�

佛山* Buddha Mountain * Ph�̣t Sơn

Calgary Alberta Canada

[中文|�ENGLISH]

[ TRANG CHỦ |�KINH ĐI�̉N�|�ĐẠI TẠNG KINH | TH�̀N CHÚ | HÌNH ẢNH�|�LI�N LẠC�]

LUẬN C�U-X�
Nguy�n t�c Phạn ngữ Abhidharmakośa của Thế Th�n
H�n dịch Huyền Trang

Việt dịch: Đạo Sinh

--o0o--

Chương 4a : Ph�n biệt nghiệp

Phần 12

Phần trước đ� giải th�ch những sự kh�c nhau của hữu t�nh thế gian (sattvaloka) v� kh� thế gian (bhājanaloka); phần n�y sẽ n�i về nguy�n nh�n sinh khởi những sự kh�c nhau n�y. �

世別由業生　　思及思所作

思即是意業　　所作謂身語.

[Sự kh�c nhau của thế gian l� do nghiệp sinh

Đ� ch�nh l� tư v� những g� tư tạo ra.

Tư l� � nghiệp;

Những g� tư tạo ra l� th�n nghiệp, ngữ nghiệp.]

Luận: Kh�ng phải do trời (īśvara) cố � (buddhipūrvaka) tạo ra những sự kh�c nhau n�y m� l� do nghiệp (karman) của ch�ng sinh sinh khởi.

(Hỏi) Nếu vậy, tại sao c�c nghiệp sinh khởi c�ng thời lại vừa c� c�c vật khả �i (ramya) như c�y nghệ, c�y chi�n đ�n, v.v., vừa c� c�c th�n h�nh (āśraya) mang những t�nh chất ho�n to�n tr�i ngược lại?

(Đ�p) Bởi v� nghiệp dẫn của ch�ng sinh vốn c� cả thiện v� �c (vyāmiśrakārin) n�n mới sinh ra th�n h�nh tương tợ như mụt nhọt v� c� c�c chất bất tịnh chảy ra qua ch�n lỗ; đồng thời để l�m c�n bằng những điểm kh�ng vừa � tr�n đ�y, nghiệp lại tạo ra c�c thứ khả �i để thọ hưởng như m�u sắc, h�nh dạng, m�i vị v� c�c cảm gi�c. Tuy nhi�n đối với chư thi�n, v� chỉ tạo c�c nghiệp thiện n�n cả th�n h�nh v� c�c thứ thọ hưởng ở b�n ngo�i đều khả �i như nhau.

(Hỏi) Nghiệp l� g�?

(Đ�p) Kinh (Anguttara, iii. 415) n�i c� hai loại nghiệp l� tư (cetanā) v� h�nh động sau khi c� � muốn (tư dĩ nghiệp). H�nh động sau khi c� � muốn n�y tụng văn gọi l� �những g� tư tạo ra� (cetayitvā, tư sở t�c).

Hai loại nghiệp n�y lại chia l�m ba loại l� th�n nghiệp, ngữ nghiệp v� � nghiệp.

(Hỏi) L�m thế n�o để lập th�nh ba nghiệp n�y? Phải dựa v�o sở y (āśraya), tự t�nh (svabhāva), hay nh�n dẫn khởi (samutthāna, đẳng khởi) của nghiệp?

(Luận chủ) Tại sao lại hỏi như vậy?

(Đ�p) Bởi lẽ nếu dựa v�o sở y th� chỉ c� một loại nghiệp v� tất cả c�c nghiệp đều nương v�o th�n. Nếu căn cứ v�o tự t�nh th� cũng chỉ c� một loại l� ngữ nghiệp (vākkarman) bởi v� trong ba loại th�n, ngữ v� � chỉ c� ngữ l� h�nh động c� tự t�nh (nghiệp). Nếu căn cứ v�o nguy�n nh�n dẫn khởi (đẳng khởi) th� chỉ c� � nghiệp bởi v� tất cả c�c nghiệp đều bắt nguồn từ t�m.

C�c luận sư Tỳ-b�-sa n�i rằng cả ba loại nghiệp theo thứ tự tr�n được lập th�nh do ba nh�n l� sở y, tự t�nh, v� nh�n dẫn khởi.

Tư ch�nh l� � nghiệp; những g� sinh khởi từ tư, tức loại nghiệp sau khi c� � muốn, ch�nh l� th�n nghiệp v� ngữ nghiệp.

(Hỏi) tự t�nh của ba loại nghiệp n�y l� g�?

Tụng đ�p:

此身語二業　　俱表無表性.

[Hai nghiệp th�n v� ngữ

Đều c� t�nh l� biểu v� v� biểu.]

Luận: Th�n nghiệp v� ngữ nghiệp đều thuộc biểu (vij�āpti) v� v� biểu (avij�āpti); v� thế ta c� th�n biểu, ngữ biểu, th�n v� biểu v� ngữ v� biểu.

身表許別形　　非行動為體

以諸有為法　　有剎那盡故

應無無因故　　生因應能滅

形亦非實有　　應二根取故

無別極微故　　語表許言聲.

[Th�n biểu chỉ l� h�nh

Kh�ng phải l� h�nh động

V� c�c ph�p hữu vi

Đều l� s�t-na diệt;

(Nếu kh�ng) Kh�ng c� ph�p n�o diệt m� kh�ng c� nh�n

V� sinh nh�n cũng sẽ l� diệt nh�n.

H�nh cũng kh�ng thực hữu

V� (nếu thực hữu) sẽ được hai căn nắm bắt

V� v� kh�ng c� ri�ng cực vi.

Ngữ biểu l� ng�n thanh.] �

Luận: Th�n biểu ch�nh l� c�c h�nh dạng của th�n sinh khởi nhờ c� lực của tư.

Theo một bộ ph�i kh�c (Vātsīputrīyas, Ch�nh lượng bộ), th�n biểu l� sự chuyển dịch (gati) bởi v� th�n biểu xảy ra khi c� sự chuyển động (i�jita?) chứ kh�ng phải khi kh�ng c� chuyển động.

(Luận chủ) Kh�ng phải như vậy; bởi v� tất cả c�c ph�p hữu vi đều c� t�nh chất s�t-na (kṣaṇa).

(Vātsīputrīya) N�i như vậy l� h�m � g�?

(Luận chủ) S�t-na (kṣaṇa) c� nghĩa l� hủy diệt ngay lập tức sau khi đ� đắc thể (ātmalābhādanamtaravināśī); ph�p c� t�nh chất s�t-na (kṣṇika, hữu s�t-na) l� ph�p (dharma) c� s�t-na, tức c� t�nh chất hủy diệt ngay lập tức sau khi đắc thể n�y; cũng giống như khi n�i �người gậy� (daṇḍika) l� để chỉ cho người c� chống gậy.

Tất cả c�c ph�p hữu vi vừa đắc tự thể th� đ� diệt ngay; nếu sinh ở chỗ n�y th� cũng diệt ngay ở chỗ n�y chứ kh�ng thể chuyển từ chỗ n�y sang chỗ kh�c v� thế th�n biểu kh�ng phải l� sự chuyển động.

(Vātsīputrīya) Nếu tất cả c�c ph�p hữu vi đều c� t�nh chất s�t-na th� ch�ng t�i sẽ thừa nhận rằng ch�ng kh�ng chuyển dịch.

(Luận chủ) C�c ph�p hữu vi c� t�nh chất s�t-na bởi v� ch�ng hủy diệt ngay v� v� sự hủy diệt n�y xảy ra một c�ch tự nhi�n (ākasmika); sự hoại diệt n�y kh�ng ph�t xuất từ bất cứ điều g� cần c� (akasmādbhava); v� kh�ng phụ thuộc bất kỳ nguy�n nh�n n�o cả (ahetuka). Bởi v� (1) nếu phụ thuộc v�o nh�n th� đ� phải l� quả, l� một c�i g� đ� được tạo t�c (kārya); trong khi sự hủy diệt (nāśa, vināśa) l� sự kh�ng hiện hữu (abhāva) th� l�m sao c� thể n�i sự kh�ng hiện hữu n�y l� �c�i được tạo t�c�? V� thế sự hủy diệt kh�ng phụ thuộc v�o một nh�n (akāryatvādabhāvasya); (2) v� sự hủy diệt kh�ng phụ thuộc v�o nh�n n�n ph�p hữu vi diệt ngay khi sinh ra; nếu n� kh�ng hủy diệt ngay th� về sau n� cũng sẽ kh�ng diệt bởi v� n� vẫn l� ph�p trước đ�; v� thế nếu c�c �ng đ� thừa nhận ph�p hữu vi diệt th� phải thừa nhận l� n� diệt ngay; (3) c� thể c�c �ng sẽ n�i rằng ph�p hữu vi c� biến đổi v� v� thế n� sẽ diệt chậm hơn; tuy nhi�n nếu một vật đ� thay đổi, đ� trở th�nh một vật kh�c, nhưng vẫn cho rằng n� ch�nh l� vật trước đ�, mặc d� nay đ� thay đổi c�c t�nh chất, th� thật qu� phi l�; (4) c� phải c�c �ng sẽ n�i rằng kh�ng c� c�ch nhận thức n�o (pramāṇa, lượng) chắc chắn (gariṣṭha) hơn kinh nghiệm trực tiếp (hiện lượng, dṛṣṭa, prayakṣa) v� thế gian đều c�ng nhận củi diệt l� nhờ h�a hợp (saṃyoga) với lửa cho n�n thật sai lầm khi n�i rằng tất cả c�c vật đều diệt m� kh�ng cần nh�n? Nếu nghĩ như vậy th� những nhận x�t tr�n đ�y cũng đủ để trả lời c�c �ng; tuy nhi�n, thế gian thật ra kh�ng thể nhận thức trực tiếp sự hủy diệt của củi do lửa g�y ra. Nếu nghĩ rằng củi diệt l� nhờ h�a hợp với lửa bởi v� khi sự h�a hợp n�y xảy ra ch�ng ta kh�ng c�n thấy được củi nửa th� lập luận của c�c �ng chỉ dựa tr�n suy luận (tỷ lượng) chứ kh�ng phải l� chứng cứ trực tiếp; v� l� lẽ tr�n sẽ kh�ng c�n c� gi� trị. Sự kiện ch�ng ta kh�ng c�n thấy củi được nữa sau khi h�a hợp xảy ra c� thể giải th�ch theo hai c�ch: (1) C� thể củi diệt l� do sự h�a hợp; hoặc (2) c� thể tự th�n củi bị diệt li�n tục v� sinh trở lại li�n tục trong c�c điều kiện th�ng thường nhưng cuối c�ng khi c� sự h�a hợp với lửa th� đ� ngừng sinh khởi trở lại. C�c �ng đ� từng thừa nhận sự hủy diệt của lửa c� t�nh c�ch tự nhi�n (ākasmika). Khi lửa kh�ng c�n được nh�n thấy sau khi h�a hợp với gi� c�c �ng đ� thừa nhận rằng sự h�a hợp n�y kh�ng phải l� nh�n g�y ra sự hủy diệt của lửa; c�c �ng cũng thừa nhận rằng do sự h�a hợp n�y m� lửa đ� ngừng sinh trở lại. Cũng giống như trường hợp của tiếng chu�ng; khi đặt tay l�n chu�ng th� ch�nh b�n tay đ� l�m ngưng lại sự t�i sinh của tiếng chu�ng; b�n tay kh�ng hủy diệt tiếng chu�ng, kh�ng hủy diệt ph�p m� c�c �ng đ� thừa nhận l� c� t�nh chất s�t-na. V� thế đ�y mới ch�nh l� l� luận quyết định được vấn đề n�y.

(Vātsīputrīya) V� l� do g� c�c �ng chủ trương s�t-na diệt?

(Luận chủ) Ở tr�n ch�ng t�i đ� n�i rằng sự hủy diệt, vốn l� sự kh�ng hiện hữu cho n�n kh�ng do nh�n g�y ra. Ch�ng t�i cũng n�i rằng nếu sự hủy diệt l� quả của một nh�n th� sẽ kh�ng c� một ph�p n�o bị diệt m� kh�ng c� nh�n.

Nếu diệt xuất ph�t từ một nh�n cũng giống như sinh th� kh�ng bao giờ diệt xảy ra m� lại kh�ng c� nh�n. Trong khi đ� mọi người đều thừa nhận rằng sự nhận biết (gi�c, buddhi), ngọn lửa, �m thanh - vốn l� c�c ph�p thuộc về s�t-na - diệt m� kh�ng cần phải c� nh�n g�y ra sự diệt n�y. V� thế sự hủy diệt của củi, v.v., đều c� t�nh chất tự nhi�n.

(Thắng luận) Sự nhận biết trước đ� (tiền gi�c) bị diệt l� do sự nhận biết sau đ� (hậu gi�c); v� �m thanh trước đ� diệt l� v� sự xuất hiện của �m thanh sau đ�.

(Luận chủ) Thế nhưng cả hai sự nhận biết n�y đều kh�ng thể c�ng thời (asamavadhāna = āyugapadbhava). C�c t�m tr�i ngược nhau như nghi v� t�n, lạc v� khổ, �i v� s�n, kh�ng thể gặp nhau; v� c�c t�m kh�ng tr�i ngược nhau cũng thế. Giả sử như ch�ng c� thể gặp nhau đi nữa nhưng khi một t�m hoặc một thanh yếu liệt (apaṭu; bất minh liễu) đi ngay sau một t�m hoặc một thanh mạnh hơn (minh liễu) th� l�m thế n�o c�c ph�p yếu liệt lại c� thể hủy diệt c�c ph�p c�ng loại nhưng mạnh hơn?

C� chủ trương (Sthavira Vasubandhu) cho rằng ngọn lửa diệt l� do sự kh�ng hiện hữu của một loại nh�n gọi l� �trụ� (avasthānahetvabhāvāt); tuy nhi�n đ� kh�ng hiện hữu th� kh�ng thể l� nh�n (kāraṇa).

Theo Tỳ-b�-sa, ngọn lửa diệt l� do ph�p (dharma) v� phi ph�p (adharma) [tức do c�ng dụng v� kh�ng c� c�ng dụng]; tuy nhi�n giải th�ch n�y kh�ng thể chấp nhận được bởi v� nếu như vậy th� ph�p v� phi ph�p sẽ l� c�c nh�n của cả sinh v� diệt: Tức ph�p sẽ l�m cho ngọn lửa sinh v� l�m cho ngọn lửa diệt t�y theo ngọn lửa n�y c� lợi (anugrahāya) hay kh�ng c� lợi (apakārāya); v� phi ph�p cũng vậy, tức cũng t�y theo ngọn lửa n�y kh�ng c� lợi hay c� lợi. Trong khi đ� người ta kh�ng thể thừa nhận ph�p v� phi ph�p đều khởi t�c dụng v� ngưng khởi t�c dụng ở mỗi s�t-na (kṣaṇa eva kṣaṇe).

Mặt kh�c, sự hủy diệt nếu được giải th�ch theo c�ch tr�n sẽ c� gi� trị đối với tất cả c�c ph�p hữu vi; v� thế kh�ng cần phải tiếp tục theo đuổi cuộc tranh luận n�y. C�c �ng kh�ng c� quyền n�i rằng củi diệt l� do sự h�a hợp giữa n� v� lửa.�

Nếu c�n tiếp tục chấp rằng sự hủy diệt của củi, v.v., c� nh�n l� sự h�a hợp của củi với lửa th� buộc l�ng phải chấp nhận sinh nh�n ở c�ng thời điểm với diệt nh�n.

Sự nấu ch�n (pāka) tức l� sự h�a hợp với lửa, cho ra c�c quả (pākaja) kh�c nhau l� c�c m�u sắc c�ng ng�y c�ng sẩm đậm hơn. Loại nh�n cho ra loại m�u thứ nhất cũng ch�nh l� nh�n hủy diệt loại m�u n�y; hoặc �t ra - nếu c�c �ng b�c bỏ rằng đ� đ� l� một sự h�a hợp mới với lửa v� lửa l� ph�p thuộc s�t-na diệt - th� loại nh�n hủy diệt loại m�u thứ nhất cũng tương tợ như loại nh�n sinh ra loại m�u n�y. Trong khi đ� lại kh�ng thể chấp nhận một nh�n sinh ra một quả lại ch�nh l� nh�n, hoặc l� một nh�n tương tợ, hủy diệt quả n�y.

C� phải c�c �ng sẽ n�i rằng c�c ngọn lửa tiếp nối nhau v� c� d�i, ngắn, to, nhỏ kh�c nhau cho n�n kh�ng thể n�o chấp nhận kết luận của ch�ng t�i? Nếu vậy ch�ng t�i sẽ đưa ra một th� dụ kh�c. Qua h�nh động k�o d�i của tro, tuyết, c�c chất dễ ch�y, mặt trời, nước v� đất đều c� c�c �kết quả của sự nấu ch�n� lần lượt sinh khởi v� biến mất; nhưng trong khi đ� c�c �ng lại kh�ng kể đến t�nh chất s�t-na diệt trong số c�c yếu tố kh�c nhau của sự nấu ch�n n�y.

Ở đ�y c� luận sư (Saṃmitīya?) sẽ hỏi rằng nếu sự h�a hợp với lửa (agni) kh�ng phải l� nh�n hủy diệt nước th� tại sao nước vẫn diệt khi bị đun n�ng.

Bởi v� c� sự h�a hợp với lửa v� nhờ c� c�ng năng của lửa m� th�nh phần lửa (tejodhātu, hỏa giới) - vốn hiện hữu trong nước - đ� tăng trưởng; v� v� sự tăng trưởng n�y m� khối lượng nước bị giảm dần (kṣāmakṣāma) qua mỗi lần t�i sinh cho đến khi ho�n to�n giảm hẳn (abhikṣāmatā) v� ngừng sinh khởi trở lại (na punaḥ saṃtānaṃ saṃtanuta iti). Đ� l� những g� m� sự h�a hợp với lửa đ� t�c động đến nước.

Sự hủy diệt của c�c ph�p xảy ra một c�ch tự nhi�n. Ch�ng tự hủy diệt bởi v� thể t�nh của ch�ng l� diệt (bhanguratvāt, hoại t�nh). V� ch�ng tự diệt n�n ch�ng diệt khi sinh; v� v� ch�ng diệt khi sinh n�n ch�ng thuộc về s�t-na diệt (kṣaṇika). Do đ� kh�ng hề c� sự chuyển động hoặc chuyển dịch m� chỉ c� sự sinh khởi ở một chỗ kh�c v�o s�t-na thứ hai của chuỗi tương tục: Cũng giống như trường hợp ngọn lửa thi�u rụi rừng rậm m� bộ ph�i đối nghịch của ch�ng t�i đ� dẫn chứng. Chủ trương c� sự chuyển động l� một quan niệm ho�n to�n sai lầm (abhimāna). Bởi v� th�n biểu kh�ng phải l� sự chuyển động hay chuyển dịch m� chỉ l� h�nh dạng (saṃsthāna).

Tuy nhi�n, Kinh bộ n�i rằng h�nh kh�ng thực hữu, kh�ng phải l� thực ph�p (anyad dravyam).�

Theo Tỳ-b�-sa th� sắc xứ (rūpāyatana) một mặt l� hiển sắc (varṇarūpa) như m�u xanh, v.v., v� một mặt lại l� h�nh sắc (saṃsthānarūpa) như d�i, ngắn, v.v.. Đối với Kinh bộ h�nh kh�ng thực sự hiện hữu (dravyasat) m� chỉ l� giả hữu (praj�apti).

Khi một khối lượng lớn (bhūyasi, bahurate) hiển sắc sinh khởi theo c�ng một ph�a (ekadigmukhe) th� ta giả lập khối lượng hiển sắc n�y l� �d�i�; nếu đem so s�nh m� khối lượng hiển sắc n�y nhỏ hơn th� lại giả lập l� �ngắn�. Khi khối lượng n�y sinh khởi về cả bốn ph�a th� lại giả lập l� �vu�ng�; nếu sinh khởi ở tất cả c�c ph�a, c�c nơi th� lại giả lập l� �tr�n�. Về c�c loại h�nh sắc kh�c như cao, thấp, v.v., cũng được giải th�ch như vậy: Khi một khối lượng lớn c�c biểu sắc sinh khởi từ dưới l�n tr�n th� được giả lập l� �cao�, v.v.. V� thế h�nh kh�ng phải l� một thực ph�p, kh�ng phải l� một sắc ph�p (rūpa).

[Ở đ�y nảy sinh ba vấn đề.]

(1) Nếu h�nh l� thực ph�p th� sắc sẽ được nắm bắt bởi cả hai căn; v� nếu nh�n thấy h�nh qua nh�n căn hoặc x�c chạm qua th�n căn ta đều biết l� d�i, v.v.. Như vậy, nếu h�nh d�i n�y l� một thực ph�p th� n� sẽ được cả hai căn tri nhận; trong khi theo định nghĩa của kinh th� sắc xứ chỉ được tri nhận bởi nh�n căn. Ở đ�y chắc chắn Tỳ-b�-sa sẽ trả lời rằng x�c kh�ng tri nhận h�nh d�i n�y m� chỉ tri nhận sự mềm, cứng, v.v.; v� sở dĩ c� được � tưởng về h�nh d�i l� nhờ dựa v�o sự tương quan với mềm, cứng, v.v., theo một c�ch thế n�o đ� chứ kh�ng phải h�nh d�i n�y l� một phần của x�c xứ (spraṣṭavyāyatana). Quan niệm n�y rất ch�nh x�c; tuy nhi�n đối với sắc xứ th� mọi sự cũng xảy ra như vậy. C� nghĩa l� h�nh d�i n�y kh�ng được nh�n thấy m� người ta chỉ giả lập loại hiển sắc được nh�n thấy (như m�u xanh, v.v.) hoặc được x�c chạm (như mềm, v.v.) l� d�i, v.v., theo một c�ch thế n�o đ�.

(Tỳ-b�-sa) Khi c� một kh�i niệm về h�nh d�i sau khi đ� x�c chạm th� đ� kh�ng phải l� ch�ng ta đ� tri nhận được h�nh sắc nhờ v�o x�c m� thật ra ch�ng ta chỉ nhớ lại h�nh sắc n�y bởi v� h�nh sắc n�y tương ưng với vật được x�c chạm (sāhacaryāt). Cũng giống như khi nh�n thấy m�u sắc của lửa th� ch�ng ta nhớ lại c�i n�ng (của x�c); hoặc khi ngửi m�i hương của hoa th� nhớ lại m�u sắc của hoa.

(Kinh bộ) Qua hai trường hợp m� c�c �ng vừa dẫn chứng, người ta sẽ nghĩ rằng m�u sắc gợi nhớ vật được x�c chạm v� m�i hương gợi nhớ m�u sắc của vật được nh�n thấy bởi v� c�c ph�p l�m nh�n đều gắn b� với nhau (avyabhicārāt), tức lửa th� lu�n lu�n n�ng v� một m�i hương n�o đ� lu�n lu�n thuộc về một lo�i hoa như thế. Thế nhưng sự x�c chạm (như mềm, cứng, v.v.) kh�ng nhất định phải gắn b� (niyata) với một h�nh sắc n�o đ� th� l�m thế n�o sự cảm nhận của x�c (thủ x�c) c� thể gợi l�n sự nhớ lại về một h�nh sắc như thế? Nếu sự nhớ lại n�y c� thể sinh khởi m� kh�ng cần c� sự kết hợp (đồng tụ) nhất định giữa x�c v� h�nh sắc th� ta cũng c� thể nhớ lại m�u sắc sau khi đ� x�c chạm; hoặc l� h�nh sắc vẫn sẽ kh�ng thể x�c định được sau sự cảm nhận của x�c, cũng giống như hiển sắc đ� kh�ng được x�c định sau sự cảm nhận của x�c; c� nghĩa l� người ta sẽ kh�ng thể biết được h�nh sắc (liễu h�nh) sau khi x�c chạm. Thế nhưng sự thật lại ho�n to�n kh�c hẳn; v� thế kh�ng n�n n�i rằng nhờ sự cảm nhận của x�c n�n nhớ lại h�nh sắc.

(2) Trong một tấm thảm c� nhuộm m�u (citrāstaraṇa) người ta nh�n thấy rất nhiều h�nh. Như vậy, nếu theo c�c �ng th� sẽ c� nhiều sắc (rūpa, thực h�nh) ở c�ng một chỗ (ekadeśa, nhất xứ); tuy nhi�n điều n�y kh�ng thể xảy ra, cũng giống như trong trường hợp của m�u sắc (hiển sắc). [Nếu h�nh sắc c� thực thể; c� nghĩa l� nếu h�nh sắc l� th�nh phần của một đường chỉ d�i trong tấm thảm th� n� kh�ng thể c�ng l�c l� th�nh phần của một đường chỉ ngắn.]

(3) Tất cả c�c thực sắc, tức l� loại c� ngăn ngại (hữu đối, sapratigha), như m�u xanh, v.v., đều chứ c�c cực vi c� thực thể v� thuộc về một loại n�o đ�; chẳng hạn hiển sắc (m�u xanh, v.v.) nhất định hiện hữu trong t�m cực vi. Nhưng trong khi đ� lại kh�ng hề c� loại cực vi d�i. Khi một khối lượng d�i bị giảm dần th� đến một s�t-na n�o đ� ch�ng ta sẽ kh�ng c�n c� kh�i niệm d�i về n� nữa m� l�c đ� chỉ c� kh�i niệm ngắn; như vậy kh�i niệm n�y kh�ng xuất ph�t từ một sắc ph�p (rūpa) hiện hữu trong một sự vật; v� c�i m� ch�ng ta giả lập l� d�i chỉ l� một số c�c thực ph�p (dravya), tức c�c cực vi thuộc hiển sắc, được sắp xếp theo một c�ch n�o đ� m� th�i.

Nếu c�c �ng chấp rằng c�c biểu hiện d�i, ngắn, v.v., c� chứa c�c cực vi thuộc h�nh sắc (saṃsthānaparamāṇu) được b�y bố theo một c�ch n�o đ�, v� những cực vi n�o kh�ng thuộc loại �h�nh sắc� sẽ kh�ng thể được giả lập l� d�i, ngắn, v.v.; th� sự chấp trước n�y chỉ l� một sự lập lại khẳng định trước đ�y của c�c �ng m� kh�ng để � g� đến những luận chứng được tr�nh b�y ở tr�n. Thật ra, nếu sự hiện hữu của c�c cực vi ri�ng về h�nh sắc được lập th�nh th� c�c �ng cũng c� thể chấp rằng khi được nối kết, hoặc b�y bố theo một c�ch n�o đ� ch�ng sẽ tạo th�nh một h�nh d�i, ngắn, v.v.; thế nhưng trong thực tế kh�ng hề c� loại cực vi n�y hiện hữu giống như sự hiện hữu của c�c cực vi hiển sắc th� l�m thế n�o c� thể nối kết v� b�y bố ch�ng?

(Hữu bộ) Nếu h�nh sắc kh�ng kh�c với hiển sắc, nếu h�nh sắc kh�ng phải l� ph�p kh�c với một sự b�y bố n�o đ� của hiển sắc th� lẽ ra h�nh sắc kh�ng thể đổi kh�c khi m� hiển sắc kh�ng đổi kh�c; nhưng trong thực tế những chiếc b�nh c�ng m�u sắc lại c� rất nhiều h�nh sắc kh�c nhau.

(Kinh bộ) Chẳng phải ch�ng t�i đ� n�i l� người ta đ� giả lập d�i, ngắn, v.v., đối với một số thực ph�p được b�y bố theo một c�ch n�o đ�? Những con kiến, mặc d� đều giống nhau, nhưng vẫn c� thể đi theo một đường thẳng hoặc một đường tr�n để cho ra c�c h�nh kh�c nhau. Đối với những chiếc b�nh cũng thế: H�nh của ch�ng c� thể kh�c nhau nhưng kh�ng nhất thiết m�u của ch�ng phải kh�c nhau.

(Hữu bộ) Nhưng trong trường hợp ở trong b�ng tối v� c�ch xa, người ta chỉ nh�n thấy h�nh của một vật như c�i cột, con người, v.v., m� kh�ng nh�n thấy m�u sắc của n�. Như vậy h�nh sắc nhất định phải hiện hữu ở ngo�i hiển sắc.

(Kinh bộ) Thật ra trước ti�n người ta vẫn nh�n thấy hiển sắc nhưng kh�ng r� r�ng (avyakta); sau đ� nhờ c� � thức mới h�nh th�nh � tưởng về h�nh sắc, cũng giống như trường hợp h�nh th�nh c�c � tưởng về một h�ng, một đo�n qu�n sau khi đ� nh�n thấy một c�ch kh�ng r� r�ng những con chim, con kiến, con voi, v.v., v� nghĩ rằng �đo�n qu�n n�y xếp h�ng theo h�nh tr�n�. Hoặc cũng c� thể người ta kh�ng ph�n biệt được r� r�ng m�u sắc cũng như h�nh dạng (anirdhāryamānapariccheda) m� chỉ biết được qua � thức đ� l� một khối (saṃghātamātra, tổng tụ).

(Hữu bộ) Kinh bộ c�c �ng cứ m�i b�c bỏ về sự chuyển dịch (gati) cũng như về h�nh (saṃsthāna); vậy th� theo c�c �ng, c�i được gọi l� �th�n biểu� nhằm chỉ cho c�i g�?

(Kinh bộ) Ch�ng t�i n�i rằng th�n biểu ch�nh l� h�nh, v� thế kh�ng giống Ch�nh lượng bộ; nhưng h�nh kh�ng phải l� thực ph�p v� thế kh�ng giống Hữu bộ.

(Hữu bộ) Nếu c�c �ng chấp rằng th�n biểu kh�ng phải l� thực ph�p m� chỉ l� h�nh hiện hữu như một giả ph�p, th� theo c�c �ng th�n biểu được lập th�nh bởi loại thực ph�p n�o?

(Kinh bộ) Th�n nghiệp l� loại nghiệp lấy th�n l�m cảnh (kāyālambanaṃ, kāyādhiṣṭhānaṃ karma); c� nghĩa l� tư (cetanā) đ� th�c đẩy th�n h�nh động (vartayati) theo nhiều c�ch thế kh�c nhau v� tư xuất ph�t từ c�nh cửa của th�n cho n�n được gọi l� th�n nghiệp. C�c loại nghiệp kh�c đều được định nghĩa t�y theo thể t�nh của ch�ng: [Ngữ nghiệp l� loại nghiệp lấy ngữ l�m cảnh (dhiṣṭhāna); � nghiệp l� nghiệp của � (manas) hoặc l� nghiệp tương ưng (saṃprayukta) với �].

(Hữu bộ) Kinh n�i rằng �nghiệp ch�nh l� tư v� l� �h�nh động sau khi c� � muốn� (tư dĩ nghiệp)�. Như vậy nếu th�n nghiệp v� ngữ nghiệp đều l� tư th� c� g� kh�c nhau giữa hai loại nghiệp vừa được kinh định nghĩa ở tr�n?

(Kinh bộ) C� hai loại tư. Trước ti�n ở giai đoạn sơ khởi hay chuẫn bị (gia h�nh, prayoga) người ta c� khởi l�n một tư [v� đ�y mới chỉ l� một tư t�m sở (tư duy tư)] như �ta cần phải c� một h�nh động như thế�; đ�y ch�nh l� loại m� Kinh gọi l� tư nghiệp (cetanākarma), tức nghiệp ch�nh l� tư. Sau đ� lại khởi l�n một tư h�nh động, tức l� loại tư thực hiện một h�nh động tương th�ch với những g� đ� được mong muốn trước đ�, l�m chuyển động th�n hoặc ph�t ra ng�n ngữ; đ�y ch�nh l� loại m� kinh gọi l� �nghiệp sau khi c� � muốn� (cetayitvā karman, tư dĩ nghiệp).

(Hữu bộ) Nếu như vậy, biểu nghiệp nhất định kh�ng thực hữu bởi v� theo ch�ng t�i th�n ngữ c�ng chỉ l� tư v� kh�ng c� chỗ cho biểu (vij�apti) như l� một sắc ph�p (rūpa). Nếu biểu kh�ng thực hữu th� cũng sẽ kh�ng c� th�m v� biểu (avij�apti) thuộc dục giới [bởi v� v� biểu thuộc Dục giới ho�n to�n t�y thuộc v� biểu, tức c�c sắc ph�p của th�n nghiệp v� ngữ nghiệp, chứ kh�ng đi k�m theo t�m (t�y t�m chuyển) giống như v� biểu thuộc Sắc giới]. V� từ đ� sẽ nảy sinh rất nhiều vấn đề nan giải (saṃcarāsaṃvarābhāva, v.v).

(Kinh bộ) Vẫn c� c�ch để giải quyết những kh� khăn n�y. Ch�ng t�i c� thể n�i rằng vấn đề v� biều được tr�nh b�y rất hợp l� theo t�ng ph�i ch�ng t�i. Ch�ng t�i thừa nhận hai loại tư c� li�n quan đến việc ph�t động th�n ngữ ch�nh l� hai loại biểu nghiệp thuộc th�n ngữ m� c�c �ng chủ trương. Hai loại tư n�y - được gọi t�n l� th�n nghiệp v� ngữ nghiệp (kāyakarmasaṃśābdita) - c� khả năng tạo ra một loại tư đặc biểu ri�ng của ch�ng v� được gọi l� v� biểu; th� như vậy đ�u c�n vấn đề g� nan giải.

(Hữu bộ) Nếu vậy loại tư ri�ng biệt n�y phải đi k�m theo t�m (cittānuparivartin) cũng giống như loại v� biểu sinh khởi từ thiền định theo chủ trương của ch�ng t�i (samāhitāvij�aptivat); trong khi đ� v� biểu thuộc Dục giới chỉ khởi trong khi ngủ, v.v.

(Kinh bộ) Kh�ng phải như vậy. Loại tư ri�ng biệt n�y được ph�t khởi bởi hai loại l� thẩm quyết tư l�m nguy�n nh�n xa v� động ph�t tư l�m nguy�n nh�n gần. Cho d� c�c �ng c� cho rằng biểu (vij�apti) thực hữu đi nữa th� cũng phải t�y thuộc v�o lực của tư để ph�t sinh v� biểu bởi v� n� vốn c� t�nh tr� độn (jaḍa).

C�c luận sư Tỳ-b�-sa n�i rằng h�nh sắc thực hữu v� th�n biểu ch�nh l� h�nh sắc.

Ngữ biểu ch�nh l� thanh, tức l� loại thanh được ph�t �m (varṇātmaka).

C�c t�nh chất của v� biểu được giải th�ch giống như ở tr�n.

Kinh bộ cũng n�i rằng v� biểu kh�ng thực hữu bởi v� (1) đ� chỉ l� sự kh�ng tạo ra một h�nh động sau khi đ� ph�t thệ kh�ng l�m h�nh động n�y (abhyupetya akaraṇamātratvāt); (2) được giả lập l� ph�p chỉ hiện hữu nhờ v�o c�c đại chủng qu� khứ (atītāni mahābhūtānyupādāya); trong khi đ� l� ph�p qu� khứ th� kh�ng c�n hiện hữu nữa; (3) kh�ng c� thể t�nh thuộc sắc ph�p (rūpalakṣaṇābhāvāt); thể t�nh của sắc l� ngăn ngại (rūpayate), trong khi v� biểu th� kh�ng đối ngại (apratigha, v� đối) cho n�n kh�ng thể l� sắc ph�p.

Tuy nhi�n Tỳ-b�-sa vẫn x�c định sự hiện hữu của v� biểu.

說三無漏色　　增非作等故.

[V� kinh n�i c� ba loại sắc v� sắc v� lậu,

V� phước đức tăng, v� c� nghiệp đạo cho người kh�ng tạo t�c, v.v.]

Luận: Bởi v� kinh n�i sắc ph�p c� ba loại: Tất cả c�c sắc ph�p đều được bao h�m trong ba loại n�y (rūpasya rūpasaṃgrahaḥ): (1) Loại sắc c� thể nh�n thấy v� c� ngăn ngại (hữu kiến hữu đối) [như c�c cảnh sắc được nh�n thấy]; (2) loại sắc kh�ng thể nh�n thấy nhưng c� ngăn ngại (v� kiến hữu đối) [như con mắt, v.v.]; (3) loại sắc kh�ng thể nh�n thấy v� cũng kh�ng c� ngăn ngại (v� kiến v� đối); loại n�y chỉ c� v� biểu sắc.

Kinh c�n n�i đến loại sắc v� lậu (anāsrava): �c�c ph�p v� lậu l� g�? - Tất cả c�c ph�p qu� khứ, vị lai, hiện tại� (cho đến) tất cả c�c thức qu� khứ, vị lai, hiện tại thuộc về c�c sắc n�y v� kh�ng sinh khởi thương giận, tất cả c�c ph�p n�y đều l� ph�p v� lậu.� (Ekottarāgama, 2, 24).

Như vậy, ngo�i v� biểu sắc ra kh�ng c� một loại sắc n�o kh�ng thể nh�n thấy hoặc kh�ng ngăn ngại, v� cũng kh�ng c� loại sắc n�o c� t�nh v� lậu. [Bởi v� th�n nghiệp v� ngữ nghiệp kh�ng th�ch hợp với những người đ� nhập v�o đạo đế (mārgasatyasamāpanna)].

Kinh c�n n�i về sự tăng trưởng phước đức (puṇyarvṛddhi): �C� bảy việc l�m mang lại phước đức thuộc về sắc (hữu y thất phước nghiệp sự, aupadhika puṇyakriyāvast)� Khi một người c� niềm tin (śrāddha), l� con trai hoặc con g�i ở trong gia đ�nh, c� (samanvāgata) bảy loại phước đức n�y th� d� đi, đứng, ngủ, hay thức phước đức vẫn tăng trưởng (abhivardhate) kh�ng ngừng (satatasamita), phước đức vẫn tiếp tục gia tăng (upjāyata eva puṇyam). Bảy loại phước đức thuộc về sắc n�y l� g�?... Cũng giống như bảy loại phước đức kh�ng thuộc sắc (v� y) ��. Như vậy ngo�i v� biểu ra, nhờ v�o ph�p n�o kh�c m� phước đức c� thể tăng trưởng khi t�m kh�ng phải thiện (anyacitta), hoặc khi ở trạng th�i v� t�m?

Nếu v� biểu kh�ng hiện hữu th� những người kh�ng tự tạo t�c m� chỉ ra lệnh cho người kh�c tạo t�c sẽ kh�ng tạo th�nh nghiệp đạo (karmapatha) bởi v� ngữ nghiệp trong trường hợp sai khiến người kh�c (āj�āpanavij�apti) kh�ng thể tạo th�nh nghiệp đạo như s�t, v.v.; thật vậy, loại h�nh động n�y chưa ch�nh thức tạo ra loại nghiệp được tạo t�c (vị năng ch�nh t�c sở t�c). Ở đ�y người ta c� thể n�i rằng trong trường hợp nghiệp đ� được tạo ra th� h�nh động ra lệnh c� trở th�nh nghiệp đạo kh�ng? Nhưng điều hiển nhi�n l� thể t�nh của h�nh động n�y kh�ng hề bị thay đổi bởi việc thực hiện mệnh lệnh n�y.

Kinh lại n�i: �N�y c�c B�-s�, c�c ph�p thuộc về đối tượng ở b�n ngo�i của thức (bāhyamāyatanam, ngoại xứ), kh�ng thuộc mười một xứ c�n lại, kh�ng thể nh�n thấy v� kh�ng c� đối ngại�. Trong đoạn kinh n�y, Thế T�n kh�ng n�i ph�p xứ (dharmāyatana) l� v� sắc. Nếu Thế T�n kh�ng qu�n s�t v� biểu, vốn cũng l� sắc ph�p v� thuộc về ph�p xứ (chứ kh�ng phải sắc xứ), th� loại sắc ph�p được bao h�m trong ph�p xứ sẽ l� c�i g�?�

Nếu v� biểu kh�ng hiện hữu th� th�nh đạo sẽ kh�ng c� t�m chi bởi v� ba chi ch�nh ngữ (samyagvāc), ch�nh nghiệp (samyakkkarmānta), ch�nh mạng (samyagājīva) kh�ng tương th�ch với định (samādhi). Nếu ở trạng th�i định, h�nh giả c� được ba chi n�y ch�nh l� nhờ ba chi n�y c� thể t�nh l� v� biểu.

Nhưng ở đ�y người ta sẽ trả lời rằng kinh c� n�i: �Khi h�nh giả biết được như vậy, khi nh�n thấy được như vậy th� ch�nh kiến ch�nh tư duy (samyaksaṃkalpa), ch�nh tinh tấn (samyagvyāyama), ch�nh niệm (samyaksmṛti), ch�nh định đều được tu tập cho đến khi vi�n m�n; ch�nh ngữ, ch�nh nghiệp, v� ch�nh mạng th� đ� được thanh tịnh từ trước.� V� thế ba chi cuối c�ng được xem như l� biểu v� được th�nh tựu trước định.

Tỳ-b�-sa n�i rằng đoạn kinh tr�n kh�ng nhằm chỉ cho ba chi cuối c�ng của đạo đế m� l� ch�nh ngữ, ch�nh nghiệp v� ch�nh mạng thuộc giai đoạn xả ly (vairāgya) đắc được nhờ v�o thế gian đạo (laukikamārga). Tuy nhi�n điều n�y cũng kh�ng cản trở việc ch�nh ngữ, v.v., kh�ng tạo th�nh một phần của đạo đế dưới dạng v� biểu.

Nếu v� biểu kh�ng hiện hữu th� lẽ ra cũng kh�ng thể c� loại luật nghi (saṃvara) biệt giải tho�t (prātimokṣa) bởi v� nếu sau khi thọ (samādāna) giới xong m� h�nh giả khởi t�m bất thiện hoặc v� k� (dị duy�n t�m) th� giới sẽ kh�ng c�n tương tục để được gọi l� B�-s� hay B�-s�-ni.

Kinh c�n dạy rằng xa l�a tội lỗi (virati; ly s�t đẳng giới) l� con đ� ngăn chặn sự phạm giới. Một �sự kh�ng hiện hữu� (v� thể, abhāva) sẽ kh�ng thể l� một con đ� v� thế sự xả ly tội lỗi l� một thực ph�p (avij�apti) chứ kh�ng chỉ l� việc kh�ng phạm phải một h�nh động đ� từ bỏ; v� ch�nh Kinh bộ cũng đ� giải th�ch rất r� điều n�y.

Trả lời của Kinh bộ: Tr�n đ�y đ� c� qu� nhiều luận chứ kh�c nhau tuy nhi�n vẫn chưa thể l�m r� được vấn đề, v� thế ch�ng ta h�y lần lượt xem x�t từng luận chứng một.

(1)������������������������������� Kinh dạy rằng sắc ph�p c� ba loại. C�c luận sư Du-gi� (Yogācāras) n�i rằng trong c�c tầng thiền (dhyānas) nhờ c� lực của định (samādhi) cho n�n c� một sắc ph�p (rūpa) sinh khởi v� l�m cảnh sở duy�n của định (samādhiviṣaya = samādher ālambanam); c� nghĩa l� sắc ph�p n�y được tri nhận bởi h�nh giả đang nhập định, chẳng hạn như việc qu�n s�t bộ xương khi tu bất tịnh qu�n (aśubhabhāvanā). Loại sắc ph�p n�y kh�ng được nh�n thấy bởi nh�n căn n�n thuộc v� kiến; n� cũng kh�ng chiếm cứ một chỗ (chướng xứ) (deśānāvaraṇa) n�o cả n�n thuộc v� đối. Nếu c�c �ng hỏi rằng l�m thế n�o một đối tượng của định lại c� thể l� một sắc ph�p khi m� đối tượng n�y kh�ng c�n c� c�c t�nh chất th�ng thường của sắc ph�p th� c�c �ng đ� qu�n rằng v� biểu m� c�c �ng chủ trương cũng sẽ gặp phải vấn đề như thế n�y.

(2)������������������������������� Kinh dạy rằng chỉ c� một loại sắc v� lậu (anāsrava). C�c luận sư Du-gi� cho rằng loại sắc sinh khởi nhờ định lực sẽ thuộc v� lậu khi định n�y thuộc v� lậu.

C�c Tỷ dụ sư (Dārṣṭāntikas) lại cho rằng sắc (th�n sắc) của bậc A-la-h�n (như nh�n căn, v.v.) v� sắc ở ngo�i (bāhya), tức c�c cảnh sở duy�n của năm thức th�n, đều được gọi l� v� lậu bởi v� ch�ng kh�ng phải l� sở y (āśraya) của ph�p hữu lậu (āsrava).

Ở đ�y người ta c� thể đưa ra lời chất vấn l� kinh đ� giải th�ch m� kh�ng ph�n biệt r� r�ng khi n�i: �C�c ph�p v� lậu l� g�? - Tức nh�n căn, tức những g� c� thể tr�ng thấy��

C�c tỷ dụ sư trả lời rằng tất cả c�c ph�p được kinh n�i đến đều c� t�nh chất hữu lậu bởi v� ch�ng kh�ng đối trị (pratipakṣa) được lậu hoặc; v� chỉ c� t�m, t�m sở mới c� thể đối trị v� đoạn trừ c�c ph�p hữu lậu.

Ở đ�y người ta sẽ b�c rằng nếu như vậy th� c�c ph�p n�y sẽ c�ng l�c (paryāyeṇa) vừa l� hữu lậu, v� kh�ng đối trị được hữu lậu, vừa l� v� lậu v� kh�ng phải l� sở y của hữu lậu; v� với một kết quả đ�ng buồn như thế th� c�c t�nh chất của hữu lậu v� v� lậu sẽ trở th�nh tạp loạn.

C�c tỷ dụ sư phủ nhận điều n�y v� họ cho rằng nếu đ� hữu lậu th� c�c ph�p n�y kh�ng thể l� v� lậu. Mặt kh�c, nếu sắc xứ v� c�c xứ kh�c chỉ thuộc hữu lậu, tại sao kinh lại ph�n biệt: �C�c sắc ph�p hữu lậu v� khởi dậy sự nắm bắt (hữu thủ, sāsrava upādānīya),� C�c ph�p hữu lậu v� hữu thủ l� nguy�n nh�n của việc l�m cho t�m trở n�n chai lỳ v� ngụy tr� (t�m t�i ph� sự; cetaḥkhilamrakṣavastu).

(3)������������������������������� Kinh dạy rằng phước đức tăng trưởng. C�c luận sư đời trước (pūrvācārya, qũy phạm sư) n�i rằng ch�nh do thể t�nh của c�c ph�p (dharmatā; ph�p nhĩ lực) m� phước đức tăng trưởng khi những người được c�ng dường thọ dụng c�c thứ c�ng dường n�y; c� nghĩa l� v� những phẩm t�nh kh�c nhau của những người n�y (guṇaviśeṣāt) (như thiền định, v.v.), v� sự lợi lạc m� họ c� được từ của c�ng dường đối với bản th�n hoặc ban ph�t cho tất cả ch�ng sinh (anugrahaviśeṣāt = śarīravarṇabalāt) m� t�m tương tục (saṃtatayas) của những người c�ng dường, cho d� đ� l� c�c t�m bất thiện hoặc v� k� (dị duy�n, anyaceta, sāṃdātṛṇām), đều được thấm nhuần (paribhāvita) bởi loại tư c�ng dường (th� tư sở hu�n tập) c� cảnh sở duy�n l� người được c�ng dường; chuỗi t�m tương tục n�y sẽ c� sự chuyển biến theo chiều hướng đi l�n rất vi tế v� sẽ đạt đến một giai đoạn (sūkṣmaṃ pariṇāmaviśeṣaṃ prāpnuvanti) m� cuối c�ng chuỗi t�m n�y sẽ c� khả năng chi�u cảm rất nhiều quả. Ch�nh với � nghĩa n�y m� kinh đ� dạy: �Phước đức tương tục tăng thạnh; phước đức gia khởi li�n tục�.

Nhưng l�m thế n�o giải th�ch trường hợp tăng trưởng của phước đức đối với c�c c�ng hạnh kh�ng thuộc về sắc ph�p (niraupadhika)?

Chuỗi tương tục của t�m chuyển biến nhờ c� sự lặp lại của c�c loại tư c� cảnh sở duy�n l� Như Lai (Tathāgata) v� Thanh văn (Śrāvakas) (tadālambanacetanābhyāsāt; số tập duy�n bỉ tư). Cũng giống như sự tương tục của c�c t�m sở tư trong những giấc mộng (svapneṣu).

Tr�i lại ch�ng t�i kh�ng hiểu được c�c luận sư Tỳ-b�-sa, vốn l� những người chủ trương v� biểu c� thể giải th�ch trường hợp tăng trưởng của phước đức đối với c�c c�ng hạnh kh�ng thuộc về sắc ph�p như thế n�o. Loại c�ng hạnh n�y kh�ng c� th�n biểu nghiệp hoặc ngữ biểu nghiệp m� chỉ l� một loại lạc thọ đối với Như Lai hoặc thanh văn; đồng thời cũng kh�ng c� th�m thiền định. Trong khi đ�, nếu theo Tỳ-b�-sa th� v� biểu kh�ng thể sinh khởi từ biểu hoặc thiền định; v� v� thế kh�ng thể c� v� biểu hiện hữu ở đ�y.

Theo c�c luận sư kh�c của Kinh bộ th� trong trường hợp c�c c�ng hạnh kh�ng thuộc sắc, phước đức tăng trưởng được l� nhờ sự lặp lại của tư c� sở duy�n l� người được c�ng dường. Tuy nhi�n kh�ng thể chấp nhận � kiến n�y nếu đối chiếu với nội dung của kinh: �Khi một B�-s� tinh tấn, c� đủ giới hạnh (cụ tịnh thi-la) th�nh tựu c�c thiện ph�p, sau khi thọ dụng vật phẩm c�ng dường đ� nhập v�o loại định �v� lượng t�m�, v� nhờ thế m� v� lượng phước đức, v� lượng thiện ph�p (kuśalābhiṣyanda) v� an lạc chắc chắn sẽ sinh khởi (pratikānkṣitavya) đối với người chủ c�c vật phẩm c�ng dường (dāyaka dānapati).� (Anguttara, ii. 54;Ratnarāśisūtra, tr. 138). Nhưng một th� chủ c� phước đức tăng trưởng như thế c� thể c� một loại tư đặc biệt chỉ duy�n người đ� nhận của c�ng dường (duy�n bỉ thắng tư) hay kh�ng? V� lẽ đ� cần phải chấp nhận � kiến của c�c luận sư đầu ti�n khi họ cho rằng trong trường hợp c�c c�ng hạnh kh�ng thuộc sắc th� phước đức sinh khởi từ sự chuyển biến tương tục của người c�ng dường nhờ v�o c�c phẩm t�nh của người nhận của c�ng dường.

(4)������������������������������� Theo Tỳ-b�-sa, nếu v� biểu kh�ng hiện hữu th� trong trường hợp sai khiến người tạo t�c sẽ kh�ng tạo th�nh nghiệp đạo.

Khi một người tạo s�t nghiệp v� c� người kh�c sai khiến th� tự nhi�n (ph�p nhĩ) chuỗi t�m tương tục của người sai khiến sẽ c� một sự chuyển biến n�o đ� rất vi tế để rồi sẽ chi�u cảm c�c quả về sau. Cũng giống như trường hợp tự m�nh g�y ra s�t nghiệp; v�o s�t-na m� nghiệp đạo (s�t, v.v.) th�nh tựu (kriyāphalaparasamāptau) th� cũng l� l�c chuỗi tương tục t�m c� sự chuyển biến. Sự chuyển biến n�y c� t�n l� nghiệp đạo, v� v� thế người c� chuỗi t�m chuyển biến n�y vẫn c� thể tạo th�nh nghiệp đạo - bởi v� quả, tức sự chuyển biến của chuỗi t�m tương tục, phải được gọi t�n cho ph� hợp với nh�n, tức nghiệp đạo - v� sự chuyển biến n�y c� t�n l� th�n hay ngữ l� t�y thuộc v�o việc n� xuất ph�t từ th�n hay ngữ. Ch�nh nhờ những nguy�n tắc như vậy m� những người chủ trương v� biểu đ� xem v� biểu như l� nghiệp đạo, như l� con đường tạo t�c của th�n hoặc ngữ.

Đại đức (Bhadanta) (Vibhāṣā, 118, 16) c� một quan niệm kh�c hẳn về sự kh�ng hiện hữu của v� biểu: �Một người bị x�c chạm (spṛśyate) bởi tội (avadya) s�t v� c� loại tư thuộc ba thời điểm (trikālayācetanayā, tam thời khởi tư) li�n quan đến c�c uẩn tạo th�nh một ch�ng sinh đang c�n sống (upātteṣu skandheṣu); c� nghĩa l� khi người đ� suy nghĩ: Ta sẽ giết, ta giết, ta đ� giết.� [Như vậy nghiệp đạo đ� ho�n m�n bởi v� cả gia h�nh, h�nh động ch�nh, v� sự li�n tục đều c� chung một loại tư.]

Nhưng ch�ng t�i sẽ n�i rằng loại tư thuộc ba thời điểm n�y kh�ng l�m th�nh nghiệp đạo bởi v� nếu theo chủ trương n�y của đại đức th� một người con sẽ phạm tội v� gi�n (ānantarya) khi n�i: �Mẹ t�i đ� bị giết chết�, trong l�c m� người mẹ của anh ta thực sự kh�ng bị người n�o giết chết cả. Tuy nhi�n tất cả sự vận h�nh của tư (cetanāsamudācāra) từ �ta sẽ giết, ta giết, ta đ� giết� chỉ th�ch hợp với người tự giết m�nh (svayaṃ ghnatas); v� đ�y cũng l� � ch�nh của đại đức khi giải th�ch loại s�t nghiệp n�y.

Ở đ�y Hữu bộ đ� đưa ra chất vấn: �Nhưng tại sao mối �c cảm n�y c� thể khiến cho c�c �ng khăng khăng b�c bỏ sự hiện hữu của v� biểu nhưng lại thừa nhận sự chuyển biến của chuỗi t�m tương tục (saṃtatipariṇāmaviśeṣa)?

Thật ra chủ trương v� biểu của Hữu bộ v� chủ trương sự chuyển biến của chuỗi t�m tương tục của Kinh bộ đều rất kh� hiểu (duḥkhabodha); v� thế ch�ng t�i kh�ng hề c� �c cảm đối với luận chứng thứ nhất n�y. Ch�ng t�i chỉ kh�ng bằng l�ng (na pariloṣo �smākam) với chủ trương �v�o s�t-na th�nh tựu nghiệp đạo do một h�nh động của th�n dựa v�o một t�m (cittānvayakāyaprayogeṇa) lại c� thể sinh khởi ở người sai sử nghiệp đạo n�y một ph�p gọi l� v� biểu�, một ph�p vốn chẳng quan hệ g� (pṛthagbhūta) đến t�m của người sai sử cũng như đến th�n của người bị sai sử. Tuy nhi�n ch�ng t�i lại cảm thấy vừa l�ng với chủ trương �v�o s�t-na th�nh tựu nghiệp đạo do một h�nh động được sai sử bởi một người n�o đ� (yatkṛtaprayogasaṃbhūta) vẫn c� thể sinh khởi, nhờ v�o h�nh động n�y, một sự chuyển biến đối với chuỗi t�m tương tục của ch�nh người n�y�. V� ch�ng t�i cũng dễ d�ng thừa nhận l� quả sinh khởi từ sự chuyển biến của chuỗi tương tục n�y chứ kh�ng phải từ v� biểu.

Ngo�i ra c�n c� c�c luận chứng kh�c đ� được kể đến ở tr�n như: �Kh�ng c� biểu th� l�m thế n�o c� được v� biểu?�; �V� biểu chỉ c� nghĩa l� kh�ng c�n tạo t�c một h�nh động n�o đ�; �v� biểu kh�ng t�y thuộc v�o c�c đại chủng qu� khứ�.

(5)������������������������������� Ph�p xứ kh�ng được xem như l� v� sắc.�

Giải đ�p cho vấn nạn n�y đ� được tr�nh b�y ở tr�n. C� một loại sắc kh�ng thể nh�n thấy, kh�ng c� đối ngại (apratigha), tạo th�nh một phần của ph�p xứ; v� đ� l� v� biểu. Ch�nh loại sắc n�y l� cảnh sở duy�n của định v� sinh khởi nhờ lực của định (dhyāyināṃ samādhiviṣayo rūpaṃ samādhiprabhāvād utpadyate).

(6)������������������������������� Tỳ-b�-sa n�i rằng đạo đế sẽ kh�ng c� t�m chi.

Theo c�c �ng khi th�nh giả đang ở trong th�nh đạo khi qu�n s�t hoặc tư duy tứ đế th� họ sẽ th�nh tựu ch�nh ngữ, ch�nh nghiệp v� ch�nh mạng bằng c�ch n�o? C� phải c�c �ng muốn n�i rằng họ n�i ra lời n�i ch�n ch�nh (ph�t ch�nh ng�n), l�m c�c việc ch�n ch�nh (khởi ch�nh t�c) mong cầu y b�t?

Trả lời của hữu bộ: Đ� kh�ng phải l� chủ � của ch�ng t�i. Trong th�nh đạo, th�nh giả vẫn hoạch đắc những ph�p v� biểu v� lậu n�o đ�; chẳng hạn như khi xuất qu�n (vipaśyanā), nhờ c� lực của c�c v� biểu v� lậu m� th�nh giả c� thể ph�t khởi lời n�i, h�nh động v� lối sống ch�n ch�nh. V� nh�n (nimitta) c� thể được gọi t�n theo quả cho n�n người ta mới lập v� biểu l�m ngữ, nghiệp, mạng.

Nếu vậy tại sao kh�ng thừa nhận thuyết của ch�ng t�i? Tuy kh�ng c� v� biểu nhưng th�nh giả khi ở trong th�nh đạo, hoạch đắc � định (āśaya, � lạc) v� nh�n c�ch (āśraya, � chỉ) như thế n�n khi xuất qu�n đ� nhờ v�o lực của hai loại n�y m� từ đ� trở về sau đều khởi ch�nh ngữ, ch�nh nghiệp v� ch�nh mạng. C�c nh�n n�y (āśaya, āśraya) mang t�n của quả v� thế vẫn c� thể khẳng định rằng th�nh đạo th�nh tựu cả t�m chi.

C� luận sư kh�c n�i rằng c�c chi của th�nh đạo chỉ h�m nghĩa �kh�ng phạm� (bất t�c, tadakriyāmātra). Kh�ng phạm c� nghĩa l� g�? Một người đang nhập định c� thể nhờ v�o lực của th�nh đạo m� đắc được sự �kh�ng tạo t�c� ở mức độ tương đối hoặc tuyệt đối. Sự �kh�ng tạo t�c� n�y v� đắc nhờ nương v�o th�nh đạo v� lậu cho n�n cũng thuộc về v� lậu; v� đ� ch�nh l� chi của th�nh đạo.

Chắc chắn c�c chi (như ch�nh ngữ, v.v.) kh�ng phải l� thực ph�p (Anguttara, iv. 157; Dīgha, iii. 260) m� chỉ l� sự �kh�ng tạo t�c�. Nhưng kh�ng phải chỉ c�c thực ph�p c� ri�ng ph�p thể mới lập th�nh ph�p; chẳng hạn như trường hợp của t�m thế ph�p l� đắc, phi đắc, vinh, nhục, khen, ch�, sướng, khổ. Sự kh�ng đắc được y phục, thực phẩm, v.v., kh�ng phải l� thực ph�p.

(7)������������������������������� Tỳ-b�-sa n�i rằng nếu v� biểu kh�ng hiện hữu th� cũng kh�ng c� luật nghi biệt giải tho�t. C� thể b�c bỏ vấn nạn n�y theo c�c nguy�n tắc giống như tr�n bằng c�ch dựa v�o lực của � muốn (āśaya). Luật nghi (saṃvara) ch�nh l� một loại tư (cetana) c� khả năng ngăn chận c�c h�nh động xấu v� điều phục (saṃvṛṇotti) th�n ngữ sau khi được biểu hiện qua việc cương quyết (vidhi) kh�ng tạo t�c tội lỗi, qua sự ph�t nguyện giữ giới; v� thế đ� dựa v�o đ� để lập th�nh luật nghi biệt giải tho�t.�

Ở đ�y Tỳ-b�-sa c� thể b�c bỏ rằng nếu luật nghi biệt giải tho�t chỉ l� tư th� khi h�nh giả nghĩ về một điều n�o đ� kh�c với loại t�m n�y (dị duy�n t�m) tức sẽ kh�ng c�n luật nghi, bởi v� l�c đ� h�nh giả kh�ng c�n hoạch đắc loại tư c� thể điều phục th�n ngữ. Tuy nhi�n b�c nạn n�y kh�ng c� gi� trị; bởi v� khi h�nh giả khởi t�m muốn l�m một điều �c th� nhờ c� lực hu�n tập của chuỗi t�m tương tục m� sự ức niệm về những g� đ� ph�t nguyện cũng sẽ hiện khởi để ngăn chặn � muốn l�m điều xấu n�y.

(8) Ngo�i ra loại tư n�y c�n c� t�nh chất của một bờ đ�. Khi một người đ� ph�t nguyện cương quyết kh�ng l�m điều �c th� khi nhớ lại điều nguyện n�y, t�m t�m qu� sẽ hiện khởi v� người n�y sẽ tự điều phục để khỏi phạm giới.

Tr�i lại theo chủ trương của c�c �ng, nếu sự phạm giới được ngăn chận nhờ v�o một ph�p v� biểu kh�ng quan hệ g� đến sự ức niệm th� lẽ ra khi bị thất niệm cũng kh�ng thể phạm giới bởi v� v� biểu lu�n lu�n c� mặt ở đ�.

Ch�ng ta n�n chấm dứt sự tranh luận ở đ�y. C�c luận sư Tỳ-b�-sa đ� n�i rằng c� một vật thực hữu (dravya) c� thể loại ri�ng được gọi l� v� biểu (avi�aptirūpa).

Tr�n đ�y c� n�i rằng v� biểu sinh khởi nhờ nương v�o c�c đại chủng; như vậy c� phải c�c đại chủng n�y ch�nh l� c�c đại chủng l�m sở y cho biểu (vi�apti), tức c�c đại chủng của th�n tạo t�c biểu nghiệp, hay l� c�c đại chủng kh�c?

Tụng đ�p:

此能造大種　　異於表所依

[C�c đại chủng tạo th�nh (v� biểu nghiệp) n�y

Kh�c với c�c đại chủng l�m sở y của biểu nghiệp]

Luận: V� biểu sinh khởi từ c�c đại chủng kh�c với c�c đại chủng l�m sở y cho biểu; bởi v� c�ng một tập hợp (sāmagrī) của bốn đại chủng kh�ng thể vừa tạo th�nh một sở tạo sắc (bhautika, upādāyarūpa) vi tế l� v� biểu, lại vừa tạo th�nh một sở tạo sắc th� hiển l� biểu.

Biểu nghiệp xuất hiện c�ng l�c với c�c đại chủng tạo ra n�; v� v� biểu cũng như vậy.

Một nguy�n tắc chung l� tất cả c�c sở tạo sắc đều sinh khởi c�ng thời với c�c đại chủng của ch�ng; tuy nhi�n c� một số thuộc hiện tại v� vị lai sinh khởi từ c�c đại chủng qu� khứ.

欲後念無表　　依過大種生.

[V� biểu dục giới ở s�t-na thứ hai

Sinh khởi từ c�c đại chủng qu� khứ.]

Luận:� V�o s�t-na một v� biểu nghiệp sinh khởi th� n� sinh khởi từ c�c đại chủng c�ng thời với sự sinh khởi của n�. Sau s�t-na n�y, một v� biểu nghiệp thuộc về Dục giới - tức kh�c với loại v� biểu sinh từ định v� loại v� biểu v� lậu - sẽ sinh khởi, c� nghĩa l� tiếp tục sinh khởi trở lại, cũng từ ch�nh c�c đại chủng ở s�t-na thứ nhất; tức c�c đại chủng n�y đ� trở th�nh qu� khứ ở s�t-na thứ hai. Từ s�t-na n�y trở đi c�c đại chủng qu� khứ sẽ l�m sở y (āśraya) cho v� biểu bởi v� ch�ng ch�nh l� chuyển nh�n (pravṛtti), l� loại nh�n sinh khởi (ākṣepakāraṇa) của v� biểu; c�c đại chủng c�ng thời với mỗi một s�t-na về sau chỉ l�m chỗ dựa cho v� biểu bởi v� ch�ng chỉ l� t�y chuyển nh�n (anuvṛtti), l� loại nh�n tr� giữ (abhiṣṭhānakāraṇa) của v� biểu. Trường hợp n�y cũng giống như b�n tay lăn b�nh xe v� mặt đất đỡ b�nh xe l� chuyển nh�n v� t�y chuyển nh�n đối với sự chuyển động của b�nh xe.�

(Hỏi) Th�n nghiệp v� ngữ nghiệp ở c�c địa kh�c nhau được tạo th�nh bởi c�c đại chủng thuộc loại địa n�o (trong c�c địa ở Dục giới v� bốn tầng thiền)?

Tụng đ�p:� �

有漏自地依　　無漏隨生處.

[Hữu lậu nương v�o tự địa

V� lậu t�y theo xứ sinh khởi.] �

Luận: Th�n nghiệp v� ngữ nghiệp ở Dục giới được tạo th�nh bởi c�c đại chủng thuộc Dục giới; v� cứ thế cho đến th�n ngữ nghiệp ở tầng thiền thứ tư th� được tạo th�nh bởi c�c đại chủng thuộc tầng thiền thứ tư.

Th�n nghiệp v� ngữ nghiệp v� lậu được tạo th�nh bởi c�c đại chủng thuộc về địa m� người tạo c�c th�n ngữ nghiệp n�y đ� sinh ra; bởi v� c�c ph�p v� lậu đều c� khuynh hướng si�u việt c�c giới (như Dục giới, v.v.); bởi v� kh�ng c� c�c đại chủng v� lậu tạo th�nh một nghiệp v� lậu; bởi v� th�n ngữ nghiệp v� lậu sinh khởi nhờ c�c đại chủng chứ kh�ng phải chỉ nhờ v�o t�m v� loại nghiệp n�y l� sở tạo sắc (upādāyarūpa). (Vibhāṣā, 140, 15)

(Hỏi) Biểu nghiệp v� v� biểu nghiệp c� những t�nh chất g�? Ch�ng được tạo th�nh từ những t�nh chất g� của c�c đại chủng?

Tụng đ�p:� �

無表無執受　　亦等流情數

散依等流性　　有受異大生

定生依長養　　無受無異大

表唯等流性　　屬身有執受.

[V� biểu kh�ng thuộc chấp thọ,

Cũng l� đẳng lưu v� chỉ thuộc hữu t�nh

Khi t�n th� do c�c đại chủng đẳng lưu

C� chấp thọ v� kh�c biệt nhau;

Khi sinh từ định th� do c�c đại chủng trưởng dưỡng.

Kh�ng chấp thọ v� kh�ng kh�c nhau

Biểu chỉ c� đại chủng đẳng lưu

Nếu thuộc th�n th� c� chấp thọ.] �

Luận:� V� biểu l� loại sắc ph�p được tạo th�nh kh�ng phải nhờ v�o khối lượng (amūrta), kh�ng c� rộng hẹp (apratigha, v� biến ngại), v� thế n� kh�ng thể l�m chỗ dựa cho t�m v� c�c t�m sở, v� kh�ng hội nhập với c�c gi�c quan (anupātta, v� chấp thọ). V� biểu kh�ng bao giờ c� t�nh v� k� v� thế kh�ng thuộc dị thục sinh; n� kh�ng phải l� trưởng dưỡng m� chỉ l� đẳng lưu; c� nghĩa l� được sinh khởi bởi đồng loại nh�n (sabhāgahetu). [Tụng văn n�i �diệc đẳng lưu� bởi v� v� biểu cũng c� thể c� t�nh chất s�t-na (kṣaṇika): V� biểu v� lậu đầu ti�n kh�ng phải l� đẳng lưu.]�

Khi kh�ng ở v�o trạng th�i của định (asamāhita, vikṣipta), tức khi thuộc về Dục giới, th� v� biểu được tạo th�nh bởi c�c đại chủng đẳng lưu v� c� chấp thọ. C�c đại chủng n�y kh�ng giống nhau (dị đại chủng) bởi v� mỗi một trong bảy loại v� biểu, như giới s�t, v.v., thuộc lu�n nghi biệt giải tho�t, đều được tạo th�nh bởi một nh�m ri�ng biệt của bốn đại chủng.

Khi khởi từ định (samādhija), tức khi kh�ng c� sự ph�n biệt giữa luật nghi thuộc tĩnh lự v� luật nghi v� lậu vốn sinh khởi từ hai loại định hữu lậu v� v� lậu th� v� biểu hay luật nghi (saṃvara) sẽ được tạo th�nh bởi c�c đại chủng trưởng dưỡng (aupacayika) do định ph�t khởi, tức c�c đại chủng v� chấp thọ. Bảy loại giới tạo th�nh luật nghi th� kh�c nhau, nhưng tất cả - từ giới s�t cho đến vọng ngữ - đều được tạo th�nh bởi c�ng một nh�m của bốn� đại chủng (v� dị đại). Chỉ c� một loại t�m sinh khởi c�c giới n�y v� c�c đại chủng l�m sở y cho c�c giới n�y cũng chỉ c� một.

Biểu chỉ c� t�nh đẳng lưu; v� nếu thuộc về th�n th� c� chấp thọ.

Ở đ�y người ta c� thể hỏi rằng khi sinh khởi th� th�n biểu l�m hủy hoại hay kh�ng hủy hoại h�nh sắc của th�n (saṃsthānasaṃtāna) vốn thuộc về dị thục. Trường hợp n�y rất nan giải. Nếu cho rằng c� l�m hủy hoại th� kh�ng thể được; bởi v� tr�i với t�ng chỉ của Tỳ-b�-sa vốn cho rằng một sắc ph�p c� t�nh dị thục sẽ sinh khởi trở lại (punaḥprabandha) sau khi đoạn; tr�i lại, nếu th�n biểu kh�ng l�m hủy hoại h�nh sắc c� sẵn th� hai loại h�nh sắc (saṃsthānadvaya) - loại trước l� dị thục v� loại sau l� đẳng lưu - sẽ c�ng hiện hữu ở c�ng một chỗ.

Như vậy phải thừa nhận rằng th�n biểu được tạo th�nh bởi c�c đại chủng đẳng lưu mới sinh v� kh�ng l�m hủy hoại c�c h�nh sắc c� sắc c� sẵn.

Nhưng nếu như vậy th� phần th�n m� th�n biểu nương v�o đ� để khởi sẽ to lớn hơn trước đ� bởi v� phần th�n n�y được th�m nhập th�m (abhivyāpana, biến tăng tiến) c�c đại chủng mới sinh để tạo th�nh th�n biểu n�y. Nếu phần th�n n�y kh�ng c� th�m c�c đại chủng mới th� kh�ng thể n�i rằng v� biểu được to�n bộ phần th�n n�y tạo th�nh.

Ch�ng t�i sẽ trả lời rằng th�n thể dị thục c� c�c lỗ hổng (śuṣiratvāt kāyasya) v� thế vẫn c� chỗ cho c�c đại chủng đẳng lưu mới sinh để tạo th�nh v� biểu.

Tr�n đ�y đ� n�i về hai loại nghiệp tư (cetana) v� tư sở tạo (cetanakṛta); ba loại nghiệp �, th�n v� ngữ; năm loại nghiệp tư, th�n biểu, th�n v� biểu, ngữ biểu, ngữ v� biểu. Tiếp theo sẽ l� phần n�i về c�c t�nh thiện, bất thiện, v� k� của c�c loại n�y v� ch�ng thuộc về loại giới (dhātu), địa (bhūmi) n�o. �

無表記餘三　　不善唯在欲

無表遍欲色　　表唯有伺二

欲無有覆表　　以無等起故.

[V� biểu thuộc hữu k�

C�n lại đều c� ba loại.

Bất thiện chỉ c� ở Dục giới

V� biểu c� ở cả Dục giới v� Sắc giới.

Biểu chỉ ở hai địa c� tứ

Dục giới kh�ng c� biểu hữu ph�

V� kh�ng c� nh�n dẫn khởi.] �

Luận:� V� biểu chỉ c� t�nh thiện (kuśala) hoặc bất thiện (akuśala). Tư v� k� vốn yếu liệt n�n kh�ng c� khả năng dẫn ph�t một nghiệp mạnh (balavat) giống như v� biểu. Quả v� biểu c� thể tương tục t�i sinh sau khi nh�n dẫn khởi của n� bị diệt.

C�c nghiệp c�n lại l� tư v� biểu. C�c nghiệp n�y c� thể l� thiện, bất thiện hoặc v� k�.

Nghiệp bất thiện chỉ c� ở Dục giới bởi v� ở c�c giới kh�c đều kh�ng c� ba loại bất thiện căn, v� t�m v� v� qu�. Tụng văn chỉ n�i đến loại nghiệp bất thiện; v� thế c� thể biết rằng hai loại thiện v� v� k� đều c� ở cả tam giới.

Sắc giới cũng c� v� biểu nhưng V� sắc giới th� kh�ng bởi v� ở đ� kh�ng c� c�c đại chủng tạo v� biểu sắc.

Ở nơi n�o c� th�n v� ngữ hiện hữu (pravartante) th� ở đ� c� loại v� biểu luật nghi (saṃvara) thuộc th�n v� ngữ n�y.

(Vấn nạn) Kh�ng c� đại chủng v� lậu nhưng vẫn c� v� biểu v� lậu; v� biểu v� lậu xuất ph�t từ c�c đại chủng thuộc về một địa m� người khởi v� biểu v� lậu đ� sinh ra ở đ�. Như vậy, khi một người sinh ra ở Dục giới v� Sắc giới nhập v�o một định thuộc V� sắc giới th� người n�y vẫn c� thể tạo ra một loại v� biểu V� sắc giới xuất ph�t từ c�c đại chủng Dục giới v� Sắc giới.

(Giải th�ch) Kh�ng phải như vậy bởi v� v� biểu v� lậu vượt qua c�c giới (adhātupatti, bất đọa giới). Loại v� biểu n�y kh�ng c� bất cứ t�nh chất chung n�o với c�c phiền n�o thuộc về giới m� người c� loại v� biểu n�y đang ở; v� v� biểu v� lậu kh�ng thuộc c�ng loại cũng kh�ng phải kh�c loại (sabhāga, visabhāga) với c�c đại chủng ở giới n�y. Trong khi đ� v� biểu V� sắc giới kh�ng thể ph�t xuất từ c�c đại chủng kh�c loại (visabhāga) thuộc Dục giới v� Sắc giới.

Hơn nữa, v� quay lưng (vaimukhya) lại với tất cả c�c sắc ph�p - bởi v� ở V� sắc giới kh�ng c�n c� tưởng về sắc ph�p - cho n�n loại định v� sắc kh�ng c� khả năng tạo ra v� biểu, vốn l� một sắc ph�p (rūpa).

C�c luận sư Tỳ-b�-sa n�i rắng v� để đối trị �c giới (dauḥśīlyapratipakṣeṇa) n�n mới c� giới (śīla, thi-la). �c giới chỉ c� ở Dục giới; v� giới thuộc sắc giới bao h�m cả v� biểu, l� để đối trị. Nhưng c�c ph�p V� sắc giới th� c�ch xa (dūra) Dục giới về bốn phương diện: Sở y (āśraya), h�nh tướng (prakāra), sở duy�n (ālambana), v� đối trị (pratipakṣa). (Vibhāṣā, 96, 6)

Chỉ c� th�n biểu v� ngữ biểu ở hai địa c� tứ (vicāra) l� Dục giới v� tầng thiền thứ nhất.

Loại biểu hữu ph� v� k� (nivṛtāvyākṛta) kh�ng c� ở c�c địa kh�ng c� tứ v� cũng kh�ng c� ở Dục giới nơi m� tất cả c�c biểu nhiễm � (kliṣṭa) đều thuộc bất thiện chứ kh�ng phải v� k�.�

Điều n�y cũng c� nghĩa loại biểu v� ph� v� k� (nivṛtāvyākṛta) chỉ c� ở Phạm thế. Đ� từng nghe n�i rằng Đại phạm c� tạo t�c ngữ nghiệp cuống siễm (māya), tức khi ở trước mặt ch�ng thi�n v� để tr�nh c�u hỏi của M� thắng (Aśvajit) m� Đại phạm đ� phải n�i dối. (Dīgha, i. 18, 221).

(Hỏi) Nhưng nếu kh�ng c� ngữ biểu ở b�n tr�n tầng thiền thứ nhất th� l�m sao c� thể c� thanh xứ (śabdāyatana) ở tầng thiền thứ hai v� c�c tầng thiền tr�n đ�?

(Đ�p) vẫn c� ở đ� nhưng do nh�n l� c�c đại chủng ở ngo�i (bāhyamahābhūtahetuka), tức loại thanh được tạo ra bởi gi�, v.v..

C� luận sư n�i rằng ở tầng thiền thứ hai v� c�c tầng tr�n đ� vẫn c� biểu, nhưng l� loại v� ph� v� k� chứ kh�ng phải thiện hay nhiễm �; bởi v� ch�ng sinh ở c�c tầng thiền n�y kh�ng thể khởi (saṃmukhīkar) t�m thiện hoặc nhiễm thuộc về một địa thấp hơn để c� thể tạo ra một biểu nghiệp thiện hoặc nhiễm �. T�m thiện ở hạ địa đều thuộc loại yếu liệt (nyūna), c�n t�m nhiễm th� đ� được đoạn trừ.

Nhưng Tỳ-b�-sa lại cho rằng giải th�ch thứ nhất hợp l� hơn.

(Hỏi) Tại sao kh�ng c� c�c loại biểu nghiệp ở c�c địa b�n tr�n Phạm thế? Tại sao Dục giới kh�ng c� loại biểu hữu ph� v� k�?

(Đ�p) Bởi v� kh�ng c� loại nh�n ph�t sinh. (1) Ch�nh loại t�m tương ưng với tầm (vitarka) v� tứ (vicāra) mới c� khả năng ph�t sinh biểu nghiệp; trong khi tầng thiền thứ hai v� c�c tầng tr�n lại kh�ng c� loại t�m n�y. (2) T�m hữu ph� v� k� c� thể ph�t sinh một biểu nghiệp c� c�ng t�nh chất khi t�m n�y thuộc loại �tu sở đoạn� (bhāvanāheya). Trong khi đ� ở Dục giới loại t�m hữu ph� v� k� chỉ tương ưng với hữu th�n kiến (satkāyadṛṣṭi) v� bi�n kiến (antagrāhadṛṣṭi). T�m n�y thuộc loại �kiến sở đoạn� (darśanaheya) v� lại hướng v�o b�n trong () v� thế kh�ng thể ph�t sinh biểu nghiệp.

(Hỏi) C� phải do t�nh của loại t�m dẫn khởi (đẳng khởi, samutthāpaka) tức thiện hoặc bất thiện m� c�c ph�p c� t�nh thiện hoặc bất thiện?

(Đ�p) Kh�ng phải. C�c ph�p thiện hoặc bất thiện l� do bốn nghĩa: T�nh chất tuyệt đối (paramārthatas, thắng nghĩa), tự t�nh (svabhāvatas = ātmatas), tương ưng (saṃprayogatas), nh�n dẫn khởi (samuthānatas). �

勝義善解脫　　自性慚愧根

相應彼相應　　等起色業等

翻此名不善　　勝無記二常.

[Giải tho�t l� thắng nghĩa thiện.

Thiện căn, t�m v� qu� l� tự t�nh thiện;

Tương ưng với thiện căn l� thiện nhờ tương ưng.

C�c nghiệp, v.v., thiện do nh�n dẫn khởi

Tr�i lại l� bất thiện.

V� k� thắng nghĩa l� hai ph�p v� vi.] �

Luận: Niết-b�n, tức sự chấm dứt mọi đau khổ, ho�n to�n an ổn v� tịch tĩnh (kṣema) v� thế thuộc về thắng nghĩa thiện; cũng giống như trường hợp kh�ng c� bệnh (ārogya). (Majjgima, i. 510)

Ba thiện căn, t�m v� qu� - kh�ng t�y thuộc v�o c�c ph�p tương ưng v� c�c nh�n của ch�ng - đều thuộc tự t�nh thiện; cũng giống như thuốc tốt (auṣadha).

C�c ph�p như tư, t�m sở tương ưng với c�c thiện căn v� với t�m qu� đều thuộc tương ưng thiện. Nếu c� tương ưng th� thuộc thiện, nếu kh�ng tương ưng th� kh�ng phải thiện; cũng giống như đồ uống c� pha thuốc tốt (auṣadhapānīya).

Nếu xuất ph�t từ c�c ph�p thuộc tự t�nh thiện hoặc tương ưng thiện th� th�n nghiệp, ngữ nghiệp, bốn t�nh chất hữu vi (lakṣṇas), đắc (prāptis), diệt tận định (nirodhasamāpatti), v� tưởng định (asaṃj�isamāpatti) cũng thuộc thiện nhờ v�o nh�n dẫn khởi của ch�ng (đẳng khởi thiện); cũng giống như sữa của một con b� đ� uống nước c� pha thuốc tốt.

Ở đ�y cần suy nghĩ th�m về trường hợp l�m thế n�o c�c ph�p đắc (prāptis), v.v., c� thể l� thiện khi xuất ph�t từ một t�m kh�ng phải thiện (dị loại t�m, visabhāgacitta). Tr�i với bốn trường hợp thuộc thiện t�nh ở tr�n l� bất thiện.

Thể t�nh của sinh tử (saṃsāra) ch�nh l� sự diễn tiến của mọi khổ đau v� thế ho�n to�n kh�ng an ổn (akṣema), tức thuộc về thắng nghĩa bất thiện cũng giống như người c� bệnh.

C�c căn bất thiện, v� t�m, v� qu� đều thuộc tự t�nh bất thiện; cũng giống như thuốc độc.

C�c ph�p tương ưng với c�c căn n�y thuộc về tương ưng bất thiện; cũng giống như nước uống c� lẫn thuốc độc.

Nếu xuất ph�t từ c�c căn n�y hoặc từ c�c ph�p tương ưng với c�c căn n�y th� th�n nghiệp, ngữ nghiệp, c�c t�nh chất (sinh, trụ, v.v.), v� sự hoạch đắc (prāptis) c�c ph�p bất thiện đều thuộc bất thiện v� c�c nh�n dẫn khởi của ch�ng (đẳng khởi bất thiện); cũng giống như sữa của con b� uống phải nước c� lẫn thuốc độc.

(Vấn nạn) Tất cả c�c ph�p hữu lậu (sāsrava) đều thuộc về (abhyantara, paryāpanna) sinh tử (saṃsāra) v� như vậy sẽ kh�ng c� ph�p hữu lậu n�o c� t�nh thiện hoặc v� k�?

(Giải th�ch) Nếu n�i thật ch�nh x�c (cứ thắng nghĩa) th� đ�ng l� như vậy. Tuy nhi�n ở đ�y c� thể căn cứ v�o dị thục (vipāka) để n�i rằng ph�p hữu lậu n�o c� khả năng sinh khởi quả dị thục đ�ng ưa (iṣṭa) th� gọi l� thiện, ph�p hữu lậu n�o chưa c� t�nh chất nhất định (vyākṛta) như khi chưa chi�u cảm quả dị thục th� gọi l� v� k�.

Thắng nghĩa v� k� l� hai ph�p v� vi hư kh�ng v� phi trạch diệt bởi v� ch�ng h�an to�n thuộc t�nh v� k�.

(Vấn nạn) Tỳ-b�-sa n�i rằng th�n nghiệp v� ngữ nghiệp c� t�nh thiện hoặc bất thiện l� do nh�n ph�t khởi của n�, tức một t�m sở tư (cetanā) thiện hoặc bất thiện. Như vậy điều n�y cũng c� thể �p dụng cho c�c đại chủng tạo th�nh th�n nghiệp v� ngữ nghiệp.

(Giải th�ch của Tỳ-b�-sa) Kh�ng phải như vậy bởi v� � định của người tạo t�c chỉ li�n quan đến h�nh động chứ kh�ng phải c�c đại chủng; c� nghĩa l� người tạo t�c c� � muốn tạo t�c một h�nh động n�o đ� chứ kh�ng c� � muốn tạo ra c�c đại chủng.

(Luận chủ) Tuy n�i như vậy, nhưng l�m thế n�o loại v� biểu do định sinh c� thể c� t�nh thiện? Người tạo t�c giả khi nhập định kh�ng c� t�c � đối với v� biểu v� cũng kh�ng suy nghĩ: �H�y tạo ra một v� biểu!� Ch�ng t�i cũng kh�ng thể thừa nhận loại v� biểu do định sinh lại xuất ph�t từ một t�m - kh�ng thuộc định - sinh khởi trước đ� bởi v� t�m n�y kh�c thể loại. V� thế loại v� biểu do định ph�t khởi kh�ng thuộc thiện; hoặc nếu như Tỳ-b�-sa cứ cho rằng thuộc thiện th� thi�n nh�n v� thi�n nhĩ cũng phải thuộc thiện; trong khi Tỳ-b�-sa lại cho hai loại n�y l� v� k�. Đ�y l� vấn đề m� Tỳ-b�-sa cần phải giải quyết (kartavyo �tra yatnaḥ).

(Vấn nạn) Tr�n đ�y cũng c� n�i rằng loại t�m thuộc �kiến sở đoạn� kh�ng thể ph�t khởi v� biểu. Nhưng Thế T�n lại n�i: �Do t� kiến (mithyādṛṣṭi) n�n khởi t� tư duy (saṃkalpa), t� ngữ, t� nghiệp, t� mạng�. Trong khi đ� t� kiến vốn được đoạn trừ bởi kiến đạo.

(Giải th�ch) Chủ trương tr�n kh�ng tr�i với kinh bởi v�: �

等起有二種　　因及彼剎那

如次第應知　　名轉名隨轉

見斷識唯轉　　唯隨轉五識

修斷意通二　　無漏異熟非

於轉善等性　　隨轉各容三

牟尼善必同　　無記隨惑善.

[Đẳng khởi c� hai loại

L� nh�n v� s�t-na;

Theo thứ tự tr�n

Được gọi l� chuyển v� t�y chuyển.

Thức thuộc kiến đoạn l� chuyển;

Năm thức l� t�y chuyển;

� thuộc tu đoạn gồm cả hai.

V� lậu v� dị thục sinh đều kh�ng phải.

Từ chuyển thuộc thiện, v.v.

C� t�y chuyển thuộc ba t�nh.

Ở Thế T�n cả hai đều thiện;

Hoặc nếu (chuyển) l� v� k�, t�y chuyển l� thiện.]

�

Luận:� Ph�p dẫn khởi một h�nh động (samutthāna, đẳng khởi) được chia l�m hai loại: Loại đẳng khởi l�m nh�n được gọi l� nh�n đẳng khởi (hetusamutthāna); loại đẳng khởi c�ng thời với h�nh động được gọi l� s�t-na đẳng khởi (tatkṣaṇasamutthāna).

V�o l�c sắp h�nh động th� nh�n đẳng khởi c� khả năng dẫn ph�t (ākṣepaka), tức tạo ra (utpādaka), v� thế n� l� ph�p dẫn khởi (chuyển, pravrtaka); v�o l�c đang h�nh động th� s�t-na đẳng khởi kh�ng t�ch rời h�nh động v� thế n� l� ph�p dẫn khởi thứ hai (t�y chuyển, anuvartaka).

(Hỏi) S�t-na đẳng khởi c� t�c dụng (sāmarthya) g� đối với h�nh động (vij�apti, biểu nghiệp)?

(Đ�p) Nếu kh�ng c� s�t-na đẳng khởi th� h�nh động sẽ kh�ng xảy ra cho d� n� được dẫn ph�t bởi ph�p dẫn khởi; cũng giống như trường hợp h�nh động kh�ng thể xảy ra khi người đ� dẫn khởi h�nh động (như nghĩ: �t�i sẽ đi đến ng�i l�ng�) vừa mới chết.

(Hỏi) Nếu biểu nghiệp kh�ng thể khởi v� kh�ng c� ph�p t�y chuyển th� trong trường hợp người v� t�m đắc giới l�m thế n�o để c� biểu nghiệp? (Vibhāṣā, 113, 7)

(Đ�p) Ở đ�y cần đưa ra một giải th�ch kh�c: Biểu nghiệp c� t�nh chất r� r�ng hơn (sphuṭa, vyakta) ở những người hữu t�m. Những người n�y c� loại t�m �dẫn khởi thứ hai� (t�y chuyển t�m) v�o s�t-na biểu nghiệp sinh khởi; v� đ�y ch�nh l� t�c dụng của loại t�m n�y.

Loại t�m được đoạn trừ bởi kiến đạo l� nh�n đẳng khởi duy nhất của biểu nghiệp bởi v� đ� l� nh�n (nidāna, hetu) của tiến tr�nh t�m (vitarka, vicāra) dẫn ph�t (samutthāpaka) biểu nghiệp. T�m n�y kh�ng phải l� t�m t�y chuyển (1) bởi v� n� kh�ng c�n hiện hữu v�o s�t-na biểu nghiệp xảy ra: Biểu nghiệp n�y vận h�nh được l� nhờ loại t�m �hướng ra b�n ngo�i� (ngoại m�n t�m), được đoạn trừ bởi tu đạo (bhāvanā), v� l� t�m t�y chuyển; (2) bởi v� giả như n� l� t�m t�y chuyển th� ngay sau đ�, loại sắc ph�p (biểu nghiệp) đ� được n� tạo ra cũng sẽ bị đoạn trừ bởi kiến đạo; cũng giống như trường hợp loại biểu nghiệp được tạo ra bởi một t�m thuộc tu đoạn sẽ bị đoạn trừ bởi tu đạo. V� như vậy sẽ tr�i với Đối ph�p (Abhidharma).

Thật vậy, sắc ph�p (rūpa = vij�apti) kh�ng tương vi (virudhyate) với sự hiểu biết đ�ng (minh, vidyā) cũng như kh�ng đ�ng (v� minh, avidyā) cho n�n n� kh�ng thể được đoạn trừ bởi kiến đạo.

(Kinh bộ) Lập luận �sắc ph�p kh�ng tương vi với minh� cần được chứng minh. Bởi v� những ai chủ trương sắc ph�p thuộc kiến đoạn sẽ kh�ng thừa nhận sắc ph�p kh�ng tương vi với minh.

(Tỳ-b�-sa) Nếu sắc ph�p (vij�apti) xuất ph�t từ một t�m thuộc kiến đoạn th� ch�nh n� cũng bị đoạn trừ bởi kiến đạo v� c�c đại chủng l�m sở y (āśraya) cho sắc ph�p n�y, cho biểu nghiệp n�y, cũng bị đoạn trừ bởi kiến đạo bởi v� ch�ng cũng xuất ph�t từ loại t�m n�y. V� điều n�y kh�ng thể chấp nhận được v� c�c đại chủng n�y thuộc loại c�c ph�p v� ph� v� k�; trong l�c tất cả c�c ph�p thuộc kiến đoạn đều l� nhiễm � (kliṣṭa).

(Kinh bộ) Ch�ng t�i kh�ng chấp nhận kết luận n�y. C�c đại chủng được b�n đến ở tr�n kh�ng phải c� t�nh thiện hay bất thiện l� do t�m dẫn khởi; v� trường hợp của biểu nghiệp cũng vậy. Hoặc phải thừa nhận l� c�c đại chủng n�y đều thuộc kiến đoạn.

(Tỳ-b�-sa) Điều n�y kh�ng thể chấp nhận được. C�c đại chủng kh�ng thể thuộc kiến đoạn, v� cũng kh�ng phải l� �kh�ng thể đoạn� (phi sở đoạn). Bởi v� tất cả c�c ph�p kh�ng nhiễm � đều kh�ng tương vi với minh hay v� minh.

[Thật vậy, ph�p bất nhiễm �, cho d� thuộc loại v� ph� v� k� hay thiện hữu lậu, đều kh�ng tương vi với minh, tức th�nh đạo v� lậu; cũng giống như trường hợp ph�p nhiễm � bị diệt l� do sự hoạch đắc (prāpti) được n� bị đoạn trừ bởi th�nh đạo n�i tr�n�]

Như vậy bản kinh được tr�ch dẫn ở tr�n kh�ng v� hiệu h�a chủ trương của ch�ng t�i khi n�i: �T�m thuộc kiến đoạn kh�ng dẫn khởi biểu nghiệp�, bởi v� kinh n�y chỉ nhắm đến loại t� kiến (mithyādṛṣṭi) l�m nh�n đẳng khởi (pravartaka). (Vibhāṣā, 117, 10)

� thức (manovij�āna) thuộc loại tu đoạn (bhāvanāheya) vừa chuyển vừa t�y chuyển.

Năm thức (tức nh�n thức, v.v.) chỉ l� t�y chuyển v� kh�ng c� ph�n biệt (vikalpa). (Vibhāṣā, 117, 10)

Như vậy c� tất cả bốn trường hợp:

(1)������������������������������� Chuyển chứ kh�ng phải t�y chuyển: � thức thuộc kiến đoạn.

(2)������������������������������� T�y chuyển chứ kh�ng phải chuyển: Năm thức th�n.

(3)������������������������������� Vừa chuyển vừa t�y chuyển: � thức thuộc tu đoạn.

(4)������������������������������� Kh�ng phải chuyển cũng kh�ng phải t�y chuyển: T�m v� lậu.

(Hỏi) T�m t�y chuyển c� c�ng t�nh (thiện, bất thiện, v� k�) với t�m chuyển kh�ng?

(Đ�p) Điều n�y kh�ng nhất định. Từ một t�m chuyển thuộc thiện c� thể c� t�m t�y chuyển thuộc thiện, bất thiện hoặc v� k�; đối với một t�m bất thiện hoặc v� k� cũng như vậy.

Ri�ng đối với Thế T�n th� t�m t�y chuyển c� c�ng thể loại với t�m chuyển: Từ t�m chuyển thiện sẽ c� t�m t�y chuyển thiện; từ t�m chuyển v� k� sẽ c� t�m t�y chuyển v� k�. Hoặc cũng c� khi t�y t�m chuyển v� k� lại xuất ph�t một t�m t�y chuyển thiện; nhưng từ t�m chuyển thiện th� kh�ng bao giờ c� t�m t�y chuyển v� k� bởi v� lời thuyết gi�o của chư phật kh�ng bao giờ suy kiệt.

C� bộ ph�i (Mahāsāṃghikas, v.v) n�i rằng t�m của chư phật kh�ng bao giờ thuộc v� k� bởi v� chư phật lu�n lu�n nhập định; chuỗi t�m tương tục của chư phật chỉ thuần c�c t�m thiện (kuśalaikatāna). Kinh (Anguttara, iii. 346; Theragāthā, 696-697) n�i: �Thế T�n (na-gi�, naga) tại định khi đi, khi đứng, khi nằm, khi ngồi.�

(Tỳ-b�-sa) Sở dĩ kinh n�i như vậy l� v� t�m của Thế T�n kh�ng ph�n t�n (avisaraṇa) đến c�c sự vật nếu như ng�i kh�ng muốn (anicchayā) [Thế T�n lu�n lu�n tại định (nityasamāhita) c� nghĩa l� sự ức niệm lu�n lu�n hiện diện ở ng�i: Khi đi ng�i biết l� m�nh đi.] Tuy nhi�n điều n�y kh�ng c� nghĩa rằng Thế T�n kh�ng c� c�c ph�p v� k� như c�c ph�p thuộc dị thục sinh (vipākaja), c�c ph�p thuộc về oai nghi (īryāpatha), th�ng quả t�m (nīrmāṇacitta).

Ch�ng ta đ� biết rằng � thức thuộc tu đoạn vừa l� chuyển vừa l� t�y chuyển v� c� thể thuộc thiện, bất thiện hoặc v� k�.

Loại t�m thuộc dị thục sinh sinh khởi một c�ch tự nhi�n kh�ng do gia h�nh (nirabhisaṃskāravāhin) th� kh�ng phải l� t�m t�y chuyển, cũng kh�ng phải l� t�m chuyển.

(Hỏi) Biểu nghiệp c� t�nh thiện, bất thiện hay v� k� l� t�y thuộc t�nh loại của t�m t�y chuyển hay t�m chuyển?

(Đ�p) C�u hỏi tr�n nhắm đến điều g�? Nếu giống như t�nh loại của t�m chuyển th� hai loại th�n kiến (satkāya) v� bi�n kiến (antagrāha) đều l� t�m chuyển v� ch�ng thuộc t�nh hữu ph� v� k�. Nếu biểu nghiệp do ch�ng dẫn khởi c� t�nh loại giống như ch�ng th� ở Dục giới lẽ ra phải c� một h�nh động thuộc loại hữu ph� v� k�; tuy nhi�n kết quả n�y kh�ng thể chấp nhận được. Nếu c�c �ng cứ khăng khăng giữ lấy � kiến của m�nh th� c�c �ng phải thừa nhận, mặc d� đi ngược lại chủ trương của c�c �ng rằng tất cả c�c t�m thuộc kiến đoạn đều kh�ng phải l� t�m chuyển; v� điều n�y cũng c� nghĩa l� th�n kiến v� bi�n kiến kh�ng phải l� t�m chuyển trong khi c�c loại kiến (dṛṣṭi) lại l� t�m chuyển.

Trong trường hợp giống như t�nh loại của t�m t�y chuyển th� biểu nghiệp, m� nhờ n� m� một người c� thể đắc được luật nghi biệt giải tho�t, sẽ kh�ng phải l� thiện t�nh. Nếu người n�y c� t�m bất thiện hoặc v� k� trong khi thọ giới (upasaṃpādyamāna).

(Tỳ-b�-sa) Biểu nghiệp c� c�ng t�nh loại với t�m chuyển khi t�m chuyển n�y thuộc về tu sở đoạn; nhưng kh�ng c� c�ng t�nh loại khi t�m chuyển thuộc kiến sở đoạn, chẳng hạn như khi nghĩ: �C�i ta c� hiện hữu�, bởi v� trong trường hợp n�y, c� một t�m chuyển kh�c nằm giữa t�m chuyển v� biểu nghiệp - một loại t�m thuộc tu sở đoạn, hướng ra b�n ngo�i, c� k�m theo tầm tứ, v� qua đ� người ta thuyết giảng về c�i ta chẳng hạn. Loại t�m chuyển thứ nhất thuộc t�nh v� k�; loại thứ hai thuộc t�nh bất thiện; v� biểu nghiệp cũng thuộc t�nh bất thiện. Từ loại t�m chuyển thuộc kiến đoạn ph�t khởi một t�m chuyển kh�c thuộc tu đoạn c� t�nh thiện, bất thiện hoặc v� k�; v� từ t�m chuyển thứ hai n�y dẫn khởi một loại biểu nghiệp c� c�ng t�nh loại.

(Luận chủ) Nhưng nếu biểu kh�ng phải do t�m t�y chuyển m� c� t�nh thiện, bất thiện hoặc v� k� th� giải th�ch được c�c �ng tr�ch dẫn từ kinh sẽ kh�ng c� gi� trị. C�c �ng đ� n�i rằng kinh chỉ lấy �kiến� (dṛṣṭi) l�m t�m chuyển v� do đ� khi khẳng định t� kiến ph�t sinh biểu th� kinh kh�ng đi ngược lại nguy�n tắc �t�m thuộc kiến đoạn kh�ng dẫn sinh biểu�, cũng kh�ng tr�i với hệ luận �kh�ng c� loại biểu hữu ph� v� k� ở dục giới�. V� thế n�n n�i rằng kinh chỉ xem �kiến� (dṛṣṭi) như l� loại t�m chuyển m� theo sau n� l� một t�m chuyển kh�c ngăn c�ch t�m chuyển trước với biểu nghiệp, v� thuộc về loại được đoạn trừ bởi tu đạo. �

Phần 13

Phần n�y n�i về c�c t�nh chất của biểu v� v� biểu. �

無表三律儀　　不律儀非二.

[Ba loại v� biểu l� luật nghi,

Bất luật nghi, phi luật nghi phi bất luật nghi.] �

Luận:� V� biểu c� ba loại: (1) luật nghi (saṃvara), c� khả năng thu th�c (saṃvṛṇoti) v� trừ diệt hoặc ngăn chặn d�ng tương tục của �c giới (dauḥṣīlyaprabandha); (2) bất luật nghi (asaṃvara) l� tr�i với luật nghi, tức kh�ng c� luật nghi; (3) phi luật nghi phi bất luật nghi (naivasaṃvarmāsaṃvara) l� loại kh�ng c� t�nh chất của luật nghi cũng như bất luật nghi. �

律儀別解脫　　靜慮及道生.

[Luật nghi biệt giải tho�t,

Luật nghi tĩnh lự v� luật nghi v� lậu.]

Luận:� C� ba loại luật nghi: (1) luật nghi biệt giải tho�t (prātimokṣasaṃvara) l� giới luật (śīla) hệ thuộc dục giới, l� giới luật của ch�ng sinh ở thế giới n�y; (2) luật nghi tĩnh lự, sinh khởi từ tĩnh lự (dhyāna), l� giới luật hệ thuộc sắc giới; (3)�

初律儀八種　　實體唯有四

形轉名異故　　各別不相違.

[Luật nghi thứ nhất c� t�m loại,

Nhưng thực ra chỉ c� bốn;

V� h�nh tướng thay đổi n�n t�n gọi kh�c nhau;

Tuy t�ch rời nhau nhưng kh�ng tương vi.]

Luận:� Luật nghi biệt giải tho�t c� t�m loại. Đ� l� c�c luật nghi thuộc B�-s� (bhikṣu) B�-s�-ni (bhikṣuṇi), Ch�nh học (śikṣamāṇā), Cần s�ch (śrāmaṇera), Cần s�ch nữ (śrāmaṇerikā), Cận sự (upāsaka), Cận sự nữ (upāsikā), Cận tr� (upavāsastha). T�m loại n�y đều l� luật nghi của biệt giải tho�t v� thế đứng về mặt t�n gọi th� được chia l�m t�m loại; nhưng thực ra chỉ c� bốn loại c� c�c t�nh chất kh�c nhau; đ� l� luật nghi của B�-s�, Cần s�ch, Cận sự v� Cận tr�. Thật vậy, luật nghi của B�-s�-ni kh�ng kh�c v� kh�ng t�ch rời luật nghi của B�-s�; luật nghi của ch�nh học v� Cần s�ch nữ kh�ng kh�c với luật nghi của Cần s�ch; luật nghi của Cận sự nữ kh�ng kh�c với luật nghi của Cận sự.

Giới t�nh (vya�jana), tức Linga, gi�p ph�n biệt sự kh�c nhau giữa nam giới v� nữ giới. Ch�nh v� c� giới t�nh m� c� sự kh�c nhau về t�n gọi như B�-s�, B�-s�-ni, v.v..

Khi giới t�nh thay đổi (chuyển căn vị) th� B�-s� trở th�nh B�-s�-ni, B�-s�-ni trở th�nh B�-s�, Cần s�ch th�nh Cần s�ch nữ, Cần s�ch nữ v� Ch�nh học th�nh Cần s�ch; Cận sự th�nh Cận sự nữ, Cận sự nữ th�nh Cận sự. Tuy nhi�n kh�ng thể thừa nhận khi thay đổi giới t�nh (parivṛttavya�jana) th� c� thể xả bỏ luật nghi trước đ� v� đắc được luật nghi mới bởi v� sự thay đổi giới t�nh kh�ng thể c� c�ng năng n�y. V� thế bốn loại luật nghi thuộc nữ giới đều phối hợp với ba loại luật nghi thuộc nam giới.�

(Hỏi) Khi c�c luật nghi được thọ tr� kế tiếp nhau, tức từ luật nghi Cận sự với năm giới tiếp theo l� luật nghi Cần s�ch với mười giới, rồi đến luật nghi B�-s� với hai trăm năm mươi giới, th� c� phải c�c loại luật nghi n�y chỉ kh�c nhau v� c� th�m v�o c�c giới mới - tức cũng giống như sự kh�c nhau giữa c�c con số năm, mười, hai mươi; giữa một số cuối v� hai số cuối - hay mỗi một luật nghi đều được sinh khởi ri�ng cho n�n c� thể t�ch rời nhau?

(Đ�p) C�c luật nghi đều t�ch rời nhau m� kh�ng tương tạp. Ngay cả trong c�c phần luật nghi chung - như Cận sự, Cần s�ch v� B�-s� đều từ bỏ (virati) sự giết hại, trộm cắp, t� d�m, n�i dối, c�c chất uống l�m say - th� cả ba loại luật nghi đều c� những t�nh chất ri�ng biệt.

Sự kh�c nhau của ch�ng nằm ở c�c trường hợp phạm giới (nidāna). Một người c�ng thọ tr� được nhiều giới luật (học xứ; śikṣāpada) th� c�ng tr�nh được (viễn ly) nhiều trường hợp sinh t�m ki�u mạn (mada) v� ph�ng dật (pramādasthāna); tức cũng tr�nh được nhiều nh�n duy�n phạm giới s�t, v.v.. Nhờ thế ba loại viễn ly n�y kh�ng bị tạp loạn. Nếu kh�ng phải như vậy, nếu luật nghi của Cận sự v� Cần s�ch lẫn lộn (antarbhāva) với luật nghi của B�-s� th� khi một B�-s� xả bỏ luật nghi B�-s� (saṃvaraṃ prat yācakṣāṇaḥ) cũng sẽ lập tức xả bỏ cả ba loại luật nghi; nhưng kh�ng ai chấp nhận điều n�y v� thế c�c loại luật nghi đều t�ch rời nhau.

Tuy nhi�n ch�ng kh�ng tr�i nghịch nhau. Ch�ng c� thể c�ng hiện hữu bởi v� khi thọ tr� một giới luật mới th� người ta kh�ng từ bỏ giới luật trước đ�. Điều n�y cũng c� nghĩa một B�-s� khi xả bỏ giới B�-s� vẫn c�n c�c luật nghi của Cận sự v� Cần s�ch. (Vibhāṣā, 124, 4).

(Hỏi) L�m thế n�o để trở th�nh Cận sự, Cận tr�, Cần s�ch, ,B�-s�?�

Tụng đ�p:� �

受離五八十　　一切所應離

立近事近住　　勤策及苾芻.

[Thọ giới xả ly năm, t�m, mười

Tất cả những g� cần phải xả ly

Th� trở th�nh Cận sự, Cận tr�, Cần s�ch v� B�-s�.] �

Luận:� Khi thọ giới xả ly (viratisamādāna) năm điều: (1) giết hại (prāṇātipāta), (2) trộm cắp (adattādāna), (3) t� d�m (dục t� hạnh, kāmamihyācāra), (4) n�i dối (mṛṣāvāda), (5) c�c chất uống l�m say (surāmaireyapramādasthānavirata) tức đ� tự đặt m�nh v�o luật nghi của Cận sự. Khi thọ giới xả ly t�m điều: (1) giết hại, (2) trộm cắp, (3) d�m dục (phi phạm hạnh, abhrahmacarya), (4) n�i dối, (5) c�c chất uống l�m say, (6) sử dụng hương thơm, v�ng hoa, son phấn (gandhamālyavilepana), xem nghe m�a h�t, nhạc (nṛtyagītavāditā), (7) giường cao, giường lớn (uccaśayana, mahāśayana), (8) ăn kh�ng đ�ng l�c (thực phi thời thực, vikālabhojana), tức đ� tự đặt m�nh v�o luật nghi của Cận tr�.

Khi chấp nhận xả ly t�m điều tr�n đ�y, cộng th�m sự xả ly v�ng v� bạc, tức đ� tự đặt m�nh v�o luật nghi của Cần s�ch. Trong trường hợp n�y vẫn được kể l� mười điều bởi v� điều thứ s�u ở tr�n được ph�n th�nh hai loại l� sử dụng hương thơm v�ng hoa son phấn v� xem nghe m�a h�t nhạc.

Khi chấp nhận xả ly tất cả c�c th�n nghiệp v� ngữ nghiệp cần phải xả ly tức đ� tự đặt m�nh v�o luật nghi của B�-s�.

(Hỏi) C�c t�n gọi kh�c nhau của luật nghi biệt giải tho�t l� g�?�

Tụng đ�p:� �

俱得名尸羅　　妙行業律儀

唯初表無表　　名別解業道.

[Đều được gọi l� thi-la,

Diệu hạnh, nghiệp luật nghi;

Chỉ biểu l� v� biểu đầu ti�n

Tạo th�nh con đường của nghiệp.] �

Luận:� Thi-la (giới, śīla) l� điều chỉnh (pratisṃsthāpana) những g� kh�ng đ�ng đắn (viṣama) bởi v� người tạo tội thường cư xử một c�ch kh�ng đ�ng đắn đối với người kh�c. Nguy�n nghĩa của sila l� l�m cho tươi m�t, như c� b�i tụng đ� viết: �May thay được thọ tr� giới luật, v� giới luật kh�ng đốt ch�y�.

Được gọi l� diệu hạnh bởi v� bậc tr� giả đều t�n dương c�c giới luật n�y.�

Được gọi l� nghiệp bởi v� thể t�nh của giới luật ch�nh l� nghiệp.

(Vấn nạn) Ở tr�n kinh đ� n�i rằng v� biểu l� �kh�ng tạo t�c� (akaraṇa); như vậy l�m sao c� thể l� nghiệp được?

(Giải th�ch) Chắc chắn v� biểu khiến cho người thọ giới c� t�m t�m sỉ m� thệ nguyện xa l�a điều �c v� thế mới gọi l� �kh�ng tạo t�c�; nhưng v� biểu vẫn l� nghiệp bởi v� n� được tạo ra bởi th�n ngữ nghiệp (vij�apti) hoặc bởi t�m (citta).

C� luận sư n�i rằng v� biểu l� nghiệp v� n� l� nh�n v� quả của h�nh động.

Được gọi l� luật nghi bởi v� giới luật kềm chế hoặc thu th�c th�n ngữ.

Khi n�i �luật nghi biệt giải tho�t� l� c� � chỉ cho tất cả luật nghi của biệt giải tho�t được t�nh từ thời điểm đầu ti�n.

T�n gọi biệt giải tho�t (prātimokṣa) nhằm chỉ cho biểu nghiệp đầu ti�n v� v� biểu nghiệp đầu ti�n của sự thọ giới. Sở dĩ c� t�n như vậy l� v� đ� l� sự bu�ng bỏ (tyāga) điều �c (pāpa); v� sự bu�ng bỏ n�y ch�nh l� c�ng năng của s�t-na đầu ti�n (tức biểu nghiệp v� v� biểu nghiệp) của sự thọ giới.�

Loại biểu v� v� biểu đầu ti�n n�y cũng l� �luật nghi của biệt giải tho�t� bởi v� ch�ng c� khả năng thu th�c th�n ngữ. Ch�ng cũng ch�nh l� nghiệp đạo, tức l� �con đường của loại nghiệp gốc� (căn bổn nghiệp đạo).

V�o s�t-na kế tiếp v� c�c s�t-na sau đ� th� kh�ng c�n gọi l� biệt giải tho�t nữa v� điều �c kh�ng c�n được xả bỏ (prātimokṣyate) bởi s�t-na thứ hai sau khi được xả bỏ (prātimokṣita) bởi s�t-na đầu ti�n. L�c đ� chỉ c�n �biệt giải tho�t luật nghi� (prātimokṣasaṃvara), tức l� luật nghi �thuộc loại biệt giải tho�t� hay luật nghi �sinh khởi từ biệt giải tho�t�; v� cũng kh�ng c�n gọi l� �căn bản nghiệp đạo� m� chỉ l� �hậu khởi nghiệp�.

(Hỏi) Người n�o th�nh tựu mỗi một trong ba luật nghi n�y?

Tụng đ�p:� �

八成別解脫　　得靜慮聖者

成靜慮道生　　後二隨心轉.

[T�m hạng người th�nh tựu biệt giải tho�t.

Người đắc tĩnh lự, v� th�nh giả

Th�nh tựu luật nghi tĩnh lự v� luật nghi v� lậu;

Hai loại n�y thuộc t�y t�m chuyển.]

Luận:� Chỉ c� t�m hạng người th�nh tựu biệt giải tho�t; đ� l� từ B�-s�, B�-s�-ni, � cho đến Cận tr�.

(Hỏi) Ngoại đạo (bāhya) c� thể th�nh tựu c�c giới được thọ (samādānaśīla) kh�ng?

(Đ�p) C� thể th�nh tựu c�c giới n�y nhưng kh�ng thể th�nh tựu biệt giải tho�t luật nghi; bởi v� giới luật thọ được của họ (như �t�i l�a bỏ việc giết hại�, v.v.) dựa v�o một loại tưởng về hữu (bavasaṃniśrita); ngay cả khi được t�i sinh v�o một c�i trời n�o đ� th� họ vẫn xem điều n�y như một �sự giải tho�t� (mokṣa) v� họ nhận thức giải tho�t chỉ l� một loại hữu n�o đ�. V� thế, với c�c giới luật thọ được của họ th� điều �c kh�ng thể được xả bỏ một c�ch tuyệt đối.

Người n�o đắc được tĩnh lự (dhyāna) th� cũng th�nh tựu luật nghi sinh từ tĩnh lự n�y.

�Tĩnh lự sinh� (dhyānaja) c� nghĩa l� sinh ra từ tĩnh lự hoặc sinh được từ tĩnh lự.

Khi n�i �nhờ tĩnh lự� tức h�m � kh�ng phải chỉ c� bốn tầng thiền ch�nh (căn bổn, maula) m� c�n c� c�c loại định l�n cận (sāmantaka; tĩnh lự bi�n). Cũng giống như khi n�i: �Ở l�ng n�y c� ruộng l�a� tức �m chỉ ng�i� l�ng n�y v� cả ruộng l�a chung quanh.�

Th�nh giả; bao gồm hữu học (Śaikṣa) v� v� học (Aśaikṣa), th�nh tựu luật nghi v� lậu (đạo sinh).

(hỏi) Trong phần giải th�ch về c�u hữu nh�n ở trước c� n�i đến hai loại luật nghi thường đi theo t�m (t�y t�m chuyển, cittānuvartin); vậy hai loại n�y l� g�?

(Đ�p) Đ� l� luật nghi sinh từ tĩnh lự (dhyāna) v� luật nghi v� lậu (đạo sinh); chứ kh�ng phải loại biệt giải tho�t luật nghi bởi v� loại n�y vẫn tiếp tục hiện hữu (anvṛtti) ở những người c� t�m bất thiện hoặc v� k� (dị t�m) hoặc những người v� t�m (anyacittācitaka).

(hỏi) Hai loại n�y được lập th�nh ở giai đoạn n�o?

Tụng đ�p:� �

未至九無間　　俱生二名斷.

[Sinh từ ch�n v� gi�n đạo ở Vị ch� định

V� đều được gọi l� đoạn luật nghi] �

Luận:� Luật nghi tĩnh lự v� luật nghi v� lậu đều sinh từ ch�n v� gi�n đạo (ānantaryamārga) thuộc Vị ch� định (anāgamya) v� c�n c� t�n l� �đoạn luật nghi� (prahāṇasaṃvara) bởi v� nhờ hai loại luật nghi n�y m� đoạn trừ được �c giới (dauḥśīlya) v� c�c phiền n�o sinh khởi c�c �c giới n�y (tatsamutthāpaka).

Như vậy c� một loại luật nghi sinh từ tĩnh lự nhưng kh�ng gọi l� đoạn luật nghi.

C� bốn trường hợp:

(1)��������������������������������� Luật nghi tĩnh lự hữu lậu (sāsrava) - ngoại trừ những luật nghi sinh từ v� gi�n đạo thuộc Vị ch� định - l� luật nghi sinh từ tĩnh lự nhưng kh�ng thuộc loại đoạn trừ.

(2)��������������������������������� Luật nghi v� lậu đắc được ở v� gi�n đạo của Vị ch� định l� loại đoạn trừ nhưng kh�ng phải l� luật nghi sinh từ tĩnh lự.

(3)��������������������������������� Luật nghi hữu lậu ở v� gi�n đạo của Vị ch� định l� luật nghi sinh từ tĩnh lự v� thuộc loại đoạn trừ.

(4)��������������������������������� Luật nghi v� lậu sinh từ v� gi�n đạo của Vị ch� định l� loại luật nghi kh�ng sinh từ tĩnh lự v� cũng kh�ng thuộc đoạn trừ.

Theo c�c nguy�n tắc tr�n ta c� thể lập th�nh bốn trường hợp đối với luật nghi v� lậu nhưng kh�ng phải đoạn trừ, luật nghi đoạn trừ, nhưng kh�ng phải v� lậu, v.v.. (Vibhāṣā, 44, 17).

Thế T�n n�i: �Tốt đẹp thay luật nghi của th�n, luật nghi của ngữ, luật nghi của �, luật nghi của tất cả (biến luật nghi)� (Saṃyutta, i. 73; Dhammapada, 361); v� �sống c� c�u th�c nhờ v�o luật nghi của nh�n căn� (Anguttara, iii. 387).

(Hỏi) Tự t�nh của hai loại luật nghi của � v� luật nghi của căn l� g�?

(Đ�p) cả hai đều kh�ng phải l� v� biểu. �

正知正念合　　名意根律儀.

[Cả ch�nh tri v� ch�nh niệm

L� luật nghi của � v� luật nghi của căn.] �

Luận:� V� sợ người đọc c� thể hiểu lầm loại luật nghi thứ nhất chỉ l� ch�nh tri (saṃpraj�āna) v� luật nghi thứ hai chỉ l� ch�nh niệm (smṛti) cho n�n luận chủ mới n�i l� �cả� (hợp).

ở đ�y h�y x�t xem người n�o th�nh tựu biểu v� v� biểu; v� trong mỗi trường hợp ch�ng thuộc về giai đoạn n�o. �

住別解無表　　未捨恒成現

剎那後成過　　不律儀亦然

得靜慮律儀　　恒成就過未

聖初除過去　　住定道成中.

[Trụ luật nghi biệt giải tho�t th� v� biểu

Lu�n lu�n được th�nh tựu nếu chưa xả luật nghi;

Sau s�t-na thứ nhất cũng th�nh tựu v� biểu qu� khứ.

Trường hợp bất luật nghi cũng như vậy.

Đắc luật nghi tĩnh lự

Lu�n lu�n th�nh tựu v� biểu qu� khứ v� vị lai.

Th�nh giả ở s�t-na thứ nhất kh�ng th�nh tựu v� biểu qu� khứ.

Trụ định, đạo th�nh tựu v� biểu hiện tại.] �

Luận:� Những người đ� thọ luật nghi của biệt giải tho�t v� vẫn chưa xả bỏ v� biểu nghiệp tạo th�nh loại luật nghi n�y th� lu�n lu�n th�nh tựu loại v� biểu hiện tại.

Sau s�t-na thứ nhất, tức s�t-na được gọi t�n l� biệt giải tho�t, th� những người n�y cũng c� th�nh tựu v� biểu nghiệp qu� khứ với điều kiện l� vẫn chưa xả bỏ luật nghi n�y.

Đ�y l� trường hợp của những người thọ tr� luật nghi biệt giải tho�t.

Đối với những người đang ở v�o giai đoạn của bất luật nghi (asaṃvarastha) cũng như vậy; c� nghĩa l� chừng n�o m� những người n�y chưa xả bỏ bất luật nghi th� vẫn th�nh tựu v� biểu nghiệp hiện tại. Họ cũng th�nh tựu v� biểu nghiệp qu� khứ, t�nh từ s�t-na thứ hai của giai đoạn bất luật nghi.

Đối với những người hoạch đắc luật nghi tĩnh lự (dhyānasaṃvara) th� khi chưa thối thất loại luật nghi n�y vẫn lu�n lu�n th�nh tựu loại v� biểu qu� khứ, v� biểu vị lai; bởi v� loại v� biểu n�y - tức luật nghi sinh từ tĩnh lự - thuộc t�m t�y chuyển. Kể từ s�t-na đầu ti�n đắc được luật nghi tĩnh lự th� những người n�y cũng đắc được luật nghi tĩnh lự qu� khứ m� họ đ� bị thối thất ở đời n�y hoặc ở đời trước.

Th�nh giả th�nh tựu v� biểu v� lậu, tức loại v� biểu tạo th�nh luật nghi v� lậu của họ, cũng giống như trường hợp th�nh tựu v� biểu sinh từ tĩnh lự của những người th�nh tựu luật nghi tĩnh lự; c� nghĩa l� th�nh giả cũng th�nh tựu loại v� biểu qu� khứ v� vị lai. Chỉ c� điểm kh�c nhau l� ở s�t-na thứ nhất của th�nh đạo, v� lần đầu ti�n loại v� biểu v� lậu cho n�n r� r�ng l� th�nh giả kh�ng thể th�nh tựu một v� biểu nghiệp v� lậu qu� khứ.

Những người nhập định (samāhita), những người đang đi tr�n th�nh đạo (āryamārgaṃ samāpannaḥ), đều th�nh tựu v� biểu hiện tại của ri�ng họ; tức loại v� biểu sinh từ tĩnh lự hoặc v� biểu v� lậu. Nhưng khi xuất định (vyutthita) th� họ kh�ng c�n th�nh tựu loại v� biểu hiện tại n�y bởi v� loại n�y chuyển biến theo t�m.

Trường hợp của những người đang ở trong t�nh trạng kh�ng phải luật nghi cũng kh�ng phải bất luật nghi được gọi t�n l� �ở giữa� (trụ trung, madhyastha); bởi v� họ kh�ng th�nh tựu c�c luật nghi như luật nghi B�-s�, v.v., v� cũng kh�ng th�nh tựu bất luật nghi giống như những người phạm tội. �

住中有無表　　初成中後二.

[Trường hợp �ở giữa� nếu c� v� biểu

Th� s�t-na đầu th�nh tựu hiện tại; s�t-na sau th�nh tựu cả hai.]

Luận:� Trường hợp �ở giữa� v�o s�t-na đầu ti�n c� thể th�nh tựu loại v� biểu �trung b�nh� nếu như c� v� biểu nghiệp sinh khởi.

Ở đ�y khi n�i �trung b�nh� (madhya) l� để chỉ cho hiện tại, tức nằm giữa qu� khứ v� vị lai.

Nghiệp (vij�apti) kh�ng nhất thiết phải sinh khởi v� biểu; v� những người thuộc trường hợp �ở giữa� cũng kh�ng nhất thiết phải th�nh tựu v� biểu. Nếu c� v� biểu th� loại v� biểu n�y c� thể tạo ra bởi một nghiệp thuộc �c giới (dauḥśīlya) hoặc một nghiệp thuộc giới luật (śīlānga), hoặc l� loại v� biểu do c�c thiện nghiệp hoặc bất thiện nghiệp kh�c tạo ra như lễ b�i bảo th�p (stūpa), đ� thương người kh�c. V�o s�t-na loại v� biểu n�y sinh khởi th� những người n�y th�nh tựu v� biểu n�y ở hiện tại. Sau đ� họ c� thể th�nh tựu cả hai loại v� biểu hiện tại v� qu� khứ nếu chưa xả bỏ.

(Hỏi) Người c� luật nghi c� thể th�nh tựu �c v� biểu kh�ng? Người kh�ng c� luật nghi (bất luật nghi) c� thể th�nh tựu thiện v� biểu kh�ng? Trong cả hai trường hợp, thời gian th�nh tựu k�o d�i bao l�u?

Tụng đ�p:� �

住律不律儀　　起染淨無表

初成中後二　　至染淨勢終.

[Trụ luật nghi, bất luật nghi,

Khởi v� biểu nhiễm, tịnh;

S�t-na đầu th�nh tựu hiện tại, sau đ� cả hiện tại v� qu� khứ,

Cho đến khi thế lực của nhiễm, tĩnh kiệt tận.] �

Luận:� Nếu đang ở v�o giai đoạn của luật nghi (trụ luật nghi, saṃvarastha) nhưng v� phiền n�o qu� mạnh (thắng phiền n�o, kleśavega) m� tạo t�c �c nghiệp như giết, đ�nh, tr�i, v.v., th� vẫn ph�t sinh loại v� biểu bất thiện. Nếu đang ở giai đoạn của bất luật nghi nhưng v� c� sức mạnh của l�ng tin (praśādavega) m� tạo t�c thiện nghiệp như lễ b�i bảo th�p th� vẫn ph�t sinh loại v� biểu thiện. Chừng n�o thế lực của phiền n�o cũng như sức mạnh của l�ng tin c�n tồn tại th� hai loại v� biểu nhiễm � v� thanh tịnh vẫn c�n k�o d�i.

V�o s�t-na c� c�c h�nh động tr�n đ�y th� người tạo t�c th�nh tựu được v� biểu hiện tại; v� sau đ� l� th�nh tựu v� biểu cả hiện tại v� qu� khứ. �

表正作成中　　後成過非未

有覆及無覆　　唯成就現在.

[C� tạo t�c biểu nghiệp th� th�nh tựu ở hiện tại;

Về sau th�nh tựu qu� khứ chứ kh�ng phải vị lai.

Biểu nghiệp hữu ph� v� v� ph�

Chỉ th�nh tựu hiện tại.]

�

Luận:� Người n�o c� tạo t�c một h�nh động thuộc th�n v� ngữ (vij�apti), thuộc về luật nghi, bất luật nghi hay �ở giữa� th� đều th�nh tựu loại biểu nghiệp n�y ở hiện tại; c� nghĩa l� trong suốt thời gian tạo t�c h�nh động n�y. Từ s�t-na thứ hai trở đi chỉ th�nh tựu biểu nghiệp qu� khứ cho đến khi xả bỏ.

Kh�ng ai c� thể th�nh tựu một biểu nghiệp vị lai bởi v� biểu nghiệp kh�ng chuyển biến theo t�m (cittānuparivartinī).

Cũng kh�ng th�nh tựu c�c biểu nghiệp qu� khứ thuộc hai loại hữu ph� v� v� ph�; tức l� c�c h�nh động thuộc t�nh v� k� hữu ph� v� v� k� v� ph�.

C�c loại h�nh động n�y kh�ng được th�nh tựu một khi đ� trở th�nh qu� khứ bởi v� sự hoạch đắc (prāpti) một ph�p yếu liệt, c� nghĩa l� tự th�n sự hoạch đắc n�y cũng yếu liệt, th� kh�ng thể tồn tại l�u (anubandhinī).

(Hỏi) Tại sao ph�p n�y, tức h�nh động thuộc t�nh v� k� n�y, lại yếu liệt?

(Đ�p) Bởi v� loại t�m sinh ra n� cũng yếu liệt.

(Hỏi) Như vậy tự th�n sự hoạch đắc loại t�m n�y cũng kh�ng thể tồn tại l�u d�i?

(Đ�p) Kh�ng phải như vậy v� hai trường hợp kh�c nhau. Biểu nghiệp vốn tr� độn (jaḍa) v� kh�ng liễu tri sự vật (anālambanatvāt); hơn nữa n� l� ph�p c� t�nh chất phụ thuộc (y tha khởi, paratantra) v� phải dựa v�o t�m; trong l�c t�m lại kh�ng giống như vậy. V� thế loại biểu nghiệp được t�m v� k� sinh ra yếu liệt hơn t�m n�y; v� sự hoạch đắc biểu nghiệp kh�ng thể k�o d�i nhưng sự hoạch đắc loại t�m sinh ra biểu nghiệp th� vẫn c� thể k�o d�i.

Ở tr�n c� n�i đến bất luật nghi v� những người ở v�o giai đoạn của bất luật nghi; như vậy bất luật nghi (asaṃvara) l� g�?

Tụng đ�p:� �

惡行惡戒業　　業道不律儀.

[L� �c h�nh, �c giới, nghiệp,

Nghiệp đạo, bất luật nghi.]

�

Luận:� Bất luật nghi, v� kh�ng thu th�c th�n ngữ.

�c hạnh (duścarita), v� bậc tr� giả đều quở tr�ch v� v� chi�u cảm quả khổ.

�c giới (dauḥśīlya), v� tr�i với (vipakṣa) giới luật.

Nghiệp, v� được tạo ra bởi th�n ngữ.

Nghiệp đạo, v� thuộc về loại nghiệp gốc (căn bổn nghiệp nhiếp, maulasaṃgṛhītatvāt).

Những ai th�nh tựu biểu nghiệp cũng c� thể th�nh tựu v� biểu nghiệp.

C� bốn trường hợp: �

成表非無表　　住中劣思作

捨未生表聖　　成無表非表.

[Th�nh tựu biểu chứ kh�ng phải v� biểu

L� trường hợp �ở giữa� tạo t�c với loại tư yếu liệt.

Th�nh giả đ� xả hoặc chưa sinh biểu

Chỉ th�nh tựu v� biểu chứ kh�ng phải biểu.] �

Luận:� Những người thuộc loại �phi luật nghi phi bất luật nghi� v� tạo nghiệp (vij�apti) thiện hoặc �c với một loại tư (cetanā) yếu liệt th� chỉ th�nh tựu được loại nghiệp n�y m� kh�ng th�nh tựu v� biểu. V� c�ng kh�ng thể th�nh tựu v� biểu khi biểu nghiệp thuộc loại v� k� (avyākṛta).

Th�nh giả, sau khi chuyển sinh (dịch sinh th�nh), đ� kh�ng tạo biểu nghiệp (chẳng hạn khi th�nh giả c�n ở trong b�o thai hay đ� t�i sinh v�o V� sắc giới) hoặc đ� xả bỏ biểu nghiệp (loai biểu nghiệp được tạo ra với loại tư v� k�) th� th�nh giả chỉ th�nh tựu v� biểu (tức loại v� biểu v� lậu đắc được ở đời trước) chứ kh�ng th�nh tựu biểu nghiệp.

Hai trường hợp c�n lại - th�nh tựu cả biểu, v� biểu, v� kh�ng th�nh tựu biểu cũng như v� biểu - đều được lập th�nh dựa v�o c�c nguy�n tắc tr�n.

(Hỏi) L�m thế n�o đắc được c�c luật nghi n�y?

Tụng đ�p:� �

定生得定地　　彼聖得道生

別解脫律儀　　得由他教等.

[Luật nghi do định sinh đắc được bởi t�m thuộc định địa;

Khi c�c t�m n�y thuộc th�nh th� đắc được luật nghi v� lậu.

Biệt giải tho�t luật nghi

Đắc được nhờ sự th�ng tin của người kh�c, v.v.] �

Luận:� Luật nghi tĩnh lự đắc được bởi loại t�m thuộc về một địa n�o đ� của tĩnh lự; đ� l� t�m thuộc tĩnh lự căn bổn (mauladhyāna) (tức bốn tầng thiền) thuộc tĩnh lự cận phần (sāmaṇtaka) (tức bốn loại định đi trước bốn tầng thiền) v� t�m hữu lậu, tức l� loại t�m kh�ng tạo th�nh một phần của th�nh đạo; bởi v� loại luật nghi n�y cũng hiện hữu với t�m (sahabhūta).

Luật nghi v� lậu cũng đắc được nhờ c�c t�m tr�n nhưng khi ch�ng thuộc về �th�nh�. Ở đ�y �th�nh� (ārya) c� nghĩa l� v� lậu (anāsrava), tức l� loại t�m tạo th�nh một phần của th�nh đạo.

Ở phần sau sẽ giải th�ch th�m về loại t�m �th�nh� n�y ở s�u địa của tĩnh lự, đ� l� bốn tĩnh lự căn bổn, trung gian tĩnh lự (dhyānāntara), v� Vị ch� định (anāgamya) (tức tĩnh lự cận phần đầu ti�n).

Biệt giải tho�t luật nghi đắc được do �tha gi�o� (paravij�āpana), v.v.. �Tha gi�o� l� th�ng tin của người kh�c v� th�ng tin bởi người kh�c. Giới tử gi�p người kh�c biết được một điều g� đ� v� người kh�c lại gi�p giới tử biết được một điều g� đ�. Trong trường hợp n�y �người kh�c� c� thể l� tăng ch�ng (saṃgha) nếu thọ tr� luật nghi của B�-s�, B�-s�-ni, Ch�nh học, nhưng cũng c� thể l� một người (pudgala) nếu thọ tr� năm giới kh�c của biệt giải tho�t.

Theo c�c luận sư về luật (tỳ-nại-da, vinaya) của bộ ph�i Tỳ-b�-sa th� c� mười loại đắc giới (upasaṃpad); v� v� muốn bao h�m tất cả mười loại n�y trong định nghĩa tr�n n�n luận chủ đ� n�i: � �Nhờ sự th�ng tin của người kh�c, v.v..�

(1)�������������������������������� Tự m�nh đắc giới (do tự nhi�n) như trường hợp của phật v� phật độc gi�c (Pratyekabuddha).

(2)�������������������������������� Do nhập th�nh đạo (ch�nh t�nh ly sinh, niyāmāvakrānti) như trường hợp của năm B�-s�, tức Āj�ātakauṇdinya (A-nh� Kiều-trần-như) v� c�c đồng đạo.

(3)�������������������������������� Do lời phật bảo: �H�y đến đ�y, B�-s�!� như trường hợp của Āj�āta.

(4)�������������������������������� Do nhận Thế T�n l�m thầy, như trường hợp của Mahākāśyapa (Đại Ca-diếp).

(5)�������������������������������� Do trả lời đ�ng c�u hỏi của Thế T�n, như trường hợp của Sodāyin (T�-đ�-di).

(6)�������������������������������� Do chấp nhận c�c điều lệ đặc biệt đối với người xuất gia, như trường hợp của Mahāprajāpatī (Ma-ha Ba-x�-ba-đề, Đại sinh chủ).

(7)�������������������������������� Do một sứ giả, như trường hợp của Dharmadinnā (ni c� Ph�p thọ).

(8)�������������������������������� Do tr� luật (vinayadhara) l� người thứ năm, tức đắc giới trước một tăng ch�ng gồm năm vị B�-s� ở những v�ng bi�n giới.

(9)�������������������������������� Do mười vị B�-s�, tức trong trường hợp ở c�c v�ng nằm giữa một nước (madhyadeśa, trung quốc).

(10)���������������������������� Do lập lại ba lần lời ph�t nguyện quy y tam bảo, như trường hợp của s�u mươi hiền bộ (Bhadravargas) c�ng chung thọ giới.

Như vậy theo c�c luận sư tr�n, luật nghi biệt giải tho�t kh�ng nhất thiết phải nhờ c� biểu nghiệp mới c� thể đắc được, như trong trường hợp của đức phật, v.v., chẳng hạn.

(Hỏi) Khi n�o c� thể thọ tr� (samādāna) luật nghi biệt giải tho�t, v� phải thọ tr� trong bao l�u?

Tụng đ�p:� �

別解脫律儀　　盡壽或晝夜

[Luật nghi biệt giải tho�t

Được thọ tr� suốt đời hoặc chỉ một ng�y đ�m.] �

Luận:� Bảy nh�m đầu ti�n trong số c�c luật nghi thuộc biệt giải tho�t được thọ tr� trọn đời; luật nghi thuộc về Cận tr� (upvāsastha) chỉ được thọ tr� chỉ trong một ng�y đ�m. Điều n�y đ� th�nh luật.

Tại sao như vậy? - Bởi v� chỉ c� hai thời khoảng (thời bi�n tế, kālāvadhi) l� thời khoảng d�i bằng cả mạng sống (thọ bi�n tế) v� thời khoảng một ng�y một đ�m (tr� dạ bi�n tế). C�c thời khoảng mười lăm ng�y (b�n nguyệt) v� c�c thời khoảng kh�c đều được bao h�m trong thời khoảng một ng�y một đ�m n�y.

(Hỏi) Ph�p c� t�n l� �thời� (kāla) l� ph�p g�?

(Đ�p) Đ�y kh�ng phải l� một thực ph�p (padārtha) thường hằng, như c� người đ� từng tin tưởng như thế. Chữ �thời� chỉ l� một c�ch n�i m� qua đ� người ta muốn chỉ cho c�c h�nh ph�p (saṃskāras) ở qu� khứ, vị lai v� hiện tại.

Ng�y l� khi trời s�ng ở bốn đại ch�u; v� đ�m l� khi trời tối.

(Kinh bộ) Ch�ng t�i thừa nhận luật nghi biệt giải tho�t c� thể chỉ được sinh khởi trong suốt cả một đời sống. Thật vậy, ngay cả khi ch�ng ta ph�t nguyện giữ giới trong đời sống kế tiếp th� ch�ng ta cũng kh�ng ph�t khởi được loại giới n�y cho đời sống đ�; bởi v� (1) th�n sở y (āśraya) l�c đ� sẽ kh�c (nikāyasabhāga), (2) th�n sở y mới sẽ kh�ng c� t�nh chất th�ch dụng đối với c�c luật nghi đ� thọ tr�, (3) th�n sở y mới cũng sẽ kh�ng nhớ được sự ph�t nguyện thọ giới.

Tuy nhi�n, nếu một người thọ tr� c�c giới của Cận tr� trong hơn một ng�y một đ�m, trong năm ng�y, trong mười ng�y, v.v., th� c� chướng ngại n�o đối với việc ph�t khởi nhiều giới Cận tr� ở người n�y kh�ng?

(Hữu bộ) Chắc chắn phải c� chướng ngại n�o đ� bởi v� Thế T�n c� n�i trong kinh rằng Cận tr� giới chỉ được thọ tr� trong một ng�y một đ�m.

(Kinh bộ) Như vậy vấn đề nảy sinh ở đ�y l� tại sao Thế T�n lại tuy�n thuyết như vậy. C� phải ng�i đ� nghĩ rằng luật nghi Cận tr� kh�ng thể ph�t khởi trong một thời khoảng l�u d�i hơn? Hay l� ng�i nghĩ rằng căn cơ ch�ng sinh rất kh� điều phục, v� thế chỉ n�n thọ Cận tr� giới trong một ng�y một đ�m th� việc giữ giới c� thể dễ d�ng hơn? Bởi v� thật ra chẳng c� g� tr�i ngược nếu ph�t khởi được luật nghi Cận tr� trong một khoảng thời gian d�i hơn một ng�y.�

Tuy nhi�n, Tỳ-b�-sa cho rằng kh�ng thể thừa nhận c�ch giải th�ch tr�n bởi v� Thế T�n kh�ng n�i đến việc thọ luật nghi Cận tr� trong một thời khoảng d�i hơn.

(Hỏi) Đắc bất luật nghi k�o d�i trong bao l�u?

Tụng đ�p:� �

惡戒無晝夜　　謂非如善受.

[�c giới kh�ng chỉ một ng�y một đ�m,

Tức kh�ng giống như thọ thiện giới.] �

Luận:� Bất luật nghi kh�ng bao giờ k�o d�i chỉ trong một ng�y một đ�m như loại luật nghi Cận tr� bởi v� bất luật nghi được ph�t sinh do sự tạo t�c �c nghiệp trong suốt cả một đời (pādadharmābhyupagama).

(Hỏi) Tại sao lại như vậy?

(Đ�p) Người ta kh�ng đắc bất luật nghi như trong trường hợp đắc luật nghi Cận tr� bằng c�ch n�i rằng �t�i nguyện ở trong bất luật nghi một ng�y một đ�m�; bởi v� điều n�y rất đ�ng ch� tr�ch.

(Vấn nạn) Cũng kh�ng c� ai đắc bất luật nghi bằng c�ch n�i rằng �t�i nguyện suốt đời ở trong bất luật nghi�; v� thế sẽ kh�ng c� trường hợp đắc bất luật nghi trong suốt cả đời.

(Giải th�ch) Đ�ng l� kh�ng c� ai đắc bất luật nghi theo kiểu n�y; người ta kh�ng đắc bất luật nghi nhờ v�o một lễ nghi m� l� qua những h�nh động với � định lu�n lu�n l�m điều �c; v� cũng kh�ng đắc bất luật nghi bằng những � định chỉ l�m điều �c trong một khoảng thời gian n�o đ� (kālāntaravipanna). Trong trường hợp của luật nghi Cận tr�, loại � định n�y kh�ng c� t�nh chất �lu�n lu�n� m� cần phải hoạch đắc nhờ v�o lực của c�c nghiệp như �t�i nguyện an tr� một ng�y một đ�m trong Cận tr� giới�; v� người ta đ� tạo c�c nghiệp n�y chỉ v� mong muốn đắc được luật nghi n�y. Nếu c� người n�o đ� mong muốn đắc bất luật nghi th� chắc chắn họ cũng c� thể thọ tr� bất luật nghi trong một khoảng thời gian n�o đ� v� sẽ đắc được bất luật nghi trong khoảng thời gian n�y. Tuy nhi�n trường hợp n�y kh�ng xảy ra v� thế ch�ng t�i kh�ng xem bất luật nghi l� loại được thọ tr� �trong một thời khoảng nhất định n�o đ� (yếu kỳ).

C�c luận sư Kinh bộ n�i rằng bất luật nghi kh�ng thật sự hiện hữu (dravyatas) b�n ngo�i tư (cetanāvyatirikta). Bất luật nghi ch�nh l� � muốn tạo �c (pāpakriyābhisaṃdhi); c� nghĩa l� một loại tư n�o đ� (cetanāviśeṣa) với những dấu vết (anubandha, vāsanā) m� loại tư n�y đ� để lại. V� chừng n�o loại tư n�y c�ng với những dấu vết của n� chưa được một loại tư kh�c đối nghịch đoạn trừ th� con người, cho d� c� được thiện t�m đi nữa, vẫn c�n đầy dẫy bất luật nghi (asaṃvaravān), vẫn l� người kh�ng c� luật nghi.

(Hỏi) L�m thế n�o để thọ tr� luật nghi một ng�y một đ�m, tức luật nghi Cận tr�?

Tụng đ�p:� �

近住於晨旦　　下座從師受

隨教說具支　　離嚴飾晝夜.

[Cận tr� được thọ v�o s�ng sớm;

Ngồi ở ph�a dưới; thọ giới theo thầy;

Nghe lời dạy m� c� đủ t�m chi;

Xả bỏ trang sức; trong một ng�y một đ�m.] �

Luận:� Luật nghi Cận tr� được thọ tr�

(1)�������������������������������� Trong một tư thế khi�m tốn, hoặc ngồi xổm (utkuṭuka) hoặc quỳ gối; hai b�n tay nắm lại theo kiểu bồ c�u (kapotaka) (bằng c�ch đặt bốn ng�n tay của b�n tay n�y v�o giữa ng�n c�i v� ng�n trỏ của b�n tay kia), hoặc chắp hai b�n tay lại với nhau (hiệp chưởng, a�ajali); ngoại trừ trường hợp bị bệnh. Nếu kh�ng cung k�nh, kh�ng thể ph�t khởi luật nghi.

(2)�������������������������������� Giới tử kh�ng được n�i trước thầy truyền giới (datar), cũng kh�ng được n�i c�ng l�c. V� thế mới gọi l� đắc giới từ người kh�c (t�ng sư gi�o thọ); nếu kh�ng, sự thọ giới cũng như sự truyền giới sẽ bất th�nh.

(3)�������������������������������� Giới tử kh�ng mang đồ trang sức; nhưng c� thể giữ lại c�c thứ trang sức thường ng�y bởi v� c�c thứ n�y kh�ng sinh t�m ki�u mạn.

(4)�������������������������������� Sự thọ giới k�o cho đến s�ng h�m sau, đến khi mặt trời mọc.

(5)�������������������������������� Giới tử phải thọ tr� đủ t�m chi v� kh�ng được thiếu chi n�o cả th� luật nghi Cận tr� mới ho�n m�n.

(6)�������������������������������� Giới tử bắt đầu thọ v�o s�ng sớm khi mặt trời mọc bởi v� đ�y l� loại luật nghi thuộc về �một ng�y một đ�m� (Vibhāṣā, 124, 7).

Những người n�o trước đ� đ� ph�t nguyện: �t�i sẽ lu�n lu�n tr� Cận tr� giới v�o ng�y thứ t�m của nửa th�ng, v.v.�, th� họ sẽ thọ được loại luật nghi n�y ngay cả sau khi ăn xong.

(7)�������������������������������� Giới tử phải thọ luật nghi Cận tr� từ người kh�c chứ kh�ng thể tự thọ. Nếu sau n�y gặp phải c�c duy�n khiến cho giới tử phạm phải việc �c (phạm giới duy�n) th� nhờ sinh t�m hổ thẹn đối với thầy truyền giới m� c� thể sẽ kh�ng phạm c�c giới đ� thọ.

Nếu kh�ng l�m đ�ng theo c�c điều tr�n đ�y th� người thọ giới c� thể c� được h�nh động tốt (diệu hạnh) nhưng kh�ng thể đắc giới. Nếu l�m đ�ng theo c�c điều tr�n th� luật nghi Cận tr� sẽ c� t�c dụng rất lợi �ch ngay cả đối với những người phạm phải �c giới thuộc về một ng�y một đ�m (như giết hại, trộm cắp, v.v.).

Loại luật nghi n�y c� t�n l� Cận tr� (upavāsa) bởi v�, nhờ biểu hiện được lối sống ph� hợp với lối sống của c�c A-la-h�n (tadanuśikṣaṇāt), cho n�n luật nghi n�y được đặt gần (upa) với A-la-h�n. C� � kiến kh�c cho rằng sở dĩ c� t�n Cận tr� l� v� nằm gần với loại luật nghi thọ tr� suốt đời (Vibhāṣā, 124, 11).

Mục đ�ch của luật nghi n�y l� cung cấp (dhā) sự tăng trưởng (poṣa) cho c�c thiện căn (kuśalamūla) của những người chỉ c� thiện căn mỏng manh. V� v� n� gi�p tăng trưởng thiện căn cho n�n Thế T�n đ� n�i: �Luật nghi n�y được gọi l� trưởng dưỡng (poṣadha).�

(Hỏi) Tại sao luật nghi Cận tr� phải được thọ tr� đủ cả t�m chi?

Tụng đ�p:� �

戒不逸禁支　　四一三如次

為防諸性罪　　失念及憍逸.

[C�c chi giới, bất ph�ng dật, cấm ước

Theo thứ tự tr�n gồm bốn, một, ba chi;

Để ph�ng c�c t�nh tội,�

Thất niệm v� ki�u dật.] �

Luận:� Bốn chi - bao gồm sự l�a bỏ giết hại, trộm cắp, t� d�m, n�i dối - tạo th�nh một chi thuộc thiện giới (giới chi, śīlānga); bởi v� nhờ c� chi n�y m� loại tội lỗi �tự nhi�n� (t�nh tội, prakṛtisāvadya) mới được đoạn trừ.

Sự l�a bỏ c�c chất uống l�m say tạo th�nh một chi của sự �chuy�n ch�� (bất ph�ng dật) bởi v� nhờ c� chi n�y m� ngăn chận được sự �ph�ng t�ng� (ph�ng dật, pramāda). Một người d� đ� đắc giới (giới chi) nhưng nếu uống rượu th� vẫn mắc phải t�nh trạng �kh�ng chuy�n ch�� (pramatta).

Ba chi kh�c - bao gồm sự l�a bỏ giường cao, nghe nhạc, v.v., v� ăn kh�ng đ�ng l�c - tạo th�nh một chi thuộc về sự c�u th�c (cấm ước chi) bởi v� c�c chi n�y thuận lợi v� ph� hợp cho sự ch�n bỏ (yếm ly, saṃvega).

(Hỏi) Tại sao cần phải thọ c�c chi thuộc về sự �chuy�n ch�� v� �c�u th�c�?

(Đ�p) Để tr�nh bị mất tr� nhớ (thất niệm) v� tr�nh sự ki�u ngạo khi uống rượu say th� kh�ng c�n nhớ cần phải l�m g� v� kh�ng được l�m g�. Khi d�ng giường rộng v� cao, khi ngồi xem m�a h�t, th� t�m sẽ sinh ki�u mạn. Trong trường hợp n�o đi nữa cũng rất kh� tr�nh được sự phạm giới.

Khi giữ được giới ăn đ�ng l�c, khi l�a bỏ được sự ăn kh�ng đ�ng l�c, th� vẫn c�n sự ghi nhớ về luật nghi Cận tr� v� t�m ch�n bỏ (saṃvega) mới c� thể sinh khởi. Nếu kh�ng c� chi thứ t�m th� sẽ kh�ng c�n sự ghi nhớ về sự ch�n bỏ.

C� luận sư cho rằng luật nghi Cận tr� lấy sự trai giới (upavāsa) l�m ch�nh, tức sự l�a bỏ ăn kh�ng đ�ng l�c; những sự l�a bỏ kh�c chỉ l� c�c bộ phận (trai chi, upavāsānga) của sự trai giới n�y. Sự từ bỏ c�c thứ ăn uống kh�ng phải l� một chi; v� thế để c� được con số t�m chi người ta phải ph�n chi thứ bảy l�m th�nh hai chi l� (1) kh�ng xem nghe m�a, h�t, nhạc v� (2) kh�ng d�ng hương thơm, v�ng hoa, son phấn.

(Kinh bộ) Giải th�ch n�y kh�ng ph� hợp với kinh bởi v� kinh c� n�i rằng ngay sau sự l�a bỏ ăn kh�ng đ�ng l�c th� người thọ giới phải n�i: �Với điều thứ t�m n�y, t�i phải l�m theo giới luật, t�i phải l�m theo giới luật của A-la-h�n� (Anguttara, iv. 248).

(Hỏi) Nếu vậy trai giới sẽ l� g� để c� thể n�i rằng n� kh�c biệt với t�m sự l�a bỏ kia v� t�m sự l�a bỏ kia chỉ l� c�c bộ phận của n�?

(Kinh bộ) Ch�nh từ sự tập hợp chung của c�c chi m� người ta c� thể n�i rằng trai giới c� c�c chi n�y; v� người ta đ� gom tất cả c�c chi v�o ch�nh sự tập chung n�y. C�ch n�i �t�m chi trai giới� (trai giới b�t chi) cũng giống như khi n�i �bộ phận xe� (xa ch�ng phần), �qu�n bốn nh�nh� (tứ chi qu�n, caturangabala), �thuốc h�a năm thứ� (ngũ chi t�n, pa�cāngapiṣṭa).

Theo Tỳ-b�-sa, việc từ bỏ sự ăn uống kh�ng đ�ng l�c vừa l� trai giới vừa l� một chi của trai giới. Cũng giống như ch�nh kiến (samyagdṛṣṭi) vừa l� th�nh đạo vừa l� một chi của th�nh đạo (mārgānga); trạch ph�p gi�c chi (dharmapravicaya) vừa l� gi�c (bodhi) vừa l� một chi của gi�c; cũng giống như định (tam-ma-địa, samādhi) vừa l� tĩnh lự (dhyāna) vừa l� một chi của tĩnh lự.

(Kinh bộ) Nhưng ch�nh kiến, trạch ph�p gi�c chi hoặc định kh�ng thể l�m chi cho ch�nh m�nh. Nếu cho rằng ch�nh kiến, v.v., sinh khởi trước đ� vẫn c� thể l�m chi cho ch�nh kiến, v.v., sinh khởi sau đ� th� cũng phải thừa nhận rằng s�t-na đầu ti�n của th�nh đạo kh�ng c� t�m chi; v� s�t-na cuối c�ng của c�c gi�c chi kh�ng phải l� chi.

(Hỏi) C� phải việc thọ đắc luật nghi Cận tr� chỉ d�nh cho Cận sự?

Tụng đ�p:� �

近住餘亦有　　不受三歸無

[Những người kh�c cũng thọ đắc Cận tr�;

Nhưng nếu kh�ng thọ tam quy th� kh�ng thể.] �

Luận:� Khi một người kh�ng phải l� Cận sự nhưng trước khi thọ Cận tr� giới lại thọ tam quy trong một ng�y một đ�m th� l�c đ� luật nghi Cận tr� vẫn ph�t khởi ở người n�y. Kh�ng thể thọ đắc loại luật nghi n�y nếu kh�ng quy y; trừ trường hợp kh�ng biết.

(Hỏi) Kinh Đại danh (Mahānāmasūtra; Saṃyukta, 33, 11) n�i: �N�y Đại danh, h�ng tại gia �o trắng, thuộc nam giới v� đầy đủ năm căn, sau khi quy y phật, ph�p, tăng nếu n�i rằng �h�y xem t�i l� Cận sự (Ổ-ba-s�ch-ca, Upāsaka)� th� sẽ trở th�nh Cận sự�. Như vậy c� phải chỉ cần quy y tam bảo l� c� thể trở th�nh Cận sự?

(Đ�p) C�c luận sư ngoại quốc (aparātakas) n�i rằng c� thể được. (Vibhāṣā, 124, 1); nhưng c�c luận sư ở Kaśmīr (Ca-thấp-di-la) lại khẳng định kh�ng thể trở th�nh Cận sự nếu kh�ng thọ đắc luật nghi Cận sự.

(Hỏi) Nếu vậy kh�ng tr�i với kinh sao?

(Đ�p) Kh�ng tr�i; bởi v�: �

稱近事發戒　　說如苾芻等.

[Xưng Cận sự tức ph�t khởi giới;

Nhưng phải giảng giải th�m như trường hợp của B�-s�.] �

Luận:� Luật nghi Cận sự c� thể ph�t khởi ở một người thọ nhận c�c phẩm t�nh của một Cận sự khi người n�y n�i: �Kể từ h�m n�y cho đến suốt đời, h�y xem t�i l� một Cận sự �xả sinh� (prāṇāpeta)�.

(Hỏi) �Xả sinh� c� nghĩa l� g�?

(Đ�p) Đ� l� h�nh thức giản lược của nh�m từ �xả s�t sinh� (prāṇātipātāpeta), được n�i ra sau khi đ� từ bỏ sự giết hại.

Như vậy bằng c�ch chấp nhận c�c phẩm t�nh của Cận sự, một người c� thể đắc được luật nghi ng�y [bởi v� người n�y đ� tự chứng tỏ l� xả ly sự giết hại]. Tuy nhi�n để gi�p người n�y hiểu được c�c giới kh�c (śikṣāpada) người ta cần phải c� sự giảng giải th�m giống như trường hợp đối với một B�-s�.

Nhờ h�nh động của những người truyền giới m� một B�-s� đắc được luật nghi B�-s�; tuy nhi�n người ta vẫn phải gi�p đỡ vị n�y nắm được c�c giới luật quan trọng nhất: �Giới tử phải l�a bỏ điều n�y, phải l�a bỏ điều kia. Những người đồng đạo sẽ n�i cho giới tử biết c�c giới luật c�n lại�. [Vyākhyā: yathaiva hi bhikṣur labdhasaṃvaro �Pāṇini j�āpticaturthena karmanā śikṣāpadāni yathāsthūlaṃ grāhyate praj�āpyate / itaś cāmutaś ca pārājikādibhyas tava saṃvaraḥ / anyāni ca te sabrahmacāriṇaḥ kathayiṣyantīti]

Đối với Cần s�ch cũng như vậy. V� đối với trường hợp của Cận sự cũng như thế: Người thọ luật nghi Cận sự phải thọ một lần, hai lần, ba lần tam quy; sau đ� người ta phải gi�p người n�y thọ tr� (grāhyate) c�c giới luật: �Khi đoạn trừ sự giết hại, t�i l�a bỏ sự giết hại�. V� thế kh�ng thể trở th�nh Cận sự m� kh�ng th�nh tựu luật nghi Cận sự. �

若皆具律儀　　何言一分等

謂約能持說.

[Nếu phải đủ luật nghi,

L�m sao Cận sự c� thể l� �nhất phần�, v.v..

N�i vậy l� dựa v�o tr� giới.] �

Luận:� Nếu tất cả Cận sự phải c� đủ luật nghi Cận sự th� l�m thế n�o Thế T�n c� thể m� tả bốn loại Cận sự: Cận sự một giới (năng học nhất phần, ekadeśakārin), Cận sự hai giới (năng học thiểu phần giới, pradeśakārin), Cận sự ba hoặc bốn giới (năng học đa phần giới, yadbhūyaskārin), Cận sự năm giới (năng học m�n phần giới, paripūṇakārin)?

N�i như vậy l� căn cứ v�o sự tr� giới. Thật vậy, khi Cận sự thọ tr� (rakṣati) một trong c�c giới [m� người n�y đ� thọ nhận tất cả] th� được n�i l� c� khả năng h�nh tr� (kar) giới n�y. [V� thế kh�ng n�n hiểu rằng Cận sự một giới l� Cận sự chỉ thọ tr� độc nhất một giới]. V� tất cả những người thuộc h�ng Cận sự đều ở trong luật nghi như nhau.

(Kinh bộ) Chủ trương tr�n tr�i ngược với kinh (utsūtra). C�c �ng n�i rằng người ta đắc được luật nghi chỉ cần dựa v�o việc thọ nhận c�c phẩm t�nh của Cận sự �xả sinh�, như: �h�y xem đệ tử� l� Cận sự xả ly.� Tuy nhi�n, những g� tr�ch dẫn tr�n đ�y kh�ng c� trong kinh văn. Bản kinh ch�ng t�i muốn n�i đến l� kinh Đại danh (Mahānāmasūtra) c� đưa ra một định nghĩa về Cận sự v� ngo�i ra kh�ng c�n một kinh n�o kh�c. Nhưng kinh Đại danh lại kh�ng c� th�m nh�m từ �xả sinh� (prāṇāpeta).

Nếu như c�c �ng n�i rằng c�c �ng đ� căn cứ v�o một bộ kinh kh�c, trong đ� c� ghi: �Kể từ h�m nay cho đến trọn đời [h�y xem đệ tử l� một Cận sự] liều bỏ mạng sống của m�nh (prāṇopeta), sau khi đ� quy y tam bảo, v� tin tưởng ho�n to�n (abhiprasanna)�; th� đoạn kinh văn n�y chỉ nhằm chỉ cho những người nh�n thấy được tứ đế, đ� đắc được ch�nh t�n, v� v� thế m� đ� quyết ch� đi theo ch�nh ph�p cho d� hy sinh cả mạng sống: �Ch�ng t�i kh�ng thể bu�ng bỏ ch�nh ph�p, ngay cả khi cần cứu lấy mạng m�nh.� Như vậy đoạn kinh tr�n kh�ng hề đưa ra một định nghĩa về luật nghi Cận sự.

Hơn nữa, nh�m từ �xả sinh� m� c�c �ng đ� dựa v�o đ� để đưa ra những giải th�ch tr�n kh�ng được nơi n�o n�i đến, kh�ng c� trong kinh Đại danh m� cũng kh�ng c� trong kinh Kiến đế (Dṛṣṭasatyasūtra). Ai c� thể thừa nhận những th�nh ngữ m� � nghĩa lại thiếu ch�nh x�c như vậy? V� nếu chỉ dựa v�o sự tin tưởng � nghĩa của nh�m từ tr�n đ�y th� ai c� thể thừa nhận rằng Cận sự đ� đắc được năm giới trước khi c� h�nh động thọ giới?

Nếu nh�m từ �xả sinh� l� để chi cho trường hợp của người phạm giới th� c�u hỏi được n�u ra trong bản kinh tr�n c�n kh�ng hợp l� huống hồ l� c�u trả lời. Bởi v� c� người n�o đ� hiểu rất r� về luật nghi Cận sự v� đ� biết rằng loại luật nghi n�y c� tất cả năm chi nhưng lại kh�ng thể giải th�ch được việc: �Người n�o kh�ng phạm một giới th� tr� được một giới� v� c�c giới c�n lại.

Tr�i lại chỉ c� những người kh�ng hiểu được số lượng nhiều hay �t của luật nghi Cận sự v� chỉ thấy được những người chỉ c� thể h�nh tr� một, hai, ba hoặc tất cả c�c giới (tanmātraśikṣamān prati) th� mới đưa ra c�u hỏi: �phải l�m thế n�o để trở th�nh Cận sự thọ tr� một giới?... Phải l� thế n�o để trở th�nh Cận sự thọ tr� tất cả c�c giới?�

(Tỳ-b�-sa) Nếu trở th�nh Cận sự m� kh�ng cần phải th�nh tựu luật nghi Cận sự th� người ta vẫn c� thể trở th�nh B�-s� hoặc Cần s�ch m� kh�ng cần phải thọ đủ luật nghi.

(kinh bộ) Bằng c�ch n�o ch�ng t�i biết được số lượng nhiều hay �t của c�c luật nghi Cận sự, Cần s�ch v� B�-s�? Chắc chắn l� nhờ sự thuyết gi�o của bậc Đại sư. V� ng�i đ� n�i về Cận sự kh�ng th�nh tựu tất cả luật nghi; nhưng ng�i kh�ng n�i về trường hợp B�-s� hay Cần s�ch chỉ th�nh tựu một số luật nghi.

Tuy nhi�n c�c luận sư Tỳ-b�-sa ở Kaśmīr kh�ng chấp nhận � kiến tr�n.

(Hỏi) Tất cả luật nghi của Cận sự, v.v., được chia th�nh ba cấp độ kh�c nhau như thế n�o?

Tụng đ�p:� �

下中上隨心.

[Yếu, trung b�nh, hoặc mạnh l� dựa v�o t�m.] �

Luận:� Sự ph�n chia th�nh c�c phẩm hạ, trung, thượng của t�m loại luật nghi t�y thuộc v�o năng lực yếu ớt, trung b�nh hay mạnh mẽ của t�m thọ giới (samādāna). V� nếu như vậy th� luật nghi biệt giải tho�t của một A-la-h�n c� thể thuộc về hạ phẩm v� luật nghi biệt giải tho�t của một dị sinh c� thể thuộc về thượng phẩm.

(Hỏi) Nếu chỉ thọ luật nghi m� kh�ng thọ quy y th� c� th�nh Cận sự kh�ng?

(Đ�p) Kh�ng th�nh; ngoại trừ trường hợp người truyền giới v� người thọ giới đều kh�ng biết.

(Hỏi) Quy y phật ph�p tăng l� quy y g�?

Tụng đ�p:� �

歸依成佛僧　　無學二種法

及涅槃擇滅　　是說具三歸.

[Quy y c�c ph�p th�nh phật, th�nh tăng

Như ph�p v� học, ph�p �hai loại�,

V� quy y Niết-b�n trạch diệt.

Như thế l� đủ tam quy.] �

Luận:� Quy y phật l� quy y c�c ph�p của A-la-h�n vốn c� khả năng th�nh phật (buddhakāraka), l� c�c ph�p l�m nh�n của danh xưng �phật, tức nhờ c� c�c ph�p l�m nguy�n nh�n ch�nh m� một người n�o đ� được gọi l� phật; hoặc l� c�c ph�p m� khi đắc được th� một người n�o đ� c� thể hiểu biết được tất cả mọi sự v� v� thế được gọi l� phật. C�c ph�p n�y l� tận tr� (kṣayaj�āna), v� sinh tr� (anutpādaj�āna) v� ch�nh kiến (samyagdṛṣṭi) c�ng với c�c ph�p đi k�m theo c�c tr� n�y (t�y h�nh, parivāra), tức năm uẩn v� lậu.

Về sắc th�n (rūpakāya) của phật th� v� th�n n�y kh�ng chịu sự chuyển đổi bởi sự đắc được c�c phẩm t�nh của phật cho n�n kh�ng quy y sắc th�n của phật, vốn l� sắc th�n của Bồ-t�t.

(Hỏi) Như vậy phải quy y tất cả c�c vị phật hay chỉ quy y một vị phật?

(Đ�p) Đ�ng ra phải n�i l� �quy y nhất thiết chư phật� bởi v� tất cả chư phật đều đi tr�n c�ng một con đường, đ� l� con đường tự nhi�n (thế gian, laukika) v� con đường si�u tự nhi�n (xuất thế gian, lokottara).

Quy y tăng (saṃgha) l� quy y c�c ph�p hữu học (śaikṣa) v� v� học (aśaikṣa) c� khả năng th�nh tăng, tức c�c ph�p m� khi đắc được th� t�m hạng th�nh giả (āryapudgala) trở th�nh một sự �h�a hợp� (saṃghībhavanti), trở th�nh một khối �thống nhất� (samagrarūpa) kh�ng thể ph�n ly (abhedyatvāt) về mặt th�nh đạo.

(Hỏi) Phải quy y tất cả ch�ng tăng hay chỉ quy y một ch�ng tăng?

(Đ�p) Lẽ ra phải n�i l� �quy y tất cả ch�ng tăng� bởi v� con đường của th�nh ch�ng th� lu�n lu�n như nhau. Hiển nhi�n l� phật c� n�i với hai kh�ch thương: �c�c �ng cũng phải quy y ch�ng tăng ở đời vị lai� (Vibhāṣā, 34, 12); tuy nhi�n, Thế T�n n�i như vậy chỉ để t�n dương c�c phẩm t�nh của tăng bảo m� chẳng bao l�u nữa c�c kh�ch thương n�y sẽ nh�n thấy.

Quy y ph�p l� quy y Niết-b�n, tức l� ph�p trạch diệt (pratisaṃkhyānirodha) v� phải quy y to�n bộ Niết-b�n bởi v� Niết-b�n đều c� chung một t�nh chất l� chấm dứt phiền n�o v� khổ đau của ch�nh m�nh v� c�c ch�ng sinh kh�c (śāntyekalakṣaṇatvāt).

(Hỏi) Nếu phật kh�ng l� g� kh�c hơn c�c ph�p v� học th� tại sao việc c� �c � l�m cho th�n phật chảy m�u lại th�nh tội v� gi�n (ānantarya)?

(Đ�p) Tỳ-b�-sa (Vibhāṣā, 34, 9) n�i rằng khi l�m chảy m�u c�c đại chủng (rūpa) l�m sở y cho c�c ph�p n�y (āśrayavipādanāt) th� ch�nh c�c ph�p n�y cũng bị tổn thương.

(Hỏi) Tuy nhi�n, luận tạng (Sāstra) (Vibhāṣā, 34, 8) kh�ng n�i phật �chỉ� l� c�c ph�p v� học. Luận chỉ n�i rằng phật l� c�c ph�p c� khả năng l�m th�nh phật, c� nghĩa l� c�c ph�p tự nhi�n hoặc si�u tự nhi�n (laukika, lokottara), l�m đối tượng của danh xưng �phật� v� ch�nh l� phật. Như vậy luận kh�ng phủ nhận sở y - vốn được tạo th�nh bởi năm uẩn tự nhi�n - tạo th�nh một phần trong c�c phẩm t�nh của phật (buddhatvāpratiṣedha). V� thế kh�ng cần phải đặt ra vấn nạn tr�n đ�y về việc l�m th�n phật chảy m�u.

Nếu kh�ng phải như vậy, nếu phật chỉ l� c�c ph�p v� học, nếu tăng (tức l� h�ng th�nh giả, hữu học v� A-la-h�n) chỉ l� c�c ph�p hữu học v� v� học th� một khi đang ở v�o t�m thế tục (trụ thế tục t�m, laukikacittastha) sẽ kh�ng c�n l� phật, cũng kh�ng c�n l� tăng. V� nếu c�c nguy�n tắc n�y th� B�-s� cũng chỉ l� giới hạnh, chỉ l� luật nghi B�-s�.

(Tỳ-b�-sa) Nhưng nếu th�n sở y cũng nằm trong số c�c ph�p th�nh phật th� tại sao luận lại n�i: �Người n�o quy y phật tức l� quy y c�c ph�p v� học l�m th�nh phật�.

(kinh bộ) Nếu vậy cũng c� thể n�i rằng người n�o t�n k�nh B�-s� th� điều m� người đ� t�n k�nh chỉ l� giới hạnh l�m th�nh B�-s�.

C� � kiến cho rằng quy y phật l� quy y mười t�m ph�p bất cọng (āveṇikadharmas) của phật.

(Hỏi) Thể t�nh của quy y l� g�?

(Đ�p) L� ngữ biểu. (Vibhāṣā, 34, 10)

(Hỏi) Như vậy � nghĩa của quy y (nơi tr�nh nạn, śaraṇa) l� g�?

(Đ�p) Ba �nơi tr�nh nạn� n�y được gọi t�n như vậy l� v� khi ẩn n�p ở đ� th� người ta c� thể vĩnh viễn tho�t khỏi mọi khổ đau.

Thế T�n đ� từng n�i (Dhammapada, 188-192; Udānavarga, xxvii. 28-30; Divyāvadāna, tr. 164; Vibhāṣā, 34, 8): �Khi bị sợ h�i bức b�ch, con người thường trốn v�o n�i, rừng, bụi rậm, c�y thi�ng (chế đa thọ, caityavṛkṣa = caityakalpitavṛkṣa). Đ� kh�ng phải l� nơi ẩn n�u tốt l�nh, l� nơi ẩn n�u cao cả; kh�ng phải ẩn n�u ở đ� l� tho�t được mọi nỗi khổ. Những người t�m nơi ẩn n�u ở phật, ở ph�p, ở tăng khi qu�n s�t được bằng tr� tuệ bốn sự thật l� khổ, nguồn gốc của khổ, sự vượt qua khổ, t�m chi th�nh đạo dẫn đến Niết-b�n an ổn; đ�y l� nơi ẩn n�u tốt nhất, l� nơi ẩn n�u cao cả nhất; bởi v� nếu ẩn n�u ở đ� sẽ tho�t khỏi tất cả khổ đau�. V� thế quy y l� c�nh cửa của sự thọ tr� tất cả c�c luật nghi.

(Hỏi) Tại sao c�c luật nghi kh�c đều c� phần l�a bỏ d�m dục (phi phạm hạnh, abrahmacaryavirati) nhưng luật nghi Cận sự th� chỉ l�a bỏ t� d�m (dục t� hạnh, kāmamithyācāra)?

Tụng đ�p:� �

邪行最可訶　　易離得不作.

[T� hạnh đ�ng tr�ch nhất

Dễ xả ly, th�nh giả đ� đoạn trừ.] �

Luận:� T� hạnh l� điều đ�ng quở tr�ch nhất ở thế gian bởi v� n� x�m hủy th� thiếp của người kh�c v� chi�u cảm quả b�o �c th� (apāyikatvāt). H�ng tại gia dễ xả bỏ t� d�m nhưng lại rất khỏ xả ly d�m dục; họ kh�ng thể từ bỏ thế gian bởi v� kh�ng c� đủ khả năng l�m được những điều kh� khăn n�y.

Đối với t� hạnh th� th�nh giả đều đắc được loại luật nghi bất t�c (akaraṇasaṃvara), c� nghĩa l� họ đ� đắc được sự xa l�a vĩnh viễn t� hạnh. Thật vậy, trong đời sống kế tiếp họ sẽ kh�ng thể n�o phạm phải giới n�y; tuy nhi�n đối với việc xả ly phi phạm hạnh th� lại kh�c. V� thế luật nghi Cận sự chỉ bao gồm sự xả ly t� d�m; v� kh�ng n�n cho rằng th�nh giả trong một đời sống về sau (kinh Sinh th�nh giả) c� thể phạm phải giới luật của Cận sự: Điều n�y chỉ c� thể xảy ra nếu như luật nghi Cận sự bao gồm cả sự xả ly phi phạm hạnh. Khi n�i �luật nghi bất t�c� (akaraṇasaṃvara) tức phải hiểu rằng đ� l� sự từ bỏ dứt kho�t một h�nh động (akriyāni = akriyāyām ekāntatā).

(Hỏi) Nếu lấy vợ sau khi đ� thọ luật nghi Cận sự th� người n�y, v�o l�c thọ giới trước đ�, c� đắc được sự xả ly đối với người vợ mới cưới n�y kh�ng?

(Đ�p) Theo Tỳ-b�-sa th� vẫn đắc được; bởi v� nếu kh�ng phải như vậy th� người n�y đ� chỉ đắc được một phần luật nghi (prādeśika).

(Hỏi) Nhưng dến khi lấy vợ th� người n�y đ� phạm giới?

(Đ�p) Kh�ng phải như vậy. �

得律儀如誓　　非總於相續.

[C� ph�t nguyện thọ giới n�n đắc được luật nghi;

Kh�ng phải v� người kh�c m� ph�t nguyện.] �

Luận:� Bởi v� người n�y đ� thọ luật nghi n�n mới đắc được luật nghi. Họ đ� thọ luật nghi khi ph�t nguyện: �Đệ tử l�a bỏ t� d�m�, c� nghĩa l�: �đệ tử l�a bỏ tất cả t� d�m đối với tất cả c�c phụ nữ được ph�ng hộ (agamya)�; chứ kh�ng phải ph�t nguyện: �Đệ tử sẽ kh�ng phạm phi phạm hạnh đối với một người như thế�. Kết quả l� họ kh�ng phạm luật nghi khi lấy vợ bởi v� họ đ� l�a bỏ t� d�m chứ kh�ng phải l�a bỏ d�m dục (phi phạm hạnh).

(Hỏi) Trong c�c tội về ngữ, tại sao sự l�a bỏ (tyāya) n�i dối lại trở th�nh một giới luật (śikṣānga) của Cận sự trong khi c�c tội kh�c về ngữ lại kh�ng được đưa v�o?

(Đ�p) Cũng v� những l� do như đ� n�i ở tr�n. Sự n�i dối l� việc đ�ng quở tr�ch nhất tr�n đời; h�ng tại gia dễ d�ng l�a bỏ c�n th�nh giả th� kh�ng thể n�i dối; ngo�i ra c�n c� l� do thứ tư: �

以開虛誑語　　便越諸學處.

[V� sẽ n�i dối

Sau khi phạm giới.] �

Luận:� [Nếu kh�ng ngăn chận sự n�i dối] th� sau khi phạm phải bất kỳ một giới n�o đ� v� bị chất vấn, người phạm giới sẽ n�i dối: �t�i đ� kh�ng l�m điều đ�. V� thế Cận sự phải từ bỏ sự n�i dối m� nghĩ rằng �nếu phạm giới th� t�i sẽ n�i l� đ� phạm giới�.

(Hỏi) Tại sao sự từ bỏ c�c tội thuộc về loại �kh�ng v�ng lời� (gi� tội, pratikṣepaṇasāvadya) lại kh�ng được đưa v�o luật nghi Cận sự?

(Đ�p) C�u hỏi kh�ng hợp l� bởi v� sự từ bỏ uống rượu l� một sự xả ly loại tội kh�ng v�ng lời.

(Hỏi) Tại sao Cận sự chỉ l�a bỏ uống rượu m� kh�ng phải c�c tội kh�ng v�ng lời kh�c?

Tụng đ�p:� �

遮中唯離酒　　為護餘律儀.

[Trong c�c tội kh�ng v�ng lời, chỉ xả ly uống rượu

V� để giữ g�n c�c giới kh�c.] �

Luận:� Những người uống rượu say sẽ kh�ng thể g�n giữ c�c giới luật kh�c.

C�c luận sư A-tỳ-đ�m cho rằng c�c chất uống l�m say kh�ng c� t�nh chất của loại tội �tự nhi�n� (t�nh tội, prakṛtisāvadya). T�nh tội chỉ bị phạm bởi người c� t�m nhiễm � (kliṣṭa); trong khi v� để chữa bệnh, người ta c� thể uống rượu với một lượng kh�ng thể l�m say. T�m sẽ bị nhiễm � nếu người uống biết rằng lượng rượu uống v�o sẽ l�m say; nhưng t�m sẽ kh�ng nhiễm � nếu biết rằng lượng rượu uống v�o kh�ng thể l�m say (amadanīyamātraṃ viditvā).

Tuy nhi�n, đ� kh�ng phải l� quan điểm của c�c luận sư tr� luật (Vinayadharas). Theo họ, c�c chất uống l�m say đều thuộc t�nh tội.

T�n giả Upāli (Ổ-ba-ly) hỏi: �Phải n�n chăm s�c người bệnh như thế n�o?�. Thế T�n trả lời: �N�y Upāli, chỉ trừ những g� thuộc về t�nh tội (prakṛtisāvadyam Upāle sthāpāyitvā).� Ngo�i ra Thế T�n cũng kh�ng cho ph�p những người thuộc d�ng họ Th�ch-ca (Śākyas) d�ng rượu (madyapāna) khi đau ốm: �Những ai đ� nhận ta l�m thầy th� kh�ng được uống rượu, cho d� chỉ l� một lượng nhỏ như đầu ngọn cỏ.� (Madhyamāgama, 38, 9). Thế T�n chỉ ngăn cấm t�nh tội trong trường hợp đau ốm (Upālisūtra) đồng thời lại kh�ng cho ph�p uống rượu cho n�n biết r� rằng uống rượu thuộc về t�nh tội.

Th�nh giả, ở trong đời sống kế tiếp, kh�ng uống rượu v� cũng kh�ng c�n phạm c�c t�nh tội kh�c như giết hại, v.v.. [Nếu c� người đổ sữa c� trộn rượu v�o miệng họ th� chỉ c� sữa chảy v�o m� kh�ng rượu. (Sumangalavilāsinī, tr. 305)].

Khế kinh (Nandikasūtra, v.v) c�n xếp rượu v�o số c�c �c hạnh của th�n (kāyaduścarita).

C�c luận sư Đối ph�p (Ābhidārmikas) giải th�ch:

(1)��������������������������������� N�i chung th� c�c tội thuộc loại �kh�ng v�ng lời� đ� được cho ph�p trong trường hợp bị bệnh như c�u trả lời cho U-ba-ly tr�n đ�y đ� chứng minh. Tuy nhi�n trường hợp uống rượu th� c� ngoại lệ: Cho d� chỉ thuộc loại tội kh�ng v�ng lời nhưng vẫn bị cấm đối với người bệnh v� l�m như vậy l� để ngăn ngừa những hậu quả kh�ng may do rượu g�y ra (prasangaparihārārtham) bởi v� kh�ng thể x�c định r� lượng rượu như thế n�o mới c� thể l�m say.

(2)��������������������������������� Nếu th�nh giả đ� đắc được luật nghi bất t�c đối với rượu th� kh�ng phải v� việc uống rượu thuộc về t�nh tội m� chỉ v� th�nh giả c� đầy đủ lực t�m qu�; [nếu họ kh�ng uống l�n (Vyākhyā: Yadi hrīmattvāt tadanadhyācaraṇam aj�ātam udakādivat kasmān na pibanti)] th� đ� chỉ v� rượu l�m cho họ bị mất ch�nh niệm (smṛtināśa); nếu họ kh�ng uống cho d� chỉ một giọt th� đ� l� v� lượng rượu l�m say kh�ng x�c định được, cũng giống như thuốc độc.

(3)��������������������������������� Khế kinh đ� xem uống rượu l� một �c hạnh của th�n bởi v� rượu l� �nh�n� của sự ph�ng dật (ph�ng dật xứ, pramādasthāna). Thật vậy, giới luật về việc uống rượu c� ghi c�u n�y: �Khi đoạn trừ nguy�n nh�n ph�ng dật l� uống rượu, rượu gạo (surā) v� rượu tr�i c�y (maireya), t�i từ bỏ nguy�n nh�n ph�ng dật��. Đ�y kh�ng phải l� trường hợp đối với c�c tội kh�c: Người ta kh�ng n�i: �t�i từ bỏ nguy�n nh�n ph�ng dật l� sự giết hại�; bởi v� c�c tội kh�c đều l� t�nh tội.

Kinh (Nandikasūtra; Dīgha, iii. 182) n�i rằng t�i sinh v�o địa ngục l� do thường hay uống rượu. Nh�n v� (prasangena) uống rượu m� c� sự hoạt động li�n tục của một chuỗi c�c t�m bất thiện (abhīkṣṇam akuśalasaṃtatipravṛttes); từ đ� ph�t sinh (ākṣepa, āvedha) một loại nghiệp mới chi�u cảm địa ngục, hoặc l�m hiện h�nh một nghiệp cũ v�o l�c l�m chung.

(Hỏi) Nh�m từ surāmaireyamadyapramādasthāna (tốt-la-m�-lệ-da-mạt-đ� ph�ng dật xứ) c� nghĩa l� g�?

(Đ�p) Surā l� một thức uống c� men (āsava) nấu từ gạo; maireya l� thức uống c� men nấu từ nhiều vị kh�c (như nước m�a, v.v.). C� l�c c�c thức uống n�y l�m say rất �t, c� l�c ch�ng ho�n to�n kh�ng l�m say: Ch�nh v� thế m� đ� th�m v�o từ madya, l�m say. Quả cau, cỏ s�u rọm (kodrava, v.v) khi ăn v�o bị say cũng gọi l� surā v� maireya.

Uống rượu chỉ l� một tội thuộc loại kh�ng v�ng lời. V� thế nh�m từ �ph�ng dật xứ� (pramādasthāna) n�n được hiểu l� người ta phải từ bỏ sự uống rượu bởi v� n� l� nguy�n nh�n của tất cả c�c trường hợp bị liệt tr� nhớ (sarvapramādānām āspadatvāt). �

Phần 14

(Hỏi) C� ba loại luật nghi biệt giải tho�t, tĩnh lự v� v� lậu nếu đắc được một loại th� c� thể đắc lu�n hai loại kia kh�ng?

(Đ�p) Kh�ng thể.

(Hỏi) Tại sao?

Tụng đ�p:� �

從一切二現　　得欲界律儀

從根本恒時　　得靜慮無漏.

[Từ tất cả, hai loại, hiện tại

Đắc được luật nghi dục giới.

Từ căn bổn nghiệp, c�c ph�p trong ba đời

Đắc được luật nghi tĩnh lự v� v� lậu.] �

Luận:� Luật nghi Dục giới l� luật nghi biệt giải tho�t.

Luật nghi n�y li�n quan đến tất cả c�c nghiệp, như nghiệp gia h�nh, nghiệp căn bổn, nghiệp hậu khởi.�

Luật nghi n�y c�n li�n quan đến ch�ng sinh hữu t�nh v� phi t�nh, như người v� cỏ c�y.

Luật nghi n�y c�n li�n quan đến hai loại t�nh tội v� tội �kh�ng v�ng lời�. Cả hai loại n�y c� thể li�n quan đến ch�ng sinh hữu t�nh (như sự giết hại, sự chạm tay phụ nữ nếu l� tăng) hoặc phi t�nh (như h�i l� c�y; nhận v�ng bạc nếu l� tăng).

Luật nghi n�y c�n li�n quan đến c�c sự vật ở hiện tại l� c�c uẩn, c�c xứ v� c�c giới; bởi v� c�c sự vật qu� khứ v� vị lai kh�ng phải l� ch�ng sinh hữu t�nh cũng kh�ng phải l� phi t�nh.�

Luật nghi tĩnh lự v� luật nghi v� lậu đắc được c� li�n quan đến c�c nghiệp căn bổn chứ kh�ng phải c�c nghiệp gia h�nh v� hậu khởi; cũng kh�ng li�n quan đến c�c tội �kh�ng v�ng lời�; nhưng lại li�n quan đến c�c uẩn, xứ v� giới thuộc qu� khứ, hiện tại v� vị lai.

Như vậy c� những loại uẩn, xứ v� giới m� từ đ� người ta đắc được luật nghi biệt giải tho�t chứ kh�ng phải hai loại kia. C� bốn trường hợp: (1) C�c nghiệp gia h�nh v� hậu khởi, c�c tội �kh�ng v�ng lời�, c�c ph�p hiện tại - như trường hợp của biệt giải tho�t. (2) Nghiệp đạo căn bổn thuộc qu� khứ v� vị lai - như trường hợp của hai loại luật nghi cuối. (3) Nghiệp đạo căn bổn thuộc hiện tại - như trường hợp của cả ba loại. (4) Nghiệp gia h�nh v� hậu khởi thuộc qu� khứ v� vị lai - như trường hợp của những người kh�ng thể đắc bất kỳ loại n�o.

(Vấn nạn) Thật kh�ng hợp l� để n�i rằng đắc luật nghi c� li�n quan đến nghiệp đạo hiện tại; bởi v� khi đắc luật nghi th� kh�ng c� bất kỳ nghiệp đạo bất thiện n�o ở hiện tại để c� thể đắc được luật nghi li�n quan đến nghiệp đạo n�y. Lẽ ra phải n�i: �Đắc được luật nghi từ c�c nghiệp đạo c� đối tượng (hiện xứ, adhiṣṭhāna) ở hiện tại�; bởi v� chỉ c� thể từ bỏ một nghiệp vị lai c� li�n quan đến một người hoặc một sự vật đang thực sự hiện hữu chứ kh�ng thể từ bỏ một nghiệp qu� khứ hoặc hiện tại.

(Hỏi) C� thể đắc được luật nghi v� bất luật nghi đối với tất cả ch�ng sinh, li�n quan đến tất cả c�c chi, v� do tất cả c�c nh�n kh�ng?

Tụng đ�p:� �

律從諸有情　　支因說不定

不律從一切　　有情支非因.

[Luật nghi: từ tất cả hữu t�nh;

Chi v� nh�n kh�ng nhất định.

Bất luật nghi: từ tất cả

Hữu t�nh, tất cả c�c chi, nhưng kh�ng do nh�n.]

Luận:� Chỉ đắc được luật nghi c� li�n quan đến tất cả ch�ng sinh chứ kh�ng đắc được luật nghi chỉ li�n quan đến một số ch�ng sinh n�o đ� (v� thiểu phần l�).

Luật nghi B�-s� đắc được từ tất cả c�c chi, tức sự từ bỏ mười nghiệp đạo. C�c luật nghi kh�c đắc được từ bốn chi, tức sự từ bỏ giết hại, trộm cắp, t� d�m v� n�i dối; bởi v� qua c�c chi n�y người thọ giới cũng đắc được sự từ bỏ c�c nghiệp đạo.

Nếu xem ba thiện căn (v� tham, v� s�n, v� si) l� nh�n của sự đắc được luật nghi th� n�i l� luật nghi đắc được nhờ tất cả c�c nh�n (t�ng nhất thiết).

Nếu xem loại t�m, m� nhờ n� người ta đ� đắc được luật nghi, l� nh�n - tức l� loại nh�n dẫn khởi (samutthāpaka) - th� nh�n n�y c� ba mức độ kh�c nhau: Thượng phẩm (mạnh), trung phẩm (trung b�nh), hạ phẩm (yếu); l� luật nghi đắc được l� nhờ một trong ba t�m n�y (duy t�ng nhất). Từ quan điểm n�y, c� thể ph�n t�ch th�nh bốn trường hợp:�

(1)������������������������������� C� người trụ trong luật nghi (saṃvarasthāyin), h�nh tr� luật nghi c� li�n quan đến tất cả ch�ng sinh, nhưng kh�ng li�n quan đến tất cả c�c chi hoặc do tất cả c�c nh�n th� người n�y t�y theo t�m dẫn khởi thuộc thượng phẩm, trung phẩm hay hạ phẩm m� đắc được luật nghi Cận sự, Cận tr�, hay Cần s�ch.

(2)������������������������������� C� người trụ trong luật nghi, h�nh tr� luật nghi c� li�n quan đến tất cả ch�ng sinh v� tất cả c�c chi, nhưng kh�ng xuất ph�t từ tất cả c�c nh�n; th� người n�y đắc được luật nghi B�-s� nhờ v�o một t�m thượng phẩm, trung phẩm hoặc hạ phẩm.

(3)������������������������������� C� người trụ trong luật nghi, h�nh tr� luật nghi c� li�n quan đến tất cả ch�ng sinh, tất cả c�c chi v� do tất cả c�c nh�n th� người n�y đắc được một trong ba loại luật nghi Cận sự, Cần s�ch v� B�-s� nhờ v�o một t�m thượng phẩm, trung phẩm v� hạ phẩm.

(4)������������������������������� C� người trụ trong luật nghi, h�nh tr� luật nghi c� li�n quan đến tất cả ch�ng sinh, do tất cả c�c nh�n nhưng kh�ng li�n quan đến tất cả c�c chi th� người n�y đắc được một trong ba loại luật nghi Cận sự, Cận tr� v� Cần s�ch t�y theo t�m thuộc hạ phẩm, trung phẩm hay thuộc thượng phẩm.

Kh�ng ai trụ trong luật nghi m� lại kh�ng h�nh tr� luật nghi c� li�n quan đến tất cả ch�ng sinh v� ch�nh nhờ v�o � định (thiện � lạc) muốn lấy tất cả ch�ng sinh l�m cảnh sở duy�n m� người ta đ� đắc được luật nghi. Người n�o chỉ giới hạn trong một số ch�ng sinh n�o đ� th� kh�ng thể ho�n to�n tr�t bỏ những � định c� t�nh chất phạm giới (�c � lạc).

Luật nghi biệt giải tho�t chỉ c� thể đắc được nếu kh�ng c� năm sự hạn chế (niyama, định hạn): (1) Về ch�ng sinh, tỷ dụ như �t�i chỉ từ bỏ �c giới đối với một số ch�ng sinh�; (2) về c�c chi của luật nghi, như �t�i chỉ từ bỏ một số h�nh động n�o đ�; (3) về nơi chốn (xứ), như �t�i chỉ trừ bỏ phạm tội ở những nơi n�o đ�; (4) về thời gian, như �t�i chỉ từ bỏ tội lỗi trong một th�ng�; (5) về điều kiện (duy�n), như �t�i từ bỏ tội lỗi ngoại trừ những khi tranh c�i�. Những người thọ giới như thế kh�ng đắc được luật nghi m� chỉ c� được h�nh động tốt (diệu hạnh, sucarita) tương tợ với luật nghi.

(Hỏi) L�m thế n�o đắc được luật nghi c� li�n quan đến tất cả ch�ng sinh? L�m thế n�o c� thể đắc được luật nghi c� li�n quan đến những ch�ng sinh nằm ngo�i phạm vi của m�nh (aśakya, sở năng cảnh), tức những ch�ng sinh m� m�nh kh�ng c� khả năng giết hại, v.v.?

(Đ�p) C� thể đắc được luật nghi l� nhờ c� � định kh�ng l�m tổn hại bất cứ một ch�ng sinh n�o cả (sarvasattvajīvitānupaghātāśayenābhyupagamāt).

C�c luận sư Tỳ-b�-sa (Vibhāṣā, 120) lại đưa ra một giải th�ch kh�c. Nếu luật nghi đắc được chỉ li�n quan đến ch�ng sinh ở trong phạm vi của m�nh th� luật nghi sẽ c� tăng giảm (caya, apacaya, vṛddhi, hrāsa) bởi v� c� người, tức những ch�ng sinh ở trong phạm vi của m�nh, sẽ t�i sinh ở c�i trời, tức trở th�nh những ch�ng sinh ở ngo�i phạm vi của m�nh; v� ngược lại. Như vậy sẽ đắc được luật nghi c� li�n quan đến chư thi�n t�i sinh l�m người nhưng sẽ bị thối thất luật nghi c� li�n quan đến những người t�i sinh l�m trời m� kh�ng c� một nh�n duy�n n�o của sự đắc được hoặc thối thất luật nghi cả (ly đắc xả duy�n hữu đắc xả qu�).

(Luận chủ) Lập luận tr�n kh�ng hợp l�. Sự chuyển dịch (saṃcāra) của ch�ng sinh ở trong v� ở ngo�i phạm vi kh�ng k�o theo sự tăng hay giảm của luật nghi; bởi v� những luật nghi m� ch�ng ta đắc được đối với c�y cỏ kh�ng hề tăng giảm khi c� th�m c�y cỏ mọc hoặc khi c� c�y cỏ bị chết kh�.

Tỳ-b�-sa kh�ng thừa nhận so s�nh n�y. Cỏ c�y hiện hữu sau khi đ� kh�ng hiện hữu v� kh�ng c�n hiện hữu sau khi đ� hiện hữu; trong khi đ� ch�ng sinh hữu t�nh th� vẫn tiếp tục hiện hữu; khi th� l�m người, khi th� l�m trời. Con người khi trở th�nh ch�ng sinh ở c�i trời tức sẽ ra khỏi phạm vi của m�nh nhưng c�y cỏ khi kh� th� diệt hẳn.

(Luận chủ) Nhưng khi ch�ng sinh hữu t�nh nhập Niết-b�n th� cũng kh�ng c�n hiện hữu (yadā parinirvṛtā na santy eva) giống như cỏ c�y. V� thế luật nghi đắc được c� li�n quan đến những ch�ng sinh hữu t�nh vẫn bị giảm. Như vậy giải th�ch của Tỳ-b�-sa vẫn kh�ng c� gi� trị. Nếu c� người b�c rằng �trong trường hợp luật nghi biệt giải tho�t nếu đắc được l� nhờ c� li�n quan đến tất cả ch�ng sinh th� luật nghi của c�c đức phật đời sau (hậu phật), tức giới luật (śīla) của chư phật, sẽ bị giảm so với giới luật của chư phật đời trước (tiền phật) bởi v� luật nghi n�y kh�ng li�n quan đến những ch�ng sinh đ� nhập Niết-b�n, đến chư phật đời trước v� đệ tử của c�c ng�i�, th� ch�ng t�i sẽ trả lời rằng tất cả chư phật đều c� luật nghi li�n quan đến tất cả ch�ng sinh; nếu như chư phật đời trước vẫn c�n tại thế th� chư phật đời sau vẫn c� luật nghi li�n quan đến chư phật đời trước.

Bất luật nghi đắc được c� li�n quan đến tất cả ch�ng sinh v� tất cả c�c nghiệp đạo. Kh�ng ai đắc bất luật nghi với chỉ một phần của bất luật nghi (vikala). Tuy nhi�n, bất luật nghi đắc được kh�ng do tất cả c�c nh�n m� chỉ nhờ v�o t�m thuộc hạ, trung hoặc thượng phẩm. Nếu như c� �người bất luật nghi� đ� đắc bất luật nghi nhờ v�o một t�m thuộc hạ phẩm nhưng sau đ� lại phạm tội giết hại với một t�m thuộc thượng phẩm th� bất luật nghi của người n�y vẫn thuộc hạ phẩm nhưng v� biểu nghiệp của tội giết hại th� lại thuộc thượng phẩm.

Ở đ�y khi n�i �người bất luật nghi� (āsaṃvarika) l� h�m � �kẻ đang ở trong bất luật nghi (asaṃvara), đang th�nh tựu bất luật nghi�.

Những người bất luật nghi l� người giết cừu (aurabhrika), người bẩy chim, người giết heo, người đ�nh c�, người thợ săn, người trộm cướp, tay đao phủ, t�n cai ngục, người quản tượng, người l�m thịt gia cầm, người đặt bẩy cầm th� (vāgurikas); v� dĩ nhi�n (arthataḥ) cả vua ch�a, người l�m chứng (adhikaraṇastha), quan t�a (daṇḍanetṛka), v.v., cũng l� người bất luật nghi.

Khi n�i �người giết cừu� l� chỉ cho người l�m nghề mổ thịt cừu (urabhra); đối với c�c t�n chỉ nghề nghiệp kh�c cũng được ph�n t�ch như vậy.

(Kinh bộ) Mọi người đều biết rằng nếu thọ luật nghi với một � định l�m lợi lạc cho tất cả th� luật nghi đắc được sẽ c� li�n quan đến tất cả ch�ng sinh. Nhưng người l�m nghề mổ cừu kh�ng c� � l�m tổn hại cha mẹ, con c�i v� những người gi�p việc của họ; họ kh�ng muốn giết hại những người n�y ngay cả khi cần cứu lấy mạng m�nh. Như vậy l�m sao c� thể n�i rằng họ đắc bất luật nghi li�n quan đến tất cả ch�ng sinh? (Vibhāṣā, 117, 5).

(Tỳ-b�-sa) Bởi v� họ vẫn c� � định giết hại đối với cha mẹ họ đ� t�i sinh v�o lo�i cừu.

(Kinh bộ) Nhưng nếu biết rằng đ� ch�nh l� cha mẹ của họ th� l�m sao họ c� thể giết hại cha mẹ đ� t�i sinh l�m cừu của họ được (khả hại t�m). Mặt kh�c, nếu cha mẹ của họ th�nh tựu c�c phẩm t�nh của th�nh giả, tức sẽ kh�ng t�i sinh l�m cừu, l�m th� vật, th� l�m sao họ c� thể đắc bất luật nghi với cha mẹ m�nh. Rốt cuộc lập luận tr�n đ�y của c�c �ng lại chống lại ch�nh c�c �ng; c� nghĩa l� nếu người l�m nghề mổ cừu đắc bất luật nghi đối với th�n hiện tại của cha mẹ anh ta chỉ v� anh ta sẽ giết hại cha mẹ m�nh khi họ t�i sinh l�m cừu, th� theo c�ch đ� người ta c� thể n�i rằng anh ta kh�ng đắc bất luật nghi c� li�n quan đến lo�i cừu bởi v� anh ta kh�ng c� � giết những con cừu sẽ t�i sinh l�m người giống như con c�i của anh ta.

(Tỳ-b�-sa) Người n�o c� � giết hại cha mẹ đ� t�i sinh l�m cừu của m�nh nhất định đắc bất luật nghi đối với họ.

(kinh bộ) Nếu vậy cũng c� thể n�i rằng người n�o kh�ng c� � giết hại những con cừu đ� t�i sinh l�m con c�i m�nh nhất định kh�ng đắc bất luật nghi đối với ch�ng. Hơn nữa, những người mổ thịt nếu kh�ng trộm cắp, kh�ng t� d�m, kh�ng n�i được v� bị c�m th� l�m thế n�o c� thể đắc bất luật nghi đối với tất cả c�c chi (tội)?

(Tỳ-b�-sa) Bởi v� � định của họ bị tổn hoại (vipanna); v� người c�m vẫn c� thể diễn ta qua cử chỉ.

(kinh bộ) Nhưng nếu người n�y trước đ� đ� c� thọ tr� hai hoặc ba chi thuộc thiện giới th� sao? Theo Tỳ-b�-sa bất luật nghi kh�ng bao giờ bị thiếu (vikala), c� nghĩa l� chỉ li�n quan đến một số chi; v� cũng kh�ng bao giờ chỉ c� một phần (prādeśika), c� nghĩa l� bị hạn chế (về thời gian, nơi chốn, v.v.) trong việc tạo tội.

Nhưng theo Kinh bộ th� trừ luật nghi biệt giải tho�t ra, luật nghi v� bất luật nghi c� thể bị thiếu v� bị hạn chế. Điều n�y t�y thuộc v�o c�ch thọ tr� luật nghi hoặc bất luật nghi bởi v� người ta �c�u th�c� (pratibandha) một phần của �c giới như thế n�o th� người ta cũng �c�u th�c� một phần của thiện giới như thế đ� [c� nghĩa l� nếu thọ tr� một phần n�o đ� của bất luật nghi th� c� thể ngăn chận một phần đối nghịch tương đương của luật nghi; v� ngược lại].�

(Hỏi) L�m thế n�o đắc được bất luật nghi? L�m thế n�o đắc được loại v� biểu kh�ng phải luật nghi cũng kh�ng phải bất luật nghi?

Tụng đ�p:�

諸得不律儀　　由作及誓受

得所餘無表　　由田受重行.

[Đắc được bất luật nghi

Do tạo t�c hoặc thề phải l�m.

Đắc c�c v� biểu kh�c

Do phước điền, thệ nguyện, h�nh động ki�n quyết.] �

Luận:� Đắc bất luật nghi do hai loại nh�n: (1) Những người sinh ra trong một gia đ�nh bất luật nghi (tatkuīna) đắc được bất luật nghi khi họ tạo t�c c�c nghiệp gia h�nh thuộc về sự giết hại. (2) Những người sinh ra trong những gia đ�nh kh�c đắc bất luật nghi khi họ mong muốn sống theo lối sống tr�n: �ch�ng t�i cũng thế, ch�ng t�i sẽ sống theo nghề nghiệp n�y�.

Đắc c�c v� biểu kh�c do ba loại nh�n: (1) C� những người c� t�nh chất như l� những thửa ruộng (kṣetra) phước (phước điền) v� khi c�ng dường một khu vườn, v.v., cho họ th� ta ph�t sinh được v� biểu. H�y xem phần n�i về những việc thiện thuộc về vật chất (hữu y phước nghiệp sự, aupadhikapuṇyakriyāvastu) được tr�nh b�y dưới đ�y. (2) V� biểu đắc được qua sự ph�t nguyện, tỷ dụ như: �T�i sẽ kh�ng ăn nếu t�i chưa lễ phật�; �v�o ng�y trai giới, trong nửa th�ng, trong một th�ng, trong một năm, t�i sẽ bố th� thức ăn�, v.v. (3) V� biểu ph�t sinh từ loại h�nh động được tr� hoạch một c�ch trịnh trọng (ādara), với l�ng tin ki�n quyết, với sự đam m� m�nh liệt.

(Hỏi) L�m thế n�o để xả bỏ luật nghi?

Tụng đ�p:� �

捨別解調伏　　由故捨命終

及二形俱生　　斷善根夜盡

有說由犯重　　餘說由法滅

伽濕彌羅說　　犯二如負財.

[Xả luật nghi biệt giải tho�t

Do cố � bỏ, do mạng chung,

Do c� cả hai giới t�nh,

Do đoạn thiện căn,

Do hết đ�m.

C� thuyết n�i do phạm trọng giới;

Thuyết kh�c n�i do ch�nh ph�p diệt.

C�c luận sư Kaśmīr n�i

Người phạm giới c� cả hai, như vừa gi�u vừa mắc nợ.]

Luận:� Tụng văn gọi luật nghi biệt giải tho�t l� điều phục (dama) v� luật nghi n�y điều phục s�u căn.

Trừ luật nghi Cận tr� ra, luật nghi biệt giải tho�t được xả bỏ l� do (1) cố � từ bỏ giới luật (śikṣāpratyākhyāna) trước mặt một người c� hiểu biết; (2) thọ mạng đ� hết hoặc l�a bỏ ch�ng đồng phần (nikāyasabhāga); (3) sự xuất hiện th�m nam căn hoặc nữ căn t�y theo từng trường hợp; (4) sự hủy hoại thiện căn.

Luật nghi Cận tr� cũng được xả do bốn duy�n tr�n v� khi một đ�m kết th�c.

Sự cố � xả bỏ tạo ra một biểu nghiệp tr�i ngược với sự thọ giới (samādānaviruddha); mạng chung v� hai giới t�nh c�ng sinh đều dẫn đến sự l�a bỏ (tyāga) cũng như t�nh trạng nhiễu loạn của th�n sở y (āśraya) m� người thọ giới đ� nương v�o đ� để đắc biệt giải tho�t trước đ�y; sự hủy hoại thiện căn ch�nh l� sự hủy hoại nền tảng của luật nghi n�y; v� cuối c�ng l� luật nghi Cận tr� chỉ được tạo th�nh v� ph�t khởi trong một ng�y một đ�m cho n�n khi một đ�m kết th�c th� luật nghi n�y cũng hết hạn kỳ.

C� bộ ph�i (Sautrāntikas) n�i rằng luật nghi B�-s� v� Sa-m�n (śramaṇa) bị xả bỏ nếu phạm phải một trong bốn trọng giới (patanīyas, ba-la-di) dẫn đến sự sa đọa (cực trọng cảm đọa tội).

C� bộ ph�i (Dharmaguptas) lại cho rằng luật nghi biệt giải tho�t bị xả bỏ khi ch�nh ph�p diệt bởi v� l�c đ� kh�ng c�n giới luật (śikṣā), nơi truyền v� thọ giới (kết giới, sīmābandha), người truyền giới (yết-ma, karmānta).

C�c luận sư Tỳ-b�-sa ở Kaśmīr n�i rằng một vị tăng phạm phải một tội nghi�m trọng (căn bổn tội, maulī āpatti), tức trọng tội (patanīya), vẫn kh�ng bị mất luật nghi B�-s�; bởi v� nếu chỉ hủy phạm một phần luật nghi (ekadeśakṣobha) th� kh�ng thể đ�nh mất to�n bộ luật nghi. Những người phạm c�c tội kh�ng thuộc loại trọng tội th� kh�ng phải đ� đoạn giới (duḥśīla). Những người phạm phải trọng tội được xem như l� vừa phạm vừa tr� giới; trường hợp n�y cũng giống như một người vừa c� của cải vừa c� nợ. Nhưng khi người phạm giới ph�t lộ s�m hội tội lỗi đ� phạm thi kh�ng c�n phạm giới m� chỉ l� tr� giới; cũng giống như người đ� trả hết nợ.

(Hỏi) Nếu vậy, tại sao Thế T�n n�i: �Kh�ng c�n l� B�-s�, kh�ng c�n l� Sa-m�n, kh�ng c�n l� con c�i của Th�ch-ca nếu đ� đoạn trừ phẩm t�nh B�-s�, đ� giết chết, bu�ng xả, đọa lạc, nghiền n�t, hủy diệt phẩm t�nh Sa-m�n�. (Mahāvyutpatti, 278).

(Tỳ-b�-sa) trong đoạn kinh tr�n, khi n�i �B�-s�� l� bao h�m cả hạng B�-s� th� thắng (thắng nghĩa B�-s�, paramārthabhikṣu); người phạm giới v� kh�ng thấy được l� tứ đế cho n�n kh�ng phải l� B�-s� th� thắng.

(Nhận x�t) Thật l� qu� đ�ng (hung bột)! C�c �ng đ� l�m đảo lộn cả lời thuyết gi�o của Thế T�n vốn c� một � nghĩa rất minh bạch (nītārtha); hơn nữa, c�c �ng lại c�n tiếp tay cho những kẻ chất chứa phiền n�o t�y nghi phạm tội.

(Tỳ-b�-sa) L�m thế n�o c�c �ng biết được lời thuyết gi�o tr�n đ�y c� � nghĩa rất minh bạch v� phải được hiểu thật s�t nghĩa?

(Đ�p) V� ch�nh Thế T�n đ� tự giải th�ch: �C� bốn hạng B�-s� l� (1) Danh tướng B�-s� (saṃj�ābhikṣu), l� người được gọi l� B�-s� nhưng chưa được thọ giới; (2) Tự xưng B�-s� (pratij�ābhikṣu), l� người đ� ph� giới, kh�ng c� phạm hạnh; (3) kh�ch c�i B�-s�, tức l� người đi xin ăn (bhikṣata iti bhikṣu) v� chỉ l� một người xin ăn kh�ng hơn kh�ng k�m; (4) Ph� hoặc B�-s�, l� người đ� đoạn trừ phiền n�o (bhinnakleśatvāt), tức A-la-h�n.� (Mahāvyutpatti, 270, 37-40).

Trong đoạn kinh ở tr�n (�kh�ng c�n l� B�-s�, kh�ng c�n l� Sa-m�n,��), B�-s� được n�i đến nhằm chỉ cho hạng B�-s� thứ năm, tức l� những người đ� được truyền giới nhưng v� phạm trọng tội n�n đ� đ�nh mất phẩm t�nh v� luật nghi của B�-s�; chắc chắn đ�y kh�ng phải l� vấn đề của B�-s� th� thắng, của A-la-h�n; bởi v� sau khi phạm giới th� người phạm trọng tội (patanīya) kh�ng c�n l� một B�-s� ch�n thực, kh�ng c�n l� một A-la-h�n nữa m� đ� thối thất phẩm t�nh của một B�-s� ch�n thực.

Nếu cho rằng chỉ đ�nh mất một phần luật nghi chưa hẳn đ� xả bỏ to�n bộ luật nghi th� điều n�y đ� được bậc Đại sư b�c bỏ khi ng�i so s�nh một vị tăng phạm giới với một c�y k� đ� bị chặt đọt v� từ đ� kh�ng c�n khả năng xanh tốt, tăng trưởng, ph�t triển v� lớn mạnh (Majjhima, i. 250, 331, 464, ii. 256). C� nghĩa l� khi một phần luật nghi - v� phần n�y lại ch�nh l� căn để của luật nghi - bị chặt đứt th� những phần c�n lại cũng kh�ng thể n�o tăng trưởng. Tội ba-la-di hay l� tội căn bổn (māuli āpati) l� loại �c giới đối nghịch với những g� m� phẩm hạnh của một B�-s� (bhikṣubhāvocita) cần c�; ch�ng ho�n to�n kh�ng mang theo bất kỳ một sự sợ h�i n�o đối với tội lỗi (anapatrāpya), ch�ng chặt đứt gốc rễ của luật nghi v� v� thế to�n bộ luật nghi đều bị đ�nh mất.

Bậc đại sư xua đuổi người phạm trọng giới kh�ng được giao thiệp (saṃbhoga) với c�c B�-s�, kh�ng cho đụng đến vật phẩm thường tr� cho d� chỉ một miếng cơm, kh�ng cho lưu lại cho d� chỉ đứng một ch�n ở trong tịnh x� (ekagrāsaparibhoga āhārasya ekapārṣṇiparibhogo vihārasya). Ng�i n�i: �Những ai kh�ng phải l� B�-s� m� tự xưng l� B�-s� th� c�c �ng h�y trừ bỏ loại cỏ dại n�y đi, h�y vứt bỏ th�n gỗ mục n�y đi, h�y nhổ bỏ loại c�y kh�ng sinh hạt n�y đi!� ([abhikṣuṃ bhikṣvākṛtim] nāśayata kāraṇḍavakam, kāśambakam apakarṣata, athotplāvinam (?) vāhayata) Như vậy phẩm t�nh của một B�-s� phạm tội c�n c� thể l� g�?

(Luận sư ở Kaśmīr) phẩm t�nh của B�-s� n�y ch�nh l� những g� được th�nh tựu khi trở th�nh một hạng B�-s� n�o đ�; bởi v� Thế T�n đ� n�i: �N�y Cunda, chỉ c� bốn hạng Sa-m�n m� kh�ng c� hạng thứ năm; đ� l� (1) Thắng đạo Sa-m�n (mārgajina), tức l� người đ� chinh phục được th�nh đạo, (2) Thị đạo Sa-m�n (mārgadaiśika), tức người thuyết giảng về th�nh đạo, (3) Mạng đạo Sa-m�n (mārgajīvin), tức l� người sống trong th�nh đạo, (4) Nhiễm đạo Sa-m�n (mārgadūṣin), tức người l�m nhiễm � th�nh đạo, tức l� tăng sĩ kh�ng c� phạm hạnh.� (Cundasutta, Uragavagga; Mahāvyutpatti, 223, 55-58).

(Kinh bộ) Ch�ng t�i tin rằng Thế T�n d�ng chữ �Sa-m�n� l� để chi cho vị tăng phạm giới bởi v� vị n�y vẫn c�n h�nh tướng b�n ngo�i của một Sa-m�n; cũng giống như người ta thường n�i đồ gỗ ch�y, c�i �o kh�, c�i mũ keo, v�ng tr�n lửa, một ch�ng sinh (sattva) chết.

(Luận sư ở Kaśmīr) Người ta vẫn kh�ng đ�nh mất phẩm t�nh của một vị tăng khi phạm trọng giới bởi v� Thế T�n thừa nhận một vị tăng phạm phi phạm hạnh vẫn c� thể s�m hối (śikṣādattaka). (Mahāvyutpatti, 270, 10; Sūtrālaṃkāra, xi. 4)

(Kinh bộ) Ch�ng t�i kh�ng n�i tất cả B�-s� phạm phi phạm hạnh đều th�nh tựu tội �thối đọa�, tội �hủy hoại� (tha thắng tội, pārājika); m� chỉ n�i rằng người n�o phạm phải tội n�y th� kh�ng c�n l� một B�-s�. Ch�nh loại t�m che dấu tội lỗi (ph� t�m, praticchādanacitta) c� t�nh chất quyết định trong trường hợp n�y. Nếu nhờ v�o sự th� thắng về kh� chất sẵn c� của m�nh, nhờ v�o sự th� thắng của �chuỗi tương tục� (saṃtativiśeṣa) của m�nh m� người phạm giới kh�ng c� một s�t-na n�o che dấu tội lỗi th� bậc Ph�p vương vẫn thừa nhận c� thể s�m hối.

(Luận sư ở Kaśmīr) Nếu người phạm tội thối đọa (pāpājika) kh�ng c�n l� một B�-s�, tại sao kh�ng cho người n�y thọ giới lại?

(kinh bộ) Bởi v� người n�y kh�ng c�n th�ch hợp với luật nghi. Kh� chất (saṃtati) của người n�y đ� bị hủy hoại v� nhiễu loạn (vipādita) bởi sự v� li�m sỉ (anapatrāpya) đ� l�n đến cực độ; v� v� người n�y đ� vứt bỏ c�c giới luật (nikṣiptaśikṣa) [sau khi phạm giới] cho n�n kh�ng thể thọ giới trở lại. Tuy nhi�n, ch�ng ta c�n m�i biện luận về vấn đề n�y để l�m g� nữa? Nếu như một người như thế vẫn c�n l� một B�-s� th� ch�ng ta cũng n�n lễ b�i phẩm t�nh B�-s� của người n�y.

Khi ch�nh ph�p diệt, mặc d� kh�ng c�n h�nh động truyền giới v� v� thế cũng kh�ng c�n sự đắc luật nghi; nhưng người n�o đ� th�nh tựu luật nghi th� vẫn kh�ng bị thối thất (Vibhāṣā, 117, 6).

(Hỏi) Luật nghi tĩnh lự v� v� lậu được xả bỏ như thế n�o?

Tụng đ�p:� �

捨定生善法　　由易地退等

捨聖由得果　　練根及退失.

[Xả thiện ph�p tĩnh lự

Do đổi địa, thối đọa, v.v.

Xả thiện ph�p v� lậu do đắc quả

Luyện căn v� thối thất.]

Luận:� C�c thiện ph�p hệ thuộc tất cả c�c địa của tĩnh lự, tức tất cả c�c địa thuộc sắc cũng như v� sắc (rūpa, arūpasvabhāva), được xả bỏ do hai nh�n: (1) Do sự sinh ra (upapatti) ở một tầng cao hơn hoặc thấp hơn; đ�y l� thiện ph�p thuộc về những người sinh ở c�c c�i trời Sắc giới; (2) Do sự thối đọa (parihāṇi), tức khi h�nh giả bị thối thất định.

Ở đ�y cần phải th�m v�o nguy�n nh�n thứ ba: Dị sinh xả bỏ thiện ph�p khi mạng chung (nikāyasabhāgatyāga), ngay cả khi sinh trở lại tầng trời nơi đ� mạng chung.

Thiện ph�p hệ thuộc V� sắc giới cũng như vậy, tức cũng xả bỏ do sự thay đổi c�c địa v� sự thối thất. Điểm kh�c biệt duy nhất l� ở V� sắc giới kh�ng c� luật nghi.

Thiện ph�p v� lậu xả bỏ do ba nh�n: (1) Đắc quả, khi m� th�nh giả xả bỏ thiện ph�p thuộc hướng đạo v� quả đạo trước đ� [pratipannakamārga, gồm ba loại gia h�nh (prayoga), v� gi�n (ānantarya), giải tho�t (vimukti)]; (2) ho�n thiện c�c căn (luyện căn, indriyasaṃcāra); (3) thối đọa, tức bị thối thất quả hoặc quả đạo cao hơn (thắng quả đạo).

(Hỏi) Bất luật nghi được xả bỏ như thế n�o?

Tụng đ�p:�

捨惡戒由死　　得戒二形生

[Xả �c giới do chết

Đắc giới v� lưỡng t�nh sinh.]

Luận:� Đắc giới l� do đắc luật nghi biệt giải tho�t (saṃvarasamādāna); hoặc nhờ c�ng năng của một nh�n ở b�n trong (hetu = sabhāgahetu) hay ở b�n ngo�i (tha gi�o; pratyaya) m� đắc được loại định c� luật nghi tĩnh lự. Luật nghi tĩnh lự n�y hủy diệt bất luật nghi v� c� c�c lực đối nghịch với bất luật nghi.

C�i chết v� t�nh trạng lưỡng t�nh, theo thứ tự n�y, l� sự xả bỏ v� sự nhiễu loạn của th�n sở y (ātmabhāva, āśraya) m� nhờ n� bất luật nghi đ� được đắc trước đ�y.

Người bất luật nghi d� đ� vứt bỏ dụng cụ h�nh nghề như dao, lưới, v.v., ngay cả khi c� � định kh�ng muốn phạm tội giết hại nữa, cũng kh�ng v� thế m� đoạn được bất luật nghi. Chỉ c� thọ đắc luật nghi mới đoạn được bất luật nghi. Người bệnh kh�ng thể l�nh bệnh nếu kh�ng c� thuốc cho d� tr�nh xa nguy�n nh�n g�y bệnh.

(Hỏi) Người bất luật nghi thọ luật nghi Cận tr� đến khi hết đ�m phải xả bỏ giới th� vẫn l� người bất luật nghi hay đ� ở v�o giai đoạn �trung gian� [phi luật nghi phi bất luật nghi]?

(Đ�p) C� nhiều giải th�ch kh�c nhau. C� luận sư n�i rằng vẫn đắc được bất luật nghi v� người thọ Cận tr� giới kh�ng c� � định từ bỏ �c giới; cũng giống như một khối sắt khi ngừng nung đỏ th� sẽ trở lại m�u xanh l�c đầu. C� luận sư kh�c lại n�i rằng người bất luật nghi khi hạn kỳ thọ giới Cận tr� chấm đứt th� kh�ng c�n đắc bất luật nghi bởi v� sự đắc được bất luật nghi căn cứ v�o th�n ngữ nghiệp (vij�apti).

(Hỏi) Loại v� biểu thuộc phi luật nghi phi bất luật nghi được xả bỏ như thế n�o?

Tụng đ�p:� �

捨中由受勢　　作事壽根斷

[xả v� biểu trung gian do đoạn trừ sự thọ tr�, thế lực,

Tạo t�c, sự vật, thọ mạng v� c�c căn.] �

Luận:� Trước đ�y đ� giải th�ch về sự kh�c nhau của việc đắc được hai loại v� biểu kh�ng phải luật nghi v� bất luật nghi.

Loại v� biểu n�y được xả bỏ do s�u nh�n: (1) Khi thế lực (vega) cường thắng của l�ng tin (prasāda) hoặc c�c phiền n�o (kleśa) ph�t khởi v� biểu đ� kiệt tận; cũng giống như sự chuyển động của mũi t�n hoặc b�nh xe quay của người thợ l�m đồ gốm; (2) Khi từ bỏ sự thọ tr� (samādāna): �Từ giờ ph�t n�y, t�i kh�ng l�m những việc m� t�i đ� tự nguyện l�m trước đ�y nữa�; (3) Khi từ bỏ một h�nh động, c� nghĩa l� khi kh�ng c�n l�m những việc đ� tự nguyện l�m trước đ�y, [chẳng hạn như sự lễ b�i đức phật, mang một v�ng hoa trước khi ăn]; (4) khi sự vật (artha) bị hủy hoại; chẳng hạn như bảo th�p (chế-đa; caitya), khu vườn (ārāma), tịnh x� (vihāra), giường nằm, chỗ ngồi đ� từng lễ lạy hoặc c�ng dường trước đ�y; dụng cụ l�m nghề, lưới đ�nh bắt (jāla), v.v.; (5) khi thọ mạng chấm dứt; (6) khi bắt đầu đoạn hoại c�c thiện căn (samucchedaprārambhāvasthāyām).

(Hỏi) Thiện nghiệp Dục giới kh�ng thuộc sắc (dục phi sắc thiện) v� tất cả c�c nhiễm ph�p kh�ng thuộc sắc được xả bỏ như thế n�o?

Tụng đ�p:� �

捨欲非色善　　由根斷上生

由對治道生　　捨諸非色染.

[xả thiện nghiệp phi sắc dục giới

Do đoạn căn v� sinh v�o thượng giới

Do đạo đối trị sinh

M� xả c�c nhiễm ph�p phi sắc.]

Luận:� Tr�n đ�y đ� giải th�ch về sự xả bỏ loại nghiệp thuộc sắc ph�p, tức th�n nghiệp, ngữ nghiệp v� v� biểu nghiệp. Loại nghiệp kh�ng thuộc sắc ph�p, nhưng thuộc thiện t�nh ở Dục giới, bị xả bỏ khi thiện căn bị đoạn v� khi sinh v�o c�c tầng thuộc sắc giới hoặc V� sắc giới. Tất cả c�c nhiễm ph�p thuộc về bất kỳ giới n�o đều được xả bỏ khi sinh khởi th�nh đạo c� khả năng đối trị loại nhiễm ph�p n�y. Đ� l� loại th�nh đạo c� khả năng đoạn trừ (năng đoạn đạo, prahāṇamārga), c� thể thuộc về kiến đạo (darśana) hoặc tu đạo (bhāvanā), c� thể thuộc về thế gian (laukika) hoặc xuất thế gian (lokottara). Th�nh đạo n�y gi�p đoạn trừ một loại phiền n�o n�o đ� (upakleśa) v� c�c ph�p đi k�m, như đắc (prāptis), v.v.

(Hỏi) Những ch�ng sinh n�o c� luật nghi v� bất luật nghi?

Tụng đ�p:�

惡戒人除北　　二黃門二形

律儀亦在天　　唯人具三種

生欲天色界　　有靜慮律儀

無漏并無色　　除中定無想.

[�c giới thuộc lo�i người ngoại trừ bắc ch�u,

Hoạn quan, lưỡng t�nh;

Luật nghi cũng vậy nhưng c� th�m ch�ng thi�n.

Chỉ lo�i người c� cả ba loại

Chư thi�n sinh ỏ Dục giới v� Sắc giới

C� luật nghi tĩnh lự.

Luật nghi v� lậu cũng c� ở V� sắc giới,

Ngoại trừ tĩnh lự trung gian.]

Luận:� Bất luật nghi chỉ c� ở lo�i người nhưng cũng phải loại trừ trường hợp của hoạn quan [phiến suy (ṣaṇḍhas), b�n-trạch-ca (paṇḍakas)], lưỡng t�nh v� người ở ch�u Uttarakuru.

Luật nghi cũng c� ở lo�i người, ngoại trừ c�c trường hợp n�i tr�n v� ở cả chư thi�n; v� thế luật nghi tồn tại ở cả hai th�.

Hoạn quan kh�ng th�ch hợp với luật nghi; v� điều n�y đ� được n�i đến ở trong kinh: �N�y Đại danh (Mahānāman), giới tại gia �o trắng thuộc nam giới v� c� đủ nam căn��; cũng như trong luật (tỳ-nại-da, vinaya): �Người như thế kh�ng được nhận v�o�.

(Hỏi) Tại sao lại như vậy?

(Đ�p) V� những người n�y c� c�c phiền n�o tăng thượng thuộc cả hai giới t�nh, v� họ kh�ng c� khả năng (akṣama) tư trạch (pratisaṃkhyāna) đ�ng đắn để đ�nh bạt phiền n�o; v� v� họ kh�ng c� t�m t�m qu� (hrī, apatrāpya) mạnh mẽ.

(Hỏi) Tại sao họ cũng kh�ng th�ch hợp với bất luật nghi?

(Đ�p) V� � định l�m điều �c (pāpāśaya) kh�ng ki�n định ở họ; v� bất luật nghi đối lập (pratidvandva) với luật nghi cho n�n chỉ những ai c� thể đắc luật nghi mới c� thể đắc bất luật nghi.

Người ở ch�u Uttarakuru kh�ng c� ph�t thệ thọ giới (samādāna), v� thế kh�ng c� luật nghi biệt giải tho�t; v� cũng kh�ng c� định (samādhi), v� thế kh�ng c� hai loại luật nghi kh�c. Ngo�i ra họ cũng kh�ng c� � định l�m điều �c.

Ở c�c �c th� (āpāyika) kh�ng c� c�c t�c động mạnh mẽ của t�m qu�; trong l�c đ� muốn c� luật nghi cần phải c� t�m t�m qu� mạnh mẽ; v� muốn c� bất luật nghi th� cũng phải hủy hoại t�m t�m qu� trước.

Cả luật nghi v� bất luật nghi đều kh�ng thể sinh khởi trong th�n sở y của hoạn quan, ch�ng sinh lưỡng t�nh v� ở �c th� bởi v� loại th�n n�y giống như đất đ� bị nhiễm muối cho n�n cả l�a cũng như cỏ dại đều kh�ng thể mọc nổi.

(Vấn nạn) Nhưng kinh c� n�i: �N�y c�c B�-s�, c� một con rồng (nāga) sinh ra từ một quả trứng, cứ đến ng�y thứ t�m mỗi nửa th�ng lại rời khỏi chỗ ở để đi thọ tr� t�m chi trai giới� (Saṃyutta, iii. 241; Vibhāṣā, 24, 11).

Trong trường hợp của rồng, đ� kh�ng phải l� luật nghi m� chỉ l� diệu hạnh (sucarita).

Như vậy luật nghi chỉ c� ở lo�i người v� chư thi�n. Tuy nhi�n chỉ c� lo�i người mới c� đủ ba loại l� luật nghi biệt giải tho�t, luật nghi tĩnh lự v� luật nghi v� lậu.

Luật nghi tĩnh lự chỉ c� ở c�c c�i trời Dục giới v� Sắc giới m� kh�ng c� ở V� sắc giới.

Luật nghi v� lậu c� ở Sắc giới - ngoại trừ những ch�ng sinh sinh ở tĩnh lự trung gian (dhyānāntarikas) v� ch�ng sinh v� tưởng - v� cũng c� ở cả V� sắc giới.

Tuy nhi�n chư thi�n ở V� sắc giới kh�ng bao giờ thực sự c� đủ (saṃmukhībhāvataḥ) loại luật nghi n�y bởi v� loại n�y vốn thuộc sắc ph�p; m� họ chỉ c� thể �th�nh tựu�.

Nh�n đang giải th�ch về nghiệp, luận chủ muốn định nghĩa th�m về c�c loại nghiệp kh�c nhau đ� được kinh đề cập đến. C� ba loại nghiệp l� thiện, �c v� v� k� (Vibhāṣā, 51, 1).

安不安非業　　名善惡無記

[Nghiệp an ổn, kh�ng an ổn, kh�ng phải an ổn hay an ổn

Được gọi l� nghiệp thiện, nghiệp �c, nghiệp v� k�.]

Luận:� Nghiệp thiện l� nghiệp l�m cho an ổn; nghiệp �c l� nghiệp l�m cho bất an; nghiệp kh�c với nghiệp thiện v� �c l� loai nghiệp kh�ng l�m cho an ổn v� cũng kh�ng l�m bất an.

Tr�n đ�y l� định nghĩa về c�c nghiệp thiện, v.v.�

Nghiệp thiện (kuśāla, śubha) th� an ổn (kṣema) bởi v� n� c� quả dị thục đ�ng ưa (iṣṭavipāka), v� từ đ� c� thể tr�nh khổ trong một thời gian (tạm tế ch�ng khổ) [đ�y l� loại nghiệp thiện hữu lậu (kuśalasāsrava)]; hoặc v� n� gi�p đạt được Niết-b�n; tức từ đ� c� thể tho�t khổ vĩnh viễn (vĩnh tế ch�ng khổ) [đ�y l� loại nghiệp thiện v� lậu].

Nghiệp �c (akuśala, aśubha) th� kh�ng an ổn; đ� l� loại nghiệp c� quả dị thục kh�ng đ�ng ưa. Loại nghiệp m� Thế T�n kh�ng n�i l� thiện hay �c, tức loại nghiệp v� k� (avyākṛta), th� kh�ng phải an ổn cũng kh�ng phải kh�ng an ổn.

Kinh c� n�i đến ba loại kh�c l� phước, phi phước, v.v.. �

福非福不動　　欲善業名福

不善名非福　　上界善不動

約自地處所　　業果無動故.

[Phước, phi phước, v� bất động.

Thiện nghiệp Dục giới l� phước.

Nghiệp bất thiện l� phi phước.

Nghiệp thiện thượng giới l� bất động

V� căn cứ t�nh chất bất động của nghiệp quả về tự địa xứ sở.]

Luận:� Nghiệp thiện ở Dục giới được gọi l� nghiệp phước đức (guṇa) bởi v� n� l�m cho thanh tịnh, bởi v� n� chi�u cảm một quả đ�ng ưa.

Nghiệp thiện ở thượng giới, tức ở c�c địa của hai giới cao hơn, được gọi l� bất động (āni�jya).

(Hỏi) Chẳng phải Thế T�n đ� n�i rằng ba tầng thiền đầu ti�n đều thuộc về động (se�jita) sao? V� th�nh giả cũng n�i rằng tầm tứ của tầng thiền thứ nhất thuộc về động?

(Đ�p) Thế T�n n�i ba tầng thiền đầu ti�n thuộc về động l� dựa v�o t�nh chất c�n nhiều khuyết điểm của c�c tầng thiền n�y; ch�nh c�c khuyết điểm (sāpakṣatatā) n�y khiến cho c�c tầng thiền đầu ti�n vẫn c�n động t�nh. Nhưng trong kinh I�jitasūtra, Thế T�n lại n�i rằng c�c tầng thiền n�y bất động bởi v� ng�i đ� xem ch�ng như l� một th�nh đạo thuận hợp với sự bất động.

(Hỏi) Nhưng tại sao lại gọi c�i thuộc về động l� bất động?

(Đ�p) Bởi v� nếu x�t về quả dị thục th� loại nghiệp thuộc thượng giới kh�ng c� sự chuyển đổi. Khi n�i nghiệp hệ thuộc Dục giới thuộc về động l� dựa v�o quả dị thục. Nơi m� quả dị thục th�nh m�n kh�ng c� t�nh chất cố định; bởi v� một nghiệp dẫn đến một th� như thế vẫn c� thể chi�u cảm dị thục ở một th� kh�c, một nghiệp vốn dẫn đến một c�i trời như thế c� thể chi�u cảm dị thục ở một c�i trời kh�c. Những nghiệp c� khả năng dẫn khởi c�c thế lực, tầm v�c, vẻ đẹp, lạc th�, đến nơi được chi�u cảm l� một c�i trời n�o đ� c� thể bị t�c động bởi c�c nh�n duy�n m� lại dẫn đến một th� kh�c thuộc về người, b�ng sinh hoặc quỷ. Tr�i lại ở Sắc giới v� V� sắc giới kh�ng c� một nh�n duy�n n�o c� thể l�m cho loại nghiệp hệ thuộc c�c giới n�y kh�ng thể ho�n b�o ở một địa (bhūmi) thuộc về ch�ng.

Nghiệp �c l� nghiệp kh�ng c� phước đức (phi phước nghiệp). Người đời hiểu rất r� về loại nghiệp n�y v� thế kh�ng cần phải giải th�ch nhiều.

Kinh c�n n�i đến ba loại nghiệp kh�c l� thuận lạc thọ, v.v.. �

順樂苦非二　　善至三順樂

諸不善順苦　　上善順非二

餘說下亦有　　由中招異熟

又許此三業　　非前後熟故

順受總有五　　謂自性相應

及所緣異熟　　現前差別故.

[Thuận lạc, thuận khổ v� kh�ng thuận lạc khổ.

Thiện nghiệp cho đến đệ tam tĩnh lự l� thuận lạc thọ.

Bất thiện nghiệp l� thuận khổ thọ.�

Thiện nghiệp thượng giới kh�ng thuận lạc khổ.

C� thuyết cho rằng ở dưới cũng c�.

V� nghiệp �trung gian� chi�u cảm dị thục (l� tĩnh lự trung gian).

Lại thừa nhận ba loại nghiệp n�y

Đều c� quả dị thục c�ng thời.

Thuận thọ c� năm loại

L� tự t�nh, sở ưng, sở duy�n, dị thục,�

Hiện tiền kh�c nhau.]

Luận:� Lạc thọ (sukhā, redanā) kh�ng c� ở c�c c�i ở b�n tr�n tầng thiền thứ ba v� thế n� chỉ hệ thuộc dục giới v� ba tầng thiền đầu ti�n. Như vậy quả dị thục của thiện nghiệp l� loại thuận lạc thọ cho đến tầng thiền thứ ba. Loại nghiệp n�y c� quả dị thục như thế n�n được gọi l� thuận lạc thọ nghiệp.

Lạc thọ v� khổ thọ (sukhā, duḥkhā, redanā) kh�ng c� ở b�n tr�n tầng thiền thứ ba. Ở đ� chỉ c� xả thọ l� quả dị thục độc nhất của thiện nghiệp được chi�u cảm ở b�n tr�n tầng thiền n�y.

Nghiệp bất thiện l� nghiệp thuận khổ thọ.

Tụng văn n�i �ở dưới� l� để chi cho loại nghiệp n�y chỉ hiện hữu ở Dục giới.

(Hỏi) C� phải quả của tất cả nghiệp n�y chỉ l� thọ?

(Đ�p) Kh�ng phải. C�c nghiệp n�y c�n chi�u cảm loại dị thục hỗ trợ (saṃbhāra) cho thọ (thọ tư lương).

C� thuyết cho rằng loại nghiệp trung gian (thuận phi nhị) - c� nghĩa l� loại nghiệp chi�u cảm một loại thọ kh�ng lạc kh�ng khổ - hiện hữu ở b�n dưới tầng thiền thứ tư, tức tr�i với chủ trương của Tỳ-b�-sa (Vibhāṣā, 115, 4). Nếu kh�ng c� loại nghiệp trung gian n�y ở b�n dưới tầng thiền thứ tư th� sẽ kh�ng c� quả dị thục (vipāka) của nghiệp thuộc tĩnh lự trung gian (dhyānāntara) (trung gian định nghiệp); hoặc sẽ kh�ng c� dị thục của bất kỳ một loại nghiệp n�o cả ở tĩnh lự trung gian; bởi v� ở đ� đều kh�ng c� lạc thọ v� khổ thọ.

C� thuyết kh�c cho rằng quả dị thục của nghiệp thuộc tĩnh lự trung gian ch�nh l� lạc thọ (lạc căn, sukhendriya) của tĩnh lự n�y; thuyết kh�c lại n�i rằng quả dị thục của loại nghiệp n�y kh�ng phải l� thọ, [m� l� sắc (rūpa), v.v.].

Cả hai giải th�ch tr�n đều tr�i với Bổn luận (ucchāstra) (J�ānaprasthāna, 11, 5): �Dị thục của một nghiệp c� thể chỉ l� một thọ t�m sở kh�ng? - C�, đ� l� dị thục của loại thiện nghiệp kh�ng c� tầm (vitarka)�. Bổn luận c�n n�i: �C� thể c� quả dị thục c�ng thời của ba loại nghiệp kh�ng? - C�. Trong c�ng một l�c c� thể sinh khởi (1) quả dị thục của một nghiệp thuận lạc thọ, tức l� c�c ph�p thuộc sắc [như nh�n căn, v.v.]; (2) quả dị thục của một nghiệp thuận khổ thọ, tức l� t�m v� c�c t�m sở [ngoại trừ ưu thọ]; (3) quả dị thục của một nghiệp phi lạc phi khổ, tức l� c�c ph�p tương ưng với t�m [như mạng căn]�. Như vậy, b�n ngo�i Dục giới, cả ba loại nghiệp đều kh�ng thể sinh quả dị thục c�ng thời bởi v� quả dị thục của loại nghiệp thuận khổ thọ chỉ c� ở Dục giới (Vibhāṣā, 118, 10).

(Hỏi) Loại nghiệp kh�ng thuận lạc khổ [khi thuộc về một địa thấp hơn tầng thiền thứ tư] l� thiện hay bất thiện?

(Đ�p) L� thiện, nhưng c� lực rất yếu.�

(Hỏi) Nhưng chẳng phải c�c �ng đ� n�i rằng �thiện nghiệp, cho đến tầng thiền thứ ba, đều l� nghiệp thuận lạc thọ�?

(Đ�p) N�i như vậy l� dựa v�o trường hợp chung (bāhulika, nirdeśa).

(Hỏi) Nhưng l�m thế n�o c� thể n�i rằng nghiệp l� thuận lạc thọ (sukhavedanīya, sukhavedya)? Chẳng phải thể t�nh của nghiệp vốn kh�ng phải l� thọ, v� kh�ng được cảm nhận sao (avedanāsvabhāva)?

(Đ�p) Người ta đ� n�i như vậy bởi v� nghiệp thuận hợp với lạc thọ (sukhaveanāhita, anukūla); hoặc v� quả dị thục của n� được cảm nhận một c�ch th�ch th� (năng thọ lạc dị thục); cũng giống như khi n�i ��o tắm� (snānīyakāṣāya) l� để chỉ cho loại �o mặc khi tắm, th� ở đ�y khi gọi nghiệp l� �thuận thọ� (vedanīya) tức c� � chỉ cho loại nghiệp m� người ta c� thể cảm thọ một quả dị thục của n�.�

C� tất cả năm loại thuận thọ:�

(1)�������������������������������� Tự t�nh thuận thọ, l� loại thọ m� thể t�nh của n� l� để được cảm nhận; như lạc thọ l� loại kinh nghiệm (anubhava) thuộc về lạc, v.v..

(2)�������������������������������� Tương ưng thuận thọ, l� loại x�c (sparśa) được cảm nhận bởi v� n� tương ưng với thọ; như thuận lạc thọ x�c, v.v.. (Saṃyukta, 13; Saṃyutta, v. 211).

(3)�������������������������������� Sở duy�n thuận thọ, l� s�u cảnh (viṣaya) của s�u căn được cảm nhận như l� sở duy�n (ālambana). Kinh (Saṃyutta, iv, 41) n�i: �Khi mắt nh�n thấy m�u sắc th� cảm nhận được m�u sắc nhưng kh�ng cảm nhận m�u sắc c� k�m theo t�nh cảm (bất thọ sắc tham)�. M�u sắc ch�nh l� sở duy�n của thọ.

(4)�������������������������������� Dị thục thuận thọ, l� nghiệp được cảm thọ đứng về mặt quả b�o. Kinh (Madhyama, 3, 1) n�i: �Nghiệp được cảm thọ trong đời sống hiện tại (thuận hiện thọ nghiệp)�.

(5)�������������������������������� Hiện tiền thuận thọ, l� loại thọ đang được cảm nhận ở hiện tại (saṃmukhībhāva). Kinh n�i: �Khi cảm nhận, khi trải qua (anubhavati) một cảm gi�c sung sướng th� khi đ� hai cảm gi�c kh�c l� khổ v� kh�ng khổ kh�ng sướng đều bị ngăn chận bởi cảm gi�c sung sướng n�y� (so s�nh Dīgha, ii. 66). Như vậy khi lạc thọ hiện h�nh (pravartate) th� sẽ kh�ng thể cảm nhận một loại thọ kh�c. V� thế nếu người ta n�i rằng loại thọ n�y được cảm nhận (thuận thọ, vedanīya) th� đ� chỉ v� n� đang hiện hữu (saṃmukhībhāva vedanīyatā).

(Hỏi) Ba loại nghiệp n�y c� t�nh chất nhất định hay kh�ng nhất định?

Tụng đ�p:� �

此有定不定　　定三順現等

或說業有五　　餘師說四句.

[Nghiệp n�y c� khi định c� khi bất định.

Nghiệp định c� ba loại l� thuận hiện thọ, v.v.

C� thuyết n�i nghiệp c� năm loại.

C� luận sư lại ph�n t�ch qua tứ c�.]

Luận:� Loại nghiệp vừa được n�i đến ở tr�n (thuận lạc thọ nghiệp, v.v.) c� khi c� t�nh chất nhất định (niyata), c� nghĩa l� nhất định được �cảm thọ�; nhưng c� khi lại kh�ng c� t�nh chất nhất định (aniyata), c� nghĩa l� kh�ng nhất định được �cảm thọ�.

Những nghiệp c� t�nh chất nhất định lại được chia l�m ba loại l� (1) thuận hiện ph�p thọ, tức được cảm thọ trong đời sống hiện tại (dṛṣṭadharmavedanīya) (2) Thuận thứ sinh thọ, tức được cảm thọ sau khi t�i sinh, c� nghĩa l� ngay trong đời sống kế tiếp (upapadyavedanīya), (3) thuận hậu thứ thọ, tức được cảm thọ muộn hơn (aparaparyāyavedanīya). Như vậy, x�t về mặt dị thục, nếu cộng th�m loại nghiệp bất định tức th�nh bốn loại.

C� người cho rằng nghiệp c� năm loại. Tức nghiệp bất định lại được chia l�m hai loại (1) loại c� t�nh chất bất định x�t nếu về thời gian của quả dị thục nhưng chắc chắn c� quả dị thục (niyatavipāka); (2) loại c� t�nh chất bất định về quả dị thục (aniyatavipāka) tức c� thể kh�ng chi�u cảm quả b�o.

Nghiệp thuận hiện ph�p thọ l� loại nghiệp được tạo t�c trong đời n�y v� �ch�n� hoặc c� quả b�o ngay trong đời n�y. Nghiệp thuận thứ sinh thọ l� loại nghiệp c� quả b�o ở đời sống kế tiếp đời sống đ� tạo ra nghiệp n�y. Nghiệp thuận hậu thứ thọ l� loại nghiệp c� quả b�o trong đời sống về sau, tức bắt đầu từ đời thứ ba.

Nhưng c� luận sư (Sautrātikas) n�i rằng kh�ng thể thừa nhận một nghiệp mạnh (cường lực nghiệp) lại c� quả dị thục yếu (dị thục quả thiểu). Do đ� quả dị thục của loại nghiệp thuận hiện ph�p thọ c� thể tiếp tục ở c�c đời kh�c; tuy nhi�n, v� quả dị thục n�y khởi đầu (vipākārambha) ở đời hiện tại cho n�n loại nghiệp n�y c� t�n l� thuận hiện ph�p thọ.

C�c luận sư Tỳ-b�-sa kh�ng thừa nhận c�ch nh�n như vậy. Họ n�i rằng c� những nghiệp m� quả của ch�ng ở gần (saṃnikṛṣṭaphala) m� c� những nghiệp m� quả của ch�ng ở xa (viprakṛṣṭa). Cũng giống như c�y gai (suvarcala) mới hai th�ng rưỡi đ� c� quả; nhưng l�a mạch (yava) v� c�y (godhūma) th� phải s�u th�ng mới c� quả.

C� luận sư (Dārṣtāntikas, Tỷ dụ sư) lại chia ra bốn trường hợp: (1) Nghiệp c� t�nh chất nhất định về thời gian cho quả dị thục nhưng lại kh�ng nhất định phải c� quả dị thục - nếu nghiệp n�y c� quả dị thục th� n� nhất định cho quả v�o một thời điểm nhất định n�o đ�; tuy nhi�n n� kh�ng nhất định chi�u cảm một quả dị thục: Đ� l� loại nghiệp nhất định (niyata) hoặc nhất định cảm thọ (niyatavedanīya) nhưng dị thục th� kh�ng nhất định (aniyatavipāka); (2) nghiệp c� t�nh chất nhất định về quả dị thục nhưng lại bất định về thời gian của quả dị thục - loại nghiệp n�y sẽ c� quả dị thục nhưng thời gian của dị thục th� bất định: Đ� l� loại dị thục nhất định (niyatavipāka) nhưng cảm thọ bất định (aniyatavedanīya); (3) nghiệp c� t�nh chất nhất định về cả hai mặt, tức dị thục nhất định v� cảm thọ nhất định; (4) nghiệp kh�ng c� t�nh chất nhất định về cả hai mặt, tức dị thục bất định v� cảm thọ bất định.

Theo ph�n t�ch tr�n sẽ c� tất cả t�m loại: (1) Nghiệp thuận hiện thọ nhất định c� dị thục; (2) nghiệp thuận hiện thọ nhất định c� dị thục; v.v. (7) nghiệp c� thể được cảm thọ ở bất kỳ đời n�o (cảm thọ bất định, aniyatavedanīya) v� nhất định c� dị thục; (8) nghiệp c� thể được cảm thọ ở bất kỳ đời n�o nhưng kh�ng nhất định c� dị thục.

Tuy nhi�n, những nghiệp được kinh xếp v�o loại thuận hiện ph�p thọ, v.v. th� lu�n lu�n c� quả dị thục; những nghiệp được xếp v�o loại bất định (aniyata) th� c� thể kh�ng c� quả dị thục. �

四善容俱作　　引同分唯三

諸處造四種　　地獄善除現

堅於離染地　　異生不造生

聖不造生後　　并欲有頂退.

[Bốn loại l� hợp l�; c� thể tạo t�c c�ng một l�c;

Dẫn sinh ch�ng đồng phần chỉ c� ba loại.

Tất cả c�c xứ đều c� thể tạo bốn loại nghiệp.

Thiện nghiệp địa ngục kh�ng c� thuận hiện ph�p thọ.

Khi ki�n định th� ở nhiễm địa đ� xả ly,

Dị sinh kh�ng tạo nghiệp thuận thứ sinh thọ;

V� th�nh giả kh�ng tạo thuận thứ sinh hoặc thuận hậu thứ,

Kể cả th�nh giả ly dục giới, hữu đảnh, v� thối thất.] �

Luận:� Trong c�ng một l�c một người c� thể tạo t�c cả bốn loại nghiệp kh�ng? - Giả sử như c� người do người kh�c sai bảo m� phạm c�c tội giết hại, trộm cắp, n�i dối; v� ch�nh m�nh tự phạm tội t� d�m th� cả bốn loại nghiệp n�y mặc d� thuộc bốn loại kh�c nhau nhưng đều phạm phải trong c�ng một thời gian.

Kh�ng phải nghiệp thuận hiện ph�p thọ dẫn sinh đời sống hiện tại (ch�ng đồng phần, nikāyasabhāga) m� đời sống n�y đ� được dẫn sinh bởi một nghiệp trước đ�.

(Hỏi) C� thể tạo t�c bao nhi�u loại nghiệp trong c�c giới (dhātu) v� c�c th� (gati) kh�c nhau?

(Đ�p) Trong tam giới v� ở tất cả c�c th� đều c� thể tạo t�c bốn loại nghiệp thiện hoặc bất thiện; nhưng nguy�n tắc phổ qu�t n�y c� nhiều giới hạn. Một mặt, v� kh�ng c� c�c nghiệp bất thiện ở b�n tr�n dục giới; mặt kh�c, ở địa ngục chỉ c� thể tạo t�c thiện nghiệp thuộc loại thuận thứ sinh thọ, thuận hậu thứ thọ, hoặc thiện nghiệp bất định m� kh�ng thể tạo t�c thuận hiện ph�p thọ bởi v� ở địa ngục kh�ng c� quả dị thục đ�ng ưa (manoj�a, manāpa).

Khi ki�n định (sthira) c� nghĩa l� khi kh�ng bị thối thất (aparihāṇadharma).

Người ngu (bāla) l� chỉ cho dị sinh (Pṛthagjana).

Khi đ� rời bỏ một tầng n�o đ�, khi đ� xả ly sự chấp trước (virakta) đối với một địa n�o đ� (như Dục giới, tầng thiền thứ nhất, v.v.) th� dị sinh kh�ng bao giờ tạo t�c ở địa n�y một nghiệp thuận thứ sinh thọ (tức loại nghiệp được cảm thọ ở lần t�i sinh kế tiếp).

Khi ki�n định th� th�nh giả kh�ng tạo t�c ở địa đ� xả ly loại nghiệp thuận thứ sinh thọ hoặc thuận hậu thứ thọ.

Thật vậy, những dị sinh n�o kh�ng bị thối thất (aparihāṇadharma) th� trong đời sống kế tiếp sẽ kh�ng t�i sinh v�o địa c� li�n quan đến địa m� những ch�ng sinh n�y d� xả ly; v� th�nh giả kh�ng bị thối thất cũng kh�ng bao giờ t�i sinh v�o địa n�y. Họ chỉ tạo t�c c�c nghiệp thuận hiện ph�p thọ v� nghiệp bất định ở địa họ được sinh ra.

Th�nh giả kh�ng ki�n định, khi xả ly Dục giới hoặc hữu đảnh, cũng giống như vậy.

Th�nh giả xả ly dục giới l� h�ng Bất ho�n (Anāgāmin).

Th�nh giả xả ly Hữu đảnh (bhavāgra) hay phi tưởng phi phi tưởng xứ (naivasaṃj�ānāsaṃj�āyatana), tức tầng cuối c�ng của V� sắc giới, l� A-la-h�n.

Ngay cả khi bị thối thất, c� nghĩa l� khi đ�nh mất qủa đ� đắc th� c�c th�nh giả n�y cũng kh�ng tạo t�c nghiệp thuận thứ sinh thọ hoặc thuận hậu thứ thọ ở Dục giới hay hữu đảnh.

Ch�ng t�i sẽ giải th�ch trường hợp th�nh giả bị thối thất lu�n lu�n đắc lại quả trước khi chết như thế n�o.

(Hỏi) Ch�ng sinh trung hữu (antarābhava) c� tạo nghiệp kh�ng?

Tụng đ�p:� �

欲中有能造　　二十二種業

皆順現受攝　　類同分一故.

[Trung hữu dục giới c� thể tạo

Hai mươi hai loại nghiệp

Đều thuộc thuận hiện ph�p thọ

V� chỉ c� một loại đồng phần,]

Luận:� Ở b�o thai trải qua năm giai đoạn l� Yết-th�ch-lam (kala), �ch-bộ-đ�m (arbuda), Bế-thi (peśin), Kiện-nam (ghana), b�t-la-x�-khư (praśākhā). Khi l�m người cũng trải qua năm giai đoạn l� anh h�i, đồng tử, thiếu ni�n, trung ni�n v� l�o ni�n.

Ch�ng sinh trung hữu tạo t�c c�c nghiệp nhất định được cảm thọ như th�n trung hữu, kala, arbuda... cho đến anh h�i, đồng tử,� như vậy c� tất cả mười một loại định nghiệp; đối với c�c nghiệp bất định, họ cũng tạo t�c như vậy.

Mười một loại định nghiệp của ch�ng sinh trung hữu đều thuộc thuận hiện ph�p thọ.

(Hỏi) Tại sao như vậy?

(Đ�p) Bởi v� th�n trung hữu v� mười giai đoạn (avasthā) kế tiếp (nhất ch�ng đồng phần) đều được dẫn khởi bởi một nghiệp duy nhất. Người ta cũng kh�ng ph�n biệt loại nghiệp �được cảm thọ ở trung hữu� (thuận trung hữu thọ nghiệp) bởi v� trung hữu được dẫn sinh bởi c�ng loại nghiệp được cảm thọ ở đời sống kế tiếp trung hữu.�

(Hỏi) Dựa v�o những t�nh chất g� để n�i rằng đ� l� định nghiệp, tức loại nghiệp nhất định c� quả b�o?

Tụng đ�p:� �

由重惑淨心　　及是恒所造

於功德田起　　害父母業定.

[Do phiền n�o nặng hoặc tịnh t�m d�y,

Do thường tạo t�c, do li�n quan đến ruộng c�ng đức,�

Do hại cha mẹ m� c� định nghiệp.] �

Luận:� loại nghiệp được tạo t�c bởi phiền n�o s�u nặng, bởi t�n t�m thanh tịnh, được tạo t�c v� thửa ruộng c�ng đức, được tạo t�c li�n tục đều l� định nghiệp.

Khi n�i �thửa ruộng c�ng đức� (c�ng đức điền) l� c� � chỉ cho tam bảo, hoặc chỉ cho những người n�o đ�, như những người đắc quả hay th�nh giả (dự lưu, v.v.) v� những người đắc định (như diệt tận định, v.v.). Loại nghiệp được tạo t�c đối với c�c c�ng đức điền n�y, ngay cả khi kh�ng c� một t�m phiền n�o s�u nặng hoặc t�n t�m mạnh mẽ, vẫn c� t�nh chất nhất định v� c� thể l� thiện hoặc bất thiện.

Trường hợp giết hại cha hoặc mẹ, cho d� với � định như thế n�o đi nữa cũng đều thuộc về định nghiệp.

C�c loại nghiệp kh�c, tức được tạo t�c với loại phiền n�o yếu ớt (mandakleśa), v.v., đều kh�ng c� t�nh chất nhất định.

(Hỏi) Dựa v�o những t�nh chất g� để n�i rằng c� nghiệp �thuận hiện ph�p thọ�?

Tụng đ�p:�

由田意殊勝　　及定招異熟

得永離地業　　定招現法果

[Do c�ng đức điền hoặc � th� thắng,

T�nh chất nhất định chi�u cảm dị thục,

V� xả ly vĩnh viễn địa c� nghiệp chi�u cảm

Th� nhất định chi�u cảm hiện ph�p quả.] �

Luận:� Do t�nh chất th� thắng của c�ng đức điền mặc d� � định c� thể yếu liệt; tỷ dụ như vị B�-s� chuyển th�nh nữ giới v� đ� nhục mạ ch�ng tăng �c�c �ng chỉ l� đ�n b�!� (striyoyūyam) (t�c nữ nh�n ngữ).�

Do t�nh chất th� thắng của � định; tỷ dụ như c� vi�n hoạn quan nhờ cứu được những con b� khỏi bị thiến (ho�ng m�n sự) m� đ� đắc lại giới t�nh của m�nh.

Hoặc khi một người đ� vĩnh viễn xả ly đối với một địa n�o đ� th� sẽ kh�ng c�n t�i sinh v�o địa n�y nữa; do đ� loại nghiệp - c� thể chi�u cảm dị thục ở địa n�y nhưng trong một đời kh�c - đ� thay đổi m� chi�u cảm dị thục trong đời hiện tại cho d� l� thiện hoặc bất thiện.

Hoặc đ� l� loại nghiệp nhất định c� quả dị thục nhưng kh�ng nhất định về thời gian cho quả; loại nghiệp n�y sẽ c� quả b�o ở đời hiện tại.

Đối với loại nghiệp c� t�nh chất nhất định về thời gian cho quả th� n� sẽ chi�u cảm quả dị thục v�o thời điểm đ� định đặt. Một người m� những h�nh động của m�nh chắc chắn phải cảm thọ quả dị thục v�o lần t�i sinh đầu ti�n ở một địa n�o đ� th� kh�ng thể l�a bỏ được địa n�y.

Đối với loại nghiệp kh�ng c� t�nh chất nhất định về quả dị thục th� sẽ kh�ng chi�u cảm quả dị thục nếu như người tạo nghiệp l�a bỏ được địa m� người đ� lẽ ra c� thể phải chịu quả b�o ở đ�.

(Hỏi) Loại c�ng đức điền n�o sinh khởi c�c nghiệp thuộc loại nhất định chi�u cảm quả b�o ở đời hiện tại?

Tụng đ�p:� �

於佛上首僧　　及滅定無諍

慈見修道出　　損益業即受.

[Đối với tăng ch�ng c� phật đứng đầu,

Tức những người ra khỏi diệt định, v� tr�nh,

Từ t�m, kiến đế, quả vị A-la-h�n;

D� l�m lợi �ch hay tổn hại đều c� quả b�o.]

Luận:� N�i chung đ� l� đo�n thể c�c B�-s� c� phật đứng đầu. Nếu n�i về c�c thế th� c� tất cả năm loại:�

Những người ra khỏi Diệt tận định (nirodhasamāpatti). Ở định n�y h�nh giả đ� đắc được t�m rất tịch tĩnh (śānti) v� loại định n�y tương tợ như Niết-b�n. Khi h�nh giả xuất định (vyutthita) th� giống như người đ� nhập Niết-b�n nhưng thị hiện trở lại.

Những người ra khỏi V� tr�nh định. Ở định n�y, chuỗi t�m tương tục (saṃtati) của h�nh giả chứa đầy � lạc muốn đưa v� lượng ch�ng sinh đến một cảnh giới ho�n to�n vắng b�ng phiền n�o (v� tr�nh, araṇā); v� thế đến khi xuất định, th�n tương tục của h�nh giả thấm nhuần v� lượng c�ng đức tối thắng.

Những người ra khỏi Từ định (maitrīsamāpatti). Ở định n�y, chuỗi t�m tương tục của h�nh giả chứa đầy � lạc muốn cho v� lượng ch�ng sinh đều được an lạc; v� thế đến khi xuất định th� th�n tương tục của h�nh giả cũng thấm nhuần v� lượng c�ng đức tối thắng.

Những người ra khỏi kiến đạo. Ở th�nh đạo n�y, h�nh giả đ� đoạn trừ tất cả c�c phiền n�o thuộc kiến sở đoạn; v� thế đến khi xuất th�nh đạo, th�n tương tục của h�nh giả ho�n to�n thanh tịnh bởi v� sở y th�n (āśraya = śarīra) của h�nh giả vừa được đổi mới (parivṛti) (đắc thắng chuyển y).

Những người ra khỏi quả vị A-la-h�n (t�ng tu đạo xuất), tức những người vừa mới chứng đắc quả A-la-h�n. Họ vừa mới th�nh tựu sự đoạn trừ tất cả phiền n�o thuộc tu sở đoạn (bhāvanā). Th�n tương tục của họ thanh tịnh bởi v� th�n sở y vừa được đổi mới.

Đ� l� những l� do tại sao những h�nh động thiện hoặc bất thiện, những việc l�m lợi �ch (kāra) hay tổn hại (apakāra) c� li�n quan đến năm trường hợp tr�n đều mang lại quả b�o ở đời hiện tại. (Vibhāṣā, 154, 3).

Đối với những con đường tu tập kh�c m� nhờ n� h�nh giả đắc được c�c quả Nhất lai v� Bất ho�n th� c�c th�nh đạo n�y tự th�n chưa được vi�n m�n v� cũng chưa đem lại kết quả th� thắng (aparipūrṇasvabhāvaphala). Những người xuất ph�t từ sự đắc được hai loại quả n�y kh�ng phải l� c�c phước điền c� thể so được với A-la-h�n. Th�n tương tục của họ kh�ng thanh tịnh; v� th�n sở y của họ cũng kh�ng phải vừa được đổi mới.

Yếu tố chủ chốt của quả dị thục (vipāka) ch�nh l� thọ.

(Hỏi) Dị thục của một nghiệp n�o đ� c� thể chỉ l� t�m thọ (caitasikī) m� kh�ng phải l� th�n thọ kh�ng (kāyikī)? Hoặc c� thể chỉ l� th�n thọ m� kh�ng phải l� t�m thọ kh�ng?

Tụng đ�p:� �

諸善無尋業　　許唯感心受

惡唯感身受　　是感受業異.

[C�c thiện nghiệp kh�ng c� tầm

Chỉ chi�u cảm t�m thọ;

�c nghiệp chỉ chi�u cảm th�n thọ.

Đ� l� sự kh�c nhau của c�c nghiệp chi�u cảm thọ.]

Luận:� C�c nghiệp thuộc về tĩnh lự trung gian (dhyānāntara) (tức loại tĩnh lự nằm giữa tầng thiền thứ nhất v� thứ hai), v� c�c nghiệp thuộc c�c tầng cao hơn đều kh�ng c� tầm (vitarka). Trong khi th�n thọ, vốn tương ưng với năm thức th�n, lại lu�n lu�n c� tầm v� tứ (vicāra) v� thế th�n thọ kh�ng thể l� quả dị thục của một nghiệp kh�ng c� tầm.

Thọ l� quả dị thục của một nghiệp bất thiện l� loại khổ thọ; như vậy loại t�m thọ thuộc về khổ ch�nh l� những g� được gọi l� ưu (daurmanasyendriya). Trước đ�y ch�ng ta đ� c� giải th�ch nếu l� ưu thọ th� kh�ng bao giờ l�m quả dị thục. (Vibhāṣā, 115, 9).

(Hỏi) Nhưng nếu ưu, tức t�m thọ khổ, kh�ng phải l� dị thục th� sự cuồng loạn thuộc về t�m hay sự cuồng loạn của t�m (cittakṣepa, t�m cuồng) vốn l� một loại khổ thọ sẽ sinh khởi ở thức n�o (trong số c�c nh�n thức, � thức, v.v.)? V� v� nguy�n nh�n g� m� n� sinh khởi?

Tụng đ�p:� �

心狂唯意識　　由業異熟生

及怖害違憂　　除北洲在欲.

[T�m cuồng khởi ở � thức

V� sinh từ quả dị thục của nghiệp,

Do sự khủng bố, l�m hại, tr�i nghịch v� sầu ưu;

Tất cả đều ở Dục giới, ngoại trừ Bắc ch�u.] �

Luận:� T�m cuồng ph�t khởi ở � thức. Nh�m từ manaścitta, �t�m �� được sử dụng trong tụng văn tương đương với th�nh ngữ manovij�āna, �thức của manas, � thức�.

Năm thức th�n kh�ng thể c� t�nh �cuồng đi�n� (kṣipta) bởi v� ch�ng kh�ng c� sự tưởng tượng (ph�n biệt, avikalpaka), sự tra x�t v� sự ghi nhớ (abhinirūpaṇa, anusmaraṇa); trong l�c sự cuồng loạn thuộc về t�m ch�nh l� sự tưởng tượng ra những điều kh�ng hề hiện hữu.

T�m cuồng sinh ra từ quả b�o của nghiệp.

Những người g�y phiền nhiễu v� l�m hại đến t�m của người kh�c bằng b�a ngải v� ch� thuật; �p buộc người kh�c uống thuốc độc, uống rượu khi họ kh�ng muốn uống; l�m cho th� vật kinh sợ bằng c�ch săn đuổi, ph�ng hỏa đốt rừng hoặc c�i chu�m bẩy; l�m nhiễu loạn tr� nhớ v� sự tĩnh t�o của người kh�c bằng một c�ch n�o đ�, th� t�m của họ sẽ bị cuồng loạn, sẽ bị lấy mất sự hỗ trợ của tr� nhớ (bhraṣṭasmṛtikaṃ cittaṃ vartate) do t�c động của quả b�o từ c�c nghiệp n�y.

T�m cuồng c�n sinh khởi trong c�c trường hợp sau:

Khi nh�n thấy những ch�ng sinh �kh�ng phải l� người� (phi nh�n, amanuṣya), th�n h�nh gh� rợn, đi đến gần cho n�n con người đ� qu� kinh h�i m� ph�t cuồng; khi giận giữ trước th�i độ n�y của con người, những ch�ng sinh �phi nh�n� đ� đ�nh đập họ đến tổn thương (marman); khi c�c đại chủng của th�n thể bị mất c�n bằng, như sự tr�i nghịch nhau giữa kh�, nhiệt v� đ�m m� khiến cho con người ph�t cuồng; khi bị sầu ưu l�m nhiễu loạn t�m, như trường hợp của Vāsiṣṭhī (B�-tư).

(Hỏi) Nếu t�m cuồng, tức sự cuồng loạn của � thức, sinh ra từ quả dị thục của nghiệp th� l�m sao c� thể n�i rằng t�m họ kh�ng phải l� quả dị thục?

(Đ�p) Ch�ng t�i kh�ng n�i rằng sự cuồng đi�n của t�m xuất ph�t từ loại nghiệp c� quả b�o dị thục m� chỉ n�i l� n� xuất ph�t từ quả b�o dị thục của nghiệp. C�c đại chủng ở v�o t�nh trạng mất c�n bằng ch�nh l� quả dị thục v� t�m cuồng xuất ph�t từ t�nh trạng n�y; v� thế mới n�i l� �sinh ra từ quả dị thục�. Người ta n�i rằng t�m bị cuồng đi�n khi t�m, v� c� sự kh�ng thăng bằng hoặc sự tr�i chống nhau của c�c đại chủng do một nghiệp n�o đ� g�y ra, đ� trở n�n x�o trộn (prakopa), m� bị giảm mất tr� nhớ (bhraṣṭasmṛtika).

C� bốn trường hợp: (1) T�m cuồng (kṣpta) nhưng kh�ng loạn (vikṣipta), như t�m ph�t cuồng nhưng kh�ng nhiễm � (akliṣṭa); (2) t�m loạn nhưng kh�ng cuồng, như t�m kh�ng ph�t cuồng nhưng bị nhiễm �; (3) vừa cuồng vừa loạn; (4) kh�ng cuồng cũng kh�ng loạn.

(Hỏi) T�m cuồng ph�t sinh từ hạng ch�ng sinh n�o?

(Đ�p) Ở những ch�ng sinh dục giới, ngoại trừ ch�u Kuru.

Trong số ch�ng thi�n Dục giới vẫn c� kẻ ph�t kh�ng (unmattaka) huống hồ l� con người, quỷ v� b�ng sinh.

Ch�ng sinh bị đọa địa ngục (nāraka) lu�n lu�n c� t�m cuồng v� những phần th�n, tr�, mạng của họ li�n tục bị tổn thương bởi h�ng ng�n sự h�nh hạ kh�c nhau. Họ bị đau khổ bức b�ch (parinunna = paripīḍita); họ kh�ng hay biết g� về ch�nh bản th�n m�nh v� c�ng kh�ng biết cần phải l�m g� để trốn tr�nh. Ở đ�y ch�ng ta h�y nhắc đến trường hợp điển h�nh của một ch�ng sinh bị đọa đ�y ở địa ngục chỉ biết k�u than m� thốt l�n: �Trời ơi! T�m!�

Trừ đức phật ra, c�c th�nh giả đều c� thể bị t�m cuồng nếu như t�m của họ bị t�c động bởi sự mất c�n bằng (vaisaṃya) của c�c đại chủng. Tuy nhi�n, trong trường hợp n�y sự mất c�n bằng của c�c đại chủng kh�ng bao giờ l� quả dị thục bởi v� loại định nghiệp c� quả b�o ph�t sinh t�m cuồng phải được chi�u cảm trước khi một người đắc được th�nh đạo; v� loại nghiệp bất định th� kh�ng thể sinh quả khi m� th�nh đạo đ� được đắc.

Sự khủng bố, sự l�m tổn thương của những ch�ng sinh �phi nh�n� v� kể cả sự sầu ưu cũng kh�ng thể l�m cho th�nh giả bị cuồng t�m v� họ đ� vượt qua năm loại sợ h�i (si�u ngũ �y), v� họ kh�ng c� h�nh động x�c phạm n�o (aprasādika) khiến cho những ch�ng sinh n�y phải giận dữ, v� v� họ đ� hiểu r� t�nh chất của sự vật (chứng ph�p t�nh).

Kinh dạy rằng c� ba sự kh�ng ngay thẳng (kh�c, kauṭilya); đ� l� sự kh�ng ngay thẳng của th�n, của ngữ v� của �; đồng thời cũng c� ba sự đồi bại (doṣa) v� ba sự cấu nhiễm (trược, kaṣāya). �

說曲穢濁業　　依諂瞋貪生

[C�c nghiệp quanh co, đồi bại, cấu nhiễm

Do siễm, s�n, v� tham sinh.] �

Luận:� Loại th�n nghiệp, ngữ nghiệp hoặc � nghiệp sinh khởi từ sự ngụy tr� (śāṭhya), tức ph�t xuất từ sự kh�ng ngay thẳng (kuṭilānvaya), được gọi l� �kh�c�; loại nghiệp sinh khởi từ sự hận th� (dveṣa), tức xuất ph�t từ s�n, được gọi l� đồi bại (uế); loại nghiệp sinh khởi từ sự chấp trước (tham, rāga), tức ph�t xuất từ sự bị nhuộm m�u (ra�jana) được gọi l� nhiễm trước (trược). �

�

� �� H�́t Chương 4a ����

��̀U TRANG | C1 | C2a | C2b | C3a | C3b | C4a | C4b | C5 | C6 | C7 | C8 | C9

�

�

�

[ TRANG CHỦ |�KINH ĐI�̉N�|�ĐẠI TẠNG KINH | TH�̀N CHÚ | HÌNH ẢNH�|�LI�N LẠC�]