�

佛山* Buddha Mountain * Ph�̣t Sơn

Calgary Alberta Canada

[中文|�ENGLISH]

[ TRANG CHỦ |�KINH ĐI�̉N�|�ĐẠI TẠNG KINH | TH�̀N CHÚ | HÌNH ẢNH�|�LI�N LẠC�]

S�́ 1723 10 Quy�̉n�� KINH DIỆU PH�P LI�N HOA HUYỀN T�N

[ Mục Lục | Quy�̉n 1 | Quy�̉n 2 | Quy�̉n 3 | Quy�̉n 4 | Quy�̉n 5 | Quy�̉n 6 | Quy�̉n 7 | Quy�̉n 8 | Quy�̉n 9 | Quy�̉n 10 ]

�

KINH DIỆU PH�P LI�N HOA HUYỀN T�N

Đại Sư Khuy Cơ bi�n soạn �� Việt dịch: Cố H�a thượng Th�ch Ch�n Thường

Bi�n soạn: Gi�o sư Trương Đ�nh Nguy�n � Tu chỉnh v� hiệu đ�nh: Tỳ kheo: Th�ch Đồng Bổn

-o0o-

QUYỂN 1

O . DẪN NHẬP

Từng nghe : Đấng Ch� Gi�c kh�o khai quyền hiển thực, nh�n cơ duy�n của mu�n vật m� tr�nh b�y về sự tướng, bậc th�nh nh�n nhiều phương ph�p diệu mầu theo phẩm loại của ch�ng sinh m� giảng giải về nội dung. Rung n�i dung h�a m� l�m đẹp cho cả c�i đại thi�n. D�ng biểu ủy thuận m� l�m bến l�m bờ h�ng t�m vạn. Rợp m�y từ m� che rộng, đổ mưa ph�p để m�t xa. Tưới hai c�y cho c�y được nở hoa, nhuần ba cỏ để cỏ c�ng tươi tốt. Song v� lũ l�i trẻ đ� mệt v� đường xa hiểm trở, n�n ng�i mới dẫn dụ dần dần tới lối h�a th�nh; Đ�n con thơ quen nghịch với xe d�, n�n ng�i cuối c�ng đ� phải giảng giải cho để ch�ng tấn tới d�ng xe tr�u lớn.

Do vậy, bậc th�nh vương từng đ�nh bại mười qu�n đ� cởi hạt ch�u s�ng trong b�i t�c, đấng y vương� từng lập ra b�t đế đ� trao cho liều thuốc hay ở trong tay. Lời văn hay ra ngo�i sự l�, nghĩa s�u sắc vượt cả trăm t�ng. T�m cả thất địa m� chỉ đẹp cửu phần, đứng đầu ngũ thừa m� ri�ng nỗi ng�n thuở. Lớn lao thay ! N�u một thực m� bao tr�m c�i th�i hư, rung hai quyền để t�m th�u cả vạn tượng. H� c� thể d�ng c�c mỹ từ bao la, cao diệu để h�nh dung t�ng chỉ cao xa s�u sắc của kinh n�y được !�

Để dẫn v�o nh�n duy�n Phật thuyết Kinh Diệu Ph�p Li�n Hoa n�y, đ� l� phần Tổng luận.

I. PHẦN TỔNG LUẬN

A . GIẢI TH�CH KINH PHẨM

Đầu ti�n n�u t�n Kinh Diệu Ph�p Li�n Hoa, đ� l� n�u t�m tắt � nghĩa cao lớn tuyệt vời, n�u l�n t�n gọi chung của cả một bộ kinh.
- Tự phẩm đệ nhất : đ� l� để soi tỏ c�c ti�u đề to lớn về nghĩa loại, n�i r� c�c mục c� � nghĩa kh�c nhau.
- Ph�p : bao h�m � nghĩa ph�p tắc đường lối để noi theo. V� bao gồm mọi điều tốt l�nh n�n gọi l� Diệu.
- Hoa : chỉ chung cho c�c loại hoa, nhưng n�u Li�n (l� hoa sen) l�n, v� hoa n�y gồm đủ mọi vẻ đẹp của c�c loại hoa (trong kinh n�y). Thể v� nghiệp đều được tr�nh b�y, ph�p v� dụ đều được n�u l�n. Đường b�n, m�n khi đ� hiểu rồi, lối thủ xả mới được nổi r�.�
- Kinh : l� Thường l� Ph�p, l� Nhiếp l� Qu�n. Thường, l� đường lối cho trăm vua; Ph�p, để đạo đức cho ng�n thuở. Nhiếp, l� tập hợp mọi đạo l� nhiệm mầu; Qu�n, để điều phục c�c ch�ng sinh dung tục. Những mong cho tất cả đều l�a bến khổ, cuối c�ng được l�n bờ gi�c.
- Tự : l� do l� thủy, tr�nh b�y nh�n do gi�o khởi, l�m bước mở đầu để ph�p được hưng s�ng.

- Phẩm : l� loại l� biệt, để khu biệt c�c loại kh�c nhau của t�ng chỉ huyền diệu, để ph�n t�ch c�c � nghĩa kh�c biệt của gi�o nghĩa s�u xa.
Kinh c� 28 phẩm loại nhằm n�i r� ch�n t�ng. Phẩm n�y về thứ tự th� đứng đầu, n�n gọi l� đệ nhất.
Đệ l� thứ, chỉ ng�i vị. Nhất l� cao nhất, l� đứng đầu.

B . GIẢI TH�CH BẰNG S�U M�N

Trước khi đi v�o giải th�ch kinh văn, đầu ti�n l� d�ng s�u m�n m� ph�n th�ch:
�I. Duy�n khởi của kinh.
�II. T�ng chỉ của kinh.
�III. T�n gọi của kinh phẩm.
�IV. Việc đặt bỏ kinh phẩm.
�V. Thứ tự của kinh phẩm.
�VI. Bố cục v� Giải th�ch kinh văn.

I . DUY�N KHỞI CỦA KINH

Nh�n duy�n Phật thuyết Kinh Ph�p Hoa được tr�nh b�y t�m lược qua năm nghĩa :
Một l� để th� đ�p nh�n thỉnh.
Hai l� để ph� nghi chấp.
Ba l� để n�u r� k� h�nh.
Bốn l� để lợi �ch cho bấy giờ v� mai sau.
Năm l� để n�u bật thời cơ.�

I. 1- TH� Đ�P NH�N THỈNH
Trong th� đ�p nh�n thỉnh c� hai nghĩa :
A. TH� NH�N��������� B. TH� THỈNH.�
A. TH� NH�N
Th� nh�n c� s�u nh�n :
1. Th� h�nh nh�n.
2. Th� nguyện nh�n.
3. Th� cầu nh�n.
4. Th� tr� nh�n.
5. Th� tướng nh�n.
6. Th� thuyết nh�n.
Phật quả chẳng c� thể tự dưng m� th�nh, m� phải do nghiệp h�nh mới được. H�nh chẳng khởi l� lẽ, ắt v� nguyện lợi sinh. Hạnh nguyện khi tự khởi l�n, nhưng kh�ng c� duy�n th� chẳng thể một m�nh m� gặp được. Dẫu gặp duy�n để cầu trọng, nhưng kh�ng thể khinh xuất m� th�nh quả được. Phải do tu tr� học tập, mới c� thể đắc quả được. Đắc quả đ� vi�n m�n rồi, th� sẽ tr�nh b�y để đ�p ứng y�u cầu của ngoại vật. Muốn n�u r� t�nh chất th�m diệu của t�ng chỉ kinh văn, th� trước hết thể hiện c�i nh�n đại tướng. Đại tướng đ� tỏ, l� phải ph� trần, cho n�n n�u r� Phật vốn xuất thế l� một việc lớn vậy. Do đ� th� nh�n c� đủ s�u nghĩa n�y.�
1) Th� h�nh nh�n : Trong phẩm Phương Tiện đ� b�n luận, giải th�ch về t�m ph�p thậm th�m, n�i rằng: Phật đ� từng th�n cận trăm ng�n vạn ức v� số chư Phật, thực h�nh hết thảy v� lượng đạo ph�p của chư Phật, dũng m�nh tinh tiến, danh tiếng vang khắp, th�nh tựu được ph�p thậm th�m (rất s�u) chưa từng c�. C�c ph�p kh� hiểu, Như Lai biết được t�y nghi m� thuyết � nghĩa kh� hiểu, đ� l� ph�p m� c�c h�ng Thanh văn, B�ch chi Phật chẳng thể biết được.
T�m ph�p thậm th�m gồm : một l� thụ tr� đọc tụng thậm th�m, hai l� tu h�nh, ba l� quả hạnh, bốn l� tăng trưởng c�ng đức t�m, năm l� kho�i diệu sự t�m, s�u l� v� thượng, bảy l� nhập, t�m l� bất cọng Thanh văn, B�ch chi Phật sở t�c chủ tr� thậm th�m.
Kinh chỉ c� s�u ph�p, kh�ng c� ph�p thứ bảy thứ t�m, tới dưới sẽ biết. Đạo ph�p chư Phật đ� thực h�nh hết rồi, tu h�nh đầy đủ c�i nh�n của Nhất thừa chủng tr�, mới được Phật quả. Cho n�n nay th� nh�n m� thuyết diệu ph�p n�y để khuyến tu nh�n h�nh.�
2) Th� nguyện nh�n : c� nghĩa l� trong phẩm Phương Tiện n�i rằng : �n�y X� Lợi Phất ! h�y nghe cho kỹ, ta vốn đặt lời thệ nguyện muốn khiến cho hết thảy ch�ng sinh đều được bằng ta kh�ng kh�c. Như điều nguyện xưa kia nay đ� đầy đủ, h�a độ hết thảy ch�ng sinh khiến họ ngộ nhập Phật đạo�. Phẩm Thọ Lượng viết rằng: �ta thường tự nghĩ như vầy : l�m c�ch n�o để khiến ch�ng sinh được nhập Phật đạo, mau ch�ng th�nh tựu Phật th�n. D� trong c�c nh�n xưa kia hay ở quả ng�y nay, ta đều lu�n lu�n ph�t nguyện khiến cho ch�ng sinh được giống như th�n ta, được nhập Phật đạo�. Cho n�n th� đ�p bản nguyện m� thuyết kinh n�y, cũng l� khiến ch�ng sinh c�ng ph�t nguyện n�y, để hạnh v� nguyện ph� hợp với nhau, đạt tới mức xuất thế.�
3) Th� cầu nh�n : c� nghĩa l� như phẩm Thi�n Thụ n�i: �ta trong thời qu� khứ cầu Kinh Ph�p Hoa kh�ng hề lơ l� mỏi mệt, ở trong nhiều kiếp thường l�m quốc vương cầu đạo Bồ đề, chẳng hề tho�i chuyển, đ�nh trống ra lệnh cho khắp bốn phương. Bấy giờ c� vị ti�n đến bạch với quốc vương rằng : �ta c� kinh Đại thừa gọi l� Kinh Diệu Ph�p Li�n Hoa. Nếu chẳng tr�i � ta, ta sẽ tuy�n thuyết cho�. Quốc vương nghe ti�n n�i thế, th� vui mừng phấn khởi, liền nghe theo ti�n cung cấp mọi thứ cần d�ng cho ti�n, thậm ch� lấy th�n m�nh l�m giường l�m ghế, th�n t�m chẳng mỏi, phụng sự ti�n đ� trải h�ng ng�n năm, v� mục đ�ch cầu ph�p m� khiến ti�n kh�ng thiếu thốn thứ g�. Quốc vương thời đ� nay l� th�n ta đấy. Vị ti�n thời đ� nay l� Đề B� Đạt Đa. V� Phật qu� khứ nguyện hạnh sở dĩ th�nh ắt do duy�n hội, hằng trọng kinh n�y. Ở nơi thiện hữu, chuy�n sự cầu kinh n�y, cho n�n ta nay tuy�n thuyết khiến mọi người sinh t�m cầu trọng
4) Th� (ứng) tr� nh�n : c� nghĩa l� như trong t�m ph�p thậm th�m ở đằng trước :
- Thứ nhất l� Phật đ� từng th�n cận trăm ng�n vạn ức v� số chư Phật, gọi l� thụ tr� đọc tụng thậm th�m. Đầu ti�n y Bồ t�t c�ng năm hằng sa Phật.
- Thứ hai y Bồ t�t c�ng s�u hằng sa Phật.�
- Thứ ba y Bồ t�t c�ng bảy hằng sa Phật.
- Thứ tư y Bồ t�t c�ng t�m hằng sa Phật; gặp nhiều thiện hữu, thụ tr� l�u d�i.
Th�m nữa, Th�ch Ca Như Lai thời qu� khứ tự th�n l� Thường Bất Khinh Bồ t�t, sau khi Uy Sơn Vương Phật nhập diệt, ng�i tu h�nh hạnh bất khinh, l�c l�m chung nghe trong hư kh�ng thuyết hai mươi ng�n vạn ức b�i kệ của Kinh Ph�p Hoa, ng�i đều thụ tr� được cả, được s�u căn thanh tịnh, lại tăng th�m thọ mệnh hai trăm t�m vạn ức na-do-tha tuổi, giảng rộng kinh n�y, sau l�c mệnh chung được gặp hai ng�n ức Phật đều gọi l� Nhật Nguyệt Đăng Minh, ng�i thường tr� kinh n�y, nhờ nh�n duy�n ấy lại gặp hai ng�n ức Phật c�ng gọi l� V�n Tự Tại Đăng Vương. Ng�i c�ng ở trong ph�p chư Phật n�y m� thụ tr� kinh n�y, thường được s�u căn thanh tịnh.�
Vị Bồ t�t Thường Bất Khinh đ� ch�nh l� th�n ta đấy, v� thời xưa thường tr� kinh n�y, cho n�n nay ta thuyết kinh n�y khuy�n thường thụ tr�.�
5) Th� (đ�p) tướng nh�n : sau khi th�nh Phật rồi, l�c sắp thuyết kinh n�y, trước ti�n Phật thuyết Kinh V� Lượng Nghĩa cho Bồ t�t, sau đ� nhập V� Lượng Nghĩa Xứ tam muội.�
Trời mưa bốn hoa, đất rung s�u loại, bốn ch�ng chi�m ngưỡng, t�m bộ hoan hỉ. Ng�i ph�ng h�o quang thấu suốt xa rộng, ch�ng thấy thế rồi sinh nghi. Di Lặc ph�t vấn, Văn Th� bảo rằng : �cứ như ta suy đo�n th� nay Phật Thế t�n định thuyết đại ph�p, mưa mưa đại ph�p, thổi loa đại ph�p, khua trống đại ph�p, diễn nghĩa đại ph�p. Ta thời qu� khứ đ� từng thấy điềm l�nh n�y. Chư Phật ph�ng h�o quang n�y rồi th� thuyết đại ph�p, thậm ch� thuyết rộng. Ng�y nay Như Lai hẳn sẽ thuyết kinh đại thừa gọi l� Kinh Diệu Ph�p Li�n Hoa.�
Chư Phật ba đời l�c sắp thuyết kinh n�y, ắt trước ti�n c� bấy nhi�u tướng lớn, chẳng giống kinh kh�c, v� c�c kinh kh�c kh�ng c� tướng lớn ban đầu n�y. Tướng đ� phi thường, n�n cần phải n�i r� điều n�y, tức l� sắp thuyết kinh n�y th� trước ti�n thị hiện tướng lớn, trước ti�n thị hiện tướng lớn ch�nh l� để thuyết kinh n�y.�
6) Th� (đ�p) thuyết nh�n : như kinh phần dưới n�i rằng, chư Phật Như Lai chỉ v� một đại sự nh�n duy�n m� xuất hiện ở đời, cho tới thuyết rộng ra : kh�ng c� đệ tử Thanh văn, chỉ gi�o h�a Bồ t�t, cứu c�nh khiến họ được Nhất thiết chủng tr�. Cho n�n chư Phật ba đời th�nh đạo, cứu c�nh ắt thuyết nhất thừa, đều l� phương tiện th� cầu trong nh�n. Tu học tuy m�n, chưa từng diễn thuyết. Ng�y nay cơ hội kh�ng thể bỏ uổng, n�n theo nh�n cũ m� thuyết diệu ph�p n�y.�
Nghĩa loại như tr�n kinh văn n�u rất nhiều, v� e rộng d�i, n�n chỉ lược thuật qua.�
B. TH� THỈNH
Th� thỉnh c� nghĩa l� th� đ�p lời cầu thỉnh. Trong kinh n�i : �Bồ t�t mới sanh ra đ� bước bảy bước, ph�ng đại quang minh chiếu khắp mười phương nh�n xem bốn ph�a, l�m tiếng sư tử gầm m� thuyết kệ rằng:�
Ta sinh thai phần hết,
Đ�y l� th�n cuối c�ng.�
Ta đ� được giải tho�t,
Sẽ lại độ ch�ng sinh.�
Thề như vậy rồi th�n dần kh�n lớn, ra chơi bốn cửa thấy tướng gi�, ốm, chết, v� tướng Sa m�n. Đ� hỏi biết rồi liền muốn bỏ th�n thuộc, cầu quả v� thượng. Nửa đ�m quan s�t thấy c�c kỹ nh�n, hậu phi, thể nữ d�ng như x�c thối rất đ�ng ch�n ng�n. Liền sai Xa Nặc thắng ngựa Kiền Đệ. Chư thi�n n�ng ch�n, nửa đ�m ra khỏi th�nh, đi mười bốn do tuần tới trong rừng nơi vị ti�n Bạt Gi� B� ở, lấy dao gọt t�c, đem �o đẹp b�u đổi lấy �o da hươu, sai Xa Nặc trở về b�o với vua cha, rồi ở chỗ lục sư ngoại đạo cạnh s�ng Ni Li�n để h�ng phục họ.
Ng�i đ� phải s�u năm khổ hạnh, cần c� khổ sở hơn họ, hằng ng�y phải ăn vừng ăn l�a mạch. Sau, ng�i ch�n v� họ chẳng tu đ�ng đạo, b�n ăn ch�o sữa, nhận cỏ C�t tường, tới c�y Bồ đề, ngồi t�a Kim cương, d�ng lực tr� tuệ h�ng phục qu�n ma, chứng đại Bồ đề m�i m�i vượt ra khỏi ba c�i.
Bấy giờ ch�a của tam thi�n đại thi�n giới c�ng chư thi�n kh�c k�o đến chỗ Phật thỉnh chuyển ph�p lu�n. H�a Phật t�n dương, khuy�n h�y tạm d�ng c�ch quyền nghi m� thuyết. Thời cơ chưa ch�n, h�y thuyết phương tiện, chưa thuyết thực ph�p.
Nay đ� hợp cơ nghi, nh�m c�c ng�i Thu Tử thỉnh Phật thuyết về cảnh giới c�i quyền thừa v� thực thừa. Nh�m c�c ng�i Văn Th� thỉnh thuyết về hạnh an lạc của thừa. Nh�m c�c ng�i Di Lặc thỉnh thuyết về quả Ch�n ứng th�n, n�n kinh phần dưới n�i rằng : �l�c ta mới ngồi đạo tr�ng, quan s�t c�y cối v� kinh h�nh, trong hai mươi mốt ng�y, thường ngẫm sự n�y. Thậm ch� tầm niệm về lực phương tiện m� chư Phật qu� khứ đ� vận h�nh, ta nay đắc đạo cũng n�n thuyết tam thừa. Khi ta suy nghĩ như vậy th� mười phương Phật đều thị hiện Phạm �m m� �y dụ ta rằng : �L�nh thay! Th�ch Ca Văn, h�y theo như hết thảy chư Phật m� sử dụng lực phương tiện. Do phương tiện ấy h�y thuyết tam thừa.��
Nay cơ nghi đ� ch�n, nh�m c�c ng�i Thu Tử thỉnh giảng r� ch�n t�ng, n�i r� Nhất thừa thực tướng đ�. Cho n�n kinh phần dưới n�i rằng: �ngươi đ� tha thiết thỉnh cầu ba lần. Ta nay đ�u thể chẳng thuyết�. Trong phẩm An Lạc Hạnh, Văn Th� ph�t ra lời thỉnh, Thế t�n thuyết rộng về bốn An lạc hạnh. Trong phẩm Thọ Lượng, cũng lại như vậy, Di Lặc thỉnh cầu ba lần. Phật dạy : �c�c ngươi n�n tin, n�n hiểu lời th�nh thực của Như Lai�, ba lần khuy�n tin, mới thuyết về sự Ch�n ứng th�n. Bởi vậy v� th� thỉnh m� thuyết Kinh Ph�p Hoa n�y.

I. 2- PH� NGHI CHẤP
Trong ph� nghi chấp c� hai:�
A. PH� NGHI.� B. PH� CHẤP.
A. PH� NGHI .�
C� nghĩa l� Phật từ khi th�nh đạo chỉ ghi nhận Bồ t�t sẽ được l�m Phật, chẳng n�i Thanh văn c� được Phật quả. H�ng Thanh văn nghi rằng m�nh m�i m�i chẳng th�nh Phật, n�n X� Lợi Phất rất tự cảm thương nỗi m�nh bị mất Như Lai v� lượng tri kiến. Cho tới thuyết rộng ra, m� nay t�ng Phật được nghe ph�p (vị tằng hữu) chưa từng được nghe, đoạn trừ điều nghi hối. C�c vị tiểu Bồ t�t xưa được nghe về đại thừa, cũng nghi rằng chỉ ri�ng Bồ t�t chứng đắc Bồ đề, c�n Thanh văn kh�ng được dự phần. Hoặc c�c vị tiểu Bồ t�t bất định t�nh ngờ rằng trong quả Phật Bồ đề, m�nh cũng kh�ng c� phần, do đ� cả ba thừa đều c� lưới nghi. Bởi vậy, kinh n�y n�i: �d� l� Thanh văn hay l� Bồ t�t, đ� được nghe ph�p của ta thuyết giảng, thậm ch� chỉ một b�i kệ th� cũng đều được th�nh Phật, kh�ng phải nghi ngại�.
Lại n�i : �những người cầu đạo tam thừa nếu c� ai c�n c� điều nghi hối th� Phật sẽ đoạn trừ gi�p, khiến kh�ng c�n một ch�t n�o�. Cũng n�i: �Bồ t�t nghe ph�p n�y, lưới nghi đều đ� ph� trừ, một ng�n hai trăm La h�n cũng đều sẽ được l�m Phật�. Trong n�y vừa c� ph� nghi vừa c� ph� hối. Xưa hối v� tu tiểu thừa chẳng được l�m Phật, nay được nghe, n�n trừ được hối xưa v� biết rằng tiểu thừa ch�nh l� c�i nh�n của đại thừa.
Về nghi th� cả ba thừa đều c�, ri�ng hối th� chỉ tiểu thừa mới c�, lấy rộng bao hẹp n�n chỉ n�i ph� nghi, chẳng� n�i� trừ hối. Từ trong quyển sau sẽ giải th�ch điều sai biệt, n�n thuyết diệu ph�p n�y l� để ph� nghi.�
B. PH� CHẤP
1. Ph�n loại Thanh văn
�a. C� hai loại Thanh văn :
a.1- Quyết định chủng t�nh, được quả Thanh văn định nhập v� dư Niết b�n, th�n diệt tr� diệt. Cho n�n c�c kinh n�i rằng: �người kh�c khi Niết b�n th� thiện căn sẽ hết, nhưng thiện căn của Bồ t�t th� kh�ng thế�.
a.2- Bất định t�nh, loại đ� tho�i rồi lại ph�t đại Bồ đề t�m. L�c đầu l� định t�nh, sau l� bất định t�nh.�
�b. C� bốn loại Thanh văn :
Song Du Gi� v� Ph�p Hoa luận n�i rằng Thanh văn c� bốn loại :�
b.1- Quyết định chủng t�nh, c�n gọi l� th� tịch.
b.2- Tăng thượng mạn, đ� l� loại ph�m phu được đệ tứ thiền gọi l� A la h�n.
b.3- Bất định t�nh, loại đ� tho�i rồi lại ph�t đại Bồ đề t�m, c�n gọi l� bất định chủng t�nh.
Hơn nữa, trong số những người được thụ k� trong hội Ph�p Hoa, Thanh văn được gọi l� loại tho�i Bồ đề t�m. Nh�m c�c �ng X� Lợi Phất đều l� loại n�y, cho n�n kinh phẩm Tựa viết rằng : �bảo cho X� Lợi Phất biết ! ta xưa dạy c�c ngươi ch� nguyện Phật đạo. C�c ngươi nay đều qu�n, m� tự cho m�nh đ� được diệt độ�.�
Kinh Ưu B� Tắc n�i : �X� Lợi Phất tu đạo đại thừa, trải s�u mươi kiếp nh�n v� chuyện th� nhỡn, đại hạnh kh� th�nh, n�n tho�i cầu tiểu quả�. Thu Tử cũng n�i: �đời đời đ� từng theo Phật thụ h�a�. Phẩm H�a Th�nh Dụ n�i : �c�c ch�ng sinh được mười s�u vị vương tử gi�o h�a, đ� l� bước đầu kết duy�n ở thời qu� khứ�. Do đ� m� gọi l� tho�i Bồ đề t�m. Chẳng phải hạng bất định t�nh đều l� loại tho�i chuyển đ�. Cũng c� những người ng�y xưa chưa cầu quả đại thừa, ng�y nay chỉ từ quả tiểu thừa m� hướng tới đại thừa, v� l� bất định t�nh.
b.4- Loại ứng h�a. Ứng h�a chẳng phải l� ch�n thực.�
Nhiếp Đại Thừa luận n�i rằng : �c�c đại Bồ t�t c�ng chư Phật h�a hiện l�m Thanh văn, để dẫn thực Thanh văn hướng theo đại thừa�. Nh�m c�c �ng Ph� L�u Na đều thuộc loại n�y.�
2. Thụ k�.
Ph�p Hoa luận viết : �trong n�y chỉ c� hai loại Thanh văn được thụ k�. Đ� l� loại tho�i t�m v� loại ứng h�a, c�n loại th� tịch v� loại Tăng thượng mạn th� Phật chẳng thụ k� v� căn chưa ch�n�. Bồ t�t được thụ k�, tuy vẫn n�i chung rằng người tu h�nh đạo Bồ t�t sẽ được l�m Phật, v� luận n�i rằng : �thụ k� cho l� để ph�t t�m�. Loại tho�i Bồ đề t�m ch�nh đương l�c căn đ� ch�n muồi, thuyết cho họ về Nhất thừa ch�nh l� ph� sự chấp trước của họ.
Ứng h�a chẳng phải l� ch�n thực, kh�ng c� điều chấp g� đ�ng ph�, chỉ thị hiện ra tướng c� thể như thế. Loại tăng thượng mạn đ� l� loại dị sinh. Căn chưa ch�n n�n Phật chẳng thụ k� cho.�
Bồ t�t được thụ k�, tức l� Thường Bất Khinh, khi đ� đầy đủ nh�n tu, Phật thụ k� cho, khiến �ng tin rằng m�nh c� Phật t�nh, hơn nữa c�n v� đ� dần dần ph�t t�m tu đạo đại thừa.�
Hạng th� tịch đ� kh�ng c� đại thừa t�nh, l�m sao m� x�t tới căn t�nh của họ ch�n hay chưa? n�n n�i rằng: th� tịch do kh�ng c� đại thừa t�nh, v� căn chẳng ch�n, n�n Phật chẳng thụ k� cho.
Bồ t�t được dự thụ k� v� c� đầy đủ l� t�nh nh�n, dần khiến họ tin tưởng v�o đại thừa l� ph�p chẳng ngu, chứ chẳng phải l� v� họ căn chưa ch�n kỹ, sau sẽ ch�n kỹ. Cho n�n chẳng phải l� cho Bồ t�t dự thụ k� để khiến họ ph�t t�m hướng theo đại thừa. N�i rằng họ sẽ th�nh Phật : l� v� Bồ t�t c� nguyện t�m, n�n phương tiện h�a độ cho họ khiến họ sinh t�n �.�
Như Kinh B�t Nh� n�i : �ta đều khiến nhập v� dư Niết b�n chẳng phải đều nhập hết c�c Bồ t�t được thụ k��. Đối với hạng th� tịch cũng thế, nếu cho th� tịch giống với tăng thượng mạn th� chẳng những chẳng được gọi l� th� tịch, m� c�n chẳng hợp với gi�o nghĩa. Do th� tịch v� tăng thượng mạn gộp l�m một chỗ m� n�i, n�n người chủ tr� việc phi�n dịch cũng n�i l� v� căn chưa ch�n n�n phải� khiến họ ph�t t�m. Đ�ng ra phải n�n n�i hạng th� tịch do căn chưa ch�n n�n chẳng được thụ k�. Bồ t�t được thụ k� cốt để ph�t t�m t�n giải đại thừa.�
Hạng tăng thượng mạn v� căn chưa ch�n, n�n Phật chẳng thụ k� cho. Bồ t�t được thụ k�, để cho họ ph�t t�m hướng cho đại thừa. Nếu hạng th� tịch sau cũng th�nh Phật th� tr�i với gi�o văn mọi chỗ như trong Kinh Niết B�n v.v... đ� dẫn.
3. Bồ t�t Đốn ngộ, Tiệm ngộ.
Bồ t�t cũng c� hai loại: một l� Đốn ngộ, hai l� Tiệm ngộ. Tiệm ngộ c� hai nghĩa :�
1) Từ bậc được quả nhị thừa th� gọi l� Tiệm ngộ, do sinh số nhỏ hoặc ho�n to�n kh�ng. Nếu từ nhị ph�m m� qui y theo đại thừa th� tức l� Đốn ngộ nhiếp, v� chưa từng ngộ chứng quả nhị thừa. Sinh số c�n nhiều, cũng chẳng gọi l� Tiệm ngộ, cho n�n Kinh Niết B�n chỉ n�i bậc th�nh nh�n t�m vạn kiếp v.v... chẳng n�i kiếp số dị sinh hồi t�m.
2)� Chỉ từ chỗ đ� từng ph�t nhị thừa t�m, tu nhị thừa hạnh m� tới theo đại thừa th� gọi l� Tiệm ngộ, v� c� đủ t�nh ấy v� tu hạnh ấy.�
Văn tư ngộ giải cũng gọi l� ngộ, h� tất phải chứng ngộ. Huống hồ lại c�n c� kẻ sinh số nhỏ, c� nghĩa l� đ� định sinh th� ngay l�c sinh n�y c�ng hết thảy thuận Quyết trạch phần. L� nhất thừa được thuyết giảng trong kinh n�y, luận tuy n�i l� v� hai loại Thanh văn, giảng rằng đ� l� loại tho�i t�m v� ứng h�a. Cả một hội Ph�p Hoa ch�nh chỉ thuyết cho hạng tho�i Bồ đề t�m, cũng cho lu�n cả hạng ứng h�a, v� nh�m M�n Từ Tử cũng ở trong hội n�y.
Nếu theo Nhiếp luận th� gộp d�ng mười nghĩa để thuyết về nhất thừa. Nghĩa v� cả ba, l� cũng kh�ng sai :
a. V� hạng quyết định chủng t�nh chẳng ngu về ph�p.
b. V� hạng bất định chủng t�nh hồi t�m cầu đại thừa.
c. V� để hạng ứng h�a gi�p cho việc h�a k�.�
Dẫu cũng c� thể thuyết cho cả hai loại Bồ t�t, song ch�nh t�n (t�ng chỉ chủ yếu) chỉ nhằm thuyết cho hạng Tiệm ngộ. Cho n�n kinh phần dưới n�i rằng : �Bồ t�t nghe ph�p n�y, lưới ngờ đều đ� đoạn trừ � . Nghĩa gồm cả Đốn ngộ, về l� cũng kh�ng sai.�
Nhiếp luận, trong phần thập nghĩa giải về nhất thừa viết rằng : �để dẫn nhiếp một loại v� nhậm tr� c�c loại kh�c do bất định chủng t�nh, chư Phật thuyết nhất thừa�. Một loại được dẫn nhiếp tức l� loại Thanh văn tho�i Bồ đề t�m. C�n c�c loại kh�c được nhậm tr� tức l� loại Bồ t�t Tiệm ngộ.
Thanh văn tho�i Bồ đề t�m, v� họ chấp trước tiểu quả tự cho l� cứu c�nh. X� Lợi Phất n�i rằng : �ta trừ hết mọi t� kiến, chứng đắc về ph�p kh�ng. Bấy giờ trong t�m tự cho l� đ� tới mức diệt độ�.
Đại Ca Diếp cũng n�i : �đức Phật khiến ta vượt ra khỏi ba c�i, chứng được Niết b�n. Trong t�m chẳng nảy một niệm ưa th�ch đối với ph�p Bồ t�t. Đ� đều l� do xưa kia chấp trước v�o tiểu thừa�.�
Tức như Nhiếp luận n�i rằng : Ba loại luyện tam ma (tam ma bạt đề : qu�n t�m), đoạn trừ chướng bốn xứ, duy�n theo ph�p nghĩa l�m cảnh.�
�Bốn xứ� gồm :�
1) Nhị thừa t�c �.
2) Chư nghi ly nghi.
3) Đối với c�c ph�p sở văn sở tư, n�i rằng ta được như thế, người kh�c chẳng được thế.
4) Từ c�i vụn vặt cho đến Bồ đề đều chấp trước ph�n biệt.�
�Nhị thừa t�c �� : v� chấp quả nhị thừa coi đ� l� cực điểm, để đoạn chấp n�y, n�n mới thuyết kinh n�y.�
Tiệm ngộ Bồ t�t chấp rằng m�nh kh�ng c� phần đối với quả Phật Bồ đề, muốn sanh ra tho�i bại, quay về trụ ở nhị thừa. Để nhậm tr� loại n�y chẳng để loại n�y tho�i bại cho n�n thuyết kinh n�y.�
C�n loại c�c tiểu Bồ t�t Đốn ngộ th� chấp rằng chỉ c� m�nh l� tu h�nh theo đại thừa n�n c� thể được th�nh Phật. C�n hạng đ� trụ ở Thanh văn th� chẳng được th�nh Phật. Nay ph� chấp n�y n�i r� quả nhị thừa chẳng phải l� cực quả; Người trụ nhị thừa cũng được th�nh Phật, cho n�n thuyết kinh n�y. Do đ� Nhiếp luận x�t về bốn xứ, n�i rằng một l� nhị thừa t�c �, hai l� loại n�i rằng ta được như vậy, người kh�c chẳng hay được như thế ; c�n hai loại chư nghi v.v... th� l� c�c loại đ� n�i ở tr�n.�

I. 3 - N�U R� K� H�NH
Trong n�u K� H�nh c� hai : một l� n�u k�, hai l� n�u h�nh.
A. N�U K�
Phật từ khi th�nh đạo chưa thụ k� Bồ đề cho Thanh văn, nay để thụ k� cho họ, n�n thuyết kinh n�y. N�n kinh� phần dưới n�i: �ta đặt ra phương tiện n�y khiến cho được nhập Phật tuệ. Ta chưa từng n�i c�c ngươi sẽ được th�nh Phật đạo. Ta chưa từng thuyết v� chưa đ�ng thời cơ, nay đ�ng l� l�c ấy, n�n quyết định thuyết về đại thừa�.�
Th�m nữa, Ca Diếp n�i : �hơn nữa, nay ch�ng t�i đ� tuổi t�c gi� nua, đối với ph�p A Nậu Đa La Tam Miệu Tam Bồ Đề m� đức Phật gi�o h�a cho Bồ t�t, trong t�m chẳng nảy sinh một niệm ưa th�ch n�o. Ch�ng t�i nay ở trước Phật được nghe thụ k� A Nậu Đa La Tam Miệu Tam Bồ Đề cho h�ng Thanh văn, trong t�m đều hoan hỉ v� được ph�p chưa từng c�.�
Lại n�i : �học thuyết Tu đa la, Gi� đ�, c�ng c�c ph�p Bản sinh, Bản sự, Vị tằng hữu. C�n thuyết về Nh�n duy�n, Th� dụ c�ng Kỳ-dạ v� kinh Ưu-b�-đề-x�, chỉ thuyết cho h�ng Thanh văn ch�n bộ n�y, chẳng thuyết Thụ k�, Phương quảng, Tự thuyết�. Nghĩa l� từ trước đến nay, chưa thụ k� cho họ, n�n nay thuyết kinh n�y.�
B. N�U H�NH
Nay thuyết về h�nh của h�ng nhất thừa Bồ t�t. Nhất thừa ch�nh l� h�nh của Bồ t�t. N�n phần sau của kinh n�i rằng : �c� Phật tử t�m thanh tịnh, nhu nhuyễn, lại cũng lợi căn ở chỗ v� lượng chư Phật m� h�nh đạo th�m diệu, v� c�c Phật tử ấy m� thuyết kinh đại thừa n�y�.
Lại n�i : �d� l� Thanh văn hay l� Bồ t�t, được nghe ph�p của ta thuyết thậm ch� chỉ một b�i kệ cũng đều th�nh Phật, kh�ng c� điều g� phải nghi ngờ cả�.�
Lại n�i : �n�y X� Lợi Phất ! chư Phật Như Lai chỉ gi�o h�a Bồ t�t, v� tất cả mọi việc thường v� một sự� : phải do tu h�nh ph�c tuệ, qu�n chiếu l� hữu kh�ng, t�m hiểu gi�o nghĩa,� x�t l� huyền diệu, ch�n giải khởi ngộ về nhất thừa.�
Th�m nữa nhất thừa c� nh�n c� quả. Nh�n tức l� Thất địa, Tứ Bồ t�t hạnh. Dưới l� t�y chỗ ứng dụng, thảy đều phối đủ. Quả tức l� Phật vị Bồ đề, Niết b�n. Ở trong ba th�n, đ� đều nhiếp hết.�
Lại nữa, ba lượt thuyết về nhất thừa : phẩm Phương Tiện v.v� thuyết minh cảnh nhất thừa, phẩm An Lạc Hạnh v.v... thuyết minh về h�nh nhất thừa, phẩm Thọ Lượng v.v... thuyết minh về quả nhất thừa.
Thuyết minh về cảnh, l� muốn họ khởi ph�t t�m từ h�ng Thanh văn. Thuyết minh về h�nh, l� khiến họ tu Bồ t�t hạnh. Nh�n đ� mới mong c� được Phật quả c�ng đức, cho n�n để n�u bật Bồ t�t hạnh mới thuyết Kinh Ph�p Hoa n�y.

I. 4- LỢI CHO BẤY GIỜ V� MAI SAU.
Trong phần n�y c� hai nghĩa : một l� lợi cho bấy giờ, hai l� lợi cho mai sau.�

A. LỢI CHO BẤY GIỜ�
V� tất cả kẻ ph�m người th�nh trong một hội Ph�p Hoa nghe Kinh Ph�p Hoa xong hẳn được lợi �ch. Đ�y l� hai loại: một l� Quả k� lợi, hai l� Hiện chứng lợi.
1) Quả k� lợi.
Ở đ�y n�i hai mục : một l� Ba lượt thuyết nghĩa nhất thừa v� thụ k�, hai l� T�m chỗ thị hiện thụ k�.
a) Ba lượt thuyết nghĩa nhất thừa thụ k� :�
- Tức l� v� ba cơ m� Thế t�n thuyết nghĩa nhất thừa ba lượt. Hội nhị ph� nhị để lợi �ch cho hiện thời bấy giờ. Từ phẩm Phương Tiện trở xuống tới phẩm Th� Dụ, đến chỗ �Thu Tử đắc k�, t�m bộ hoan hỷ� l� v�ng thứ nhất.
- Kinh n�i rằng : �chư Phật Thế t�n chỉ v� một đại sự nh�n duy�n m� xuất hiện ở đời. Thậm ch� chỉ một Phật thừa m� chư Phật đ� d�ng lực phương tiện thuyết th�nh ba�. Cho n�n X� Lợi Phất nghe thuyết đ� rồi, trong phẩm Th� Dụ th�m sinh lĩnh giải. Phật thuyết xong rồi Thu Tử liền được thụ k�. Trong phẩm Th� Dụ, X� Lợi Phất thỉnh Phật, rồi Phật thuyết Th� Dụ, gộp với phẩm T�n Giải, phẩm Dược Thảo Dụ, phẩm Thụ K�, đ� l� v�ng thứ hai.�
- Phẩm Th� Dụ n�i : �Như Lai cũng lại như vậy, ng�i l� cha của hết thảy ch�ng sinh�. Thậm ch� X� Lợi Phất nhờ nh�n duy�n đ� m� biết lực phương tiện của chư Phật chỉ một Phật thừa m� ph�n biệt thuyết th�nh ba. Ng�i Đại Ca Diếp nghe thuyết n�y rồi, trong phẩm T�n Giải mới sinh lĩnh ngộ. Phẩm Dược Thảo Dụ, Phật thuật lại xong, trong phẩm Thụ K� Phật liền thụ k� cho bốn vị gồm c�c ng�i Đại Ca Diếp, Tu Bồ Đề, Ma Ha Ca Chi�n Di�n, Đại Mục Kiền Li�n. C�n phẩm H�a Th�nh Dụ, phẩm Ngũ B�ch Đệ Tử Thụ K�, phẩm Thụ Học V� Học Nh�n K�, l� v�ng thứ ba.�
Phẩm H�a Th�nh Dụ, thoạt đầu thuyết về chuyện Đại Th�ng Tr� Thắng Phật, để họ nhớ lại. Lại n�i: �c�c Tỳ kheo ! Như Lai tự biết giờ Niết b�n đ� đến� cho đến �chỉ l� lực phương tiện của chư Phật: ở một Phật thừa m� ph�n biệt thuyết th�nh ba�. Nh�m c�c �ng Ph� L�u Na nghe thuyết n�y rồi, ở trong phẩm Ngũ B�ch Đệ Tử th�m sinh lĩnh giải. Phật thuật t�ch xưa th�nh tựu rồi, b�n thụ k� cho 500 đệ tử c�ng c�c người thuộc bậc hữu học v� v� học.� Đ� tức l� l�m lợi cho ch�ng Thanh văn thời bấy giờ vậy.
b) T�m chỗ thị hiện thụ k� :
Trong kinh c� t�m chỗ thị hiện thụ k� :
- Một l� Biệt k� : X� Lợi Phất c�ng bốn vị đại Thanh văn l� c�c vị m� đại ch�ng đều quen biết, n�n thụ k� ri�ng cho từng vị danh hiệu kh�c nhau, gọi l� Biệt k�.�
- Hai l� Đồng k� : nh�m c�c �ng Ph� L�u Na 500 người, v� nh�m 1200 người kh�c, thụ k� cho mỗi nh�m c� c�ng một danh, n�n gọi l� Đồng (thời thụ) k�.�
- Ba l� Hậu k� : hạng hữu học v� v� học v.v... chẳng phải người m� đại ch�ng quen biết, xếp trong loại hạ căn, thụ k� cho thời sau c� c�ng chung một hiệu.�
- Bốn l� V� o�n k� : để chứng tỏ l� Như Lai kh�ng o�n gh�t, n�n thụ k� cho Đề B� Đạt Đa.�
- Năm l� Th�ng h�nh k� : hiển thị nữ nh�n tại gia, xuất gia tu hạnh Bồ t�t đều c� thể chứng Phật quả, n�n thụ k� cho Tỳ kheo ni v� thi�n nữ.�
Thuyết năm loại k� tr�n �ch lợi ngay cho thời bấy giờ, đều l� Như Lai k�.�
- S�u l� Cụ nh�n k� : Thường Bất Khinh Bồ t�t lễ b�i t�n th�n n�i: �ta chẳng khinh c�c ngươi. C�c ngươi đều sẽ th�nh Phật�. V� để chỉ b�y ch�ng sinh đều c� Phật t�nh, n�n thụ k� cho một loại Bồ t�t n�y, l� thuyết về lợi �ch thời qu� khứ.�
Ba k� đầu v� k� thứ năm l� k� l�m lợi cho người nghe Kinh Ph�p Hoa. Hai k� c�n lại chẳng phải l� k� do nghe kinh n�y. Song năm k� đầu đều gọi l� Lợi cho bấy giờ (Lợi kim), tức l� Quả k� lợi, nhưng c�c Thanh văn sau khi nghe thụ k� sẽ thụ Biến dị sinh, tướng trạng thể nghĩa tới sau n�y sẽ biết.�
2) Hiện chứng lợi :�
Cũng c� nhiều loại, như :
- Phẩm Đề B� Đạt Đa tuy Long nữ từ long cung vọt ra, th�nh đạo đ� đều do Ph�p Hoa, chẳng phải do lợi �ch của hội Linh Sơn, n�n lược qua chẳng thuyết, chỉ c� l�c Long nữ th�nh đạo thuyết ph�p, Bồ t�t, Thanh văn, trời rồng t�m bộ, lo�i người v� lo�i phi nh�n ở thế giới Sa b� từ xa đều thấy Long nữ th�nh Phật thuyết ph�p cho tất cả người, trời trong hội l�c đ�, t�m rất hoan hỷ thảy đều k�nh lễ từ xa.�
V� lượng ch�ng sinh nghe ph�p ngộ giải được bất tho�i chuyển. V� lượng ch�ng sinh được thụ đạo k�. Thế giới V� Cấu rung động s�u lần. Ba ng�n ch�ng sinh ở thế giới Sa b� trụ Bất tho�i địa, ba ng�n ch�ng sinh ph�t t�m Bồ đề v� được thụ k�. Hợp bốn vị tr�n (bốn đại đệ tử) đều được lợi �ch.
- Phẩm Ph�n Biệt C�ng Đức c� mười một vị được chứng, một vị ph�t t�m.�
- Phẩm Như Lai Thọ Lượng, Phật thuyết về lợi �ch l�u d�i, c� s�u trăm t�m mươi vạn ức na-do-tha hằng h� sa số ch�ng sinh chứng đắc V� sinh ph�p nhẫn, ng�n ức Bồ t�t Ma ha t�t chứng đắc m�n Văn Tr� Đ� la ni. Lại th�m một thế giới vi trần số Bồ t�t Ma ha t�t chứng đắc nhạo thuyết biện t�i. Một thế giới vi trần số Bồ t�t Ma ha t�t chứng đắc ng�n vạn ức v� lượng Đ� la ni. Tam thi�n đại thi�n thế giới vi trần số Bồ t�t Ma ha t�t chuyển được ph�p lu�n bất tho�i chuyển. Hai ng�n quốc độ vi trần số Bồ t�t Ma ha t�t chuyển được ph�p lu�n thanh tịnh. Tiểu thi�n thế giới vi trần số Bồ t�t Ma ha t�t t�m lần sinh sẽ chứng được. Bốn tứ thi�n hạ qua bốn lần sinh sẽ chứng được. Ba tứ thi�n hạ qua ba lần sinh sẽ chứng được. Hai tứ thi�n hạ qua hai lần sinh sẽ chứng được. Một tứ thi�n hạ vi trần Bồ t�t Ma ha t�t một lần sinh sẽ chứng được A Nậu Đa La Tam Miệu Tam Bồ Đề. Lại c�n c� t�m thế giới vi trần số ch�ng sinh đều ph�t A Nậu Đa La Tam Miệu Tam Bồ Đề t�m.
- Thuyết phẩm Dược Vương, t�m vạn bốn ng�n Bồ t�t được Giải thiết ch�ng sinh ngữ ng�n Đ� la ni.�
- Thuyết phẩm Diệu �m, t�m vạn bốn ng�n người được Hiện nhất thiết sắc th�n tam muội, bốn vạn hai ng�n thi�n tử được V� sinh ph�p nhẫn, Hoa Đức Bồ t�t được Ph�p Hoa tam muội.
- Thuyết phẩm Quan �m, t�m vạn bốn ng�n ch�ng sinh đều ph�t v� đẳng đẳng A Nậu Đa La Tam Miệu Tam Bồ Đề t�m.
- Thuyết phẩm Đ� La Ni, s�u vạn t�m ng�n người được V� sinh ph�p nhẫn.
- Thuyết phẩm Diệu Trang Nghi�m Vương Bản Sự, t�m vạn bốn ng�n người xa l�a trần cấu, được ph�p nh�n tịnh.
- Thuyết phẩm Phổ Hiền Khuyến Ph�t, hằng h� sa số v� lượng v� bi�n Bồ t�t được trăm vạn Triền Đ� la ni, tam thi�n đại thi�n thế giới vi trần số Bồ t�t thực h�nh đạo Phổ Hiền.�
Năm k� đầu, thụ k� cho sẽ được l�m Phật. Hai mươi lăm loại (nhờ nghe kinh m� chứng đắc) n�y hiện chứng Nh�n vị. Hơn nữa đ� l� lợi �ch hiện thời (Lợi kim), n�n thuyết Ph�p Hoa.�

B. LỢI CHO MAI SAU
Sau khi thuyết tam hội (thuyết ba v�ng cho ba cơ), nhờ Kinh Ph�p Hoa m� mọi người được c�ng đức, đ� đều l� Lợi cho mai sau (Lợi hậu).
- Phẩm T�y Hỷ C�ng Đức n�i rằng : �người thứ năm mươi, một lần nghe Kinh Ph�p Hoa m� hay t�y hỷ th� c�ng đức lớn hơn cả việc bố th� v�ng bạc c�ng bảy thứ b�u cho bốn trăm vạn ức na-do-tha tam thi�n đại thi�n thế giới ch�ng sinh, hơn thế nữa c�n khiến được quả A La H�n.�
�Nếu người n�o tới tăng phường được nghe Kinh Ph�p Hoa trong chốc l�t th� đời đời thường được cưỡi voi, ngựa, xe cộ, ngồi kiệu thất bảo v� ngự cung trời.�
�Nếu lại chia chỗ để cho người kh�c nghe kinh, th� đời đời được ngồi chỗ của Đế Th�ch, Phạm Vương.�
Nếu lại khuy�n người đi nghe Kinh Ph�p Hoa, th� đời đời được c�ng sinh với Đ� La Ni Bồ t�t, kh�ng bao giờ bị c�m ngọng... cho đến cả sau n�y đời đời sinh ra thấy Phật nghe ph�p tin tưởng tiếp thụ gi�o h�a của Phật�.
- Phẩm Ph�p Sư C�ng Đức n�i rằng : �nếu thiện nam, thiện nữ thụ tr� Kinh Ph�p Hoa n�y hoặc đọc hay tụng, hoặc giảng giải thuyết minh hay sao ch�p kinh n�y, th� người đ� sẽ được t�m trăm c�ng đức mắt, một ng�n hai trăm c�ng đức tai, t�m trăm c�ng đức mũi, một ng�n hai trăm c�ng đức lưỡi, t�m trăm c�ng đức th�n, một ng�n hai trăm c�ng đức �, d�ng c�ng đức ấy m� trang nghi�m s�u căn khiến đều thanh tịnh.�
- Thậm ch� phẩm Phổ Hiền n�i : �nếu người đời sau, c� ai thụ tr� đọc tụng kinh điển n�y, th� người đ� chẳng thể c�n tham lam chấp trước c�c vật dụng sinh hoạt như : �o quần, chăn đệm, đồ ăn thức uống v.v... điều sở nguyện của người ấy sẽ chẳng uổng, ngay đời hiện tại sẽ được ph�c b�o�.
V� vậy kinh Di Gi�o n�i rằng : �những ai đ�ng độ, đều đ� độ hết. Những người chưa độ, đều đ� g�y nh�n duy�n đắc độ�. Cho n�n, v� thuyết kinh n�y m� l�m lợi �ch lớn cho mai sau, đ� gọi l� Lợi cho mai sau (Lợi hậu).

I. 5 - N�U BẬT THỜI CƠ.�
Trong nghĩa Hiển thời cơ (n�u r� thời cơ) c� hai phần :�
����� A. HIỂN THỜI.����������� B. HIỂN CƠ.
A. HIỂN THỜI
1) Đốn gi�o v� Tiệm gi�o :
Chư Phật đặt ra c�ch gi�o h�a đại để c� hai loại: một l� Đốn, hai l� Tiệm.
- Đốn tức l� gi�p hạng đại cơ đốn ngộ từ địa vị ph�m phu để cầu Phật quả, như nhất thừa được thuyết trong Kinh Thắng Man, v� tứ thừa l� quyền, nhất thừa l� thực.
- Tiệm tức l� gi�p hạng từ tiểu cơ tới đại cơ, như nhất thừa n�i trong kinh n�y, v� nhất thừa l� thực, nhị thừa l� quyền. Kinh n�y phần nhiều gi�p họ từ nhị thừa m� cầu Phật quả, phần nhiều l� được nhiếp thụ bởi Tiệm gi�o đại thừa.
2) Năm thời gi�o (quan điểm xưa).
Xưa c� c�ch giải th�ch n�i rằng : Gi�o c� năm thời.
- Thời thứ nhất : l�c Phật mới th�nh đạo thuyết cho năm trăm l�i bu�n bọn �ng Đề Vị, ng�i chỉ thuyết Tam qui, Ngũ giới, Thập thiện, thế gian nh�n quả gi�o. Đ� tức l� Kinh Đề Vị, Ngũ Giới, Bản Hạnh Kinh v.v� v� bọn họ chưa c� căn kh� xuất thế.�
- Thời thứ hai : Phật th�nh đạo rồi, ngo�i 21 ng�y, trong 12 năm ng�i chỉ thuyết tam thừa hữu h�nh gi�o, chưa thuyết về l� kh�ng. Đ� l� c�c kinh tiểu thừa như Kinh A H�m v.v...
- Thời thứ ba : sau khi Phật th�nh đạo rồi, suốt trong 30 năm (từ 13 đến 30 năm) ng�i thuyết tam thừa đồng h�nh Kh�ng gi�o. Đ� l� c�c Kinh Duy Ma, Tư �ch, Đại Phẩm v.v�
- Thời thứ tư : Phật th�nh đạo rồi, trong 40 năm (từ 30 đến 40 năm) chỉ thuyết c� nhất thừa, vẫn chưa diễn thuyết r� r�ng về Phật t�nh thường trụ thực tướng, vẫn c�n thuyết về Phật quả v� thượng, coi đ� l� ch�n thực. Đ� l� c�c Kinh V� Lượng Nghĩa, Ph�p Hoa. V� tr�n đ�y chưa thuyết minh nghĩa nhất thừa, v� trong n�y vẫn chưa diễn thuyết r� r�ng về thường trụ Phật t�nh.�
- Thời thứ năm : chỉ khi ng�i ở trong rừng Song l�m thuyết rằng : �c�c ch�ng sinh đều c� Phật t�nh, thường trụ Phật bảo�. Đ� ch�nh l� c�c Kinh Niết B�n, Đại Bi v.v...

Nhận x�t về c�ch chia năm thời gi�o.

Thuyết tr�n mới xem qua th� thấy cũng được, nhưng theo l� m� x�t th� lại kh�ng đ�ng như thế.�

+ X�t thời thứ nhất :
Kinh Đề Vị n�i rằng : �năm trăm l�i bu�n l�c sắp thụ giới, trước ti�n s�m hối về c�c tội ngũ nghịch, thập �c, b�ng ph�p v.v... của họ, đ� được tứ đại bản tịnh, ngũ ấm bản tịnh, lục trần bản tịnh, ng� ng� bản tịnh.�
L�c đ� bọn �ng Đề Vị được Bất khởi ph�p nhẫn, ba trăm l�i bu�n được Nhu thuận nhẫn, hai trăm l�i bu�n được quả Tu Đ� Ho�n, Tứ thi�n vương v.v... được Nhu thuận nhẫn, ba trăm Long vương được T�n nhẫn. Ngo�i ra, chư thi�n đều ph�t V� thượng đạo �. Mười ức thi�n nh�n đều thực h�nh đạo Thập thiện của Bồ t�t. Trưởng giả Đề Vị diệt được mọi nỗi khổ ở ba c�i, chứng được Bất khởi ph�p nhẫn. Đ� ch�nh l� Sơ địa tới đệ B�t địa�.�
Lại nữa Kinh Phổ Diệu n�i : �sang tuần bảy ng�y thứ hai, năm trăm l�i bu�n bọn �ng Đề Vị d�ng Phật kẹo mạch nha. Phật đ� thụ k� cho, ng�i n�i ngươi đến đời sau sẽ được l�m Phật t�n l� Tề Th�nh�.�
Như vậy th� sao lại n�i rằng : thời thứ nhất chỉ l� thế gian gi�o được ? chỉ v� ng�y ấy vẫn chưa thuyết minh về Qu�n đế chung của tam thừa, n�n chưa gọi l� chuyển ph�p lu�n. Tới thời năm Tỳ kheo, mới gọi l� chuyển ph�p lu�n.
+ X�t thời thứ hai :�
Thứ đến thời thứ hai trong 12 năm chỉ thuyết Hữu gi�o. Về điều n�y, Gi�c �i bẻ rằng : th�nh đạo năm năm thuyết Đại B�t Nh�, ch�nh l� thuyết minh thực tướng.�
Lại nữa, năm thứ bảy thuyết kinh B�t Chu Tam Muội cho t�m Bồ t�t, đ� ch�nh l� thuyết minh về l� Ch�ng sinh Ngũ ấm vốn l� kh�ng.�
Lại nữa, năm thứ ch�n thuyết Kinh Ương Quật Ma La Tam Muội, trong năm thứ mười thuyết Kinh Như Lai Tạng, đều thuyết minh về l� th�m diệu của Niết b�n Phật t�nh.�
Ngo�i ra, c�c Kinh Đề Vị, Phổ Diệu đều thuyết minh về Bồ t�t hạnh. Hơn nữa, việc thụ k� cho hạng l�i bu�n th�nh Phật chứng tỏ khi mới th�nh Phật ng�i đ� thuyết về đại thừa rồi. Vả lại, sau khi th�nh đạo rồi, sang tuần bảy ng�y thứ hai, ng�i thuyết Kinh Thập Địa.
Lại nữa, Kinh Đại B�t Nh� n�i : �Phật tại Lộc D� chuyển tứ đế lu�n, v� lượng ch�ng sinh ph�t Duy�n gi�c t�m, v� lượng ch�ng sinh ph�t A Nậu Đa La Tam Miệu Tam Bồ đề t�m, thực h�nh s�u Ba la mật, V� lượng Bồ t�t chứng được V� sinh ph�p nhẫn trụ ở Sơ địa, Nhị địa, Tam địa cho tới Thập địa, v� lượng Nhất sinh bổ xứ Bồ t�t nhất thời th�nh Phật�. Thế th� sao lại bảo l� thời thứ hai chỉ thuyết tam thừa Hữu gi�o được ?�
Thế mới biết rằng : như một trận mưa tưới khắp. Nhưng do bẩm chất m� sự lĩnh giải kh�c nhau. Chẳng thể n�i l� Phật thuyết gi�o ắt c� trước sau.�
Nay theo cổ nghĩa, tạm ph� hai thời.�
+ C�n ba thời kia, đều như người xưa đ� đả ph� rồi.
�Thuyết năm thời mới xem cũng được, nhưng theo l� lại kh�ng đ�ng như thế. Sợ văn rườm r� n�n chỉ n�i sơ qua giờ n�n dừng lại.
3) Một thời, ba thời gi�o (quan điểm nay)
Y theo kinh mới ng�y nay, đốn gi�o đại thừa chỉ c� một thời, l� chỉ n�i cho một hạng� đại cơ, chẳng khởi từ hạng triển cơ, gi�o v� bị duy nhất. Cho n�n� v� căn cơ c� tiệm thứ, đại gi�o mới c� ba thời.
Trong Kinh Giải Th�m Mật, Phật đ� v� Thắng Nghĩa Sinh Bồ t�t, y theo ba t�ch m� thuyết tam v� t�nh đều l� Biến kế sở chấp t�nh vậy, Thắng Nghĩa Sinh Bồ t�t lĩnh giải rất s�u.�
Thuyết rộng ra như c�c th� dụ về thuốc Tỳ Thấp Phược, lựa c�c mầu sặc sở, s�ch, đất, thục t�, hư kh�ng ở thế gian. Thế t�n khen ngợi l� đ� kh�o l� giải những điều Phật thuyết.
Thắng Nghĩa Sinh bạch Phật rằng : �Phật xưa ở trong Th� Lộc L�m, nơi đọa của người ti�n Ba La Ni Tư, chỉ v� ph�t th� (dẫn giải)� cho hạng Thanh văn thừa cho n�n đ� d�ng tứ đế tướng chuyển ch�nh ph�p lu�n, tuy l� rất kỳ đặc, rất hy hữu, hết thảy thế gian kh�ng ai chuyển được, nhưng ở ph�p lu�n được chuyển thời đ� c� Thượng c� Dung, đ� l� chưa liễu nghĩa, l� nơi an t�c của c�c mối tranh luận.
Thế t�n trong thời thứ hai xưa, chỉ v� ph�t th� (khai dẫn) cho hạng tu Đại thừa, đ� y theo l� hết thảy mọi ph�p đều kh�ng c� tự t�nh, kh�ng sinh kh�ng diệt, bản lai tịch tĩnh, tự t�nh Niết b�n m� d�ng ẩn mật tướng chuyển ch�nh ph�p lu�n. Dẫu rất kỳ đặc hơn, rất hy hữu hơn, nhưng do ph�p lu�n được chuyển ở thời đ� cũng l� c� loại được dung thụ m� chưa liễu nghĩa, vẫn l� xứ sở an t�c của c�c tranh luận.�
Thế t�n trong thời thứ ba ng�y nay, để ph�t th� (dẫn giải) cho khắp hết thảy mọi thừa, đ� y theo l� hết thảy mọi ph�p đều kh�ng c� tự t�nh, kh�ng sinh kh�ng diệt, bản lai tịch tĩnh, tự t�nh Niết b�n, kh�ng c� t�nh tự t�nh, d�ng Hiển liễu tướng chuyển ch�nh ph�p lu�n. Kỳ lạ hết mức, hy hữu tột độ ! Ph�p lu�n do Thế t�n chuyển ng�y nay l� v� thượng, kh�ng dung thụ thứ g�, cũng chẳng phải l� xứ sở an t�c của c�c tranh luận�.�
Theo kinh văn n�y th� :
- Kinh A H�m v.v� l� thời thứ nhất, tổng mật (bao h�m ngầm) thuyết Hữu, nhưng chẳng thuyết minh r� về Hữu đ� c� t�nh chất g� ?
- Kinh Đại B�t Nh� v.v... l� thời thứ hai, tổng mật (bao h�m ngầm) thuyết Kh�ng, cũng chẳng thuyết minh r� về Kh�ng ấy c� t�nh chất g� ?
- Kinh Hoa Nghi�m v.v... l� thời thứ ba, hiển liễu (r� b�y) thuyết Hữu, Hữu y tha vi�n th�nh, cũng hiển liễu thuyết Kh�ng, kh�ng sở chấp t�nh cho n�n Kinh Thiện Giới v.v... n�i rằng : �hữu vi, v� vi gọi t�n l� Hữu, ng� v� ng� sở gọi t�n l� Kh�ng�.
- Kinh Kim Quang Minh v.v... cũng n�i� Ba ph�p lu�n l� Chuyển, Chiếu, Tr� : �chuyển Tứ đế ph�p, lấy Kh�ng chiếu Hữu, phi Kh�ng phi Hữu đ�ng để nhậm tr�.
- Kinh Niết B�n cũng n�i : �xưa c� thầy thuốc bảo người ta uống sữa, do thuần uống sữa, người trong nước nhiều kẻ bị chết. Sau c� thầy thuốc n�i sữa l� độc, bảo họ thảy đều đừng uống, người trong nước đều khỏi. Sau vua bị ốm, hỏi n�n d�ng thuốc g� ? Thầy thuốc thay đơn lại cho sữa h�a với thuốc. Vua tức giận hỏi: �hẳn trước nh� ngươi đ� n�i sữa l� thuốc độc. Cớ sao ng�y nay lại sai h�a với thuốc m� uống ?�. Thầy thuốc trả lời nh� vua rằng : �trước kia v� uống thuần sữa, người trong nước nhiều kẻ bị chết, đ� l� do thường xuy�n uống nhiều sữa, n�n n�i l� độc. Sợ người ta kh�ng chừa, n�n ra lệnh chung bắt chừa. Theo thực l�, c� bệnh n�n uống, c� bệnh chẳng n�n, bệnh n�y n�n h�a với thuốc m� uống, v� lẽ đ�ng phải như vậy�. Phật dạy : Ph�p ta cũng giống như vậy�.
- Kinh Ph�p Hoa cũng n�i : �ch�ng ta mọi việc tự cho l� đủ, chỉ xong việc n�y l� kh�ng c�n việc g� kh�c�.
Về gi�o ph�p thời đầu, ch�ng ta nếu nghe về việc tịnh Phật quốc độ, gi�o h�a ch�ng sinh th� đều kh�ng vui mừng ưa th�ch.
Gi�o ph�p thời thứ hai, Phật cũng thị hiện sự hi hữu như vậy, biết kẻ y�u th�ch tiểu thừa. Ng�i đ� d�ng lực phương tiện điều phục t�m họ, rồi mới dạy cho đại tr�. Ch�ng ta ng�y nay được ph�p chưa từng c�, chẳng phải l� ph�p ch�ng ta mong ng�ng từ trước m� nay tự được.
Gi�o ph�p thời thứ ba, th� giống tam thời gi�o ở c�c Kinh Kim Quang Minh, Giải Th�m Mật v.v...
Nếu theo cơ nghi thi�n ni�n tiệm thứ (theo thứ tự dần dần), gi�o chỉ ba thời, chẳng hợp nhất năm bậc� th� chẳng được, kh� thể đem một mưa tưới khắp ba cỏ kh�c nhau, gi�o chỉ c� một. Kẻ c� căn cơ đốn ngộ th� một quả chứng ngay. Tức theo l� n�y th� kh�ng c� gi�o ph�p ba thời.�
Nếu cơ th�nh tiệm thứ (căn cơ được th�nh tựu theo tr�nh tự dần dần), đại sinh từ tiểu th� gi�o ph�p nhất định phải c� ba, v� phải ứng cơ m� thuyết gi�o. Đem l� m� hội với gi�o th� gọi l� một mưa. D�ng gi�o để đến với cơ th� thuyết tam thừa ph�p. Hoặc ba hoặc một, l� chẳng tr�i nhau.
Kinh n�y ba v�ng thuyết nhất thừa xứ, phần nhiều để gi�p cho h�ng Thanh văn. Trước ti�n thuyết B�t Nh�, đ� dạy họ về l� Kh�ng, ph� c�i bệnh Hữu của họ. Họ chẳng ngu về ph�p, đ� t�n giải rồi, nay thuyết thời thứ ba, khiến họ quay về đường đ�ng. (Kinh n�y) cũng gi�o h�a cho hạng đốn ngộ nh�n đ� m� được ph�t t�m, trong phần Lưu th�ng chứng được V� sinh, như tr�n đ� n�i cũng th�ng đốn gi�o. Do vậy biết rằng c�ng một trận mưa m� sự tưới nhuần lợi �ch c� kh�c nhau, Đ� l� để c�ng nổi bật gi�o ph�p ch�n thực của thời thứ ba, n�n thuyết kinh n�y.�
B. HIỂN CƠ
1. Chỉ c� một cơ .
Cứ theo Kinh Niết B�n th� chỉ c� một cơ, cho n�n kinh n�y n�i: �l�c Sư tử gầm l� quyết định thuyết hết thảy ch�ng sinh đều c� Phật t�nh�. Lại n�i: �ch�ng sinh cũng thế, thảy đều c� t�m. Ph�m đ� c� t�m, th� thảy đều sẽ chứng được A Nậu Đa La Tam Miệu Tam Bồ Đề�.
Kinh n�y cũng n�i : �trong mười phương quốc độ chỉ c� ph�p nhất thừa, kh�ng c� nhị thừa cũng kh�ng c� tam thừa, trừ Phật phương tiện thuyết chỉ gi�o h�a Bồ t�t, kh�ng c� đệ tử Thanh văn�. Cho đến giảng rộng ra rằng : �d� l� Thanh văn hay l� Bồ t�t nghe ta thuyết ph�p đều được th�nh Phật�. Căn cứ v�o đ� th� chỉ c� một t�nh đại thừa, kinh n�y đ� thuyết nhất thừa gi�p cho họ nhận biết căn t�nh đại thừa của họ.�
2. Hai t�nh : L� v� H�nh :
T�nh đại thừa c� hai nghĩa :�
a) L� t�nh, đ� l� Như Lai tạng đ� n�i trong Kinh Thắng Man.�
b) H�nh t�nh, đ� l� Như Lai tạng đ� n�i trong Kinh Lăng Gi�.
T�nh trước ai cũng c�, t�nh sau người c� người kh�ng. N�i về Hữu tạng, th� kh�ng n�i đều th�nh Phật.
Theo như trong Thiện Giới Kinh, Địa Tr� luận th� chỉ c� hai : một l� hữu chủng t�nh, hai l� v� chủng t�nh. Kinh luận đ� n�i rằng : T�nh chủng t�nh l� từ v� thủy đ� thế, s�u xứ th� thắng vần xoay nối nhau, thế th� theo H�nh t�nh đ� l� hữu chủng t�nh. V� người v� chủng t�nh kh�ng c� chủng t�nh, n�n d� c� ph�t t�m si�ng năng tu h�nh tinh tiến, rốt cuộc cũng chẳng chứng được v� thượng Bồ đề. Chỉ nhờ thiện căn của lo�i người, lo�i trời m� th�nh tựu được v� thượng Bồ đề, đ� tức l� v� t�nh. Ở đ�y gi�p cho hữu t�nh chẳng phải l� gi�p cho v� t�nh. Ở đ�y căn cứ v�o H�nh t�nh m� thuyết Hữu V�.
Ở dưới phần nhiều l� y theo H�nh t�nh m� thuyết, v� L� t�nh ai cũng c�. Y theo Hữu chứ chẳng theo V�, v� hơn k�m kh�c nhau cho n�n Nhiếp luận của ng�i Thi�n Th�n cũng n�i : �v� thượng thừa, hạ thừa c� sự kh�c biệt, n�n Bồ t�t, Thanh văn mỗi loại chia ra ba tạng�.
Th�m nữa, chỗ n�o cũng n�i trong mười lực của Như Lai c� c�c loại tr� lực thượng căn, hạ căn. Đ� tức l� thượng thừa Bồ t�t tạng nhiếp, để gi�p thượng căn y theo Hữu chẳng theo V�, y theo Dị chẳng y theo Đồng, từ Th�ng đến Biệt.�
Kinh n�y c�n n�i : �v� hạng cầu Thanh văn m� thuyết ph�p ứng với l� tứ đế, v� hạng cầu Duy�n gi�c m� thuyết ph�p ứng với l� mười hai nh�n duy�n, v� hạng cầu Bồ t�t m� thuyết ph�p ứng với s�u Ba la mật�. Kinh n�y thuyết về nhất thừa tức l� v� hạng cầu Bồ t�t m� thuyết ph�p ứng với s�u Ba la mật.
Phẩm Diệu Trang Nghi�m Vương ở văn phần dưới kinh n�y n�i rằng c� t�m vạn bốn ng�n người xa l�a trần cấu khi nghe Phật n�i phẩm kinh n�y. Điều đ� cũng c� thể n�i l� gi�p cho Thanh văn, v� l�m lợi �ch cho c�c loại ở chung quanh m�nh, Hữu V� đều n�u, Đại Tiểu c�c loại đều c�; y theo Đồng chẳng y theo Dị, lấy Biệt nhiếp Th�ng.
Kinh Niết B�n n�i : �v� như người bệnh c� ba loại: một l� loại d� gặp lương y hay kh�ng gặp lương y cũng nhất định c� thể khỏi, đ� l� Bồ t�t vậy. Hai l� nếu gặp th� khỏi, chẳng gặp chẳng khỏi, đ� l� nhị thừa. Ba l� d� gặp hay kh�ng, nhất định chẳng khỏi, đ� l� Nhất xiển đề�.
Kinh n�y cũng n�i : �Lu�n Vương, Đế th�ch, Phạm vương l� loại cỏ thuốc nhỏ; Thanh văn, Duy�n gi�c l� loại cỏ thuốc vừa; Bồ t�t lớn nhỏ gọi l� cỏ thuốc lớn. T�y theo thứ bậc tr�i ngược, cũng đều Niết b�n�.�
Nay ở đ�y chỉ gi�p cho người c� t�nh Bồ t�t, v� họ trước tuy l� Thanh văn, nhưng sau l�m Bồ t�t. Lại cũng c� thể l� gi�p cho hạng Thanh văn đ�, như tr�n đ� n�i y v�o Hữu chẳng y v�o V�, Th�ng Biệt kh�c loại.�
Th�m nữa, trong Kinh Đại B�t Nh�, Thiện Dũng M�nh Bồ t�t n�i : �chỉ xin Thế t�n thương x�t ch�ng con, tuy�n thuyết tường tận cho ch�ng con về cảnh tr� Như Lai�.�
Lo�i hữu t�nh nếu ở trong hạng Thanh văn thừa t�nh quyết định, nghe ph�p n�y rồi c� thể mau ch�ng chứng được Tự v� lậu địa; nếu ở trong hạng Độc gi�c thừa t�nh quyết định, nghe ph�p n�y rồi mau ch�ng y theo thừa của m�nh m� được xuất ly; nếu ở trong hạng V� thượng thừa t�nh quyết định, th� nghe ph�p n�y rồi sẽ mau ch�ng chứng được v� thượng Ch�nh đẳng Bồ đề. Lo�i hữu t�nh nếu l� hạng chưa nhập ch�nh t�nh ly sinh v� ở trong hạng tam thừa t�nh bất định, nghe ph�p n�y rồi sẽ ph�t v� thượng Ch�nh đẳng gi�c t�m.
C�c luận tuy n�i : �th�nh cũng hồi t�m�. Nay n�i chẳng thụ Biến dịch sinh tử, v� hồi t�m vậy, n�n n�i chưa nhập ch�nh t�nh ly sinh. Kinh n�y gi�p cho c�c hạng Đại thừa định t�nh. C�n Thanh văn định t�nh v� bất định t�nh như tr�n đ� dẫn. Song kh�ng c� lời văn n�i gi�p cho hạng c� căn cơ Độc gi�c. Hữu V� đều n�u, để Th�ng theo Biệt.�
Lại nữa, Kinh Thắng Man n�i : �v� như đại địa mang bốn g�nh nặng : Một l� biển cả, hai l� n�i non, ba l� cỏ c�y, bốn l� ch�ng sinh. Như vậy thiện nam tử nhiếp thụ ch�nh ph�p c� thể kham nổi bốn nhiệm vụ nặng nề, c� nghĩa l� đối với c�c ch�ng sinh phi ph�p, kh�ng nghe ph�p, xa l�a bậc thiện tri thức th� d�ng thiện căn của người, của trời m� th�nh tựu cho họ; ai cầu Thanh văn th� truyền thụ cho họ Thanh văn thừa, ai cầu Duy�n gi�c th� truyền thụ cho họ Duy�n gi�c thừa, ai cầu đại thừa th� truyền thụ cho họ đại thừa�.�
Ở đ�y gi�p cho đại thừa, c� thể gi�p tới h�ng Thanh văn, chứ chẳng gi�p hai t�nh c�n lại, y v�o Hữu chẳng y v�o V�, Th�ng Biệt kh�c loại, hiện đương phi hữu.�
Kinh Lăng Gi� n�i : �Phật bảo Đại Tuệ, c� năm loại chủng t�nh chướng ph�p : một l� Thanh văn thừa t�nh, hai l� B�ch chi Phật thừa t�nh, ba l� Như Lai thừa t�nh, bốn l� Bất định thừa t�nh, năm l� V� t�nh, tức l� Nhất xiển đề. Đ�y c� hai loại :
- Một l� loại thi�u đốt hết thảy thiện căn tức l� b�ng Bồ t�t tạng.
- Hai l� loại thương x�t hết thảy ch�ng sinh, c� nguyện vọng muốn hết thảy ch�ng sinh giới đều được th�nh Phật. Đ� l� Bồ t�t với lời nguyện : Nếu ch�ng sinh chẳng nhập Niết b�n th� ta cũng chẳng nhập.
Đại Tuệ bạch rằng : �hai loại n�y loại n�o thường chẳng nhập Niết b�n ?� Phật dạy : �Bồ t�t l� loại thường chẳng nhập Niết b�n, chứ kh�ng phải l� loại thi�u đốt hết thảy thiện căn. V� biết c�c ph�p bản lai Niết b�n, chẳng bỏ hết thảy mọi ch�ng sinh�.�
Kinh n�y độ cho c�c hạng Thanh văn c�ng Như Lai thừa t�nh, c�c hạng Bất Định t�nh c�ng loại Bồ t�t đại bi trong hạng Nhất xiển đề; chứ chẳng gi�p hạng Độc gi�c t�nh v� hạng đoạn thiện, Hữu V� đều thuyết, Th�ng Biệt kh�c loại.
C� năm chủng t�nh, bốn loại đầu giống như Kinh Lăng Gi�. Loại thứ năm c� hai hạng : một l� Thời bi�n, hai l� Tất c�nh.� Thời bi�n tức l� tạm thời; Tất c�nh c� nghĩa l� v� nh�n. Kinh n�y độ cho bốn loại đầu, trong đ� trừ loại Độc gi�c v� t�nh thứ năm; y v�o Hữu rồi đề cập tới V�, đương th�nh bất th�nh, Th�ng Biệt kh�c loại.
Du Gi� lại n�i : c� năm chủng t�nh, bốn loại đầu giống như tr�n, loại thứ năm chỉ c� một hạng gọi l� V� chủng t�nh. Kinh n�y độ cho họ giống Kinh Trang Nghi�m. Nếu coi Nhất thừa l� t�ng chỉ th� chỉ độ cho hạng c� Bồ t�t t�nh, chẳng độ cho hạng chỉ c� Thanh văn t�nh. Một mưa tưới nhuần, ba cỏ mỗi thứ mỗi kh�c, c� thể độ cho Thanh văn.
Kinh Du Gi� cũng n�i : �đạo v� gi�n hay xa trần, đạo giải tho�t l�a được cấu. Chứng Thắng tr� n�y gọi l� Ph�p nh�n tịnh, tức l� Kiến đế Dự lưu quả v.v...� . Cho n�n biết rằng : chẳng phải l� chỗ thuyết về nhất thừa cũng độ Thanh văn. Kinh hội đ� c�, cho n�n đặt Th�ng gi�o n�y, v� gi�p cơ nghi m� thuyết kinh n�y vậy.
�

II.� T�NG CHỈ CỦA KINH

C� nhiều c�ch ph�n chia kinh luận ra l�m nhiều t�ng.

II. 1 - CHIA� TH�NH� 4� T�NG.
C�c vị ti�n đức ở phương n�y ph�n t�ch chung c�c kinh luận, n�n th�nh bốn t�ng :�
1. Lập t�nh t�ng, đ� l� c�c Kinh Tạp T�m v.v... lập ra ngũ tụ ph�p v� c� thể t�nh.�
2. Ph� t�nh t�ng, đ� l� Th�nh Thực luận v.v... ph� c�c ph�p c� Thể, v� c�c ph�p chỉ c� Tướng.�
3. Ph� tướng t�ng, đ� l� Kinh B�t Nh� v.v... ph� lu�n ph�p tướng trạng, v� tướng trạng cũng th�nh kh�ng.�
4. Hiển thực t�ng, đ� l� c�c Kinh Niết B�n, Hoa Nghi�m, Ph�p Hoa v.v... v� n�u r� đạo� nghĩa ở trong ch�n thực.�
Kinh n�y tức l� t�ng thứ tư vậy.�

II.2 - CHIA� TH�NH� 4� BỘ� T�NG.
Vả lại kinh luận xưa, t�ng chỉ rất nhiều. Ở đ�y n�u 4 bộ nghĩa :
1) Tứ A H�m cũ v� Tăng Kỳ đại luật l� Đại ch�ng bộ nghĩa.
2) Tam Di Đế luận l� Thượng tọa bộ nghĩa.
3) X� Lợi Phất A Tỳ Đ�m, Phạm V�ng Lục, Thập Nhị Kiến Kinh l� Ch�nh lượng bộ nghĩa.
4) Tứ Phần luật l� Ph�p tạng bộ nghĩa.
C�c kinh luận đ� lại l� t�ng g� ?

II.3 - CHIA� TH�NH� 22� T�NG.
Song Văn Th� Vấn Kinh v� T�ng Lu�n luận n�i rằng tiểu thừa c� 20 bộ, đ� l� :
Đại ch�ng bộ - Nhật thuyết bộ - Thuyết xuất thế bộ - K� dận bộ - Đa văn bộ - Thuyết giả bộ - T�y đa sơn bộ - T�y sơn trụ bộ - Bắc sơn trụ bộ - Thuyết nhất thiết hữu bộ - Tuyết chuyển bộ - Độc tử bộ - Ph�p thượng bộ - Hiền trụ bộ - Ch�nh lượng bộ - Mật l�m sơn bộ - H�a địa bộ - Ph�p tạng bộ - Ẩm quang bộ - Kinh lượng bộ.
Gộp với hai t�ng của đại thừa tổng cộng l� 22 t�ng.

II.4 - CHIA� GI�O� TH�NH� 3� T�NG.
Nay theo văn m� ph�n t�ch về Gi�o th� gi�o chỉ c� ba. Nếu theo loại m� xếp th�nh T�ng, t�ng lại c� t�m.�
Về Gi�o, c� ba t�ng :�
1) Đa thuyết Hữu t�ng, đ� l� nghĩa tiểu thừa như c�c Kinh A H�m v.v... tuy phần nhiều thuyết về Hữu, nhưng chẳng tr�i với l� Kh�ng.�
2) Đa thuyết Kh�ng t�ng, đ� l� Trung luận, B�ch luận, Thập Nhị M�n luận, B�t Nh� kinh v.v... tuy phần nhiều thuyết về Kh�ng nhưng cũng chẳng tr�i với Hữu.�
3) Phi Kh�ng Hữu t�ng, đ� l� c�c Kinh Hoa Nghi�m, Giải Th�m Mật, Ph�p Hoa v.v... v� n�i rằng : hữu vi, v� vi th� gọi l� Hữu, ng� v� ng� sở th� gọi l� Kh�ng.

II. 5 - CHIA TH�NH� 8� T�NG.
Về t�ng c� đến t�m :�
1) Ng� ph�p c�u hữu (ng� ph�p đều c�) : đ� l� Độc tử bộ v.v...
2) Hữu ph�p v� ng� (c� ph�p kh�ng ng�) : như T�t B� Đa v.v...
3) Ph�p v� khứ lai (ph�p kh�ng đi kh�ng đến) : như Đại ch�ng bộ v.v...
4) Hiện th�ng giả thực như : Thuyết giả bộ v.v...
5) Tục vọng ch�n thực : như Thuyết xuất thế bộ v.v...
6) Chư ph�p đ�n danh (c�c ph�p chỉ c� danh) : như Thuyết nhất thiết hữu bộ v.v...
7) Thắng nghĩa giai kh�ng (Thắng nghĩa đều kh�ng) : như Kinh B�t Nh�... Trung luận, B�ch luận... của ng�i Long Thụ thuyết.�
8) Ứng l� vi�n thực : l� Kinh Ph�p Hoa n�y v.v... Trung đạo gi�o của ng�i V� Trước thuyết.�
Th�nh Thực luận, Nghĩa Kinh Bộ Sư T�ng, tương đương với t�ng thứ tư l� Hiện th�ng giả thực. Tuy nghĩa sai biệt cộng l� 22 loại, song theo l� th� ho�n to�n sai biệt kh�ng qu� 8 loại n�y.

II.6 - CHỈ C� MỘT T�NG.
Song Kinh Hoa Nghi�m n�i : �Như Lai d�ng một ng�n ngữ để diễn thuyết biển khế kinh v� bờ�.
Kinh V� Cấu Xưng n�i : �Phật d�ng một �m diễn thuyết ph�p, ch�ng sinh t�y loại đều được lĩnh giải�.�
Kinh V� Lượng Nghĩa n�i : �từ� khi ta th�nh đạo tới nay hơn bốn mươi năm, thường thuyết ph�p chẳng sinh chẳng diệt, chẳng đi chẳng đến, kh�ng c� c�i n�y kh�ng c� c�i kia, kh�ng được kh�ng mất, hết thảy kh�ng tướng, chỉ do ch�ng sinh ngộ giải kh�c nhau, n�n được c�c quả kh�c nhau�.�
Kinh Ph�p Hoa cũng n�i : �một trận mưa tưới khắp, ba cỏ hai c�y sinh trưởng kh�c nhau�.
Kinh Ưu B� Tắc Giới n�i : �ba con th� sang s�ng, ph�n biệt được n�ng s�u�.
Nhiếp luận cũng n�i : �như trống trời Mạt-ni, kh�ng nghĩ m� th�nh c�ng việc của m�nh�.
Cho n�n biết rằng c�c gi�o ph�p vốn kh�ng c� sự sai biệt, do căn cơ kh�c nhau n�n ph�n chia ra c�c gi�o Đại, Tiểu, Đốn, Tiệm. Kinh n�y c�n đảm đương Đại Tiệm gi�o. Đ� l� y theo việc h�a dụ Thanh văn để họ quy y theo đại thừa, n�n gọi l� Tiệm.�
Trong phẩm Diệu Trang Nghi�m Vương Bản Sự, t�m vạn bốn ng�n người xa l�a trần cấu, được Ph�p nh�n tịnh, tức l� Sơ quả� Trong phẩm Như Lai Thọ Lượng, t�m thế giới vi trần số ch�ng sinh ph�t A Nậu Đa La Tam Miệu Tam Bồ Đề t�m. Trong phẩm Phổ M�n, t�m vạn bốn ng�n ch�ng sinh đều ph�t v� đẳng đẳng A Nậu Đa La Tam Miệu Tam Bồ Đề t�m, c� thể th�nh Đốn gi�o.
Cho n�n, biết rằng Đốn Tiệm kh�ng kh�c, Gi�o M�n t�y cơ m� ph�n chia ra. Hai gi�o B�n M�n, thuộc M�n t�ng chỗ nhiếp. Sinh Ph�p hai kh�ng, thuộc Th�ng nhị gi�o nhiếp. Hữu t�c, V� t�c, c� thể qu�n triệt cả hai m�n. Thế tục, Thắng nghĩa, t�y ứng chia hai. Tuy biết Th�ng chỉ t�ng nghĩa như vậy, t�y theo sự thuyết minh kh�c nhau, nhất thừa ch�nh l� t�ng vậy. Cho n�n kinh văn phần dưới n�i : �nay trong kinh n�y chỉ thuyết nhất thừa v� xưa kia trước mặt Bồ t�t ch� tr�ch Thanh văn l� th�ch tiểu ph�p, song Phật thực ra l� d�ng đại thừa m� gi�o h�a�.�
Cho n�n ở đ�y nhất định l� lấy nhất thừa l�m t�ng. Nghĩa nhất thừa tới trong phần : �v� một đại sự nh�n duy�n� ở phẩm Phương Tiện sẽ ph�n biệt rộng.
�

III.� GIẢI TH�CH T�N GỌI CỦA KINH PHẨM

Kinh Diệu Ph�p Li�n Hoa n�y, tiếng Phạm gọi l�: T�t Đạt Ma B�n Đồ Lợi Ca Tố Đ�t L�m.
T�t : c� nghĩa l� ch�nh diệu, n�n ng�i Ph�p Hộ gọi kinh n�y l� Ch�nh Ph�p Hoa, ng�i La Thập th� gọi l� Diệu Ph�p Li�n Hoa.
Đạt Ma : c� nghĩa l� ph�p.
B�n Đồ Lợi Ca : l� hoa sen trắng.
V� T�y vực gọi hoa sen trắng l� B�n Đồ Lợi Ca, n�n trong kinh mới n�i về bốn loại hoa sen xanh v�ng đỏ trắng, gọi l� hoa Uẩn B�t La, hoa C�u Mỗ Đ�, hoa B�t Đặc Ma, hoa B�n Đồ Lợi, cứ theo thứ tự m� phối với nhau.
Li�n : đ�y l� chỉ quả của c�y sen.
Hoa : l� hoa mỹ, hoa mỹ th� gọi l� hoa.
Tố Đ�t L�m : c� nghĩa l� kinh.
Ng�i Nghĩa Ứng gọi l� Diệu Ph�p Bạch Li�n Kinh. Bởi vậy kinh văn ở phần dưới n�i: �ph�ng h�o quang trắng, thắng xe bằng tr�u trắng�. M�u trắng l� chỗ y cứ căn bản của c�c m�u, v� nhất thừa ch�nh l� căn bản của c�c thừa.
Bản tiếng Phạm kh�ng c� chữ trắng ri�ng, cho n�n gọi chung l� Li�n Hoa. Trong kinh n�y ng�i Thu Tử ba lần thỉnh, kẻ �c r�t lui, sau đ� Phật mới thuyết t�ng chỉ s�u xa của Nhất thừa. Phần nhiều l� dựa v�o nh�n quả của l� tr� để đặt t�n Ph�p Hoa.
- Khai Phật tri kiến : hai lần t�n th�n n�u bật L� v� Tr�, hai th�n Ph�p, B�o , v� khiến� ch�ng sinh ưa th�ch.
- Thị Phật tri kiến : chỉ r� hai loại V� thượng l� Ph�p th�n l�, c�ng khiến ch�ng sinh hiểu được.
- Ngộ Phật tri kiến : chỉ r� B�o th�n tr�, khuy�n người ta tu h�nh chứng ngộ.
- Nhập Phật tri kiến : chỉ r� ba loại t�n th�n tr�n đ�y l�m nổi bật Phật quả, hai th�n Ph�p, B�o; hai thứ Niết b�n,
Do đ� tu học Bồ đề l� tr�, được nhập tri kiến Phật l� bắt đầu từ hai nh�n n�y :�
a) V� tu h�nh nh�n nhất thừa th� đạt tới cực quả. Đem xe tr�u chia đều cho, đ� l� nh�n nhất thừa.
b) Được xe như vậy đem cho c�c con để ch�ng cả đ�m cả ng�y trải bao kiếp số tự tại rong chơi đ� l� nh�n thừa.�
Diệt H�a th�nh đi, dẫn tới Bảo sở l� quả nhất thừa, v� Đại b�t Niết b�n gọi l� Bảo sở, cũng kh�ng tr�i nhau với việc ph�n t�ch ra th�nh ba loại v� thượng, trung, bi�n. Gi�o năng thuy�n gọi t�n l� quyền phương tiện. Tr� tuệ sở thuy�n gọi l� ch�n thực thừa. Trong ch�n thực thừa muốn khiến cho nhị thừa tu h�nh c�i nh�n để đạt tới quả, n�n thuyết nh�n quả gọi l� Ph�p Hoa.�
Cho n�n bản luận giải th�ch phẩm Phương Tiện n�i: �từ đ�y trở xuống thuyết minh c�i gọi l� tướng nh�n quả. Do đ�, ch�nh giữ nhất thừa Hạnh Quả gọi l� Ph�p Hoa�.
Nếu y theo luận giải trong 17 danh của Kinh V� Lượng Nghĩa th� danh thứ 16 l� Diệu Ph�p Li�n Hoa.�
Li�n Hoa (hoa sen) c� hai nghĩa :�
1) Xuất thủy (ra khỏi nước), v� l� sở thuy�n l� xuất ly khỏi nước b�n đục nhị thừa.
2) Khai ph� (mở b�y), v� d�ng thắng gi�o ng�n để mở ra ch�n l�.�
Nghĩa trước l� L� diệu, nghĩa sau l� Gi�o diệu.�
Th�m nữa trong c�c danh tr�n, danh thứ 14 cũng gọi l� thừa. Cho n�n biết rằng Ph�p Hoa cũng th�ng cả Gi�o lẫn L�, muốn khiến Bồ t�t qu�n x�t căn cơ m� thụ đạo, n�n thuyết gi�o l� ch�nh danh V� Lượng Nghĩa, b�n cạnh cũng gọi l� Ph�p Hoa.�
Phẩm Phương Tiện n�i : �tr� tuệ chư Phật rất s�u v� lượng. Tr� tuệ m�n của c�c ng�i kh� giải th�ch, kh� chứng nhập�. Luận phẩm Tựa giải th�ch rằng : c� hai thứ rất s�u. Một l� chứng rất s�u, đ� gọi l� Phật tr� tuệ sở chứng tr�, hai l� A H�m rất s�u, tức l� thuyết minh gi�o đ�, muốn qu�t nhị thừa khiến sinh k�nh t�m.
Khởi l�n từ V� Lượng Nghĩa Xứ định, đầu ti�n d�ng gi�o l� gọi t�n l� Ph�p Hoa, th�u t�m c�c văn, cứ thực m� thuyết : Gi�o, L�, Hạnh, Quả đều l� nhất thừa, đều gọi t�n l� Diệu Ph�p Li�n Hoa. Gi�o, L� của Diệu Ph�p thứ tự như tr�n đ� n�i.�
- Hạnh Diệu Ph�p : luận giải th�ch về Nhập tri kiến n�i : �khiến chứng bất tho�i chuyển địa, v� thị hiện v� lượng tr� nghiệp, ch�nh l� nh�n thừa của Phật quả�. Phẩm Th� Dụ n�i : �th�n v� tay ta c� lực sẽ đem quần �o, b�n ghế chuyển từ trong nh� ra ngo�i�. Lại n�i: �chỉ c� một cửa m� lại nhỏ hẹp�. Lại n�i: �ta tuy ở c�i cửa nh� bị ch�y n�y, vẫn tho�t ngo�i ra được y�n ổn�. Đại thừa nh�n h�nh được v� với cửa, v� đ� ch�nh l� lối phải đi. Nh�n nhị thừa được bi tr�, dẫn dụ v� với �o quần, b�n ghế, v� đ� l� những thứ c� thể t�y nghi vứt ra. Ba thừa n�i tr�n vẫn c�n ở trong căn nh� tam giới chia ra từng đoạn, n�n đặt t�n l� xe (thừa).�
Lại n�i: �được xe (thừa) như vậy để c�c con ng�y đ�m kiếp số thường tự tại rong chơi, c�ng c�c Bồ t�t v� Thanh văn ch�ng cưỡi bảo thừa n�y thẳng tới đạo tr�ng. Cho n�n biết rằng nh�n h�nh v� lậu l� phải ra khỏi nh� lửa�. Ra khỏi nh� lửa ch�nh gọi l� nhất thừa, tự tại chẳng bị r�ng buộc, kh�ng dựa kh�ng cầu ở đ�u. Cho n�n phẩm Phương Tiện n�i : �tu h�nh hết mọi v� thượng đạo ph�p của chư Phật�. Luận n�i rằng tu h�nh rất s�u, cho n�n Hạnh c� thể th�nh được Phật quả cũng gọi l� Ph�p Hoa.�
- Quả Diệu Ph�p : luận giải th�ch Khai, Thị, Ngộ l� v� thượng nghĩa, nh�n đồng nghĩa, bất tri nghĩa, tức l� Phật quả, Niết b�n, Bồ đề. Kinh văn phần dưới n�i : �chư ph�p tịch diệt tướng, chẳng d�ng lời m� thuyết�. Cho n�n biết rằng Phật quả ch�n l� cũng gọi l� nhất thừa. C�n n�i rằng: v� thuyết Phật tr� tuệ, cho n�n chư Phật ra đời. Thế th� biết rằng: Phật quả ch�nh tr� cũng gọi l� nhất thừa. Do đ�, n�i chung Gi�o, L�, Hạnh, Quả của đại thừa đều c� c�i đức của Li�n Hoa (hoa sen) m� tho�t ra khỏi nước đục nhị thừa, v� Gi�o c� c�i c�ng năng ph� diệu L�, L� c� c�i lực năng sở xuất thủy, Hạnh c� c�i tướng từ nh�n ph� tới Quả, Quả c� khả năng kết hạt l�m nh�n. Thế nhưng ph�p phải mượn th� dụ m� thuyết minh, l� vi diệu nhờ vậy mới được nổi r�, cho n�n mượn hoa hạt của c�y B�n đồ lợi để v� với quả nh�n của T�t Đạt Ma.
Ph�p đ� t�m th�u bốn nghĩa, th� Hoa cũng bao gồm bốn đức :
a) Bốn nghĩa của Ph�p đ� l� :�
1) Khế hợp với nghĩa l� vi diệu của mật t�ch, đ� l� Gi�o vậy.
2) Hợp với t�ng chỉ huyền diệu của cơ duy�n s�u k�n, đ� l� L� vậy.
3) Khắc được �o nghiệp thượng thừa, đ� l� Hạnh vậy.
4) Vi�n th�nh ch�n t�ng ch� gi�c, đ� l� Quả vậy.
Tốt đẹp hết mức n�n gọi l� Diệu.�
b) Bốn nghĩa của Hoa đ� l� :
1) Nụ sen xo� nở để thấy sen, v� như Gi�o được tuy�n dương để tỏ ngộ t�ng chỉ.
2) Hoa sen nở ra từ ao thi�ng, v� với L� nổi bật vượt từ vận nhỏ.
3) Cả hoa x�e nở m� được hạt, v� với Nh�n nghi�m m� Quả m�n.
4) N�u hạt kết th�nh gốc hoa, tỏ r� Phật tr� l� nguồn thừa.
Cho n�n mượn hoa sen l� th� dụ, đ� l� c� nguy�n do vậy. Cứ theo l� n�y th� Ph�p c� bốn nghĩa tốt đẹp cũng như Hoa. Song quan s�t � trong kinh tuy c� đủ cả bốn, phẩm Phương Tiện � n�u r� xưa kia v� quyền Gi�o thuyết ba thừa, nay trong hội n�y L� thực chỉ c� một. Ph�p m� Phật chứng được rất s�u, kh� giải th�ch cho người kh�c liễu ngộ�. C� d�ng lời lẽ để thuyết minh, � nghĩa cũng rất kh� biết, cho n�n d�ng Phật tr� để đối trị dẫn dụ hạng nhị thừa. Gi�o, L� hai thứ đ� phải lấy Li�n Hoa l�m th� dụ, phủi sạch nhị thừa đ� khiến bậc ch�n th�nh hiển lộ, c�ng chọn nhất thừa, khiến kẻ giả th�nh phải r�t lui m� đi.
Ba lần thỉnh rồi sau Phật mới ch�nh thức giảng cho :�
Một đại sự nh�n duy�n l� ch�nh thể của Ph�p Hoa, tức l� lấy Hạnh Quả coi đ� l� Ph�p Hoa; Khai, Thị, Ngộ l� quả, v� Nhập l� nh�n h�nh. Cho n�n Kinh V� Lượng Nghĩa giải l� �Li�n Hoa xuất thuỷ� (Hoa sen ra khỏi mặt nước), c� hai nghĩa: mới đầu chẳng thể tận giải t�nh Bồ t�t đốn ngộ tho�t ra khỏi nhị thừa ; sau v� dụ h�ng Thanh văn v�o ngồi trong đại ch�ng, để n�u bật việc họ y theo Gi�o, qu�n chiếu L� nhất thừa m� th�nh Tiệm ngộ. Cũng như Bồ t�t thường ngồi hoa sen, b�n cạnh c� h�ng nhị thừa, ki�m thuyết Gi�o v� L�.
Hoặc Kinh V� Lượng Nghĩa thuyết cho Bồ t�t về l�ng dục của ch�ng sinh, đ� ph�n t�ch ra th�nh v� lượng dục, khiến Bồ t�t d�ng hai thứ Gi�o v� L� để khơi gợi căn cơ của ch�ng sinh. Cho n�n trong luận giải 17 danh, chỉ d�ng hai thứ Gi�o v� L� để giải th�ch danh từ Li�n Hoa. Kinh n�y gi�o h�a hạng nhị thừa kia để họ ph�t t�m cầu đại thừa, chỉ lấy Hạnh Quả m� gọi t�n l� Li�n Hoa.
Th�m nữa, kinh n�y gi�o h�a nhị thừa để họ theo về đại thừa. Khiến họ biết rằng việc gi�o h�a v� lẽ quyền nghi m� tạm đặt ra ba thừa, song l� thể chỉ l� một (l� nhất - Phật thừa) để họ ph�t t�m tu h�nh, cuối c�ng th�nh được Phật quả. Cho n�n Gi�o L� Hạnh Quả đều c� t�n gọi l� Li�n Hoa, v� Gi�o Hạnh c�ng khai ph�, L� Quả đều xuất thủy. Trong 17� danh ở phần dưới sẽ ph�n biệt th�m.
Nếu chỉ coi ch�n như l� thể của nhất thừa Diệu Ph�p, c�n Li�n Hoa l� hai nghĩa xuất thủy v� khai ph�, th� dụ rộng m� ph�p hẹp, về l� hẳn chẳng phải như thế. Huống hồ luận chỉ giải th�ch t�n kinh, chứ chẳng giải th�ch điều n�y. Ph�p đ� l� Diệu, ch�nh l� Li�n Hoa.
Hai c�ch giải th�ch Tr� nghiệp, Y chủ như thứ tự tr�n cũng được. Sự Diệu mầu của đại Ph�p, đ� l� Y chủ th�ch (theo chủ đề m� giải th�ch). Diệu Ph�p n�y như Li�n Hoa, cũng l� Tr� nghiệp th�ch (theo c�ng năng m� giải th�ch). Nay ở đ�y chẳng muốn giải th�ch ri�ng về Li�n Hoa, n�n chẳng phải l� giải th�ch tr�i ngược nhau.�
Nếu L� l� Diệu, kinh chỉ l� Gi�o, th� n�i Diệu Ph�p Li�n Hoa Kinh l� Y chủ m� giải th�ch. Nếu Diệu Ph�p l� Gi�o, kinh c�ng l� Gi�o th� n�i Diệu Ph�p Li�n Hoa Kinh tức l� Tr� nghiệp m� giải th�ch. Nếu Diệu Ph�p l� L�, kinh cũng l� L�, th� n�i Diệu Ph�p Li�n Hoa Kinh cũng l� Tr� nghiệp m� giải th�ch. Nếu Diệu Ph�p l� Gi�o, kinh l� L� th� cũng l� Y chủ m� giải th�ch.
Y v�o Thuận thể nghĩa, Xứ trung nh�n, Xuất thế b�o, Y nh�n y ph�p, Y ph�p y dụ, lấy đ� l�m t�n gọi của kinh như T�ng luận n�i, th� � nghĩa của phẩm Tựa v.v� đều giải th�ch theo t�n gọi của c�c phẩm đ�.�
- Kinh c� 28 phẩm, đ� l� : phẩm Tựa, phẩm Phương Tiện, phẩm Th� Dụ, phẩm T�n Giải, phẩm Dược Thảo Dụ, phẩm H�a Th�nh Dụ, phẩm Ngũ B�ch Đệ Tử Thụ K��, phẩm Thụ Học V� Học Nh�n K�, phẩm Ph�p Sư, phẩm Kiến Bảo Th�p, phẩm Đề B� Đạt Đa, phẩm Khuyến Tr�, phẩm An Lạc Hạnh, phẩm T�ng Địa Dũng Xuất, phẩm Như Lai Thọ Lượng, phẩm Ph�n Biệt C�ng Đức, phẩm T�y Hỷ C�ng Đức, phẩm Ph�p Sư C�ng Đức, phẩm Thường Bất Khinh Bồ t�t, phẩm Như Lai Thần Lực, phẩm Ch�c Lụy, phẩm Dược Vương Bồ T�t Bản Sự, phẩm Diệu �m Bồ T�t, phẩm Qu�n Thế �m Bồ T�t Phổ M�n, phẩm Đ� La Ni, phẩm Diệu Trang Nghi�m Vương Bản Sự, phẩm Phổ Hiền Bồ T�t Khuyến Ph�t.
C�c phẩm n�y n�i chung chia l�m bốn loại :�
1) Lấy một nghĩa m� đặt t�n, c� 15 phẩm.�
2) Lấy hai nghĩa m� đặt t�n, c� 10 phẩm.�
3) Lấy ba nghĩa m� đặt t�n, c� 1 phẩm.�
4) Lấy nghĩa bất định m� đặt t�n, c� 2 phẩm.�
Trong 15 phẩm lấy một nghĩa m� đặt t�n, c� bốn lệ :
a) Theo ph�p m� đặt t�n c� bốn, đ� l� : phẩm Phương Tiện, phẩm T�n Giải, phẩm Khuyến Tr�, phẩm Đ� La Ni.�
b) Theo th� dụ m� đặt t�n, c� ba phẩm : phẩm Th� Dụ, phẩm Dược Thảo Dụ, phẩm H�a Th�nh Dụ.�
c) Theo người m� đặt t�n, c� bốn phẩm : phẩm Ph�p Sư, phẩm Đề B� Đạt Đa, phẩm Thường Bất Khinh Bồ T�t, phẩm Diệu �m Bồ T�t.
Phẩm Ph�p Sư : Sư c� ph�p l� theo trong nh�n danh; Ph�p tức l� Sư, lấy ph�p l�m theo sư theo trong ph�p danh, thế n�o cũng được.�
d) Theo sự m� đặt t�n phẩm, c� bốn : phẩm Tựa, phẩm Thụ K�, phẩm T�ng Địa Dũng Xuất, phẩm Ch�c Lụy.�
Trong mười phẩm lấy hai nghĩa l�m danh, c� ba lệ :�
a) Lấy nh�n ph�p m� đặt t�n, c� t�m phẩm : phẩm Thụ Học V� Học Nh�n K�, phẩm Như Lai Thọ Lượng, phẩm Ph�p Sư C�ng Đức, phẩm Như Lai Thần Lực, phẩm Dược Vương Bồ T�t Bản Sự, phẩm Qu�n Thế �m Bồ T�t Phổ M�n, phẩm Diệu Trang Nghi�m Vương Bản Sự, phẩm Phổ Hiền Bồ T�t Khuyến Ph�t.�
b) Lấy năng sở m� đặt t�n c� một phẩm : phẩm Ph�n Biệt C�ng Đức.�
c) Lấy nh�n quả m� đặt t�n c� một phẩm : phẩm T�y Hỉ C�ng Đức.
�Lấy ba nghĩa m� đặt t�n, c� một phẩm :�
Đ� l� phẩm Ngũ B�ch Đệ Tử Thụ K�, Ngũ B�ch (năm trăm) l� số, đệ tử chỉ người, thụ k� chỉ sự, n�n th�nh ba nghĩa.�
�Lấy nghĩa bất định l�m danh, c� hai phẩm :
Một l� phẩm An Lạc Hạnh; hai l� phẩm Kiến Bảo Th�p.
�V� nghĩa từ An Lạc th�ng cả nh�n quả, nghĩa của Kiến th�ng cả Kiến, Hiện. An Lạc ở tại nh�n, Kiến chỉ l� Hiện, th� tức l� trong loại t�n một nghĩa. Nếu An Lạc tại quả, Kiến chỉ l� Kiến, th� tức l� trong loại t�n hai nghĩa theo đ� m� ngẫm, c� thể r� hết.�
Hơn nữa, ở đ�y chỉ căn cứ v�o tổng loại để ph�n biệt t�n gọi c�c phẩm, c�n việc v� sao lại được đặt t�n như vậy, th� tới từng phẩm sẽ giải th�ch.
�

IV. VIỆC ĐAT BỎ T�N PHẨM�

X�t căn bản kinh n�y, bản do ng�i Cưu Ma La Thập phi�n dịch thời Di�u Tần hưng thịnh, chỉ c� 27 phẩm, kh�ng c� phẩm Đề-B�-Đạt-Đa. S�ch T�ng Đa Lục của Sa m�n Đạo Tuệ n�i rằng: Th�ch Ph�p Hiến ch�a Thượng Định L�m t�m được bản tiếng Phạm kinh n�y ở nước Vu Điền c� phẩm n�y.
Sa m�n Ph�p � ở ch�a Ng�a Quan đ� dịch phẩm n�y v�o th�ng 12 năm Vĩnh Minh thứ T�m triều Tề, nhưng vẫn chưa đặt phẩm n�y v�o trong Kinh Ph�p Hoa. Tới cuối đời Lương c� vị Sa m�n ở nước Ưu Thiền Ni thuộc T�y Thi�n tr�c, gọi l� C�u La Na Đ�, ở phương đ�y gọi l� Gia Y, c�n c� t�n Phạm l� B� La Mạt Đ�, ở phương đ�y gọi l� Ch�n Đế, cũng dịch phẩm n�y v� mới bắt đầu đặt v�o sau phẩm Kiến Bảo Th�p.
Lại c� Sa M�n Tr�c Ph�p Hộ ở Đ�n Ho�ng, dịch Kinh Ch�nh Ph�p Hoa v�o đời Vũ Đế triều Tấn, phẩm Đề-B�-Đạt-Đa cũng đặt sau phẩm Kiến Bảo Th�p. Xưa c� truyền lại c�ch giải th�ch n�i rằng : �ph�a T�y n�i Th�ng lĩnh phần nhiều c� phẩm n�y, c�n ph�a Đ�ng phần nhiều kh�ng c�. Cưu Ma La Thập vốn ở nước Quy Tư, n�n kh�ng c� phẩm n�y�. Nếu thế th� ng�i Ph�p Hiến ở nước Vu Điền sao lại c� được phẩm n�y, v� Vu Điền cũng ở ph�a Đ�ng n�i Th�ng lĩnh.�
Lại c� c�ch giải th�ch rằng : �phẩm Kiến Bảo Th�p mệnh tr� v� phẩm Khuyến Tr� ứng mệnh, ngữ thế li�n tiếp nhau, thế m� bỗng nhi�n lại c� phẩm Thi�n Thụ (Đề B� Đạt Đa) len v�o giữa th� văn thế sơ đoạn, Cưu Ma La Thập sợ đời sau c� nhiều điều nghi hoặc, n�n đ� lược bỏ đi�. Nếu thế th� việc lấy hay bỏ ch�n văn đều do ng�i Thập, việc lược bỏ văn rườm r� tốt xấu đều do một người, thế l� chưa được.�
Th�ch Đạo An v� thấy những người dịch kinh, phần nhiều hay lược bỏ kinh văn n�n mới viết thi�n Ngũ Thất Tam Bất Dị n�i : c�c La H�n kết tập kinh văn nơm nớp thận trọng như vậy, bọn ph�m phu đời mạt tầm thường như thế m� lại đổi lời s�u xa k�n đ�o của ng�n đời trước để h�a theo mạt tục của trăm vua đời sau, h� chẳng đau sao ! Cho n�n phẩm Thi�n Thụ, c�c bản tiếng Phạm đều c�.�
Hơn nữa, phẩm Thi�n Thụ tỏ r� � trọng ph�p, coi đ� l� s�ng giường để cầu thế lực lớn của kinh ở Long cung �o ra, uy lực kinh nhanh ch�ng l�m cho Long nữ th�nh đạo, t�n th�n để khuyến h�a người ta, cớ sao liền ngay sau đ� chẳng c� phẩm Khuyến Tr� ?�
Chỉ biết rằng bản tiếng Phạm c� phẩm n�y, m� bản của ng�i Cưu Ma La Thập thiếu. Cứ theo bản đ� m� dịch n�n kh�ng c� phẩm n�y. Đ� chẳng thể căn cứ v�o Đ�ng hay T�y m� ph�n định, th� cũng chẳng thể v� nghĩa vượt m� lược bỏ. Chỉ l� bản của Thập c�ng bị thiếu, v� ở nước xa x�i hẻo l�nh n�n phần nhiều bị sai s�t.
Th�m nữa trong kinh n�y phẩm Ch�c Lụy được đặt sau phẩm Thần Lực, thời xưa c� giải th�ch rằng: Thập c�ng kh�o nắm được � kinh, sở dĩ chẳng đặt ở cuối kinh m� đặt ở trước l� v� trong phẩm Ch�c Lụy để cho c�c ph�n th�n Phật ai về đất nấy. Nếu đặt ở cuối kinh th� tới khi thuyết kinh xong mới để ph�n th�n Phật ai về đất nấy, khi họ chưa về trước đ� đất n�y vẫn sạch, cớ g� Diệu �m ng�y sau lại được răn dặn l� chớ c� nảy tư tưởng k�m cỏi ở đất ấy?
Th�m nữa c�c vị từ ph�a dưới �o ra đ� rập đầu lạy khắp cả c�c ph�n th�n Phật, thế th� Diệu �m ở Đ�ng độ theo l� chẳng n�n chỉ đỉnh lễ một m�nh Phật Đa Bảo, Quan �m d�ng ch�u chẳng n�n chỉ chia l�m hai phần ! C�c Phật ph�n th�n v� lỗi g� m� chẳng được nhận lễ ?
Th�m nữa phẩm Ch�c Lụy đ� n�i r� l� ph� ch�c, phẩm Dược Vương,v.v� v�ng lời rộng truyền. Từ đ� m� suy th� chẳng n�n để ở sau, cho n�n Thập c�ng đặt ở trước.�
Giải thuyết n�i tr�n mới xem ra tuy được, nhưng nghi�n cứu kỹ t�ng chỉ � nghĩa, thấy về l� c� t�m điều tr�i ngược nan giải :
1) C�c bản tr�i ngược nhau :�
Kinh Ch�nh Ph�p Hoa do Tr�c Ph�p Hộ thời Tấn dịch v� trong bản Ph�p Hoa của hai vị Quật Đa, Cấp Đa thời T�y th�m v�o, phẩm Ch�c Lụy n�y đều đặt ở cuối kinh.�
2) Luận kinh tr�i ngược nhau :�
Trong Ph�p Hoa luận n�i tu h�nh lực, t�m lại c� bảy loại:�
a) Một l� tr� lực, được thị hiện trong c�c phẩm Ph�p Sư, An Lạc Hạnh, Khuyến Tr�.�
b) Hai l� thuyết lực, được thị hiện trong phẩm Thần Lực.�
c) Ba l� h�nh khổ hạnh lực, được thị hiện trong phẩm Dược Vương.
d) Bốn l� gi�o h�a ch�ng sinh h�nh khổ hạnh lực, được phẩm Diệu �m thị hiện.
e) Năm l� hộ ch�ng sinh chư nạn lực, c�c phẩm Quan Thế �m, Đ� La Ni thị hiện.
f) S�u l� c�ng đức thắng lực, được phẩm Diệu Trang Nghi�m Vương thị hiện.
g) Bảy l� hộ ph�p lực, được phẩm Phổ Hiền v� phẩm sau thị hiện.
Đ� n�i hộ ph�p lực được phẩm Phổ Hiền v� phẩm sau thị hiện, th� biết r� phẩm Ch�c Lụy được để ở cuối kinh, nếu kh�ng thế th� sau phẩm Phổ Hiền c�n c� phẩm n�o?
Th�m nữa, sau phẩm Thần Lực đ� n�i r� l� phẩm Dược Vương v� c�c phẩm kh�c đều theo đ�ng như thứ tự. Cho n�n biết rằng phẩm Ch�c Lụy lẽ ra phải ở cuối kinh.�
3) C�c gi�o kh�c nhau :�
Trong c�c kinh kh�c, phẩm Ch�c Lụy đều ở cuối kinh, cớ sao chỉ ri�ng kinh n�y lại thuyết ở lưng chừng ?�
4) Hai sự tr�i ngược nhau :�
Nếu cho rằng để ph�n th�n Phật trở về bản thổ, bản thổ liền uế tạp. N�n Diệu �m ng�y sau mới bị răn bảo, thế th� trong phẩm Ch�c Lụy cũng khiến th�p Đa Bảo trở về bản thổ, cớ sao Quan �m d�ng hạt ch�u vẫn chia l�m hai phần?
5) Hai lệnh chẳng nhất tề :�
Nếu ph�n th�n Đa Bảo ai nấy đều trở về, cớ sao ph�n th�n đ� về m� th�p Phật Đa Bảo vẫn ở đ�? Nếu n�i lệnh cho th�p Đa Bảo c� thể trở về như cũ, chỉ l� đ�ng cửa th�p m� th�i. Nếu vậy th� cớ sao Kinh Ch�nh Ph�p Hoa lại n�i rằng : c� thể trở về bản thổ ?�
6) Th�p kh�ng c� chốn trở về :�
Th�m nữa chư Phật ph�n th�n được Th�ch Ca sai đi. Mới đ� đ� n�i đi đến rồi trở về, th� th�p Đa Bảo rốt cuộc cho tới cuối kinh c�ng kh�ng c� chỗ m� về.�
7) Tịnh uế c� sự kh�c nhau :�
Th�m nữa, cho rằng Diệu �m được� răn bảo th�
chẳng phải l� tịnh thổ, cho n�n biết rằng c�c ph�n th�n Phật đều đ� về nước. Thế th� ng�y c�c ph�n th�n Phật v�n tập, cớ sao mỗi vị đều sai thị giả tự tay bưng hoa sen c�ng tới Linh Sơn. L�c cầm hoa rắc l�n tr�n Phật biến th�nh c�i tịnh thổ, c�c n�i đều kh�ng th�ng nhau m� th�nh nước Phật, năm đường cũng hết, l�m sao lại c� việc từ n�i Linh Sơn tới chỗ Phật cầm hoa m� rắc.�
Th�m nữa ng�i Văn Th� đi dự hải hội, l�c sắp tới v�ng n�y, đ� thấy trước ở n�i Linh Sơn bỗng c� hoa hiện ra.�
8) Việc đại ch�ng hoan hỷ tr�i với t�nh l� :
Th�m nữa phẩm Ch�c Lụy l�c sai ph�n th�n trở về th�p, chẳng đi. Nếu chẳng phải l� cuối kinh mới ch�c lụy thế th� việc bọn A Tu La đại hoan hỷ, sao m� sớm qu� thế ? Nếu đ� chẳng phải, th� l� v� được nghe ph�p bảo m� sinh t�m hoan hỷ, th� ch�nh l� v� thấy Kh�ch - Phật đi m� sinh t�m hoan hỷ, thật l� rất đ�ng ngạc nhi�n ! Chỉ l� trước ti�n ph�ng thần lực n�n thị hiện th�nh tịnh. Do đ� đất n�y vốn uế, sợ Diệu �m thấy gộp cả uế tướng sẽ sanh ra ch� bai, cho n�n bị răn bảo, chẳng phải l� Diệu �m tới, ph�n th�n Phật đ� về m� đất uế, như tuy l� tịnh thổ về thấy Linh Sơn biến chẳng những l� tịnh m� c�n thấy cả uế nữa, v� từ tr�n nh�n xuống dưới vậy.�
V� nguy�n nh�n g� m� chẳng để hai Phật c�ng ngồi, cho Diệu �m k�nh lễ ? Qu�n Thế �m d�ng ch�u lễ tặng hai vị h�a chủ đ�? � ri�ng chẳng chung với c�c Phật kh�c. Chỉ như trong phẩm Thi�n Thụ, Văn Th� từ Long cung ra chỉ lễ ch�n hai Thế t�n trong th�p, v� bấy giờ ph�n th�n Phật chưa về bản thổ, l�c đ� Văn Th� chẳng lễ được ph�n th�n Phật. Cho n�n biết l� � lễ k�nh ri�ng,� sao c� thể cứ theo lệ m� bắt lễ lạy chung được ? cho n�n biết rằng phẩm Ch�c Lụy phải ở cuối kinh, v� �hoan hỷ phụng h�nh� đều ở trong đ�.�
Th�m nữa phẩm Qu�n �m Phổ M�n kh�ng c� phần văn tụng. C� bản c� đặt v�o, đ� l� do người sau vẽ rắn th�m ch�n. Thế tục thường ngờ rằng: nếu l� Phật thuyết tại sao tụng lại n�i rằng:�
� Thế t�n đủ diệu tướng.
�� Kệ đ�p V� Tận ݔ.
Đ� ch�nh l� c�c nh� dịch kinh kết hợp l�m b�i kệ. Như Kinh Thắng Man n�i : �l�c đ� sinh niệm n�y, Phật hiện ở kh�ng trung� v.v... Từ sau b�i kệ trước, nh�n tiện l�m kệ m� sanh ra b�i kệ sau. Giữa chừng văn ngắn, trường h�ng chẳng tiện, về l� cũng c� thể th�ng.�
Lại c� kẻ nghi ngờ, n�i rằng: nếu l� Phật thuyết, cớ sao lại n�i:
�� Ch� trớ, c�c thuốc độc,
�Lại hại ch�nh người đ�.
Lẽ n�o Phật Thế t�n lại hại sinh mệnh? Xưa cũng đ� từng c� nghi hoặc hỏi ti�n sư về nghĩa c�u : �Từ �m diệu đại v�n�. Đại sư đối chiếu với bản tiếng Phạm thấy đ� đủ. B�i tụng n�y ch�nh l�: �Mai Đ�t Lạt Da Mạt Na�, n�n n�i l� �từ �� chứ chẳng phải l� �từ �m�, cho n�n chắc chắn l� c�, hơn nữa c� v� kh�ng đều sai.�
Đ� ch�nh l� ứng với cơ nghi m� điều phục cho, như người thợ săn giỏi bắt gấu beo, cũng như thầy thuốc giỏi d�ng phản dược, ban đầu tuy c� tổn hại, sau ắt được �ch lợi, chẳng phải lợi trước m� hại sau. C� tụng đ� chẳng tr�i với t�ng chỉ, giả sử kh�ng c� th� c� tr�i g� với l�?
Th�m nữa, trong kinh được th�m v�o ở thời T�y, Trang Nghi�m Tr�ng Bồ t�t hỏi về duy�n do của t�n ng�i Qu�n �m. V� Tận � Bồ t�t quan s�t khắp cả nguyện hải trong qu� khứ của ng�i Qu�n �m rồi m�ch bảo Trang Nghi�m Tr�ng v� thuyết bằng b�i kệ rằng:�
� Thế t�n diệu tướng đủ,�
� Nay t�i lại hỏi ng�i
� Thế t�n đủ diệu tướng
� Kệ đ�p V� Tận ݔ.�
Văn đ� tr�i nhau, n�n biết l� sai.�
Ngo�i ra, trong phẩm Dược Thảo Dụ, nửa phần sau của phẩm kinh đ� l� phần được th�m v�o. Luận giải th�ch rằng : hai th� dụ th� một để ph� chấp thừa, thuyết về thừa th� cả hai đều giống nhau, đều lấy �nh mặt trời l�m v� dụ. Hai kinh Ch�nh Ph�p Hoa v� Diệu Ph�p Li�n Hoa đều kh�ng c� phần nửa sau của phẩm Dược Thảo Dụ. Luận lại chẳng giải th�ch về tứ t�ng v� tam nghịch.�
Kinh đ� c�n đặt phẩm Thần Lực tr�i với thứ tự trong hai bản kinh v� luận.�
Lại n�i rằng : hai phẩm Ph� L�u Na v� phẩm Ph�p Sư l�c đầu đều bị s�t bị thiếu. Đ� chẳng c� th�nh văn th� l� cũng kh� tin theo. Lại n�i : đ�ng ra chỉ c� 27 phẩm, v� c�c phẩm Thi�n Thụ v� Bảo Th�p l� c�ng một phẩm. Bốn bản tr�i ba, quả l� chưa được.

�

V.� THỨ TỰ CỦA C�C PHẨM

1. Ph�m l� muốn thuyết ph�p, trước ti�n phải đ�nh thức ch�ng sinh cơ duy�n h�a hợp mới c� thể ứng cơ m� tuy�n thuyết. Bắt đầu n�i b�y duy�n do ph�t khởi đ� gọi l� phẩm Tựa.
2. Phẩm Tựa đ� thuyết xong th� tiếp ngay sau đ� l� n�i đến ch�nh t�ng (t�ng chỉ chủ yếu, tức nội dung ch�nh). Đại ch�ng đ� v�n tập nhưng chưa th�nh thạo, n�n cần phải tr�nh b�y t�ng chỉ để dạy dỗ. Ph�p thuyết nhất thừa l� Thực, lược khai nhị vận l� Quyền. N�i nhất Thực m� dẫn họ quay về, tỏ nhị Quyền để khiến họ trở g�t. Tr� n�n thiện xảo, diệu ứng với hạng thượng căn. Lời diễn thần c�ng, th�ng đạt tới l� s�u sắc. Cho n�n theo thứ tự tiếp đến c� phẩm Phương Tiện.
3. Hạng thượng căn lĩnh ngộ, việc Phật tr�ng thuật đ� th�nh, mới c� chuyện thụ k�. N�n c� phẩm n�i về c�c sự lĩnh ngộ, tr�ng thuật v� thụ k�. Thực do Thu Tử (tức X� Lợi Phất) tuy l� bậc th�ng minh xuất ch�ng nhưng chẳng thể tỏ thấu, v� văn n�i về lĩnh ngộ, tr�ng thuật v� thụ k� ngắn gọn sơ lược. Phẩm n�y bước đầu gửi gắm c�c � lĩnh ngộ, tr�ng thuật v� thụ k�. Hạng trung căn dẫu nghe thuyết ph�p, vẫn chưa thể lĩnh giải. Nếu chẳng nhớ nhiều, hiểu r� th� dụ th� cũng chẳng l�m sao m� lĩnh giải được, cho n�n mới c� phẩm Th� Dụ.
4. Bậc tr� giả nhờ th� dụ m� tr� tuệ lĩnh giải nảy sinh, cho n�n c� phẩm T�n Giải.
5. Dẫu đ� t�n giải, vẫn chưa biết s�u, để dẹp nỗi nghi ngờ, nhấn th�m � nghĩa ấy, n�n c� phẩm Dược Thảo Dụ.
6. Bốn vị đại Thanh văn đ� lĩnh giải s�u, ghi nhận c�i quả sau n�y họ sẽ đạt tới, cho n�n tiếp sau đ� c� phẩm Thụ K�.
7. Hai hạng thượng trung tuy đ� lĩnh giải, nhưng hạng hạ căn vẫn c�n chưa c� vẻ gi�c ngộ. Thế tất phải nhờ v�o sự thuyết giảng cặn kẽ, phải dựa v�o sự gi�o huấn trịnh trọng n�i cho họ r� thuở đầu kết duy�n trong thời qu� khứ để thức tỉnh soi tỏ bản t�m họ, kể cho họ hay rằng Niết b�n m� họ chứng được vốn chẳng phải l� ch�n diệt độ, khiến họ quay về bảo sở, hướng tới đại Niết b�n, cho n�n cứ theo thứ tự ấy m� c� phẩm H�a Th�nh Dụ.
8. Hạng cao nhờ nghe thuyết ph�p liền được giải ngộ, lại c�ng c� t�m t�n giải thanh tịnh hơn, quả l� do ba lần �n cần thuyết giảng m� lĩnh giải. Văn sơ lược m� sự ấn chứng cũng chẳng rộng, n�n chẳng đặt ra phẩm ri�ng kh�c. Trước hết thuyết về tướng đương quả (đương quả: quả vị sẽ được, quả vị tương lai) của bậc cao danh, n�n c� phẩm Ngũ B�ch Đệ Tử Thụ K�.
9. Hạng hạ vị l�c ấy cũng dần dần th�ng đạt, Phật thụ k� cho họ, n�n c� phẩm Thụ Học V� Học Nh�n K�.
10. Ba hạng căn cơ đều đ� gi�c ngộ, lợi �ch của việc thuyết ph�p đ� cho khắp, định khiến cho c�c đời xa sau c�ng trong quy cũ, khen người, ngợi ph�p khiến cho đại nghĩa hoằng dương, cho n�n c� phẩm Ph�p Sư.
11. Y theo ph�p m� tu học, d� ph�p hay người đều c� thể l�m thầy l�m khu�n mẫu, cho n�n ph� chấp nhỏ m� th�nh đạo lớn, hội tụ � nghĩa Quyền thừa để nhập ch�n t�ng, t�n học đ� hiếm, quy s�ng cũng �t. Phật Đa Bảo hiện ở th�p, ph�n th�n Phật v�n tập, nhằm khuyến h�a ch�ng sinh cứ tu tập l�u d�i, tin chắc sẽ� được chứng quả như lời Phật thuyết chẳng sai, cho n�n c� phẩm Kiến Bảo Th�p.
12. Tuy Phật kh�c thuyết t�n chứng kinh n�y, nhưng chưa thể hiện r� bản t�n khuy�n người ta quy ngưỡng, n�n hiển hiện r� bản th�n l�m Quốc vương v� trọng kinh n�y, đ� tự m�nh l�m giường để cầu ph�p ở nh� kẻ th� o�n với m�nh, c�n thể hiện r� kinh n�y c� uy lực to lớn độ được rất nhiều ch�ng sinh ở Long cung, ph�p lực mau th�nh, h�a Long Nữ để th�nh đạo, cho n�n c� phẩm Đề B� Đạt Đa.
13. Đ� thị hiện tự, tha đều l� bảo trọng; uy lực to lớn t�c dụng mau ch�ng, �n cần khuyến kh�ch những kẻ nghe kinh, Bồ t�t đều thụ gi�o v� nguyện tr� n�n c� phẩm Tr�. Nếu y theo luận bản th� gọi l� phẩm Khuyến Tr�, l� cũng chẳng sai.
14. Sợ rằng đến thời mạt ph�p, c� khi trong việc h�nh ph�p sẽ c� nhiều điều vượt ra ngo�i khu�n ph�p, nay chỉ r� nghi phương để dễ bề hoằng ph�p. Ph�p đ� dễ thực h�nh th� tự nhi�n tr�nh được tổn thất, cho n�n c� phẩm An Lạc Hạnh.�
15. T�m hằng h� sa số Bồ t�t nghe diệu ph�p rồi th� nguyện tr� ph�p, nhưng l�c đ� Phật chẳng cho. Chứng tỏ l� đ� c� người tr� ph�p hoằng ph�p rồi. Thế l� c� s�u vạn hằng h� sa số Bồ t�t l�a được cấu nhiễm, trụ ở Phật đạo đ� l�u, trước ti�n xin nguyện hoằng tuy�n diệu ph�p để khuyến ph�t cả ph�p hội l�c đ�, cho n�n c� phẩm T�ng Địa Dũng Xuất.
16. Đại ch�ng thấy sự �dũng xuất� cho đ� l� h�a chứ chẳng phải l� ch�n: cha trẻ con gi� n�n ngờ đ� chẳng phải l� h�a th�n của� đức Th�ch Ca. Nay chứng minh rằng đ� l� h�a th�n của Phật th�nh đạo đ� l�u, n�n theo l� chẳng phải l� trẻ nữa. Để giải th�ch điều nghi vấn đ� cho n�n mới c� phẩm Như Lai Thọ Lượng.
17. Th�n của b�o Phật thị hiện thọ lượng d�i l�u, thể của ph�p th�n cũng d�ng phương tiện để tuy�n dương, cho n�n biết r� Th�ch Ca nguy�n do l� h�a Phật. Phật đức th�m diệu, người nghe tin nhiều, lợi �ch đ� to, c�ng đức v� lượng. Nay n�i r� đại ch�ng đương thời nghe Phật thuyết kinh n�y v� ch�ng sinh đời sau thọ tr� kinh n�y, đều được lợi �ch v� c�ng đức kh�c nhau, cho n�n c� phẩm Ph�n Biệt C�ng Đức.
18. Về những người đ�ng được lợi �ch, tuy đ� tr�nh b�y đầy đủ, nhưng những ai hay t�y hỷ, ph�c cũng chẳng nhỏ, cho n�n c� phẩm T�y Hỷ C�ng Đức.
19. Người kh�c t�y hỷ c�n được nhiều ph�c, người ch�nh thức c� thể đứng ra tuy�n truyền xiển dương diệu ph�p c�ng đức c�ng nhiều, cho n�n c� phẩm Ph�p Sư C�ng Đức.
20. Ph�p sư tr� kinh, ắt sẽ th�nh Phật. Kẻ huỷ b�ng ph�p sư sẽ bị tội v� lượng. Phật tự dẫn m�nh ra l�m chứng, cho n�n c� phẩm Thường Bất Khinh.
21. Như Lai khuyến h�a thuyết giảng về ph�c sự đều nhiều, e ch�ng sinh nghi ngờ cho rằng Phật xướng xuất su�ng. Phật muốn tỏ r� lời m�nh chẳng sai, l�m sao m� c� thể lừa dối c�c ngươi l� ch�ng sinh, cho n�n ph�ng thần lực để chỉ r� cho họ. V� vậy c� phẩm Như Lai Thần Lực.
22. Trước kia, Dược Vương đ� hy sinh th�n mệnh để tr� kinh, đức Phật thuyết giảng bản duy�n của vị n�y,�
để khuyến kh�ch ph�p hội đương thời, cho n�n c� phẩm Dược Vương Bồ t�t Bản Sự.
23. Lưu h�nh ch�nh ph�p, mọi nước đều th�ng, Dược Vương đ� tuy�n dương ở đất n�y, n�n triệu Diệu �m bắt phải truyền thụ ở đất kh�c, cho n�n c� phẩm Diệu �m Bồ T�t.
24. Ch�ng sinh tr� kinh gặp nhiều chướng nạn, ắt phải nhờ đến thị hiện khắp hết thảy c�c ph�p m�n Đại bi cứu hộ, cho n�n c� phẩm Qu�n Thế �m Bồ t�t Phổ M�n.
25. Dẫu niệm Qu�n �m, nhờ người cứu nạn, chưa tr� thần ch�, mong ph�p gia uy, định khiến cho c� uy linh lớn, tr� kinh dễ được th�nh tựu tế độ, n�n c� phẩm Đ� La Ni.
26. Lực tr� kinh chẳng k�n chọn kẻ th�n người o�n. Ph�c đức m� kinh n�y gi�p cho ta thường được sinh ở nơi đẹp đẽ tốt l�nh. Muốn thuyết minh cổ kim gặp nhau để khuyến kh�ch việc hoằng dương diệu chỉ, cho n�n c� phẩm Diệu Trang Nghi�m Vương Bản Sự.
27. Tuy nước n�y nước kia đều c� việc hoằng kinh, nhưng chưa c� chuyện phương n�y phương kia đều khuyến kh�ch việc đ�, cho n�n c� phẩm Phổ Hiền Bồ t�t Khuyến Ph�t.
28. T�n khuyến đ� khắp, h�a duy�n đ� xong, �n cần ph� ch�c được lưu th�ng l�u d�i, cho n�n c� phẩm Ch�c Lụy.

Đ�y l� căn cứ v�o Kinh Ch�nh Ph�p Hoa v� luận, để phẩm Ch�c Lụy ở sau m� giải th�ch thứ tự c�c phẩm. Nếu sau phẩm Thần Lực, liền thuyết phẩm Ch�c Lụy th� người ta sẽ hiểu sai, kh�ng hợp với c�ch sắp xếp chung.�
� �

VI.� GIẢI TH�CH KINH VĂN

A. PH�N T�CH BỐ CỤC.������

�B. GIẢI TH�CH KINH VĂN.

A. PH�N T�CH� BỐ� CỤC.

A. 1- Ph�n t�ch theo ng�i Cổ Tu�n.

Ph�p sư Cổ Tu�n n�i rằng : 28 phẩm chia l�m hai phần. Phẩm thứ nhất n�i về duy�n do bắt đầu khởi ho� của Như Lai. C�n lại 27 phẩm n�i về ch�nh h�a của ng�i. Phẩm Tựa n�i về duy�n do ban đầu, ch�nh h�a thuyết minh về lợi �ch của kinh n�y, v� cho đến cuối kinh đều c� �ch cả.

A. 2- Ph�n t�ch của ng�i C�t Tạng.

Đại sư C�t Tạng n�i rằng : phẩm thứ nhất l� phần tựa , 15 phẩm rưỡi sau đ� gọi l� ch�nh t�ng, tức l� từ phẩm thứ hai cho đến phần đầu phẩm Ph�n Biệt C�ng Đức, đến cuối phần tụng c�ch lượng trở đi, chỗ cuối b�i tụng đức Thế t�n đ�p lời ng�i Di Lặc :

� Học rộng hay tổng tr�,
�T�y nghĩa giải lời Phật,
�Những người như thế đ�,
�Nơi đ�y kh�ng c� nghi. �

Phần n�y thuyết minh về thừa quyền, thừa thực, th�n quyền, th�n thực , đ� l� phần ch�nh t�ng.
Thu Tử ba lần thỉnh Phật thuyết minh về thừa quyền thực, Di Lặc ba lần cầu thỉnh Phật thuyết minh về th�n quyền thực, tức l� từ nửa sau của phẩm Ph�n Biệt C�ng Đức, l� đoạn văn xu�i trường h�ng thứ hai sau b�i tụng n�u tr�n (�được nghe giảng về thọ lượng n�y v� tin hiểu th� c�ng đức kh�ng c� hạn lượng�), c�ng 11 phẩm ở dưới gọi l� phần lưu th�ng.�

A. 3- Ph�n t�ch theo ng�i Nghĩa Tịnh.

Ph�p sư Nghĩa Tịnh n�i: phẩm thứ nhất gọi l� phần tựa, thứ đến 19 phẩm sau đ� th� gọi l� phần ch�nh t�ng. Từ phẩm Thần Lực trở xuống c� 8 phẩm gọi l� phần lưu th�ng. Tuy c� sự ph�n chia như vậy, nhưng chẳng giải th�ch l� do.�

A. 4- Ph�n t�ch theo luận n�y.�

a. C�ch thứ nhất, chia l�m ba phần :

- Phần thứ nhất : phẩm thứ nhất gọi l� phần tựa.

- Phần thứ hai : t�m phẩm sau đ� gọi l� phần ch�nh t�ng, ch�nh thuyết nhất thừa, thụ k� cho ba loại căn cơ, l�m cho ba loại n�y căn bản đều đ� được lợi �ch, v� đ� gi�o h�a cho c�c hạng nhị thừa kia ra khỏi nước đục.

Phần cuối c�ng của kinh n�y n�i rằng : �Nay trong kinh n�y chỉ thuyết nhất thừa, c�n xưa kia trước c�c Bồ t�t, Phật ch� hạng Thanh văn ưa th�ch tiểu ph�p, song Phật thực ra l� d�ng đại thừa để gi�o h�a�.

Th�m nữa, trong phẩm Đề B� Đạt Đa, Tr� T�ch Bồ t�t bạch Phật Đa Bảo c� thể trở về bản thổ. Cho n�n biết rằng c�ng việc đ� xong xu�i mới thỉnh trở về, biết r� chỗ thuyết nhất thừa ch�nh l� t�ng chỉ của cả bộ kinh.�
�

Nếu chẳng thuyết nhất thừa, hễ chỗ n�o thu được lợi �ch đều l� ch�nh t�ng, th� trong phẩm Phổ Hiền, v� lượng Bồ t�t đắc Đ� la ni, tam thi�n thế giới vi trần số Bồ t�t thực h�nh đạo Phổ Hiền, cũng l� chẳng thuyết về nhất thừa m� được lợi �ch, đ� đều l� ch�nh t�ng.�

Nếu thế th� lời giải của ng�i Cổ Tu�n ch�nh l� kim chỉ nam. Lại nữa, sự việc nếu chưa xong, cớ sao Tr� T�ch Bồ t�t lại nửa chừng xin về ?�

Hoặc gộp th�m nửa phẩm Ph�p Sư th�nh t�m phẩm rưỡi l� ch�nh t�ng, v� nửa đầu phẩm Ph�p Sư Phật đ� thụ k� cho những người kh�c hiện diện trong t�a bất kể l� bậc th�nh hay người ph�m, nếu thấy Phật nghe kinh m� t�y hỉ đều sẽ được chứng quả Bồ đề.�

- Phần thứ ba : 19 phẩm (hoặc 18 phẩm rưỡi) c�n lại đều gọi chung l� lưu th�ng, v� l� phần n�i về c�c việc chứng t�n, thụ mệnh, ph� ch�c (cho c�c đệ tử) về việc h�nh tr�.

Phẩm (Khuyến) Tr� tuy thụ k� cho Tỳ kheo ni hiện diện tại t�a, nh�n thưa với Phật xin tr� kinh, n�n Phật b�n thụ k� cho, nhưng vẫn n�i rằng trước đ� thụ k� chung cho hết cả rồi, chẳng thuyết nhất thừa nữa, n�n chẳng phải l� ch�nh t�ng.�

b. C�ch thứ hai, chia l�m năm phần :

- Phần đầu : l� phần Tựa như tr�n kh�ng kh�c.
- Phần hai : từ phẩm Phương Tiện trở xuống tới phẩm (Khuyến) Tr� tất cả l� 12 phẩm đều thuyết minh về Cảnh nhất thừa.
- Phần ba : hai phẩm An Lạc Hạnh, T�ng Địa Dũng Xuất l� thuyết minh về Hạnh nhất thừa.
- Phần bốn : từ phẩm Như Lai Thọ Lượng trở xuống tới phẩm Thường Bất Khinh, tất cả năm phẩm n�y thuyết về Quả nhất thừa.�

Thuyết về Cảnh để cho biết r� thừa n�o l� Quyền, thừa n�o l� Thực, khuy�n n�n bỏ quyền m� lấy thực. Hạng Thanh văn lĩnh ngộ được l� n�y th� được thụ k�.�

Thuyết về Hạnh để cho họ biết c�i nh�n n�o l� đ�ng, c�i nh�n n�o l� sai, khuy�n n�n học c�i đ�ng v� trừ bỏ c�i sai, người học do đ� m� �t�ng địa dũng xuất�.

Thuyết về Quả để cho họ biết th�n n�o l� ch�n, th�n n�o l� ho�, c�i n�o l� quả, c�i n�o l� nh�n của sự chứng ngộ, khuy�n họ nhận thức được c�i h�a, cầu chứng được c�i ch�n, dần dần thu được đức tốt của Nh�n vị v� Quả vị. Bồ t�t biết r� l� n�y th� sẽ chứng�
được đạo, thể hiện đầy đủ đức tốt th�nh tựu ở nh�n vị v� quả vị.�

- Phần năm : từ phẩm Thần Lực trở xuống đều gọi l� lưu th�ng, v� tr�nh b�y c�c việc ph� ch�c, v�ng mệnh tu�n h�nh.�

Duy�n do những điều tr�n n�y đều sẽ được giải th�ch ở phần sau.
�

B. GIẢI� TH�CH� KINH� VĂN.

�Từ đ�y đến cuối s�ch, giải th�ch theo thứ tự c�c phẩm kinh.
�

�

PHẨM TỰA THỨ NHẤT

A. GIẢI TH�CH T�N PHẨM

1- BẢY LOẠI NGHĨA TH�NH TỰU

Luận n�i rằng : phẩm Tựa c� bảy loại th�nh tựu. Th�nh tựu c� nghĩa l� đầy đủ vi�n m�n, muốn chứng minh rằng trong phẩm Tựa c� đầy đủ bảy nghĩa, bảy nghĩa đ� vi�n m�n v� c�c kinh kh�c kh�ng c�.�

1) Tự phẩm th�nh tựu : V� mới bắt đầu c�c l� do chung m� đ� đầy đủ vi�n m�n. C� n�i, c� th�nh đầy đủ, tượng trưng cho sự tốt đẹp c� thừa, cho n�n ri�ng được gọi t�n l� phẩm Tựa, thực ra bảy th�nh tựu đều l� tựa cả.�

2) Ch�ng th�nh tựu� (nhiều th�nh tựu): một l� Số; hai l� H�nh; ba l� Nhiếp c�ng đức; bốn l� Uy nghi như ph�p trụ vi�n m�n. Đ� l� th�nh tựu m� c�c kinh kh�c kh�ng c�.�

3) Như Lai dục thuyết ph�p thời ch� th�nh tựu� (� n�i Như Lai đ� đến l�c muốn thuyết ph�p) : đ� l� đoạn từ : �v� c�c Bồ t�t m� thuyết kinh Đại thừa� trở xuống. V� trước ti�n Phật thuyết Kinh V� Lượng Nghĩa c� đủ 17 t�n gọi hơn hẳn c�c kinh kh�c.�

4) Sở y thuyết ph�p t�y thuận uy nghi trụ th�nh tựu (� n�i những thứ để dựa v�o đ� m� thuyết ph�p đều t�y theo uy nghi của Phật m� an trụ) : đ� l� đoạn từ �Phật thuyết kinh n�y xong th� ngồi kết gi�-phu� trở xuống. V� y v�o Chỉ định (ph�p tọa thiền ngưng lặng), Kh� thế gian v� ch�ng sinh, ba loại ph�p n�y kinh kh�c kh�ng c�.�

5) Y chỉ thuyết nh�n th�nh tựu : đ� l� đoạn từ �bấy giờ, Phật ph�ng h�o quang từ giữa l�ng m�y�� trở xuống. V� thấy được c�c sự năng chiếu, chiếu cảnh, sở chiếu, sinh hi hữu t�m, l� những sự kinh kh�c kh�ng c�.�

6) Đại ch�ng hiện tiền dục văn ph�p th�nh tựu (� n�i đại ch�ng trước mắt đang muốn nghe ph�p) : đ� l� đoạn từ �bấy giờ Di Lặc Bồ t�t nảy ra � nghĩ rằng� trở xuống, v� tuy hỏi một người m� nhiều người được nghe, sinh t�m hy hữu, c�c kinh kh�c kh�ng c�.�

7) Văn Th� Sư Lợi đ�p th�nh tựu : v� nhờ T�c mạng tr�, hiện thấy tướng nh�n quả thời qu� khứ, th�nh tựu mười hai sự như hiện tại đ�y, cho n�n c� thể đ�p được, điều n�y kinh kh�c kh�ng c�.�

2. Ph�n Định Th�ng Biệt.

Trong bảy th�nh tựu tr�n lại chia l�m hai loại :�

� Hai th�nh tựu đầu l� Th�ng tự (tựa chung).

� Năm th�nh tựu sau l� Biệt tự (tựa ri�ng).�

Trong đ�, phần Th�ng tự c� năm :�

1) Tổng hiển dĩ văn (thể hiện chung l� đ� nghe).�
2) Thuyết gi�o thời (l�c thuyết gi�o).�
3) Thuyết gi�o chủ (người chủ tr� việc thuyết gi�o).�
4) Sở ho� xứ (chỗ được gi�o ho�).�
5) Sở bị cơ (căn cơ được gia bị).�

C�c � nghĩa tr�n h�a nhập v�o nhiều nghĩa, nhưng tạo th�nh � nghĩa của Tựa (lời mở đầu) chỉ c� bốn chữ �T�i nghe như vầy�, đ� tức l� lời mở đầu, để khiến cho người nghe kinh tin tưởng rằng người thuật lại đ� được nghe Phật thuyết kinh n�y.�

Luận bản chỉ n�i : Tựa c� hai th�nh tựu : một l� th�nh, hai l� n�i. Hai chỗ n�y tốt đẹp hơn, kh�c với kinh kh�c. Sở dĩ thuyết minh thi�n về l�c được nghe (thuyết kinh) v� về Phật (thuyết kinh) chẳng kh�c c�c kinh kh�c, l� v� tuy kinh c� đủ (c�c điều n�i tr�n) nhưng chẳng n�u l�n l�m điểm trội hơn.�

B. GIẢI TH�CH KINH VĂN

-Kinh văn : �T�i nghe như vầy�.

T�n rằng : đ�y l� c�u mở đầu của hết thảy kinh. Ở phẩm n�y d�ng ba m�n để ph�n biệt :�

� I. Nguy�n do thuyết kinh.�
� II. Mục đ�ch đặt lời ấy.
� III. Ch�nh thức giải kinh văn.�

I. NGUY�N DO THUYẾT KINH

Như Kinh Đại Thuật v.v� thuyết về bản duy�n, l�c Phật sắp Niết b�n, l�c Phật bảo ai c� điều nghi hoặc g� cứ hỏi, Ưu Ba Ly, A Nậu L�u Đ� bảo A Nan xin được ph�p hỏi bốn điều :

Một l� sau khi Phật diệt độ, c�c Tỳ kheo v.v� biết lấy ai l�m thầy ?�

Hai l� y v�o đ�u m� an trụ ?�

Ba l� Tỳ kheo t�nh �c th� trị phạt thế n�o ?�

Bốn l� đầu hết thảy c�c kinh n�n đặt lời g�?

Phật dạy rằng : sau khi ta diệt độ cứ lấy Ba La Đề Mộc Xoa l�m thầy cả của ngươi; y v�o giới m� tu h�nh; y v�o Tứ niệm xứ m� an trụ bản t�m; đối với hạng Tỳ kheo t�nh �c cứ d�ng Phạm-đ�n m� trị, v� Phạm-đ�n lẳng lặng, chẳng cần đ�nh chửi, cứ lẳng lặng đuổi cổ đi; đầu tất cả c�c kinh n�n đặt những lời �T�i nghe như vầy�.�

Sau A Nan v�o hội kết tập kinh Phật, cứ theo y như lời Phật dạy, thuật rộng duy�n do, đều như kinh thuyết.�

II. MỤC Đ�CH ĐAT RA LỜI ẤY�

Mục đ�ch l� l�m cho ch�ng sinh t�n thuận.

Tr� Độ luận n�i rằng : �T�i nghe như vầy� l� để sinh t�n vậy. �T�n thụ phụng h�nh� l� sinh tr� vậy.�

T�n th� năng nhập, tr� th� năng độ. T�n l� cơ sở� ban đầu để nhập ph�p, tr� l� huyền thuật cứu c�nh. T�n th� l� n�i ra sẽ thuận, thuận th� đạo l�m thầy sẽ th�nh. Do t�n n�n ph�p được thuyết đều c� thể thuận t�ng. Do thuận n�n quan hệ thầy n�i tr� nghe được kiến lập.�

Ở trong t�n n�y t�m lược th�nh mười điều giải th�ch :�

1) Đ� l� c�i nh�n ban đầu để hướng tới cực quả, như theo Kinh Nh�n Vương v.v... đ� l� c�i nh�n ban đầu để đạt tới th�nh vị. Cho n�n trong 40 t�m lấy t�n l�m đầu. Ban đầu ph�t t�m đại Bồ đề, cần phải đủ mười đức, khởi ba diệu qu�n. T�m đại Bồ đề lấy thiện căn l�m tự thể, lấy thiện hữu l�m duy�n, lấy kh�ng lui� sụt l�m s�ch tấn ph�t t�m. Thiện căn tức l� t�n, tinh tiến, niệm, định, tuệ. Cho n�n Nhiếp Đại Thừa luận n�i rằng : �thanh tịnh, tăng thượng lực, ki�n cố t�m, thắng tiến th� gọi l� Bồ t�t, thoạt đầu phải tu v� số tam đại kiếp�.�

2) Đ� l� nền tảng dần dần ngộ nhập đế l�. C�c luận đều n�i : �sắp nhập th�nh vị th� c� t�n căn, t�n lực. C� t�n căn n�n mu�n điều thiện nh�n đ� m� sinh. C� t�n lực n�n bốn loại ma đều chẳng khuất phục nổi�. V� thế đầu kinh đặt ra (mấy lời ấy) để người nghe sinh t�n.�

3) Đ� l� sự chứng tịnh th�ng với diệu ch�n. Năng vượt khỏi đường �c, l�a nh�n ngh�o h�n, n�n nhập th�nh rồi th� chứng được bốn bất hoại t�n. V� t�n Tam bảo, n�n vượt khỏi đường �c. V� tin ở giới, n�n l�a được nh�n ngh�o h�n. Cho n�n luận cũng n�i về t�n hiện qu�n.�

4) Đ� l� chỗ dựa tốt của những đức tột vời. Tỳ-B�-Sa luận n�i rằng : �t�n l� tay giỏi ăn ph�p vị. Người học Phật ph�p v� như con long tượng lớn, lấy T�n l�m tay, lấy Xả l�m răng, lấy Niệm l�m cổ, lấy Tuệ l�m đầu, ở tr�n vai gồng g�nh c�c thiện ph�p nh�m lại�. Con voi (tức long tượng) ăn uống đều lấy v�i l�m tay, n�n người học Phật ph�p đầu ti�n phải sinh t�n.�

5) Đ� l� mầm mống ban đầu của bảy loại th�nh t�i. Đ� l� ph�p t�i ban đầu của người tu học cũng như số vốn ban đầu của người l�i bu�n lớn. Nhờ sự gi�o ho� của Ph�p bảo m� được th�nh t�i, n�n đầu ti�n l� sinh t�n. Hiển dương luận n�i: �bảy loại th�nh t�i đ� l� T�n, Giới, Văn, Xả, Tuệ, T�m, Qu��. T�n l� một loại trong đ�.�

6) Đ� l� con đường tốt cho c�i nh�n căn bản của c�c thiện ph�p, v� l� căn bản của thiện ph�p. Du Gi� luận viết rằng : �để v�o c�c thiện ph�p, (dục) l�ng ham muốn l� căn bản, do t�c � chỗ sinh ra, do tiếp� x�c m� nh�m khởi, do cảm thụ m� dẫn nhiếp. Thiền định l� tăng thượng, tr� tuệ l� tối thắng, giải tho�t l� ki�n cố, Xuất ly l� đằng sau�.�

Dục l� căn bản, v� n� khởi hy vọng. Do t�c � sinh ra, n�n thường xuy�n phải� cảnh gi�c. Bởi từ x�c m� nh�m khởi, n�n ho� hợp c�c thắng duy�n của t�m v� t�m sở. Bởi do thụ dẫn nhiếp, m� lĩnh hội tại t�m. Định l� tăng thượng, v� t�m vốn lặng. Tuệ l� tối thắng, v� lựa chọn thiện �c. Giải tho�t l� ki�n cố, v� giảm bỏ được triền phược. Xuất ly l� đằng sau, v� gi�c đạo vi�n m�n. T�n đ� l� chỗ dựa của dục, n�n trước ti�n phải cho n� khởi l�n.�

7) Đ� l� tay cừ mở cửa cơ duy�n, v� l� tay tiếp gi�o. C�u X� luận n�i : �cứu vớt ch�ng sinh ra khỏi vũng b�n sinh tử, hơn nữa sau đ� c�n tr�nh b�y ch�nh t�ng cho ch�ng sinh đ� l� tay Phật gi�o�. Phẩm Tựa khiến (ch�ng sinh) sinh t�n, đ� l� tay ch�ng sinh, v� hai tay đ� bắt lấy nhau để ra khỏi vũng b�n. C�n Tr� Độ luận th� n�i rằng : �như người c� tay tới n�i ch�u b�u muốn lấy g� th� lấy. Nếu kh�ng c� tay th� uổng c�ng chẳng lấy được g�. Người c� t�n t�m v�o n�i b�u của Phật th� được c�c đạo quả. Nếu kh�ng c� t�n t�m, tuy hiểu nghĩa kinh văn cũng chẳng thu hoạch được g�.�

8) Đ� l� hạt ch�u thanh lọc cho t�m thủy lắng trong, v� n� khiến t�m thanh tịnh. Th�nh Duy Thức luận n�i : �t�n như hạt thủy ch�u c� khả năng lọc được nước đục,v� n� trị được sự vẩn đục của T�n t�nh�.�

9) Đ� l� điều kiện tốt để kiến lập Danh đạo. Tuy�n Ni (tức Khổng Tử) n�i rằng : �trong ba thứ binh đao, lương thực v� đức tin, th� t�n chẳng thể bỏ được. Từ xưa ai cũng đều phải chết, nhưng con người ta m� kh�ng c� đức tin th� chẳng đứng vững được, như xe lớn kh�ng c� đ�n ngh�, xe nhỏ kh�ng c� đ�n ngột. Con người ta m� kh�ng c� đức tin th� chẳng biết sẽ l�m được tr� trống g�.�

10)� Đ� l� sự truyền cảm tốt về tấm l�ng th�nh. S�ch Xu�n Thu n�i rằng: �nếu c� đức tin s�ng l�ng th� ngay đến c�c loại rau dại như rau tần, rau phồn, rong l�c ở đầm ao suối khe cũng đều c� thể đem d�ng quỷ thần, đem thết vương c�ng, huống hồ l� đức tin m� người qu�n tử giao kết giữa hai nước�.�

Trong mười nghĩa n�y, t�m nghĩa đầu y theo ch�n đế, hai nghĩa sau y theo tục đế.�
Đức tin quan trọng như thế, cho n�n đầu kinh mới đặt mấy chữ : �T�i nghe như vầy� để chứng tỏ rằng kinh nghĩa như vầy đ�ch th�n được nghe từ lời Phật thuyết. L�a được c�i lỗi th�m bớt. Để khiến ch�ng sinh khởi t�n t�m m� thuận l�ng tu học.
�

III. CH�NH THỨC GIẢI KINH VĂN

-Kinh văn : �T�i nghe như vầy�.

T�n rằng : Phật Địa luận n�i : từ �như vầy� (như thị) chuyển theo bốn nghĩa :�

1) Theo th� dụ, như c� chỗ n�i rằng: gi�u sang như vầy, như Tỳ-Sa-M�n ph�p được truyền, được nghe như vầy, như lời Phật thuyết, nhất định kh�ng kh�c, nhất định l� c�i nh�n của phương tiện lợi lạc. Hoặc c�u văn đương thời Phật thuyết như vầy, đ�ng như điều xưa kia t�i được nghe.�

2) Theo sự dạy bảo, như c� khi n�i rằng : ngươi n�n đọc tụng kinh luận như vầy. Trong n�y �như vầy� xa th� l� sự dạy bảo của Phật, gần th� l� sự gi�o hối của người truyền ph�p. Hoặc bảo với đại ch�ng đương thời : n�n nghe những điều xưa kia t�i đ� được nghe như vầy.�

3) Theo sự vấn đ�p, c� nghĩa l� nếu c� người hỏi : ngươi định thuyết giảng những điều xưa kia chắc chắn đ� được nghe ư ? Cho n�n ở đ�y đ�p lại rằng : �T�i nghe như vầy�.�

4) Theo sự đồng �, như c� khi n�i rằng : t�i sẽ v� người m� nghĩ như vầy, m� l�m như vầy, m� n�i như vầy. C� nghĩa l� khi kết tập, c�c ch�ng Bồ t�t đều c�ng thỉnh rằng : ngươi được nghe thế n�o th� n�n thuyết giảng lại như vậy. Bồ t�t truyền ph�p b�n đồng � m� n�i : �t�i sẽ n�i như vầy đ�ng như điều t�i đ� được nghe�. Hoặc tin tưởng khẳng định m� n�i rằng: �việc ấy như vầy�. � n�i ph�p như vầy xưa kia t�i đ� được nghe, sự ấy như vầy, đ�ng như những điều đ� n�i, nhất định kh�ng kh�c.�

Do bốn nghĩa tr�n, n�n đầu kinh đều đặt bốn chữ �T�i nghe như vầy.�

Ng�i Ch�n Đế Tam Tạng n�i rằng : �Luật vi tế n�i r� A Nan khi l�n t�a kết tập ph�p tạng, th�n như chư Phật đủ mọi tướng đẹp, khi xuống t�a lại trở lại nguy�n h�nh�. Trong Tập Tạng truyện cũng n�i như thế. V� thế khiến cho đại ch�ng c� ba điều ngờ :�

1/- Ngờ rằng Phật đại bi từ c�i Niết B�n trở dậy n�i th�m diệu ph�p.
2/- Ngờ rằng c�n c� Phật từ phương kh�c đến trụ ở đ�y thuyết ph�p.
3/- Ngờ rằng ng�i A Nan kia đ� h�a th�n th�nh Phật m� thuyết ph�p cho đại ch�ng.

Nay n�i r� ph�p được thuyết như vậy l� ph�p m� đ�ch th�n t�i đ� từng được nghe xưa kia l�c t�i l�m thị giả cho đức Phật, chứ chẳng phải l� Phật lại trở dạ�y, chẳng phải l� Phật từ c�i kh�c tới, chẳng phải l� A Nan h�a th�n th�nh Phật. Để trừ bỏ c�c điều nghi ngờ tr�n, n�n đầu kinh đặt lời �T�i nghe như vầy�, duy�n kết tập như kinh chương đ� thuyết.�

Ch� Ph�p Hoa n�i rằng : �như� c� nghĩa l� như điềm l�nh cảm ứng, v� thuận cơ m� được gọi. �vậy� c� nghĩa l� �kh�ng sai�. Ch�ng sinh v� thấy �kh�ng sai� n�n cảm, Phật v� thấy �thuận cơ� n�n ứng. Người truyền kinh muốn tỏ r� danh gi�o xuất ph�t từ sự cảm ứng, n�n đặt ra lời �như vầy�.

Ch� V� Lượng Nghĩa n�i rằng : tới người thuyết ph�p chỉ n�i l� như, chỉ như mới đ�ng, n�n n�i l� �như vầy�.

Ng�i Bảo C�ng n�i : để l�a khỏi năm điều phỉ b�ng bắt bẻ, n�n n�i l� �như vầy� :�

C�u thứ nhất : như vậy kinh n�y l�a được điều phỉ b�ng chấp Hữu rằng c� sự th�m thắt.�
C�u thứ hai : như vậy kinh n�y trừ được điều phỉ b�ng chấp V� rằng c� sự bớt x�n.�
C�u thứ ba : như vậy kinh n�y l�a được điều phỉ b�ng chấp vừa Hữu vừa V� tr�i ngược nhau.�
C�u thứ tư : như vậy kinh n�y l�a được điều phỉ b�ng chấp phi Hữu phi V� ngu si.�
C�u thứ năm : như vậy kinh n�y l�a được điều phỉ b�ng chấp l� h� luận phi phi Hữu, phi phi V�.

Ng�i Quang Trạch n�i : �như vậy� tức l� c�i được nghe, sẽ n�u l�n một bộ kinh đ� được nghe giảng trước đ�y, nay được truyền lại. Cả một bộ kinh �như vậy�, t�i đ�ch th�n được nghe từ Phật. N�i l� �t�i nghe� để h� h�o người ta phải ch� � lắng tai.�

Lương Vũ Đế n�i rằng : �như vầy� c� nghĩa l� như thế. Đ� l� lời Phật đ� thuyết n�n n�i l� �như vầy�.�

Trường Nhĩ Tam Tạng n�i : �như vầy� c� ba � nghĩa :�

Một l� theo Phật. Chư Phật ba đời đều thuyết như nhau chẳng kh�c n�n gọi l� �như�. V� thuyết giống nhau, n�n gọi l� �vậy�.�

Hai l� theo Ph�p. Thực tướng c�c ph�p xưa nay chẳng kh�c, n�n gọi l� �như�. V� như m� thuyết, n�n gọi l� �vậy�.�

Ba l� theo Tăng. V� ng�i A Nan hy vọng rằng những điều m�nh truyền đạt lại kh�ng kh�c với bản gi�o của đức Phật m� ng�i đ� được nghe, cho n�n gọi l� �như�. Tuyệt đối chẳng sai n�n gọi l� �vậy�.

Do c�ng n�i giống nhau như thế, đ�ng l� kh�ng sai, truyền lại chẳng kh�c, n�n kinh n�y đ�ng tin.�

Tr�n đ�y tổng cộng c� 15 điều giải th�ch.

N�i �t�i nghe�, c� nghĩa l� người truyền ph�p tự chỉ bản th�n m�nh. � n�i ph�p như vầy, đ�ch th�n t�i được nghe từ Phật, n�n gọi l� �t�i nghe�, chứ chẳng phải n�i �t�i� l� nhất định thuộc về một người. �T�i� chỉ l� giả danh chư uẩn thế tục.

Song �t�i� c� ba loại :

Một l� c�i t�i vọng chấp, đ� l� chỉ c�i t�i vọng chấp của c�c ngoại đạo.

Hai l� c�i t�i giả thiết, l� chỉ c�i ng� trong Lạc, Tịnh, Thường, Ng�, m� trong Kinh Đại Niết B�n tạm đặt ra để trừ đi�n đảo của h�ng nhị thừa.

Ba l� c�i t�i lưu truyền ở thế gian, chỉ c�c loại thi�n thụ (trời truyền cho) từ thụ (thần truyền cho) m� thế gian c�ng lưu truyền. Nay người truyền ph�p, t�y thuận thế gian, chỉ tự m�nh xưng �t�i�, kh�c với hai loại �t�i� n�i tr�n, đ� tức l� đại ng� v� ng� (c�i t�i lớn v� ng�).

1 -HỎI : chư Phật thuyết ph�p l� để trừ ng� chấp, cớ sao chẳng xưng m� v� ng� v� lại n�i l� �t�i nghe� ?�
Đ�P : c� bốn nghĩa :�

1) Để n�i năng cho dễ. V� v� ng� chỉ chung uẩn, giới, xứ, thế th� biết ở đ�y n�i ai?�

2) Để thuận theo thế gian.�

3) Trừ nổi sợ v� ng�. N�i v� ng� th� ai tu học?�

4) C� sự ph�n biệt tự tha, nhiễm tịnh, nh�n quả, sự nghiệp vv� Bởi vậy xưng l� �t�i�.�

2 -HỎI : nếu vậy cớ sao chẳng xưng t�n m� chỉ xưng t�i ?�
Đ�P : c� ba nghĩa :�

1) Tỏ r� chẳng tr�i với thế tục. T�ng chỉ vốn nhằm hiển dương ch�n đế, nhưng ng�n ngữ chẳng tr�i với thế tục. L� tuy muốn tỏ r� l� vi diệu, nhưng lời lẽ chẳng thể tr�i kho�y v� muốn n�u r� ch�n đế chẳng l�a tục đế vậy.�

2) Từ �t�i� (ng�) c� nghĩa l� chủ tể tự tại. Tập Ph�p truyện n�i rằng : c� ba A Nan :�

Một l� A Nan Đ�, c� nghĩa l� Kh�nh Hỉ, tr� Thanh văn tạng. Hai l� A Nan Bạt Đ�, tức Hỉ Hiền, tr� Độc gi�c tạng. Ba l� A Nan Gi� La, tức Hỉ Hải, tr� Bồ t�t tạng. Đ� chỉ l� một người, t�y theo từng đức t�nh m� gọi t�n kh�c nhau.

Do A Nan n�y l� bậc Đa văn (được nghe nhiều biết rộng), Văn tr� (nghe rồi th� nhớ được), t�ch tập được những điều tai nghe, ba tuệ đều đủ, văn nghĩa đều nhớ, tổng tr� tự tại đối với Tam tạng gi�o. Nếu xưng t�n th� tuy thuận với ch�nh l�, nhưng kh�ng c� c�i nghĩa �được tự tại đối với c�c ph�p�, do vậy m� xưng l� t�i, chẳng n�i l� A Nan.�

3) �T�i� c� nghĩa chỉ đ�ch th�n. Thế gian cũng n�i l� �t�i thấy�, �t�i nghe� v� cho như thế l� th�n chứng. Nếu n�i A Nan nghe th� c� khi chẳng phải l� đ�ch th�n nghe Phật thuyết m� từ người kh�c truyền thụ lại.�

Nay tỏ r� đ�ch th�n được nghe Phật thuyết ph�p, chứ chẳng phải do người kh�c truyền lại. V� vậy để ph� trừ lưới nghi n�n chẳng xưng t�n, m� chỉ n�i l� t�i nghe.

��Nghe� (văn) c� nghĩa l� nhĩ căn nghe nhận hiểu biết những điều Phật n�i. Nay bỏ sự ph�n biệt t�ch bạch tai nghe, theo t�n gọi chung l� �t�i�, cho n�n n�i l� �t�i nghe�, dẫn theo Đại thừa th� căn, thức, t�m sở khi đối cảnh h�a hợp nhau mới gọi l� nghe (văn).

Song căn c� năm nghĩa hơn thức, cho n�n gọi căn l� nghe (văn). Năm nghĩa của căn l�: y, ph�t, thuộc, trợ, như căn. Như căn tức l� căn s�ng suốt hay tăm tối như thế n�o th� thức cũng s�ng suốt hay tăm tối như thế ấy. Nếu chỉ nghe thấy �m thanh th� c� thể chỉ tại ở tai, đ� duy�n v�o Danh v�o Nghĩa th� l� ở trong �, cho n�n Du Gi� n�i rằng:� �nghe l� tỉ lượng�. Nhĩ căn gọi l� nghe v� đ�ch th�n nghe �m thanh, nhưng phải c�ng với �, m� � l� chủ yếu, th� mới nghe hiểu. D�ng c�i thứ hai (tức l� �) l�m chủ yếu m� hu�n tập thường xuy�n, nh�n nghe được m� th�nh t�n gọi chung l� �nghe�, bỏ sự ph�n biệt t�ch bạch nhĩ căn, � căn m� gọi chung l� �t�i nghe�.

3 -HỎI : Kh�nh Hỉ l�c bấy giờ cũng đ�ch th�n nh�n thấy, cảm nhận, biết r� l� Phật thuyết ph�p. Cớ sao chỉ n�i l� �t�i nghe� m� chẳng n�i l� �t�i (nh�n) thấy� v.v�
Đ�P : c� ba nghĩa :�

1) V� muốn chứng l� s�u, trước hết phải nghe ph�p, kế đến phải hiểu nghĩa, m� Danh để n�i Nghĩa, chẳng phải n�i Sắc.�
2) V� c�i n�y d�ng �m thanh m� l�m Phật sự, dựa v�o Thanh m� c� Danh.�
3) V� muốn chứng Bồ Đề phải d�ng nghe m� hu�n tập, do nghe hu�n tập m� th�nh bậc Xuất thế gian.�

Do vậy, m� ở đầu kinh chẳng n�i �Nh�n (thấy), cảm (nhận), biết (r�)�. Chỉ n�i l� �T�i nghe�.�

Thực ra th� l�c đ� Kh�nh Hỉ cũng nh�n thấy Phật n�i v� thấy c�c c�i Phật kh�c nhờ �nh quang minh của Phật m� l�m Phật sự. C� thể n�i l� nh�n thấy v.v� Ở trong nghĩa n�y cũng n�n ph�n biệt.�

4 -HỎI : đ� l� Phật thuyết ph�p n�n n�i l� �t�i nghe được� hay l� Phật chẳng thuyết m� n�i l� �t�i nghe� ?
Đ�P : c� hai c�ch giải th�ch :
1) Ng�i Long Qu�n n�i : Phật chỉ c� ba ph�p đ� l� đại định, tr� v� bi. Từ l�u ng�i đ� l�a bỏ h� luận, kh�ng hề thuyết ph�p. Nhờ duy�n lực bản nguyện từ bi của Phật, trong thức của ch�ng sinh nảy sinh ra tướng văn nghĩa. Tướng văn nghĩa n�y tuy đ�ch th�n y v�o lực thiện căn của m�nh m� nảy sinh. Nhưng để g�y t�c động mạnh n�n n�i l� �Phật thuyết�. Do lực nhĩ căn c�ng � thức của m�nh biến th�nh, n�n gọi l� �t�i nghe�, lấy đ� l�m thể t�nh.
Cho n�n ng�i V� T�nh n�i rằng : bất kỳ l�c n�o, trong thức của người nghe hiển hiện l�n tất cả những điều Phật trực tiếp n�i, hoặc chẳng trực tiếp n�i, lấy đ� l�m thể t�nh. Người đ� tự hỏi rằng : nếu thế th� tại sao Bồ t�t lại c� thể thuyết ph�p được ? Luận ấy l�c đầu n�i rằng Bạc Gi� Phạm trước đ� nhập Đại thừa Bồ t�t thuyết phẩm Nhiếp Đại Thừa để chứng tỏ c�i thể của Đại thừa to lớn, cho n�n đặt ra c�u hỏi n�y. Luận lại tự giải đ�p rằng : v� ng�i l� bậc tăng thượng sinh, n�n l�m ra thuyết ấy cũng v� như chư thi�n nhờ tăng thượng lực n�n trong giấc mộng vẫn được Luận ch�.�
Kinh cũng n�i rằng : Phật từ l�c bắt đầu mới th�nh đạo cho tới l�c cuối c�ng nhập Niết b�n. Trong thời gian giữa chừng ấy chẳng n�i một chữ, như người mẹ chỉ h� răng ra hiệu với con m� con hiểu l� mẹ gọi.�
2) Ng�i Th�n Quang n�i rằng : th�n Phật c� đủ uẩn, giới, xứ .v..v., do l�a ph�n biệt n�n gọi l� kh�ng h� luận, chứ đ�u phải l� chẳng thuyết ph�p th� gọi l� kh�ng h� luận. C� nghĩa l� do th�ch nghi với duy�n lực bản nguyện thiện căn của người nghe m� tướng văn nghĩa nảy sinh ra trong thức của Như Lai. Tướng văn nghĩa n�y l� thiện căn lợi tha của Phật khởi l�n, đ� gọi l� �Phật thuyết�. Trong thức của người nghe tuy chẳng đ�ch th�n tự c� được, nhưng dường như tướng ấy hiển hiện r� r�ng, cho n�n gọi l� �t�i nghe�.�
Ng�i Thế Th�n n�i rằng : điều đ� c� nghĩa l� v� c�c sự sai biệt kh�c nảy sinh ra li�n tục trong thức, n�n khiến cho thức sai biệt tương tục kh�c nảy sinh, hỗ trợ lẫn nhau m� th�nh Tăng thượng duy�n. Do đ� kinh n�i : �ph�p m� ta đ� n�i như l� trong tay. C�c ph�p chưa n�i như l� trong rừng, v� ch�ng như Trống trời Mạt-ni kh�ng nghĩ m� l�m Phật sự�.�
Trong n�y hai c�ch giải th�ch, t�y theo hai loại văn đ� m� giải th�ch th�m cho nhau.�
Cần phải biết rằng n�i c�u �T�i nghe như vầy� l� c� � tr�nh lỗi lầm thiếu s�t hoặc th�m phần kh�c v�o. C� nghĩa l� ph�p như vầy t�i nghe từ đức Phật, chứ chẳng phải được tỏ r� l� nhờ người kh�c xoay vần truyền lại. Người nghe m� c� khả năng nghe hiểu, th� những điều họ nghe được kh�ng c� sự th�m bớt n�o, chẳng phải như kẻ ngu si kh�ng c� khả năng nghe hiểu, th� những điều họ nghe được c� khi c� sự th�m bớt.�
L�c kết tập ph�p, người truyền lại lời dạy của Phật, cứ theo đ�ng y như lời Phật dạy, n�n đầu ti�n phải n�i c�u n�y để khiến cho ch�ng sinh cung k�nh, tin nhận. � n�i ph�p như vầy t�i nghe từ Phật, văn nghĩa dứt kho�t kh�ng hề c� sự th�m bớt. Cho n�n người nghe cần phải nghe cho đ�ng đắn, rồi cứ theo đ�ng như l� m� suy ngẫm, si�ng năng tu học.
*
-Kinh văn : �Một thời�.�
T�n rằng : thứ hai l� n�i về thời gian.�
Ở đ�y c� hai nghĩa :�
1. Đấng Ph�p vương bắt đầu gi�o h�a, cơ duy�n, kh� lượng, kh�ng gian, thời gian đều hội đủ, việc thuyết ph�p v� nghe ph�p xong xu�i th� gọi chung l� �một thời�.�
2. Người thuyết ph�p v� người nghe ph�p c�ng nhau hội ngộ, thời gian kh�ng ph�n biệt cho n�n gọi l� �một thời�, v� thời gian cơ cảm v� thời gian ứng h�a kh�ng c� sự t�ch bạch ph�n biệt. Đầu ti�n căn cứ v�o c�c s�t-na tương tục kh�ng gi�n đoạn, người thuyết kẻ nghe cho đến rốt r�o th� tạm gọi l� �một thời�.�
Ở đ�y c� hai c�ch giải th�ch :�
1) Thời đạo l� : cả hai b�n người thuyết ph�p kẻ nghe ph�p tuy chỉ l� hiện tại c�c h�nh năm uẩn s�t-na sinh diệt, nhưng ch�nh hiện ph�p n�y mang � nghĩa th� ứng c�i trước dẫn tới c�i sau, tức l� d�ng c�i th� ứng giả danh l� qu� khứ, d�ng c�i dẫn tới giả danh l� vị lai, đối đ�i với hai loại n�y m� n�i l� hiện tại. Đời qu� khứ vị lai n�y đều giả lập trong ph�p hiện tại, tức l� người thuyết ph�p kẻ nghe ph�p, c�c ph�p năm uẩn sinh diệt từng s�t-na, trước sau li�n tục, sự việc rốt r�o th� giả danh l� ba đời v� gọi chung l� �một thời�, chứ chẳng phải l� �một thời� của một lần sinh diệt.
2) Thời duy thức : hai b�n người thuyết, kẻ nghe trong thức t�m biến th�nh tướng trạng ba thời m� khởi l�n, thực ra l� hiện tại, t�y theo phần hạn của t�m m� biến th�nh sự t�nh d�i ngắn xong rồi th� gọi chung l� �một thời�. Như những thứ thấy ở trong mộng tuy l� c� nhiều, nhưng khi thức tỉnh biết chỉ l� t�m biến hiện, đều kh�ng c� cảnh thực. Người nghe ph�p, t�m biến ba đời cũng thế, chỉ l� duy�n theo �.
Những thứ Bất tương ưng� h�nh uẩn, được ph�p giới, ph�p xứ thu nhiếp đ�, ở đ�y gọi l� �một thời� :�
�Một l� số s�t na chẳng nhất định.
�Hai l� sự tương tục kh�ng nhất định.�
�Ba l� bốn thời, s�u thời, t�m thời, mười hai thời kh�ng nhất định.�
Bốn l� thời gian số năm sau khi th�nh đạo kh�ng nhất định, đ� gọi l� �một thời�.�
Thế nhưng người nghe ph�p do căn cơ ch�n muồi cảm nhận được điều Phật thuyết, người thuyết ph�p từ bi ứng cơ m� thuyết. Việc thuyết ph�p nghe ph�p xong xu�i th� gọi chung l� �một thời�.�
Giải th�ch về � nghĩa bốn loại kh�ng nhất định của �một thời� n�i tr�n :
1/- Số s�t na kh�ng nhất định, c� nghĩa l� người nghe ph�p c� khi căn kh� tr� độn, thời gian thuyết ph�p tuy ngắn, nhưng thời gian để nghe hiểu lại d�i. Hoặc thời gian người thuyết ph�p d�i, m� người nghe cũng l�u, trong một s�t na vẫn chưa hiểu nổi, do vậy chẳng phải chỉ một s�t na.�
2/- Sự tương tục cũng chẳng nhất định, c� nghĩa l� do người giỏi thuyết ph�p đắc Đ�-la-ni, chỉ n�i một chữ m� nghĩa hết thảy đều hiểu r�. Hoặc người biết nghe đắc nhĩ căn, � căn thanh tịnh, chỉ nghe một chữ, thời thảy đều hiểu được, cho n�n chẳng phải l� li�n tục. Do người nghe ở một hội căn cơ kẻ th� lanh lợi, người th� tr� độn, Như Lai d�ng thần lực c� khi k�o d�i niệm ngắn th�nh ra kiếp d�i, khi th� r�t ngắn nhiều kiếp lại th�nh niệm ngắn, cũng chẳng nhất định, cho n�n việc thuyết ph�p, nghe ph�p xong th� gọi chung l� �một thời�.�
3/- Thời gian bốn thời, s�u thời, t�m thời, mười hai thời v.v� cũng chẳng nhất định, c� nghĩa một mặt trời, một mặt trăng soi bốn thi�n hạ d�i ngắn, n�ng lạnh, gần xa, ng�y đ�m c�c phương cũng chẳng nhất định, v� thường xuy�n chỉ hai thi�n hạ c�ng khởi dụng. Hơn nữa trừ chư thi�n cao thấp, kh�ng c� bốn thời v� t�m thời như ở đ�y. Kinh muốn lưu th�ng ở khắp phương tr�n dưới, nếu n�i bốn thời v.v� th� lưu h�nh chẳng khắp.�
4/- Thời gian số năm sau khi th�nh đạo cũng chẳng nhất định, c� nghĩa l� v� b�o th�n, h�a th�n đức Phật m� kẻ ph�m người th�nh ba thừa nh�n thấy, tuổi t�c ngắn d�i, từ khi th�nh đạo tới nay gần xa mỗi nơi mỗi kh�c. Kinh muốn cho kẻ ph�m người th�nh ba thừa c�ng nghe n�n chẳng n�i t�ch bạch l� sau khi th�nh đạo bao nhi�u năm th�ng. Song trong c�c kinh đều c� n�i tới sự tương tục.�
Kinh n�y phần dưới n�i : �thuyết kinh Ph�p Hoa n�y tr�n s�u mươi tiểu kiếp� ch�nh l� sự n�y.�
C� kinh n�i tới bốn thời, như Kinh Niết B�n n�i ng�y rằm th�ng hai. C� l�c n�i s�u thời, t�m thời, mười hai thời, như Kinh Niết B�n n�i v�o l�c tước c�nh dương (xỉa răng) buổi s�ng sớm; Kinh Kim Cương B�t Nh� n�i l�c ch�nh ngọ ăn cơm nước rồi, thu dọn �o b�t, rửa ch�n xong xu�i, trải t�a m� ngồi; Kinh Thượng Sinh n�i l�c đầu đ�m, khắp người ph�ng h�o quang; Kinh Di Gi�o n�i l�c nửa đ�m, vắng lặng im ắng.�
C� kinh n�i thời gian năm th�ng sau khi th�nh đạo, như Kinh Thập Địa n�i : �tới tuần bảy ng�y thứ hai thuyết kinh Hoa Nghi�m trong Ma Ni bảo điện ở cung trời Tha H�a Tự Tại; sang tuần bảy ng�y thứ ba nghiền ngẫm kỹ rồi th� chuyển ph�p lu�n Tứ đế ở nước Ba La Nại. Lại nữa Kinh V� Lượng Nghĩa n�i rằng : �Ta� từ khi th�nh đạo tới nay đ� hơn bốn mươi năm�. Tuy c� n�i thế, song cũng l� căn cứ theo những điều m� ch�ng sinh được h�a độ ở một phương một khu vực nghe thấy, nh�n thấy m� kết tập, hơn nữa n�i những lời ấy chẳng phải l�c đầu tổng đề thuyết ph�p. Bởi vậy cho n�n đều phải n�i chung l� �một thời�.�
-HỎI : trong Xứ (nơi chốn)� c� tịnh, c� uế; nếu t�y theo căn cơ, th� nhất định l� trong Xứ v� Thời (thời gian) thuyết ph�p, kẻ ph�m, người th�nh phải c� sự kh�c nhau, nếu chẳng ph�n biệt m� thuyết, sao được ?�
Đ�P : Xứ thuyết ph�p c� thể n�u r� tịnh, uế v� tịnh uế c� thể biết chắc. Thời thuyết ph�p c� ngắn c� d�i, c� kẻ ph�m người th�nh chẳng thể chuẩn đ�ch. Trong một hội, cơ nghi c� kẻ lanh lợi, c� kẻ tr� độn, thời gian d�i ngắn kh�c nhau l�m sao m� x�c định chắc chắn được. Cho n�n Xứ c� thể n�i cụ thể, c�n Thời th� chỉ n�i chung l� �một thời�.
*
-Kinh văn : �Phật�.�
T�n rằng : thứ ba l� Gi�o chủ thuyết ph�p.�
Tiếng Phạm l� Phật đ�, ở đ�y gọi tắt l� Phật, chỉ vị ch�a c� tuệ. Tiếng Đường (chữ Trung Quốc) gọi l� Gi�c giả (đấng gi�c ngộ).�
Gi�c c� ba nghĩa :�
�Một l� tự gi�c, hơn hẳn ph�m phu v� ph�m phu chẳng tự gi�c�
�Hai l� gi�c tha, hơn hạng nhị thừa, v� hạng n�y chẳng gi�c tha.�
�Ba l� gi�c hạnh vi�n m�n, hơn c�c Bồ t�t v� Bồ t�t tuy vẫn tu, nhưng đối với nhị gi�c (tự gi�c, gi�c tha), hạnh vẫn chưa vi�n m�n.
Phật Địa luận n�i : c� đủ nhất thiết tr�, nhất thiết chủng tr�, c� khả năng tự khai gi�c, cũng c� khả năng khai gi�c cho hết thảy hữu t�nh, như ngủ mơ m� tỉnh giấc, như hoa sen x�e nở n�n gọi l� Phật.
a) Nhất thiết tr�, tức l� Năng tự khai tr�, như sự hiểu biết khi ngủ mơ, c� năng� lực qu�n s�t về Kh�ng tr�, L� tr�, Ch�n tr�, V� ph�n biệt tr� như l� sở hữu. T�m lại m� n�i, đ� l� đoạn được Phiền n�o chướng.�
b) Nhất thiết chủng tr�, tức l� Gi�c hữu t�nh tr�. L� tr� như hoa sen khai nở, c� năng lực qu�n s�t về Hữu tr�, Sự tr�, Tục tr�, Hậu sở đắc tr�, c� hết mọi thứ. T�m lại m� n�i, đ� l� đoạn được Sở tri chướng.�
Theo bản tiếng Phạm của c�c kinh, đều gọi Phật l� Bản sư, l� Bạc Gi� Phạm. Phật gi�o đặt ra từ n�y v� n� bao h�m c�c đức t�nh. Người chủ tr� việc phi�n dịch, � muốn tỉnh lược, t�y địa phương kh�o xưng, n�n gọi t�n l� Phật.�
-HỎI : trong ba th�n n�y, th�n n�o quyền nhiếp ?�
Đ�P : theo Xứ theo Cơ, ứng với Thanh văn th� l� H�a Phật, theo Văn theo Kh�, dạy bảo Bồ t�t th� l� B�o th�n.�
V� người cảm nhận căn cơ v� phẩm loại kh�c nhau m� Phật hiện ứng th�n, cho n�n th�ng cả B�o, Ho�. Xuất hiện nơi th�nh Vương X�, non Thứu lĩnh, để thuyết ph�p Thu Tử v� ch�ng sinh từ tầng trời sơ thiền trở xuống nghe, tức l� H�a Phật.�
C�i ta y�n ổn thọ lượng l�u d�i, Văn Th� h�a hiện ở trong c�i n�y, tức l� B�o th�n. Song, ứng ho� chẳng phải l� ch�n Phật, cũng chẳng phải l� người thuyết ph�p.�
Từ h�nh trạng m� qui về bản thể, tức l� Ph�p th�n. Cho n�n trụ ở Ph�p giới tạng m� xưng t�n c�ng đức kinh Đại thừa, chứng tỏ l� Ph�p th�n thuyết.
Phật Địa kinh v.v� n�i 18 thứ vi�n m�n trụ ở Bảo hoa vương, đ� ch�nh l� B�o th�n thuyết.
Sự t�ch ở th�nh Vương X� theo kinh n�y, đ� tức l� H�a Phật thuyết.�
Theo l� m� n�i, thực ra th�ng cả ba Phật, t�y ứng với ch�ng sinh m� hiện th�n, chẳng phải nhất định l� một th�n n�o. Trong Kinh Lăng Gi� n�i : ba th�n Phật thuyết ph�p mỗi th�n mỗi kh�c, v� đều thuyết ph�p. Do đ� trưởng giả C� Sư La nh�n thấy Phật hiện tướng ba thước m� ph�t t�m, năm trăm B� la m�n thấy c�c La h�n d�ng Hỏa quang tam muội thi�u th�n th�nh tro m� khở�i t�n t�m. Bồ t�t th�n v� bi�n cao tới tận c�ng thượng giới m� vẫn c�n thừa. Kẻ ph�m phu trụ ở quả th�nh nhỏ xem th�n Phật cao một trượng s�u m� thấy v� tận.�
Nay để chứng tỏ bậc Gi�o chủ l� t�n qu�, sự gi�o h�a của ng�i được t�y thuận. Chắc chắn l� tốt đẹp n�n đầu ti�n n�u cao Gi�o chủ để người nghe sinh t�m hoan hỉ.
*
-Kinh văn : �Trụ trong n�i Kỳ X� Quật, th�nh Vương X�.�
T�n rằng : thứ tư l� nơi được gi�o�h�a.�
Du h�a, cư tr� th� gọi l� trụ. Trụ c� nghĩa l� cư tr�, du h�a, ăn ở. Cư tr� tại n�i, du h�a trong th�nh, đ� l� th�n hạnh của Phật trong suốt cuộc đời h�nh đạo. Người xưa nh�n đ� m� giải th�ch th�nh c�c loại trụ : Th�nh, Thi�n, Phạm, Phật. C�c loại trụ ấy về danh tuy đồng, nhưng về � nghĩa ho�n to�n kh�c nhau.
Trong kinh c� những chỗ l� lẽ th�m th�y, � nghĩa s�u k�n nhưng người phi�n dịch kh�ng hề lưu t�m, khi h�nh văn d�ng danh từ giống nhau m� nghĩa l� lại� kh�c nhau, đ� chỉ l� ph� trương viện dẫn chứng cứ h�o huyền, thế l� chưa được.�
Tiếng Phạm : th�nh Cư Xa Yết La Bổ La, tiếng Đường (chỉ tiếng H�n) gọi l� �th�nh Thượng Mao�, ở ch�nh giữa nước Ma Kiệt Đ�, l� nơi đ�ng đ� của vua ch�a thời xưa, chốn n�y c� nhiều cỏ tranh C�t tường thượng hảo hạng, nh�n lấy đ� m� đặt t�n th�nh.
N�i cao bao bọc bốn ph�a xung quanh l�m lớp th�nh ngo�i, ph�a T�y th�ng với đường hẻm, ph�a bắc mở ra cửa n�i, địa h�nh xứ n�y Đ�ng T�y d�i, Nam Bắc hẹp, chu vi hơn 150 dặm. Cung th�nh chu vi 40 dặm, c�y Yết Ni Ca trồng đầy đường, c�y n�y hoa thơm đặt biệt, v�ng rực như m�u v�ng r�ng, v�o th�ng cuối xu�n, rừng c�y đều rực rỡ sắc v�ng.�
Ngo�i cửa Bắc cung th�nh c� một ng�i th�p, đ� l� chỗ Đề Đ� Đạt Đa kết bạn th�n với vua Vị Sinh O�n (vua A X� Thế) c�ng thả con voi say Hộ T�i ra định hại Như Lai, nhưng đầu ng�n tay Như Lai đ� ph�ng ra năm con sư tử thuần phục được con voi say đ�.
Thứ đến ph�a Đ�ng Bắc cũng c� th�p, đ� l� nơi X� Lợi Tử gặp Tỳ kheo Ma Thắng sau một cuộc đối đ�p ngắn, ng�i� đắc sơ quả. Thứ nữa đến c�ch ph�a ch�nh Bắc kh�ng xa c� một hố to s�u, tiếng Phạm gọi l� Thất Lợi C�c Đa, ở phương đ�y gọi l� Thắng Mật, đ� l� nơi d�ng hố lửa, cơm bỏ thuốc độc định hại đức Phật.�
Từ cung th�nh đi theo hướng Đ�ng Bắc chừng 14-15 dặm tới n�i Kết Lật Đ� La Cư Tra, tiếng Đường (tức tiếng H�n) gọi l� Thứu phong, c�n gọi l� Thứu đ�i, một m�nh sừng sững nối tiếp với n�i Bắc, được cho l� chỗ chim Thứu đậu, lại nom giống như c�i đ�i m�u non biếc đậm in tr�n nền trời xanh nhạt. Sau khi th�nh đạo suốt gần 50 năm, Phật phần nhiều ở n�i n�y m� thuyết rộng về diệu ph�p.�
Bản dịch cũ dịch l� n�i Kỳ X� Quật, lại gọi n�i Linh Thứu. Chim Thứu ăn x�c người ở đấy, gọi l� Linh Thứu vừa sai, vừa l� c�ch gọi tắt. Để nghe ph�p, vua Tần B� Sa La đ� sai người gh�p đ� th�nh bậc rộng hơn 10 bước, d�i 5-6 dặm, vượt qua hoang động, ghềnh đ�o đi suốt từ ch�n n�i tới đỉnh n�i. Tr�n đường đi c� hai th�p : một th�p gọi l� Hạ thừa, vua tới đ�y th� đi bộ m� l�n, một th�p gọi l� Tho�i ph�m, c� nghĩa l� loại bỏ hạng ph�m nh�n, kh�ng cho c�ng đi l�n. Đỉnh n�i n�y chiều Đ�ng T�y d�i, chiều Bắc Nam hẹp. Tr�n b�i ph�a T�y kề b�n v�ch đ� c� t�a tinh x� bằng gạch qui m� cao rộng kiểu d�ng kỳ lạ, l�m cửa mở ra hướng Đ�ng. L�c Như Lai c�n tại thế phần nhiều ở đ�y để thuyết ph�p. Nay l�m tượng Phật thuyết ph�p to đ�ng bằng th�n Như Lai.
Ph�a đ�ng tinh x� c� mảng đ� d�i l� chỗ Phật đi dạo, b�n cạnh c� đ� to cao trượng tư trượng rưỡi, chu vi hơn 30 bước, đ� l� nơi m� Thi�n Thụ (tức Đề B� Đạt Đa) đứng từ xa n�m đ� l�m chảy m�u ch�n Phật. Ph�a Nam tinh x� c� một t�a th�p, đ� l� nơi Phật thuyết Kinh Ph�p Hoa. Đi khỏi cửa Bắc th�nh n�i chừng hơn một dặm th� tới rừng tr�c Ca Lan Đ� c� th�p do vua Vị Sinh O�n x�y dựng để c�ng dường phần X� Lợi Phật m� vua đ� được chia.
Ph�a T�y Nam rừng tr�c đi chừng năm s�u dặm tới n�i Nam trong rừng tr�c c� hang đ� lớn, đ� l� nơi Đại Ca Diếp Ba kết tập ph�p tạng. C�ch ph�a Bắc rừng tr�c hơn hai trăm bước tới ao Ca Lan Đ�. Ph�a T�y Bắc ao n�y c�ch chừng hai ba dặm c� th�nh Hạt-La-X�-Kết-Lị-Tứ, tiếng Đường (tức tiếng H�n) gọi l� th�nh Vương X�, th�nh ngo�i đ� bị hư hỏng, kh�ng c�n s�t mảnh tường n�o, th�nh trong tuy bị hủy hoại, nhưng nền m�ng vẫn c�n.�
Th�nh n�y chu vi hơn 20 dặm, mặt c� một cửa. Xưa vua Tần B� Sa La đ�ng đ� ở cung th�nh Thượng Mao, nh� d�n thường bị hỏa hoạn, một nh� cẩu thả bốn b�n h�ng x�m đều bị tai hoạ, d�n ch�ng ca th�n v� chẳng được an cư lập nghiệp. Vua n�i : �v� ta bất đức, d�n ch�ng mang vạ. Vậy muốn trừ được tai họa n�y th� phải tu đức nghiệp g�? Bầ�y t�i t�u rằng : �đại vương thi h�nh đức h�a. Nhưng d�n đen chẳng cẩn thận. Vậy xin đặt ra luật lệ h�nh phạt nghi�m khắc để răn đe người sau đừng vi phạm, nếu c�n vi phạm nữa th� dời tới Rừng Lạnh. Rừng Lạnh l� nơi vứt x�c, tục gọi l� đất chẳng l�nh, kh�ng ai th�m qua lại chơi bời, th� cũng giống như bị vứt x�c. D�n ch�ng đ� coi chuyện phải dời đến ở nơi n�y l� điều sỉ nhục, thế th� tự họ sẽ phải giữ g�n cẩn thận�.
Vua b�n nghe theo lời t�u ấy đặt th�nh luật lệnh nghi�m khắc để thi h�nh. N�o ngờ trong cung lại thất hỏa trước ti�n. Vua n�i : �ta phải dời th�i�! b�n sai Th�i tử ở lại gi�m quốc nhiếp ch�nh, rồi tự dời đến rừng n�y. Vua Phệ X� Ly nghe tin vua Tần B� Sa La tr� ở giữa đồng b�n đem qu�n tới đ�nh, th�m tử ở bi�n giới biết tin t�u về, vua b�n x�y th�nh m� ở. V� vua l� người đầu ti�n x�y nh� ở đ�y, n�n gọi l� th�nh Vương X�.
�C� người n�i : sau khi Vị Sinh O�n nối ng�i rồi mới x�y th�nh n�y. Thực ra l� chỉ x�y cho th�nh cao d�y th�m, chứ chẳng phải l� x�y mới. Tới khi vua V� Ưu dời đ� đến Ba Tra Ly th� đem th�nh Vương X� bố th� cho B� la m�n, cho n�n trong th�nh n�y ng�y nay chỉ to�n l� B� la m�n, kh�ng c�n c� d�n thường nữa. Tất cả c� một ng�n nh�, người xưa c� kẻ n�i: th�nh n�i l� th�nh Vương X� c� ch�n ức nh�. Hoặc n�i : để ng�n vua ở đ�y ! C�c thuyết tr�n đều sai.�
Kinh đ� của vua đ� ở th�nh Vương X�, Phật trụ ở n�i Thứu phong, th�nh v� n�i cả hai nơi đều được n�u l�n, hai h�a tự, tha c�ng thuyết cả, đ� l� để lợi cho cả ch�ng xuất gia v� ch�ng tại gia.
Luận n�i �phần tựa th�nh tựu� c� nghĩa l� ph�p m�n n�y hiển b�y hai loại nghĩa th�nh tựu :�
1) Hơn hết trong mọi ph�p m�n, v� như th�nh Vương X� hơn hết thảy mọi th�nh x� kh�c. Th�nh n�y ch�nh l� nơi nh� vua đ�ng đ�, ở ngay giữa nước Ma Kiệt Đ�, biểu trưng cho nhất thừa l� trung đạo của tam thừa, l� nơi an trụ của Ph�p vương, v� th�nh đ� hơn c�c th�nh kh�c, th� kinh cũng hơn c�c kinh kh�c.
2) Hiển b�y c�ng đức tự tại, cho n�n như n�i Kỳ X� Quật hơn c�c n�i kh�c, r� r�ng l� ph�p n�y cũng hơn. Th�nh C�u T� Ma đ� l� th�nh n�i, ở gần Vương X�, ch�nh l� nơi c� nhiều n�i, ri�ng một m�nh n�i n�y hơn hẳn v� vừa cao vừa nổi bật, tượng trưng cho ph�p cao hiển hơn hẳn nhị thừa, c� đầy đủ mọi c�ng đức v�i vọi tự tại.
Hoặc như th�nh hơn c�c th�nh kh�c, kh�ng c� vật đẹp n�o m� kh�ng c�; Ph�p hơn c�c ph�p kh�c, kh�ng đức tốt n�o m� kh�ng c� đủ; N�i hơn c�c n�i kh�c, v� l� nơi c�c chim đẹp đậu ở; Ph�p hơn ph�p kh�c, v� l� chỗ bậc thượng nh�n dạo chơi.
Lại n�i : v� dụ về sự diệu mầu l� chung cho cả Gi�o v� L�, hoặc Gi�o diệu như th�nh, v� chứa đựng diệu L�, L� cao như n�i, v� hơn hẳn Nhị thừa, bởi vậy kinh n�y n�i tại th�nh Vương X� ở n�i Thứu lĩnh l� c� � nghĩa biểu trưng vậy. Tr� B�t Nh� th�ng suốt năm m�n, th�nh X� Vệ dồi d�o bốn đức, n�n phần nhiều ở đ� m� chẳng y v�o nơi kh�c. V�ng sinh ra ở nơi s�ng nước đẹp, đ� l� c�u tục ngữ phương Đ�ng vẫn lưu truyền(*)
Thuyết xưa n�i rằng : kinh n�y thuyết cả thảy ở bốn nơi. L�c đầu ở Linh sơn, sau đ� ở trong th�p vọt l�n kh�ng trung, sau nữa ở c�i tịnh độ m� Phật tập hội, cuối c�ng th� ph�n th�n Phật trong phẩm Ch�c Lụy sau khi trở về lại ở uế độ.
Nay giải th�ch rằng : nơi c� ba, nhưng thuyết chỉ tại hai.
a. Về nơi :�
+ Nơi c� ba : c� nghĩa l� kh�ng quay trở về uế độ nữa. Từ phẩm Ch�c Lụy về sau, c�c ph�n th�n mới đến c�i n�y cho tới cuối kinh, đều chỉ l� tịnh độ. Khi c�c ph�n th�n trở về bổn độ, c�i n�y lại biến th�nh uế th� l�c ấy thuyết kinh đ� xong.
+ Tịnh uế chỉ hai : một l� ban đầu tại uế độ ở Linh Sơn, hai l� l�c c�c ph�n th�n Phật tập hợp chư Phật th� biến th�nh tịnh. C�ng với th�p vọt l�n tr�n kh�ng nữa, thế l� c� ba nơi.
b. Về thuyết (ph�p) chỉ ở hai :
+ Đầu ti�n mở hội Linh Sơn tr�n mặt đất để tuy�n thuyết về nhất thừa cho hạng nhị thừa.
+ Sau đ� th�p vọt l�n kh�ng, c�c ph�n th�n Phật tập hợp, Th�ch Ca v� Đa Bảo c�ng ở một t�a khuy�n tin kinh n�y cho tới cuối kinh, Phật bảo ai nấy trở về, việc thuyết kinh xong Phật mới xuống đất, sau đ� chẳng thuyết Kinh Ph�p Hoa nữa. Cho n�n biết rằng nơi thuyết ph�p chỉ c� hai.
Nay để n�u việc mở hội, n�n n�i đến th�nh n�i; cốt � n�u ra nơi chốn gi�o h�a. Phật n�i về h�a th�n Phật l� muốn khiến cả ba thừa đều vui vẻ ưa th�ch nhất thừa, thể hiện đức từ bi s�u sắc của Phật, thừa v� th�n đều diệu mầ�u, v� đ� c� thể thi h�nh việc gi�o h�a ngay tại nơi uế độ. Nếu n�u cao b�o th�n v� biểu hiện tịnh độ, th� sợ rằng ch�ng nhị thừa ngờ l� chẳng phải phần m�nh, v� chẳng thể tu được. Do đ� m� chỉ hiển thị uế xứ, h�a th�n.
*
�-Kinh văn : �C�ng với�ch�ng đại Tỳ kheo gồm một vạn hai ng�n người�.�
T�n rằng : đ� l� Ch�ng�th�nh tựu, th�nh tựu thứ hai trong bảy th�nh tựu.�
Ch�ng th�nh tựu được giải th�ch bằng năm m�n :�
Một l� tỏ r� lai� �,
Hai l� n�u r� quyền thực,�
Ba l� định r� nhiều� �t,
Bốn l� n�i r� thứ tự,�
�Năm l� giải� th�ch theo luận.
1. Lai � : (dụng � đến dự ph�p hội của ch�ng đại Tỳ kheo) c� năm :
1.1- Để chứng t�n, v� th�nh ch�ng gi�p v�o việc chứng minh rằng Kh�nh Hỷ (tức A Nan) được nghe ph�p l� đ�ng tin cậy. Điều ngờ của đại ch�ng c� ba : một l� ngờ rằng đ� l� lời Kh�nh Hỷ tự n�i, hai l� ngờ rằng đ� l� lời A Nan nghe người kh�c n�i lại, ba l� ngờ rằng đ� l� do người kh�c thuyết. Nay tỏ r� l� c�ng được nghe v� chứng nhận rằng kinh n�y l� đ�ng tin cậy. Tr� Độ luận n�i rằng : �n�i r� thời gian, nơi chốn v� người nghe l� cốt để cho người ta tin�.
1.2- Để n�u r� đức, như thi�n Đế th�ch c� chư thi�n v�y quanh, Đại phạm thi�n vương c� phạm ch�ng v�y quanh, nay n�u r� Ph�p vương c� chư th�nh v�y quanh.
1.3- Để khải thỉnh (Phật thuyết ph�p), c�ch l�m lợi lạc cho ch�ng sinh l� phải đ�p ứng điều mong muốn của họ m� thuyết ph�p theo tr�nh tự : trước n�i về nh�n sau n�i đến quả, Th�n l� thể hiện của quả, H�nh l� t�nh chất của nh�n, Thừa l� điều phải học.
Trong phẩm Phương Tiện, �ng Thu Tử, (tức X� Lợi Phất) ba lần thỉnh Phật thuyết về vấn đề Quyền Thực của c�c thừa, n�n đức Thế t�n đ� n�i r� khiến ch�ng sinh bỏ quyền cảnh m� lấy thực thừa.
Trong phẩm An Lạc Hạnh, ng�i Văn Th� cố thỉnh, ch�nh l� để n�i r� chẳng tu theo Quyền thừa m� h�nh theo Thực thừa.
Trong phẩm Thọ Lượng, ng�i Di Lặc ba lần thỉnh Phật n�i về vấn đề Quyền v� Thực của th�n, n�n đ� b�y tỏ phải bỏ quả quyền thừa m� cầu quả thực thừa.
Kinh n�i về nh�n duy�n để trừ ph�p mạn, nếu chẳng nh�n lời thỉnh m� thuyết ph�p th� kh� nảy sinh ra c�i t�m khao kh�t mong cầu. Cho n�n h�ng Thanh văn thỉnh Phật thuyết về cảnh nhất thừa, ch�nh l� nhằm v�o căn cơ của họ để khiến tỏ ngộ. Bồ t�t thỉnh Phật n�i về Hạnh v� Quả nhất thừa th� việc t�n th�n sự chứng (quả nhất thừa) v� c�i nh�n (của quả nhất thừa) cũng lợi cho họ.
1.4- Để đương cơ, người tho�i t�m Bồ Đề t�y theo ba căn kh�c nhau m� lĩnh ngộ, v� thế Phật phải thuyết giảng về nhất thừa tới ba lượt.
Khi đức Thế t�n thuyết phẩm Thọ Lượng v.v� th� h�ng Bồ t�t v� th�nh ch�ng lĩnh ngộ t�y theo từng loại căn cơ m� được �ch lợi kh�c nhau. Thanh văn ph�m phu xa l�a trần cấu ph�t t�m Bồ Đề, bậc th�nh trong hạng n�y hồi hướng đại thừa. Bồ t�t ph�m phu (những kẻ ph�m phu trong h�ng Bồ t�t) đều trừ được lưới nghi, chứng ngộ ch�n l�, đạt được th�nh quả. Bậc th�nh trong h�ng Bồ T�t chứng được V� sinh ph�p nhẫn sẽ được Bồ đề, cho n�n (Phật) v� ba loại căn cơ m� thuyết diệu ph�p n�y.
1.5- Để dẫn nhiếp, đương thời ch�ng Tỳ kheo v�n tập để dẫn nhiếp c�c ch�ng sinh kh�c, l�c đ� khiến họ sẽ ph�t t�m. Kinh tr�nh b�y đầy đủ điều tr�n để dẫn dắt ch�ng sinh thời nay ph�t t�m. Nếu kh�ng c� c�c bạn tốt hỗ trợ th� niềm tin thanh tịnh sẽ chẳng nảy sinh.
Phật Địa luận n�i rằng : �liệt k� ra h�ng Bồ t�t để gi�p cho sự vi�n m�n, liệt k� ra c�c hạng thi�n, long v.v� để chỉ quyến thuộc vi�n m�n�. C�i tịnh độ c�n thế huống chi l� uế độ.
Năm nghĩa tr�n đ�y đều l� của lai �.

2. N�u r� vấn đề Quyền v� Thực.
Phật Địa luận n�i rằng : trong một xứ uế độ hay tịnh độ của h�a Phật, th� Thanh văn l� thực, Bồ t�t l� quyền. Trong b�o độ th� Bồ t�t l� thực, Thanh văn l� quyền. Nay ở đ�y c� cả h�a v� b�o, t�y cơ ứng hiện hai thực, hai quyền.
Đầu ti�n liệt k� ra h�a Phật ở hội Linh sơn, trong n�y Bồ t�t l� quyền. Ch�ng sinh nh�n thấy thế giới ch�y rả v�o thời kiếp tận, nhưng thực sự th� c�i tịnh độ của Như Lai thường xuy�n an lạc, thọ lượng của Như Lai thực l� v� bi�n. C�c ch�ng Thanh văn ở c�i b�o độ của b�o th�n chẳng phải l� thực, huống chi l� Phật Đa Bảo, c�c Phật ph�n th�n đều l� h�a hiện. Như vậy th� biết r� c�i l� về B�o H�a, Quyền Thực.
Trong luận đ� n�i c� hạng h�a Thanh văn như �ng M�n Từ (tức Ph� L�u Na) v.v� Ngo�i ra c� c�c h�a ch�ng kh�c như Phật Đa Bảo, c�c ph�n th�n v.v�

3. Định r� nhiều �t.
3.1- L�c đầu c� 15 ch�ng :�
1) Cao danh đại đức ch�ng,�
2) V� danh đại đức ch�ng,�
3) T�n trọng chư ni ch�ng,�
4) Nội quyến chư ni ch�ng,�
5) Th�nh đức nan tư ch�ng,�
6) Đế th�ch chư thi�n ch�ng,�
7) Tam quang tứ vương ch�ng,
8) Nhị tự tại ch�ng,�
9) Sắc giới chư thi�n ch�ng,
10) Long ch�ng,
11) Khẩn Na La ch�ng,�
12) C�n Th�t B� vương ch�ng,�
13) A Tu La ch�ng,
14) Ca L�u La ch�ng,
15) Nh�n vương ch�ng.
3.2- L�c sau lại c� th�m s�u ch�ng :�
1) Đa Bảo,
2) Ph�n th�n,
3) Long cung,
4) Dũng xuất,
5) Diệu �m,�
6) Phổ Hiền.
C�c ch�ng n�y chia l�m c�c bộ đ�i : nghe ph�p chứng ph�p, h�nh ph�p tr� ph�p, thuyết ph�p hộ ph�p kh�c nhau.
3.3- Trong n�y c� s�u m�n kh�c :
1- Ba thừa kh�ng c� Độc gi�c. Độc gi�c phần lớn xuất hiện trong thế giới kh�ng c� Phật, tuy được hưởng gi�o ph�p đầy đủ, nhưng thời đ� kh�ng c� quả để m� chứng, n�n chẳng ở trong hội Ph�p Hoa n�y. Trong Kinh Nh�n Vương th� c� cả loại n�y. Văn dưới cũng tr�nh b�y r� l� c� quả Độc gi�c n�y.
2- Ba c�i kh�ng c� c�i V� sắc. A�nh s�ng Phật soi đến kẻ c� duy�n th� họ c� thể tới nghe ph�p. C�i đ� �nh s�ng soi chẳng tới, căn cơ cũng chẳng ch�n, bởi vậy chẳng tới. Kinh Nh�n Vương cũng n�i c� c�i đ�.
3- Năm nẻo kh�ng c� nẻo địa ngục. H�o quang Phật tuy soi đến, nhưng nẻo đ� v� duy�n n�n chẳng tới.�
Tới c� hai nghĩa (tức đủ hai điều kiện) : một l� s�ng soi, hai l� c� duy�n. Địa ngục d� được s�ng soi, nhưng chẳng c� duy�n th� cũng chẳng tới. C�n c�i V� sắc th� đều tối, bởi vậy n�n cũng chẳng tới. Nếu h�nh giả tu tập nhất thừa, th�n ắt ung dung; c�n ch�ng sinh ở địa ngục bị nỗi khổ bức b�ch, kh�ng c� l�c n�o rảnh rỗi m� tu tập.
Kinh Đ� La Ni vốn c� uy lực dẹp trừ mọi nỗi khổ, n�n địa ngục cũng tới. Kinh n�y tiến thiện, nẻo địa ngục ấy kh�ng được rảnh rỗi, n�n ch�ng chẳng tới. Sở dĩ h�o quang của Phật soi tới địa ngục l� để ch�ng sinh ở đ�, ch�n nơi đ� thấy h�o quang Phật th� ph�t t�m Bồ đề n�n khỏi khổ.
4- Bốn ch�ng kh�ng c� Ưu b� tắc, Ưu b� di. Trong uy nghi th�nh tựu ở dưới đều liệt k� đầy đủ. Đ�y l� đoạn mở đầu của kinh văn n�n lược đi.
5- T�m bộ kh�ng c� Dạ Xoa v� Ma Hầu La Gi�. Dưới đều c� đủ.
6- Hai vua kh�ng c� vua Chuyển Lu�n th�nh vương, chỉ c� tiểu vương. Dưới đều c� đủ.
Ba thứ kh�ng c� cuối c�ng n�y, sẽ n�u sau trong phần n�i về uy nghi th�nh tựu.�

4.� N�i r� thứ tự.
C�c ch�ng ban đầu chia l�m bốn loại : một l� Thanh văn ch�ng, hai l� Bồ t�t ch�ng, ba l� B�t bộ ch�ng, bốn l� Chư vương ch�ng. Hoặc xếp thứ tự từ nội hộ đến ngoại hộ :
4.1- Trong nội hộ, th� thứ tự từ Thanh văn đến Bồ t�t. Trong Thanh văn th� thứ tự từ Tăng đến Ni. Trong Tăng th� từ hạng hữu danh đến hạng v� danh. Trong Ni th� từ hạng t�n trọng đến hạng quyến thuộc.
4.2- Trong ngoại hộ th� từ B�t bộ đến vua người. Trong B�t bộ th� xếp thứ tự từ thi�n đến phi thi�n. Trong chư thi�n th� từ loại địa cư đến loại kh�ng cư. Trong loại địa cư th� theo thứ tự từ vua đến quan. Trong loại kh�ng cư th� từ hạng phi thiền chủ đến thiền chủ.
4.3- Thứ tự c�c ch�ng sau đ� th� từ :�
1)� Chứng ph�p ch�ng,�
2)� Khai th�p ch�ng,
3)� Kinh lợi quảng đại ch�ng,
4)� Tr� ph�p v� bi�n ch�ng,
5)� Tha phương h�nh ph�p ch�ng,�
6)� Tha phương khuyến tr� ch�ng.
4.4- L� do xếp Thanh văn trước Bồ t�t : trong c�c ch�ng ban đầu, Thanh văn ở trước, Bồ t�t ở sau, điều n�y Phật Địa luận tuy c� giải th�ch, nhưng nay c� bốn � giải th�ch như sau:
1) H�nh tướng kh�c nhau : Thanh văn xuất gia h�nh giống chư Phật, Bồ t�t chẳng thế.
2) Xứ c� xa gần : Thanh văn gần Phật, Bồ t�t xa Phật.
3) Giới đức kh�c nhau : Thanh văn xuất gia tr� giới xuất gia; Bồ t�t chẳng thế v� phải t�y loại m� h�a sinh.
4) V� muốn khiến cho Bồ t�t bỏ th�i ki�u mạn đối với Thanh văn.
Song Kinh Lăng nghi�m, Kinh La Ma Gi�, Kinh Cự L�u Vương, Kinh H�a Lưu, Kinh Đại Ngũ Trược đều xếp Bồ t�t trước, Thanh văn sau, l� v� căn cứ v�o đức lớn hay nhỏ m� xếp thứ thự trước sau.

5. Giải th�ch theo luận.
Luận giải th�ch trong Ch�ng th�nh tựu c� bốn m�n: Số th�nh tựu, H�nh th�nh tựu, Nhiếp c�ng đức th�nh tựu, Uy nghi chư ph�p trụ th�nh tựu.
5.1- Số th�nh tựu :
C� nghĩa l� đại ch�ng nhiều v� số. N�i chung th� l� v� số, nhưng luận lại n�u ri�ng từng hạng, n�n n�i rằng c� 1.200 đại Tỳ kheo ch�ng.
5.2- H�nh th�nh tựu, c� bốn :
- Một l� c�c Thanh văn tu hạnh tiểu thừa dựa v�o việc khất thực v.v� m� tự nu�i sống, gọi t�n l� Tỳ kheo v.v�
- Hai l� Bồ t�t tu hạnh đại thừa, muốn gi�c ngộ v� l�m lợi lạc cho lo�i hữu t�nh, được gọi t�n Bồ Đề T�t Đỏa.
- Ba l� Bồ t�t nhờ lực thần th�ng t�y thời thị hiện, nay tu hạnh đại thừa như nh�m 16 người gồm Bạt Đ� B� La v.v� , c� đủ mọi sự kh�ng thể nghĩ b�n của Bồ t�t, do bất định n�n c� thể thị hiện th�nh h�nh bốn ch�ng chư Ưu b� tắc v.v� , n�i l� Bồ t�t.
- Bốn l� người xuất gia c� uy nghi nhất định, chẳng giống Bồ t�t, do uy nghi nhất định đ� n�n gọi l� Tỳ kheo.
5.3- Nhiếp c�ng đức th�nh tựu :
Đ� l� 16 c�u t�n th�n c�ng đức Thanh văn, 13 c�u t�n th�n c�ng đức Bồ t�t. Song trong bản luận chẳng n�u ri�ng từng loại v� văn nghĩa đ� r�.
5.4- Uy nghi như ph�p trụ th�nh tựu :
Tức l� c�u �bấy giờ Thế t�n c� bốn ch�ng v�y quanh� v.v� n�i r� tướng bốn ch�ng đ� nhiễu Phật, uy nghi cung k�nh, nghe ph�p m� trụ. Tuy việc ai nấy đều lễ Phật cũng l� uy nghi, nhưng chẳng phải l� tướng nghe ph�p, n�n ở đ�y kh�ng n�i.
Trong 15 ch�ng gồm c� ba loại� :�
a) Loại Bồ t�t Thanh văn đủ bốn th�nh tựu.�
b) Loại hữu học, v� học v� Tỳ kheo ni chỉ c� ba th�nh tựu, v� chẳng khen đức.
c) Ngo�i ra chư thi�n v.v� chỉ c� hai th�nh tựu, kh�ng hạnh kh�ng đức.
Luận n�i rằng : trong Ch�ng th�nh tựu, l� ra c� bốn th�nh tựu, nhưng chẳng n�i mỗi thứ đều đủ cả bốn loại. Song trong kinh thuyết minh về Ch�ng th�nh tựu c� hai đoạn :
- Đoạn đầu thuyết minh t�ch bạch về 15 ch�ng.
- Đoạn sau thuyết minh về uy nghi.�
Trong đoạn đầu lại c� hai : đầu ti�n liệt k� ra c�c ch�ng, sau đ� n�i r� ai nấy lễ Phật rồi lui ra.
Trong 15 ch�ng lại chia� l�m hai : đầu ti�n n�i r� nội hộ ch�ng, sau đ� n�i r� ngoại hộ ch�ng.
- Nội hộ ch�ng c� hai : đầu ti�n kể r� Thanh văn, sau đến Bồ t�t.�
- Thanh văn c� hai : đầu ti�n n�i r� Tỳ kheo, sau mới kể đến ni ch�ng.
- Trong Tỳ kheo c� hai loại : đầu ti�n l� loại cao đức hữu danh, sau đ� l� đến loại đại đức v� danh.
- Trong loại đầu c� ba :�
1/- N�u loại n�u số.
2/- T�n th�n c�ng đức.
3/- Kể t�n.
Loại đầu n�y c� hai th�nh tựu : một l� số, hai l� h�nh.
C�ng với (dữ) : c�� nghĩa l� gồm, gộp, c�ng, với. Ng�i Long Thụ giải th�ch rằng : c�ng một xứ, một thời, một t�m, một giới, một kiến giải, một đạo giải tho�t như nhau th� gọi l� �c�ng� (cộng).
Đại Tỳ kheo : Tr� Độ luận n�i rằng : c� ba nghĩa� để giải th�ch chữ đại : tối đại trong c�c ch�ng, đại chướng ngại đoạn, đại nh�n cung k�nh.
Ng�i Ch�n Đế c� ba c�ch giải th�ch :�
1) Thắng đại : l� loại ưu thắng trong số hữu học v� v� học.�
2) Thể đại : c�ng đức tr� tuệ cực cao rộng.�
3) Số đại : một vạn hai ng�n người nay gồm c� s�u:
1/-� Số đại.
2/-� Ly đại, v� đoạn được đại chướng ngại.�
3/-� Vị đại, v� l� A la h�n.
4/- Đức đại, v� như kinh đ� n�i.
5/-� Danh đại, v� danh tiếng vang xa.�
6/-� Thức đại, v� l� tri thức của đại nh�n,� đại ch�ng.
Tiếng Phạm l� Bật S�, phương n�y phi�n �m l� Tỳ kheo, v� c� đủ năm nghĩa, bởi vậy chẳng dịch th�nh tiếng H�n :
1) Bố ma (khiến ma phải sợ), v� l�c mới xuất gia đ� khiến cung ma chấn động.�
2) Khất sĩ, v� sau khi xuất gia rồi th� khất thực�
tự sống.
3) Tr� tịnh giới, v� dần dần gia nhập Tăng số, phải tr� giới.�
4) Tịnh mệnh, v� đ� thụ được giới rồi th� ba nghiệp khởi l�n đều xuất ph�t từ kh�ng tham, chẳng dựa v�o tham lam gian t� m� nu�i mạng sống.
5) Ph� �c, v� y v�o đạo th�nh dần dần diệt được phiền n�o.�
Ch�ng : tức l� Tăng� vậy.
L� v� Sự hai thứ ấy h�a hợp với nhau th� gọi l� Ch�ng. Ba người trở l�n th� gọi l� Tăng.
*
-Kinh văn : �...Đều l� A la h�n�� tới� �...t�m được tự tại�.�
T�n rằng : đoạn n�y t�n th�n c�ng đức kinh c� s�u c�u, trong bản mới dịch v� bản luận cũ c� 16 c�u rằng : �...Đều l� A la h�n c�c lậu đ� hết, kh�ng c�n phiền n�o, được ch�n tự tại�.
Luận rằng : �t�m được tự tại, t�m kh�o giải tho�t, tuệ kh�o giải tho�t�. Luận n�i rằng: �kh�o được t�m tuệ giải tho�t như ngựa điều tuệ�.�
Luận rằng : �t�m kh�o điều phục cũng như rồng lớn đ� l�m việc phải l�m, đ� lo việc phải lo, vứt c�c g�nh nặng, đạt được lợi m�nh, hết chư hữu kết, ch�nh tr� giải tho�t�. Luận rằng : �kh�o được ch�nh tr� giải tho�t� tới �t�m tự tại� l� đệ nhất cứu c�nh.
Luận c� ba c�ch giải th�ch :
- Một l� Thượng thượng khởi m�n.
- Hai l� Tổng biệt tướng m�n.
- Ba l� Nhiếp thủ sự m�n.
1. Thượng thượng khởi m�n :
C� nghĩa l� do c�u tr�n n�n c�u dưới mới được khởi; Hoặc do c�u dưới, c�u tr�n mới khởi; Sự khởi ấy chẳng phải l� duy nhất n�n gọi l� Thượng thượng khởi.
Luận d�ng c�u thứ hai để giải th�ch c�u thứ nhất, n�i : �c�c lậu đ� hết, n�n gọi l� A la h�n�, tức l� Luận n�i rằng: �phải vĩnh viễn trừ được giặc phiền n�o rồi, n�n mới gọi l� A la h�n�.
Luận d�ng năm m�n để ph�n biệt �Lậu� :
1.1) Giải th�ch t�n gọi chung.
C�c luận đều n�i rằng phiền n�o hiện h�nh khiến t�m li�n tục r� rỉ t�n loạn chẳng dứt th� gọi l� lậu, như chậu r�, nh� dột, rất đ�ng ch�n gh�t, chỗ hư hỏng hoen ố rộng, bị lỗi lầm ch� tr�ch, n�n gọi t�n l� Lậu. Đ�y l� chỉ phiền n�o hiện h�nh, v� kh�ng c�n phiền n�o nữa đ� mới l� chủng tử, n�n căn cứ v�o thực tế m� gọi t�n chung như vậy.
1.2) Liệt k� t�n gọi c�c loại lậu.
Lậu c� ba loại : một l� dục lậu, hai l� hữu lậu, ba l� v� minh lậu.
1.3) Xuất thể (n�i r� thể của lậu).�
Dục giới, Kiến đạo c� 40 phiền n�o, v� Tứ đế, mỗi đế đều đủ 10 phiền n�o, cộng với s�u của Tu đạo l� tham, s�n, mạn, v� minh, bi�n kiến, th�n kiến. Trong đ� trừ đi 5 v� minh (lậu), c�n lại l� 41 căn bản phiền n�o, gộp với 20 t�y hoặc, gồm phẫn, hận v.v...� đều gọi l� dục lậu.
Sắc giới, V� sắc giới v� kh�ng c� s�n, n�n mỗi giới c� 41, trong đ� mỗi giới trừ đi 5 si, gộp lại l� 72 căn bản phiền n�o, cộng với xiểm, cuống (n�i dối) của Sắc giới v� ki�u của cả hai giới, th�m với 4 tiểu t�y hoặc, 16 đại t�y phiền n�o ở đấy, th� gọi l� hữu lậu.
1.4) Ly hợp phế lập (chỉ việc t�ch, gộp, đặt bỏ t�n gọi c�c lậu).�
C�i Dục giới chỉ l� T�n địa, chỉ l� Hữu lậu địa, l� th�ng Ngũ th� địa, Cụ tứ sinh địa, l� Bất thiện hữu ph� v� k� nhị t�nh hoặc địa, bởi vậy lập ri�ng l� một dục lậu.�
C�c c�i tr�n đều định, th�ng V� lậu địa. Phiền n�o ở một nẽo, một đời, một t�nh, do đ� lập gộp lại th�nh một hữu lậu.
V� minh lực tăng th�ng suốt cả hai loại tương ưng v� bất cộng, l� chỗ dựa của hai loại tr�n, v� c� đủ 11 sự hơn hẳn, n�n t�ch ra khỏi c�c hoặc m� đặt th�nh v� minh lậu.
1.5) R� được l� do đặt t�n c�c lậu.
Tuy biết rằng hết thảy mọi phiền n�o của ba c�i lẽ ra đều được gọi l� hữu lậu. Lậu ở tam hữu (chỉ sự lu�n hồi sinh tử trong tam giới) v� l� lậu của hữu (chỉ sự sinh tử), n�n phiền n�o ở c�i dưới phần nhiều duy�n theo dục m� khởi l�n, bởi thế căn cứ theo t�nh trội n�y m� gọi t�n l� dục lậu.
C�c hoặc ở c�i tr�n kh�ng c� t�nh trội g� kh�c, n�n chỉ căn cứ v�o bản danh m� gọi l� hữu lậu.
V� minh kh�ng lấy ph�p kh�c m� đặt t�n, muốn n�u r� h�nh tướng của tự th�n n�, n�n gọi l� v� minh lậu. Lậu n�y chẳng phải chỉ c� một, n�n gọi l� chư lậu (c�c lậu) .
Song theo s�ch Du Gi� th� c� c�ch giải th�ch kh�c, v� văn rườm n�n tạm dừng.
- Lấy c�u thứ 4 giải th�ch c�u thứ 2, n�i rằng : �chứng đắc ch�n tự tại, n�n gọi l� c�c lậu đ� hết. Do chứng được ch�n v� vi, lậu hết, được tự tại n�n gọi l� c�c lậu hết�.
Lấy c�u thứ 2, thứ 3 giải th�ch c�u thứ 4, n�i rằng : �v� hết, kh�ng c�n phiền n�o nữa, n�n gọi l� đắc ch�n tự tại�.�
Hết c� nghĩa l� c�c lậu đ� hết. Kh�ng c� phiền n�o c� nghĩa l� kh�ng c�n phiền n�o nữa. V� kh�ng c� hiện chủng hoặc, n�n đắc ch�n tự tại.
Cũng c� bản n�i l� : �v� kh�ng c� phiền n�o n�n gọi l� đắc ch�n tự tại� v� kh�ng c� chữ hết (tận). Chỉ d�ng c�u thứ 3 để giải th�ch c�u thứ 4.�
Th�m nữa c�n d�ng c�u thứ 5, thứ 6 để giải th�ch c�u thứ 4 rằng : �v� kh�o được t�m giải tho�t, kh�o được tuệ giải tho�t n�n gọi l� được ch�n tự tại�. V� l�a được Định chướng, n�n gọi l� t�m giải tho�t. V� l�a được T�nh chướng, n�n gọi l� tuệ giải tho�t.
Th�m nữa, l�a được v� minh, tham �i v.v... th� gọi l� tuệ giải tho�t. V� t�m tương ưng kia l�a được phược, n�n gọi l� t�m giải tho�t. Do l�a được hai thứ đ�, chứng được v� vi, n�n được ch�n tự tại.
- Lấy c�u thứ 2 giải th�ch c�u thứ 3 rằng : �v� xa l�a năng kiến v� sở kiến, n�n gọi l� kh�ng c�n phiền n�o�. Chỉ lấy chủng tử l�m thể của phiền n�o, xa được c�i năng kiến, c� nghĩa l� l�a được tương ưng phược. L�a được c�i sở kiến tức l� l�a được sở duy�n phược. V� l�a được hai phược của c�c lậu hiện h�nh, n�n gọi l� kh�ng c�n phiền n�o.
Hoặc c�n giải th�ch đơn thuần rằng : �năng kiến đ� l� t�m chấp ng�, sở kiến l� sở chấp ng�. Do kh�ng c� c�i t�m năng chấp ng� kiến, cho n�n c�i tướng sở chấp ng� đương nhi�n cũng chẳng xuất hiện, đ� gọi l� l�a nhị kiến�. Hết c�c lậu n�i tr�n th� gọi chung l� v� phiền n�o. V� phiền n�o đ�y l� kh�ng c�n ng� kiến, v� ng� kiến l� nguồn gốc sinh ra c�c lậu, cho n�n cũng chẳng tr�i nhau.
- Lấy c�c c�u thứ 5, thứ 6 giải th�ch cho c�u thứ 7 th� n�i rằng : �v� kh�o được t�m tuệ giải tho�t n�n gọi l� t�m kh�o điều phục, n�n như con ngựa hay, t�nh n� điều thuận�.
- Lấy hai c�u thứ 9, thứ 10 giải th�ch cho c�u thứ 8, n�i rằng : �cũng như rồng lớn, đi tr�n c�c đường dữ m� như tr�n đường bằng phẳng kh�ng hề vướng mắc, đường cần phải đi th� cứ đi, nơi cần phải đến th� đ� đến�. Cho n�n kinh mới (dịch) n�i rằng : �đ� l�m việc phải l�m, đ� lo (liệu) việc phải lo, cho n�n giống như rồng lớn�. Do đ� l�m Đạo đế, đ� đầy đủ Diệt đế, bởi vậy như rồng. Như rồng (c�) uy đức tuy dạo nơi sinh tử hiểm trở cũng như đi tr�n đường bằng phẳng kh�ng hề c� vướng mắc kh� khăn g�, được tự tại trong sinh tử, v� nh�n quả sinh tử đều đ� hết, Diệt (đế), Đạo (đế) đều đ� vi�n m�n.
Luận giải th�ch ri�ng c�u thứ 9 như sau : �việc cần l�m th� đ� l�m, rồng lớn trong lo�i người đ� đối trị, h�ng phục được kẻ th� địch l� phiền n�o, v� Đạo đế vi�n m�n, n�n c� thể h�ng phục được kẻ th� địch l� Tập đế phiền n�o�.
Luận giải th�ch ri�ng c�u thứ 10 n�i : �việc cần l�m đ� lo liệu xong c� nghĩa l� chẳng c�n t�i sinh nữa, v� như sự tương ưng đ� l�m xong, Khổ đế đ� hết, Diệt đế đ� m�n�.
- Lấy c�u 9, c�u 10 giải th�ch c�u 11, n�i : �l�a c�c g�nh nặng c� nghĩa l� đ� l�m c�c việc cần l�m, đ� lo xong c�c việc phải lo, v� g�nh nặng của lần sinh sau đ� l�a bỏ�. Do Diệt, Đạo vi�n m�n đ� bỏ c�c ph�p sinh tử của hậu th�n, đ� gọi l� vứt g�nh nặng.�
- Lấy c�u 11 giải th�ch c�u 12 n�i : �đạt được lợi m�nh c� nghĩa l� v� vứt bỏ g�nh nặng, chứng được Niết B�n, th� coi Niết B�n l� lợi m�nh�.
- Lấy c�u 12 giải th�ch c�u 13 n�i : �hết được chư hữu kết c� nghĩa l� đ� đạt được lợi �ch của m�nh, v� đoạn trừ được c�i nh�n của c�c phiền n�o. Phiền n�o l� nh�n của sinh tử, n�n gọi l� hữu kết, đ� l� kết của tam hữu�. V� đ� đạt được lợi �ch của m�nh l� Niết b�n, bởi vậy c� thể hết được kết của tam hữu.
Nh�n của sinh tử c� thể h�a hợp, khổ c� thể kết, n�n gọi l� kết. Kết n�y c� ch�n loại: �i kết, huệ kết, mạn kết, v� minh kết, nghi kết, kiến kết, thủ kết, tật kết, xan kết. Do ch�n loại n�y thường xuy�n xuất hiện, tổn n�o Tự, Tha, g�y n�n c�c nỗi khổ, n�n lập ri�ng th�m m� gọi l� kết.
- Lấy c�u 2 giải th�ch c�u 14, n�i rằng : �ch�nh tr� giải tho�t c� nghĩa l� v� c�c lậu đ� hết. V� c�c lậu hết, n�n ch�nh tr� c� thể chứng được v� vi giải tho�t gọi l� Tr� giải tho�t�.
- Giải th�ch ri�ng c�u 15 n�i : �đạt đến t�m tự tại c� nghĩa l� thiện xảo tr� vượt qua Kiến đạo, Tu đạo�. V� trụ ở Kiến đạo Tu đạo, th� t�m vẫn chưa tự tại, vẫn c�n c� hoặc. Do th�nh được c�c c�u tr�n, n�n tới địa vị V� học đạo mọi hoặc đều hết, t�m được tự tại.
- Lấy c�u 14 giải th�ch c�u 16 n�i : �đệ nhất cứu c�nh c� nghĩa l� v� kh�o được ch�nh tr� t�m giải tho�t, kh�o được c�c c�ng đức như thần th�ng, V� Tr�nh tam muội v.v... n�n trở th�nh bậc Thanh văn đ�o bỉ ngạn (sang tới bờ b�n kia � chỉ sự gi�c ngộ, giải tho�t).
Căn cứ v�o luận văn tr�n th� chỉ c� ba c�u lấy dưới giải th�ch tr�n, gọi l� Thượng khởi, đ� l� lấy c�u 2 giải th�ch c�u 1, lấy c�u 4 giải th�ch c�u 2, lấy c�u 9 c�u 10 giải th�ch c�u 8. Ở đ�y lấy sở khởi gọi l� khởi. Thượng tức khởi th� gọi l� Thượng khởi. Nếu năng khởi gọi l� khởi, th� khởi của c�u thượng gọi l� Thượng khởi. Loại n�y chẳng phải chỉ một th� gọi l� Thượng thượng khởi.
Theo luận th� c� bảy c�u lấy c�u tr�n giải th�ch c�u dưới gọi l� Thượng khởi, đ� l� :�
Lấy c�u 2 giải th�ch c�u 3,�
Lấy c�u 5 c�u 6 giải th�ch c�u 7,
Lấy c�u 9 c�u 10 giải th�ch c�u 11,
Lấy c�u 11 giải th�ch c�u 12,�
Lấy c�u 12 giải th�ch c�u 13,
Lấy c�u 3 giải th�ch c�u 14,
Lấy c�u 14 giải th�ch c�u 16.
Ở đ�y lấy năng khởi gọi l� khởi, c�u �Thượng tức l� khởi� th� gọi t�n l� Thượng khởi. Nếu lấy sở khởi gọi l� khởi, th� c�u tr�n gọi l� Thượng khởi, loại n�y chẳng phải chỉ một th� gọi l� Thượng thượng khởi.�
Theo luận th� chỉ c� ba c�u được giải th�ch đơn độc, đ� l� c�c c�u 9, 10, 15. Hoặc c�u 3 cũng l� c�u được giải th�ch đơn độc. C� hai c�u kh�ng giải th�ch đ� l� c�c c�u 5, 6. C� một c�u lấy tr�n giải th�ch dưới, cũng lấy dưới giải th�ch tr�n, đ� l� c�u 4.
Tổng thuyết tụng rằng :
� Dưới giải tr�n c� ba.�
�Tr�n giải dưới c� bảy.�
�Ba đơn, hai chẳng giải�
�Một th�ng suốt tr�n dưới.��
Hoặc :
� Tr�n giải dưới c� s�u,�
�Bốn đơn, hai chẳng giải.��
Nay theo kinh văn n�y, trong 16 c�u, chỉ t�m lại c� 6 c�u :
- Lấy dưới giải tr�n c� một c�u, đ� l� lấy c�u �c�c lậu đ� hết� để giải th�ch c�u tr�n �đều l� A la h�n�.
- Lấy tr�n giải dưới c� hai c�u, đ� l� lấy c�u �c�c lậu đ� hết� để giải th�ch c�u �kh�ng c�n phiền n�o�, lại lấy c�u �đạt được lợi �ch của m�nh� để giải th�ch c�u �hết chư hữu kết�. C�n c�c c�u kh�c c� nghĩa ho�n chỉnh, n�n lấy ngay c�u đ� m� tự giải th�ch.
Lậu : như tr�n đ� giải� th�ch, chỉ kể hết thảy phiền n�o hiện h�nh.
C�c lậu n�y đ� hết, th�� gọi l� A la h�n : tức l� n�n lấy c�i nghĩa �vĩnh viễn diệt trừ được giặc phiền n�o� m� giải nghĩa từ A la h�n. Cho n�n nhập Thập địa, được gọi l� A la h�n.
Luận n�i rằng : xa l�a năngKh�ng c�n phiền n�o� kiến, sở kiến n�n gọi l� kh�ng c�n phiền n�o. Phiền n�o chủng tử được gọi t�n l� phiền n�o. Đ�y c� thể do vị đ� đ� l�a được cả hai thứ phược : Sở duy�n tương ưng hiện h�nh, c�c lậu đều hết, kh�ng c�n c� phiền n�o chủng tử để m� c� thể đoạn trừ nữa, cho n�n gọi l� xa l�a năng kiến, sở kiến. Hoặc tổng lậu hết, biệt chấp cũng diệt, n�n xa l�a nhị kiến v� gọi l� kh�ng c�n phiền n�o.
C�n nữa (Phục) : c� nghĩa l� lặp lại (Tr�ng).� Chủng tử đoạn, n�n kh�ng c�n sinh ra nữa. Do đoạn trừ được ph�p sinh tử lưu chuyển, n�n gọi l� vứt g�nh nặng, cho n�n c� thể đạt được lợi �ch của m�nh l� chứng Niết b�n.
* Chữ đ�i đọc �m đ�i, giải th�ch đ�ng bản �m, nghĩa như chữ ch� [ 至�� ], chữ cập [ 及�� ].(c� nghĩa l� tới, đạt tới).�
Do đạt được lợi �ch của m�nh l� chứng Hữu dư Niết b�n, n�n c� thể vĩnh viễn tận trừ được c�i nh�n của ba c�i, tức cửu kết phiền n�o.�
Do lậu đ� hết như n�i ở tr�n, m� c� bốn c�u dưới đ�y : �bậc A la h�n đ� kh�o vượt Kiến đạo, Tu đạo tr�, n�n t�m được tự tại. L�a T�nh sự chướng, t�m giải tho�t m�n, cũng được gọi l� t�m được tự tại�. Lời văn n�y đ� thiếu s�t n�n chẳng thể lần lượt theo luận m� giải th�ch. Nhưng n�i chung c� thể lấy đại � của luận m� giải th�ch kinh văn. C�c bậc tr� giả n�n tự m�nh xem x�t cho kỹ.

2. Tổng biệt tướng m�n.
Chỉ c�u �đều l� A la h�n� l� Tổng tướng m�n. C�n lại l� 15 c�u kh�c l� Biệt tướng m�n.
A la h�n : t�n chung c�� nghĩa l� Ứng.
Ứng c� 15 nghĩa, đ� l� từ c�u �c�c lậu đ� hết� trở xuống :
1) Ứng thụ c�c thứ cung k�nh c�ng d�ng, như đồ ăn thức uống v.v... tức l� c�c lậu đ� hết, đ�ng l�m ruộng ph�c.
2) Ứng c�ng đại ch�ng, gi�o h�a hết thảy, v� kh�ng c�n phiền n�o, l�a hẳn lợi danh.
3) Ứng nhập tụ lạc th�nh ấp v.v... v� chứng đắc ch�n tự tại, chẳng bị dục cảnh l�i k�o, m� hoặc.
4) Ứng h�ng phục ngoại đạo v.v... v� t�m kh�o giải tho�t, đầy đủ tr� tuệ biện t�i.
5) Ứng với việc d�ng tr� tuệ quan s�t ph�p một c�ch mau ch�ng, v� tuệ kh�o giải tho�t, hiểu r� c�c ph�p.
6) Ứng với việc thuyết ph�p chẳng chậm chẳng nhanh, v� như ph�p tương ưng chẳng sinh mỏi mệt, như ngựa Điều tuệ kh�o xứng t�m vậy.
7) Ứng với việc tĩnh tọa ở chỗ thanh nh�n, c�c thứ gi�p cho cuộc sống như đồ ăn thức uống, quần �o trang phục v.v... thảy đều chẳng hề t�ch tụ, �t muốn biết đủ, v� giống như rồng lớn l�a chỗ nhốn nh�o.
8) Ứng với việc một mực tu h�nh thiện hạnh, chẳng chấp trước c�c thứ thiền, việc cần l�m đ� l�m, thường xuy�n tinh tiến tu tập.
9) Ứng h�nh Kh�ng th�nh hạnh, v� đ� lo liệu việc phải lo liệu, chẳng c�n c� ng�, ng� sở.
10) Ứng h�nh V� tướng th�nh hạnh, v� đ� vứt c�c g�nh nặng, qu�n được Diệt l�.
11) Ứng h�nh V� nguyện th�nh hạnh, v� đ� đạt được lợi �ch của m�nh, chẳng nguyện sinh tử.
12) Ứng với việc h�ng phục thiền định thế gian, tịnh t�m chẳng sinh chấp trước v�o thiền vị của nhị giới (chỉ Dục giới v� Sắc giới) v� c�c hữu kết đều đ� hết, thậm ch� chẳng sinh �i vị đối với thiền định của nhị giới.
13) Ứng với việc khởi Chư th�ng th� thắng c�ng đức, ch�nh tr� giải tho�t, v� giải tho�t tức l� thần th�ng.
14) Ứng với việc đạt tới đệ nhất nghĩa c�ng đức, v� đạt tới mức t�m tự tại, chứng được v� vi.
15) Ứng như thực tri, c�ng ch�ng sinh được c�c c�ng đức, v� đ� l� đệ nhất cứu c�nh để l�m lợi �ch cho hết thảy ch�ng sinh, v� Ba la mật đa Thanh văn rộng độ ch�ng sinh khiến c�ng lợi m�nh, được c�c c�ng đức.
C�u thứ 8 tu h�nh kh�ng ngừng, c�u thứ 12 đối với thiền chẳng chấp trước, đ� l� hai m�n Biệt �. Sợ ch�n văn rườm r�, n�n chỉ phối hợp c�c c�u với nhau m� giải th�ch một c�ch sơ lược. � nghĩa trong đ�, cứ theo sự giải th�ch c� thể biết r�.
Ứng thuyết tụng rằng :
Thụ, Tương, Nhập, H�ng, Dĩ.
Trung, Tĩnh, H�nh thiện hạnh.
Kh�ng, V� tướng, V� nguyện.
Phục, Khởi, Đ�o, Thực tri.
S�u c�u trong kinh chỉ c� c�u thứ 1 trong 15 c�u tr�n đ�y l� chỉ việc ứng thụ diệu c�ng. C�u thứ 2 ứng tương đại ch�ng gi�o ho�. C�u thứ 11 ứng h�nh v� nguyện th�nh hạnh. C�u thứ 12 ứng h�ng phục thế gian thiền tịnh t�m. C�u thứ 14 ứng đ�o đệ nhất nghĩa, lần lượt phối hợp với năm c�u dưới v� c�u đầu �A la h�n� l� c�u chung (Tổng c�).

3. Nhiếp thủ sự m�n
D�ng 15 c�u m� nhiếp thủ 10 loại Sự c�ng đức để thị hiện quả Khả thuyết v� quả Bất khả thuyết. Trong n�y � n�i : trong 15 c�u nhiếp 10 loại Sự c�ng đức để n�i r� quả m� A la h�n chứng được c� quả hữu vi Khả thuyết v� quả v� vi Bất khả thuyết ; Quả trước l� quả th�, hữu tướng ; Quả sau l� quả tế, v� tướng, hai quả kh�c nhau.
Dưới đ�y l� 10 Sự c�ng đức t�y ứng m� phối hợp:
1) Nhiếp thủ đắc c�ng đức, c� hai c�u. Đ� l� c�c c�u �c�c lậu đ� hết, kh�ng c�n phiền n�o�. Nếu hai hoặc l� Triền v� T�y mi�n c�n tồn tại, th� chẳng thể nhiếp thủ c�ng đức. V� hai hoặc tr�n ti�u vong, n�n mới c� thể nhiếp thủ c�ng được c�ng đức.
2) Nhiếp thủ chư c�ng đức, c� ba c�u. Đ� l� c�c c�u: �được ch�n tự tại, t�m kh�o giải tho�t, tuệ kh�o giải tho�t�. Trong ba c�u n�y, c�u �được ch�n tự tại� chỉ c�ng đức h�ng phục thế gian. T�m của thế gian chẳng được tự tại, bị nhiều thứ hoặc quấy nhiễu. Do được ch�n tự tại n�n trừ hẳn được c�c hoặc khỏi bị quấy nhiễu. Hai c�u �t�m kh�o giải tho�t, tuệ kh�o giải tho�t� chỉ c�ng đức h�ng phục học nh�n xuất thế gian, v� học nh�n chưa l�a được hai phược.
3) Nhiếp thủ bất vi c�ng đức, c� một c�u �t�m kh�o điều phục�. V� t�y thuận gi�o hạnh của Như Lai giống như lương m� lu�n phục t�ng theo � người.
4) Nhiếp thủ thắng c�ng đức, c� một c�u �cũng như rồng lớn� c� uy linh lớn, thần lực vi�n m�n n�n giống như rồng.
5) Nhiếp thủ sở ưng t�c thắng c�ng đức, c� một c�u. Đ� l� c�u �phải l�m việc cần l�m�. V� việc cần phải l�m l� theo đ�ng ph�p m� c�ng d�ng, cung k�nh, t�n trọng Như Lai. Chẳng phải l� T�i c�ng d�ng gọi l� việc cần phải l�m, m� ch�nh h�nh ph�p c�ng d�ng đ� mới l� việc phải l�m. C�c vị đ� đều đ� l�m Đạo đế ph�p hạnh n�y c�ng d�ng Phật.
6) Nhiếp thủ m�n t�c c�ng đức, c� một c�u. Đ� l� c�u �đ� lo liệu xong việc phải lo liệu�, v� đ� đầy đủ học địa. Học địa đầy đủ cả rồi n�n đắc đạo đế vi�n m�n.
7) Nhiếp thủ qu� c�ng đức, c� ba c�u. Đ� l� c�c c�u �vứt c�c g�nh nặng, đạt được lợi m�nh, hết c�c hữu kết�. V� c�u đầu chỉ r� đ� vượt qua được �i, v� g�nh nặng sinh tử kh�ng g� nặng hơn l� tham �i, nay đ� vượt được. C�u sau � n�i đ� vượt qua được sự cầu mệnh c�ng d�ng cung k�nh. C�c sự cầu c�ng d�ng cung k�nh đều để gi�p cho mệnh. Nay đ� được lợi m�nh, đ� chứng Niết b�n, đ� vượt qua th�i v� t� mệnh m� cầu lợi dưỡng. C�u sau � n�i đ� vượt qua được thượng hạ giới, v� đ� vượt qu� học địa.
Hữu kết : chỉ cửu kết. Nay đ� vượt qua địa vị hạng hữu học, vượt qua thượng hạ giới, n�n hết c�c hữu kết.�
8) Nhiếp thủ thượng thượng c�ng đức , c� một c�u. Đ� l� c�u �ch�nh tr� giải tho�t�. Giải tho�t l� quả v� vi, v� l� bậc tối thượng thượng trong c�c đức.
9) Nhiếp thủ ưng t�c lợi �ch ch�ng sinh c�ng đức, c� một c�u. Đ� l� c�u �đạt tới t�m tự tại�. Do đắc thần th�ng n�n t�m được tự tại. V� tự nội t�m l�a hệ phược, n�n nhiếp thủ được lợi �ch h�nh.
10) Nhiếp thủ thượng thủ c�ng đức, c� một c�u. Đ� l� c�u �đệ nhất cứu c�nh�. � n�i Ba la mật đa Thanh văn c� thể đến được bờ b�n kia, hơn hẳn c�c hạng độn căn kh�c.
Ứng thuyết tụng rằng :
Một, hai l� Nhiếp thủ.
Thứ ba Nhiếp chư đức.
Lần lượt nghĩa bốn c�u.
Thuận, Thắng, T�c, M�n t�c.
Ba c�u l� Nhiếp qu�.
Qu� �i, Mệnh, Nhị giới.
Thượng thượng, Lợi, Thượng thủ.
Đều gọi l� Nhiếp đức.
S�u c�u kinh n�y (kinh văn) trong nhiếp thủ mười đức, chỉ nhiếp ba đức :
�Một l� Nhiếp thủ c�ng đức, c� hai c�u. Đ� l� c�c c�u �c�c lậu đ� hết, kh�ng c�n phiền n�o�.
�Hai l� nhiếp thủ qu� c�ng đức, c� hai c�u. Đ� l� �đạt được lợi m�nh, hết c�c hữu kết�. Vượt qua được cầu t� mệnh v� vượt qua được t� nhị giới.
�Ba l� Nhiếp thủ ứng t�c lợi �ch ch�ng sinh c�ng đức, c� một c�u. Đ� l� c�u �đạt tới t�m tự tại�.
A la h�n l� tổng, bởi vậy chẳng nhiếp thủ, chỉ c� 15 c�u dưới nhiếp c�ng đức.
Trong Th�nh Duy Thức, A la h�n c� ba điều kiện :�
�Phải trừ được hẳn giặc phiền n�o.
�Phải được thụ diệu c�ng d�ng của thế gian.�
�Phải vĩnh viễn kh�ng c�n thụ ph�n đoạn sinh nữa.
Thượng thượng khởi m�n : nhiếp ứng vĩnh hại tặc,� v� ph�n đoạn sinh.
Tổng biệt tướng m�n : nhiếp ứng thụ diệu� c�ng.
Nhiếp thủ sự m�n : chẳng phải ba nhiếp đ�. Ba thứ� đ� chỉ ước định theo nghĩa quyết định m� thuyết, v� hết thảy A la h�n đều chẳng qu� ba thứ đ�. V� Nhiếp thủ sự m�n chỉ hạng đều đ� giải tho�t, tới bờ b�n kia mới th�nh được.�
Th�m nữa, Thượng thượng khởi m�n trừ hẳn phiền n�o. Tổng biệt tướng m�n kham thụ diệu c�ng. Nhiếp thủ sự m�n v� ph�n đoạn sinh tử. T�ng nghĩa hợp với c�c điều ấy, chẳng phải l� quy định như vậy.
Kinh mới dịch n�i �trừ một m�nh A Nan Đ� ở học địa�, trong n�y lượt bớt.
*
-Kinh văn : �T�n c�c vị đ� l��� tới� �Na Đề Ca Diếp�.�
T�n rằng : dưới đ�y, giải th�ch theo điều thứ 3 : Định r� nhiều �t.� (đ� n�i ở trước) Liệt k� t�n họ c� hai thứ :�
�Đầu ti�n kể t�n từng người.� �
�Sau đ� kết� �luận danh cao.
Trong 21 người n�y, hoặc căn cứ v�o việc xuất gia trước hay sau m� sắp xếp thứ tự.�
Kinh B�o �n n�i rằng : �thoạt đầu độ cho 5 người, sau đ� độ cho Da X� v� m�n đồ 50 người, sau đ� độc cho Ưu L�u Tần Loa v� m�n đồ 500 người, sau đ� độ cho Gi� Da v� m�n đồ 300 người, sau đ� độ cho Na Đề v� m�n nh�n 200 người, sau đ� độ cho Thu Tử v� m�n nh�n 100 người, sau đ� độ cho Mục Li�n v� m�n nh�n 100 người. Tổng cộng lại l� 1.250 người�.
Hoặc xếp thứ tự theo hạnh đức từ lớn tới nhỏ. Như Ca Diếp ở h�ng thứ hai, Thu Tử ở h�ng tr�n Ca Chi�n Di�n v.v� t�y theo sự th�ch ứng, chẳng nhất định.
Kinh V� Cấu Xưng, phẩm Đệ Tử sắp xếp thứ tự theo đức biện, v� sai thăm người ốm phải nhờ ở t�i tr� biện mới biết đối đ�p.
Kinh Thập Nhị Do : �l�c mới th�nh đạo, năm thứ 2 độ cho năm vị Tỳ kheo, năm thứ 3 độ cho ba anh em Ca Diếp, năm thứ 5 độ cho Mục Li�n�. V� cơ nghi kh�c nhau, c�c bộ kết tập kinh tụng kh�c nhau.�
A Nh� Kiều Trần Như :�
Kinh V� Lượng Thọ n�i : �bậc liễu bản tế tức l� A Nh� Kiều Trần Như�.�
Tiếng Phạm gọi l� A Nh� Đa Kiều Trần Na. Kiều Trần : l� một họ thuộc d�ng B� la m�n; Na : l� tiếng chỉ nam giới. A Nh� Đa : c� nghĩa l� Giải, c� t�n như vậy l� v� người đầu ti�n ngộ giải.
Trong Kinh Nh�n Quả n�i r� l� đ� độ cho bốn người gồm A Nh� Đa Kiều Trần Na, Ưu L�u Tần Loa, Gi� Da v� Na Đề. Bởi vậy l�c đầu sau khi Th�i tử vượt th�nh, vua cha đ� sai nội ngoại th�n tộc gồm năm người đi bảo vệ Th�i tử. Năm người tranh c�i với nhau về tu khổ lạc hạnh, cho đ� l� đạo ch�n ch�nh. Th�i tử răn bảo họ v� chọn tu khổ lạc hạnh theo c�ch tu của ngoại đạo, c�n hơn cả việc tu h�nh của bọn họ, nhưng thấy đều chẳng phải l� thuật đ�ng đắn b�n bỏ, rồi ăn ch�o sữa, nhận cỏ C�t tường v� th�nh đạo dưới gốc c�y Bồ đề.
Sau đ� ng�i tới Lộc vi�n độ cho năm người đ�. L�c mới bắt đầu chuyển ph�p lu�n, Phật hỏi hiểu chưa? Trong năm người th� Trần Na l� người đầu ti�n đ�p l� t�i nay đ� hiểu, Tịnh cư thi�n v.v� cũng đ�p l� đ� hiểu, v� vậy m� lấy đ� l�m t�n, gọi l� Giải. Họ Kiều Trần đ�ng người, lấy Giải để n�u danh. Na l� tiếng chỉ nam giới để ph�n biệt với nữ, cho n�n th�m Na v�o sau họ. Kinh Đại B�t Nh� gọi l� Giải Kiều Trần Na.
Ma Ha Ca Diếp Ba� :
Tiếng Phạm : Ma Ha Ca Diếp Ba. Ma Ha c� nghĩa l� đại, l� lớn. Ca Diếp Ba l� họ. Ở phương đ�y dịch l� Ẩm Quang (uống �nh s�ng), l� một họ B� la m�n. Thời thượng cổ c� vị ti�n tr�n th�n c� �nh s�ng che khuất, uống mất cả �nh s�ng mặt trời mặt trăng, Ca Diếp ch�nh l� d�ng giống của vị đ�. Ca Diếp tr�n m�nh cũng c� �nh s�ng c� thể uống mất �nh trời, �nh trăng. V� lấy họ l�m t�n n�n gọi t�n l� Ẩm Quang, l� con vị trưởng giả rất gi�u c�, đ� bỏ cả gia t�i v� d�ng họ lớn m� đi xuất gia, tu được hạnh lớn l� hạnh �t muốn biết đủ. L� hạnh diệt được th�i đa dục, được c�c bậc đại nh�n biết tiếng, n�n n�u danh Đại, để ph�n biệt với c�c Ca Diếp kh�c.
Kinh Nh�n Quả quyển ba v� Di Lặc sớ đều n�i r� hai nguy�n nh�n của họ tr�n.
Ưu L�u Tần Loa Ca Diếp� :�
Thứ đến ba vị Ca Diếp đều thuộc d�ng Ẩm Quang, l� ba anh em trai.
Tiếng Phạm : � L� Tần Loa, phương n�y phi�n l� Ưu L�u Tần Loa, l� sai. Ở đ�y gọi l� Mộc Qua (quả đu đủ), gọi t�n như vậy v� trước ngực vị n�y gồ l�n giống như h�nh quả mộc qua. Th�m nữa, rồng trong ao cũng gọi t�n l� mộc qua, theo đ� m� gọi, n�n lấy đ� l�m t�n.
Gi� Da Ca� Diếp :
Gi� Da l� t�n n�i, tức Tượng Đầu sơn (n�i đầu voi), cũng l� t�n th�nh. V� th�nh gần n�i đ� n�n gọi l� th�nh Gi� Da.
Na Đề Ca Diếp :��
�Tiếng Phạm : Nại Địa Ca, phi�n l� Na Đề l� sai. Đ� l� t�n s�ng.�
Kinh Ch�nh Ph�p Hoa n�i rằng : đ� l� thượng thời, tượng, giang. Ba vị Ca Diếp vậy.
Song Kinh Nh�n Quả n�i rằng : ba người n�y đều tu đạo ở b�n s�ng. Đức Phật đ� d�ng ph�p thần th�ng h�a độ cho họ nhập ph�p. Người anh cả c� chỗ gồ tr�n ngực giống như mộc qua, n�n lấy đ� l�m t�n, hoặc đặt t�n theo � nghĩa rồng ao. Người thứ hai đặt t�n theo n�i. Người thứ ba đặt t�n theo s�ng.
*
-Kinh văn : �X� Lợi Phất�� tới� �Kiếp T�n Na�.�
T�n rằng :�
X� Lợi Phất :��
Tiếng Phạm l� X� Lợi Phất Đ�t La, gọi l� X� Lợi Phất l� phi�n dịch sai. X� Lợi nghĩa l� chim Thu, tức l� chim B�ch thiệt (trăm lưỡi), c�n gọi l� Xu�n anh. Phất Đ�t La c� nghĩa l� con, v� mẹ ng�i c� t�i n�i năng bẻo lẻo, n�n v� như chim Thu. Ng�i l� con của vị đ�.
Lại c�n n�i rằng : th�n qu� khứ của ng�i l� thợ nề, gặp Phật Th�ch Ca, ng�i ph�t nguyện nguyện l�m đệ tử đức Th�ch Ca, như vậy th� chẳng những l� nguyện vọng ng�y nay m� cũng l� ph� hợp với nguyện xưa, n�n c�n c� t�n l� Ưu Ba Đề X�, v� giỏi nghị luận n�n được ki�m cả t�n đ�.
�� Đại Mục Kiền Li�n :
Tiếng Phạm : Ma Ha Một Đặc Gia La. Phi�n �m l� Đại Mục Kiền Li�n, đ� l� phi�n sai. Ở đ�y (chỉ Trung Quốc) dịch nghĩa l� Đại Th�i Th�c Thị (th�i th�c : c� nghĩa l� h�i đậu). Thời thượng cổ c� vị ti�n ở nơi n�i non thanh vắng thường h�i đậu xanh m� ăn, nh�n đ� m� đặt l�m họ. Mẹ của Mục Kiền Li�n T�n giả thuộc họ n�y. Lấy họ mẹ l�m t�n, lại chứng đắc đại thần th�ng, cho n�n gọi l� Đại Th�i Th�c Thị để ph�n biệt với những người kh�c trong họ n�y.
Nếu gọi theo cha th� t�n l� C�u Lợi Ca, c�n gọi l� C�u Địch Đa; trước đ�y gọi l� C�u Luật Đ� đ� l� gọi sai.
Kinh Đại B�t Nh� gọi t�n hai vị n�y l� X� Lợi Tử, Đại Th�i Th�c Thị. Nh�n duy�n hai người n�y như trong Di Lặc sớ c� dẫn.
�Ma Ha Ca Chi�n Di�n :��
Tiếng Phạm : Ma Ha Ca Đa Diễn Na. Phi�n �m l� Ca Chi�n Di�n cũng sai. Kinh Đại B�t Nh� gọi l� Đại Ca Đa Diễn Na. Ở phương đ�y gọi l� Đại Tiễn Thế Chủng Nam.
Tiễn Thế Chủng l� một họ thuộc d�ng B� la m�n. Thời thượng cổ c� nhiều vị ti�n ở tại c�c nơi tĩnh mịch trong n�i, v� l�u năm n�n r�u t�c rất d�i kh�ng c� ai cắt cho, v� theo ph�p B� la m�n th� coi việc cắt t�c l� � uế. C� vị ti�n c� con l� hai anh em trai đều đến thăm cha. Người con nhỏ b�n cắt t�c cho c�c ti�n. C�c ti�n nguyện bảo hộ cho người n�y sau n�y trở th�nh bậc t�n qu� trong c�c ti�n. Từ đ� trở đi, việc l�m giống như vậy đều gọi l� Tiễn Thế. T�n giả bản th�n l� nam, uy đức đặc biệt cao; Để ph�n biệt với họ kh�c n�n gọi l� Đại Tiễn Thế Chủng Nam (người đ�n �ng vĩ đại thuộc gi�ng họ Tiễn Thế).
Th�m nữa, T�y phương cũng c� người lấy họ mẹ, nay để l�m nổi bật họ cha, n�n đặt t�n l� Nam (xưa dịch gọi l� Thằng Phiến). Mẹ quyến luyến con chẳng chịu t�i gi�, như d�y (thằng) buộc v�o quạt (phiến) cho n�n gọi t�n l� Thằng Phiến. Ng�i Ch�n Đế gọi l� Tư Thắng, đều sai.
�� A Nậu L�u Đ� :
Tiếng Phạm : A N� Luật Đ�. Ở phương đ�y gọi l� V� Diệt, đ� l� em họ của Phật. Phi�n �m l� A Nậu N�u Đ� l� phi�n sai. Chả biết chữ Nậu c� xuất xứ từ đ�u. N�n l� chữ N� mới đ�ng.
�� Kiếp T�n Na :�
Ở phương đ�y dịch nghĩa l� Ph�ng T�c. Phật c�ng vị n�y ở chung ph�ng, ng�i h�a l�m vị Tỳ kheo gi� rồi thuyết ph�p cho vị n�y, nhờ vậy m� đắc đạo n�n đặt t�n l� Ph�ng T�c. C� người n�i l� Ph�ng Tinh. Vị n�y sinh ra đ�ng v�o l�c sao Ph�ng xuất hiện n�n gọi t�n l� Ph�ng Tinh.
*
-Kinh văn : �Kiều Phạm Ba Đề� tới �Ma Ha C�u Hi La�.�
T�n rằng :�
Kiều Phạm Ba Đề :��
Tiếng Phạm : Cấp Ph�ng B�t Để. Ở phương đ�y gọi l� Ngưu tướng (tướng tr�u). Thời qu� khứ v� h�i một b�ng l�a đ�nh rơi mấy hạt xuống đất, n�n trong 500 lần sinh phải l�m th�n tr�u để đền. Nay tuy l�m th�n người, nhưng vẫn c�n tướng ch�n tr�u, m�m tr�u, v� thế m� c� biệt hiệu l� Ngưu tướng Tỳ kheo.
Ly B� Đa�� :
Tiếng Phạm : Hiệt Lệ Phạt Đa, ở phương đ�y gọi l� Thất tinh, t�n một ng�i sao ở phương Bắc, v� c�ng sao n�y m� sinh con, n�n đặt t�n như vậy. Gọi l� Ly B� Đa l� gọi sai. C� chỗ c�n gọi l� Giả H�a Hợp tức l� chuyện hai con quỷ ăn thịt người trong Tr� Độ luận.
Tất Lăng Gi� B� Sa�� :
Tiếng Phạm : Tất Lận Đ� Phiệt Sa, ở phương đ�y gọi l� Dư Tập (th�i xấu c�n s�t lại). Gọi l� Tất Lăng Gi� B� Sa, đ� l� gọi sai. Trong 500 đời, đều l� Ba la m�n th� ng�n �c khẩu, nay tuy đắc quả, th�i cũ vẫn c�n, như chửi cả thần s�ng Hằng, n�n gọi t�n l� Dư Tập.
Bạc C�u La�� :
Tiếng Phạm : Bạc Củ La, ở phương đ�y gọi l� Thiện Dung. Gọi l� Bạc C�u La l� gọi sai. Sau khi Phật Tỳ B� Thi nhập Niết b�n c� một vị Tỳ kheo bị bệnh nhức đầu rất nặng, bấy giờ Thiện Dung l� người ngh�o đem thuốc Ha L� Lặc đến bố th� cho vị Tỳ kheo ốm yếu đ�. Vị Tỳ kheo n�y uống xong liền khỏi bệnh. Do việc bố th� thuốc men đ� m� 91 kiếp được hưởng ph�c sung sướng tr�n c�i trời, trong c�i người. Nay sinh ở nh� B� la m�n, mẹ đẻ mất sớm gặp mẹ kế �c độc d�ng phương tiện m� giết đi, nhưng qua năm lần m� chẳng chết, sau cầu xuất gia, chứng được quả A la h�n.
Xuất gia 80 năm m� chẳng hề bị nhức đầu, mắt chẳng nh�n mặt nữ, cũng chẳng v�o ch�a ni, chẳng thuyết một c�u ph�p n�o cho nữ. Sau vua V� Ưu đi tuần du tới th�p để bố th�, biết ng�i l� bậc thiểu dục chỉ th� một đồng tiền. Th�p vọt l�n, vua b�n đặt tiền xuống đất, ng�i vẫn chẳng th�m nhận, vua mới biết ng�i thật sự l� người �t muốn. Nh�n duy�n n�y cũng đ�ng như truyền thuyết trong Ph� Ph�p Tạng truyện.
Ma Ha C�u Hy La�� :
Tiếng Phạm : Ma Ha C�u Sắt Sỉ La, ở phương đ�y gọi l� Đại Tất. Tất c� nghĩa l� đầu gối. Gọi t�n l� C�u Hy La, l� gọi sai. Đ� l� cậu ruột của X� Lợi Phất, nh�n c�ng với Phật luận b�n m� ngộ giải đắc quả, như trong luật đ� n�i.
*
-Kinh văn : �Nan Đ�� tới �La Hầu La�.�
T�n rằng :�
Nan Đ��� :
Tiếng Phạm gọi l� Nan Đ�, ở phương đ�y phi�n dịch l� Hỉ, căn bản đ� l� người chăn tr�u, v� nh�n hỏi Phật 11 sự trong việc chăn tr�u, biết Phật c� đủ Nhất thiết tr� do vậy m� được quả A la h�n, l� người cực kỳ th�ng minh, �m thanh cực hay.
T�n Đ� La Nan Đ� :��
Tiếng Phạm : T�n Đạt La Nan Đ�, ở phương đ�y gọi l� Diễm Hỉ. Gọi l� T�n-Đ�-La, l� sai. Diễm l� t�n vợ. Nhan sắc xinh đẹp đoan nghi�m kh�ng g� s�nh nổi, n�n gọi t�n l� Diễm. Hỉ l� tự danh, để ph�n biệt với Mục Ngưu Nan Đ� (Nan Đ� chăn tr�u) đ� n�i ở tr�n, n�n gọi l� Diễm Hỉ, v� l� Hỉ của Diễm. Đ� l� em trai của Phật, m�nh cao 1 trượng 5 thước 2 tấc. Phật tới bản th�nh 2 ng�y th� độ cho �ng ta, đ� l� con của Đại Thắng Sinh Chủ sinh ra.
�Ph� L�u Na Di Đa La�� Ni Tử :
Tiếng Phạm : Bổ Lạt Noa Mai Đ�t Lợi Duệ Ni Phất Đ�t La, ở phương đ�y gọi l� M�n Từ Tử. Gọi l� Ph� L�u Na Di Đa La Ni Tử, l� gọi sai. M�n l� t�n vị đ�, Từ l� họ mẹ, t�nh mẹ hiền từ, nay lấy họ mẹ. Vị M�n t�n giả n�y l� con của Từ nữ. Hoặc M�n v� Từ đều l� hiệu của mẹ, n�n gọi l� M�n Từ Tử.
Tu Bồ Đề :�
Tiếng Phạm : T� Bổ Để, ở phương đ�y gọi l� Thiện Hiện, xưa phi�n dịch l� Tu Bồ Đề, dịch nghĩa l� Thiện C�t, đ� l� sai.
A Nan :��
Tiếng Phạm : A Nan Đ�, ở phương đ�y gọi l� Kh�nh Hỉ, nhưng n�i rằng A Nan phi�n dịch ra l� Hoan Hỉ th� sai. Phật th�nh đạo trong ngo�i đều mừng, A Nan Đ� sinh ra đ�ng l�c vui mừng n�y, n�n gọi t�n l� Kh�nh Hỉ.
La Hầu La�� :
Tiếng Phạm : La Hỗ La, ở phương đ�y gọi l� Chấp Nhật (bắt mặt trời). Bản cũ phi�n �m l� La Hầu La, dịch nghĩa l� Chướng Tế (ngăn che), đ� l� phi�n dịch sai.�
Ch�n người trong n�y : 1. Ma Ha Ca Diếp, 2. X� Lợi Phất, 3. Đại Mục Kiền Li�n, 4. Ma Ha Ca Chi�n Di�n, 5. A Nậu L�u Đ�, 6. Ph� L�u Na Di Đa La Ni Tử, 7. Tu Bồ Đề, 8. A Nan, 9. La Hầu La, trong Kinh V� Cấu Xưng, Thanh Văn phẩm, sớ quyển ba v� quyển bốn đ� thuyết giảng rất rộng về lai lịch của họ. Ở đ�y sợ rườm, cho n�n chẳng thuật lại.

*
-Kinh văn : �Như vậy�� tới� �Đại A la h�n�.�
T�n rằng : kết luận bằng danh cao vậy.
Luận rằng : v� c�c vua ch�a, vương tử, nh�n d�n, Đế th�ch, Phạm thi�n vương đều quen biết. Th�m nữa v� Thanh văn, Bồ t�t, Phật v.v� l� c�c bậc thắng tr� đều c� thiện cảm, n�n gọi l� bậc m� c�c ch�ng đều quen biết :�
�Đầu ti�n giải th�ch đ� l� bậc m� đại ch�ng sang h�n đều biết.
�Sau đ� giải th�ch đấy l� bậc m� th�nh ch�ng lớn nhỏ đều quen.
Kinh V� Cấu Xưng n�i : �(đ�) đều l� những vị m� mọi ch�ng đều quen biết, ngưỡng vọng�. Bao h�m cả hai nghĩa n�y, n�u l�n 21 người l�m v� dụ để suy ra c�c người kh�c, n�n d�ng chữ �v�n v�n� (đẳng).
Đều l� đại : Luận tự giải rằng : �v� họ t�m được� tự tại, đ� tới được bờ b�n kia�. Sở dĩ phải n�i l� �v�n v�n� , v� �A la h�n v.v�� chẳng phải đều l� A la h�n cả, v� (như) A Nan Đ� mới chứng được Sơ quả.
*
-Kinh văn : �C�n c� c�c hạng hữu học, v� học gồm hai ng�n người�.�
T�n rằng : h�ng thứ hai đ� l� ch�ng đại đức v� danh.
�Lấy ba thứ ch�nh l� giới định tuệ l�m học thể (nội dung tu học), tiến thủ tu tập, đ� gọi l� hữu học. Sự tiến thủ đ� vi�n m�n, dừng việc tu tập, đ� gọi l� v� học, chỉ lấy ph�p v� lậu l�m thể.
*
-Kinh văn : �Ma Ha Ba X� Ba Đề�� tới� �c�ng s�u ng�n người�.�
T�n rằng : h�ng thứ ba đ� l� t�n trọng chư ni ch�ng vậy.�
Ma Ha Ba X� Ba Đề�� :
Tiếng Phạm : Ma Ha B�t Lạt X� Phục Để, ở phương đ�y gọi l� Đại Thắng Sinh Chủ. Mẹ Phật c� ba vị, đ�y l� vị tiểu mẫu, B� Đại Thuật sinh Phật được bảy ng�y th� b� mất. Vị ni n�y l� người đ� nu�i Phật. V� l� em của b� Đại Thuật, n�n gọi l� d�. Đại Thắng Sinh Chủ vốn l� t�n gọi của Phạm vương. Hết thảy ch�ng sinh đều l� con của vị đ�. Cho n�n cầu tự được từ vị đ�, n�n lấy đ� m� đặt t�n.
Th�m nữa mọi đệ tử của Phật đều gọi l� Đại sinh, th�nh ch�ng ba thừa gọi t�n l� Thắng sinh. V� l� người nu�i Phật, n�n b� được gọi l� Đại Thắng sinh. Ch�a của Đại Thắng sinh n�n gọi l� Đại Thắng Sinh Chủ. Tuy từ Phạm vương m� xin được, nhưng cũng c�n lấy nghĩa l�m danh. Bản dịch cũ phi�n l� Ba X� Ba Đề, dịch nghĩa t�n l� Đại �i Đạo. Đ� đều l� dịch sai v� phi�n tắt. C�n Phật độ cho người n�y nh�n duy�n ra sao th� cứ như trong luật đ� n�i.
*
-Kinh văn : �Mẹ La Hầu La� tới �cũng c�ng quyến thuộc đều đến�.�
T�n rằng : h�ng thứ tư đ� l� chư ni ch�ng nội quyến.

Da Th�u Đ� La�� :
Tiếng Phạm : Da Th� Đạt La, ở phương đ�y gọi l� Tr� Dự. Gọi l� Da Th�u Đ� La l� phi�n �m sai, h�nh dung xinh đẹp nổi tiếng khắp gần xa, sinh ra La Hầu, trời người đều ca ngợi, cho n�n gọi t�n l� Tr� Dự. Dự l� tiếng khen vậy.
Tương truyền c� c�ch giải th�ch rằng đ� l� con g�i C�n Th�t B�. C�n Th�t B� nếu sinh trai th� l�m nhạc thần, sinh g�i th� l� ngọc nữ. Nếu đ� gọi l� ngọc nữ, th� l�m sao m� sinh con được. Th�m nữa, sau khi Phật xuất gia rồi, cha mẹ Tr� Dự muốn được đem Tr� Dự về, thế th� r� r�ng chẳng phải l� ngọc nữ.
C�c Kinh Vị Tằng Hữu, Tu Đạt N�, Thụy Ứng đều n�i : La Hầu l� con của C� Di.�
Phật c� ba phu nh�n :�
- Một l� C� Di.
- Hai l� Da Th�u.
- Ba l� Lộc D�.
Mỗi người đều c� hai vạn th�i nữ. B� C� Di kh�ng con, v� l� ngọc nữ. C�c kinh ấy lấy t�n theo mẹ cả cũng kh�ng c� g� l� sai tr�i.�
Th�m nữa, kinh n�i Phật c� ba người con :�
- Một l� Thiện Tinh.
- Hai l� Ưu B� Ma Da.
- Ba l� La Hầu.�

Cho n�n Kinh Niết B�n n�i rằng : �Thiện Tinh Tỳ kheo l� con của Bồ t�t khi c�n tại gia�.�

Hai ni ch�ng n�i tr�n đều được xuất gia, đạo hạnh th�nh tựu đ� l�u, mong được nghe diệu ph�p, hữu duy�n đều tới, quyến thuộc đều đến. �

H�́T QUYỂN 1

�

�

� � � � � ��

�

�

[ TRANG CHỦ |�KINH ĐI�̉N�|�ĐẠI TẠNG KINH | TH�̀N CHÚ | HÌNH ẢNH�|�LI�N LẠC�]