�

佛山* Buddha Mountain * Ph�̣t Sơn

Calgary Alberta Canada

[中文|�ENGLISH]

[ TRANG CHỦ |�KINH ĐI�̉N�|�ĐẠI TẠNG KINH | TH�̀N CHÚ | HÌNH ẢNH�|�LI�N LẠC�]

LUẬN C�U-X�
Nguy�n t�c Phạn ngữ Abhidharmakośa của Thế Th�n
H�n dịch Huyền Trang

Việt dịch: Đạo Sinh

--o0o--

Chương. 3b : Ph�n biệt giới

Phần 10

Phần trước đ� giải th�ch xong thế giới hữu t�nh; phần n�y sẽ giải th�ch về thế giới hội tập (kh� thế gian, bhājanaloka).�

安立器世間　　風輪最居下

其量廣無數　　厚十六洛叉

次上水輪深　　十一億二萬

下八洛叉水　　餘凝結成金

此水金輪廣　　徑十二洛叉

三千四百半　　周圍此三倍.

[Th�nh lập kh� thế gian:�

Phong lu�n ở dưới c�ng,

Bề rộng kh�ng đo được,�

Bề cao mười s�u ức.�

Bề tr�n l� thủy lu�n.

Cao mười một ức hai vạn;

Phần nước ở dưới s�u t�m ức,

Phần c�n lại ngưng kết th�nh v�ng.

Thủy lu�n v� kim lu�n

C� đường k�nh mười hai ức

Ba ng�n bốn trăm năm mươi;

Chu vi gấp ba lần.]

Luận: Người ta cho rằng tam thi�n đại thi�n thế giới đ� được lập th�nh như thế v� c� h�nh dạng k�ch cỡ kh�ng giống nhau. Trước ti�n do nghiệp lực tăng thượng của ch�ng sinh m� phong lu�n đ� nương v�o hư kh�ng để sinh khởi ở tầng thấp nhất. Bề d�y của phong lu�n l� mười s�u trăm ng�n (lạc-xoa, lakṣa), tức một triệu s�u trăm ng�n Du-thiện-na (yojanas); bề rộng của n� kh�ng thể đo lường được. Thể của n� thuộc chất rắn. Giả sử như c� một đại Nặc-kiện-na (mahānagna) d�ng kim cương n�m v�o n� th� kim cương sẽ bị vỡ tan m� phong lu�n vẫn kh�ng tổn hoại g�. Cũng ch�nh v� nghiệp lực tăng thượng của hữu t�nh m� từng khối tuyết v� một trận mưa với những hạt lớn như gọng xe đ� rơi xuống bề mặt của phong lu�n. Lượng nước n�y tạo th�nh thủy lu�n s�u một triệu một trăm hai mươi ng�n yojanas.

(Hỏi) Tại sao lượng nước n�y kh�ng bị tr�n ra ngo�i?

(Đ�p) C� luận sư n�i răng nước đ� được giữ lại nhờ c� nghiệp lực của ch�ng sinh; cũng giống như c�c thứ ăn uống kh�ng chảy ngay xuống ruột (pakvāśaya) trước khi được ti�u h�a. C� luận sư kh�c cho rằng nước được giữ lại nhờ gi�, cũng giống như l�a ở trong giỏ (kusūlanyāyena, koṣṭhanyāyena).

Sau đ�, v� được t�c động bởi một loại gi� do nghiệp k�ch khởi n�n phần tr�n của nước kết tinh th�nh v�ng, cũng giống như sữa khi được đun n�ng đ� đặc lại th�nh kem. Do đ� thủy lu�n chỉ c�n cao t�m trăm ng�n yojanas. Phần đất bằng v�ng (kā�cabamayī bhūmi) ở tr�n d�y ba trăm hai mươi ng�n yojanas.

Thủy lu�n v� kim lu�n c� bề rộng bằng nhau, đường k�nh d�i một triệu hai trăm lẻ ba ng�n bốn trăm năm mươi yojanas; v� chu vi rộng gấp ba lần số n�y, tức ba triệu s�u trăm mười ng�n ba trăm năm mươi yojanas. �

蘇迷盧處中　　次踰健達羅

伊沙馱羅山　　朅地洛迦山

蘇達梨舍那　　頞濕縛羯拏

毘那怛迦山　　尼民達羅山

於大洲等外　　有鐵輪圍山

前七金所成　　蘇迷盧四寶

入水皆八萬　　妙高出亦然

餘八半半下　　廣皆等高量

[Trong đ� c�c n�i Meru,

Yugandhara,

Īṣādhara,

Khadikara,

Sudarśaṇa,

Aśavakarṇa,

Vinataka,

Nimindhara;

B�n ngo�i c�c đại ch�u

C� n�i Cakravāda.

N�i Meru c� bốn mặt bằng ch�u b�u.

Phần nằm dưới nước của ngọn n�i l� t�m vạn,

Phần nổi của n�i Meru cũng chừng đ�.

T�m d�y kia cứ thấp dần một nửa;

V� c� chiều rộng giống như chiều cao.]

Luận: Ở kim lu�n c� ch�n ngọn n�i lớn. Ở giữa l� n�i Meru (T�-m�-lư = Diệu cao), v�y quanh l� bảy ngọn n�i kh�c đồng t�m với n�i Meru; d�y Nimindhara (Ni-d�n-đạt-la) tạo th�nh một v�ng b�nh xe bao bọc n�i Meru v� s�u ngọn n�i ở b�n trong, v� v� thế mới c� t�n như vậy. B�n ngo�i d�y Nimindhara l� c�c đại ch�u. Bao bọc tất cả c�c d�y n�i v� đại ch�u n�y l� d�y Cakravāda (Thiết lu�n vi); sở dĩ c� t�n như vậy l� v� n� v�y quanh c�c đại ch�u v� tạo cho thế giới h�nh dạng của một b�nh xe. D�y Yugandhara (Du-kiện-đạt-la = Tr� song) v� s�u d�y bao quanh n� đều bằng v�ng; d�y Cakravāda bằng sắt. Mặt ph�a bắc của ngọn Meru bằng v�ng, ph�a đ�ng bằng bạc, ph�a nam bằng lưu ly, ph�a t�y bằng pha l�; v� thế khoảng kh�ng gian đối xứng với c�c mặt đều c� m�u sắc ri�ng t�y theo th�nh phần cấu tạo ri�ng của bốn mặt n�i. Mặt trước của ngọn Meru hướng về ch�u Jambudvīpa (Thiện bộ ch�u) v� được ngọn lưu ly cấu th�nh cho n�n khi nh�n l�n trời ch�ng ta thấy c� m�u sắc của ngọc lưu ly.

(Hỏi) Do đ�u m� c� c�c chất cấu tạo kh�c nhau của n�i Meru?

(Đ�p) Lượng nước rơi xuống Kim lu�n c� nhiều tiềm lực kh�c nhau (chủng chủng uy đức); dưới ảnh hưởng của những loại gi� c� nhiều hiệu năng kh�c nhau, lượng nước n�y đ� biến dạng v� chuyển th�nh c�c chất b�u. Ch�nh v� sự biến dạng như thế n�n nước l� nh�n m� c�c thứ ch�u b�u l� quả của nh�n n�y chứ kh�ng phải l� một h�nh động xảy ra c�ng thời; v� ho�n to�n kh�c với chủ trương chuyển biến (pariṇāma) của Số luận (Sāṃakhyas).

(Hỏi) Chủ trương chuyển biến của Số luận l� g�?

(Đ�p) Số luận chủ trương ở trong một hữu ph�p thường tồn (dharmin, dravya) c� c�c ph�p sinh khởi v� biến mất. Tại sao chủ trương như thế l� phi l�? - Bởi v� kh�ng thể thừa nhận một mặt l� hữu ph�p trường tồn, một mặt lại l� c�c ph�p sinh diệt. Tuy nhi�n Số luận kh�ng cho rằng c� một hữu ph�p nằm ngo�i c�c ph�p; họ n�i rằng một ph�p khi chuyển biến sẽ trở th�nh sở y của c�c t�nh chất kh�c nhau v� thế ph�p n�y mới c� t�n l� hữu ph�p; n�i c�ch kh�c, sự chuyển biến n�y (pariṇāma) chỉ l� sự biến dạng của hữu ph�p (dravya). Nhưng n�i như vậy th� kh�ng thể n�o chấp nhận được; bởi v� ở đ�y c� sự m�u thuẫn về c�ch d�ng từ: Họ thừa nhận c�i kia (nh�n) l� c�i n�y (quả) nhưng lại n�i rằng c�i n�y kh�ng giống như c�i kia.

V�ng, bạc, c�c chất b�u v� đất được cấu tạo như vậy đ� kết tụ lại nhờ c�c thứ gi� do nghiệp lực tạo ra; v� ch�ng đ� tạo th�nh n�i cũng như c�c đại ch�u.

Như vậy tất cả c�c ngọn n�i ở Kim lu�n đều c� phần dưới nằm ch�m dưới nước t�m mươi ng�n yojanas. Phần trồi l�n của n�i Meru cũng cao bằng số đ�; như vậy to�n bộ n�i Meru cao một trăm s�u mươi ng�n yojanas. Phần trồi l�n của n�i Yugandhara l� bốn mươi ng�n yojanas; của n�i Īṣādhara l� hai mươi ng�n v� tiếp tục như vậy cho đến n�i Cakravāda l� ba trăm mười hai phẩy năm yojanas. C�ng nổi cao tr�n mặt nước bao nhi�u th� ch�ng c�ng rộng lớn bấy nhi�u. [Từ ghana ở trong tụng văn c� nghĩa l� rộng lớn.] � �

山間有八海　　前七名為內

最初廣八萬　　四邊各三倍

餘六半半陜　　第八名為外

三洛叉二萬　　二千踰繕那.

[Giữa c�c d�y n�i c� t�m biển

Bảy biển đầu gọi l� �b�n trong�

Biển thứ nhất rộng t�m vạn,

Ở ngoại vi rộng gấp ba lần;

S�u biển c�n lại cứ hẹp dần một nửa

Biển thứ t�m gọi l� �b�n ngo�i�

Rộng ba ức hai vạn

Hai ng�n du thiện na.]

Luận: Nằm giữa c�c d�y n�i, từ Meru cho đến Nimindhara, c� bảy biển chứa đầy loại nước c� t�m t�nh chất (b�t c�ng đức thủy): Ngọt, m�t, ngon, nhẹ, trong, kh�ng c� m�i h�i, kh�ng khao cổ, kh�ng đau bụng.

Biển thứ nhất, nằm giữa n�i Meru v� Yugandhara, rộng t�m mươi ng�n yojanas; ở v�ng ngoại bi�n, tức tiếp gi�p với n�i Yugandhara, lại rộng gấp ba lần, tức l� hai trăm bốn mươi ng�n yojanas.

Bề rộng của c�c biển c�n lại cứ giảm dần một nửa. Biển thứ nh�, nằm giữa n�i Yugandhara v� Īṣādhara, rộng bốn mươi ng�n yojanas v� cứ như vậy cho đến biển thứ bảy nằm giữa n�i Vinataka v� Nimidhara, rộng một ng�n hai trăm năm mươi yojanas. Ở đ�y kh�ng tinh đến v�ng ngoại bi�n v� qu� phiền phức. Bảy biển n�y l� c�c biển b�n trong. Biển c�n lại, nằm giữa n�i Nimidhara v� Cakravāda, được gọi l� biển lớn b�n ngo�i. Biển n�y to�n nước mặn v� rộng ba trăm hai hai ng�n yojanas. �

於中大洲相　　南贍部如車

三邊各二千　　南邊有三半

東毘提訶洲　　其相如半月

三邊如贍部　　東邊三百半

西瞿陀尼洲　　其相圓無缺

徑二千五百　　周圍此三倍

北俱盧畟方　　面各二千等

中洲復有八　　四洲邊各二.

[Trong đ� c� c�c đại ch�u:

Jambudvīpa giống như chiếc xe,

Ba mặt rộng hai ng�n,

mặt nam rộng ba phẩy năm

Pūrvavideha

C� h�nh b�n nguyệt,

Ba mặt rộng như Jambudvīpa,

Mặt đ�ng rộng ba trăm năm mươi;

Godānīya c� h�nh tr�n,

Đường k�nh hai ng�n năm trăm,

Chu vi gấp ba lần;

Uttarakuru h�nh vu�ng,

Mỗi mặt đều rộng hai ng�n yojanas.

Lại c� t�m ch�u ở giữa;

mỗi hai ch�u nằm kề bốn ch�u tr�n.]

Luận: Nằm ở biển ngo�i, đối xứng với bốn mặt của n�i Meru, l� bốn đại ch�u (dvīpas): (1) Jambudvīpa (Nam thiệm bộ ch�u) c� ba mặt đều rộng hai ng�n yojanas v� một mặt rộng ba phẩy năm yojanas v� thế c� h�nh như chiếc xe. Ở giữa c� t�a kim cang nằm tr�n kim lu�n, l� nơi Bồ-t�t tọa khởi Kim cang dụ định để trở th�nh a-la-h�n v� phật; bởi v� kh�ng c� chỗ n�o kh�c, kh�ng c� người n�o kh�c đủ năng lực tr� giữ loại định n�y của Bồ-t�t.

(2) Pūrvavideha (Đ�ng thắng th�n ch�u) C� h�nh b�n nguyệt; ba mặt rộng hai ng�n yojanas, giống như k�ch cỡ của Nam thiệm bộ ch�u; mặt c�n lại rộng ba trăm năm mươi yojanas.

(3) Godānīya (T�y ngưu h�a ch�u), hướng về mặt ph�a đ�ng của ngọn Meru, c� h�nh tr�n như mặt trăng; chu vi rộng bảy ng�n năm trăm yojanas, đường k�nh d�i hai ng�n năm trăm yojanas.

(4) Uttarakuru (Bắc c�u lư ch�u), đối diện mặt ph�a bắc của ngọn Meru, c� h�nh vu�ng giống như chỗ ngồi; mỗi mặt đều rộng hai ng�n yojanas tạo th�nh một chu vi d�i t�m ng�n yojanas. Khi n�i �đẳng� (đều) l� chỉ cho bốn mặt của ch�u n�y đều như nhau.

H�nh dạng của c�c đại ch�u như thế n�o th� khu�n mặt của ch�ng sinh cư ngụ ở đ� cũng giống như vậy.

Ngo�i ra c�n c� th�m t�m ch�u lục c� k�ch cỡ trung b�nh (trung ch�u). C�c ch�u n�y mang t�n của c�c ch�ng sinh cư ngụ ở đ�. Hai ch�u Cāmaras (Gi�-mặt-la) v� Avaracāmaras (Phiệt-la-gi�-mặt-la) nằm cạnh Jambudvīpa; Dehas (đề-ha) v� Videhas (Tỳ-đề-ha) nằm cạnh Pūrvavideha; Śāṭahas (X�-suy) v� Uttarakuru (�t-đ�t-la-mạn-đốt-l�-nổ) nằm cạnh Godānīya; Kurus (cự-lạp-b�) v� Kauravas (ki�u-thập-b�) nằm cạnh Uttarakuru.

Tất cả c�c ch�u n�y đều l� nơi cư ngụ của lo�i người. Tuy nhi�n c� thuyết n�i rằng một trong số c�c ch�u n�y (tức, Cāmara) l� nơi ở của lo�i La-s�t-b� (Rākṣasas).

此北九黑山　　雪香醉山內

無熱池縱廣　　五十踰繕那.

[Ph�a bắc ch�n ngọn hắc sơn�

L� Hương t�y sơn, ở đ� c�

Hồ V� nhiệt, rộng

Năm mươi yojanas.]

Luận: Ở ch�u Jambudvīpa, khi đi về ph�a bắ sẽ gặp ba ngọn n�i Kiến, [sở dĩ c� t�n như vậy v� ch�ng c� h�nh giống như con kiến] (Hắc sơn); tiếp theo l� ba ngọn n�i Kiến kh�c; rồi đến ba ngọn n�i Kiến kh�c nữa; v� cuối c�ng l� ngọn Đại tuyết sơn (Himavat).

Xa hơn nữa về ph�a bắc l� ngọn Hương t�y sơn (Gandhamādana), c� hồ V� nhiệt n�o (Anavatapta) l� nơi ph�t xuất bốn con s�ng lớn: S�ng Gangā (Khắc-gi�), s�ng Sindhu (T�n-độ), s�ng Sītā (Đồ-đa), s�ng Vakṣu (Phược-s�).

Hồ n�y rộng v� s�u năm mươi yojanas, chứa đầy nước c� t�m t�nh chất (giống như đ� n�i ở tr�n). Chỉ những người c� thần th�ng mới đến được nơi n�y. C�nh hồ l� c�y Jambu (Thiệm bộ l�m thọ). Đại ch�u của ch�ng ta mang t�n Jambudvīpa ch�nh l� lấy t�n của c�y hoặc quả của loại c�y n�y.

(Hỏi) Địa ngục nằm ở đ�u? C� k�ch cỡ như thế n�o?

Tụng đ�p: �

此下過二萬　　無間深廣同

上七奈落迦　　八增皆十六

謂煻煨屍糞　　鋒刃烈河增

各住彼四方　　餘八寒地獄.

[Bi�n giới ch�u n�y hai vạn (du-thiện-na)

L� địa ngục V� gi�n, s�u v� rộng bằng nhau;

B�n tr�n l� bảy địa ngục kh�c.

T�m địa ngục n�y đều c� mười s�u điểm �gia tăng�

L� tro n�ng, ph�n b�n,�

Dao nhọn, s�ng s�i

ở cả bốn mặt.

số c�n lại l� t�m địa ngục cực lạnh.] �

Luận: C�ch hai mươi ng�n yojanas b�n dưới ch�u Jambudvīpa l� đại địa ngục V� gi�n (A-tỳ-chỉ-đại-nại-lạc-ca, Avīci). Địa ngục n�y đều c� chiều cao v� chiều rộng l� hai mươi ng�n yojanas; như vậy đ�y của n� c�ch bề mặt của ch�u Jambudvīpa l� bốn mươi ng�n yojanas.

(Hỏi) Tại sao địa ngục n�y c� t�n l� v� gi�n?

(Đ�p) C� hai giải th�ch: (1) Ở địa ngục n�y kh�ng c� sự gi�n đoạn (vīci) của khổ; trong khi ở c�c địa ngục kh�c, khổ c� thể bị gi�n đoạn. Như ở địa ngục Đẳng hoạt (Saṃjīva), th�n thể ch�ng sinh tuy bị l�m cho n�t tan th�nh bụi nhưng sau đ� khi gặp luồng gi� lạnh thổi tới th� lại hồi sinh, từ đ� mới c� t�n l� Đẳng hoạt. (2) Ở địa ngục n�y kh�ng hề c� lạc thọ l�m gi�n đoạn khổ. Ở c�c địa ngục kh�c tuy kh�ng c� lạc thọ thuộc dị thục sinh nhưng người ta cho rằng vẫn c� loại lạc thọ đẳng lưu.

Ph�a tr�n địa ngục v� gi�n l� bảy địa ngục kh�c chồng chất l�n nhau. T�nh từ dưới l�n l� địa ngục Cực nhiệt (Pratāpana), Vi�m nhiệt (Tapana), Đại khiếu (Mahāraurava), H�o khiếu (Raurava), Ch�ng hợp (Saṃghāta), Hắc thằng (Kālasūtra), v� Đẳng hoạt. C� thuyết cho rằng bảy địa ngục n�y nằm ngang với địa ngục V� gi�n.

Mỗi một trong t�m địa ngục đều c� mười s�u loại �gia tăng� (utsadas). Điều n�y xuất ph�t từ một lời dạy của Thế t�n: �T�m loại địa ngục m� ta đ� tr�nh b�y th� rất kh� ra khỏi, chứa đầy c�c ch�ng sinh l�m �c, v� mỗi loại đều c� mười s�u thứ �gia tăng�; ch�ng c� bốn bức tường; bốn cửa ra v�o; ch�ng c� bề rộng cũng giống như bề d�i; ch�ng c� c�c bức tường sắt bao quanh; nền của ch�ng cũng bằng sắt; đất cũng bằng sắt ch�y s�ng; ngập đầy lửa ngọn d�i đến h�ng trăm yojanas.� (Dīgha, 19, 19; Ekottara, 36, 4; Saṃyukta, 47, 4).

(Hỏi) Mười s�u loại �gia tăng� l� g�?

(Đ�p) Ở mỗi cửa ra v�o của c�c địa ngục n�y đều c�:�

(1)�������������������������������� Một l� tro n�ng (đường ổi, kukūla) s�u đến đầu gối. Khi ch�ng sinh đặt ch�n v�o đ� th� da, thịt v� m�u đều bị ch�y ti�u; cho đến khi n�o tho�t ra mới được phục hồi như cũ.

(2)�������������������������������� Một đống ph�n b�n (thỉ phẩn, kuṇapa) trong đ� c� một loại tr�ng nước t�n l� �M�m nhọn�, th�n trắng đầu đen, khi c� ch�ng sinh n�o sa v�o đ� th� ch�ng đ�m v�o thấu xương.

(3)�������������������������������� Một con đường lớn cắm đầy lưỡi dao nhọn (đao nhẫn lộ, kṣuramārga, kṣuradhrārāmārga); khi bước v�o đ�, ch�ng sinh đều bị chảy m�u, da thịt tan n�t.

Một khu rừng c� l� như c�y kiếm (kiếm diệp l�m, asipattravana); những ngọn l� kiếm n�y khi rơi xuống sẽ cắt đứt tay ch�n của những người bị đọa v�o đ�; v� sau đ� sẽ c� lo�i ch� Śyāmaśabalas (�-b�c cẩu) tranh nhau ăn hết số tay ch�n n�y.

Một khu rừng gai (thiết th�ch l�m, ayaḥaśalmalīvana), trong đ� gai nhọn mọc d�i đến mười s�u ng�n tay; khi ch�ng sinh leo l�n c�y th� gai sẽ quay mũi nhọn xuống; khi ch�ng sinh rơi từ tr�n xuống th� gai lại quay mũi nhọn l�n. Ngo�i ra c�n c� một loại chim mỏ sắt (ayastuṇḍa) tranh nhau mổ mắt ch�ng sinh bị đọa v�o đ�.

Ba nơi khốn khổ n�y c�ng tạo th�nh một loại �gia tăng� bởi v� ch�ng c� chung một loại h�nh phạt g�y ra thương t�ch.

(4)�������������������������������� Một con s�ng nước s�i (liệt h�, vaitaraṇī) c� tro n�ng đun ch�y. Hai b�n bờ c� người (puruṣa) (ngục tốt, narakapāla) cầm kiếm, gi�o v� lao để đẩy lui những ch�ng sinh n�o muốn ra khỏi d�ng s�ng n�y. Ở trong d�ng s�ng, d� ch�ng sinh c� lặn xuống nước hoặc trồi người l�n, bơi ngược hay bơi xu�i theo d�ng nước, bơi ngang hay v�ng vẫy, cũng đều bị nước s�i đun ch�n; giống như những hạt m�, hạt l�a được tr�t v�o trong một c�i chảo lớn đặt tr�n lửa.

D�ng s�ng n�y chảy quanh đại địa ngục giống như một c�i h�o s�u.

Bốn thứ �gia tăng� n�y tạo th�nh mười s�u loại do sự kh�c nhau ở c�c nơi; bởi v� ở bốn cửa ra v�o của đại địa ngục đều c� bốn loại �gia tăng� n�y.

(Hỏi) Tại sao gọi l� �gia tăng� (utsada)?

N�i �gia tăng� l� để chỉ cho những nơi l�m tăng th�m sự khổ sở. Ở b�n trong địa ngục tất cả ch�ng sinh vốn đ� phải chịu nhiều cực h�nh, nhưng c�n phải chịu nhiều cực h�nh hơn nữa ở những nơi được gọi l� �gia tăng� n�y. C� thuyết (Manoratha) cho rằng sau khi bị giam giữ trong địa ngục th� ch�ng sinh lại phải rơi v�o những nơi n�y để chịu khổ th�m nữa n�n gọi l� �gia tăng�.

Từ vấn đề n�y lại nảy sinh một vấn đề kh�c:

(Hỏi) Ở tr�n c� n�i đến c�c �ngục tốt� canh giữ hai b�n bờ s�ng Liệt h�. Vậy th� c�c �ngục tốt� n�y c� phải l� ch�ng sinh hữu t�nh kh�ng?

(Đ�p) Kh�ng phải ch�ng sinh hữu t�nh.

(Hỏi) Nếu vậy tại sao cử động được?

(Đ�p) L� do nghiệp lực của ch�ng sinh, cũng giống như loại gi� tạo ra kh� thế gian (kiếp phong).

(Hỏi) Nếu vậy, l�m thế n�o để giải th�ch lời n�i sau đ�y của đại đức Ph�p thiện hiện (Dhārmika Subhūti): �Những người t�m ho�i phẩn hận th�ch g�y ra nghiệp �c v� tội lỗi, vui mừng trước đau khổ của người kh�c, sẽ t�i sinh l�m ngục tốt cho Diệm vương (Diệm ma tốt Yamarākṣasas)�?

(Đ�p) Những ch�ng sinh n�y c� t�n l� Diễm ma tốt bởi v� đều l� thuộc hạ của Diệm vương c� nhiệm vụ n�m ch�ng sinh bị đọa địa ngục theo lệnh của Diệm vương chứ kh�ng c� nghĩa l� những �người canh g�c địa ngục� c� nhiệm vụ tra tấn c�c ch�ng sinh bị đọa v�o đ�.

Tuy nhi�n c� thuyết lại cho rằng ngục tốt l� ch�ng sinh hữu t�nh.

(Hỏi) Nếu vậy c�c �c nghiệp m� ngục tốt đ� tạo sẽ chi�u cảm quả dị thục ở chỗ n�o?

(Đ�p) Ch�nh ở địa ngục. Bởi v� quả dị thục của c�c tội v� gi�n đều khởi ở địa ngục, vậy th� tại sao dị thục của ngục tốt lại kh�ng thể khởi ở đ�?

(Hỏi) Nhưng tại sao ngục tốt ở ngay trong lửa m� kh�ng bị thi�u ch�y?

(Đ�p) Bởi v� nghiệp lực dẫn khởi sự t�i sinh trong lửa v� ngăn kh�ng cho lửa chạm v�o c�c ngục tốt n�y; hoặc v� ch�nh loại nghiệp lực n�y khiến cho th�n của ngục tốt được c�c đại chủng dị loại tạo th�nh.

Tr�n đ�y l� t�m loại địa ngục cực n�ng. Ngo�i ra lại c� t�m địa ngục kh�c cực lạnh l� �ch-bộ-đ� (arbuda), Ni-th�ch-bộ-đ� (nirarbuda), �ch-t�ch-tra (aṭaṭa), Hốc-hốc-b� (hahava), Hỗ-hỗ-b� (huhuva), Ốt-b�t-la (utpala), B�t-đặc-ma (padma), Ma-ha-b�t-đặc-ma (mahāpadma). Trong số c�c địa ngục n�y c� địa ngục được đặt t�n dựa theo h�nh trạng của ch�ng sinh bị đọa v�o đ�; tức những ch�ng sinh c� h�nh dạng giống như một arbuda, một b�ng sen, v.v.; c� địa ngục được đặt t�n theo tiếng k�u r�n của ch�ng sinh bị thống khổ v� lạnh như �ch-t�ch-tra.

C�c địa ngục n�y đều nằm dưới ch�u Jambudvīpa v� ngang với c�c địa ngục lớn.

(Hỏi) L�m thế n�o chỉ ở dưới một ch�u Jambudvīpa n�y lại c� đủ chỗ c�c địa ngục c� k�ch cỡ lớn hơn cả ch�u n�y?

(Đ�p) C�c đại lục đều c� h�nh giống như đống l�a, c�ng hướng về ph�a đ�y bao nhi�u c�ng rộng lớn bấy nhi�u. Đại dương cũng kh�ng xuy�n thẳng quanh c�c ch�u lục được. (Vibhāṣā, 172, 7; Cullavagga, 9, 1.3).

Mười s�u địa ngục n�y đều do nghiệp lực của ch�ng sinh tạo th�nh; c� c�c địa ngục kh�c như C� địa ngục (prādeśika) lại do nghiệp lực của một người, hai người hoặc nhiều người tạo th�nh. Ch�ng c� rất nhiều loại v� kh�ng c� chỗ nhất định: C� thể ở s�ng, n�i, sa mạc, v.v..

Địa điểm ch�nh (bổn xứ) của c�c địa ngục đều nằm ở ph�a dưới. Đối với b�ng sinh th� c� ba chỗ l� đất, nước v� tr�n kh�ng; chỗ ch�nh của ch�ng l� ở đại dương v� những con n�o đến sau th� đi đến những chỗ kh�c.

Vua của loại quỷ c� t�n l� Diệm ma (Yama); chỗ ở của Diễm ma vương, v� d�y cũng l� chỗ ch�nh của lo�i quỷ, nằm ở độ s�u năm trăm yojanas b�n dưới ch�u Jambudvīpa, v� c� chiều s�u v� rộng cũng giống như vậy. Lo�i quỷ ở c�c nơi kh�c ch�nh l� số thặng dư của quỷ ở nơi n�y v� ch�ng rất kh�c nhau. C� loại cũng c� thần th�ng v� oai đức giống như ch�ng thi�n. Kinh c� n�i rất r� về c�c điểm kh�c nhau của lo�i n�y.

(Hỏi) Mặt trời v� mặt trăng c� k�ch cỡ, v.v., như thế n�o?

Tụng đ�p: �

日月迷盧半　　五十一五十

夜半日沒中　　日出四洲等

雨際第二月　　後九夜漸增

寒第四亦然　　夜減晝翻此

晝夜增臘縛　　行南北路時

近日自影覆　　故見月輪缺.

[Mặt trời, mặt trăng cao bằng nửa n�i Meru

(Rộng) năm mươi mốt, năm mươi yojanas

Nửa đ�m ở ch�u n�y l� l�c mặt trời lặn

Hoặc mọc (ở chỗ kia) ;

Cả bốn ch�u đều như vậy

Từ ng�y thứ ch�n thuộc nửa sau

Của th�ng mưa thứ hai, ban đ�m d�i dần;

Cũng từ ng�y đ� của th�ng lạnh thứ tư

Ban đ�m ngắn dần, ban ng�y ngược lại với ban đ�m.

Ng�y v� đ�m đều tăng một lạp phược

Khi mặt trời di chuyển về ph�a nam hoặc bắc.

Khi gần mặt trời th� bị b�ng che n�n thấy mặt trăng khuyết.] �

Luận: Mặt trời v� mặt trăng dựa v�o gi�. V� nghiệp lực chung của ch�ng sinh m� c� gi� sinh khởi để tạo ra (nirmā) giữa kh�ng trung (antarikṣe) mặt trăng, mặt trời v� c�c ng�i sao. Tất cả c�c thi�n thể n�y đều quay quanh n�i Meru giống như bị cuốn theo một d�ng nước xo�y.

(Hỏi) Mặt trời v� mặt trăng c�ch đ�y bao xa?

(Đ�p) Bằng một nửa chiều cao của n�i Meru v� chuyển dịch ngang tầm với đỉnh n�i Yugaṃdhara.

(Hỏi) Ch�ng c� k�ch cỡ như thế n�o?

(Đ�p) Mặt tr�n của mặt trời l� năm mươi mốt yojanas v� của mặt trăng l� năm mươi yojanas.

�Cung điện� (vimāna) nhỏ nhất trong c�c cung điện của c�c ng�i sao bằng một krośa (c�u-lư-x�); [cung điện lớn nhất l� mười s�u yojanas].

V� nghiệp lực của ch�ng sinh m� b�n ngo�i ph�a dưới của cung điện mặt trời đ� h�nh th�nh một mặt tr�n bằng đ� lửa ph�t nhiệt v� �nh s�ng; v� b�n ngo�i ph�a dưới của mặt trăng cũng h�nh th�nh một mặt tr�n bằng đ� nước ph�t ra hơi lạnh v� �nh s�ng. T�y theo từng trường hợp chức năng của ch�ng l� l�m sinh trưởng, tồn tại hoặc hủy diệt mắt, th�n, hoa quả, m�a m�ng, c�y cỏ.

Trong thế giới của bốn đại ch�u chỉ c� một mặt trăng v� một mặt trời; tuy nhi�n mặt trời kh�ng thể t�c động đến cả bốn đại ch�u trong c�ng một l�c.

Khi ở ch�u Uttarakuru l� nửa đ�m th� ở ch�u Pūrvavideha mặt trời vừa lặn; v� khi ở ch�u Jambudvīpa l� nửa đ�m th� ở ch�u Godānīya mặt trời vừa mọc. V� cứ tiếp tục như vậy.

V� c� sự thay đổi về sự vận h�nh của mặt trời m� ng�y v� đ�m c� d�i v� ngắn kh�c nhau.

Ban đ�m trở n�n d�i hơn kể từ ng�y thứ ch�n thuộc về nửa sau của th�ng mưa thứ hai (bhādrapada), v� trở n�n ngắn dần bắt đầu từ ng�y thứ ch�n thuộc về nửa sau của th�ng lạnh thứ tư (phālguna). Đối với ng�y th� ngược lại: Khi ban đ�m d�i ra th� ban ngay ngắn lại v� khi ban đ�m ngắn lại th� ban ng�y lại d�i ra. Sự kiện ban ng�y v� ban đ�m dần dần trở n�n d�i hơn t�y thuộc v�o mặt trời chuyển dịch nghi�ng về ph�a nam hay ph�a băc của ch�u Jambudvīpa.

(Hỏi) Tại sao bề mặt của mặt trăng bị khuyết v�o thời kỳ đầu của nửa th�ng s�ng?

(Đ�p) Luận Thi thiết viết: �Khi cung điện mặt trăng vận h�nh s�t với cung điện mặt trời th� b�ng của mặt trời in l�n cung điện của mặt trăng. V� thế khi b�ng che khuất mặt đối diện th� mặt s�ng sẽ bị khuyết.� Nhưng c�c luận sư đời trước (Du-gi� sư Yogācāras) lại cho rằng t�y theo c�c vận h�nh của mặt trăng m� xuất hiện khi tr�n khi khuyết.

(Hỏi) Ch�ng sinh cư ngụ ở c�c cung điện mặt trời, mặt trăng thuộc về loại n�o?

(Đ�p) Đ� l� ch�ng thi�n thuộc hạ của tứ đại vương (Cāturmabhārājakāyikas) v� chỉ c� loại ch�ng thi�n n�y độc cư ở c�c cung điện n�y; tuy nhi�n cũng c� một số lớn thuộc hạ của tứ đại vương cư ngụ tr�n đất liền, ở c�c tầng cấp (pariṣaṇḍās) của n�i Meru v� c�c n�i kh�c.

(hỏi) C� bao nhi�u tầng như thế; ch�ng c� k�ch cỡ như thế n�o? V� ch�ng thi�n n�o cư ngụ ở đ�?

Tụng đ�p: �

妙高層有四　　相去各十千

傍出十六千　　八四二千量

堅手及持鬘　　恒憍大王眾

如次居四級　　亦住餘七山.

[N�i Meru c� bốn tầng,

C�ch nhau mười ng�n yojanas

Nh� ra mười s�u ng�n,

T�m ng�n, bốn ng�n, hai ng�n yojanas.

Ki�n thủ, Tr� mạn,

Hằng ki�u, v� đại vương ch�ng thi�n

Lần lượt cư ngụ ở bốn cấp;

V� cũng c� ở bảy n�i kia] �

Luận: N�i Meru c� bốn tầng. Tầng thứ nhất nằm cao hơn mặt nước mười ng�n yojanas; tầng thứ hai cao hơn tầng thứ nhất mười ng�n yojanas; v� cứ như thế cho đến tầng thứ tư. C�c tầng n�y cao tới lưng chừng n�i Meru. Tầng thứ nhất nh� ra (xuất, nirgata, ḥphags) từ n�i Meru mười s�u ng�n yojanas, c�c tầng c�n lại theo thứ tự tr�n l� t�m ng�n, bốn ng�n v� hai ng�n yojanas. Tầng thứ nhất l� nơi cư ngụ của lo�i Dược xoa (yakṣas) c� t�n l� Ki�n thủ (ardham ākṣiptam = ardham avastabdham), lo�i ở tầng thứ hai c� t�n Tr� mạn, tầng thứ ba c� t�n Hằng ki�u (Sadāmatta [tụng văn viết l� sadāmada]); tất cả ch�ng thi�n n�y đều l� thuộc hạ của bốn đại vương. Ở tầng thiền thứ tư l� bốn đại vương v� quyến thuộc; tất cả đều được gọi l� tứ đại vương ch�ng thi�n.

Giống như thuộc hạ v� quyến thuộc của tứ đại vương cư ngụ ở n�i Meru, c�c thuộc hạ kh�c cư ngụ ở bảy ngọn Kim sơn cũng c� c�c kinh th�nh, thị trấn v� đ�y l� loại ch�ng sinh thuộc c�i thi�n c� số lượng đ�ng nhất.

(Hỏi) Tam thập tam thi�n cư ngụ ở chỗ n�o?

Tụng đ�p: �

妙高頂八萬　　三十三天居

四角有四峰　　金剛手所住

中宮名善見　　周萬踰繕那

高一半金城　　雜飾地柔軟

中有殊勝殿　　周千踰繕那

外四苑莊嚴　　眾車麤雜喜

妙池居四方　　相去各二十

東北圓生樹　　西南善法堂.

[Đỉnh Meru rộng t�m mươi ng�n yojanas

L� nơi cư ngụ của tam thập tam thi�n;

Bốn g�c c� bốn chỏm n�i

L� chỗ ở của Kim cang thủ.

Ở giữa l� kinh th�nh Thiện kiến

Chu vi mười ng�n yojanas,�

Cao một phẩy năm yojanas l�m bằng v�ng,

C� nhiều m�u sắc, mặt đất mềm mại

B�n trong l� điện th� thắng

Chu vi một ng�n yojanas.

B�n ngo�i th�nh c� bốn khu vườn t� điểm

L� Ch�ng xa, Th� �c, Tạp l�m, v� Hỷ l�m;

Bốn ph�a l� c�c Diệu tr�

C�ch nhau hai mươi yojanas.

Ph�a đ�ng bắc co Vi�m sinh thọ

Ph�a t�y nam c� Thiện ph�p đường.] �

Luận: Tam thập tam thi�n (Trāyastriṃśas) cư ngụ tr�n đỉnh n�i Meru. C�c mặt của đỉnh n�i n�y d�i t�m mươi ng�n yojanas. C� luận sư n�i rằng mỗi mặt chỉ d�i hơn mười ng�n v� chu vi l� t�m mươi ng�n yojanas.

Ở bốn g�c c� bốn chỏm n�i (kuṭa); cao v� rộng năm trăm yojanas, l� nơi ở của lo�i Dược xoa c� t�n l� Kim cang thủ (Vajrapāṇīs).�

Ở giữa n�i Meru l� kinh th�nh bằng v�ng của thi�n Đế th�ch (Śakra) đứng đầu c�i thi�n, c� t�n l� Thiện kiến (sudarśana). C�c cạnh của th�nh n�y d�i hai ng�n năm trăm yojanas, chu vi l� mười ng�n yojanas; cao một phẩy năm yojanas. Kinh th�nh cũng như mặt đất đều được trang sức bằng một trăm lẻ một loại m�u sắc. Mặt đất mềm mại giống như l� của một loại c�y b�ng v� c� thể co giản theo bước ch�n đi.

Ở giữa kinh th�nh l� cung điện của Thi�n đế th�ch. Cung điện n�y c� t�n l� Th� thắng (Vaijayanta) bởi v� sự lộng lẫy v� c�c thứ ch�u b�u ở đ� tỏa s�ng đến cả c�c chỗ ở kh�c của ch�ng thi�n. Cung điện c� c�c cạnh d�i hai trăm năm mươi yojanas, tức chu vi l� một ng�n yojanas. Tr�n đ�y l� tất cả c�c vẻ khả �i của kinh th�nh.

Điểm t� b�n ngo�i kinh th�nh c� bốn khu vườn l�m nơi du h� của ch�ng thi�n l� Ch�ng xa (Caitraratha), Th� �c (Pāruṣyaka), Tạp l�m (Miśraka) v� Hỷ l�m (Nandana). Ở bốn ph�a c�ch xa c�c khu vườn n�y hai mươi yojanas cũng l� bốn nơi du h� (krīḍāsthānāni) kh�c của chu thi�n. Đất đai ở nơi n�y mỹ diệu, l�m say đắm ch�ng thi�n v� khiến cho họ tranh gi�nh nhau.

Một loại c�y mộc lan c� t�n l� Vi�m sinh thọ (Pārijātaka) l� nơi thọ hưởng dục lạc của Tam thập tam thi�n. Rễ loại c�y n�y lan ra đến năm mươi yojanas, th�n cao một trăm yojanas, c�nh, l� v� c�nh hoa (śakhāpattrapalāśa) bao phủ năm mươi yojanas. C�y c� m�i hương tỏa theo chiều gi� xa đến một trăm yojanas; nếu ngược chiều gi� th� xa đến năm mươi yojanas.

(Hỏi) M�i hương c� thể tỏa theo chiều gi� một trăm yojanas, nhưng l�m thế n�o c� thể tỏa ngược chiều gi�?

(Đ�p) C� luận sư cho rằng khi n� tỏa theo chiều gi� năm mươi yojanas l� h�m � m�i hương n�y kh�ng vượt qu� giới hạn của t�ng c�y (vốn rộng đến năm mươi yojanas). [Tuy nhi�n giải th�ch tr�n kh�ng hợp l� bởi v�] kinh văn đ� n�i m�i hương tỏa ngược theo chiều gi�. Do đ� ch�ng ta c� thể n�i rằng m�i hương kh�ng �bay� ngược lại l�n gi� bởi v� n� bị diệt ngay nơi n� bị sinh, m� chỉ v� m�i hương n�y c� đặc điểm l� c� thể sinh khởi một chuỗi tương tục c�c m�i hương giống nhau mặc d� bị l�n gi� nhẹ của c�i thi�n cản trở. Tuy nhi�n sau đ� m�i hương dần dần trở n�n yếu đi cho đến khi dứt hẳn m� kh�ng bay xa được như khi thuận theo chiều gi�.

(Hỏi) C� phải chuỗi tương tục c�c m�i hương n�y c� sở y l� c�c đại chủng tạo th�nh m�i hương? Hay đ� l� gi� chuyển th�nh m�i hương? [Tức gi� đ� sinh ra một m�i hương mới v� m�i hương n�y kh�ng c�n l� m�i hương của hoa, cũng giống như những hạt m� thấm nhiễm m�i hương của hoa].

(Đ�p) Điều n�y chưa thể x�c định được. Tuy nhi�n Thế t�n c� n�i: �M�i hương của hoa kh�ng thể đi ngược lại chiều gi�, m�i hương của c�y chi�n đ�n, c�y Tagara, c�y l�i cũng vậy; nhưng m�i hương của c�ng đức c� thể bay ngược lại chiều gi�; (của) bậc thiện sĩ (satpuruṣa) bay khắp c�c phương.� (Saṃyukta, 28, 31; Ekottara, 13, 17; Udānavarga, vi. 14)

(Hỏi) Như vậy chủ trương m�i hương �bay ngược lại chiều gi� l�m sao c� thể ph� hợp với lời dạy tr�n?

(Đ�p) Thế t�n dạy như vậy l� c� � chỉ cho m�i hương của thế gian bởi v� ai cũng biết rằng m�i hương kh�ng thể bay ngược lại chiều gi�.

H�a địa bộ (Mahīśāsakas) n�i rằng m�i hương [của hoa Vi�m sinh thọ] nếu thuận theo chiều gi� c� thể tỏa xa được một trăm yojanas, v� nếu kh�ng c� gi� th� tỏa xa năm mươi yojanas.

Ở ph�a t�y nam c� Thiện ph�p đường (Sudharmā) l� nơi ch�ng thi�n tụ hội (devasabhā) để x�t xem c�c việc tốt cũng như xấu m� ch�ng sinh đ� l�m.

Tr�n đ�y l� sự b�i tr� thế giới cư ngụ của Tam thập tam thi�n; tiếp theo l� phần n�i về thế giới cư tr� của ch�ng thi�n hữu sắc kh�c. �

此上有色天　　住依空宮殿.

[Ở ph�a tr�n l� ch�ng thi�n hữu sắc

Sống trong c�c cung điện ở kh�ng trung] �

Luận: Ch�ng thi�n cao hơn Tam thập tam thi�n cư tr� ở c�c �cung điện giữa kh�ng trung� (vimānas). Ch�ng thi�n n�y l� Dạ ma thi�n (Yāmas), Đổ sứ đ� thi�n (Tuṣitas), Lạc biến h�a thi�n (Nirmāṇaratis), Tha h�a tự tại thi�n (Paranirmitavaśavartins), cộng th�m ch�ng thi�n thuộc Sắc giới; tức mười s�u bộ ch�ng thi�n bắt đầu từ Phạm ch�ng thi�n (Brahmakāyikas). Như vậy c� tất cả hai mươi hai loại ch�ng thi�n ở kh� thế gian (bhājanaloka) v� cư tr� ở c�c nơi nhất định n�i tr�n. [Ngo�i ra c�n nhiều ch�ng thi�n kh�c như Krīḍāpramoṣakas, Prahāsakas, v.v., nhưng luận n�y đ� lược qua kh�ng n�i đến.] �

六受欲交抱　　執手笑視婬.

[S�u loại ch�ng thi�n hưởng dục, giao hợp, �m nhau

Nắm tay, cười, v� nh�n nhau m� th�nh d�m]

Luận: Ch�ng thi�n thuộc tứ đại vương, Tam thập tam thi�n, Dạ ma thi�n, Đỗ sứ đa thi�n, Lạc biến h�a thi�n v� Tha h�a tự tại đều thuộc Dục giới. Ch�ng thi�n cao hơn kh�ng thuộc về Dục giới.

Ch�ng thi�n thuộc tứ đại vương v� Tam thập tam thi�n cư ngụ ở tr�n đất cứng v� thế cũng c� giao hợp giống như người thường; tuy nhi�n họ chỉ l�m dịu lửa dục bằng c�ch tiết ra phong kh� chứ kh�ng phải tinh kh�. Dạ ma thi�n l�m dịu lửa dục bằng c�ch �m nhau, Đỗ sử đa thi�n th� nắm tay nhau, Lạc biến h�a thi�n th� cười với nhau v� Tha h�a tự tại thi�n th� chỉ nh�n nhau. Tr�n đ�y l� giải th�ch của Thế thi thiết luận (Lokapraj�āpti, chương VI).

Theo Tỳ-b�-sa (Vibhāṣā, 113, 9) những giải th�ch tr�n của Thi thiết luận về c�c trường hợp �m nhau, nắm tay nhau, v.v., kh�ng phải để chỉ cho c�c c�ch thế giao hợp bởi v� loại ch�ng thi�n n�y vốn chỉ giao hợp giống như người thường, m� l� để chỉ cho khoảng thời gian k�o d�i của h�nh động. Dục lạc c�ng nhiều bao nhi�u v� c� c�c cảnh đ�ng ưa th� thời gian giao hợp c�ng d�i bấy nhi�u.

Nếu c� đồng nam, đồng nữ n�o ngồi tr�n đầu gối của một ch�ng sinh ở c�i thi�n th� đ� ch�nh l� con c�i của ch�ng sinh n�y: Tất cả ch�ng sinh đều thuộc loại h�a sinh. �

初如五至十　　色圓滿有衣.

[Ch�ng thi�n sơ sinh giống như trẻ em từ năm đến mười tuổi;

ở Sắc giới th� đ� ph�t triển đầy đủ v� c� quần �o.]

Luận: Chư thi�n thuộc s�u c�i trời Dục giới khi mới sinh ra tr�ng giống như một đứa b� l�n năm, s�u, bảy, t�m, ch�n hoặc mười tuổi t�y theo thứ tự của s�u c�i n�y, nhưng sau đ� th� ph�t triển rất nhanh.

Chư thi�n thuộc Sắc giới khi mới sinh ra, th�n h�nh đ� ph�t triển đầy đủ v� đ� c� sẵn �o quần. Tất cả ch�ng thi�n đều sử dụng ng�n ngữ của th�nh giả (th�nh ng�n, ārya).

(Hỏi) L�m thế n�o biết được sự kh�c nhau giữa dục sinh v� lạc sinh?

Tụng đ�p: �

欲生三人天　　樂生三九處.

[Ba loại dục sinh gồm người v� trời.

Ba loại lạc sinh gồm ch�n địa của ba tầng thiền.]

Luận: Ở Dục giới c� những ch�ng sinh sử dụng t�y th�ch c�c cảnh dục lạc đang hiện khởi đối với họ. Đ� l� những ch�ng sinh thuộc về c�i người v� ch�ng thi�n thuộc bốn c�i đầu trong s�u c�i trời Dục giới.

C� những ch�ng sinh sử dụng t�y th�ch c�c cảnh dục lạc do ch�nh b�n th�n họ tạo ra. Đ� l� ch�ng sinh ở c�i Lạc biến h�a thi�n.

Lại c� những ch�ng sinh sử dụng t�y th�ch c�c cảnh dục lạc do người kh�c tạo ra. Đ� l� ch�ng sinh ở c�i Tha h�a tự tại thi�n.

Loại thứ nhất thọ hưởng c�c cảnh dục lạc xuất hiện trước mắt họ; loại thứ hai thọ hưởng c�c cảnh dục lạc m� họ đ� mong muốn tạo ra; loại thứ ba thọ hưởng c�c cảnh dục lạc do kẻ kh�c mong muốn tạo ra. Đ�y l� ba loại �sinh khởi� hay �tồn tại của dục� (dục sinh, kāmopapattis) ở Dục giới.�

Ở Sắc giới c� ch�n địa thuộc ba tầng thiền đầu ti�n l� ba loại �sinh khởi của lạc� (lạc sinh, sukkhopapattis). Chư thi�n ở ba tầng n�y, trong những thời gian d�i, đ� trải qua thời gian của m�nh trong hoan lạc nhờ v�o sự an lạc ph�t sinh từ sự xả ly phiền n�o (kleśa) (ly sinh lạc, vivekaja sukkha), nhờ sự an lạc c� bao h�m niềm vui ph�t sinh từ thiền định (định sinh, samādhija) v� nhờ sự an lạc đ� xả bỏ niềm vui (ly hỷ lạc, niḥprītikasukkha). C�c sự sinh khởi n�y nhờ kh�ng c� khổ v� nhờ sự k�o d�i của ch�ng n�n đ� trở th�nh ba loại �lạc sinh�.

Ở tĩnh lự trung gian (dhyānāntara) kh�ng c� hỷ lạc nhưng tại sao vẫn gọi l� Lạc sinh thi�n? Đ�y l� điểm cần phải b�n đến.

(Hỏi) Hai mươi hai c�i trời n�i đến ở tr�n, từ c�i trời của Tứ đại thi�n vương cho đến c�i cao nhất của Sắc giới nằm ở những độ cao n�o?

nTụng đ�p: �

如彼去下量　　去上數亦然.

[Từ một c�i khi đi xuống phải mất bao nhi�u

Th� khi đi l�n (một c�i ở trển) cũng như vậy.] �

Luận: Thật kh�ng dễ d�ng t�nh được độ cao bằng yojanas của c�c c�i n�y. Tuy nhi�n c� thể đơn cử trường hợp phải trải qua một khoảng c�ch bao nhi�u khi từ một c�i trời n�o đ� đi xuống b�n dưới để suy ra khoảng cảnh khi từ c�i đ� đi l�n một c�i kh�c ở tr�n. N�i c�ch kh�c, một c�i trời nằm ở b�n tr�n ch�u Jambudvīpa chừng n�o th� n� nằm ở b�n dưới c�i tr�n n� chừng đ�. Chẳng hạn như tầng thứ tư của tứ đại vương, tức chỗ ở của bốn vị thi�n vương n�y, nằm ở b�n tr�n mặt biển bốn mươi ng�n yojanas; như vậy từ c�i trời n�y đi xuống đ�y bao xa th� khi đi l�n đến c�i Tam thập tam thi�n cũng như vậy [bởi v� đỉnh n�i Meru c�ch xa mặt biển t�m mươi ng�n yojanas]. Từ c�i tam thập tam thi�n đi xuống mặt biển phải trải qua bao nhi�u yojanas th� từ đ� đi l�n c�i Dạ ma thi�n cũng như vậy. V� cứ tiếp tục như thế: Sắc cứu c�nh thi�n nằm ở ph�a b�n tr�n Thiện kiến thi�n bao nhi�u yojanas th� Thiện kiến thi�n nằm ở ph�a tr�n ch�u Jambudvīpa cũng bấy nhi�u yojanas.

B�n tr�n Sắc cứu c�nh thi�n (Akaniṣṭhas) kh�ng c�n một nơi cư ngụ n�o nữa. Ch�nh v� l� do chỗ n�y cao hơn tất cả c�c chỗ c�n lại v� kh�ng c� chỗ n�o kh�c cao hơn chỗ n�y n�n mới c� t�n l� Sắc cứu c�nh thi�n. C� luận sư cho rằng c�i n�y c� t�n l� Ngại cứu c�nh thi�n (agha-niṣṭha) bởi v� chữ agha c� nghĩa l� �sắc được t�ch tụ� (t�ch tập sắc) v� c�i n�y l� giới hạn cuối c�ng của loại sắc n�y.

(Hỏi) Ch�ng sinh sinh ở một c�i thấp hơn c� thể đi l�n một cung điện cao hơn v� nh�n thấy c�c ch�ng sinh ở đ� kh�ng?

Tụng đ�p:

離通力依他　　下無昇見上.

[Nếu kh�ng c� thần th�ng hoặc sự gi�p đỡ của kẻ kh�c,

Ch�ng sinh c�i dưới kh�ng thể nh�n thấy c�i tr�n]

Luận: Khi c� được thần th�ng hoặc khi được hỗ trợ bởi một ch�ng sinh c� thần th�ng hoặc bởi một ch�ng sinh ở c�i Dạ ma thi�n th� ch�ng sinh c�i Tam thập tam thi�n c� thể đi đến c�i Dạ ma thi�n.

Một ch�ng sinh sinh ra ở một chỗ ở thấp hơn c� thể nh�n thấy ch�ng sinh ở một chỗ ở cao hơn v� c� thể đi đến chỗ ở cao hơn n�y; tuy nhi�n trường hợp n�y kh�ng thể xảy ra nếu ch�ng sinh n�y thuộc về một giới (dhātu) hoặc một địa (bhūmi) cao hơn. Cũng giống như trường hợp kh�ng thể cảm nhận c�c x�c chạm (thuộc một giới hoặc một địa cao hơn) bởi v� loại x�c chạm n�y kh�ng ở c�ng cảnh giới (của một căn thấp hơn). Ch�nh v� l� do n�y m� c�c ch�ng sinh thuộc một giới hoặc một địa cao hơn kh�ng thể tự th�n đi xuống c�c giới, c�c địa thấp hơn m� phải d�ng đến loại h�a th�n của c�c giới, c�c địa nơi ch�ng sinh n�y muốn đến. (Dīgha, ii. 210)

C� bộ ph�i kh�c (Mahāsaṃghikas) cho rằng ch�ng sinh ở một địa thấp hơn vẫn c� thể nh�n thấy một ch�ng sinh ở địa cao hơn giống như nh�n thấy c�c ch�ng sinh kh�c c�ng địa nếu như ch�ng sinh ở địa cao hơn c� � muốn để cho c�c ch�ng sinh n�y nh�n thấy.

(Hỏi) Cung điện của Dạ ma thi�n v� c�c c�i thi�n kh�c c� k�ch cỡ như thế n�o?

(Đ�p) C� luận sư cho rằng cung điện của bốn c�i trời ph�a tr�n trong số s�u c�i trời thuộc Dục giới c� k�ch cỡ bằng đỉnh n�i Meru. C� luận sư cho rằng c�c cung điện cao hơn th� lớn gấp đ�i c�c cung điện thấp hơn. C� luận sư lại cho rằng k�ch cỡ của tầng thiền thứ nhất bằng bốn đại ch�u; tầng thiền thứ hai bằng một tiểu thi�n thế giới; tầng thiền thứ ba bằng một trung thi�n thế giới v� tầng thiền thứ tư bằng một đại thi�n thế giới. C� luận sư lại n�i rằng ba tầng thiền đầu ti�n, theo thứ tự n�y, tương ưng với một tiểu thi�n, một trung thi�n v� một đại thi�n thế giới; trong khi tầng thiền thứ tư th� kh�ng thể đo lường được.

(Hỏi) Tiểu thi�n, trung thi�n v� đại thi�n thế giới l� g�?

Tụng đ�p: �

四大洲日月　　蘇迷盧欲天

梵世各一千　　名一小千界

此小千千倍　　說名一中千

此千倍大千　　皆同一成壞.

[Bốn đại ch�u, mặt trời, mặt trăng,

N�i Meru, c�c c�i trời Dục giới,

Phạm thế; một ng�n lần của mỗi loại tr�n

Hợp th�nh một tiểu thi�n thế giới.

Một ng�n lần tiểu thi�n thế giới

L�m th�nh một trung thế giới

Một ng�n lần trung thi�n l� một đại thi�n thế giới.

Thời gian hủy diệt v� tạo th�nh đều bằng nhau.] �

Luận: Một tiểu thi�n thế giới (sāhasra cūḍika lokadhātu) gồm một ng�n ch�u Jambudvīpa, một ng�n ch�u Pūrvavidehas, một ng�n ch�u Avaragodānīyas, một ng�n ch�u Uttarakuru, một ng�n mặt trăng, một ng�n mặt trời, một ng�n n�i Meru, một ng�n mỗi c�i thi�n Dục giới, v� một ng�n mỗi thế giới của Phạm thi�n. Một ng�n tiểu thi�n thế giới tạo th�nh một trung thi�n thế giới (dvisāhasro madhyamo lokadhātu). Một ng�n trung thi�n thế giới tạo th�nh một đại thi�n thế giới (trisāhasramahāsāhasro lokadhātu).

Thời gian bị hoại diệt v� thời gian tạo th�nh đều bằng nhau. Ở đ�y tụng văn d�ng từ saṃbhava (khởi) theo nghĩa vivarta (th�nh).

(Hỏi) C�c thế giới n�y kh�c nhau nhưng ch�ng sinh ở thế giới n�y c� kh�c nhau kh�ng?

Tụng đ�p:�

贍部洲人量　　三肘半四肘

東西北洲人　　倍倍增如次

欲天俱盧舍　　四分一一增

色天踰繕那　　初四增半半

此上增倍倍　　唯無雲減三

[Người ở ch�u Jambudvīpa

Cao bốn hoặc ba khuỷu tay rưỡi;

Người ở c�c ch�u đ�ng, t�y, bắc

Gấp đ�i dần l�n.

Ch�ng thi�n Dục giới

Cao một phần tư cho đến một phẩy năm krośa.

Ch�ng thi�n Sắc giới, bốn c�i đầu tăng dần một nửa,

Sau đ� tăng gấp đ�i.

V� v�n thi�n giảm ba yojanas.] �

Luận: Người ở ch�u Jambudvīpa phần lớn đều cao khoảng ba khuỷu tay rưỡi (trửu: từ khuỷu tay đến đầu ng�n tay giữa) c� khi bốn khuỷu tay. Người ch�u Pūrvavidehas, Avaragodānīyas v� Uttarakuru theo thứ tự n�y, cao khoảng t�m, mười s�u, v� ba mươi hai khuỷu tay. Ch�ng thi�n tứ đại vương cao một phần tư krośa; ch�ng thi�n ở c�c c�i kh�c của Dục giới lần lượt tăng th�m một phần tư, tức Tam thập tam thi�n cao một nửa krośa, Dạ ma thi�n cao ba phần tư krośa, Đỗ sứ đa thi�n cao một krośa, Lạc biến h�a thi�n cao một krośa v� một phần tư, Tha h�a tự tại thi�n cao một phẩy năm krośa.

Phạm ch�ng thi�n, tức ch�ng thi�n đầu ti�n của Sắc giới, cao một nửa yojanas, Phạm phụ thi�n cao một yojanas, Đại phạm thi�n cao một phẩy năm yojanas, Thiểu quang thi�n cao hai yojanas. B�n tr�n Thiểu quang thi�n đều lần lượt tăng gấp đ�i: V� lượng quang thi�n cao bốn yojanas, Cực quang tịnh thi�n cao t�m yojanas; v� cứ như vậy cho đến Biến tịnh thi�n cao s�u mươi bốn yojanas. V� v�n thi�n cũng gấp đ�i số n�y nhưng lại giảm bớt ba tức chỉ c�n một trăm hai mươi lăm yojanas; v� cứ tiếp tục nh�n đ�i như thế, từ Phước sinh thi�n l� hai trăm năm mươi yojanas, cho đến Sắc cứu c�nh thi�n l� mười s�u ng�n yojanas.

Thọ lượng của c�c ch�ng sinh ở c�c c�i n�y cũng kh�c nhau.
�
�

北洲定千年　　西東半半減

此洲壽不定　　後十初叵量

人間五十年　　下天一晝夜

乘斯壽五百　　上五倍倍增

色無晝夜殊　　劫數等身量

無色初二萬　　後後二二增

少光上下天　　大全半為劫.

[Bắc ch�u một ng�n năm

T�y, đ�ng, giảm dần một nửa;

Ch�u n�y kh�ng nhất định,

Về cuối l� mười năm, ở đầu kh� biết được.

Năm mươi năm nh�n gian

Bằng một ng�y đ�m ở c�i thi�n thấp nhất của Dục giới;

C�i n�y sống năm trăm năm

Năm c�i tr�n ng�y v� thọ lượng gấp đ�i

Sắc giới kh�ng c� ng�y đ�m,

Kiếp số bằng th�n lượng.

V� sắc giới c�i đầu l� hai vạn

Sau đ� cứ tăng dần với số n�y.

Tr�n dưới Thiểu quang thi�n�

L� một, một nửa đại kiếp.]

Luận: Thọ lượng ở ch�u Uttarakuru l� một ng�n năm; ở ch�u Godānīyas l� năm trăm năm; ở ch�u Pūrvavidehas l� hai trăm năm mươi năm.

Thọ lượng ở ch�u Jambudvīpa kh�ng nhất định, khi d�i khi ngắn. Ở cuối kiếp (kalpa) thọ lượng ngắn nhất l� mười năm; nhưng ở đầu kiếp (prāthamakalpika) th� kh�ng t�nh được: Kh�ng thể đếm bằng c�c số trăm, ng�n, v.v..

Về chư thi�n Dục giới, thọ lượng của họ được t�nh bằng c�ch dựa v�o thời lượng của ng�y.

Năm mươi năm ở nh�n gian tạo th�nh một ng�y ở c�i tứ đại vương; thọ lượng ở c�i n�y l� năm trăm năm - một năm gồm mười hai th�ng, một th�ng c� ba mươi ng�y. Ở Tam thập tam thi�n, một ng�y bằng một trăm năm nh�n gian; thọ lượng của họ l� một ng�n năm. Ở Dạ ma thi�n một ng�y bằng hai trăm năm nh�n gian; thọ lượng của họ l� hai ng�n năm; v� cứ tiếp tục như vậy.

(Hỏi) Từ n�i Yugandhara trở l�n kh�ng c� mặt trời mặt trăng th� l�m thế n�o định được ng�y đ�m của c�c c�i n�y v� l�m thế n�o chư thi�n c� được �nh s�ng?

(Đ�p) Dựa v�o hoa nở v� kh�p để định ng�y đ�m, cũng giống như ch�ng ta dựa v�o hoa sen trắng (kumuda, c�u-vật-đ�) v� hoa sen đỏ (padma, b�t-đặc-ma); hoặc c� nơi lại dựa v�o chim h�t hay lặng thinh, hoặc khi ngủ hay thức. Về �nh s�ng th� tự th�n chư thi�n c� thể ph�t ra �nh s�ng.

Ở Sắc giới chư thi�n n�o c� th�n cao một nửa yojana - như Phạm ch�ng thi�n - th� thọ lượng l� một nửa kiếp (kalpa); v� cứ tiếp tục như vậy cho đến ch�ng thi�n ở V� v�n thi�n, c� th�n cao mười s�u ng�n yojana cho n�n cũng c� thọ lượng mười s�u ng�n kiếp.

Ở Kh�ng v� bi�n xứ thọ lượng l� hai mươi ng�n kiếp; ở Thức v� bi�n xứ l� bốn mươi ng�n kiếp; ở V� sở hữu xứ l� s�u mươi ng�n kiếp; v� ở Phi tưởng phi phi tưởng xứ hoặc Hữu đảnh l� t�m mươi ng�n kiếp.

(Hỏi) Ở đ�y �kiếp� c� nghĩa l� g�? Đ� l� nội kiếp (antarakalpas), hoại kiếp (saṃvartakalpas), th�nh kiếp (vivartakalpas) hay đại kiếp (mahākalpas)?

(Đ�p) Từ Thiểu quang thi�n (tức ch�ng thi�n c�i dưới của tầng thiền thứ hai) trở l�n l� đại kiếp, trở xuống (tức Phạm ch�ng thi�n, Phạm phụ thi�n v� Đại phạm thi�n) l� nửa đại kiếp. Bởi v� phải mất hai mươi trung kiếp để lập th�nh thế giới [trong đ� Đại phạm thi�n xuất hiện ngay từ đầu], hai mươi trung kiếp để thế giới tồn tại v� hai mươi trung kiếp để thế giới hủy hoại [trong đ� Đại phạm thi�n cũng l� c�i bị hoại cuối c�ng]. Như vậy thọ lượng của Đại phạm thi�n l� s�u mươi trung kiếp ở giữa; s�u mươi trung kiếp tạo th�nh một kiếp rưỡi bởi v� một nửa đại kiếp (tức bốn mươi kiếp ở giữa) được xem như l� một kiếp).

(Hỏi) Thọ lượng ở c�c th� �c như thế n�o?

Tụng đ�p:

等活等上六　　如次以欲天

壽為一晝夜　　壽量亦同彼

極熱半中劫　　無間中劫全

傍生極一中　　鬼月日五百

頞部陀壽量　　如一婆訶麻

百年除一盡　　後後倍二十.

[S�u địa ngục đẳng hoạt, v.v. ở tr�n,

Lần lượt lấy thọ lượng của Lục dục thi�n

L�m một ng�y đ�m

Về thọ lượng cũng như vậy.

Ở Cực nhi�n l� một nửa trung kiếp

Ở v� gi�n l� một trung kiếp

B�ng sinh nhiều nhất l� một trung kiếp

Quỷ l� năm trăm năm

C� ng�y d�i bằng một th�ng.

Thọ lượng ở �ch-bộ-đ�

Như m� ở trong th�ng,

Cứ một trăm năm lại lấy đi một hạt cho đến khi hết;

C�c địa ngục c�n lại gấp hai mươi lần.] � �

Luận: Một ng�y ở s�u địa ngục Đẳng hoạt (Saṃjīva), Hắc thằng (Kālasūtra), Ch�ng hợp (Saṃghāta), H�o khiếu (Raurava), Đại khiếu (Mahāraurava), Vi�m nhiệt (Tapana), theo thứ tự n�y tương ưng với thọ lượng của ch�ng thi�n ở s�u c�i trời Dục giới l� tứ đại vương, v.v..

Ch�ng sinh bị đọa v�o địa ngục Đẳng hoạt c� thọ lượng giống như ch�ng thi�n tứ đại vương l� năm trăm năm - một năm c� mười hai th�ng, một th�ng c� ba mươi ng�y; tuy nhi�n mỗi ng�y ở đ�y đều d�i bằng thọ lượng của ch�ng thi�n tứ đại vương. Sự so s�nh giữa địa ngục Hắc thằng với Tam thập tam thi�n, giữa địa ngục Vi�m nhiệt v� Tha h�a tự tại thi�n cũng theo c�ch như vậy.

Ở địa ngục Đại nhiệt (Pratāpana) thọ lượng l� một nửa trung kiếp; ở V� gi�n l� một trung kiếp. B�ng sinh sống l�u nhất l� một trung kiếp; đ�y l� trường hợp của c�c Đại long vương như Nanda (Nan-đ�), Upnanda (Bạt-nan-đ�), Aśvatara (Sa-gi�-la), v.v.. Thế t�n n�i: �N�y c�c b�-s�, c� t�m đại long vương sống l�u đến một kiếp v� tr� giữ đại địa��. (Mahāvyutpatti, 167, 14, 51, 66, 58, 44)

Một ng�y của quỷ bằng một th�ng nh�n gian v� ch�ng sống được năm trăm năm, với mỗi ng�y trong năm đều d�i bằng một th�ng nh�n gian.

Về thọ lượng ở c�c địa ngục cực lạnh, Thế t�n chỉ đưa ra tỷ dụ để so s�nh: �N�y c�c b�-s�, nếu một c�i th�ng (vāha, b�-ha) của nước Ma-yết-đ� (Magadha) d�ng để đựng m� c� dung lượng t�m mươi hộc (khāris, khu-l�) c� đổ đầy m� trong đ� v� cứ một trăm năm lại lấy ra bớt một hạt th� đến khi lấy hết số m� n�y ra khỏi ch�ng m� thọ lượng của ch�ng sinh bị đọa v�o địa ngục Arbuda (�ch-bộ-đ�) vẫn chưa tận; đ�y l� điều ch�nh ta n�i ra. V� n�y c�c b�-s�, thọ lượng ở địa ngục� Nirarbuda (Ni-�ch-bộ-đ�) lại tăng gấp hai mươi lần thọ lượng ở địa ngục Arbuda;��. (Saṃyutta, i. 152; Mahāvyutpatti, 215, 1-8)

(Hỏi) Tất cả c�c c� số thọ lượng vừa được n�i đến ở tr�n c� sống hết thọ lượng n�y kh�ng?

Tụng đ�p:
�
��������� 諸處有中夭　　除北俱盧洲

[C�c xứ đều c� trung yểu

Ngoại trừ bắc c�u lư ch�u.]
�
��������� Luận: thọ lượng của lo�i người ở ch�u Uttarakuru rất ổn định; họ sống đến một ng�n tuổi v� đều sống hết thọ lượng của m�nh. Trong khi đ� ở những nơi kh�c vẫn c� trường hợp bị chết nửa chừng (antarāmṛtyu, trung yểu). Tuy nhi�n vẫn c� hữu t�nh kh�ng bị trung yểu, đ� l� trường hợp của Bồ-t�t ở Đỗ sử đa thi�n, chỉ c�n trải qua một lần sinh; những người ở v�o lần sinh cuối c�ng, (tức họ sẽ kh�ng chết trước khi đắc được quả vị a-la-h�n); những người được phật thọ k�; những người được phật cử l�m sứ giả; t�y t�n h�nh giả (Śraddhānusārin); t�y ph�p h�nh giả (Dharmānusārin); người mẹ đang mang thai một vị Bồ-t�t hoặc Lu�n vương, v.v.. Đ� l� c�c trường hợp kh�ng thể chết yểu được.
�
�Phần 11

Phần trước đ� căn cứ v�o yojana để tr�nh b�y về kh� thế gian v� th�n lượng, đồng thời cũng căn cứ v�o năm, th�ng, v.v., để tr�nh b�y thọ lượng; tuy nhi�n vẫn chưa giải th�ch về yojana v� năm. Hai vấn đề n�y chỉ c� thể dựa v�o danh (nāman) để giải th�ch; v� thế trước ti�n h�y n�i về c�c đơn vị nhỏ nhất (paryanta, cực thiểu) của yojana, danh, năm, v.v.

極微字剎那　　色名時極少

[Cực vi, chữ, v� s�t-na

L� c�c đơn vị nhỏ nhất của sắc, danh v� thời gian]

Luận: Cực vi (paramāṇu) l� đơn vị nhỏ nhất của sắc (rūpa); cũng giống như chữ l� đơn vị nhỏ nhất của danh, tỷ dụ chữ go (c�), v� s�t-na l� đơn vị nhỏ nhất của thời gian (adhvan).

S�t-na c� hạn lượng như thế n�o?

(Kinh bộ) Thời gian m� một ph�p (dharma) sinh khởi nhờ c� c�c duy�n h�a hợp được gọi l� một s�t-na; hoặc s�t-na l� thời gian chuyển dịch của một ph�p từ cực vi n�y sang cực vi kh�c.

Theo c�c luận sư Vaibhāṣikas,, c� s�u mươi lăm s�t-na tr�i qua trong c�i b�ng tay của một tr�ng sĩ (Madhyamakavṛtti, 547). �

極微微金水　　兔羊牛隙塵

蟻虱麥指節　　後後增七倍

二十四指肘　　四肘為弓量

五百俱盧舍　　此八踰繕那.

[Cực vi, vi, kim trần, thủy trần,

Thố mao trần, dương mao trần, ngưu mao trần, k�ch trần

Chấy, rận, l�a, đốt tay,

Lần lượt tăng gấp bảy lần.

Hai mươi bốn chỉ l� một trửu

Bốn trửu l� một cung;

Năm trăm cung l� một krośa

T�m krośa l� một yojana.]

Luận: Bắt đầu từ cực vi cứ lần lượt tăng gấp bảy lần cho đến đốt tay (chỉ tiết) l� cuối c�ng. Như vậy, ta c� bảy cực vi bằng một vi (aṇu), bảy vi bằng một kim trần (loharajas), bảy kim trần bằng một thủy trần (abrajas), bảy thủy trần bằng một thố mao trần (śaśarajas ḍakarajas), bảy thố mao trần bằng một dương mao trần (avirajas), bảy dương mao trần bằng một ngưu mao trần (gorajas), bảy ngưu mao trần bằng một kh�ch du trần (chidrarajas), bảy kh�ch du trần bằng một c�i trứng rận (likṣā), bảy c�i trứng rận bằng một con chấy (yūka), bảy con chấy bằng một hạt l�a (yava), bảy hạt l�a bằng một đốt tay (anguliparvans). Ở đ�y kh�ng n�i ba đốt tay bằng một ng�n tay (anguli) bởi v� điều n�y ai cũng biết. Hai mươi bốn ng�n tay l� một trửu (hasta), bốn trửu l� một cung (dhanus); năm trăm cung l� một c�u-lư-x� (krośa), một krośa l� một khoảng c�ch từ l�ng đến thảo am (aranya, a-lan-nh�) của ẩn sĩ; t�m krośa l� một� yojana.

百二十剎那　　為怛剎那量

臘縛此六十　　此三十須臾

此三十晝夜　　三十晝夜月

十二月為年　　於中半減夜.

[Một trăm hai mươi s�t-na

L� một đ�t-s�t-na;

S�u mươi đ�t-s�t-na l� một lạp phược;

Ba mươi lạp phược l� một tu-du;

Ba mươi tu-du l� một ng�y đ�m;

Ba mươi ng�y đ�m l� một th�ng;

Mười hai th�ng l� một năm;

Một nửa năm giảm s�u ng�y.]

Luận: Một trăm hai mươi s�t-na (kṣaṇas) l� một đ�t-s�t-na (tatkṣaṇa); s�u mươi đ�t-s�t-na l� một lạp phược (lava); ba mươi lạp phược l� một tu-du (muhūrta, m�u-h�-lật-đa); ba mươi tu-du l� một ng�y một đ�m; ban đ�m c� khi d�i hơn, ngắn hơn hoặc bằng ban ng�y; ba mươi ng�y đ�m l� một th�ng; mười hai th�ng l� một năm. Trong một năm c� ba m�a l� m�a lạnh, m�a n�ng v� m�a mưa; mỗi m�a c� bốn th�ng. Trong s�u th�ng của một năm, mỗi th�ng đều bị bỏ bớt một ng�y, ng�y n�y được gọi l� ng�y �bị trừ� (ūnaratra); như vậy cứ một năm th� lại bỏ đi s�u ng�y; v� thế c� b�i tụng viết: �Khi một th�ng rưỡi của m�a lạnh, m�a n�ng v� m�a mưa tr�i qua th� nửa th�ng c�n lại bậc tr� giả lại bỏ bớt một ng�y ūnaratras.�

Tr�n đ�y đ� giải th�ch về hạn lượng từ s�t-na cho đến một năm; tiếp theo l� phần n�i về c�c hạn lượng kh�c nhau của kiếp.

應知有四劫　　謂壞成中大

壞從獄不生　　至外器都盡

成劫從風起　　至地獄初生

中劫從無量　　減至壽唯十

次增減十八　　後增至八萬

如是成已住　　名中二十劫

成壞壞已空　　時皆等住劫

八十中大劫　　大劫三無數

[C� bốn loại kiếp�

L� hoại, th�nh, trung v� đại.

Hoại kiếp bắt đầu từ khi địa ngục ngừng sinh

Cho đến khi kh� thế gian diệt tận.

Th�nh kiếp bắt đầu từ khi c� gi� khởi

Cho đến địa ngục mới sinh.

Trung kiếp bắt đầu từ khi thọ lượng c�n v� tận

Sau đ� giảm xuống c�n mười năm,

Rồi trải qua mười t�m lần tăng giảm,

Sau lại tăng đến t�m vạn.

Sự tồn tại sau khi được tạo th�nh n�y

Gọi l� hai mươi trung kiếp.

Thời gian tạo th�nh, hủy hoại v� biến mất

Đều bằng trụ kiếp.

T�m mươi trung kiếp l� đại kiếp.

Đại kiếp (nh�n th�nh) ba v� số kiếp.] � �

Luận: C� bốn loại kiếp kh�c nhau l� tiểu kiếp (antarakalpa trung kiếp), hoại kiếp (saṃvartakalpa), th�nh kiếp (vivartakalpa) v� đại kiếp (mahākalpa).

Hoại kiếp l� thời gian bắt đầu từ khi ch�ng sinh ngừng t�i sinh v�o địa ngục cho đến khi kh� thế gian ho�n to�n hủy diệt.

Hoại c� hai loại: Sự hủy hoại của c�c th� (th� hoại, gatisaṃvartanī) v� sự hủy hoại của c�c giới (giới hoại, dhātusaṃvartanī). Lại c� hai loại l� sự hủy hoại của ch�ng sinh (hữu t�nh hoại, sattvasaṃvartanī) v� sự hủy hoại của thế giới hội tập (ngoại kh� hoại, bhājanasaṃvartanī).

V�o thời điểm kh�ng c�n ch�ng sinh n�o sinh v�o địa ngục - nhưng ở đ� vẫn đang c�n ch�ng sinh tiếp tục chết - th� khoảng thời gian tồn tại (vivṛtta) của thế giới trong hai mươi tiểu kiếp chấm dứt (niṣṭhita) v� thời kỳ hoại diệt bắt đầu.

Khi kh�ng c�n một ch�ng sinh n�o nữa ở địa ngục, tức sự hủy diệt của địa ngục (nārakasaṃvartanī) được xem như ho�n tất, th� đ� cũng l� l�c thế giới n�y bị hoại diệt. Nếu một ch�ng sinh ở thế giới n�y đ� tạo nghiệp phải đọa v�o địa ngục th� nghiệp lực sẽ dẫn dắt ch�ng sinh n�y t�i sinh v�o địa ngục của một thế giới kh�c chưa ở v�o thời kỳ hoại diệt (sa lokadhātvantaranarakeṣu kṣipyte).

Sự hủy diệt của b�ng sinh v� qủy (tiryaksaṃvartanī, pretasaṃvartanī) cũng như vậy. Loại b�ng sinh cư tr� ở đại dương bị hủy diệt trước, lo�i ở chung với người th� c�ng hủy diệt với người.

Đối với lo�i người ở ch�u Jambudvīpa, nếu c� người n�o mặc d� kh�ng c� thầy hướng dẫn nhưng nhờ v�o ph�p t�nh (dharmatā) m� tự th�n nhập được v�o tầng thiền thứ nhất; v� khi xuất thiền, người n�y đ� la l�n: �Thật sung sướng khi c� được hỷ lạc từ sự xả ly! Thật tịch tĩnh khi c� được sự hỷ lạc từ sự xả ly!� V� khi những người kh�c nghe được c�u n�i n�y th� họ cũng c� thể nhập định v� sau khi chết sẽ chuyển sinh v�o Phạm thế. Tiến tr�nh n�y cứ tiếp diễn như thế cho đến khi kh�ng c�n một người n�o nữa ở ch�u Jambudvīpa th� sự hủy diệt của ch�u n�y được xem như ho�n tất.

Đối với ch�ng sinh cư tr� ở c�c ch�u Pūrvavideha v� Avaragodānīya cũng như vậy. Tuy nhi�n ở ch�u Uttarakuru, bởi v� ch�ng sinh ở đ�y kh�ng c� khả năng xả ly Dục giới v� do đ� kh�ng thể nhập định th� họ sẽ t�i sinh v�o c�c c�i trời Dục giới chứ kh�ng thể nhập v�o Phạm thế.

Đến khi kh�ng c�n một con người n�o tồn tại nữa th� sự hủy diệt của lo�i người được xem như ho�n tất v� đ� cũng l� l�c thế giới n�y hoại diệt.

Đối với c�c c�i trời Dục giới cũng vậy. Từ c�c c�i trời của tứ đại vương cho đ�n Tha h�a tự tại thi�n, ch�ng thi�n nhập định, t�i sinh v�o Phạm thế, v� lần lượt bị hủy diệt; cho đến khi kh�ng c�n một ch�ng sinh n�o nữa ở c�i trời Dục giới th� sự hủy diệt của Dục giới được xem như ho�n tất.

Đối với Phạm thế cũng như vậy. Một ch�ng sinh nhờ v�o ph�p t�nh m� nhập v�o tầng thiền thứ hai; đến khi xuất thiền th� la l�n: �Thật sung sướng khi c� được sự hỷ lạc từ sự xả ly! Thật tịch tĩnh khi c� được hỷ lạc từ sự xả ly!� V� ch�ng thi�n kh�c ở Phạm thế khi nghe được lời n�i n�y cũng nhập được v�o tầng thiền thứ hai v� sau khi chết đ� chuyển sinh v�o Cực quang tịnh thi�n. Cho đến khi kh�ng c�n một ch�ng sinh n�o tồn tại ở Phạm thế th� sự hủy diệt ch�ng sinh (sattvasaṃvartanī) được xem như đ� ho�n tất; v� đ� cũng l� l�c thế giới hoại diệt. L�c đ�, v� sự kiệt tận của lo�i cộng nghiệp tạo th�nh kh� thế gian v� v� sự trống kh�ng của thế giới m� bảy mặt trời lần lượt xuất hiện v� thế giới ho�n to�n bị thi�u hủy từ c�c đại ch�u cho đến n�i Meru. Từ thế giới bị thi�u hủy n�y, ngọn lửa được gi� dẫn dắt sẽ đốt ch�y to�n bộ cung điện ở Phạm thế. Ở đ�y cần phải hiểu rằng ngọn lửa đốt ch�y c�c cung điện n�y l� một ngọn lửa của Sắc giới bởi v� c�c tai hoạn (apakṣāla) của Dục giới kh�ng thể t�c hại đến Sắc giới; tuy nhi�n vẫn c� thể n�i rằng lửa từ thế giới n�y đ� đốt ch�y Phạm thế bởi v� ngọn lửa n�y cũng xuất ph�t từ chuỗi tương tục của ngọn lửa đầu ti�n.

Sự hủy diệt do hai loại c�n lại l� thủy tai v� phong tai (apsaṃvartanī, vāyusaṃvartanī) g�y ra cũng tương tợ như sự hủy diệt của hỏa tai (tejaḥsaṃvartanī); tuy nhi�n ch�ng lan tỏa cao hơn. Như vậy, thời gian kể từ ch�ng sinh ngưng t�i sinh v�o địa ngục cho đến khi thế giới hội tập bị hủy diệt được gọi l� hoại kiếp (saṃvartakalpa), tức l� kiếp của sự hoại diệt.

Th�nh kiếp l� khoảng thời gian kể từ khi bắt đầu c� gi� (phong khởi, prāgvāyu) cho đến khi c� c�c ch�ng sinh sinh v�o địa ngục.

Thế giới, sau khi bị hoại diệt như đ� m� tả ở tr�n, vẫn nằm ở t�nh trạng n�y trong một thời gian d�i suốt hai mươi tiểu kiếp; v� trong thời gian n�y thế giới vẫn chỉ l� hư kh�ng (hoại dĩ kh�ng) cho đến khi nhờ v�o cộng nghiệp của ch�ng sinh m� những dấu hiệu đầu ti�n của một thế giới hội tập vị lai bắt đầu xuất hiện v� trong kh�ng gian (ākāśa) bắt đầu c� những cơn gi� rất nhẹ (mandamanda) nổi l�n; đ� cũng ch�nh l� l�c kết th�c thời gian hai mươi tiểu kiếp m� thế giới đ� ở trong t�nh trạng hoại diệt (saṃvṛtto�sthāt), v� cũng l� l�c khởi đầu một thời gian hai mươi tiểu kiếp kh�c m� trong đ� thế giới sắp được tạo th�nh (vivartamānāvasthā). (Vibhāṣā, 133, 12)

Những l�n gi� nhẹ ban đầu mạnh dần l�n v� cuối c�ng tạo th�nh phong lu�n; sau đ� lần lượt sinh khởi to�n bộ kh� thế gian như đ� m� tả trước đ�y, tức l� sự hiện khởi của thủy lu�n, kim lu�n, n�i Meru. Tuy nhi�n cung điện của Phạm thi�n th� h�nh th�nh trước ti�n, v� lần lượt l� c�c cung điện của c�c c�i trời kh�c cho đến c�i Dạ ma thi�n; tức c�c nơi n�y xuất hiện ngay sau phong lu�n.

Thế giới hội tập được tạo th�nh như thế n�o th� thế giới hữu t�nh cũng được h�nh th�nh như vậy.

L�c đ� một ch�ng sinh chết ở Cực quang tịnh thi�n sẽ sinh v�o một cung điện đang c�n trống rỗng của Phạm thi�n (brāhma vimāna); v� sau đ� c�c ch�ng sinh lần lượt bị chết ở Cực quang tịnh thi�n sẽ sinh v�o c�c c�i Phạm phụ thi�n, Phạm ch�ng thi�n, Tha h�a tự tại thi�n, v� c�c c�i trời Dục giới kh�c; v�o c�c ch�u Uttarakuru, Godānīya, Videha, Jambudvīpa; v�o c�c th� của quỷ v� b�ng sinh; v�o c�c địa ngục. Sự t�i sinh n�y xảy ra theo thứ tự ch�ng sinh n�o bị diệt cuối c�ng th� sẽ l� ch�ng sinh t�i sinh đầu ti�n.

Khi c� một ch�ng sinh sinh v�o địa ngục th� thời gian tạo th�nh k�o d�i hai mươi tiểu kiếp đ� chấm dứt v� l�c đ� bắt đầu thời kỳ của trụ kiếp (vivṛttāvasthā).

[Tiểu kiếp đầu ti�n của th�nh kiếp l� thời gian tạo th�nh kh� thế gian, cung điện của Phạm thi�n, v.v.] Trong suốt thời gian mười ch�n tiểu kiếp c�n lại của thời kỳ n�y cho đến khi xuất hiện c�c ch�ng sinh ở địa ngục th� thọ lượng của con người l� v� tận.

Con người c� thọ lượng v� tận cho đến cuối thời kỳ th�nh kiếp. Khi� th�nh kiếp đ� hết th� thọ lượng bắt đầu giảm dần cho đến khi chỉ c�n lại mười năm. Khoảng thời gian bắt đầu xảy ra sự suy giảm dần dần về thọ lượng của con người tạo th�nh tiểu kiếp đầu ti�n của thời kỳ trụ kiếp.�

Đến khi thọ lượng của con người chỉ c�n mười năm th� sẽ tăng trở lại cho đến khi c� thọ lượng t�m mươi ng�n năm; sau đ� lại giảm dần cho đến khi chỉ c�n lại mười năm. Khoảng thời gian xảy ra sự tăng l�n v� giảm xuống n�y tạo th�nh tiểu kiếp thứ hai; v� theo sau tiểu kiếp n�y l� mười bảy tiểu kiếp kh�c cũng với sự tăng v� giảm giống như vậy.

Tiểu kiếp thứ hai mươi chỉ c� tăng chứ kh�ng giảm; tức thọ lượng của con người l�c đ� sẽ từ mười năm tăng l�n đến t�m mươi ng�n năm.

(Hỏi) C�c trường hợp tăng th�m thọ lượng c� thể l�n đến mức n�o?
(Đ�p) Chỉ đến t�m mươi ng�n năm chứ kh�ng thể nhiều hơn. Thời gian để tăng v� giảm trong mười t�m tiểu kiếp n�y tương đương với thời gian k�o d�i của sự giảm s�t về thọ lượng ở tiểu kiếp đầu ti�n v� sự tăng th�m về thọ lượng ở tiểu kiếp cuối c�ng.

Thế giới tồn tại (th�nh dĩ trụ) trong hai mươi tiểu kiếp được t�nh to�n như tr�n. V� thời gian tồn tại n�y cũng k�o d�i chừng đ�.

Thời kỳ tạo th�nh, thời kỳ hủy diệt v� thời kỳ biến mất (hoại dĩ kh�ng) cũng c� số lượng hai mươi tiểu kiếp. Trong ba thời kỳ n�y, kh�ng c� c�c giai đoạn tăng th�m v� giảm bớt về thọ lượng, nhưng c�c thời kỳ n�y đều k�o d�i tương đương với thời kỳ m� thế giới tồn tại (trụ kiếp).

Kh� thế gian được tạo th�nh trong một tiểu kiếp; v� trong mười ch�n kiếp sau đ� lần lượt c� c�c loại ch�ng sinh đến cư tr�. Kh� thế gian dần dần trở n�n trống kh�ng cũng trong mười ch�n tiểu kiếp; v� bị hủy diệt ho�n to�n trong một tiểu kiếp.

Bốn lần hai mươi c�c tiểu kiếp n�y tạo th�nh t�m mươi tiểu kiếp; v� t�m mươi tiểu kiếp n�y được gọi l� một đại kiếp.

(Hỏi) Thể t�nh của kiếp l� g�?

(Đ�p) Thể t�nh của kiếp ch�nh l� ngũ uẩn.

(Hỏi) Kinh n�i phải tinh tấn tu tập trong ba lần v� số kiếp (asaṃkhyeyas kalpa, kiếp a-tăng-x�) mới c� thể th�nh phật. Như vậy kiếp được n�i đến ở đ�y thuộc về loại n�o trong bốn loại tr�n?

(Đ�p) N�i �th�nh phật phải trải qua ba lần v� số kiếp� l� chỉ cho c�c đại kiếp ở tr�n.

(Hỏi) Khi n�i �v� số� tức h�m � �kh�ng thể đếm được�, tại sao c�n n�i l� ba lần �v� số�?

(Đ�p) Kh�ng phải h�m � như vậy. Trong một bản kinh ri�ng lẻ (giải tho�t, muktaka) c� n�i rằng số (saṃkhyā) gồm s�u mươi điểm hoặc s�u mươi chỗ (sthānāntara).

(Hỏi) S�u mươi điểm l� g�?

(Đ�p) Chỉ một chứ kh�ng phải hai l� điểm thứ nhất; mười lần một (một chục) l� điểm thứ hai; mười lần mười (một trăm) l� điểm thứ ba; mười lần một trăm (một ng�n) l� điểm thứ tư; �; v� cứ tiếp tục như vậy; mỗi điểm về sau lại gấp mười lần điểm ở trước: prabheda (10.000), lakṣa (100.000), atilakṣa (1.000.000), koṭi (10. 000. 000), madhya (100.000.000), ayuta (1.000.000.000), mahāyuta (10.000.000.000), nayuta (100.000.000.000), mahānayuta (1.000.000.000.000), prayuta (10.000.000.000.000), mahāprayuta (100.000.000.000.000), kaṃkara, mahākaṃkara, bimkara, mahābimkara, akṣobhya, mahākṣobhya, vivāha, mahāvivāha, utsanga, mahotsanga, vāhana, mahāvāhana, ṭitibha, mahāṭitibha, hetu, mahāhetu, karabha, mahākarabha, indra, mahāindra,samāpta (=samāptam) mahāsamāpta (mahāsamāptam), gati, mahāgati, nimbarajas, mahānimbarajas, mūdrā, mahāmūdrā, bala, mahābala, saṃj�ā, mahāsaṃj�ā, vibhūta, mahāvibhūta, balākṣa, mahābalākṣa, asaṃkhya

Trong danh s�ch kể tr�n bị thiếu t�m số.

Đại kiếp được lần lượt nh�n l�n cho đến điểm thứ s�u mươi th� được t�nh l� một lần v� số (asaṃkhya). Nếu bắt đầu lại th� sẽ c� lần v� số thứ hai, lần v� số thứ ba; v� thế �v� số� ở đ�y kh�ng phải l� kh�ng đếm được.

(Hỏi) Tại sao Bồ-t�t khi ph�t nguyện chứng đắc phật quả lại đặt ra một thời hạn l�u d�i như vậy cho sự tu tập của m�nh?

(Đ�p) Bởi v� phật quả v� thượng rất kh� chứng đắc. Cần phải t�ch tập nhiều phước đức, nhiều tr� tuệ, v� v� số c�ng hạnh trong số ba lần v� số kiếp.

(Hỏi) Nếu phật quả m� Bồ-t�t nổ lực chứng đắc lại kh� đạt đến như vậy, trong khi phật quả lại kh�ng phải l� phương tiện độc nhất để đạt được giải tho�t, th� tại sao Bồ-t�t lại phải chọn lựa con đường c� qu� nhiều khổ hạnh v� qu� l�u như vậy?

(Đ�p) V� lợi lạc của ch�ng sinh, v� Bồ-t�t muốn c� đủ năng lực để cứu độ ch�ng sinh ra khỏi s�ng lớn của khổ đau.

(Hỏi) Cứu độ ch�ng sinh th� c� �ch lợi g� cho bản th�n của Bồ-t�t?

(Đ�p) Lợi lạc của ch�ng sinh cũng ch�nh l� lợi lạc của Bồ-t�t bởi v� c�c ng�i ph�t nguyện như thế.

(Hỏi) L�m sao c� thể tin được điều n�y?

(Đ�p) Đối với những ch�ng sinh kh�ng c� t�m từ bi v� chỉ biết đến bản th�n m�nh th� thật kh� tin được tr�n đời lại c� c�c bậc Bồ-t�t như thế; tuy nhi�n đối với những ch�ng sinh c� t�m từ bi th� kh�ng c� g� ngạc nhi�n trước những hạnh nguyện tr�n đ�y của một Bồ-t�t. Tr�n đời kh�ng thiếu g� kẻ v� kh�ng c� từ bi m� đi t�m th� vui trong đau khổ của người kh�c mặc d� c� khi chẳng đem lại lợi lạc g� cho bản th�n họ; trong khi Bồ-t�t nhờ được hu�n tập t�m từ bi vẫn t�m thấy niềm vui khi đem lại lợi lạc cho ch�ng sinh m� kh�ng hề nghĩ đến bản th�n m�nh. Lại c� ch�ng sinh v� bị lực của hu�n tập sai sử m� trở n�n u m� đối với thực t�nh của c�c ph�p hữu vi, tưởng rằng đ� l� thực ng� cho n�n cứ m�i chấp trước c�c ph�p n�y v� thế mới phải chịu nhiều khổ đau; trong khi Bồ-t�t nhờ c� năng lực tu tập m� xả ly c�c ph�p tưởng chừng như l� thực ng�, kh�ng c�n xem c�c ph�p n�y l� �ng�, l� �ng� sở�, từ đ� tăng trưởng được t�m bi luyến (apekṣā) đối với người kh�c m� sẵn s�ng chịu đựng v� số khổ đau cho ch�ng sinh.

N�i t�m lại, c� những hạng người kh�ng hề để t�m đến bản th�n m�nh m� chỉ cảm thấy sung sướng trước những an lạc của người kh�c v� cảm thấy thương t�m trước những khổ đau của người kh�c. Đối với họ, lợi lạc của người kh�c cũng ch�nh l� lợi lạc đối với m�nh. C� b�i tụng viết rằng: �Kẻ h�n t�m mọi c�ch để được lợi cho m�nh; người thường mong diệt khổ m� kh�ng cầu lạc v� lạc l� nh�n của khổ; bậc thượng nh�n chịu khổ m� kh�ng cầu cho người kh�c an lạc, cầu cho người kh�c diệt được khổ bởi v� khổ đau của người kh�c ch�nh l� khổ đau của m�nh.�

Chư phật xuất hiện ở thế gian v�o những thời kỳ n�o?

Tụng đ�p:�� �

減八萬至百　　諸佛現世間

獨覺增減時　　麟角喻百劫.

[Khi thọ lượng giảm c�n một trăm năm,

Chư phật xuất hiện ở thế gian

Phật Độc gi�c v�o thời kỳ tăng v� giảm,

L�n gi�c dụ trải qua một trăm đại kiếp.] �

Luận: Chư phật xuất hiện v�o thời kỳ suy giảm của thọ lượng khi m� thọ lượng từ t�m mươi ng�n năm giảm xuống chỉ c�n một trăm năm.

(Hỏi) Tại sao chư phật kh�ng xuất hiện v�o thời kỳ thọ lượng tăng?

(Đ�p) Bởi v� v�o thời kỳ đ� con người rất kh� c� thể l�m cho rui sợ, rất kh� c� thể bị l�m cho ch�n gh�t sự tồn tại n�y.

(Hỏi) Tại sao chư phật kh�ng xuất hiện ở thời kỳ thọ lượng giảm từ một trăm năm xuống c�n mười năm?

(Đ�p) Bởi v� l�c đ� năm loại hủ bại (thọ trược āyuḥkaṣāya; kiếp trược kalpakaṣāya, phiền n�o trược, kleśakaṣāya); kiến trược, dṛṣṭikaṣāya; hữu t�nh trược sattvakaṣāya) trở n�n qu� mạnh (abhyutasada = abhyadhika).

V�o thời kỳ suy giảm cuối c�ng của thọ lượng (apakarṣasya adhastāt) th� thọ mạng (āyus) cũng trở n�n xấu đi (kīdṛgbhūta) v� hạ thấp (pratyavara); v� bị hư tổn như vậy cho n�n gọi l� hủ bại (trược); đối với c�c loại trược kh�c cũng như vậy. Hai loại trược đầu l�m tổn hại thọ mạng (jīvitavipatti) v� c�c phương tiện tư trợ cho thọ mạng (upakaraṇa). Hai loại trược tiếp theo l�m tổn hại thiện t�nh (kuśalapakṣa); phiền n�o trược th� l�m tổn hại v� sự đam trước dục lạc (kāmasukhallikā); kiến trược th� l�m tổn hại v� sự đam trước khổ hạnh (ātamaklamatha); hoặc phiền n�o trược l�m tổn hại thiện t�nh của người tại gia v� kiến trược l�m tổn hại thiện t�nh của bậc xuất gia. Hữu t�nh trược l�m cho ch�ng sinh bị tổn hại về tinh thần, th�n thể, sắc đẹp, sức khỏe, năng lực, tr� tuệ, tr� nhớ, khả năng, sự cường tr�ng.

(Hỏi) C�c vị Độc gi�c xuất hiện v�o thời kỳ n�o?

(Đ�p) C�c vị phật Độc gi�c xuất hiện v�o thời kỳ thọ lượng tăng rồi giảm. Tuy nhi�n c� hai trường hợp: C�c vị Độc gi�c sống th�nh đo�n (bộ h�nh, vargacārin) [v� c�ng xuất hiện trong thời kỳ thọ lượng tăng]; c�c vị phật Độc gi�c �tương tợ như lo�i t� ngưu� (l�n gi�c dụ) (khaḍgaviṣāṇakalpa).

Trường hợp đầu vốn thuộc h�ng Thanh văn (śrāvakapūrvin) [đ� đắc được quả thứ nhất hoặc thứ hai của h�ng Thanh văn trong thời gian phật tại thế]. C� luận sư cho rằng c�c vị n�y vốn thuộc dị sinh nhưng đ� từng tu tập thuận quyết trạch phần (nirvedhabhāgīyas) của Thanh văn thừa; đến đời n�y th� tự m�nh chứng đắc được th�nh đạo. Tập Pūrvakatha (bổn sự) viết: �C� năm trăm vị ti�n c�ng tu khổ hạnh tr�n một ngọn n�i. L�c đ� c� một con khỉ đ� từng sống gần một vị phật Độc gi�c đi đến chỗ của họ v� l�m c�c điệu bộ đ� bắt chước được của vị phật Độc gi�c trước mặt họ. Năm trăm ti�n nh�n thấy vậy cũng bắt chước theo c�c cử chỉ n�y v� người ta n�i rằng nhờ vậy m� họ chứng đắc Bồ-đề của phật Độc gi�c. Theo c�c luận sư tr�n th� r� r�ng năm trăm vị ti�n nh�n n�y kh�ng phải l� th�nh giả, tức kh�ng phải l� Thanh văn, bởi v� nếu trước đ�y đ� đắc quả Thanh văn tức phải xả ly giới cấm thủ th� về sau kh�ng thể n�o lại xả bỏ để tu tập khổ hạnh trở lại.�

Trường hợp sau l� c�c vị phật Độc gi�c sinh sống một m�nh. C�c vị n�y phải trải qua một trăm đại kiếp để tu tập c�c ph�p cần thiết cho sự chứng đắc Bồ-đề (Bồ-đề tư lương) [tức giới, định, tuệ]. Họ tự m�nh chứng đắc Bồ-đề m� kh�ng nhờ v�o th�nh gi�o v� v� chỉ c� thể điều phục được m�nh m� kh�ng thể chuyển h�a ch�ng sinh cho n�n gọi l� Độc gi�c.

(Hỏi) Tại sao n�i rằng họ kh�ng thể chuyển h�a ch�ng sinh? Chắc chắn họ vẫn c� khả năng diễn thuyết ch�nh ph�p bởi v� họ cũng đắc được v� ngại giải (pratisaṃvids); [nếu kh�ng đắc được v� ngại giải] th� họ vẫn c� thể nhớ lại ch�nh ph�p m� chư phật đời trước đ� từng tuy�n thuyết. Họ cũng kh�ng thể kh�ng c� từ bi bởi v� đ� từng h�a hiện thần th�ng l�m lợi lạc cho hữu t�nh. Kh�ng thể n�i rằng v�o thời m� c�c vị Độc gi�c n�y xuất thế th� ch�ng sinh ở thời đ� đều kh�ng được chuyển h�a; bởi v� v�o thời kỳ n�y - tức thời kỳ m� thọ lượng đang suy giảm - ch�ng sinh đ� c� thể xả ly Dục giới nhờ v�o thế gian đạo. Như vậy tại sao họ kh�ng thể tuy�n thuyết ch�nh ph�p?

(Đ�p) Bởi v� họ đ� quen với đời sống c� tịch trước đ�y. Họ th�ch t�m sự an lạc v� tr�nh mọi phiền lụy (alpotsukatā); họ kh�ng c� can đảm (na utsahate) để gi�p ch�ng sinh liễu ngộ gi�o ph�p th�m s�u. Lẽ ra họ phải th�u nhiếp đồ ch�ng, phải dẫn dắt đồ ch�ng đi ngược lại d�ng chảy m� phần lớn ch�ng sinh đang xu�i theo; tuy nhi�n điều n�y th� qu� kh� khăn đối với họ, khi m� họ sợ sẽ bị t�n loạn (vyākṣepa) t�m thiền định v� phải tiếp x�c (saṃsarga) với ch�ng sinh. �

輪王八萬上　　金銀銅鐵輪

一二三四洲　　逆次獨如佛

他迎自往伏　　諍陣勝無害

相不正圓明　　故與佛非等.

[Lu�n vương (xuất hiện khi thọ lượng c�n) tr�n t�m vạn,

Gồm kim lu�n, ng�n lu�n, đồng lu�n v� thiết lu�n.

Họ trị v� một, hai, ba, bốn ch�u,

Theo thứ tự ngược lại;

V� cũng chỉ một m�nh chư phật.

Được đ�n tiếp hoặc khi đến th� điều phục.

C� chống lại, c� b�y trận nhưng đều thắng; kh�ng bị hại;

Tướng kh�ng thẳng, kh�ng đầy đủ, kh�ng chiếu s�ng

V� thế kh�ng giống phật.] � �

Luận: Lu�n vương xuất hiện trong thời kỳ thọ lượng của con người đang c�n v� hạn cho đến khi giảm xuống t�m mươi ng�n năm. Sở dĩ kh�ng xuất hiện khi thọ lượng con người đ� trở n�n ngắn hơn l� v� l�c đ� kh� thế gian kh�ng c�n l� nơi th�ch hợp với sự hưng thịnh rực rỡ của họ nữa. Họ được gọi l� Lu�n vương (Cakravartins) bởi v� bản chất của họ l� dẫn dắt v� điều phục.

C� bốn loại l� kim lu�n vương (Suvarṇacakravartin) Ng�n lu�n vương (Rūpyacakravartin), đồng lu�n vương (Tāmracakravartin), Thiết lu�n vương (Ayaścakravartin). Sở dĩ gọi t�n như vậy l� v� dựa theo b�nh xe của họ được l�m bằng v�ng, bạc, đồng hay sắt. Kim lu�n thuộc h�ng tối hảo, tiếp đến l� ng�n lu�n, đồng lu�n thuộc h�ng trung b�nh v� thiết lu�n l� thấp nhất. Lu�n vương c� b�nh xe bằng sắt cai quản một đại ch�u, lu�n vương c� b�nh xe bằng đồng cai quản hai đại ch�u, lu�n vương c� b�nh xe bằng bạc cai quản ba đại ch�u v� lu�n vương c�n lại cai quản bốn đại ch�u.

Tr�n đ�y l� giải th�ch của Thi thiết luận. Thật ra kinh chỉ n�i đến Kim lu�n vương bởi v� t�nh chất rất quan trọng của vị lu�n vương n�y: �Khi một vi vua thuộc d�ng d�i s�t đế lợi nh�n gặp ng�y rằm n�n đ� tắm rửa, thọ tr� trai giới, rồi c�ng c�c quan trong triều bước l�n đ�i cao của cung điện; v� l�c đ� ở phương đ�ng bất ngờ xuất hiện một b�nh xe b�u với một ng�n tia s�ng c� đủ v�nh, đủ nan hoa, đủ mọi vẻ, đẹp, kh�ng phải được l�m bởi thợ thủ c�ng m� to�n bằng v�ng, th� vị vua n�y ch�nh l� một lu�n vương.� (Dīgha, 18, 19; Saṃyukta, 27, 11)�

Cũng giống như Phật, hai lu�n vương kh�ng bao giờ xuất hiện ở thế gian trong c�ng một lần. Kinh n�i: �Ở hiện tại, ở vị lai, kh�ng thể c� hai bậc Như lai, ứng c�ng ch�nh đẳng ch�nh gi�c c�ng xuất hiện tr�n thế gian m� kh�ng phải l� sự xuất hiện trước v� sau. Điều n�y kh�ng thể xảy ra. Bao giờ cũng chỉ c� một bậc xuất thế. Đối với lu�n vương cũng giống như vậy.� (Madhyama, 18, 16, 17, 19; Dharmaskandhas, 9, 14).

Ở đ�y c� một vấn đề cần phải suy nghĩ. Khi n�i �tr�n thế gian� l� nhằm chỉ cho c�i g�? C� phải đ� l� �ở một đại thế giới gồm c� ba ng�n thế giới� (tam thi�n, tri sāhasra) hay l� �ở tất cả c�c thế giới�?

C� � kiến cho rằng chư phật kh�ng xuất hiện ở c�c nơi kh�c [c� nghĩa l� ở hai đại thế giới trong c�ng một l�c] với l� do sự xuất hiện c�ng l�c của hai vị phật sẽ l�m chướng ngại cho c�ng năng (prabhāva) của thế t�n. Chỉ cần một đấng Thế t�n cũng đ� đủ gi�o h�a khắp mười phương. Nếu c� một nơi n�o đ� m� Thế t�n kh�ng thể gi�o h�a được th� c�c đức Thế t�n kh�c cũng kh�ng thể l�m g� kh�c hơn. Hơn nữa, kinh c�n n�i: �n�y X�-lợi-tử, nếu c� người đến hỏi �ng rằng �hiện nay c� thể c� một b�-s� hay một Phạm ch� n�o đ� ngang h�ng với Cồ-đ�m (Gautama, Kiều-đ�p-ma thị) về ch�nh đẳng ch�nh gi�c kh�ng? Th� �ng sẽ trả lời như thế n�o? - Bạch Thế t�n, nếu c� người hỏi như thế, con sẽ trả lời rằng hiện nay kh�ng c� b�-s� hoặc phạm ch� n�o ngang h�ng với Thế t�n. V� v� sao con lại trả lời như vậy? Bởi v� qua lời dạy của Thế t�n, con đ� từng được nghe v� hiểu rằng ở hiện tại v� vị lai kh�ng bao giờ c� thể c� hai bậc Như lai ứng c�ng ch�nh đẳng ch�nh gi�c c�ng xuất hiện tr�n thế gian m� kh�ng phải l� sự xuất hiện trước v� sau.� (Dīrgha, 12, 22; Digha, iii. 113)

(Vấn nạn) Nếu vậy tại sao trong kinh Phạm vương (Brahmasūtra), Thế t�n n�i: �Ta c� thể t�c động đến ba ng�n thế giới (Trisāhasra)?�

(Giải th�ch) Kh�ng n�n hiểu đoạn kinh tr�n theo nghĩa đen. Thật ra ở đ�y h�m � khi kh�ng d�ng đến gia h�nh (anabhisaṃskāreṇa) th� Thế t�n chỉ nh�n thấy trong giới hạn n�y, nhưng khi ng�i muốn th� ng�i c� thể nh�n thấy v� lượng thế giới. (Vibhāṣā, 150, 11).

Theo c�c bộ ph�i kh�c (Mahāsaṃghikas), chư phật xuất hiện c�ng thời nhưng ở c�c thế giới kh�c nhau. Họ cho rằng bởi v� hiện c� rất nhiều Bồ-t�t đang tu tập c�c ph�p tư trợ cho Bồ-đề (Bồ-đề tư lương) cho n�n chắc chắn sẽ kh�ng thuận tiện nếu nhiều vị phật c�ng xuất hiện một l�c ở c�ng một chỗ; tuy nhi�n cũng kh�ng c� g� ngăn ngại chư phật xuất hiện c�ng thời; v� thế vẫn c� chư phật xuất hiện ở những thế giới kh�c nhau. Thế giới th� v� hạn, cho d� Thế t�n sống hết cả một kiếp (kalpa) th� ng�i vẫn kh�ng thể gi�o h�a v� lượng thế giới giống như ng�i đ� gi�o h�a ở thế giới n�y, huống hồ l� ng�i đ� thị hiện chỉ trong thời gian bằng thọ lượng của con người (puruṣāyuṣaṃ vihar). Ch�ng sinh cư ngụ trong vố số thế giới kh�c nhau v� thế thời gian, nơi chốn v� căn t�nh của họ cũng kh�c nhau. Nếu phải gi�o h�a cho họ đừng l�m những điều �c chưa l�m, từ bỏ những điều �c đ� l�m, l�m những điều thiện chưa l�m, ho�n tất những điều thiện đ� l�m th� l�m thế n�o chỉ c� một m�nh đức phật m� c� thể nhanh ch�ng ho�n th�nh tất cả c�c việc n�y; v� thế nhất định phải c� nhiều vị phật xuất hiện c�ng thời.

(Vấn nạn) Những đoạn kinh tr�ch dẫn trước đ�y đ� r� r�ng: �Kh�ng thể c� hai bậc Như lai ứng c�ng ch�nh đẳng ch�nh gi�c xuất hiện tr�n thế gian m� kh�ng phải l� ở hai thời điểm v� hai vị tr� kh�c nhau.�

(Giải th�ch) Cần phải x�t xem c� phải đoạn kinh n�y chỉ nhằm n�i đến một thế giới - tức thế giới của bốn đại ch�u, thế giới rộng lớn của ba ng�n thế giới - hay nhằm chỉ cho tất cả thế giới. Nếu nhằm chỉ cho tất cả thế giới th� chuyển lu�n vương lẽ ra cũng kh�ng thể c� ở c�c thế giới kh�c bởi v� ở tr�n đ� n�i chuyển lu�n vương kh�ng thể c�ng l�c xuất hiện, cũng giống như chư phật. Nếu thừa nhận chuyển lu�n vương vẫn c� ở c�c thế giới kh�c th� tại sao đối với chư phật, vốn l� nền tảng của mọi c�ng đức khi thị hiện ở thế gian, lại kh�ng thừa nhận như vậy? Nếu ở v� lượng thế giới đều c� xuất hiện v� lượng chư phật th� c� g� sai m� phải phủ nhận? Khi c� nhiều vị phật xuất hiện th� v� lượng ch�ng sinh sẽ đắc được lợi lạc tăng thượng v� th�nh đạo th� thắng.

(Vấn nạn) Nếu n�i như vậy tại sao trong một thế giới kh�ng c� hai đức Như lai c�ng thời xuất hiện?

(Giải th�ch) Bởi v� (1) sự xuất hiện c�ng thời sẽ trở th�nh v� dụng, (2) hạnh nguyện của Bồ-t�t l� �th�nh phật để cứu độ ch�ng sinh kh�ng được cứu độ, trong một thế giới m� mịt v� kh�ng nơi nương tựa�, (3) sự k�nh trọng đối với một vị phật độc nhất sẽ lớn hơn, (4) sự gấp r�t tu tập ch�nh ph�p cũng lớn hơn bởi v� ch�ng sinh biết rằng rất kh� gặp được phật xuất thế v� sẽ kh�ng c�n nơi nương tựa khi phật nhập Niết-b�n hoặc đi đến một nơi kh�c.

Đối với c�c vị lu�n vương th� sự điều phục của họ ở c�c nơi cũng kh�c nhau t�y theo t�nh chất của từng loại chuy�n lu�n.

Trong trường hợp của Kim lu�n vương th� c�c tiểu quốc vương đều tự t�m đến để ngh�nh đ�n vị lu�n vương n�y v� n�i rằng đất nước của họ rất gi�u c�, thịnh vượng, an lạc, c� rất nhiều người v� hiền t�i, v� thế muốn thỉnh vị lu�n vương n�y đến cai quản đất nước của họ v� tất cả đều nguyện l�m thuộc hạ cho vị thi�n t�n (devādhideva) n�y.

Trường hợp của Ng�n lu�n vương th� nh� vua tự th�n đi đến (svayaṃyāna) c�c tiểu quốc; v� khi đến nơi th� tất cả thần d�n đều quy phục.

Đồng lu�n vương cũng tự t�m đến c�c tiểu quốc; tuy nhi�n l�c đầu họ c� dự định chống lại, rồi sau đ� mới chịu thần phục.

Thiết lu�n vương cũng tự t�m đến c�c tiểu quốc v� l�c đầu họ cũng vung gươm m�a kiếm (śastrāṇy āvahanti = utkṣipanti), rồi sau đ� mới chịu h�ng phục.

Kh�ng c� trường hợp c�c lu�n vương bị giết chết. Họ đều khuyến gi�o ch�ng sinh tu mười thiện nghiệp đạo (karmapatha) v� v� thế họ đều t�i sinh ở c�i thi�n.

(Hỏi) Kinh (Madhyama, 11, 1; Ekottara, 33, 11; Saṃyukta, 27, 12) n�i: �Khi lu�n vương xuất hiện ở thế gian th� cũng c� bảy thứ qu� gi� (ratna) c�ng xuất hiện; đ� l� b�nh xe, voi, ngựa, ch�u b�u, nữ nh�n, quan tr�ng coi quốc khố (chủ tạng thần), v� thống so�i (chủ b�nh thần).� Như vậy c� phải năm thứ qu� gi� thuộc loại hữu t�nh như voi, ngựa, v.v., trong bảy thứ ở tr�n được sinh khởi l� nhờ v�o nghiệp của người kh�c?

(Đ�p) Kh�ng phải như vậy. Chỉ v� những ch�ng sinh tr�n vốn đ� t�ch tập c�c nghiệp chi�u cảm c�c loại dị thục phải sinh khởi c�ng với lu�n vương v� l�m c�c thứ voi qu�, ngựa qu�, v.v., cho n�n khi lu�n vương xuất hiện th� c�c nghiệp n�y tự chi�u cảm c�c ch�ng sinh n�y sinh khởi.

Ngo�i bảy thứ qu� gi� tr�n, vẫn c�n c� nhiều điều kh�c nhau giữa lu�n vương v� những người kh�c; đặc biệt l� c�c lu�n vương n�y cũng c� ba mươi hai đặc điểm của bậc đại sĩ (mahāpuruṣas) giống như đức phật; tuy nhi�n những đặc điểm của đức phật th� chiếu s�ng hơn, đầy đủ hơn v� nằm ở nhữn vị tr� ch�nh đ�ng hơn.

(Hỏi) Con người ở v�o thời kỳ đầu ti�n của một kiếp c� vua kh�ng?

Tụng đ�p: � �

劫初如色天　　後漸增貪味

由墮貯賊起　　為防雇守田.

[L�c đầu giống như chư thi�n Sắc giới;

Về sau dần dần tham muốn m�i vị.

V� sa đọa mới sinh t�ch trữ, giặc cướp;

Để ph�ng vệ n�n cử người giữ ruộng.] � �

Luận: Lo�i người ở thời kỳ đầu kiếp đều giống như ch�ng sinh ở Sắc giới. Kinh n�i: �C� những ch�ng sinh hữu t�nh (hữu sắc, rūpin) sinh ra từ � (� th�nh), c� đủ ch�n tay, c� đủ c�c căn, dung mạo trang nghi�m, m�u sắc rực rỡ, tự th�n chiếu s�ng, đi giữa hư kh�ng, th�ch ăn th�ch uống, thọ mạng l�u d�i.� (Dīrgha, 23, 4).

Về sau dần dần xuất hiện một loại �nước chảy ra từ đất� (pṛathivīrasa) c� vị ngon ngọt như mật (madhusvādurasa). L�c đ� c� người bẩm t�nh ưa th�ch m�i vị khi ngửi được m�i thơm của loại nước n�y liền nếm thử rồi thấy ngon n�n ăn v�o; những loại kh�c thấy vậy cũng l�m theo. Đ� l� thời kỳ con người bắt đầu d�ng đến đoạn thực. Loại thức ăn n�y l�m cho th�n thể trở n�n th� nặng, kh�ng c�n ph�t ra �nh s�ng như trước, v� từ đ� b�ng tối mới ph�t sinh. Nhưng rồi sau đ� mặt trời v� mặt trăng đ� xuất hiện.

V� sự đam trước m�i vị của ch�ng sinh cho n�n loại nước chảy ra từ đất dần dần cũng cạn kiệt. Sau đ� lại xuất hiện một loại thức ăn kh�c gọi l� �b�nh da đất� (pṛthivīparpaṭaka, địa b� b�nh) v� ch�ng sinh lại đam trước loại n�y v� thế chẳng bao l�u n� cũng biến mất. Sau đ� lại xuất hiện một loại c�y leo rừng nhưng chẳng được bao l�u bởi v� ch�ng sinh cũng tranh nhau ăn loại c�y n�y. Cuối c�ng từ đất mọc l�n một giống l�a kh�ng cần phải mất c�ng gieo trồng. Loại thức ăn th� nặng n�y khi ăn v�o đ� để lại c�c chất uế tạp trong th�n thể v� v� ch�ng sinh muốn đ�o thải ch�ng cho n�n sau đ� mới sinh hiện c�c cơ quan b�i tiết v� sinh dục kh�c nhau; kể từ đ� bắt đầu c� c�c h�nh dạng nam nữ kh�c nhau. Ch�ng sinh thuộc c�c giới t�nh kh�c nhau n�y do lực hu�n tập từ trước đ� bị một lo�i �c� sấu�, tức l� sự ph�n đo�n sai lạc (phi l� t�c �), sai sử (ayoniśomanasikāragrāhagrāsagata) cho n�n đ� tự t�m đến với nhau để thụ hưởng dục lạc. Từ đ� ch�ng sinh Dục giới bắt đầu bị lo�i �quỷ� tham dục (kāma) khống chế.

V�o thời kỳ đ� ch�ng sinh cắt l�a v�o buổi s�ng để chuẫn bị cho bữa ăn s�ng v� cắt l�a v�o buổi chiều để chuẫn bị cho bữa ăn chiều m� chưa hề nghĩ đến việc t�ch trữ. Sau đ� c� người v� qu� lười biếng đ� bắt đầu t�ch trữ cho c�c bữa ăn về sau; những người kh�c thấy vậy cũng bắt chước theo. Từ sự t�ch trữ l�a gạo n�y đ� ph�t sinh � niệm về �c�i của ta�, �của cải ri�ng của ta� cho n�n mặc sức tranh nhau cắt h�i cho đến khi l�a kh�ng đủ thời gian để mọc lại th� l�c đ� mới bắt đầu ph�n chia ruộng đất. Khi đ� c� ruộng đất ri�ng tức phải nghĩ đến việc canh giữ đất đai của m�nh đồng thời manh t�m x�m đoạt đất đai của người kh�c. Đ�y l� thời kỳ con người bắt đầu biết đến việc trộm cắp.

Để ngăn ngừa trộm cắp, ch�ng sinh họp nhau lại v� đồng � chia một phần s�u số l�a th�u được cho một người c� t�i đức (manuṣyaviśeṣa) đứng ra bảo vệ m�a m�ng. Họ gọi người n�y l� �người giữ ruộng� (kṣetrapa, điền chủ) v� kể từ đ� mới c� danh xưng s�t-đế-lợi (kṣatriya). Khi người n�y c� thể l�m cho những người chủ của m�nh vừa l�ng (ra�j) v� được mọi người (mahājana) ưa th�ch k�nh phục (saṃmata) th� được t�n l�m Rāja Mahāsaṃmata (Đại tam-mạt-đa vương). Từ đ� bắt đầu ph�t sinh c�c triều đại.

Những người n�o từ bỏ cuộc sống gia đ�nh được gọi l� B�-la-m�n (brāhmanes).

Về sau c� vị vua v� tham lẫn t�i vật, kh�ng thể bảo bọc đời sống của d�n ch�ng cho n�n c� người ngh�o đ�i phải đi trộm cắp. Để ngăn cấm h�nh động n�y, nh� vua đ� đặt ra c�c h�nh phạt để xử tội; v� từ đ� bắt đầu c� s�t nghiệp. L�c đ� c� tội nh�n v� sợ h�nh phạt n�n t�m c�ch che dấu tội lỗi, n�i rằng m�nh kh�ng phạm tội, v� từ đ� bắt đầu c� vọng ngữ.

(Hỏi) Ở thời kỳ thọ lượng bị giảm c� xuất hiện ba loại tai hoạn nhỏ (tiểu tam tai); vậy ba loại n�y l� g�?

Tụng đ�p: �

業道增壽減　　至十三災現

刀疾飢如次　　七日月年止.

[Nghiệp đạo tăng th� thọ lượng giảm.

Cho đến mười tuổi th� tam tai xuất hiện;

Đ� l� đao binh, bệnh tật, đ�i kh�t,

K�o d�i trong bảy ng�y, bảy th�ng, bảy năm th� dứt.] �

Luận: Kể từ khi ch�ng sinh bắt đầu biết n�i dối th� c�c nghiệp đạo bất thiện cũng tăng dần v� thọ lượng của con người trở n�n ngắn ngủi; cuối c�ng chỉ c�n lại mười năm. Như vậy, c� hai ph�p l�m gốc cho sự suy thối n�y l� sự đam trước mỹ vị (rasarāga) v� sự lười biếng.�

(Hỏi) Tiểu kiếp sẽ chấm dứt khi thọ lượng chỉ c�n mười năm, như vậy l�c đ� điều g� sẽ xảy ra?

(Đ�p) Sự chấm dứt của tiểu kiếp được đ�nh dấu bởi ba loại tai hoạn.

(1)��������������������������������� Ở v�o giai đoạn cuối c�ng của kiếp n�y, tức khi thọ lượng suy giảm chỉ c�n mười năm, con người chứa đầy tham dục phi ph�p, l�m n� lệ cho c�c thứ �i dục bất b�nh đẳng, chỉ rao giảng c�c thứ t� ph�p. V� t�m chỉ khởi c�c � niệm �c độc n�n khi thấy nhau th� giống như thợ săn thấy được con mồi (maggasa��a); v� t�m chỉ chất chứa c�c niệm s�n hận cho n�n tất cả những g� rơi v�o tay họ d� l� một mảnh gỗ hay một c�nh c�y phụ tử cũng đều trở th�nh một con dao nhọn để họ t�n s�t lẫn nhau.

(2)��������������������������������� Cũng v�o giai đoạn n�i tr�n khi m� thọ lượng con người chỉ c�n mười năm, trong l�ng chứa đầy tham dục phi ph�p, cam t�m l�m n� lệ cho đủ loại �i dục bất ch�nh, cho n�n chỉ biết rao giảng c�c loại t� ph�p; th� l�c đ� c� những ch�ng sinh kh�ng phải l� người (phi nh�n, amanuṣya) [như Piśācas, v.v.] sẽ ph�t ra c�c t�c dụng g�y bệnh (yams kyi nad) khiến cho nhiều loại dịch bệnh lan tr�n v� người n�o mắc phải th� kh�ng thể n�o cứu chữa.

(3)��������������������������������� Cũng v�o giai đoạn n�i tr�n khi m� thọ lượng con người chỉ c�n lại mười năm v� trong t�m sinh khởi đủ loại tham s�n, tin theo t� ph�p, th� l�c đ� trời sẽ ngừng mưa v� ba loại đ�i kh�t xuất hiện; đ� l� ba loại tụ tập (ca�cu), xương trắng (śvetāsthi), v� d�ng que (śalākāvṛtti, vận tr�).

Loại thứ nhất được gọi l� tụ tập bởi v� l�c đ� con người thiếu ăn, th�n thể gầy yếu cho n�n l�c đ� phải tụ tập với nhau để chết; v� v� họ đ� bớt lại một �t hạt giống đem bỏ v�o trong một c�i tr�p nhỏ để người đời sau c� thể d�ng l�m giống.

Loại thứ hai được gọi l� xương trắng bởi v� thời đ� con người th�n thể kh� khan cho n�n sau khi chết chưa được bao l�u th� xương đ� chuyển sang m�u trắng; v� v� người kh�c đ� gom số xương n�y lại để đun s�i d�ng l�m nước uống.

Loại thứ ba gọi l� �d�ng que� bởi v� l�c đ� kh�ng đủ thức ăn n�n mọi người trong nh� phải ăn theo phi�n được l�m dấu bởi những chiếc que. �H�m nay l� phi�n �ng chủ nh� ăn; ng�y mai l� phi�n b� chủ nh� ăn, v.v.�; v� v� thường d�ng que kh�u c�c hạt c�n s�t lại trong đất, sau đ� đem đun s�i để lấy nước uống.

Kinh n�i rằng nếu c� người thọ tr� s�t giới trong một ng�y một đ�m hoặc c�ng dường một quả duốt n�i hay một miếng thức ăn cho tăng ch�ng (saṃgha) th� sẽ kh�ng t�i sinh v�o c�c thời kỳ đao binh, bệnh tật v� đ�i k�m n�y.

(Hỏi) Ba loại tai họa n�y k�o d�i trong bao l�u?

(Đ�p) Tai hoạn đao binh chỉ k�o d�i trong bảy ng�y; tai hoạn dịch bệnh k�o d�i trong bảy th�ng bảy ng�y; tai hoạn đ�i kh�t k�o d�i trong bảy năm, bảy th�ng bảy ng�y. Li�n từ ka trong tụng văn cho thấy phải th�m v�o c�c khoảng thời gian kh�c nhau.

C�c ch�u Videha v� Godānīya kh�ng biết đến ba tại hoạn n�y; tuy nhi�n sự �c độc, m�u sắc xấu xa v� sự suy yếu, c�i đ�i v� c�i kh�t vẫn c� ở đ� khi ch�u Jambudvīpa bị ho�nh h�nh bởi nạn đao binh, dịch bệnh v� đ�i kh�t.

(hỏi) Trước đ�y khi m� tả hỏa tai thi�u đốt thế giới c� n�i rằng c�c tai hoạn kh�c cũng g�y ra những thảm họa như thế; vậy c�c tai hoạn kh�c l� g�?

Tụng đ�p: �

三災火水風　　上三定為頂

如次內災等　　四無不動故

然彼器非常　　情俱生滅故

要七火一水　　七水火後風.

[Ba tai hoạn l� lửa, nước v� gi�

C� giới hạn cao nhất l� đỉnh của ba tầng thiền ở tr�n;

C�c tai hoạn b�n trong, v.v., cũng theo thứ tự n�y.

Tầng thiền thứ tư kh�ng hủy hoại v� bất động;

Nhưng cũng kh�ng phải thường hằng

Bởi v� c�ng diệt với ch�ng sinh.

Sau bảy lần hỏa tai l� một lần thủy tai;

Sau bảy lần thủy tai v� hỏa tai l� phong tai.] �

Luận: Khi ch�ng sinh từ bỏ kh� thế gian ở b�n dưới (hạ địa) để tụ hội (saṃvart) ở c�i trời của thiền định (dhyāna) th� c� sự hủy diệt xảy ra: Sự hủy diệt c� thể do lửa g�y ra bởi v� c� đến bảy mặt trời, do nước v� c� mưa lớn v� do gi� v� c� sự k�ch động lẫn nhau của phong đại. Hậu quả của c�c sự hủy diệt n�y l� kh�ng c�n một vật g� tồn tại; ngay cả một cực vi của kh� thế gian cũng bị hủy hoại.

[Ở đ�y nảy sinh vấn đề l� to�n phần (avayavin) bị hủy diệt hay chỉ l� th�nh phần (avayava), v� đ� l� sự hủy diệt của thực chất (guṇin) hay l� của c�c thuộc t�nh (guṇa)].

C� luận sư ngoại đạo cho rằng cực vi vốn thường hằng v� thế ch�ng vẫn tồn tại khi kh� thế gian đ� biến mất. Theo họ nếu kh�ng phải như vậy th� c�c vật th� hiển (sthūla) sẽ sinh khởi m� kh�ng c� nh�n (ahetuka).

(Luận chủ) Trước đ�y đ� giải th�ch rằng chủng tử (bīja) của một thế giới mới ch�nh l� gi�; đ� l� loại gi� c� đủ năng lực đặc biệt được tạo ra từ nghiệp lực của ch�ng sinh; v� nh�n (nimitta) của loại gi� n�y ch�nh l� gi� kh�ng bị hủy diệt từ Sắc giới. Hơn nữa kinh điển thuộc H�a địa bộ (Mahīśāsakas) c� n�i rằng gi� đến từ một thế giới kh�c c� mang theo chủng tử.

(Thắng luận) Mặc d� c� mang theo chủng tử nhưng vẫn kh�ng thừa nhận c�c v�t th� hiển như mầm mộng, th�n c�y, v.v., trực tiếp sinh ra từ chủng tử, từ mầm mộng, v.v. [bởi v� chủng tử, mầm mộng, v.v., chỉ l� loại năng t�c nh�n (nimittakāraṇa) chứ kh�ng phải l� loại (samavāyikaraṇa)]. Ch�ng t�i n�i rằng mầm mộng, v.v., sinh khởi từ c�c th�nh phần (avayava) của n�, v� c�c th�nh phần n�y lại sinh khởi từ những th�nh phần của ch�ng, v� cứ tiếp tục như vậy cho đến những th�nh phần nhỏ nhất th� lại được sinh ra từ c�c cực vi.

(Luận chủ) Nếu vậy, chủng tử c� t�c dụng g� đối với mầm mộng?

(Thắng luận) Ngo�i khả năng dẫn tập c�c cực vi của mầm mộng ra, chủng tử kh�ng c� t�c dụng g� cả đối với việc sinh ra (janana) mầm mộng; bởi v� thật phi l� khi cho rằng một vật được sinh ra từ một vật ho�n to�n kh�c nhau về thể loại (vijātīka). Nếu thật quả c� thể xảy ra những trường hợp như vậy th� sẽ kh�ng c� bất cứ định luật n�o về sự sinh sản. [Người ta sẽ c� thể dệt chiếu (kaṭa) bằng sợi b�ng (tantu)].

(luận chủ) Kh�ng phải như vậy. Vẫn c� thể sinh từ dị loại nhưng theo những nguy�n tắc kh�c; cũng giống như sự sinh khởi của thanh, của những thứ từ sự nấu ch�n, v.v., [thanh sinh từ sự va chạm v� sự va chạm vốn kh�ng phải l� thanh nhưng kh�ng phải ho�n to�n kh�c với thanh.] V� thế t�c dụng của tất cả c�c sự vật kh�ng phải kh�ng c� t�nh chất nhất định.

(Thắng luận) Dẫn chứng tr�n kh�ng hợp l�. Ch�ng t�i thừa nhận rằng c�i m� ch�ng t�i gọi l� đức ph�p (guṇadharma) hay �thuộc t�nh� (như thanh, v.v.,) c� thể sinh ra từ một vật tương tợ hoặc kh�c biệt (saṃyoga); nhưng đối với thực ph�p (dravyadharma) hay �thực chất� th� kh�ng thể như vậy bởi v� n� lu�n lu�n sinh ra từ một vật tương tợ. Ch�nh v� thế m� chỉ c� sợi c�y� - chứ kh�ng phải c�c loại sợi c�y kh�c - mới c� thể sinh ra chiếu (kaṭa), v� chỉ c� loại sợi b�ng (tantu) mới c� thể sinh tấm vải b�ng (paṭa).

(Luận chủ) Tỷ dụ tr�n đ�y kh�ng chứng minh được điều g� cả bởi v� kh�ng thể đứng vững. C�c �ng n�i rằng mọi vật chỉ sinh ra từ một vật tương tợ, giống như trường hợp chiếc chiếu chỉ sinh ra từ sợi c�y vīraṇa; tuy nhi�n chiếc chiếu ch�nh l� những sợi c�y vīraṇa đ� được sắp xếp theo một c�ch n�o đ� v� được gọi t�n l� �chiếu� v� tấm vải cũng chỉ l� một t�n gọi kh�c của những sợi b�ng được sắp xếp theo một c�ch n�o đ�; giống như trường hợp một đ�n kiến cũng chỉ l� những con kiến.

(Thắng luận) L�m thế n�o x�c định được tấm vải kh�ng phải l� một vật kh�c với sợi vải?

(Luận chủ) Khi căn (của sự nh�n thấy hay sự x�c chạm) tiếp x�c với một sợi vải th� cả tấm vải kh�ng được tri nhận; nếu tấm vải hiện hữu, tức được tạo th�nh bởi mỗi sợi v�i, th� tại sao lại kh�ng được tri nhận? Nếu c�c �ng trả lời rằng to�n bộ tấm vải kh�ng hiện hữu trong một sợi vải (akṛtsnavṛtti) th� phải nh�n nhận rằng tấm vải chỉ một tập hợp c�c th�nh phần của n� v� mỗi th�nh phần n�y đều được tạo th�nh bởi một sợi vải; bởi v� l�m thế n�o c�c �ng c� thể lập luận được c�c th�nh phần của tấm vải kh�c với những sợi vải? Nếu c�c �ng trả lời to�n bộ tấm thực sự hiện hữu trong từng sợi vải nhưng sở dĩ người ta kh�ng thể tri nhận ch�ng trong từng sợi vải l� v� sự tri nhận n�y cần phải c� sự tiếp cận giữa căn v� tấm vải theo một c�ch n�o đ� để c� thể tri nhận v� số phần tử tạo th�nh tấm vải, th� như vậy chỉ c� thể nh�n thấy tua vải chứ kh�ng phải tấm vải. Nếu c�c �ng trả lời sở dĩ kh�ng nh�n thấy tấm vải khi nh�n v�o tua vải l� v� l�c đ� c�c th�nh phần ở giữa, v.v., kh�ng tiếp x�c với căn; th� điều n�y c� nghĩa l� c�c �ng đ� thừa nhận người ta sẽ kh�ng bao giờ nh�n thấy tấm vải bởi v� c�c th�nh phần ở giữa v� hai đầu - vốn được xem như c�c th�nh phần tạo n�n tấm vải - đ� kh�ng được tri nhận c�ng l�c. Nếu c�c �ng n�i rằng c�c th�nh phần n�y (chư phần) được lần lượt tri nhận tức c�c �ng đ� tự nhận rằng kh�ng thể tri nhận to�n bộ tấm vải (hữu phần y) v� � tưởng về tấm vải hoặc chiếc chiếu chỉ l� những � tưởng về c�c th�nh phần của tấm vải hoặc chiếc chiếu. Trường hợp n�y cũng giống như � tưởng c� một v�ng lửa thật sự hiện hữu khi nh�n thấy chuyển động quay tr�n của một que củi đang ch�y dở. Hơn nữa, tấm vải kh�ng thể l� một vật n�o kh�c với những sợi vải bởi v� nếu tấm vải kh�c với sợi vải th� trong trường hợp c� những sợi vải kh�c m�u, kh�c chất, kh�c c�ch dệt, người ta sẽ kh�ng thể n�o n�i rằng tấm vải c� m�u n�y, c� loại chất n�y, được dệt theo kiểu như thế n�y, v.v.. Trong trường hợp n�y, nếu c�c �ng n�i rằng tấm vải vẫn c� kh�c m�u tức c�c �ng đ� tự thừa nhận một vật c� thể sinh ra một vật kh�c loại; v� lại, giả sử như tấm vải chỉ được nhuộm m�u một mặt th� khi nh�n v�o mặt n�y người ta sẽ kh�ng thấy được tấm vải, hoặc nh�n thấy được tấm vải nhưng l� tấm vải nhuộm m�u. Tuy nhi�n c�c �ng cũng c� thể bạo gan n�i rằng tấm vải, v� được l�m th�nh bởi những sợi vải, được diệt theo c�c đường kh�c nhau, cho n�n tấm vải vẫn c� c�ch dệt kh�c nhau th� như vậy tấm vải sẽ kh�ng c�n l� một thực thể bởi v� tự th�n n� qu� kh�c nhau. H�y qu�n s�t th�m trường hợp của một thực thể kh�c (avayavin) l� tia s�ng của một ngọn lửa (agniprabhā): Khả năng ph�t nhiệt v� �nh s�ng của n� biến đổi li�n tục từ đầu đến cuối v� người ta sẽ kh�ng thể nhận ra m�u sắc cũng như c�c t�nh chất c� thể x�c chạm của n�.

[(Thắng luận) Tuy nhi�n nếu to�n bộ tấm vải kh�ng kh�c với c�c th�nh phần của n�, v� nếu c�c cực vi - vốn kh�ng được c�c căn tri nhận - kh�ng thể tạo ra (ārambh) một th� quả để cho c�c căn c� thể tri nhận (aindriyaka), tức một th� quả kh�c với cực vi, th� thế giới n�y kh�ng thể nh�n thấy được; nhưng trong khi đ� người ta vẫn nh�n thấy con b�.]

(Luận chủ) Theo ch�ng t�i, c�c cực vi chu d� kh�ng thể tri nhận được nhưng khi hội tụ với nhau th� lại c� thể tri nhận được. Trường hợp n�y cũng giống như thắng luận từng cho rằng c�c cực vi nếu hội tụ lại th� c� khả năng tạo th�nh c�c th� quả; cũng giống như c�c yếu tố của nh�n thức c� thể tập hợp lại để tạo ra thức; v� cũng giống như người đau mắt chỉ c� thể nh�n thấy c�c lọn t�c chứ kh�ng thể nh�n thấy từng sợi t�c.

[Tr�n đ�y luận chủ đ� b�c bỏ xong quan niệm to�n phần kh�c với th�nh phần v� thực chất kh�c với thuộc t�nh].

(Luận chủ) Cực vi (paramāṇu) ch�nh l� m�u sắc (rūpa), v.v.; v� thế khi thế giới hoại diệt th� cực vi chắc chắn cũng hoại diệt.

(Thắng luận) Cực vi l� một thực ph�p (dravya); m� đ� l� thực ph�p th� kh�c với m�u sắc, v.v., (đức ph�p); v� thế m�u sắc c� thể diệt nhưng cực vi kh�ng diệt.

(Luận chủ) Sự kh�c biệt giữa sự vật v� c�c thuộc t�nh th� kh�ng thể n�o chấp nhận được bởi v� người ta kh�ng ph�n chia �đ�y l� đất, nước, lửa; v� đ�y l� thuộc t�nh của đất, tức m�u sắc của đất, m�i vị của đất, v.v.� Trong khi đ� c�c �ng lại khẳng định rằng một thực ph�p như đất, v.v., c� thể được mắt, v.v., tri nhận. [Như vậy c�c �ng kh�ng thể n�i rằng người ta kh�ng tri nhận được đất bởi v� n� l� loại kh�ng thể tri nhận.] Hơn nữa khi đốt ch�y len, b�ng, cao thuốc phiện, hương trầm, người ta kh�ng c�n � tưởng về len, b�ng, v.v., khi nh�n v�o tro t�n của ch�ng; v� thế � tưởng n�y kh�ng duy�n một thực ph�p c� c�c thuộc t�nh l� m�u sắc, v.v., m� chỉ duy�n c�c thuộc t�nh l� m�u sắc, m�i vị, v.v.. Nếu c�c �ng cho rằng đ� l� sự kh�c nhau giữa một chiếc b�nh đất chưa nung trước đ� v� sau khi đ� nung th� ch�ng t�i n�i rằng l�c n�o n� cũng chỉ l� chiếc b�nh như trước; cho d� chiếc b�nh kh�c với m�u sắc th� n� vẫn l� chiếc b�nh trước đ�y mặc d� m�u sắc đ� thay đổi. Thế nhưng trong thực tế nếu ch�ng ta c� thể nhận ra chiếc b�nh chưa nung ở trong chiếc b�nh đ� nung th� đ� ch�nh v� h�nh dạng của n� vẫn c�n tương tợ, cũng giống như khi nhận ra một đ�n kiến. Thật vậy, ai c� thể nhận ra chiếc b�nh nếu kh�ng nh�n thấy những t�nh chất đ� được quan s�t trước đ�.

Ch�ng ta h�y chấm dứt ở đ�y sự b�n c�i về những chủ trương ấu trĩ n�y.

(Hỏi) Giới hạn cao nhất của sự hủy diệt n�y (saṃvartanī) l� g�?

(Đ�p) Tầng thiền thứ hai l� giới hạn cao nhất (sīmā) của sự hủy diệt do hỏa tai g�y ra; v� tất cả những g� ở b�n dưới đều bị đốt ch�y. Tầng thiền thứ ba l� giới hạn cuối c�ng của sự hủy diệt do thủy tai; v� tất cả những g� ở b�n dưới đều bị tan r� v� ph�n hủy. Tầng thiền thứ tư l� giới hạn cao nhất của sự hủy diệt do phong tai; v� tất cả những g� ở b�n dưới đều bị ph�n hủy hoặc ph�n t�n. Những g� c�n lại sau c�c sự hủy diệt n�y được gọi l� �c�i đầu của sự hủy diệt� (tai đỉnh).�

Như vậy tầng thiền thứ nhất hủy diệt l� v� lửa; thật vậy c�c lậu hoặc (apakṣāla) của tầng thiền thứ nhất ch�nh l� tầm tứ (vitarkavicāra); ch�ng đốt ch�y t�m cũng tương tợ như lửa. Tầng thiền thứ hai hủy diệt l� v� nước; thật vậy, ở đ�y hỷ thọ ch�nh l� lậu hoặc; lậu hoặc n�y khi tương ưng với khinh an (praśrabdhi) th� l�m cho th�n thể mềm nhảo, cũng tương tợ như nước. V� thế Kinh (Madhyama, 58) dạy rằng khổ thọ (duḥkhendriya, khổ căn) bị diệt l� do đoạn trừ được t�nh chất th� trọng của th�n. Tầng thiền thứ ba hủy diệt l� v� gi� bởi v� c�c lậu hoặc thuộc về sự chuyển động của hơi thở (động tức) (āśvāsa, praśavāsa) đều l� gi�.�

C�c lậu hoặc thuộc về b�n ngo�i (bāhya) của một tầng thiền (tức l� c�c loại tai hoạn hủy diệt một c�i trời của thiền định) c� c�ng thứ tự với những lậu hoặc thuộc về b�n trong (ādhyātmika) đ� t�c động đến những người nhập v�o tầng thiền n�y.

(Hỏi) Tại sao kh�ng c� sự hủy diệt do địa đại g�y ra giống như hỏa đại, v.v.?

(Đ�p) C�i được gọi l� kh� thế gian ch�nh l� đất v� thế kh� thế gian c� thể tương vi với lửa, nước v� gi� nhưng kh�ng tương vi với đất.

Tầng thiền thứ tư kh�ng chịu sự hủy diệt bởi v� n� vốn bất động (ani�jana). Phật đ� từng n�i rằng tầng thiền n�y v� kh�ng c� c�c lậu hoặc b�n trong (ādhyātmikāpakṣātarahita) n�n kh�ng bị lay động (ānejya). C�c lậu hoặc b�n ngo�i v� thế cũng kh�ng t�c động đến tầng thiền n�y v� kết quả l� n� kh�ng chịu sự hủy hoại.

C� luận sư cho rằng sự kh�ng hủy hoại của tầng thiền thứ tư l� nhờ năng lực của ch�ng sinh Tịnh cư thi�n cư tr� ở tầng thiền n�y. Ch�ng thi�n n�y kh�ng c� khả năng nhập V� sắc giới v� cũng kh�ng thể đi đến những nơi kh�c [ở một địa thấp hơn].

Tuy nhi�n, kh� thế gian thuộc tầng thiền thứ tư kh�ng thường hằng v� thế kh�ng tạo th�nh một �địa�; cũng giống như c�c ng�i sao; tầng thiền n�y được chia th�nh nhiều nơi cư tr� kh�c nhau; c�c cung điện kh�c nhau l�m chỗ ở cho ch�ng thi�n đều sinh khởi v� hủy diệt c�ng với ch�ng thi�n n�y.

(Hỏi) Ba sự hủy hoại n�y xảy ra theo thứ tự n�o?

(Đ�p) Mỗi loạt hỏa tai xảy ra đều bao gồm bảy lần hủy hoại nối tiếp nhau. Cứ sau một loạt hỏa tai lại xảy ra một lần thủy tai. Sau loạt thứ t�m (tức loạt cuối c�ng) của hỏa tai l� lần hủy hoại độc nhất của phong tai. Những phần n�o của kh� thế gian c�n tồn tại được l� nhờ c� sự tồn tại của chư thi�n t�i sinh ở đ� nhờ lực của thiền định. Như vậy c� tất cả năm mươi s�u lần hủy hoại do hỏa tai g�y ra, bảy lần do thủy tai, một lần do phong tai; điều n�y chứng minh Thi thiết t�c luận đ� ch�nh x�c khi n�i rằng chư thi�n ở c�i Biến tịnh cư (Śubhakṛtsṇas) sống đến s�u mươi tư kiếp.

�

� �� H�́t Chương 3b ����

��̀U TRANG | C1 | C2a | C2b | C3a | C3b | C4a | C4b | C5 | C6 | C7 | C8 | C9

�

�

�

[ TRANG CHỦ |�KINH ĐI�̉N�|�ĐẠI TẠNG KINH | TH�̀N CHÚ | HÌNH ẢNH�|�LI�N LẠC�]