c�c vị đ� giống như Phật. Cho n�n đem vườn tược tốt đẹp thanh tịnh m� bố th�.
+ Trong � lạc th�, c� s�u thứ � lạc :
1) Quảng đại.� 4) �n đức.�
2) V� yếm (kh�ng ch�n).� 5) V� nhiễm.�
3) Hoan hỉ.����� 6) Thiện hảo.�
Trong n�y th� ba thứ :� Hoan� hỉ,� V� yếm v� Thiện hảo tức l� Cầu v� thượng đạo.
Tứ sự th� n�i ở tr�n l� Quảng đại th�. L�m ơn m� kh�ng c� suy t�nh trước th� gọi l� �n đức th�. Ba thời kh�ng hối, chẳng bị nhiễm tạp th� gọi l� V� nhiễm th�.�
Đem đồ ăn thức uống m� bố th� th� sẽ được đầy đủ Ph�p thực, chẳng bị đọa v�o kiếp đ�i khổ. Đem thuốc men m� bố th� th� sẽ được Ph�p dược, kh�ng bị bệnh tật. Đem quần �o m� bố th� th� được �o Thất bảo, nhu ho� thiện thuận, đủ đức T�m qu� (biết hổ thẹn). Đem chăn chiếu (ngọa cụ) bố th� th� sẽ được Duy�n tư cụ, được v�o ở nh� kh�ng tịch, ở buồng từ bi. Đem vườn tược bố th� th� sẽ được trụ ở Gi�c� uyển, ở vườn tổng tr�, v� được c�y rừng V� lậu ph�p. Đem hoa m� bố th� th� được hoa Thất gi�c. Đem quả bố th� th� được Tứ th�nh quả. Đem ao tắm bố th� th� sẽ được ao B�t giải xả cấu.

*
-Kinh văn : �Hoặc c� vị Bồ t�t�� tới� �m� cầu đạo v� thượng�.
T�n rằng : 3 b�i n�y tụng về Tuệ�:
- B�i đầu tụng về Hậu đắc tr�, v� ph�p th� v� tận. Kinh Ca Diếp n�i :� �nếu c� hằng h� sa số thế giới trong đ� c� đầy ắp ch�u b�u. Mang tất cả số ch�u b�u đ� m� bố th� cho c�c vị Như Lai th� cũng chẳng bằng th� ph�p�. Bố th� ch�u b�u tuy ph�c nhiều cũng chẳng bằng bố th� một ph�p. Bố th� một b�i kệ ph�c lại c�ng nhiều, kh� thể nghĩ b�n.
- B�i thứ hai tụng về Ch�nh tr�, v� chứng V� tướng. Hai tướng c� nghĩa l� c� sự ph�n biệt. Kh�ng c� hai tướng tức l� Bất nhị ph�p m�n được n�i trong c�c kinh kh�c, như ba loại kia thuyết Bất nhị nghĩa. Hữu tướng, v� tướng v� Lợi tha, tự lợi l� nhị Tr� hạnh m� c�c Bồ t�t Địa tiền phải học v� h�nh.
- Cuối c�ng l� một b�i tụng về Gia hạnh để cầu ch�nh đạo.
* Chữ Gi�o : c� �m đọc l� phi�n thiết của hai �m Cổ Hiếu, c� nghĩa l� huấn (dạy bảo) l� thị (chỉ b�y).
Chữ Chiếu : [ 詔� ] c� �m đọc l� phi�n thiết của hai chữ� Chư Diệu, c� nghĩa l� dẫn đạo, nghĩa l� gi�o đạo (dạy dỗ d�u dắt).
Chữ Chiếu : [ 詔�� ] c� nghĩa như chữ Chiếu [ 照� ] l� soi s�ng. Tối về th�nh sự, th� sẽ sai phạm. Lấy ph�p n�y m� chỉ bảo cho khiến cho s�ng tỏ r�nh r�nh c� thể thấy được. Lại c�n c� bản ch�p l� Gi�o chi�u [ 教�� 招� ] . Chữ Gi�o kh�ng đọc b�nh thanh. C�n chữ Chi�u c� nghĩa l� �dẫn dụ khiến tiến l�n� (dụ tiến) vậy.
*
-Kinh văn : �Ng�i Văn Th� Sư Lợi� tới �c�ng d�ng X� lợi Phật�.
T�n rằng :�dưới đ�y l� đoạn thứ s�u c� 7 b�i tụng, tụng về việc dựng th�p, chia l�m hai phần :
- Phần đầu l� 1 b�i tụng về c�ng d�ng X� lợi.
- Phần sau l� 6 b�i tụng về việc dựng th�p c�ng d�ng.
Phần sau lại chia l�m ba :
a) 3 b�i tụng về việc dựng th�p trang nghi�m.
b) 1 b�i tụng về B�t bộ c�ng d�ng.
c) 2 b�i tụng n�u bật việc dựng th�p đặt biệt đẹp đẽ.
Th�m nữa, 7 b�i tụng lại chia l�m hai phần :
-� 5 b�i đầu l� tụng về trường h�ng.
- 2 b�i sau l� tụng kết luận về việc dựng th�p đẹp.�
Trong phần đầu lại chia l�m hai :
+ 4 b�i tụng về việc Bồ t�t c�ng d�ng.
+ 1 b�i tụng về việc t�m bộ c�ng d�ng.
Bồ t�t c�ng d�ng lại chia l�m hai phần :
- 1 b�i đầu tụng về việc c�ng d�ng X� lợi.
- 3 b�i sau tụng về việc dựng th�p.
Cứ theo tụng văn n�y th� trường h�ng phải n�i l�: �C�ng d�ng X� lợi, dựng th�p Thất bảo�. Đ� l� cả phần đầu.
*
-Kinh văn : �Lại thấy h�ng Phật tử� tới �tiếng nhạc b�u h�a vang�.
T�n rằng : ba b�i tụng�n�y tụng về việc dựng th�p : một tụng về số, một tụng về lượng, một tụng về nghi�m (chỉ trang tr� đẹp đẽ, trang nghi�m).
Bồ t�t địa n�i: �nếu sau khi Phật diệt độ rồi m� dựng một hoặc nhiều Chế đa (tức th�p) Phật để c�ng d�ng, th� sẽ được v� lượng quả đại ph�c đức, được hưởng thụ Đại Phạm ph�c, v� số đại kiếp chẳng bị đọa v�o nẻo �c, cũng sẽ được v� thượng Bồ đề tư lương�.
Tiếng Phạm : Du Thiện Na, nghĩa chỉ hạn lượng (chỉ đơn vị đo chiều d�i), thường bị gọi lầm l� do tuần. C�u X� tụng n�i rằng : c�c đơn vị từ cực vi, vi, kim, thủy, thố, dương, ngưu, kh�ch trần, cơ, sắt, mạch, chỉ tiết. Tăng 7 lần l� chỉ, 24� chỉ l� trửu, 4 trửu l� cung lượng.
500 c�u lư x� đ� l� 8 du thiẹ�n na, bằng hơn 16 dặm. Theo c�c kinh th� bằng 40 dặm.
Cực vi, vi, kim, thủy : cực nhỏ, nhỏ như hạt v�ng, giọt nước. Thố, dương, ngưu : thỏ, d�, b�. Kh�ch trần : hạt bụi nh�n qua khe hở. Cơ : chấy rận nhỏ. Sắt : rận.� Mạch : hạt l�a. Chỉ tiết : đốt ng�n tay. Chỉ : ng�n tay. Trửu : khuỷu tay � ở đ�y đều chỉ c�c đơn vị đo lường thời cổ ở Ấn Độ.
* Chữ Tung [ 樅� ] c� hai �m đọc : một l� phi�n thiết của Tức Dung (tung), một l� phi�n thiết của Tử Dụng (t�ng). Đọc l� Tung, l� chỉ chiều dọc, c�n Quảng l� chỉ chiều ngang. Thời cổ viết l� chữ t�ng [ 從� ]. S�ch Thiết Vận chỉ c� ba chữ [� 樅� , 蹤� , 車從� ] (đều đọc l� tung). C� bản ch�p l� [� 從�� ] chẳng biết căn cứ v�o đ�u.
Tục giải chiều nam bắc l� Tung, chiều đ�ng t�y l� Ho�nh. Lộ : l� chẳng che đậy. Mạn : l� che đậy. Ở đ�y n�i r� c�c thứ d�ng để trang tr� c� thứ lộ ra, c� thứ che lại. Tới phẩm Bảo Th�p ở dưới sẽ giải th�ch cụ thể.
Ở đ�y n�i r� số lượng bảo th�p ở B�o độ từ vị tr� ở b�n tr�n m� nh�n xuống. Nếu kh�ng thế th� ch�u n�y l�m sao m� chứa được nhiều th�p.
* C� chỗ giải th�ch Mạn l� m�n, ở b�n cạnh th� gọi l� Duy, ở b�n tr�n th� gọi l� Mạc. Mạc cũng c� nghĩa l� c�i m�n để che đậy. Lộ : nghĩa giống như Ph� lộ (chỉ m�n che). Văn c�c kinh c� c�u : �ch�u giao lộ c�i� (ch�u giăng m�n lọng). C� nơi viết l� (縵� ] Mạn, chỉ loại lụa l� kh�ng c� hoa văn (lụa trơn). Chữ đ� kh�ng phải l� dị thể của chữ [ 幔� ] Mạn (c� nghĩa l� m�n).
Nhạc b�u h�a vang : chỉ thanh điệu h�i h�a vậy.
*
-Kinh văn : �C�c vị trời, rồng, thần� tới �thường đem đến c�ng d�ng�.
T�n rằng : đ�y l� kể ra�t�m bộ c�ng d�ng.
*
-Kinh văn : �Ng�i Văn Th� Sư Lợi� tới� �hoa ấy đương x�e nở�.
T�n rằng : hai b�i tụng�n�y l� kết luận về việc dựng th�p tốt đẹp. Nh�n việc dựng th�p m� c�i nước được đặc biệt tốt đẹp. Th�p ấy cao đẹp tuyệt vời, được nhiều thứ ch�u b�u, lụa m�u trang điểm, như l�c hoa c�y ch�a Vi�n Sinh của thi�n Đế Th�ch x�e nở, đẹp đẽ tốt l�nh tuyệt vời rạng rỡ hơn xa mọi c�y, cho n�n lấy đ� để m� v�.
*
-Kinh văn : �Phật ph�ng một luồng quang� tới �soi chiếu v� lượng nước�.
T�n rằng : đoạn thứ hai�trong đoạn văn d�i ở dưới c� 8 b�i tụng, tụng về việc thỉnh, chia l�m hai phần :
- Phần đầu l� 4 b�i tụng về việc thấy hiện tượng kỳ lạ cho n�n hỏi.
- Phần sau l� 4 b�i tụng về việc suy ngẫm về sự m� xin giải đ�p.�
Phần đầu lại chia l�m hai :
+ Hai c�u đầu n�i về hai chuyện kỳ lạ ở gần v� xa.
+ Hai c�u sau n�u l�n hai sự đ� nh�n thấy để hỏi.
�Phần đầu n�y : c�u đầu n�i về việc nh�n thấy sự kỳ lạ ở gần, c�u sau n�i về việc nh�n thấy sự kỳ lạ ở xa.
*
-Kinh văn : �Ch�ng t�i thấy sự n�y� tới �ph�ng �nh quang minh đ�.�
T�n rằng : hai b�i tụng�n�y n�u ra hai sự đ� thấy để m� hỏi.
B�i tụng đầu n�i về hai c�i thấy : tự m�nh thấy v� người kh�c thấy. B�i sau n�u điều thấy được của người n�y người kia v� c�i � nghi ngờ như vầy : ph�ng quang l� v� duy�n cớ g� ? Người n�y thấ�y cảnh th� hăm hở muốn rằng ta sẽ hỏi. Người kia thấy cảnh th� hi vọng mong rằng bậc nh�n giả sẽ giải đ�p.
*
-Kinh văn : �Bấy giờ Phật tử đ�p�� tới� �ph� diễn quang minh n�y�.�
T�n rằng :�dưới l� suy về sự m� xin giải đ�p. Chia l�m bốn :�
- Đầu ti�n l� một b�i tụng suy về thời m� xin giải đ�p.
- Thứ đến một b�i tụng về việc suy về sự m� xin giải đ�p.
- Thứ nữa một b�i tụng n�u l�n sự l� cực lớn.
- Cuối c�ng l� một b�i tụng ch�nh thức thỉnh vị đ� giải đ�p.
Trong phần đầu n�y, bốn ch�ng khao kh�t hớn hở mong được nghe Thắng đạo, nguyện quyết khiến cho được hoan hỉ, nay ch�nh l� phải l�c, v� ph�m l� người thuyết ph�p ắt phải nắm lấy thời cơ.
*
-Kinh văn :� �Phật ngồi nơi đạo tr�ng� tới� �đ�y chẳng phải duy�n nhỏ�.�
T�n rằng : b�i tụng đầu�suy về hai sự m� thỉnh giải đ�p. Hai sự đ� l� : một l� diệu ph�p, hai l� thụ k�. B�i tụng sau n�i r� sự l� cực lớn, v� thấy Phật v� c�i tịnh độ, đ� chẳng phải l� duy�n nhỏ.
*
-Kinh văn : �Ng�i Văn Th� phải biết� tới� �sẽ thuyết cho những g� ?�.
T�n rằng : ch�nh thức�xin vị đ� giải đ�p. Chỉ tr�ng cậy ở bậc nh�n giả (chỉ ng�i Văn Th�) chỉ đặt hy vọng v�o một m�nh bậc nh�n giả giải đ�p cho. Trước đ�y tr�ng cậy cả hai ph�a người n�y hỏi người kia đ�p (để giải quyết gi�p điều ngờ). Nay chỉ tr�ng cậy v�o một m�nh ng�i, mong ng�i giải quyết lưới ngờ của ch�ng.
*
-Kinh văn : �Bấy giờ ng�i Văn Th�� tới �c�ng c�c đại sĩ�.�
T�n rằng : dưới l� th�nh tựu thứ bảy : Văn Th� đ�p�th�nh tựu.
Luận rằng : ng�i Văn Th� Sư Lợi nhờ c� T�c mạng tr� m� nh�n thấy được mười sự th�nh tựu, tướng nh�n quả trong thời qu� khứ như hiện ra r�nh r�nh trước mắt, bởi vậy mới c� thể giải đ�p được, chẳng phải l� do suy diễn, hư cấu m� c� thể giải đ�p được.
�Luận n�i: nh�n tướng đ� l� Văn Th� tự nh�n thấy ch�nh bản th�n m�nh đ� tu h�nh c�c hạnh ở biết bao nhi�u c�i Phật, v� đ� ch�nh l� Bồ đề nh�n h�nh, l� c�i nh�n của ng�y nay. Quả ấy tức l� tự thể sở y thời qu� khứ.�
Luận n�i : Văn Th� tự nh�n thấy bản th�n m�nh l� ph�p sư Diệu Quang thời qu� khứ ở nơi Phật đ� nghe ph�p m�n n�y rồi thuyết cho ch�ng sinh. Đ� l� quả của thời qu� khứ nhiều kiếp trước. Quả tức l� tự thể sở y, chẳng phải l� quả của c�i nh�n sở kiến.
Nh�n đ� l� c�i nh�n của quả Phật ng�y nay. Quả đ� ch�nh l� quả của qu� khứ v� lượng sinh nh�n. Phần lớn được chia l�m ba phần nhỏ :
- Đầu ti�n l� n�u vấn đề chung.
- Thứ đến l� giải đ�p đ�ng v�o c�u hỏi đ� n�u ra.
- Cuối c�ng l� hai b�i tụng n�i cho đại ch�ng biết l� sẽ tr�nh b�y những điều Phật nay thuyết giảng.
Đ�y tức l� phần đầu vậy.
*
-Kinh văn : �N�y c�c thiện nam tử ! Cứ như ta suy đo�n�� tới� �giảng nghĩa ph�p lớn�.
T�n rằng : đ�y l� ch�nh�thức giải đ�p về c�u hỏi đ� n�u ra. Song theo như Luận bản, th� trong lời giải đ�p n�y th�nh tựu mười sự :
1) Hiện kiến đại nghĩa nh�n (nguy�n nh�n hiện đang thấy được nghĩa lớn), tức l� đoạn văn n�y.
2) Hiện kiến thế gian văn tự chương c� thậm th�m � nh�n (nguy�n nh�n hiện đang thấy được � rất s�u của chương c� văn tự thế gian), tức l� đoạn từ �N�y c�c thiện nam tử ! Ta ở thời qu� khứ�� trở xuống.
3) Hiện kiến hy hữu nh�n (nguy�n nh�n hiện đang thấy được sự hy hữu) tức l� đoạn từ �N�y c�c thiện nam tử ! Như qu� khứ v� lượng v� bi�n�� trở xuống.
4) Hiện kiến thắng diệu nh�n (nguy�n nh�n hiện đang thấy được sự thắng diệu), tức l� đoạn từ �Thứ nữa, lại c� Phật cũng gọi t�n l� Nhật Nguyệt Đăng Minh�� trở xuống.
5) Hiện kiến thụ dụng đại nh�n (nguy�n nh�n hiện đang thấy được sự thụ dụng lớn), tức l� đoạn từ �vị Phật cuối c�ng chưa xuất gia�� trở xuống.
6) Hiện kiến nhiếp thủ chư Phật chuyển ph�p lu�n nh�n (nguy�n nh�n hiện đang thấy nhiếp thủ chư Phật chuyển ph�p lu�n), tức đoạn từ �Sau khi Phật diệt độ, Diệu Quang Bồ t�t tr� Diệu Ph�p Li�n Hoa�� trở xuống.
7) Hiện kiến thiện ki�n thực Như Lai ph�p lu�n nh�n (nguy�n nh�n hiện đang thấy ph�p lu�n ho�n thiện, ki�n thực của Như Lai), tức đoạn từ �t�m người con Phật Nhật Nguyệt Đăng Minh đều l� học tr� của Diệu Quang�� trở xuống.
8) Hiện kiến năng tiến nhập nh�n (nguy�n nh�n hiện đang thấy được khả năng tiến tu nhập đạo), tức l� đoạn từ �C�c vị vương tử n�y c�ng d�ng v� lượng� trở xuống.
9) Hiện kiến ức niệm nh�n (nguy�n nh�n hiện đang thấy nhớ lại), tức đoạn từ �vị cuối c�ng th�nh Phật hiệu l� Nhi�n Đăng�� trở xuống.
10) Hiện kiến tự th�n sở kinh sự nh�n (nguy�n nh�n hiện đang thấy được c�c sự bản th�n m�nh đ� trải qua), tức l� đoạn từ �Di Lặc cần phải biết rằng Bồ t�t Diệu Quang thời đ� trở xuống.
Nh�n đ�y l� chỉ nguy�n nh�n đ� khiến Văn Th� c� Hiện lượng tr� thấy được sự ấy, chứng được nguy�n do của sự ấy để m� giải đ�p cho Di Lặc, cho n�n gọi l� Nh�n.
Hoặc mười sự n�y phần nhiều đều ở đời trước v� l� nh�n của thời nay cho n�n gọi l� Nh�n.
Trong mười nh�n n�y, tổng kết lại th� th�nh năm đối:
1) Nghĩa gi�o đối. 4) Ki�n tiến đối.
2) Hy thắng đối. 5) Tha tự đối.
3) Chuyển tự đối.�
Cứ theo thứ tự m� phối hợp với mười tướng trong kinh th� sẽ biết.
Trong n�y, nếu t�m lại th� chia l�m bốn :
1) Thị tướng thọ lượng đ�p (giải đ�p về vấn đề thị tướng thọ lượng).
2) Cử cổ th�nh kim đ�p (giải đ�p bằng c�ch n�u chuyện xưa để trả lời cho ng�y nay).
3) Chỉ trần biệt sự đ�p (giải đ�p bằng c�ch chỉ b�y sự kh�c).
4) Cổ kim tương tức đ�p (giải đ�p bằng c�ch chỉ r� xưa tức l� nay).
Hai nh�n đầu, một nh�n cuối theo như thứ tự trong văn. Bảy nh�n kh�c ở giữa đều l� Chỉ trần sự đ�p. Tới phần dưới sẽ biết.
Nay ở đ�y tức l� Thị tướng thọ lượng đ�p.
* Chữ Duy (nghĩ, nghĩ ngợi, ngẫm nghĩ) : c� nghĩa như c�c chữ tư, niệm, mưu. Chữ Thổn : nghĩa như chữ Đạc (ph�n đo�n, ức đo�n).
Điều m� luận gọi l� Hiện kiến đại nghĩa nh�n th�nh tựu th� như sau :
Nghĩa đ�y tức l� nghĩa l� được th�nh tựu bởi sở do của t�m loại nghĩa l� lớn. Sở do tức l� Nh�n vậy.
T�m nghĩa lớn : kinh c� năm c�u, luận c� t�m c�u. Phải n�i l� :�
1) Muốn thuyết ph�p lớn.
2) Mưa mưa ph�p lớn.
3) Đ�nh trống ph�p lớn.
4) Trống ph�p lớn kh�ng ngừng.
5) Dựng cờ ph�p lớn.
6) Đốt đuốc ph�p lớn.
7) Thổi loa ph�p lớn.
8) Diễn nghĩa ph�p lớn.�
Trong luận, đến c�u thứ bảy mới n�i �trống ph�p lớn kh�ng ngừng�. Nay lấy nghĩa m� suy, n�n c�u thứ tư n�i, cũng chẳng tr�i nhau.
* Hai chữ Vũ trong Vũ đại ph�p vũ, cả hai đều đọc l� Vũ, hoặc chữ đầu đọc l� Vu. Chữ Xuy [ 吹�� ] c� hai �m đọc l� Xuy v� X�y. Ở đ�y đọc �m đầu (Xuy).
Chữ Loa c� �m đọc l� phi�n thiết của Lạc Qua, l� t�n một loại thủy tr�ng (Loa : con ốc) c� khi viết l� chữ [ 贏� ].
Luận rằng : kẻ nghi th� đoạn nghi tức l� muốn thuyết ph�p lớn, v� muốn ph� trừ điều ngờ trước th� trụ ở địa vị ngoại ph�m để m� tinh tiến tu tập. Kẻ đ� đoạn nghi rồi th� tăng trưởng thuần thục tr� th�n họ, tức l� mưa mưa ph�p lớn, v� kẻ trước đ� trụ ở địa vị nội ph�m v� kh�ng c�n nghi ngờ g� nữa th� vun đắp th�m mầm thiện cho họ khiến họ nhập th�nh vị để tăng thiện.
� bản luận n�y tr�n dưới li�n quan m�c x�ch với nhau m� khởi l�n để giải th�ch kinh văn. Ở dưới cứ theo lệ đ� sẽ biết.
Luận rằng : đối với kẻ căn cơ thuần thục th� thuyết cho họ về hai loại Mật cảnh giới. Đ� l� hai mật cảnh giới Thanh văn, Bồ t�t ; d�ng hai c�u để thị hiện tức l� �đ�nh trống ph�p lớn, trống ph�p lớn kh�ng ngừng�, v� vang xa, cho n�n theo thứ tự m� phối tr�. Tức l� n�i r� Thanh văn thừa trước kia m� ng�y nay n�i tới l� Quyền mật cảnh giới v� n�u bật Bồ t�t thừa đang giảng ng�y nay l� Thực mật cảnh giới, đ� gọi l� hai Mật cảnh giới, để cho kẻ căn cơ thuần thục bỏ quyền lấy thực.
Cho n�n Luận n�i rằng : kẻ nhập Mật cảnh giới th� khiến họ tiến thủ Thượng thượng thanh tịnh nghĩa, tức l� �dựng cờ ph�p lớn�, v� kiến lập diệu tr� Bồ đề cực kỳ cao hiển giống như ngọn cờ . V� biết ph�n biệt đ�u l� quyền thừa đ�u l� thực thừa, c� thứ phải bỏ,� c� thứ phải lấy, v� tu h�nh hạnh đại thừa th� được Đại thừa tr�, l�a chướng thanh tịnh.
Luận rằng : người tiến thủ Thượng thượng thanh tịnh nghĩa th� tiến thủ Nhất thiết tr� hiện kiến, tức l� �đốt đuốc ph�p lớn� c� nghĩa l� đ� được ch�n tr�, kiến lập Bồ đề rồi th� chiếu ở ch�n cảnh chứng Niết b�n như đuốc chiếu vật.
Luận rằng : tiến thủ Nhất thiết tr� hiện kiến c� nghĩa v� mọi ph�p m� kiến lập nghĩa chương c� danh tự, đ� tức l� �thổi loa ph�p lớn�. C� nghĩa l� đ� chứng được ch�n� cảnh rồi th� ắt phải thuyết gi�o nghĩa, gi�o thuy�n nhất thiết ph�p. Đ� gọi l� v� mọi ph�p m� kiến lập danh tự v.v� Như thế tục tấu nhạc, khi kh�c nhạc đ� kết th�c vi�n m�n th� �thổi loa ph�p lớn�, nay đ� được quả vị vi�n m�n th� thuyết ph�p cho người kh�c cũng lại giống như thế. Cho n�n Kinh Niết b�n n�i l� thổi loa để biết thời.
Luận rằng : kiến lập danh tự, chương, c�, nghĩa, c� nghĩa l� khiến nhập Bất khả thuyết chứng tr� ; chuyển ph�p lu�n, đ� tức l� �diễn nghĩa ph�p lớn� thuyết về gi�o để khiến cho những kẻ cần phải độ ngộ nhập chứng tr�, th�nh chuyển ph�p lu�n ph� trừ phiền n�o.
Trong t�m c�u n�y lại chia ra l�m bốn đối :
1) Ph� �c tiến thiện đối.
2) Khai quyền hiển thực đối.
3) Đắc tr� chứng ch�n đối.
4) Thuyết ph�p lợi sinh đối.
Cứ tuần ho�n như vậy gọi l� ph�p lu�n : tự m�nh đ� đắ�c quả rồi, muốn khiến cho hữu t�nh chứng th�nh ch�n tr�, ph� diệt phiền n�o. Luận đ� giải kinh theo lối m�c x�ch như vậy, cho n�n c�c � ở đ�y thừa tiếp nhau m� th�nh đối, c� thể khai giải c�c �, t�m hiểu lai do (tức nguy�n do).
Kinh c� 5 c�u, chỉ l� 2 đối rưỡi : chỉ c� Ph� �c tiến thiện, Thuyết ph�p lợi sinh l� khai quyền nhất m�n, c�n c�c thứ kh�c l� hiển thực. Đắc tr� chứng ch�n th� văn, đối đều khuyết, lại chẳng theo đ�ng thứ tự. Người đọc cần phải biết điều n�y.
*
-Kinh văn : �N�y c�c thiện nam tử� tới �tức thuyết ph�p lớn�.
T�n rằng : đ�y l� nguy�n�nh�n s�u xa của việc hiện ra cảnh đang thấy, m� n�i theo văn tự chương c� thế gian th� đ�y l� thuyết về gi�o lớn.�
Gi�o đ� l� chương c� danh tự h� luận thế gian. � đ�y l� � huống, l� cảnh c� � n�u l�n nguy�n nh�n của việc thuyết gi�o, tức l� Cử cổ th�nh kim đ�p (giải đ�p bằng c�ch n�u r� c�i thời xưa th�nh c�i ng�y nay).
Trong văn c� ba � :
1) N�u ra chuyện qu� khứ.
2) Kết luận đ� th�nh chuyện ng�y nay.
3) Giải th�ch � nghĩa c�c chuyện n�y.
Đ�y l� � đầu.
*
Kinh văn : �Cho n�n cần phải biết rằng� tới �cũng lại như vậy�.
T�n rằng : đ�y l� � kết�luận đ� th�nh chuyện ng�y nay.
*
-Kinh văn : �Muốn khiến cho ch�ng sinh� tới� �n�n thị hiện ra điềm l�nh n�y�.�
T�n rằng : đ�y l� giải th�ch về dụng �. Ph�ng quang l� c� dụng � g� ?
Đ� l� v� muốn khiến cho ch�ng sinh nghe biết ph�p kh� tin. Xưa thuyết về nhị ch�n, nay b�n về nhất thực, khiến họ bỏ c�i tột bực ng�y xưa (cựu cực) m� lấy c�i tột bực ng�y nay (kim t�n cực), cho n�n gọi l� kh� tin. Chẳng những kh� tin m� � nghĩa cũng kh�.
*
-Kinh văn : �N�y c�c thiện nam tử ! �� tới� �A tăng kỳ kiếp�.�
T�n rằng :�dưới c� 8 nh�n t�m lại th�nh 2 loại văn : loại đầu l� trường h�ng, loại sau l� kệ tụng.�
Trường h�ng chia hai :
�7 nh�n đầu l� Chỉ trần biệt sự đ�p (giải đ�p tr�nh b�y về c�c sự ri�ng biệt).
1 nh�n sau l� Cổ kim tương tức đ�p (giải đ�p về cổ tức l� kim).
Bảy nh�n đầu lại chia l�m ba :
� 1 nh�n T�n dương hy hữu đ�p.
�1 nh�n Hiển hậu thắng diệu đ�p.
� 5 nh�n Ủy trần đồng sự đ�p.
Về mục đầu ti�n T�n dương hy hữu đ�p, luận gọi đ� l� Hiện kiến hy hữu nh�n, v� l� v� lượng thời bất khả đắc.
Trong n�y c� bốn � :
1) T�n dương thời gian l�u d�i hiếm c�.�
2) T�n dương danh hiệu Phật l� hiếm c�.
3) T�n dương ph�p thắng diệu hiếm c�.
4) T�n dương Sinh lợi đ�p hiếm c�.
Đ�y tức l� mục đầu.
Luận n�i : �Bất khả tư nghị bất khả xưng bất khả lượng� đ� l� thể hiện thời gian vượt qu� A tăng kỳ kiếp chẳng thể nắm bắt được.�
Tiếng Phạm : A Tăng X� Da, ở đ�y phi�n sai gọi l� A tăng kỳ, c� nghĩa l� v� số.
�C�u X� luận n�i : đ� l� số thứ� 52, từ 1 t�ch đến 10 tới số n�y tột c�ng th� gọi l� A tăng kỳ. Vốn c� 60 t�n c�c số, nhưng 8 t�n số kh�c đ� bị thất truyền. Kinh Hoa Nghi�m n�i : c� 120 số, đ�y ch�nh l� số thứ 112.
- Kiếp lạp ba : gọi tắt l� kiếp. Đ�y gọi l� ph�n biệt, c� nghĩa l� ph�n biệt thời gian (� n�i đ� l� đơn vị thời gian).
- Bất khả tư nghị (chẳng thể nghĩ b�n) : c� nghĩa l� vượt qu� T�nh kế cảnh (tức như qu� sức tưởng tượng).
- Bất khả xưng : c� nghĩa l� vượt qu� Ng�n nghị cảnh (tức l� vượt qu� khả năng biểu đạt bằng ng�n ngữ).
- Bất khả lượng : c� nghĩa l� Phi dụ to�n cảnh (chẳng thể h�nh dung, ước lượng).
Kinh nay gọi l� V� lượng, c� nghĩa l� vượt qu� To�n phần Dụ phần. V� bi�n c� nghĩa l� vượt qu� Thời phần. Bất khả tư nghị cũng c� nghĩa l� vượt qu� T�nh kế phần , tức l� giống với Qu� tứ phần trong Kinh B�t Nh�.
Bồ T�t Địa luận n�i kiếp c� hai loại :
1/. Số năm th�ng ng�y đ�m.
2/. A tăng kỳ kiếp.
Du Gi� luận lại n�i :�
- Hoặc gọi một lần tăng giảm l� một kiếp, chỉ đ�i kh�t, dịch bệnh, binh đao.
- Hoặc c� nơi 20 kiếp l� một kiếp, đ� l� Phạm ch�ng thi�n.
- Hoặc c� nơi 40 kiếp l� một kiếp. Đ� l� Phạm phụ thi�n.�
- Hoặc c� nơi 60 kiếp l� một kiếp, đ� l� Đại phạm thi�n.�
- Hoặc 80 kiếp l� một kiếp, đ� l� kiếp hỏa tai. Trời Thiểu quang thi�n thọ mệnh bằng hai kiếp n�y.
- Hoặc 7 kiếp hỏa tai mới 1 kiếp thủy tai, đ� l� Cực quang tịnh thi�n.
- Hoặc t�m lần 7 kiếp hỏa tai, một lần 7 kiếp thủy tai, mới một kiếp phong tai, đ� l� Biến tịnh thi�n.
Cứ đếm số n�y tới l�c chẳng thể đếm được nữa th� l� một A tăng kỳ kiếp. Phải trải qua ba đại A tăng kỳ kiếp như vậy tu nh�n, th� mới l�m được Phật. Cộng với Hiền kiếp v.v� cả thảy c� mười loại kiếp kh�c nhau.
Cứ theo lời văn của Cổ Nhiếp luận th� c� khi Địa tiền chia l�m ba A tăng kỳ kiếp, Thập địa mỗi địa chia l�m ba, gộp lại th�nh 33 A tăng kỳ kiếp. Thất địa trở về trước l� Tiểu. B�t địa, Cửu địa, Thập địa l� Trung. Địa tiền l� Đại. Tuy c� c�c kiếp lượng chẳng giống nhau như vậy, song c�c kiếp n�i trong hội Ph�p Hoa n�y theo luận bản th� phần nhiều căn cứ theo năm loại :
1. Đ�m 3. Th�ng 5. Năm.�
2. Ng�y 4. M�a (thời)�
Nay y v�o v� lượng v� bi�n, bất khả tư ngh� A tăng kỳ năm m� gọi l� kiếp chứ chẳng phải l� đại kiếp kh�c, v� chư Phật phải trải qua v� số đại kiếp mới xuất hiện một lần, v� kiếp m� Văn Th� đ� thấy l� cực lớn cực l�u xa x�i.
*
-Kinh văn : �Bấy giờ c� Phật� tới �Phật Thế t�n� .
T�n rằng : đ�y l� t�n�dương Phật danh hiệu hiếm c�.�
Nhật Nguyệt Đăng Minh l� t�n ri�ng (biệt danh). Từ Như Lai trở xuống l� t�n chung (th�ng danh).
�- Nhật (mặt trời) c� hai c�ng năng : một l� đạo minh (đưa tới �nh s�ng), hai l� th�nh tựu.
- Nguyệt (mặt trăng) c� hai c�ng năng : một l� trừ nhiệt, hai l� thanh lương (l� cho trong sạch m�t mẻ).
- Đăng (đ�n) c� hai c�ng năng : một l� ph� �m (xua tan b�ng tối), hai l� truyền chiếu (chiếu s�ng truyền lửa).
Thể hiện r�� Phật c� khả năng đưa kẻ m� muội tới chỗ gi�c ngộ, l�m cho căn kh� th�nh thục, trừ phiền n�o nhiệt, được cảnh Niết b�n thanh lương (m�t mẻ trong sạch), vĩnh viễn ph� trừ ngu si, truyền ph�p h�a độ ch�ng sinh,. Đ�y biểu thị đặc biệt của sự Hy hữu (hiếm c�) vậy.�
Theo Du Gi� quyển 83 giải th�ch về mười hiệu của Phật l� :�
1) Như� Lai.�
2) Ứng.�
3) Ch�nh đẳng gi�c.�
4) Minh hạnh vi�n m�n.�
5) Thiện thệ.�
6) Thế gian giải.�
7) V� thượng trượng phu điều ngự sĩ.�
8) Thi�n nh�n sư.�
9) Phật.�
10) Bạc Gi� Phạm.�
+ Như Lai : l� hiệu đầu ti�n l� tổng tự, đ� l� tổng tự của ch�n hiệu ở dưới.
- Kinh Niết B�n n�i : �Như chư Phật qu� khứ đ� thuyết rằng, trải qua ph�p s�u Ba la mật, ba mươi bảy phẩm trợ đạo, mười một Kh�ng v.v� tới (Lai) Bồ đề, cho n�n gọi l� Như Lai. Thế th�� Th�ch Ca nay Như chư Phật thời qu� khứ, y v�o c�c gi�o ph�p tu hạnh Lục độ, qu�n l� thập nhất Kh�ng v.v� m� tới (Lai) quả Bồ đề, cho n�n gọi l� Như Lai, đ� tức l� b�o th�n Phật�.
- Kinh B�t Nh� n�i : Như Lai c� nghĩa kh�ng từ� đ�u đến, m� cũng kh�ng đi đến đ�u, n�n gọi l� Như Lai, đ� tức l� ph�p th�n Phật.
�- Th�nh Thực luận n�i : �đi theo đạo Như thực để m� Lai th�nh ch�nh gi�c; n�n gọi l� Như Lai �. Nghĩa tuy tạm được, nhưng chẳng phải l� � nghĩa chủ yếu của từ n�y.
+ Ứng, Ch�nh đẳng gi�c.
�Luận n�i rằng : c� nghĩa l� vĩnh viễn giải tho�t khỏi hết thảy phiền n�o chướng v� sở tri chướng.�
- Từ A la h�n n�y ch�nh gọi l� Ứng. Th�nh Duy Thức n�i : Ứng với việc đ� vĩnh viễn diệt trừ được giặc phiền n�o, Ứng với việc kh�ng c� ph�n đoạn sinh, Ứng với việc được thụ diệu c�ng d�ng.
Theo bản luận giải th�ch kinh trước đ�y, th� Ứng c� 15 nghĩa. Nhưng Du Gi� v� kinh n�y chỉ lấy nghĩa �diệt trừ giặc phiền n�o� m� gọi l� A la h�n.
�- Vĩnh viễn đoạn trừ sở tri chướng, đ� gọi l� Ch�nh đẳng gi�c. Cho n�n Du Gi� n�i rằng : A la h�n l� cộng đức, từ Ch�nh đẳng gi�c l� bất cộng đức. Cũ gọi l� Ch�nh biến tri, tức Ch�nh gi�c, Đẳng gi�c, Ch�nh đẳng gi�c ph�n biệt với ba loại : ngoại đạo, tiểu thừa, Bồ t�t theo thứ tự.
+ Minh hạnh vi�n m�n : tức Minh Hạnh t�c (minh v� hạnh đầy đủ).
- Minh chỉ ba minh :�
1/. T�c trụ t�y niệm tr� minh.
2/. Sinh tử tr� minh.
3/. Lậu tận tr� minh.�
- Hạnh : chỉ Gi� h�nh v� Hạnh h�nh. Hạnh h�nh gi�p thanh tịnh tam nghiệp hiện h�nh ch�nh mệnh.�
Lại th�m bốn loại tăng thượng : T�m, Ph�p, Hiện ph�p lạc trụ (v�) Trụ.�
Trụ v� h�nh, hai thứ n�y đều thuộc Hạnh h�nh.
Ngầm giữ s�u căn (mật hộ căn m�n) l� Gi� h�nh.
Hai h�nh n�y c�ng với Tam minh thảy đều vi�n m�n,� Do đ�y Như Lai hiển thị th�n khẩu � chẳng cần ph�ng hộ m� chẳng qu�n mất điều g� (Tam bất hộ� v� vong thất ph�p).
Do chẳng g�y tội lỗi, được tĩnh lự thế gian.
Gi� tự khổ h�nh (thực h�nh ph�p tự nhi�n hết khổ) đ�y l� do chẳng g�y tội lỗi v� ba nghiệp thanh tịnh, tức l� th�n khẩu � chẳng cần ph�ng hộ m� ngầm giữ s�u căn.
Chẳng qu�n mất ph�p, n�n đắc thế gian tĩnh lự.
Hiện ph�p lạc trụ, l� Gi� tự khổ h�nh, cho n�n gọi l� Minh hạnh vi�n m�n.
+ Thiện thệ : c� nghĩa l� ở trong đ�m d�i c� đầy đủ hết thảy c�c c�ng đức thuộc hai loại tự lợi v� lợi tha. Thệ c� nghĩa l� v�ng (l� qua� l� đi). C� nghĩa l� th�nh Bồ đề rồi, th� bản th�n m�nh ở trong đ�m d�i sinh tử c� đầy đủ mọi c�ng đức l�nh tự lợi, lợi tha để m� đi hẳn, cho n�n gọi l� Thiện thệ.
+ Thế gian giải : c� nghĩa l� trong hai thế gian Hữu t�nh thế gian v� Kh� thế gian đều kh�o th�ng đạt hết, do ngộ nhập Hữu t�nh thế gian, y v�o Tiền hậu tế t�c trụ sinh tử tr�, y v�o t�m vạn bốn ng�n hạnh sai biệt của mọi thời, tức l� biết ba đời ch�ng sinh t�m h�nh sai biệt, v� kh�o biết r� v� bi�n th�nh hoại của Kh� thế gian c�ng mười phương thế giới như ở phương Đ�ng v.v��
Th�m nữa, đối với tự t�nh nh�n duy�n, �i vị, qu� hoạn, xuất ly, năng th� h�nh v.v� của hết thảy mọi ph�p thế gian đều kh�o biết r�. Đ� gọi l� biết tự t�nh quả v� nh�n duy�n nh�n. Đ�y l� c�u tổng qu�t (tổng c�). C�n bốn c�u kh�c theo thứ tự m� phối tr� với Tứ đế.
+ V� thượng trượng phu điều ngự sĩ : cũ gọi l� V� thượng sĩ điều ngự trượng phu. V� tr� v� đẳng, kh�ng ai hơn được, n�n gọi l� v� thượng. V� ở trong hiện ph�p, Phật th�n đầy đủ tướng hảo l� bậc đại trượng phu. Hơn nữa phần nhiều điều ngự được v� lượng trượng phu, l� bậc nổi trội nhất, cực t�n cực thắng. Do lời giải th�ch sau ấy m� bản cũ gọi l� V� thượng sĩ điều ngự trượng phu.
+ Thi�n nh�n sư (bậc thầy của trời của người) : đ� l� v� Phật dạy cho lo�i trời lo�i người kia hiểu được những nghĩa rất s�u, Phật khuyến kh�ch họ tu ch�nh hạnh, v� họ c� năng lực, m� c�c lo�i kh�c kh�ng thể c� được, cho n�n chẳng gọi Phật l� sư (thầy) của c�c lo�i kh�c.
+ Phật, c�n gọi l� Phật đ� : c� nghĩa l� bậc rốt r�o đoạn trừ được hết thảy phiền n�o chướng, sở tri chướng v� c�c tập kh�, hiện Đẳng ch�nh gi�c, v� chứng được V� thượng ch�nh đẳng gi�c, tức l� c� đủ hai tr� gi�c Tự, Tha.
+ Bạc gi� phạm : cũ gọi l� Thế t�n, thản nhi�n an tọa tr�n t�a diệu Bồ đề, mặc � vần xoay ti�u diệt hết thảy qu�n ma, v� c� đại thế lực n�n ph� được bốn ma. Như Phật Địa luận tụng rằng :�
� Tự tại, X� thịnh v� Đoan nghi�m.
� Danh xưng, C�t tường v� T�n qu�.��
C� đầy đủ s�u nghĩa như vậy th� n�n biết rằng t�n gọi chung (tổng danh) c�c điều n�i tr�n l� Bạc gi�. Bạc gi� : l� thanh. Phạm : c� nghĩa l� Cụ đức (đầy đủ c�c đức).�
Nếu ai c� tiếng l� Bạc gi� đ� th� tự nhi�n c� khả năng ph� được bốn ma, ắt c� đủ s�u đức :
1) Tự tại, v� vĩnh viễn chẳng bị hệ thuộc v�o c�c phiền n�o.
2) X� thịnh, v� được thi�u luyện bởi lửa tr� m�nh liệt.
3) Đoan nghi�m, v� được trang nghi�m bởi 32 tướng v.v�
4) Danh xưng (danh tiếng), v� t�n đẹp của Phật kh�ng ai kh�ng biết.
5) C�t tường (tốt l�nh), v� hằng khởi phương tiện l�m lợi lạc cho hữu t�nh.
6) T�n qu�, v� cả thế gian v� xuất thế gian đều t�n trọng.
Nay gọi l� Thế t�n th� c�n thiếu mất năm � nghĩa đầu.
*
-Kinh văn : �Diễn thuyết ch�nh ph�p�� tới� �tướng của Phạm hạnh�.
T�n rằng : đ�y�l� t�n dương ph�p thắng diệu hiếm c�. Du Gi� quyển 83 n�i rằng c� đủ mười đức :
1) Sơ thiện, chỉ l�c nghe sẽ sinh hoan hỷ.
2) Trung thiện, chỉ l�c tu h�nh, kh�ng c� gian khổ v� l�a xa nhị bi�n, y v�o trung đạo m� tu h�nh.
3) Hậu thiện, chỉ Cực cứu c�nh v� l�a chư cấu. Cho đến Nhất thiết cứu c�nh v� l�a dục l� cứu c�nh cuối c�ng.
Ph�p t�nh l�a cấu, n�n người học được n� cũng l�a cấu, v� thế n�n tu h�nh rốt r�o sẽ đắc quả ly cấu. Cho n�n Tr� Độ luận n�i rằng : �t�n (dương) bố th� l� sơ thiện, t�n (dương) tr� giới l� trung thiện, t�n (dương) nhị quả b�o sinh thi�n Tịnh độ gọi l� hậu thiện�. Lại n�i : Thanh văn, Độc gi�c, Đại thừa cũng gọi l� Tam thiện.
Kinh Bảo Khiếp n�i : �Biết Khổ đoạn Tập th� gọi l� sơ thiện. Tu ch�nh Đạo gọi l� trung thiện. Chứng Diệt gọi l� hậu thiện�. Đ� gọi l� Sơ Trung Hậu thiện của Thanh văn.�
Nếu chẳng bỏ t�m Bồ đề, chẳng nghĩ tới thừa dưới, hồi hướng Nhất thiết tr� th� đ� gọi l� Sơ Trung Hậu thiện của Bồ t�t.�
Nay y theo Du Gi� l� ch�nh.
4) Văn xảo (văn hay), đ�y gọi l� ng�n ngữ xảo diệu. C� nghĩa kh�o d�ng ng�n từ m� điểm xuyết danh th�n v.v... cho đến� t�m ngữ cụ đều vi�n m�n.
5) Diệu nghĩa, đ�y gọi l� � nghĩa s�u xa. C� nghĩa l� c� thể dẫn ph�t lợi �ch an lạc.
6) Thuần nhất, ở đ�y gọi l� thuần nhất kh�ng tạp, c� nghĩa chẳng c� g� chung với ngoại đạo, chỉ c� Phật ph�p mới c�, c�n ngoại đạo th� kh�ng.
7) Vi�n m�n, ở đ�y gọi l� cụ t�c, v� l� v� hạn lượng, l� tối t�n thắng. V� � nghĩa phong ph� hơn trội, n�n gọi l� vi�n m�n.
8) Thanh tịnh, c� nghĩa l� tự t�nh giải tho�t, y v�o một s�t na tự thể giải tho�t, hoặc ph�p tự t�nh giải tho�t.�
9) Ti�n bạch (mới mẻ, trong trắng), c� nghĩa l� tương tục giải tho�t, d� nhiều s�t na cũng giải tho�t, hoặc học ph�p đ� cũng được giải tho�t.
10) Phạm hạnh, c� nghĩa l� t�m Th�nh đạo. Diệt đế gọi l� Phạm, Đạo đế gọi l� Hạnh. Lấy Diệt l�m nh�n cho n�n đầy đủ t�m Th�nh đạo gọi l� tướng phạm hạnh.�
Cần phải biết rằng Đạo n�y được n�i r� bằng bốn loại diệu tướng l� Thuần nhất v.v� đ� l� tướng Phạm hạnh. Trong bốn loại n�y, thứ s�u l� Thuần nhất kh�ng tạp, thứ bảy l� Cụ t�c, thứ t�m l� Thanh tịnh, thứ ch�n l� Ti�n bạch. C�n c�c thứ kh�c cứ theo đ�ng như lời văn c� thể hiểu được, về nghĩa cũng giống như những điều đ� n�i trong kinh mới dịch.

*
-Kinh văn : �V� hạng cầu Thanh văn� tới� �th�nh nhất thiết chủng tr� � .�
T�n rằng : đ�y l� t�n dương sinh lợi �ch hiếm c�.�C� Phật xuất thế chỉ thuyết một ph�p hoặc chẳng thuyết ph�p. Nay thuyết ba thừa, n�n gọi l� hiếm c� (hy hữu).
* Chữ Ứng : c� hai �m đọc l� ưng v� ứng.
�Ưng đương ứng khế, c� nghĩa l� phải t�y theo cơ duy�n căn kh� m� thuyết ph�p, tức l� phải thuyết ph�p tương đương ứng hợp với căn kh�.
Căn t�nh của ch�ng sinh c� ba loại� hạ, trung, thượng :
- Loại chỉ biết chung về nh�n� quả nhiễm tịnh Tứ đế, đ� l� loại k�m nhất, th� được gọi l� Thanh văn.
- Loại biết chung về nh�n quả sinh tử mười hai nh�n duy�n, l� loại trung, th� được gọi l� Duy�n gi�c.
- Loại năng h�nh nhị lợi, chung ri�ng đều biết, tu h�nh căn cứ v�o Lục độ, cứu c�nh l�m Phật th� gọi l� Bồ t�t sẽ th�nh chủng tr�.
B�ch Chi Ca Phật Đ� : ở phương đ�y gọi l� Độc gi�c, gọi tắt l� B�ch Chi Phật.
*
-Kinh văn : �Thứ� nữa lại c�n c� Phật�� tới� �họ l� Phả La Đọa�.
T�n rằng :�điều thứ hai ở đ�y l� giải đ�p về Hậu thắng diệu m� luận gọi l� Hiện kiến thắng diệu nh�n. V� chư Phật Bồ t�t tự thị hiện Thụ dụng thắng danh t�nh v.v� n�n gọi l� thắng diệu.
Văn c� bốn diệu, ở đ�y c� hai :�
1) Danh đồng diệu.
2) T�nh đồng diệu.�
�Phả La Đọa� : l� một trong mười t�m họ B� la m�n.

*
-Kinh văn : �Di Lặc cần phải biết�� tới� �sơ trung�hậu thiện�.
T�n rằng : đ�y c� hai diệu :��
3) Hiệu đồng diệu.�
4) Ph�p đồng diệu.�
Chỉ n�i qua về ba đức m� qu�n th�ng cả bảy đức kh�c.

*
-Kinh văn : �Vị Phật cuối c�ng�� tới� �c� t�m vị vương tử �.
T�n rằng : dưới đ�y l� đoạn thứ ba, l� Uỷ trần đồng�sự đ�p, c� năm nh�n :
1. Thụ dụng đại nh�n.
2. Nhiếp thủ chư Phật chuyển ph�p lu�n nh�n.
3. Thiện ki�n thực Như Lai ph�p lu�n nh�n.
4. Năng tiến nhập nh�n.
5. Ức niệm nh�n.�
Ở trong n�y chia l�m hai :
1) Nh�n đầu l� Phật tại tuy�n dương (Phật hoằng dương đạo ph�p khi c�n tại thế).
2) Bốn nh�n sau l� n�i về việc tiến h�nh gi�o h�a sau khi Phật nhập diệt.�
Về Thụ dụng đại nh�n, luận giải th�ch rằng : thời ấy vương tử thụ Thắng diệu lạc, nhưng ai nấy đều xả bỏ m� xuất gia. Th�m nữa, đại ch�ng đ� trong thời gian ấy chẳng sinh l�ng mỏi mệt ch�n nản.
Đại � trong đoạn văn giải th�ch về Thụ dụng nh�n n�y l� c� hai loại thụ dụng :
- Một l� tại gia th� thụ dục lạc.
- Hai l� xuất gia th� thụ ph�p lạc.
Văn n�y c� bốn � :
�a) Thị tướng giống nay.
�b) Tuy�n bố nhập diệt giống nay.
�c) Sẽ thụ k� th�nh Phật.
�d) Hiện nhập Niết b�n.
�Thị tướng giống nay� c� s�u, kh�ng c� Sơ tự phần th�nh tựu, c�n s�u thứ kh�c th� giống như c�c sự trong phẩm Tựa kinh n�y :
- Sự thứ nhất : giống Ch�ng th�nh tựu ng�y nay.
- Sự thứ hai : �Nhật Nguyệt Đăng Minh thời đ� giống� Thời th�nh tựu ng�y nay.
- Sự thứ ba : �Thuyết rằng�� giống Uy nghi th�nh tựu ng�y nay.
- Sự thứ tư : �Bấy giờ Như Lai ph�ng từ giữa l�ng m�y�� giống Thuyết nh�n th�nh tựu ng�y nay.
- Sự thứ năm : �Di Lặc n�n biết rằng : bấy giờ trong hội c� hai mươi ức Bồ t�t�.� giống Dục văn th�nh tựu ng�y nay.
- Sự thứ s�u : �Bấy giờ c� vị Bồ t�t t�n l� Diệu Quang�� giống với Đ�p th�nh tựu ng�y nay.
Trong mục giống Ch�ng th�nh tựu c� hai : một l� tại tục, hai l� xuất gia.
Trong tại tục lại c� ba � :
+ Một l� n�u r� l� đ� c� con.
+ Hai l� liệt k� ra t�m t�n.
+ Ba l� n�i r� vương h�a (sự gi�o h�a của vua).
Đ�y� l� khoản đầu, muốn n�u r� r�ng l� chư Phật ắt c� con trước rồi mới xuất gia. Để h�ng phục những kẻ muốn hưởng thụ dục lạc thế gian, n�n thị hiện dục lạc chẳng đ�ng b�u g� v� tỏ r� Phật c� thể c� đầy đủ mọi đức của bậc trượng phu. V� cũng như trong kinh Cổ �m Vương, Phật A Di Đ� cũng c� vợ con.�

*
-Kinh văn : �Vị thứ nhất t�n l� Hữu ݔ� tới� �vị thứ t�m l� Ph�p � �.�
T�n rằng : đ�y liệt k� ra t�m t�n, chia l�m bốn cặp�:�
1) Cặp đại tr� đại bi.
2) Cặp liễu hữu liễu kh�ng.
3) Cặp tiến thiện ph� �c.�
4) Cặp đạt ngụy tri ch�n.
Phối tr� đ�ng như thứ tự.

*
-Kinh văn : �T�m vị vương tử�� tới� � ai nấy đều thống lĩnh tứ thi�n hạ�.�
T�n rằng : đ�y thuyết�minh về vương h�a (sự gi�o h�a của lu�n vương).�
-HỎI : kh�ng một thế giới n�o m� lại c� hai lu�n vương. Cớ sao nay lại n�i l� �ai nấy đều thống lĩnh tứ thi�n hạ� ?
Đ�P : nay giải th�ch l� t�m người con đ� nối tiếp nhau m� thống lĩnh, chứ chẳng phải trong c�ng một l�c. Song cứ theo nghĩa m� hiểu th� kiếp giảm Phật ra đời, kiếp tăng lu�n vương mới xuất hiện.
-HỎI : tại sao Phật đ� c� con l�m lu�n vương ?
Đ�P : đ� ch�nh l� họ đ�ng được nối tiếp nhau m� lần lượt l�m vua tứ thi�n hạ. Cũng như Phật Th�ch Ca đ�ng l�m Kim lu�n vương, chứ chẳng phải l� thực sự đ� l�m, v� kiếp giảm dần. Do đ� m� tăng tới t�m vạn năm vua Tương Khư mới ra, kiếp thứ mười bắt đầu giảm th� Phật Di Lặc mới ra. Lu�n vương mệnh d�i,� n�n thấy Di Lặc. Hoặc B�o Phật n�y kh�c với H�a Phật. V� B�o Phật chưa hẳn đ� xuất hiện trong kiếp giảm, n�n c� thể c� con l�m� lu�n vương.
��Diệu Quang gi�o h�a t�m người con đ� ki�n cố Bồ đề, được nhập B�t địa�, cho n�n biết rằng B�o Phật cũng l�m Bồ t�t.�
Trước ti�n thuyết Kinh V� Lượng Nghĩa cho h�ng Bồ t�t xong, sau đ� mới thuyết Kinh Ph�p Hoa cho h�ng Thanh văn.�

*
-Kinh văn : �C�c vị vương tử n�y� tới �cũng theo xuất gia� .
T�n rằng : đ�y l� thuyết minh về việc xuất gia. C��ba � :�
1) H�nh th� theo bạn ch�n ch�nh.
2) Hạnh th� xuất ly trần nhiễm.
3) Được gặp duy�n l�nh, ki�n tu ph�c tuệ.
� đầu trong n�y l� bỏ ng�i lu�n vương như người gi�u cởi d�p, hăm hở xuất gia như người ngh�o được b�u, khoan kho�i thoải m�i v� đ� trừ bỏ được mọi giăng mắc r�ng buộc.

*
-Kinh văn : �Ph�t � đại thừa�� tới� �đều l� Ph�p sư �.
T�n rằng : đ�y l� hạnh xuất ly trần nhiễm. Đ� ph�t đại t�m, hằng si�ng�tr� giới, hay tuy�n thuyết diệu l�, đều l� Ph�p sư. Ph�t t�m c� nghĩa l� trụ định. Phạm hạnh tức l� tr� giới. Ph�p sư tức l� c� đủ tuệ, đủ ba tạng rồi.

*
-Kinh văn : �Đ� vun trồng c�c cội l�nh ở nơi ng�n vạn Phật�.�
T�n rằng : đ�y l� gặp được duy�n l�nh, ki�n tu ph�c�tuệ.

*
-Kinh văn : �Bấy giờ Nhật Nguyệt � tới �được Phật hộ niệm �.
T�n rằng : đ�y l� sự thứ hai tức mục Thời th�nh�tựu, giống ng�y nay.
Thuyết Kinh Ph�p Hoa, trước ti�n ắt thuyết Kinh V� Lượng Nghĩa n�n gọi l� �đến l�c�, thị hiện v� Bồ t�t m� thuyết .

*
-Kinh văn : �Thuyết kinh n�y xong� tới �th�n t�m chẳng động�.�
T�n rằng : đ�y l� sự thứ ba : Uy nghi th�nh tựu,�giống ng�y nay. C� ba � :�
1) Phật nhập định.
2) Kh� thế gian.�
3) Hữu t�nh thế gian.
Đ�y l� phần đầu.
*
-Kinh văn : �Bấy giờ trời mưa�� tới� �s�u loại chấn động�.
T�n rằng : đ�y l� kh��thế gian.
*
-Kinh văn : �L�c đ� trong hội�� tới� �nhất t�m qu�n Phật�.�
T�n rằng : đ�y l� hữu�t�nh thế gian.
*
-Kinh văn : �Bấy giờ Như Lai�� tới� � c�c c�i Phật đ�y�.�
T�n rằng : đ�y l� sự thứ tư : Thuyết nh�n th�nh tựu , giống ng�y nay. C� ba :�
1) Ph�ng quang.�
2) Chiếu cảnh.�
3) Sở kiến.�
C�c c�i Phật đ� giống như nay đang thấy c�c c�i Phật đ�y.
*
-Kinh văn : � Di Lặc n�n biết� tới �ưa muốn nghe ph�p�.�
T�n rằng : đ�y l� sự thứ�năm : Dục văn th�nh tựu, giống ng�y nay. C� hai � :�
a) Ưa muốn nghe ph�p.�
b) Muốn biết duy�n do ph�ng quang.�
Đ�y l� phần đầu.
-HỎI : v� cớ g� m� ng�y nay khi Phật Th�ch Ca ph�ng quang thị hiện điềm l�nh th� bốn ch�ng sinh nghi, ưa muốn nghe ph�p v� muốn biết duy�n do ph�ng quang; c�n khi xưa Phật Đăng Minh thuyết ph�p th� chỉ c� Bồ t�t ưa muốn nghe ; như vậy l� kh�c với ng�y nay ?.
Đ�P : đ�y l� căn cứ v�o bản vị m� gọi chung l� bốn ch�ng. Kia thuyết người ph�t t�m đại thừa th� đều gọi l� Bồ t�t. Ngo�i ra, đ�y n�u hạng k�m hơn, n�n chỉ gọi l� bốn ch�ng. Kia n�u hạng nổi trội hơn, n�n gọi l� Bồ t�t.
Trong b�i tụng ở dưới n�i rằng : �Bấy giờ bốn bộ ch�ng� cho tới �sự n�y nh�n duy�n g� ?�. Cho n�n biết rằng cũng l� bốn ch�ng dự hội, nhưng t�y thời m� n�u l�n c� kh�c. Như kinh n�i về t�m vị vương tử, lấy đ� l�m Ch�ng th�nh tựu, v� n�u hạng nổi trội.�
Hơn nữa, kia thực l� Bồ t�t h�a hiện, n�n n�i l� B�o th�n h�a độ bốn ch�ng. C�n đ�y thực l� H�a th�n h�a độ bốn ch�ng.
*
-Kinh văn : �C�c Bồ t�t đ� tới� �nh�n duy�n v� sao�.�
T�n rằng : muốn biết�nh�n duy�n ph�ng quang, suy t�m người giải đ�p.�
* Chữ Vi (trong cụm từ �sở vi nh�n duy�n�) hiểu theo hai �m b�nh thanh (Vi), khứ thanh (Vị) đều được.
*
-Kinh văn : �Bấy giờ c� Bồ t�t�� tới� �t�m trăm đệ tử �.�
T�n rằng : đ�y l� sự thứ�s�u : Đ�p th�nh tựu, giống ng�y nay. C� bốn � :�
1) Quyến thuộc truyền đăng.�
2) Nh�n thuyết kinh n�y.�
3) Thời gian d�i ngắn.�
4) Đại ch�ng an lạc.�
Đ�y l� phần đầu.
*
-Kinh văn : �Bấy giờ Nhật Nguyệt Đăng Minh Phật�� tới� �Phật Sở Hộ Niệm�.�
T�n rằng : đ�y l� � thứ�hai : Nh�n thuyết kinh n�y. Phật Th�ch Ca thuyết Kinh Ph�p Hoa nh�n ng�i Di Lặc hỏi, rồi ng�i Văn Th� đ�p. Phật Đăng Minh thuyết Kinh Ph�p Hoa nh�n đại ch�ng ưa muốn nghe ph�p v� v� ng�i Diệu Quang m� thuyết. Cho n�n trong tụng n�i rằng Phật từ Tam muội khởi dậy t�n th�n Diệu Quang khiến được hoan hỷ, tức nh�n Diệu Quang m� thuyết Kinh Ph�p Hoa.
Hơn nữa, ng�y nay Phật Th�ch Ca gi�o h�a bốn ch�ng ưa nghe, nh�n Thu Tử mới thuyết. Phật Đăng Minh xưa gi�o h�a Bồ t�t ưa nghe, nh�n Diệu Quang mới thuyết.
Nay Phật từ định khởi dậy, ch�nh l� bảo với Thu Tử v� ch�ng Thanh văn theo tr� tuệ s�u tương ứng với Phật.
Phật kia từ định khởi dậy, ch�nh l� bảo Diệu Quang v� ch�ng Bồ t�t theo tr� tuệ s�u tương ứng với Phật.
Đ�y l� Thanh văn, kia l� Bồ t�t : Kinh Diệu Ph�p Li�n Hoa c�n gọi l� Kinh Gi�o Bồ t�t Ph�p Phật Sở Hộ Niệm, với Kinh V� Luợng Nghĩa danh tự chẳng kh�c. Song v� muốn n�u bật mặt lợi �ch n�o của thể nghĩa, v� t�y căn cơ đốn hay tiệm m� mong mỏi c� sự kh�c nhau, sự b�o h�a cũng kh�c nhau, n�n chẳng gọi l� V� Lượng Nghĩa, như tr�n đ� giải th�ch.
Nhưng đ� l� thị hiện để gi�o h�a c�c Thanh văn cũng kh�ng sai. Hoặc thuyết H�a th�n thực h�a Thanh văn, thuyết c�c sự nổi trội kh�c tức thuyết B�o Phật cũng kh�ng sai.
*
-Kinh văn : �S�u mươi tiểu kiếp�� tới� �cho l� như trong khoảng một bữa ăn�.
T�n rằng : đ�y l� � thứ ba : Thời gian d�i ngắn.�Luận giải : đ� lấy ng�y, th�ng, năm ... l�m kiếp n�n gọi l� tiểu, chẳng thể nảy sinh sự ph�n biệt kh�c. Chỉ l� Phật quan s�t ch�ng sinh căn cơ ch�n muồi, đại ch�ng t�nh cảm ưa muốn nghe ph�p s�u sắc n�n c� thể nghe ph�p trong thời gian rất l�u m� t�m ph�p lạc đến cực độ, bởi vậy n�n n�i l� �như trong khoảng một bữa ăn�. Cũng giống như chuyện của thế gian xem ti�n đ�nh cờ, m� c�n r�u cầm trong tay đ� mục.
*
-Kinh văn : �Trong ch�ng bấy giờ�� tới� �m� sinh lười nh�c mệt mỏi�.�
T�n rằng : đ�y l� � thứ�tư : Đại ch�ng an lạc. Ph�p thực gi�p cho việc tu tr�, thiền duyệt sinh ra hỷ lạc, hết mọi nghiệp phược th� trọng th� l�m g� m� sinh ra lười nh�c mệt mỏi được ?�
* Giải : c� nghĩa l� lười. Quyện : c� nghĩa l� mệt mỏi. Chữ quyện [ 倦�� ] c� chỗ viết bộ t�m đứng [ 惓�� ] kh�ng c� căn cứ.
*
-Kinh văn : �Nhật Nguyệt Đăng Minh�� tới� �V� dư Niết b�n�.
T�n rằng : tr�n đ�y gộp lại đều l� mục Thị tướng�giống nay. C�n đ�y tức l� mục hai : Tuy�n bố nhập diệt, kh�c nay. Việc Phật nhập diệt vốn kh�c với nhị thừa, nhưng thị hiện th� giống. N�i nhập V� dư Niết b�n v� việc ứng h�a đ� xong, cho n�n tuy�n bố chẳng bao l�u sẽ nhập diệt.�
Sa m�n : c� nghĩa l� Tức (nghỉ, dẹp, dứt) v� đắc Ph�p cho n�n tạm thời y�n nghỉ. �Tức� cũng c� nghĩa l� tức �c (trừ �c). Đ�ng ra, tiếng Phạm gọi l� Thất La Ma N�, hoặc Thất Ma Na N�, ở phương đ�y gọi l� C�ng lao, � n�i tu đạo c� nhiều c�ng lao.
B� la m�n : c� nghĩa l� Tịnh hạnh.
*
-Kinh văn : �Bấy giờ c� vị Bồ t�t�� tới� �liền thụ k� cho�.�
T�n rằng : đ�y l� mục�thứ ba : Thụ k� sẽ được th�nh Phật, c� hai � : một l� Ti�u (n�u), hai l� K�. Khoản � đầu v� chứa đựng giữ g�n nhiều điều thiện n�n gọi l� Đức Tạng.
*
-Kinh văn : �Bảo c�c Tỳ kheo� tới �Tam Phật Đ��.
T�n rằng : đ�y l� thụ�k�. Đa Đ� : nghĩa l� Như; A Gi� Độ : nghĩa l� Lai ; A La Ha : nghĩa l� Ứng; Tam : nghĩa l� Ch�nh; Miệu : nghĩa l� Đẳng; Tam nữa cũng c� nghĩa l� Ch�nh; Phật Đ� : nghĩa l� Gi�c. Tức nghĩa l� Như Lai Ứng Ch�nh Đẳng Gi�c, l� ba hiệu đầu trong mười hiệu của Phật.
Kinh Tăng Nhất A H�m n�i rằng : �Phật bảo c�c Tỳ kheo rằng, chư Phật ra đời ắt v� năm sự : một l� chuyển ph�p lu�n; hai l� độ cho cha mẹ; ba l� người kh�ng tin th� l�m cho họ ở địa vị phải tin (t�n địa); bốn l� người chưa ph�t � Bồ t�t th� l�m cho họ ph�t � Bồ t�t, năm l� thụ k� cho sẽ th�nh Phật�. Trong kinh n�y cũng thế. Ba hiệu của Phật n�i tr�n đa phần y v�o ba đức : đoạn đức, �n đức, tr� đức, cứ theo thứ tự m� hiểu, cho n�n chẳng thuyết minh c�c điều kh�c.
*
-Kinh văn : �Phật thụ k� xong�� tới� �nhập V� dư Niết b�n�.�
T�n rằng : đ�y l� mục�thứ tư : Hiện nhập Niết b�n. V� cớ g� nhập diệt lại v�o l�c trung dạ (giữa đ�m)? V� ở đ�m sinh tử m� chứng tịch tĩnh. Như đ� n�i trong Kinh Niết B�n.
*
-Kinh văn : �Sau khi Phật diệt độ rồi� tới �v� người m� diễn thuyết�.�
T�n rằng : tr�n kia đều�l� Thụ dụng đại nh�n, Phật tại tuy�n dương. Từ đ�y trở xuống bốn nh�n l� chỉ sự h�nh h�a sau khi diệt độ th� chia l�m bốn. Văn đ�y tức l� Nhiếp thủ chư Phật chuyển ph�p lu�n nh�n.�
Luận rằng : v� ph�p lu�n chẳng đoạn (tức ph�p lu�n thường chuyển kh�ng ngừng).
*
-Kinh văn : �T�m người con Phật Nhật Nguyệt Đăng Minh�� tới� �Tam Bồ Đề�.�
T�n rằng : đ�y l� nh�n�thứ ba : Thiện ki�n thực Như Lai ph�p lu�n nh�n.
Luận rằng : sau khi Phật diệt độ v� lượng thời thuyết, n�n gi�o h�a họ, khiến họ được ki�n cố, tức nhập B�t địa. Ki�n cố ch�nh l� nghĩa Bất tho�i (chẳng l�i bước). Chẳng thế th� l�m sao m� nay đ� th�nh Phật. Hoặc v� nhập Sơ địa đắc Bất hoại t�n, n�n gọi l� ki�n cố.
*
-Kinh văn : �C�c vị vương tử n�y� tới �đều th�nh Phật đạo�.�
T�n rằng : đ�y l� nh�n�thứ tư : Năng tiến nhập nh�n.
Luận rằng : v� c�c vị vương tử đ� chứng đắc đại Bồ đề. C�ng d�ng nghĩa l� tu hạnh t�i th�, ph�p th�. Chư Phật l� duy�n l�nh gặp được. V� phải gặp duy�n l�nh tu s�u diệu hạnh mới th�nh Phật.
*
-Kinh văn : �Vị th�nh Phật cuối c�ng t�n gọi l� Nhi�n Đăng�.�
T�n rằng : đ�y l� nh�n�thứ năm : Ức niệm nh�n.
Luận rằng : v� thuyết ph�p cho người kh�c, l�m lợi �ch cho người kh�c. Văn chia l�m hai phần :
- Một l� t�m người con th�nh Phật.
- Hai l� t�m trăm đệ tử th�nh Phật.
Phần đầu ở đ�y lẽ ra văn n�y thuộc về Năng tiến nhập nh�n ở tr�n, nhưng để n�i r� về t�n của từng vị th�nh Phật, n�n phải đưa v�o đ�y.
*
-Kinh văn : �T�m trăm đệ tử�� tới� �n�n hiệu l� Cầu Danh�.�
T�n rằng : dưới l� t�m�trăm đệ tử th�nh Phật, c� hai : một l� Nhiễm nh�n, hai l� Tịnh nh�n. Loại đầu n�y v� trong th� diệu nghiệp chẳng thuần, ngo�i th� phần nhiều tham danh tiếng, n�n hiệu l� Cầu Danh.
Luận rằng : �ng�i hiệu l� Cầu Danh� � n�i biết sự việc thời qu� khứ, chứ chẳng c� � chỉ tr�ch lỗi lầm của người kh�c.
*
-Kinh văn : �Người đ� cũng do� tới �t�n trọng t�n th�n�.�
T�n rằng : đ�y l� thuyết�minh về Tịnh nh�n : Ph�c v� Tuệ cả hai thứ đều vun trồng, được gặp duy�n l�nh, ba nghiệp tu tập T�i, Ph�p c�ng d�ng : Th�n cung k�nh, � t�n trọng, Ngữ t�n th�n.
Luận rằng : v� trồng c�c thiện căn, lại thị hiện được đầy đủ c�c ph�p đ�.
*
-Kinh văn : �Di Lặc n�n biết� tới �bản th�n ngươi vậy�.�
T�n rằng : tr�n l� Ủy�trần đồng sự đ�p. Đ�y l� Cổ kim tương tức đ�p (giải đ�p xưa tức l� nay) v� l� Tự th�n sở kinh sự nh�n (nh�n về c�c sự bản th�n trải qua).
Luận rằng : v� ng�i Văn Th� tự th�n thụ Thắng diệu lạc. Trong n�y c� hai : một l� Tức nh�n, hai l� Tức ph�p. Đ�y l� phần đầu.
*
-Kinh văn : �Nay thấy điềm l�nh n�y�� tới� �Phật Sở Hộ Niệm�.
T�n rằng : đ�y l� lời�giải đ�p tổng kết về mục Tức ph�p.
*
-Kinh văn : �Bấy giờ Văn Th� Sư Lợi�� tới� �khiến nhập Phật tr� tuệ� .
T�n rằng : 43 b�i tụng ở dưới đ�y tụng về mục �Chỉ trần biệt sự, xưa tức l� nay�, chẳng tụng về hai nh�n đầu. Cuối c� 2 b�i tụng chẳng ăn nhập v�o phần giải đ�p; b�i tụng thứ ba n�i với đại ch�ng khuy�n họ n�n biết, chẳng phải l� tụng về nghĩa trước. Do đ� 43 b�i tụng n�y chia l�m hai phần :�
a) 40 b�i tụng đầu, tụng về Chỉ trần biệt sự.�
b) 3 b�i tụng sau, tụng về � xưa tức l� nay.�
Mục Chỉ trần biệt sự trong trường h�ng c� bảy nh�n, chia l�m ba phần, nay chẳng tụng về Thắng diệu nh�n �thứ nữa c� Phật�v.v�, n�n tụng về s�u nh�n, nhưng chia l�m hai :
+ Đầu ti�n l� 2 b�i tụng về t�n dương sự hy hữu.
+ Sau đ� l� 38 b�i tụng, tụng về � Ủy trần đồng sự.
Trong phần t�n dương sự hy hữu ở đ�y c� bốn phần :
- 2 c�u đầu tụng về thời.
- 2 c�u tụng về danh.
- 1 c�u tụng về ph�p.�
- 3 c�u tụng về sinh lợi �ch.
-Kinh văn : �Khi Phật chưa xuất gia�� tới� �cũng theo tu phạm hạnh�.
T�n rằng : 38�b�i tụng ở dưới về mục Ủy trần đồng sự, trong đ� c� 5 nh�n chia l�m hai :
- Phần đầu l� 29 b�i tụng, tụng về Thụ dụng đại nh�n, Phật tại tuy�n dương.
- Phần sau l� 9 b�i tụng, tụng về bốn nh�n kh�c : sự h�nh h�a sau khi Phật diệt độ.
Trong phần đầu lại chia l�m bốn phần :
a) 20 b�i rưỡi đầu ti�n tụng về Thị tướng giống nay.
b) 4 b�i tụng về Tuy�n bố nhập diệt, kh�c nay.
c) 2 b�i rưỡi tụng về việc Thụ k� cho sẽ th�nh Phật.
d) 2 b�i tụng về việc Hiện nhập Niết b�n.
Trong 20 b�i rưỡi đầu tụng về Thị tướng giống nay lại c� s�u � :
- 1 b�i đầu tụng về Ch�ng th�nh.
- 1 b�i tụng về Thời th�nh.�
- 2 b�i rưỡi tụng về Uy nghi th�nh.
- 10 b�i rưỡi tụng về Thuyết nh�n th�nh.
- 1 b�i rưỡi tụng về Dục văn th�nh.
- 1 b�i tụng về Đ�p th�nh.
B�i đầu ở đ�y c� hai � :
+ Hai c�u tr�n tụng về tại tục (ch�ng tại gia).
+ Hai c�u dưới tụng về xuất gia.
*

-Kinh văn : �Bấy giờ Phật thuyết đại thừa� tới �m� v� ph�n biệt rộng�.�
T�n rằng : đ�y�l� mục thứ hai : Thời th�nh.
*
-Kinh văn : �Phật thuyết kinh n�y xong� tới �t�n V� Lượng Nghĩa Xứ�.�
T�n rằng :�dưới đ�y l� mục thứ ba : Uy nghi th�nh, c� 2 b�i tụng rưỡi, chia l�m hai :
- Một b�i tụng về nhập định.
- Một b�i rưỡi tụng về Kh� thế gian v� Hữu t�nh thế gian.
Đ�y l� phần đầu.
*
-Kinh văn : �Trời mưa hoa Mạn đ� la�� tới� �tức thời chấn động lớn�.�
T�n rằng : đ�y l� Kh��thế gian v� Ch�ng sinh thế gian. Trong n�y tất cả c� năm thứ : nhập định, mưa hoa, tấu nhạc, c�ng dường, động đất. So với trường h�ng th� c� sự kh�c nhau về c�ch sắp xếp thứ tự trước sau, về c�ch tr�nh b�y hoặc c� hoặc kh�ng, hoặc kỹ hoặc lược c�c thứ n�i tr�n.
�Hết th�y c�i chư Phật,
Tức tức chấn động lớn�.
Nghĩa l� cũng chỉ c� nước Phật Nhật Nguyệt Đăng Minh chấn động, chứ chẳng phải l� mười phương thế giới đều chấn động. V� ở đoạn tr�n đ� n�i :�V� thế giới n�y s�u loại chấn động�.
Nay nước Phật Nhật Nguyệt Đăng Minh n�y hết thảy đều chấn động. H�a th�n B�o th�n địa vị chẳng phải l� một, n�n c� thể n�i l� chư Phật.
*
-Kinh văn : �Phật ph�ng h�o quang giữa hai l�ng m�y�� tới� �một vạn t�m ng�n c�i Phật� .
T�n rằng : dưới đ�y l� 10 b�i tụng rưỡi, tụng về Thuyết nh�n th�nh. C��ba � :
a) 2 c�u n�i về ph�ng quang.
b) 2 c�u về chiếu cảnh.
c) 9 b�i rưỡi tụng về cảnh sở kiến giống ng�y nay, tức l� c�i chư Phật.
Đ�y l� 2 � đầu.
*
-Kinh văn : �Hiện sinh tử nghiệp b�o� tới �của hết thảy ch�ng sinh�.�
T�n rằng :�trong 9 b�i rưỡi ở dưới đ�y, tụng về cảnh sở kiến giống ng�y nay, c� năm thứ :
�a) Nửa b�i đầu tụng về ch�ng sinh s�u nẻo.
�b) 3 b�i sau tụng về việc thấy Phật.
�c) 1 b�i sau tụng về việc nghe ph�p.
�d) 1 b�i sau tụng về việc thấy bốn ch�ng.
�e) 4 b�i cuối tụng về việc thấy Bồ t�t.
Đ�y l� phần đầu.�
Xứ : l� Sở th� b�o, v� đ� l� nghiệp nh�n sở quy xứ. Hoặc Xứ c� nghĩa l� đạo l�, v� c� c�i l� l� nh�n �c th� cảm quả �c, nh�n thiện th� cảm quả thiện. Hoặc Xứ chỉ xứ sở (nơi chốn), c� nghĩa l� xứ sở thụ thiẹ�n quả hoặc �c quả.
*
-Kinh văn : �Lại thấy c�i chư Phật�� tới� �đ� do Phật quang chiếu�.
T�n rằng : ba�b�i tụng ở dưới đ�y n�i về việc thấy Phật, c� ba � :
�a) 1 b�i n�i về thấy c�i tịnh độ.
�b) 1 b�i n�i về thấy c�ng d�ng.
�c) 1 b�i n�i về việc thực sự thấy Phật.
Đ�y l� phần đầu. Phật Th�ch Ca ph�ng h�o quang chiếu s�ng đều như sắc v�ng r�ng, c�n Phật Nhật Nguyệt Đăng Minh tỏa h�o quang c� c�c m�u như lưu ly pha l�, đ�y l� muốn n�u bật đại thừa thuần nhất đ�ng trọng n�n chỉ c� một m�u v�ng r�ng; mọi đức vi�n m�n n�n c� nhiều m�u sắc để l�m nổi bật cho nhau.
Tiếng Phạm : Phệ Lưu Ly, gọi tắt l� Lưu ly, c� rất nhiều m�u sắc.�
Phả Đ� Ca : c� nghĩa l� thủy tinh, cũng gọi l� thủy ngọc, hoặc gọi l� bạch ch�u, c�n gọi lầm l� pha l�.�
* Chữ L� : l� �m đọc phi�n thiết của hai chữ Lực Tư.
Tr� Độ luận n�i rằng : �từ hang đ� trong n�i m� ra, trải qua hơn một ng�n năm th� h�a th�nh băng gọi l� pha l��.
T�y phương l� nơi n�ng nực, kh�ng c� băng. Thế th� từ thứ g� m� h�a th�nh băng được ? Đ� chỉ l� một loại đ�, đ�u đ�u cũng c�.
*
-Kinh văn : �V� thấy c�c trời, người�� tới� �đoan nghi�m rất vi diệu�.
T�n rằng : trong hai b�i�tụng n�y, b�i đầu n�i về việc thấy t�m bộ c�ng d�ng, b�i sau n�i về việc thấy Phật.
*
-Kinh văn : �Như trong lưu ly tịnh� tới �ph� diễn th�m ph�p� nghĩa�.�
T�n rằng : đ�y l� nghe�ph�p. Phật ph�ng quang tự soi, v� �nh s�ng soi lại Phật. Phương n�y xa xa nh�n thấy như trong lưu ly hiện ra tượng v�ng thuyết ph�p vậy.
*
-Kinh văn : �Mỗi mỗi c�i chư Phật� tới �đều thấy đại ch�ng kia�.�
T�n rằng : đ�y l� thấy bốn�ch�ng.
*
-Kinh văn : �Hoặc c� c�c Tỳ kheo� tới �thuyết ph�p cầu đạo Phật�.�
T�n rằng : đ�y l� bốn�b�i tụng về thấy Bồ t�t, c�c loại nh�n duy�n, t�n giải, tướng mạo; tu h�nh hạnh Bồ t�t. Chỉ tụng về t�n giải, v� l� loạn tu h�nh (tu h�nh kh�ng theo tr�nh tự) :
1) Một b�i tụng về cần giới, muốn n�i r� người tại gia hay người xuất gia đều c� thể tu h�nh hạnh Bồ t�t n�n n�i Tỳ kheo, hoặc xưng Bồ t�t; khuyến kh�ch khắp hết thảy đều tinh tiến, lấy giới l�m gốc của việc tu học, n�n n�n điều n�y ra đầu ti�n.
2) Một b�i tụng về th� nhẫn. N�i �v�n v�n� : l� v� th� nhẫn chẳng phải chỉ c� một loại m� l� nhiều loại.
3) Một b�i tụng về định.
4) Một b�i tụng về tr� tuệ.
*
-Kinh văn : �Bấy giờ bốn bộ ch�ng� tới �sự n�y nh�n duy�n g� ?�.�
T�n rằng : đ�y l� một b�i tụng rưỡi, tụng về điều�thứ năm : Dục văn th�nh. Trường h�ng l� �hai mươi ức Bồ t�t� ưa muốn nghe ph�p�. Đ�y n�i l� bốn bộ ch�ng, đ� l� để bổ sung thuyết minh cho nhau. Trước th� căn cứ v�o sự ph�t t�m, c�n đ�y th� chưa ph�t.
*
Kinh văn : �Vị được trời người thờ� tới �chỉ� �ng chứng biết được�.
T�n rằng : dưới đ�y l� bốn b�i tụng về điều thứ s�u l� Đ�p th�nh. Trường h�ng c� bốn; Văn n�y c� hai :
- 2 b�i đầu tụng về Y nh�n thuyết kinh n�y.
- 2 b�i sau tụng về Thời gian d�i ngắn.
Lướt qua kh�ng n�i về quyến thuộc truyền đăng, đại ch�ng an lạc.
Đ�y l� phần đầu. Th�ch nghĩa l� cận (gần), l� thủy (mới). Mới từ định khởi l�n m� đ� c� thể dẫn ch�ng sinh tới quả vị Bồ đề. Tr� tuệ xuất thế chiếu đạt ch�n đế v� tục đế, gọi l� thế gian nh�n (mắt của thế gian).
*
-Kinh văn : �Thế t�n đ� t�n th�n� tới� �thảy đều hay thụ tr�.
T�n rằng : đ�y l� Thời�gian d�i ngắn.
*
-Kinh văn : �Phật thuyết Kinh Ph�p Hoa� tới� �sẽ nhập c�i Niết b�n� .
T�n rằng : tr�n l� c�c b�i tụng về việc Thị tướng giống nay, dưới l� bốn b�i tụng về mục thứ hai : Tuy�n bố nhập diệt, kh�c nay. Chia l�m ba phần :
a) 2 b�i tụng về việc tuy�n bố nhập diệt.
b) 1 b�i tụng khuy�n răn những ch�ng sinh được gi�o h�a.
c) 1 b�i tụng n�i về đại ch�ng đau thương buồn thảm.
�Đ�y l� phần đầu : h�a duy�n đ� kết th�c b�n tuy�n bố nay nhập diệt.
*
-Kinh văn : �Ngươi một l�ng tinh tiến� tới �ức kiếp gặp một lần�.�
T�n rằng : đ�y l� khuy�n răn những kẻ được gi�o h�a, Tinh tiến l� cội rễ xuất thế. Ph�ng dật l� nguồn gốc sinh tử. Theo l� th� phải tu đoạn, huống hồ ức kiếp mới được gặp chư Phật. Nay đ� được gặp, lẽ n�o m� lại chẳng tu đoạn ư ! Cho n�n kinh n�i rằng :�
�Chư Phật xuất hiện, vui !
Diễn thuyết ch�nh ph�p, vui !
Tăng ch�ng h�a hợp, vui !
Đồng tu dũng tiến, vui ! �
*
-Kinh văn : �C�c con của Thế t�n� tới �Phật diệt sao ch�ng vậy�.
T�n rằng : đ� l� Đại�ch�ng buồn thương. Thế gian trống vắng, ch�ng sinh ph�c tận, n�n buồn thảm đau thương.
*
-Kinh văn : �Bậc th�nh ch�a vua Ph�p� tới�
�c�c ngươi chớ lo sợ �.�
T�n rằng :�dưới đ�y l� 2 b�i rưỡi tụng về mục thứ ba : Thụ k� sẽ th�nh Phật. C� hai phần :
- Một b�i tụng về � khuy�n chớ c� lo buồn, v� sẽ c� Phật vị lai để m� c� thể� quy y được. Thị hiện nhập diệt, được thực thường lạc.
- Một b�i rưỡi ch�nh thức thuyết minh về việc thụ k�.
Đ�y l� phần đầu.
*
-Kinh văn : �Bồ t�t Đức Tạng n�y� tới �cũng độ v� lượng ch�ng�.�
T�n rằng : đ�y l� thụ�k�.
*
-Kinh văn : �Phật diệt độ đ�m ấy�� tới� �để cầu đạo v� thượng�.�
T�n rằng : trong 2 b�i�tụng về mục thứ tư : Hiện nhập Niết b�n, th� một b�i đầu tụng về việc Phật hiện nhập Niết b�n, một b�i thứ hai tụng về việc đại ch�ng bị mất vị lương y, tinh cần mộ đạo.
*
-Kinh văn : �Ph�p sư Diệu Quang đ�y�� tới� �rộng thuyết Kinh Ph�p Hoa�.�
T�n rằng : tr�n l� 29�b�i tụng về Thụ dụng đại nh�n, Phật tại tuy�n dương. Dưới đ�y l� 9 b�i tụng về bốn nh�n kh�c, chỉ sự h�nh h�a sau khi Phật diệt độ, chia l�m bốn :
1) Đầu ti�n l� 1 b�i tụng về Nhiếp thủ chư Phật� chuyển ph�p lu�n nh�n.
2) Thứ đến 1 b�i tụng về Thiện ki�n thực Như Lai ph�p lu�n nh�n.
3) Thứ đến 1 b�i tụng về Năng tiến nhập nh�n.
4) Cuối c�ng l� 6 b�i tụng về Ức niệm nh�n.
Đ�y l� phần đầu.
*
-Kinh văn : �T�m vị vương tử n�y� tới �sẽ thấy v� số Phật�.
T�n rằng : đ�y l� mục�thứ hai : Thiện ki�n thực Như Lai ph�p lu�n nh�n. Nếu y theo tiểu thừa th� ở ba lần v� số kiếp ngược trở l�n lần lượt gặp c�c Phật : Thắng Qu�n, Nhi�n Đăng, Bảo Kế.�
Xưa Th�ch Ca M�u Ni kiếp đầu thoạt ti�n gặp Phật Th�ch Ca M�u Ni, rồi c�n gặp 7 vạn 5 ng�n Phật; kiếp thứ hai đầu ti�n gặp Phật Bảo Kế, sau gặp th�m 7 vạn 6 ng�n Phật; kiếp thứ ba đầu ti�n gặp Phật Nhi�n Đăng, sau c�n gặp th�m 7 vạn 7 ng�n Phật nữa. Đến m�n v� số kiếp thứ ba, lẽ ra phải tu nghiệp tướng hảo đủ 100 kiếp, đầu ti�n gặp Phật Thắng Qu�n tức Phật Tỳ B� Thi, do ng�i đ� kiễng ch�n t�n th�n Phật Để Sa n�n được vượt 9 kiếp. Bởi vậy trong kinh thường n�i thời qu� khứ 91 kiếp c� Phật Tỳ B� Thi.�
Nếu y theo đại thừa th� tới v� số kiếp thứ tư, c�n phải y v�o Bồ t�t m� c�ng d�ng 8 hằng h� sa Phật, th� theo như c�ch giải th�ch hiện nay về 16 phần nghĩa của kinh Niết b�n, mới được đứng v�o địa vị thứ 10 trong Thập địa v� điều n�y xưa nay vẫn thế. Nhưng nay th� cũng kh�ng nhất định, v� chỉ n�i l� 8 hằng h� sa, th� đ�u phải cứ l� địa vị thứ 10.
Ng�i Ch�n Đế giải th�ch rằng : Kiếp đầu gặp 5 Hằng, kiếp thứ hai gặp 6 Hằng, kiếp thứ ba gặp 7 Hằng sa Phật, bởi vậy nay n�i l� được nhập B�t địa, c�n n�i l� sẽ gặp v� số chư Phật.
*
-Kinh văn : �C�ng d�ng chư Phật rồi�� tới� �lần lượt m� thụ k��.�
T�n rằng : đ�y�l� nh�n thứ ba : Năng tiến nhập nh�n, v� sau n�y sẽ được l�m Phật.
*
-Kinh văn : �Đức Phật rốt sau cả� tới �độ tho�t v� lượng ch�ng�.
T�n rằng : đ�y l� mục�thứ tư cuối c�ng, c� 6 b�i tụng n�i về Ức niệm nh�n (nh�n l�m nhớ lại chuyện thời qu� khứ) chia l�m hai phần :
- Đầu ti�n l� 1 b�i tụng : nhớ lại t�m vị vương tử.
2) Sau đ� l� 5 b�i tụng : nhớ lại 800 đệ tử.
Đ�y l� phần đầu.
*
-Kinh văn : �Diệu Quang ph�p sư n�y� tới �n�n gọi l� Cầu Danh�.�
T�n rằng :�dưới l� 5 b�i tụng n�i về việc nhớ lại 800 đệ tử. Chia l�m hai phần :
- 2 b�i rưỡi đầu tụng về nhớ lại Nhiễm nh�n.
- 2 b�i rưỡi sau tụng về nhớ lại Tịnh nh�n.
Đ�y l� phần đầu. Giao du với qu� tộc, coi đ� l� qu�. Th�ch lợi danh, coi đ� l� đầu; thường bỏ b� việc tu tập, cho n�n gọi l� Cầu Danh, v� c� đủ s�u thứ sai tr�i. Cứ theo lời văn, c� thể biết nghĩa.�
* Chữ Giải : c� �m đọc l� phi�n thiết của Cổ Ải, c� nghĩa như L�n (lười nh�c), Quyện (mệt mỏi uể oải).
Chữ Đ�i : c� �m đọc l� phi�n thiết của Đồ Hợi, cũng c� nghĩa l� lười nh�c, uể oải mệt mỏi. C� bản viết l� [ 駘� ]�, cũng c� nghĩa l� mệt mỏi uể oải. Thứ hai (l�) tham trước lợi danh đ� đạt được. Thứ ba (l�) c�n cầu cạnh th�m lợi danh chưa đạt được.
Tộc : c� nghĩa như Loại. Theo s�ch Chu Lễ th� bốn Lữ l� một Tộc. Theo Trịnh Huyền th� một trăm nh� l� (một) Tộc.
*
-Kinh văn : �Cũng l�m nhiều nghiệp thiện�� tới� �số đ� l� v� lượng�.�
T�n rằng : đ�y l� tụng về Tịnh nh�n. C� hai phần�:
a) 5 c�u đầu tụng : nhớ lại 5 Tịnh nh�n.
b) 5 c�u sau tụng : nhớ lại 2 Tịnh quả.
*
-Kinh văn : �Sau Phật đ� diệt độ�� tới� �nay l� th�n ta đấy�.
T�n rằng : 40 b�i tr�n�l� tụng về Chỉ trần biệt sự; 3 b�i tụng dưới, tụng về xưa tức l� nay. C� ba :�
1) Một b�i đầu tụng về Tức nh�n.
2) Thứ đến một b�i tụng về Tức ph�p.
3) B�i cuối c�ng tụng về Kết th�nh.�
Đ�y l� phần đầu.
*
-Kinh văn : �T�i thấy Phật Đăng Minh� tới �muốn thuyết Kinh Ph�p Hoa�.�
T�n rằng : đ�y�l� Tức ph�p.
*
-Kinh văn : �Nay tướng như điềm n�y� tới� �gi�p ph�t nghĩa Thực tướng�.
T�n rằng : đ�y l� Kết th�nh.
�Ph�ng quang thức tỉnh, ai c� duy�n th� đều tới họp. Đại ch�ng thấy điềm n�y rồi đều sinh ra v� c�ng khao kh�t ngưỡng mộ. Khởi l�n sự thần biến n�y để biểu thị ph�p chẳng phải l� hư dối, để tỏ r� sự chứng đắc th�m mật, n�n gọi l� ph�ng quang gi�p cho nghĩa Thực tướng.
*
-Kinh văn : �C�c người nay n�n biết�� tới �đầ�y đủ cầu đạo Phật�.
T�n rằng : 43 b�i tụng ở tr�n tụng về � trong�trường h�ng; 2 b�i tụng ở dưới tụng về � thứ ba trong�
đại văn : N�i với đại ch�ng khuy�n họ biết rằng nay Phật thuyết ph�p. C� hai � :
1) Đầu ti�n l� 1 b�i tụng n�i r� Phật thuyết mưa ph�p, mầm đạo nảy sinh khiến họ hăng h�i l�m điều thiện.�
2) Sau l� 1 b�i tụng n�i r� Phật thuyết ph�p đề cho những ai cầu đạo đều đoạn trừ được mọi điều nghi hoặc, diệt hết mọi điều �c.�
Đ�y l� phần đầu.
*
-Kinh văn : �Những người cầu tam thừa� tới �khiến hết kh�ng c�n s�t�.
T�n rằng : đ�y l� đoạn�nghi. Hai b�i cuối n�y tụng về Mưa mưa ph�p lớn, tức l� thuyết ph�p lớn vậy.
�
�

H�́T QUYỂN 2

�

� � � � � ��

�

�

[ TRANG CHỦ |�KINH ĐI�̉N�|�ĐẠI TẠNG KINH | TH�̀N CHÚ | HÌNH ẢNH�|�LI�N LẠC�]