�

佛山* Buddha Mountain * Ph�̣t Sơn

Calgary Alberta Canada

[中文|�ENGLISH]

[ TRANG CHỦ |�KINH ĐI�̉N�|�ĐẠI TẠNG KINH | TH�̀N CHÚ | HÌNH ẢNH�|�LI�N LẠC�]

LUẬN C�U-X�
Nguy�n t�c Phạn ngữ Abhidharmakośa của Thế Th�n
H�n dịch Huyền Trang

Việt dịch: Đạo Sinh

--o0o--

Chương. 3a : Ph�n biệt giới

Phần 8

Trước đ�y đ� giải th�ch c�c loại t�m kh�c nhau sinh khởi trong ba giới; như vậy ba giới n�y l� g�? V� mỗi giới c� bao nhi�u xứ?
�
��������� 地獄傍生鬼　　人及六欲天

名欲界二十　　由地獄洲異

此上十七處　　名色界於中

三靜慮各三　　第四靜慮八

無色界無處　　由生有四種

依同分及命　　令心等相續.

[Địa ngục, b�ng sinh, quỷ,�

Người, v� s�u c�i trời�

L� hai mươi xứ của Dục giới

V� địa ngục v� c�c ch�u kh�c nhau

B�n tr�n Dục giới l� mười bảy xứ

Của sắc Sắc giới trong đ�

Mỗi ba tĩnh lự đều c� ba xứ,

Tĩnh lự thứ tư c� t�m xứ.

V� sắc giới kh�ng c� xứ;

Nhưng do sinh n�n c� bốn loại;

Nương v�o đồng phần v� mạng căn,

N�n t�m, v.v., được tương tục.]

Luận: Dục giới c� tất cả bốn nẻo (th�, gati) l� địa ngục, b�ng sinh, quỷ (preta), người v� một phần thi�n th� l� s�u c�i trời Tứ đại vương ch�ng thi�n (Cātumahārājika), Tam thập tam thi�n (trāyastriṃśa), Dạ ma thi�n (Yāma), Đỗ sử đa thi�n (Tuṣita), Nhạo biến h�a thi�n (Niramāṇrati), Tha h�a tự tại thi�n (Paraṇirmitavaśavartin); cộng th�m thế giới vật chất (kh� thế gian, bhājanaloka) chứ đựng c�c ch�ng sinh n�y.

(hỏi) Dục giới c� bao nhi�u xứ?

(Đ�p) Hai mươi xứ. T�m địa ngục l� Đẳng hoạt (Saṃjīva), Hắc th�nh (Kālasūtra), Ch�ng hợp (Saṃghāta), H�o khiếu (Raurava), Đại khiếu (Mahāraurava), Vi�m nhiệt (Tapana), Đại nhiệt (Pratāpana), V� gi�n (Avīci). Bốn ch�u l� Nam thiện bộ ch�u (Jambudvīpa), Đ�ng thắng th�n ch�u (Pūrvavideha), T�y ngưu h�a ch�u (Avaragodānīya), Bắc c�u lư ch�u (Uttarakuru). S�u c�i trời như đ� n�i ở tr�n cộng th�m ngạ quỷ v� b�ng sinh. Như vậy từ địa ngục V� gi�n cho đến Tha h�a tự tại thi�n c� tất cả hai mươi xứ, c�ng với thế giới m� một phần thấp hơn của n� l� Phong lu�n, đều thuộc về Dục giới.

B�n tr�n Dục giới l� mười bảy xứ của Sắc giới.

Mỗi tầng thiền đều c� ba xứ, ngoại trừ tầng thiền thứ tư.

Tầng thiền thứ nhất gồm Phạm ch�ng thi�n (Brahmakāyika), Phạm phụ thi�n (Brahmapurohita), Đại phạm thi�n (Mahābrahman).

Tầng thiền thứ hai gồm Thiểu quang thi�n (Parīttaābha), V� lượng quang thi�n (Apramāṇābha), Tịch quang tịnh thi�n (Ābhāsvara).

Tầng thiền thứ ba gồm Thiểu tịnh thi�n (Parīttaśubha), V� lượng tịnh thi�n (Apramāṇaśubha), Biến tịnh thi�n (Śubhakṛtsna).

Tầng thiền thứ tư gồm t�m xứ l� V� v�n thi�n (Anabhraka), Phước sinh thi�n (Puṇyaprasava), Quảng quả thi�n (Bṛhatphala), V� phiền thi�n (Avṛha), V� nhiệt thi�n (Atapa), Thiện hiện thi�n (Sudṛśa), Thiện kiến thi�n (Sudarśana), Sắc cứu c�nh thi�n (Akaniṣṭha). Tất cả mười bảy xứ tr�n đều thuộc Sắc giới.

C�c luận sư ở Ca-thấp-di-la đều n�i rằng đều n�i rằng Sắc giới chỉ c� mười s�u xứ. Họ cho rằng ở Phạm Phụ thi�n c� một đ�i cao gọi l� Đại phạm thi�n; đ� l� nơi cư ngụ của vị chủ tể, giống như một t�a th�p chứ kh�ng phải l� một xứ (địa, bhūmi) ri�ng.

Ở V� sắc giới kh�ng c� xứ bởi v� c�c ph�p v� sắc kh�ng chiếm chỗ trong kh�ng gian. C�c sắc ph�p khi đ� ở qu� khứ v� vị lai đều l� v� biểu sắc (avij�apti) v� c�c ph�p v� sắc th� kh�ng c� phương sở (adeśastha). Tuy nhi�n V� sắc giới vẫn c� bốn xứ t�y theo c�c c�ch thế tồn tại kh�c nhau (dị thục sinh sai biệt). Đ� l� Kh�ng v� bi�n xứ (Ākāśānantyāyatana), Thức v� bi�n xứ (Vij�ānānantyāyatana), V� sở hữu xứ (Ākimcanyāyatana), Phi tưởng phi phi tưởng xứ (Naivasaṃj�ānāsaṃj�ānāyatana; hữu đảnh, Bhavāgra) tạo th�nh V� sắc giới. Khi n�i �tồn tại� l� h�m � sự hiện khởi của c�c uẩn trong một đời sống mới nhờ c� nghiệp; nhưng kh�ng phải v� loại nghiệp n�y m� ch�ng sinh c� c�c xứ cao thấp kh�c nhau. Sự cao thấp n�y kh�ng bao h�m sự kh�c nhau về c�c tầng bậc (địa). Khi một ch�ng sinh - đắc được loại định c� khả năng sinh khởi một đời sống ở V� sắc giới - bị mạng chung ở một nơi n�o đ� th� cũng ch�nh ở nơi n�y l� điểm bắt đầu của loại đời sống n�i tr�n; v� khi đời sống n�y chấm dứt th� cũng ch�nh ở nơi n�y sẽ h�nh th�nh một th�n trung ấm đi đầu thai [ở Dục giới hoặc Sắc giới].

(Hỏi) Chuỗi tương tục c�c t�m v� t�m sở của ch�ng sinh c� sắc th�n phải nương tựa v�o sắc (rūpa), v.v., mới c� thể tồn tại; như vậy chuỗi tương tục c�c t�m v� t�m sở của ch�ng sinh ở V� sắc giới phải lấy c�i g� l�m nơi nương tựa?

(Đ�p) Theo c�c luận sư Đối ph�p (Ābhidhārmika), chuỗi tương tục của c�c t�m, t�m sở ch�ng sinh V� sắc giới nương v�o hai ph�p kh�ng tương ưng với t�m l� ch�ng đồng phần (nikayasabhāgatā) v� mạng căn (jivitendriya) để tồn tại.

Chuỗi tương tục c�c t�m v� t�m sở của ch�ng sinh c� sắc th�n kh�ng nương tựa v�o hai ph�p n�y bởi v� chuỗi tương tục n�y vốn yếu liệt; trong khi chuỗi tương tục của t�m, t�m sở ch�ng sinh V� sắc giới lại c� đủ năng lực cần thiết v� xuất ph�t từ loại định m� ở đ� loại tưởng về sắc đ� bị trừ đoạn.

(Vấn nạn) Tuy nhi�n ch�ng đồng phần v� mạng căn của ch�ng sinh c� sắc th�n lại nương v�o sắc; như vậy đối với ch�ng sinh kh�ng c� sắc th�n th� ch�ng đồng phần v� mạng căn sẽ nương v�o c�i g�?

(Giải th�ch) Ch�ng nương tựa v�o nhau. Ở ch�ng sinh c� sắc th�n, ch�ng đồng phần v� mạng căn kh�ng c� đủ lực cần thiết để nương v�o nhau; tuy nhi�n ở ch�ng sinh kh�ng c� sắc th�n th� ch�ng đồng phần v� mạng căn lại c� đủ lực n�y v� ch�ng xuất ph�t từ thắng định.

(Kinh bộ) Chuỗi tương tục của c�c t�m v� t�m sở ở ch�ng sinh kh�ng c� sắc th�n, kh�ng c� loại sở y nằm ở ngo�i. Chuỗi tương tục n�y đ� đủ mạnh v� c� thể kh�ng cần đến sở y. V� thế c� thể n�i rằng t�m nương v�o t�m sở v� t�m sở nương v�o t�m cũng giống như khi n�i ch�ng đồng phần v� mạng căn nương tựa v�o nhau.

Chuỗi tương tục c�c t�m của ch�ng sinh khi t�i sinh được dẫn khởi bởi một nh�n (phiền n�o nghiệp, karma-kleśa) nếu đ�y l� loại nh�n chưa xả ly sắc ph�p (sắc tham, rūparāga) th� t�m sở sinh ra c�ng với sắc v� l�c đ� chuỗi tương tục c�c t�m sẽ nương tựa v�o sắc; nếu l� loại nh�n đ� xả ly sắc tham - như trong trường hợp c� định l�m nh�n dẫn khởi một đời sống ở V� sắc giới - th� t�m sở sinh v� tồn tại m� kh�ng cần c� sắc.

(Hỏi) Tại sao gọi c�c giới n�y l� dục, sắc v� v� sắc?

(Đ�p) Giới (dhātu) l� khả năng tr� giữ (dadhāti) tự tướng (svalakṣaṇa) v.v.,; hoặc giới c�n c� nghĩa l� chủng tộc (gotra) như đ� n�i trước đ�y.

Dục giới l� �giới thuộc về (tương ưng với, saṃprayukta) dục�. V� loại bỏ c�c từ nằm ở giữa n�n mới c� t�n gọi n�y; cũng giống như khi n�i �v�ng kim cương� (vajravālaka), tức l� �v�ng được trang sức bằng kim cương (vajreṇa saṃprayukta �ngulīyakaḥ) hoặc �thuốc nước hồ ti�u� (maricapānaka) tức l� một loại �thuốc uống c� trộn hồ ti�u�.

Đối với Sắc giới cũng vậy, tức Sắc giới l� giới thuộc về sắc.

Khi n�i �V� sắc giới� (arūpa) l� h�m � sự kh�ng hiện hữu của sắc (ārūpa). Hoặc sắc (rūpa) c� nghĩa l� �c� t�nh chất biến ngại (rūpaṇa), thị hiện (bādhanā)�; v� v� sắc c� nghĩa l� �kh�ng c� sắc (arūpa)�, tức kh�ng c� c�c t�nh chất n�y, hoặc đ� l� �sự kh�ng hiện hữu của sắc (ārūpa)�, tức sự kh�ng hiện hữu của c�c t�nh chất n�y (tadbhāva [:arūpabhāva] ārūpyam). Như vậy V� sắc giới (ārūpyadhātu) l� giới tương ưng với sự kh�ng hiện hữu của sắc (ārūpa).

Hoặc Dục giới, Sắc giới v� V� sắc giới l� c�c từ gh�p, trong đ� từ đi trước l� sở thuộc c�ch; tức Dục giới l� giới của dục (kāma), Sắc giới l� giới của sắc (rūpa), v� V� sắc giới l� giới của v� sắc (ārūpa).

(Hỏi) Ở đ�y dục (kāma) c� nghĩa l� g�?

(Đ�p) Đ� l� sự ham muốn đối với loại đồ ăn ở dạng từng miếng rời (đoạn thực, kavaḍīkārāhāra) v� đối với d�m dục. [Dục (kāma) kh�ng c� nghĩa l� đối tượng (cảnh) của sự tham muốn như đ� từng m� tả ch�nh x�c qua từ ngữ kāmaguṇa, m� chỉ c� nghĩa l� �sự tham muốn� (kāmyata aneneti kāmaḥ)]. Điều n�y được chứng minh qua b�i tụng sau:

T�n giả x�-lợi-tử (Śāriputra) n�i với ngoại đạo (Ājīvaka): �những điều tốt đẹp (diệu cảnh) của thế giới n�y kh�ng phải l� dục (kāma) m� dục chỉ l� sự ham muốn do ph�n biệt tạo ra ở con người; kh�ng can hệ g� đến c�c sự vật của thế gian: Bậc tr� đ� đoạn trừ sự mong muốn đối với ch�ng. Ngoại đạo trả lời: �nếu những điều tốt đẹp của thế giới n�y kh�ng phải l� dục, nếu dục chỉ l� sự tham muốn do ph�n biệt tạo ra th� một vị Tỷ-khưu cũng sẽ l� một người �thọ dục� khi khởi c�c ph�n biệt bất thiện�. X�-lợi-tử trả lời: Nếu c�c điều tốt đẹp của thế giới n�y l� dục, nếu dục kh�ng phải l� sự tham muốn do ph�n biệt của con người tạo ra, th� thầy của c�c �ng cũng sẽ l� người �thọ dục� khi qu�n s�t c�c sự vật của thế giới n�y. (Saṃyukta, 28, 3)

(Hỏi) C� thể xem tất cả c�c ph�p hiện h�nh trong c�c thế giới n�y l� c�c ph�p hệ thuộc (pratiaṃyukta, āpta, patita) c�c giới n�y kh�ng?

(Đ�p) Kh�ng phải. Chỉ những ph�p n�o trong đ� c� l�ng tham (rāga) nương v�o một trong ba giới để tăng trưởng (tức l�ng tham dục, tham sắc, tham v� sắc) th� mới thuộc về ba giới.

(Hỏi) Ph�p n�o được gọi l� tham dục thuộc về Dục giới?�

(Đ�p) Đ� l� loại tham dục tăng trưởng nhờ nương v�o c�c ph�p thuộc Dục giới.

(Vấn nạn) N�i như vậy cũng giống như trường hợp hỏi v� trả lời về sợi d�y buộc ngựa: �Sợi d�y buộc ngựa n�y thuộc về ai? - thuộc về người chủ ngựa. Con ngựa n�y thuộc về ai? - thuộc về người chủ sợi d�y.� C�ch trả lời như thế chẳng cho ch�ng t�i biết được điều g� cả.

(Giải th�ch) Kh�ng giống như vậy. Trước đ�y đ� c� liệt k� c�c xứ tạo th�nh Dục giới; v� thế khi n�i �tham dục thuộc về Dục giới� l� c� � chỉ cho loại tham dục của người chưa l�a bỏ c�c xứ n�y, chưa xả ly tham dục đối với c�c ph�p của c�c xứ n�y. Đối với hai giới c�n lại cũng như thế. Hoặc khi n�i �tham dục thuộc về Dục giới� c� nghĩa l� tham dục của loại ch�ng sinh kh�ng c� định t�m (samāhita); �tham dục thuộc về Sắc giới, vdg� l� loại tham dục c� li�n quan đến bốn tầng thiền, c�c định c� t�n l� v� sắc.

(Vấn nạn) Loại h�a t�m tạo ra c�c sự vật thuộc về Dục giới vốn l� quả của thiền định; v� thế loại t�m n�y chỉ sinh khởi ở ch�ng sinh đ� l�a bỏ Dục giới. Như vậy l�m sao c� thể n�i rằng h�a t�m n�y hệ thuộc Dục giới? T�m n�y thực sự kh�ng sinh khởi ở ch�ng sinh chưa xả ly Dục giới, v� khi m� t�m n�y chỉ sinh khởi ở những ch�ng sinh đ� xả ly Dục giới th� đối với họ t�m n�y kh�ng thể l� đối tượng của l�ng tham dục của những người hệ thuộc Dục giới nếu t�m n�y thuộc về Dục giới (Kāmavacaratva) m� kh�ng cần phải c� l�ng tham dục của những người thuộc về Dục giới (kāmarāgeṇa vinā) th� điều n�y thật kh� hiểu v� c�n tr�i ngược với định nghĩa về tam giới của c�c �ng.

H�a t�m n�y thuộc về Dục giới bởi v� ch�nh loại tham dục thuộc về ch�ng sinh Dục giới đ� sinh khởi ở người nghe n�i về h�a t�m n�y, cũng như đối với người n�i lại rằng trước đ�y m�nh đ� từng đắc loại t�m n�y, hoặc đối với người nh�n thấy được c�c sự vật m� h�a t�m n�y tạo ra. Hoặc cũng bởi v� h�a t�m n�y c� tạo ra c�c hương vị; trong khi một t�m thuộc về Sắc giới th� kh�ng thể tạo ra c�c hương vị bởi v� ch�ng sinh ở Sắc giới t�ch rời nhau.

(Hỏi) C� phải chỉ c� độc nhất ba giới n�y kh�ng?

(Đ�p) Ba giới n�y c� số lượng kh�ng c�ng tận, cũng giống như hư kh�ng. Cho d� kh�ng c� sinh khởi bất kỳ ch�ng sinh mới lạ n�o đi nữa, cho d� c� v� số đức phật h�a độ, v� số hữu t�nh v� gi�p họ chứng đắc được Niết-b�n đi nữa th� ch�ng sinh ở trong v� số thế giới cũng vẫn kh�ng bao giờ c�ng tận.

(Hỏi) Ba giới được b�i tr� như thế n�o?

(Đ�p) B�i tr� theo chiều ngang, như kinh (Saṃyukta, 34, 7) c�: �giống như khi trời đổ tuyết, c� c�c hạt lớn như gọng xe, từ kh�ng trung li�n tục tr�t xuống kh�ng ngừng; th� ở ph�a đ�ng, c�c thế giới khi th�nh khi hoại cũng li�n tục kh�ng ngừng nghỉ như vậy; về ph�a nam, ph�a t�y v� ph�a bắc cũng như thế.� Tuy nhi�n kinh kh�ng n�i đến ph�a tr�n v� ph�a dưới.

C� luận sư (Dharmagupta? Sthiramati?) cho rằng vẫn c� c�c thế giới chồng chất l�n ph�a tr�n v� xuống ph�a dưới bởi v� c� c�c kinh kh�c (Saṃyukta, 17, 11; Madhyama, 11, 5) n�i rằng thế giới d�n trải khắp cả mười phương. V� thế vẫn c� một c�i Dục giới ở b�n tr�n Sắc cứu c�nh thi�n (Akaniṣṭha) v� một c�i Sắc cứu c�nh thi�n ở b�n dưới Dục giới.

Người n�o đ� xả ly một c�i Dục giới th� cũng xả ly c�c c�i Dục giới của tất cả thế giới. Đối với hai loại giới kia cũng vậy.

Người n�o khởi được th�ng tuệ (abhij�ā) nhờ nương v�o tầng thiền thứ nhất th� năng lực thần th�ng ph�t khởi được n�y chỉ c� thể l�n đến Phạm thế (Brahmaloka) của thế giới nơi đ� ph�t khởi loại thần th�ng n�y chứ kh�ng thể đến được thế giới kh�c.�

Tr�n đ�y đ� giải th�ch c�c giới; tiếp theo l� phần n�i về năm th�.
�
��������� 於中地獄等　　自名說五趣

唯無覆無記　　有情非中有.

[Trong đ� t�n gọi của địa ngục v.v.

Ch�nh l� t�n gọi của năm th�

Ch�ng chỉ c� t�nh v� ph� v� k�

Chỉ c� hữu t�nh chứ kh�ng c� trung hữu.]
�
�Luận: Trong ba giới c� năm th� (gati) l� ch�ng sinh ở địa ngục, b�ng sinh, quỷ, người v� trời. Ở Dục giới c� bốn loại đầu v� một phần của thi�n th�; ở hai giới c�n lại chỉ c� một phần của thi�n th�.

(Hỏi) Tụng văn n�i rằng c� năm th� ở trong ba giới; vậy th� c� phải c� một phần của giới kh�ng nằm trong c�c th� kh�ng?

(Đ�p) Phải. Đ� l� thiện, nhiễm, kh� thế gian, trung hữu. Tuy ch�ng được bao h�m trong c�c giới nhưng kh�ng thuộc về năm th�.

Năm th� đều thuộc t�nh v� ph� v� k� bởi v� l� quả của nh�n dị thục. Nếu kh�ng phải như vậy th� c�c th� sẽ bị tạp loạn. [thật vậy, một người c� thể tạo t�c c�c nghiệp chi�u cảm một quả ở địa ngục hoặc một quả ở thi�n th�. Nếu tất cả c�c nghiệp ho�n to�n thuộc về (paryāpanna) c�c th� th� trong c�ng một l�c th� của người n�y cũng sẽ l� th� của địa ngục v� của trời. Một ch�ng sinh sinh ở Dục giới c� đủ c�c phiền n�o (kleśa) của địa (bhūmi) n�y v� cũng c� thể c� đủ c�c ph�p của c�c địa cao hơn.]

C�c th� đều l� hữu t�nh số (sattvākhya) v� thế kh� thế gian kh�ng thuộc về năm th� n�y. Trung hữu cũng kh�ng phải l� một th�.

C� nhiều bộ luận n�i về thể t�nh của c�c th� n�y:

(1)�������������������������������� Thi thiết t�c luận (Praj�āpti): �Bốn loại (yoni) c� đủ năm th�; nhưng năm th� c� đủ bốn loại sinh kh�ng? - Trung hữu kh�ng c� ở năm th�.�

(2)�������������������������������� Ph�p uẩn t�c luận (Dharmaskandha): �Nh�n giới (cakṣurdhātu) l� g�? - Loại sắc vi tế (tịnh sắc) được c�c đại chủng tạo th�nh l� nh�n, nh�n căn, nh�n xứ, nh�n giới ở địa ngục, ở b�ng sinh, ở quỷ, ở ch�ng thi�n, ở người, ở ch�ng sinh sinh từ thiền định, v� ở ch�ng sinh trung hữu.�

(3)�������������������������������� Kinh Thất hữu (Saptabhavasūtra) cũng n�i rằng trung hữu kh�ng c� trong c�c th�: �C� bảy loại hữu (bhava) l� địa ngục, b�ng sinh, quỷ, trời, người, cộng th�m nghiệp hữu (karmabhava) v� trung hữu (antarābhava).� Kinh n�y chỉ r� năm th� c�ng với nh�n của n�, tức nghiệp hay nghiệp hữu, v� phương tiện của ch�ng, tức th�n trung ấm m� một ch�ng sinh nương v�o đ� để đi một th�; đồng thời kinh cũng cho thấy rằng c�c th� t�i sinh v�o đều c� t�nh v� ph� v� k� bởi v� một mặt th� kinh ph�n biệt c�c th� kh�c nhau (như địa ngục, b�ng sinh, v.v.) v� một mặt th� kinh ph�n biệt c�c nh�n kh�c nhau dẫn sinh c�c th� (tức l� c�c nghiệp hữu ph� như thiện, �c).

(4)�������������������������������� Nội dung tr�n đ�y c�n được n�i đến trong một bản kinh được c�c luận sư ở Ca-thấp-di-la tr�ch dẫn như sau (Vibhāṣā, 172, 3): �X�-lợi-tử n�i, n�y Cụ thọ, khi c�c phiền n�o (chư lậu, āsravas) thuộc về địa ngục hiện h�nh th� sẽ tạo t�c v� l�m tăng trưởng c�c nghiệp chi�u cảm quả b�o địa ngục (thuận địa ngục thọ nghiệp). C�c nghiệp thuộc về th�n, ngữ v� � n�y, c�c nghiệp quanh co, đồi bại, nhơ nhớp n�y chi�u cảm c�c quả dị thục l� sắc, thọ, tưởng, h�nh v� c�c thức thuộc về địa ngục. Khi quả dị thục hiện khởi th� c� loại hiện hữu gọi l� ch�ng sinh địa ngục. N�y Cụ thọ, ngo�i năm uẩn n�y ra, kh�ng thể c� sự hiện hữu n�o kh�c của ch�ng sinh địa ngục� [C� nghĩa l� một ch�ng sinh ở địa ngục kh�ng thể tồn tại ngo�i năm uẩn �vốn l� quả dị thục� n�y v� thế phải thuộc t�nh v� ph� v� k�.]

(Hỏi) Nếu như vậy th� l�m thế n�o điều tr�n c� thể ph� hợp với ph�t biểu sau đ�y của Phẩm loại T�c luận (Prakaraṇagrantha, 3, 8): �tất cả c�c loại t�y mi�n (anuśayas) đều nương theo c�c th� m� tăng trưởng (t�y tăng)�.

Ph�t biểu tr�n đ�y nhằm chỉ cho loại t�m đi đầu thai (tục t�m sinh, saṃdhicitta) ở c�c th� (Vibhāṣā, 72, 2) tức loại t�m c� thể c� cả năm bộ phiền n�o được đoạn trừ bởi kiến đạo hoặc tu đạo; v� thế tất cả c�c t�y mi�n mới c� thể nương v�o đ� để tăng trưởng. Giống như khi n�i �ng�i l�ng� nhưng lại c� � chỉ cho �ranh giới của ng�i l�ng�, Phẩm loại T�c luận cũng c� � diễn đạt theo c�ch như vậy.

C� thuyết cho rằng c�c th� cũng thuộc về thiện t�nh v� nhiễm t�nh. Những người n�y n�i rằng luận chứng r�t ra từ kinh Thất hữu kh�ng c� gi� trị. Mặc d� ngo�i năm th� ra, nghiệp hữu đ� được đề cập ri�ng biệt nhưng điều n�y kh�ng chứng minh được l� n� nằm ngo�i c�c th�. Cũng như trường hợp trong số năm trược (kaṣāya), người ta đ� kể ri�ng đến hai loại phiền n�o trược (kleśakaṣāya) v� kiến trược (dṛṣṭikaṣāya) th� như vậy c� thể n�i rằng kiến kh�ng phải l� loại một phiền n�o kh�ng? V� thế nghiệp hữu (karmabhava) vẫn thuộc về c�c th�; nhưng đ� được đề cập ri�ng chỉ v� n� l� nh�n của c�c th�.

(Hữu bộ) Nếu lập luận như thế th� Trung hữu cũng l� một th�.

(Giải th�ch) Kh�ng thể như vậy. Th� (gati) c� nghĩa l� �nơi đến� (sở v�ng, gacchanti tām iti [gatiḥ]); trong khi Trung hữu lại bắt đầu từ nơi chết.

(Hữu bộ) Nếu vậy th� đ�y cũng l� trường hợp của c�c hiện hữu ở V� sắc giới; c� nghĩa l� c�c ch�ng sinh n�y cũng kh�ng thể trở lại c�c th� [ bởi v� đều thọ sinh ở nơi chết].

(Giải th�ch) Sở dĩ trung hữu được gọi t�n như vậy l� v� n� l� trung gian giữa hai th�. Nếu trung hữu cũng l� một th� chứ kh�ng phải trung gian th� n� sẽ kh�ng c� t�n l� trung hữu.

(Hữu bộ) Nếu kh�ng thừa nhận luận chứng r�t ra từ kinh Thất hữu tr�n đ�y th� c�c �ng c� chấp nhận một ph�t biểu của X�-lợi tử kh�ng? X�-lợi-tử đ� n�i rằng khi quả b�o của c�c địa ngục hiện khởi th� l�c đ� c� một ch�ng sinh địa ngục. X�-lợi-tử kh�ng n�i th� của ch�ng sinh ở địa ngục chỉ l� dị thục; như vậy loại th� n�y c� một phần dị thục v� một phần kh�ng phải dị thục. Kinh cũng n�i rằng kh�ng c� một ch�ng sinh địa ngục nằm ngo�i c�c ph�p sắc, v.v., tức c� � b�c bỏ t�nh chất thực hữu của một c� thể chuyển từ th� n�y sang th� kh�c v� cũng kh�ng khẳng định c�c uẩn sắc, v.v., của ch�ng sinh địa ngục chỉ l� quả dị thục.

C�c luận sư Tỳ-b�-sa n�i rằng c�c th� chỉ l� c�c ph�p v� ph� v� k�. Trong số c�c luận sư n�y c� người nghĩ rằng th� l� c�c ph�p dị thục sinh (vipākaja); c� người lại nghĩ rằng th� l� c�c ph�p dị thục v� trưởng dưỡng.

Trong ba giới năm th� n�y c� tất cả bảy thức trụ (vij�ānasthiti) được sắp xếp theo thứ tự.

(Hỏi) Bảy thức trụ n�y l� g�?

Tụng đ�p:
�
��������� 身異及想異　　身異同一想

翻此身想一　　并無色下三

故識住有七　　餘非有損壞.

[Kh�c th�n v� kh�c tưởng

Kh�c th�n nhưng c�ng tưởng

C�ng th�n nhưng kh�c tưởng;

C�ng tưởng v� c�ng th�n;

V� ba tầng dưới của V� sắc giới;

Như vậy c� tất cả bảy thức trụ.

Những chỗ kh�c kh�ng phải v� l�m tổn loại.]
�
�Luận: Kinh (Madhyama, 24, 11) n�i:

(1)�������������������������������� Ch�ng sinh hữu sắc kh�c nhau về th�n v� tưởng, như giữa người v� một phần chư thi�n; đ�y l� thức trụ thứ nhất.

(Hỏi) Một phần chư thi�n n�y l� ai?

(Đ�p) Đ� l� chư thi�n thuộc s�u c�i trời Dục giới v� chư thi�n thuộc tầng thiền thứ nhất (Phạm thế, Brahmaloka) ngoại trừ kiếp sơ khởi (prathamābhinirvṛtta).

C�c ch�ng sinh n�y c� th�n kh�c nhau (th�n dị, nānātvakāya) bởi v� m�u sắc (varṇa), h�nh dung (linga; y phục, trang sức, v.v), tướng mạo (saṃsthāna, chiều d�i, v.v) của họ kh�ng đồng nhất. Họ c� tưởng kh�c nhau (tưởng dị, nānātvasaṃj�in) bởi v� c�c tưởng của họ về khổ, vui, kh�ng khổ kh�ng vui kh�ng đồng nhất.

(2)�������������������������������� Ch�ng sinh hữu sắc kh�c nhau về th�n nhưng giống nhau về tưởng, như ch�ng sinh ở Phạm ch�ng thi�n ở thời kỳ kiếp sơ khởi; đ�y l� thức trụ thứ hai.

Tất cả c�c thuộc kiếp sơ khởi n�y c� tưởng giống nhau bởi v� đều c� chung tưởng về c�ng một nguy�n nh�n duy nhất. Đại phạm khởi tưởng: �tất cả ch�ng sinh n�y đều do ta sinh ra�, v� những người đi theo Đại phạm đều khởi tưởng: �ch�ng ta được Đại phạm sinh ra�. Họ c� th�n kh�c nhau bởi v� một kẻ l� Đại phạm trong khi những kẻ c�n lại đều l� người đi theo cho n�n kh�c nhau về k�ch thước cao to, về th�n thể, ng�n ngữ, y phục v� đồ trang sức.

(Hỏi) Kinh c� n�i ch�ng thi�n n�y nhớ lại rằng: �Ch�ng ta đ� thấy ch�ng sinh n�y trường thọ v� tồn tại trong một thời gian l�u như vậy�,�. �V� khi ch�ng sinh n�y khởi nguyện: �ước g� c�c ch�ng sinh kh�c cũng sinh ra ở đ�y để l�m bạn với ta!� th� tất cả ch�ng ta đều sinh ra để l�m bạn với ch�ng sinh n�y�. Như vậy khi ch�ng sinh n�y nh�n thấy Đại phạm th� họ đang ở đ�u?

(Đ�p) Theo một số luận sư [ dẫn chứng kinh c� n�i rằng Phạm ch�ng t�i sinh v�o c�i Đại phạm sau khi chết ở Cực quang tịnh thi�n] th� ch�ng thi�n n�y nh�n thấy Đại phạm khi họ đang ở c�i Cực quang tịnh thi�n; tuy nhi�n nếu bị thối đọa từ c�i Cực quang tịnh thi�n, vốn l� c�i trời thuộc tầng thiền thứ hai, th� ch�ng thi�n n�y phải bị mất tầng thiền thứ hai vốn rất cần thiết đối với khả năng nhớ lại một kiếp sống trước đ�y ở c�i trời thuộc tầng thiền thứ hai. Hơn nữa, ch�ng tih�n n�y kh�ng thể đắc trở lại tầng thiền thứ hai bởi v� họ bị thối đọa v� loại t� kiến (giới cấm thủ, śīlavrataparāmarśa) đ� xem Đại phạm l� chủ thể tạo t�c: Kh�ng thể n�i rằng loại t� kiến n�y c� thể đi theo tầng thiền thứ hai bởi v� kh�ng bao giờ t� kiến (hoặc bất kỳ một loại phiền n�o n�o) thuộc một địa n�o đ� lại c� thể duy�n một địa thấp hơn.

Theo một luận sư kh�c, ch�ng thi�n n�y nh�n thấy Đại phạm khi họ đang ở trung hữu trước khi sinh v�o c�i trời của Đại phạm. Tuy nhi�n người ta sẽ b�c bỏ trung hữu th� kh�ng thể đ�nh trụ l�u d�i bởi v� kh�ng c� g� c� thể l�m chậm lại sự thọ sinh ở thế giới n�y; v� như vậy l�m thế n�o ch�ng thi�n c� thể n�i được rằng �ch�ng ta đ� thấy ch�ng sinh n�y trường thọ v� tồn tại trong một thời gian l�u d�i như vậy�?�

V� thế ch�nh ở c�i trời của Đại phạm m� ch�ng thi�n n�y đ� hồi tưởng lại qu� khứ của Đại phạm. V�o l�c họ sinh ra th� họ đ� thấy Đại phạm sinh ra trước họ đang tồn tại trong thời gian d�i. Sau khi nh�n thấy, họ khởi tưởng: �ch�ng ta đ� từng nh�n thấy ch�ng sinh n�y ��; v� họ biết được lời nguyện của ch�ng sinh n�y nhờ sự ức niệm về tầng thiền thứ nhất v� họ đ� đạt được lời nguyện n�y nhờ v�o sự kiện họ được sinh ra ở đ�; hoặc v� Đại phạm đ� n�i cho họ biết điều n�y.

(3)�������������������������������� Ch�ng sinh hữu sắc giống nhau về th�n nhưng kh�c nhau về tưởng, như ch�ng sinh ở c�i Cực quang tịnh thi�n (Ābhāsvara); đ�y l� thức trụ thứ ba.

(Hỏi) Ở đ�y khi kinh n�i đến ch�ng thi�n ở c�i cao nhất của tầng thiền thứ hai l� Cực quang tịnh thi�n, tức cũng nhằm chỉ cho hai c�i Thiểu quang thi�n (Parīttābha) v� V� lượng quang thi�n (Apramāṇabha). Nếu kh�ng phải như vậy th� hai c�i n�y sẽ thuộc về loại thức trụ n�o?

(Đ�p) Kh�ng c� sự kh�c nhau về m�u sắc, h�nh dung, tướng mạo cho n�n ch�ng sinh n�y c� th�n giống nhau; nhưng v� c� c�c tưởng về lạc, kh�ng khổ kh�ng lạc cho n�n lại kh�c nhau về tưởng. Theo truyền thuyết (Vibhāṣā, 38, 6) ch�ng sinh n�y khi ch�n gh�t hỷ căn (saumnasya) thuộc căn bản địa - tức l� loại thọ thuộc về tầng thiền thứ hai - th� lại khởi xả căn thuộc cận phần địa (sāmantaka) - tức loại định đầu ti�n c� loại thọ kh�ng khổ kh�ng lạc của tầng thiền n�y; đến khi ch�n gh�t loại thọ thứ hai n�y - tức xả căn thuộc cận phần địa - th� lại khởi hỷ căn thuộc căn bổn địa. Cũng giống như vua khi ch�n gh�t dục lạc (kāmasukha) th� thọ nhận ph�p lạc; đến khi ch�n gh�t ph�p lạc th� lại thọ nhận dục lạc.

(Hỏi) Nếu như vậy th� đối với ch�ng thi�n của tầng thiền thứ ba (tức Biến tịnh thi�n [Śubhakṛtsna], v.v., vốn thuộc về thức trụ thứ tư) lẽ ra cũng phải giống như ch�ng thi�n của tầng thiền thứ hai; thế nhưng ch�ng thi�n thuộc tầng thiền thứ ba lại kh�ng chuyển nhập cận phần địa v� lu�n lu�n c� lạc thọ.

(Đ�p) Biến tịnh thi�n kh�ng ch�n gh�t lạc thọ v� lạc thọ của họ vốn tịch tĩnh (śānta) trong khi hỷ thọ (saumanasya) thuộc Cực quan tịnh thi�n l� nhiễu động t�m v� kh�ng c� t�nh chất tịch tĩnh.

C�c luận sư Kinh bộ cho rằng kinh (Saptasūryavyākaraṇa; Dīrgha, 21, 8; Madhyama, 2, 8) c� n�i: �Những ch�ng sinh vừa mới sinh ra ở Cực quang tịnh thi�n v� chưa hiểu r� luật th�nh hoại của thế gian cho n�n khi thấy hỏa tai thi�u đốt thế gian v� lửa ch�y đến tận cung trời Đại phạm th� họ kinh sợ, buồn rầu v� hoảng hốt m� n�i rằng �mong ngọn lửa n�y đừng l�n đến đ�y�. Nhưng đối với ch�ng sinh đ� sống l�u ng�y ở Cực quang tịnh thi�n th� v� hiểu r� sự th�nh hoại của thế gian cho n�n đ� an ủi c�c ch�ng sinh đang bị kinh sợ m� n�i rằng �n�y bạn đừng sợ! Ngọn lửa trước đ�y từng thi�u tận cung trời Đại phạm đ� dập tắt rồi�. Qua đoạn kinh tr�n, ch�ng ta thấy được ch�ng thi�n của tầng thiền thứ hai kh�c nhau về tưởng như thế n�o: Đối với hỏa tai xảy ra cho c�c c�i trời của tầng thiền thứ hai, ch�ng thi�n c� c�c tưởng �lửa sẽ đến�, �lửa kh�ng đến� hoặc �thật đ�ng sợ�, �kh�ng đ�ng sợ� kh�c nhau. V� thế biết rằng giải th�ch của Tỳ-b�-sa cho rằng do sự thay đổi hỗ tương giữa lạc thọ v� xả thọ n�n c� c�c tưởng kh�c nhau l� kh�ng hợp l�.

(4)�������������������������������� Ch�ng sinh hữu sắc c� th�n v� tưởng giống nhau, như ch�ng sinh ở c�i Biến tịnh thi�n; đ�y l� thức trụ thứ tư.

Họ c� tưởng giống nhau v� chỉ c� lạc thọ.

Ở tầng thiền thứ nhất c� tưởng nhiễm � như nhau v� c�ng tương ưng với giới cấm thủ (śīlavrataparāmarśa); ở tầng thiền thứ hai lại c� tưởng kh�c nhau, tức hai loại tưởng thiện thuộc căn bổn địa v� cận phần địa; ở tầng thiền thứ ba lại c� tưởng giống nhau v� đề sinh từ dị thục.

(5, 6, 7) Ba loại định đầu ti�n thuộc V� sắc giới l� ba thức trụ cuối c�ng như đ� được kinh n�i đến.

(Hỏi) Thức trụ (vij�ānasthiti) l� g�?

(Đ�p) Đ� l� năm uẩn thuộc Dục giới hoặc Sắc giới đối với c�c thức trụ ở đầu; v� bốn uẩn đối với ba thức trụ ở cuối.

(Hỏi) Tại sao số c�n lại kh�ng phải l� thức trụ?

(Đ�p) N�i số c�n lại l� chỉ cho c�c �c xứ (durgati, apāya), tầng thiền thứ tư, v� tầng định thứ tư của V� sắc giới (phi tưởng phi phi tưởng xứ), tức Hữu đảnh (Bhavāgra).

Thức bị l�m tổn hoại ở c�c xứ kể tr�n; tức ở c�c xứ �c c� khổ thọ l�m tổn hoại thức, ở tầng thiền thứ tư th� v� h�nh giả c� thể tu tập V� tưởng định v� vẫn c� v� tưởng l� ph�p tạo th�nh ch�ng sinh V� tưởng (asaṃj�isattva), ở Hữu đảnh th� h�nh giả c� thể tu tập Diệt tận định l� loại định diệt tận thọ v� tưởng; v� thế ở những xứ n�y kh�ng c� thức trụ.

C� c�c giải th�ch kh�c (Vibhāṣā, 137, 9) cho rằng thức trụ l� �nơi m� ch�ng sinh muốn t�m đến, v� khi đ� đến th� kh�ng muốn rời khỏi�. Cả hai � nghĩa n�y đều kh�ng c� đối với c�c xứ �c.

Ở tầng thiền thứ tư th� tất cả ch�ng sinh đang ở đ� đều muốn rời bỏ. Nếu l� dị thục sinh th� muốn nhập v�o v� tưởng định (asaṃj�ikapravivikṣā), nếu l� th�nh giả th� muốn nhập v�o Tịnh cư thi�n (Śuddhāvāsika) [hoặc v�o c�c xứ v� sắc (Ārūpyāyatanas)]; ch�ng sinh ở Tịnh cư thi�n đều muốn chứng đắc tịch diệt (śāntaniodha)]. Ở Hữu đảnh th� c�c họat động của thức đều yếu liệt. V� thế c�c xứ n�y kh�ng thể l�m thức trụ.

Như vậy đ� giải th�ch xong bảy loại thức trụ, nh�n tiện lại n�i th�m về ch�n chỗ ở của hữu t�nh.
�
��������� 應知兼有頂　　及無想有情

是九有情居　　餘非不樂住

[C�ng với hữu đảnh v�

Ch�ng sinh v� tưởng

L�m th�nh ch�n chỗ ở của ch�ng sinh

C�c chỗ kh�c kh�ng phải l� chỗ ở v� ch�ng sinh kh�ng muốn v�o đ�.]
�
�Luận: Bảy thức trụ ở tr�n c�ng với Hữu đảnh v� ch�ng sinh v� tưởng l� ch�n chỗ cư ngụ của hữu t�nh (hữu t�nh cư) bởi v� tất cả hữu t�nh đều mong muốn sống ở những chỗ n�y.

�C�c chỗ kh�c� l� chỉ cho c�c �c xứ. Ch�ng sinh v� bị �c nghiệp la-s�t (rākṣasa) dẫn dắt v�o đ� cho n�n sống ở đ� m� kh�ng thấy vui. Những nơi n�y cũng giống như lao ngục (bandhanasthāna) v� thế kh�ng gọi l� �hữu t�nh cư�. [ở tầng thiền thứ tư, trừ V� tưởng thi�n, c�c xứ c�n lại đều kh�ng phải l� hữu t�nh cư; điều n�y đ� được giải th�ch trong phần n�i về thức trụ.]

Tr�n đ�y kinh đ� n�i rằng c� bảy thức trụ nhưng theo c�c kinh kh�c th� lại c� th�m bốn loại.
�
��������� 四識住當知　　四蘊唯自地

說獨識非住　　有漏四句攝.

[bốn thức trụ l�

Bốn uẩn thuộc tự địa

Chỉ c� thức kh�ng phải l� chỗ trụ của thức.

Tất cả đều hữu lậu; c� bốn trường hợp]
�
�Luận: Kinh (Saṃyutta, iii. 54) n�i c� bốn loại thức trụ l� thức t�y sắc trụ (rūpopagā vij�āsthitiḥ), thức t�y thọ trụ (vedanopagā vij�āsthitiḥ), thức t�y tưởng trụ (saṃj�opagā vij�āsthitiḥ), thức t�y h�nh trụ (saṃskārogā vij�āsthitiḥ).

Thức (vij�āna) c� thể lấy sắc v� c�c uẩn c�n lại của một địa kh�c để l�m sở duy�n; nhưng thức kh�ng thể duy�n c�c ph�p n�y khi bị th�c đẩy bởi lực của �i (tṛṣṇā) v� thế kh�ng thể xem c�c ph�p n�y l� chỗ trụ (sthiti) của thức.

(Hỏi) Tại sao uẩn thức năm (tức l� thức gồm t�m v� c�c t�m sở) kh�ng phải l� chỗ trụ của thức?

(Đ�p) C�c luận sư Tỳ-b�-sa cho rằng một chỗ ở (sở trụ, sthiti) kh�ng phải l� c�i đang ở chỗ đ� (năng trụ, sthātar), cũng giống như nh� vua kh�ng phải l� ngai v�ng. Hơn nữa, khi n�i �thức trụ� l� c� � chỉ cho c�c ph�p m� thức đang �cỡi l�n� ch�ng để điều khiển (thừa ngự, vāhayati, pravartayati), giống như người l�i thuyền v� con thuyền trong khi thức th� kh�ng thể �cỡi l�n� thức để điều khiển thức v� thế thức kh�ng phải l� chỗ trụ của thức.

(Hỏi) Nếu vậy tại sao c� kinh (Saṃyukta, 15, 7; Saṃyutta, ii. 101) n�i: Ở chỗ của loại thức l�m thức ăn (thức thực) c� hỷ v� c� nhiễm�. Nếu ở chỗ của thức c� hỷ v� c� nhiễm th� thức sẽ chiếm ngự v� trụ tại chỗ đ�; hơn nữa c�c �ng c�n n�i rằng năm uẩn (trong đ� c� thức) tạo th�nh bảy thức trụ; vậy th� tại sao kh�ng th�m thức v�o trong số bốn thức trụ?

(Trả lời của Tỳ-b�-sa) Nếu qu�n s�t tiến tr�nh �i nhiễm của thức ở một ch�ng sinh (sinh xứ, upapattyayatana, nikāyasabhāga) vốn được cấu th�nh bởi năm uẩn m� kh�ng ph�n t�ch ri�ng từng uẩn th� l�c đ� c� thể n�i rằng thức l� chỗ trụ của thức; nhưng nếu qu�n s�t ri�ng biệt từng uẩn th� sẽ thấy rằng sắc, thọ, tưởng v� h�nh - vốn l� chỗ dựa của thức, l� c�c ph�p tương ưng v� c�ng khởi với thức - ch�nh l� c�c nguy�n nh�n l�m cho thức bị nhiễm � (saṃkleśa) trong khi thức lại kh�ng phải l� nguy�n nh�n l�m cho thức bị nhiễm � bởi v� hai thức kh�ng thể tồn tại trong c�ng một thời điểm.

Hơn nữa, phật đ� m� tả bốn thức trụ n�y giống như �đồng ruộng� v� c�c thức c� �i đi k�m theo (hữu thủ chư thức) th� giống như �hạt giống�. Đ� l� hạt giống th� kh�ng thể giống như đồng ruộng; cho n�n c� thể thấy rằng c�c ph�p c�ng khởi (sahavartin) với thức chỉ giống như đồng ruộng đối với thức.

(Hỏi) Bốn loại thức trụ bao h�m bảy loại thức trụ hay bảy loại thức trụ bao h�m bốn loại thức trụ?

(Đ�p) C� thể ph�n t�ch qua bốn trường hợp:

(1)������������������������������� Thức được bao h�m trong bảy thức trụ nhưng kh�ng c� chỗ trong bốn thức trụ.

(2)������������������������������� Bốn uẩn (tức loại trừ thức) của c�c xứ �c, của tầng thiền thứ tư v� của hữu đảnh, đều được bao h�m trong bốn thức trụ.

(3)������������������������������� Bốn uẩn đ� được bao h�m trong bảy thức trụ cũng được bao h�m trong bốn thức trụ.

(4)������������������������������� C�c ph�p c�n lại kh�ng được bao h�m trong bảy thức trụ cũng như trong bốn thức trụ [tức chỉ cho thức của c�c xứ �c, v.v., v� c�c ph�p v� lậu].

Trong năm th� thuộc ba giới đ� n�i ở tr�n c� tất cả bốn loại sinh (yoni).

(Hỏi) Bốn loại sinh n�y l� g�? Xứ n�o c� loại sinh n�o?

Tụng đ�p: �

於中有四生　　有情謂卵等

人傍生具四　　地獄及諸天

中有唯化生　　鬼通胎化二.

[Trong đ� c� bốn loại sinh của hữu t�nh

Đ� l� sinh từ trứng, v.v.

Người v� b�ng sinh c� cả bốn loại.

Địa ngục, chư thi�n,

V� trung hữu chỉ c� h�a sinh.

Quỷ gồm cả thai sinh v� h�a sinh.]
�
�Luận: Hữu t�nh sinh từ bốn loại l� trứng, b�o thai, sự ẩm thấp, v� h�a hiện. Sinh (yoni) c� nghĩa l� sự sinh ra. Tất cả ch�ng sinh đều phải sinh ra (sinh loại đẳng); tuy nhi�n những sự sinh ra n�y kh�ng đồng nhất (dư loại tạp).

C� loại ch�ng sinh sinh ra từ trứng (no�n sinh), như ngỗng, hạc, c�ng, vẹt, họa mi, v.v.

C� loại sinh từ thai (thai sinh), như voi, ngựa, b�, tr�u, lừa, heo, v.v.

C� loại sinh ra từ sự ẩm ướt (thấp sinh), tức từ sự ẩm thấp của c�c đại đất, nước, v.v., như c�n tr�ng, bướm, muỗi, v.v.

C� loại sinh ra từ sự h�a hiện (h�a sinh). C�c ch�ng sinh n�y sinh hiện tức thời với đầy đủ c�c căn cũng như c�c bộ phận. Loại n�y được gọi l� h�a sinh bởi v� ch�ng c� khả năng hiện h�nh v� v� sinh khởi tức thời [m� kh�ng cần đến b�o thai, tinh huyết]. Ch�ng sinh ở c�i thi�n, địa ngục v� trung hữu đều thuộc loại n�y.

Người v� lo�i vật c� cả bốn loại sinh n�i tr�n.

Người sinh từ trứng: Như Thế-la (Śaila), v� Ổ-ba-thế-la (Upaśaila) sinh ra từ trứng chim hạc; ba mươi hai người con của Tỳ-x�-khu (Viśākhā); năm trăm ho�ng tử của vua B�n-gi�-la (Chấp ngũ, Pa�cala).

Người sinh từ thai: Như tất cả lo�i người ng�y nay.

Người sinh từ sự ẩm thấp: Như Mạn-đ�-la (Māndhātar), Gi�-l� (Cāru) v� Ổ-ba-gi�-l� (Upacāru), C�p-man (kapotamalinī), Am-la-vệ (Āmrapālī), v.v.

Người sinh từ sự hiện h�nh (h�a sinh), như những người sinh ra từ thời kỳ đầu ti�n của một kiếp (kiếp sơ nh�n).

Đối với loại vật, ba loại sinh đầu ai cũng c� thể thấy biết được; về h�a sinh th� c� Rồng (nāga) v� Yết-lộ-tr� (garuḍa), v.v.

Tất cả địa ngục, chư thi�n v� trung hữu chỉ c� h�a sinh.

Quỷ c� hai loại thai sinh v� h�a sinh. Trường hợp sinh từ thai c� thể biết được qua lời n�i sau đ�y của một con quỷ c�i đối với Mục-li�n (Maudgalyāyana): �Ban đ�m ta sinh được năm đứa con trai, sinh được đứa n�o ta liền ăn đứa đ�, ban ng�y cũng sinh được năm đứa v� cũng ăn hết nhưng vẫn kh�ng no.� (Vibhāṣā, 120, 12)

(hỏi) Trong tất cả bốn loại, loại sinh n�o tối thắng?

(Đ�p) L� loại h�a sinh.

(Hỏi) Nếu vậy, tại sao ở lần sinh cuối c�ng của m�nh (hậu th�n Bồ-t�t) một Bồ-t�t vốn c� lực tự tại đối với sự sinh ra (upapatttivaśitva) lại chọn c�ch sinh ra từ thai? (Mahāvastu, i. 145).

(C�u trả lời thứ nhất) Bởi v� Bồ-t�t nh�n thấy được c�c lợi �ch lớn: Nhờ c� li�n hệ th�n thuộc với Bồ-t�t n�n d�ng tộc Th�ch-ca (Śākya) mới c� thể nhập v�o ch�nh ph�p; nhờ biết được Bồ-t�t sinh từ d�ng tộc Chuyển lu�n th�nh vương cho n�n mọi người mới sinh t�m k�nh mộ; nhờ thấy rằng Bồ-t�t mặc d� cũng chỉ l� người nhưng đ� chứng đắc vi�n m�n n�n ch�ng sinh mới ph�t khởi t�m tăng thượng. Nếu Bồ-t�t kh�ng sinh ra từ thai th� người kh�c kh�ng biết được d�ng tộc của ng�i v� sẽ n�i rằng: �Người c� nhiều ph�p thuật n�y l� ai? L� trời hay quỷ?�. Thật vậy, c� c�c luận sư ngoại đạo đ� sinh t�m phỉ b�ng m� n�i rằng v�o cuối một trăm kiếp tr�n thế gian sẽ xuất hiện một người c� ph�p thuật giống như thế để nhai nuốt hết thế gian n�y; v� lẽ đ� Bồ-t�t đ� chọn loại thai sinh để chấm dứt c�c điều nghi hoặc n�y.

(C�u trả lời thứ hai) C� luận sư (Vibhāṣā, 8, 9) cho rằng Bồ-t�t chọn loại thai sinh để c� thể lưu lại h�nh t�ch sau khi nhập Niết-b�n; v� nhờ c�ng dường trang nghi�m c�c h�nh t�ch n�y m� con người v� c�c ch�ng sinh kh�c c� thể sinh v�o c�i thi�n đến h�ng ng�n lần v� chứng đắc giải tho�t. Nếu chọn c�ch h�a sinh, tức kh�ng phải nhờ đến chủng tử ở ngo�i (như tinh, huyết, v.v.) th� th�n thể của c�c ch�ng sinh sẽ kh�ng thể lưu lại sau khi chết, cũng giống như ngọn đ�n khi tắt sẽ kh�ng c�n để lại g� cả. Tuy nhi�n, giải th�ch n�y kh�ng được chấp nhận bởi những người tin rằng đức phật c� Tr� nguyện th�ng (ṛddhiādhiṣṭhānikī).

Từ vấn đề n�y lại nảy sinh một vấn đề kh�c. Nếu th�n h�a sinh ho�n to�n biến mất sau khi chết, l�m sao kinh (Dīrgha, 19, 20; Saṃyutta, iii. 240, 246) c� thể n�i: �Loại Yết-lộ-tr� () h�a sinh bắt giữ loại rồng () h�a sinh để ăn thịt�? (sửa ngang đ�y)�

(Giải th�ch) Kinh n�i Yết-lộ-tr� bắt giữ rồng để ăn thịt (uddharati bhakṣārtham) chứ kh�ng n�i Yết-lộ-tr� ăn thịt rồng. Hoặc c� thể l� Yết-lộ-tr� ăn thịt rồng khi con rồng chưa chết chứ kh�ng phải ăn con rồng chết (na punar mṛtasyāsya tṛpyati).

(Hỏi) Trong bốn loại sinh, loại n�o c� nhiều ch�ng sinh nhất?

(Đ�p) Loại h�a sinh; bởi v� n� bao gồm to�n bộ địa ngục, to�n bộ c�c c�i trời, tất cả trung hữu, cộng th�m một phần của ba th� kh�c.

(Hỏi) Trung hữu l� g�? Tại sao kh�ng thể gọi trung hữu l� sinh?

Tụng đ�p:
�
��������� 死生二有中　　五蘊名中有

未至應至處　　故中有非生.

[Giữa tử hữu v� sinh hữu,

Ngũ uẩn được gọi l� trung hữu.

V� chưa đến được chỗ phải đến

N�n trung hữu kh�ng phải l� sinh.]
�
��������� Luận: Ở trung gian của tử hữu (tức chỉ cho năm uẩn v�o l�c chết) v� sinh hữu (tức chỉ cho năm uẩn v�o l�c sinh) c� khởi một loại hữu (tức l� một th�n bao gồm năm uẩn [tự thể]) để đi đến chỗ phải sinh ra (sinh xứ). Loại hữu n�y nằm ở giữa hai th� (gati) n�n c� t�n l� Trung hữu.

(Hỏi) Nếu loại hữu n�y c� khởi th� tại sao kh�ng n�i l� n� sinh khởi (upapanna), tại sao kh�ng n�i l� n� c� sự sinh khởi (upapatti)?

(Đ�p) Tuy n�i rằng loại hữu n�y �c� t�nh chất sinh khởi� (upapadyamāna) nhưng kh�ng phải n� được sinh ra. Nếu ph�n t�ch về mặt ngữ nguy�n th� sẽ thấy rằng sinh ch�nh l� đến (pad = gam, upapanna = upagata): th�n trung hữu khi mới bắt đầu th� chưa đến được nơi n� phải đến, tức l� nơi sinh khởi của quả dị thục v� thế kh�ng thể gọi th�n trung hữu l� sinh.

Theo c�c bộ ph�i kh�c (Mahāsaṃghika) th� kh�ng thể c� trung hữu v� c� sự đứt đoạn kh�ng li�n tục giữa tử hữu v� sinh hữu. Tuy nhi�n l� chứng cũng như gi�o chứng đều cho thấy � kiến tr�n kh�ng thể chấp nhận được:� �

如穀等相續　　處無間續生

像實有不成　　不等故非譬

一處無二並　　非相續二生

說有健達縛　　及五七經故.

[Giống như sự tương tục của l�a, v.v.

Nhờ c�c chỗ kh�ng bị gi�n đoạn n�n c� thể tục sinh

Kh�ng thể chứng minh tượng thực hữu;

Kh�ng giống nhau n�n kh�ng thể so s�nh;

V� hai vật kh�ng tồn tại một chỗ,

Kh�ng tương tục v� sinh từ hai nh�n.

Kinh n�i c� trung hữu, ch�nh l� kiện đạt phược

V� c� ngũ kinh, thất kinh chứng minh.]
�
��������� Luận: Theo Luận ch�nh l�, c�c ph�p s�t-na diệt lu�n lu�n tồn tại trong một chuỗi tương tục, khi ch�ng hiện khởi được ở một nơi c�ch xa nơi đ� hiện khởi trước đ� ch�nh l� nhờ ch�ng đ� được sinh khởi kh�ng gi�n đoạn ở những nơi nằm ở trung gian. Trường hợp n�y cũng giống như sự tương tục của một hạt l�a khi được chuy�n chở đến một ng�i l�ng ở xa v� phải đi qua c�c ng�i l�ng nằm ở giữa. Đối với ssự tương tục của t�m cũng vậy: Chuỗi tương tục của t�m sinh khởi (sinh hữu) sau khi đ� được khởi l�n li�n tục kh�ng gi�n đoạn (trung hữu) từ nơi đ� xảy ra c�i chết trước đ� (tưởng hữu).

(Vấn nạn) Trong trường hợp h�nh ảnh phản chiếu của một vật (pratibimba) c� thể sinh hiện tr�n tấm gương, tr�n mặt nước, v.v., m� kh�ng c� sự tiếp nối với vật n�y (bimba) để tạo ra một chuỗi li�n tục; do đ� c� thể biết rằng c�c đại chủng của sinh hữu kh�ng phụ thuộc v�o c�c đại chủng tạo th�nh chuỗi tương tục kh�ng gi�n đoạn giữa vị tr� của tử hữu v� vị tr� c�c đại chủng của sinh hữu hiện khởi.

(Giải th�ch) Kh�ng thể chứng minh h�nh ảnh phản chiếu n�y l� thực hữu; v� cho d� l� thực hữu đi nữa th� h�nh ảnh phản chiếu n�y cũng kh�ng phải l� (bất đẳng) vật được phản chiếu v� thế kh�ng thể d�ng l�m tỷ dụ.

Khi n�i �h�nh ảnh phản chiếu� l� c� � chỉ cho một thực ph�p (dravya) thuộc về một loại sắc (varṇa) n�o đ�. Tuy nhi�n, ở đ�y kh�ng thể lập th�nh một t�nh chất thực hữu của h�nh ảnh phản chiếu n�y bởi v� trong c�ng một chỗ kh�ng thể c� hai sự vật c�ng tồn tại. C� nghĩa l� tr�n c�ng một tấm gương, người đứng ở b�n cạnh c� thể nh�n thấy sắc (rūpa) của tấm gương, tức l� loại sắc được tạo th�nh bởi c�c đại chủng (sở tạo sắc, upādāyarūpa) v� người đứng đối diện c� thể nh�n thấy h�nh ảnh phản chiếu của ch�nh m�nh, h�nh ảnh n�y cũng l� �một loại hiển sắc n�o đ�, tức cũng l� một sở tạo sắc. Tuy nhi�n, kh�ng thể chấp nhận rằng hai sở tạo sắc lại c� thể tồn tại ở c�ng một chỗ trong c�ng một thời gian bởi v� mỗi một sở tạo sắc đều phải c� c�c đại chủng l�m sở y ri�ng cho n�. Hơn nữa, khi hai người c�ng nh�n v�o một vật, như c�i b�nh chẳng hạn th� cả hai đều nh�n thấy c�ng một l�c; trong khi hai người nếu đứng hai b�n bờ hồ th� lại nh�n thấy h�nh ảnh phản chiếu của c�c vật đối diện với họ: C� nghĩa l� c�ng một h�nh ảnh phản chiếu nhưng kh�ng được nh�n thấy trong c�ng một l�c bởi cả người n�y v� người kia. Vả lại b�ng r�m v� �nh s�ng kh�ng thể c�ng tồn tại ở một chỗ; tỷ dụ như khi đặt một tấm gương trong một t�p lều nằm cạnh một mặt hồ c� phản chiếu �nh s�ng mặt trời th� sẽ thấy được ở tr�n tấm gương h�nh ảnh phản chiếu của mặt trời được phản chiếu ở tr�n mặt hồ. Ba nhận x�t tr�n đ�y cho thấy rằng h�nh ảnh phản chiếu kh�ng phải l� một ph�p thực hữu (dravya).

Tụng văn tr�n c�n c� thể được giải th�ch theo một c�ch kh�c. Trong c�u: �v� hai vật kh�ng tồn tại một chỗ� th� �hai vật� l� chỉ cho bề mặt tấm gương (k�nh diện) v� h�nh ảnh phản chiếu của mặt trăng (nguyệt tượng). Ch�ng ta kh�ng thể nh�n thấy mặt gương v� h�nh ảnh phản chiếu của mặt trăn ở tr�n mặt gương trong c�ng một chỗ: H�nh ảnh phản chiếu n�y xuất hiện ở tr�n mặt gương dưới dạng co r�t lại v� c� chiều s�u cũng giống như nước ở dưới giếng; trong khi đ� nếu c� một thực sắc (tức h�nh ảnh phản chiếu) sinh khởi th� n� chỉ sinh khởi ở bề mặt của tấm gương v� chỉ sẽ được tri nhận như l� đang tồn tại tr�n mặt tấm gương m� th�i. V� thế h�nh ảnh n�y chỉ l� ảo tưởng nắm bắt h�nh dạng của sự vật được phản chiếu (pratibimbākāraṃ bhrāntaṃ vij�ānam). Sự nh�n thấy h�nh ảnh phản chiếu, một h�nh ảnh tương tợ với sự vật được phản chiếu, đ� c� thể sinh khởi được l� nhờ v�o khả năng của tấm gương v� sự vật; v� khả năng của c�c ph�p cũng như sự sai biệt của c�c khả năng n�y th� thật l� kh� hiểu.

Cho d� c� thừa nhận h�nh ảnh phản chiếu l� thực hữu đi nữa th� vẫn kh�ng thể d�ng l�m tỷ dụ trong lập luận của c�c �ng bởi v� kh�ng thể so s�nh h�nh ảnh n�y với sinh hữu. N� kh�ng tương tợ với sinh hữu bởi v� n� kh�ng c� sự tương tục. H�nh ảnh phản chiếu kh�ng tạo th�nh một chuỗi tương tục với sự vật được phản chiếu bởi v� h�nh ảnh n�y sinh khởi l� nhờ nương v�o tấm gương, v� n� sinh khởi c�ng thời với sự vật được phản chiếu; trong khi tử hữu v� sinh hữu lại tạo th�nh một chuỗi tương tục: Sinh hữu nằm sau tử hữu v� hiện khởi ở một chỗ kh�c với tử hữu m� vẫn kh�ng c� sự đứt đoạn giữa ch�ng [nhờ c� trung hữu]. Hơn nữa, h�nh ảnh phản chiếu n�y sinh khởi từ hai nh�n l� tấm gương v� vật được phản chiếu. Trong hai nh�n n�y th� loại nh�n ch�nh yếu l� loại nh�n m� h�nh ảnh phản chiếu đ� dựa v�o đ� để sinh hiện, tức l� tấm gương. Tr�i lại sinh hữu chỉ xuất ph�t từ một nh�n v� kh�ng c� loại nh�n ch�nh yếu n�o kh�c loại tử hữu. Trong trường hợp của ch�ng sinh h�a sinh th� v� ch�ng lu�n lu�n xuất hiện một c�ch đột ngột trong kh�ng trung cho n�n sinh hữu kh�ng c� bất kỳ loại sở y n�o ở b�n ngo�i. V� đối với ch�ng sinh sinh ra c�ng với chủng tử, tinh, huyết, th� c�c ngoại duy�n n�y cũng kh�ng thể l� nguy�n nh�n ch�nh v� ch�ng kh�ng c� thức.

Phần l� chứng tr�n đ�y đ� chứng minh t�nh chất thực hữu của trung hữu bởi v� sinh hữu xuất ph�t từ tử hữu m� kh�ng c� bất kỳ sự gi�n đoạn n�o giữa hai loại hữu n�y. Đến nay lại căn cứ v�o gi�o chứng để chứng minh trung hữu thực hữu.

Kinh (Saptabhavasūtra) n�i: �C� bảy loại hữu l� địa ngục (naraka), b�ng sinh (tiryagyoni), quỷ (preta), trời (deva), người (manuṣya), nghiệp (karma), v� trung hữu (antarābhava). Nếu bộ ph�i tr�n kh�ng đọc bản kinh n�y th� �t ra cũng phải đọc c�c kinh n�i về Kiện-đạt-phược (gandharva) kinh n�y n�i: �Muốn nhập v�o thai mẹ cần phải c� ba điều kiện: Người mẹ phải mạnh khỏe v� dễ thụ thai, cha v� mẹ phải h�a hợp, một Kiện-đạt-phược phải c� mặt v�o l�c đ�. Nếu đ�y kh�ng phải l� th�n trung hữu th� Kiện-đạt-phược sẽ l� c�i g�? (Majjhima, ii. 156).

Tuy nhi�n, bộ ph�i tr�n kh�ng đọc kinh n�y theo � nghĩa như tr�n m� lại thay thế điều kiện thứ ba bằng một bản kinh n�i rằng �l�c đ� chỉ c�n sự ph�n t�n của c�c uẩn [tức chỉ cho người đang hấp hối]�. Thật ra l� giải như vậy cũng tốt, nhưng l�m thế n�o để c� thể giải th�ch kinh Chưởng m� tộc (Āśvalāyanasūtra) khi kinh n�y n�i: ��ng c� biết được kiện-đạt-phược đang c� mặt n�y thuộc d�ng tộc B�-la-m�n, s�t-đế-lợi, phệ-s� (vaiśya) hay th�-đạt-la (śūdra) kh�ng? V� �ng c� biết l� n� đến từ phương đ�ng, phương nam, phương t�y hay phương bắc? Chữ �đến� ở đ�y nhằm để chỉ cho trung hữu bởi v� c�c uẩn nếu đ� ph�n t�n th� kh�ng thể n�i l� �đến�. Nếu bộ ph�i tr�n cũng kh�ng đọc bản kinh n�y th� trung hữu vẫn c� thể được chứng thực qua bản kinh n�i về năm hạng bất ho�n (Saṃyukta, 37, 20; Dīgha, iii. 237). Thế t�n dạy rằng c� năm hạng bất ho�n l� trung b�t Niết-b�n (antarāparinirvāyin) sinh b�t-Niết-b�n (upapadyaparinirvāyin), v� h�nh b�t Niết-b�n (anabhisaṃskāraparinirvāyin), Hữu h�nh b�t Niết-b�n (sābhisaṃskāraparinirvāyin) v� thượng lưu (ūrdhvasrotas). H�ng thứ nhất l� c�c th�nh giả chứng đắc Niết-b�n khi đang c�n �ở giữa�, tức khi đang ở trung hữu; hạng thứ hai chứng đắc Niết-b�n khi t�i sinh�

C� luận sư (Vibhāṣā, 79, 7) cho rằng trung b�t Niết-b�n l� c�c th�nh giả chứng đắc Niết-b�n sau khi t�i sinh v�o c�i trời c� t�n Trung (Antaras). Tuy nhi�n, nếu n�i như vậy th� phải chấp nhận c�c c�i trời kh�c c� t�n l� Sinh (Upapadyas), v.v.; v� như vậy th� qu� phi l�.

Ngo�i ra, theo kinh n�i về bảy th� của bậc thiện sĩ (satpuruṣagatis) (Madhyama, 2, 1; Anguttara, iv, 70) th� do xứ v� thời gian kh�c nhau m� Trung b�t Niết-b�n được ph�n l�m ba loại. Loại thứ nhất tương tợ như tia lửa vừa mới sinh th� đ� diệt; loại thứ hai giống như mảnh kim loại n�ng đỏ bị diệt khi đang bay; loại thứ ba giống như mảnh kim loại n�ng đỏ bị diệt khi đang bay, nhưng chậm hơn v� khi chưa rơi xuống đất. C�c luận sư ở tr�n v� căn cứ v�o bản kinh n�y cho n�n mới tưởng rằng Trung b�t Niết-b�n l� hạng th�nh giả sống ở c�i trời Trung thi�n (Antaras); trong khi chư thi�n ở c�i n�y th� kh�ng thể dựa v�o xứ v� thời gian để ph�n l�m ba loại kh�c nhau.�

C� luận sư (Vibhāṣā, 69, 7) lại đưa ra giải th�ch như sau: �Trung b�t Niết-b�n l� c�c th�nh giả chứng đắc Niết-b�n, tức chỉ cho sự đoạn trừ phiền n�o, trong khi đang ở giữa thời gian tồn tại của một đời sống hoặc đang ở giữa thời gian sống chung với chư thi�n. C� tất cả ba trường hợp. Trường hợp thứ nhất được gọi l� Ch� giới (dhātugata) nếu th�nh giả chứng đắc Niết-b�n khi vừa mới đến được giới (tức khi đến được một c�i trời thuộc Sắc giới, v� nếu nhờ thế m� đoạn trừ được c�c phiền n�o c� thể khiến cho th�nh giả t�i sinh v�o Sắc giới khi m� c�c phiền n�o n�y vẫn đang c�n ở dạng chủng tử); trường hợp thứ hai được gọi l� Ch� tưởng (saṃj�āgata) nếu th�nh giả chứng được Niết-b�n muộn hơn, v�o s�t-na m� loại tưởng (saṃj�ā) về c�c sự vật thuộc Sắc giới bắt đầu hiện h�nh ở th�nh giả; trường hợp thứ ba được gọi l� Ch� tầm (vitarkagata) nếu th�nh giả chứng được Niết-b�n muộn hơn nữa, v�o s�t-na m� c�c loại tầm (như tư, v.v.) do c�c sự vật n�y ph�t khởi bắt đầu hiện h�nh ở th�nh giả. Từ đ� sẽ c� ba loại trung b�t Niết-b�n ph� hợp với c�c định nghĩa của kinh v� cả ba loại n�y đều chứng đắc Niết-b�n ở giữa thời gian m� đời sống của họ đang c�n tồn tại, c� nghĩa l� khi chưa đến giới hạn cuối c�ng của đời sống chư thi�n ở c�i trời m� họ t�i sinh.

Hoặc trường hợp thứ nhất của Trung b�t Niết-b�n l� c�c th�nh giả chứng được Niết-b�n ngay khi thủ đắc một đời sống ở c�i thi�n (thủ Sắc giới ch�ng đồng phần, nikāyasabhāgaparigrahaṃ); trường hợp thứ hai l� chứng đắc Niết-b�n sau khi thọ hưởng thi�n lạc (devasamṛddhim anubhūya); v� trường hợp thứ ba l� sau khi nhập v�o ph�p hội của chư thi�n (dharmasaṃgīti = dharmasāṃkathya). C� một vấn nạn được đặt ra ở đ�y: Nếu trung b�t Niết-b�n l� một h�nh giả t�i sinh, thọ hưởng thi�n lạc, v� nhập v�o ph�p hội của chư thi�n th� Sinh b�t Niết-b�n, tức cũng l� loại th�nh giả chứng đắc Niết-b�n sau khi t�i sinh, sẽ c� � nghĩa như thế n�o? C�u trả lời l� Sinh b�t Niết-b�n h�a nhập ho�n to�n v�o ph�p hội (prakarṣayuktā saṃgīti); v� nếu c�u trả lời n�y vẫn chưa được r� r�ng th� c�u trả lời tiếp theo l� Sinh b�t Niết-b�n sẽ giảm đi phần lớn (tức nhiều hơn trường hợp Trung b�t Niết-b�n) thời gian tồn tại của m�nh; chứ kh�ng phải v� mới được sinh ra n�n gọi l� Sinh b�t Niết-b�n.

Tuy nhi�n, ở đ�y ch�ng ta sẽ nhận thấy rằng tất cả c�c trường hợp tr�n (như Ch� giới, Ch� tưởng, v.v.) đều đến c�ng một xứ; v� như vậy sẽ kh�ng ph� hợp với tỷ dụ (về tia lửa, v.v.) m� kinh đ� n�u. Hơn nữa, ở V� sắc giới lẽ ra cũng phải c� c�c th�nh giả chứng được Niết-b�n m� kh�ng cần phải sống hết thọ lượng; nhưng ở giới n�y lại kh�ng c� Trung b�t Niết-b�n. Tuy vậy vấn đề n�y lại được l�m s�ng tỏ qua tụng văn sau đ�y: �bốn tầng thiền, mỗi tầng c� mười trường hợp; ba định v� sắc, mỗi định c� bảy trường hợp; phi tưởng c� s�u trường hợp. Sự li�n kết của th�nh hiền l� như thế.�

Nếu bộ ph�i tr�n cũng kh�ng chịu đọc bản kinh n�y th� ch�ng ta c�n biết phải l�m g�? Bậc Đại sư đ� nhập Niết-b�n, ch�nh ph�p kh�ng c�n người dẫn dắt. Nhiều bộ ph�i tự lập th�nh v� t�y � thay đổi � nghĩa cũng như văn từ của kinh điển. C� thể n�i rằng đối với c�c luận sư thừa nhận c�c bản kinh n�y th� sự thực hữu của trung hữu hay �c�c uẩn nằm giữa tử hữu v� sinh hữu� đều được chứng thực qua th�nh gi�o cũng như l� gi�o.

(Vấn nạn) Nếu vậy, tại sao kinh viết về Ma vương (Māra) n�i: �Ma vương c� t�n l� Độ sứ (Dūṣin) [ sau khi đ�nh v�o đầu Ch� viễn (Vidura) l� một thị giả của phật Yết-lạc-ca-t�n-đ� (Krakucchanda)] th� to�n th�n (svaśarīṇaiva prapatitaḥa) đ� đọa xuống địa ngục V� gi�n (avīci)�.

(Giải th�ch) C�c nghiệp cực �c chồng chất sẽ chi�u cảm quả b�o ngay trước khi chết; v� thế ma vương trước ti�n phải chịu quả b�o ngay trong đời n�y, sau đ� mới chịu quả b�o địa ngục. Ở đ�y kinh c� � n�i rằng ma vương bị lửa địa ngục v�y quanh khi vẫn c�n sống; đến khi chết th� ma vương c� th�n trung hữu v� ch�nh th�n n�y đi đến địa ngục nơi m� sinh hữu địa ngục sẽ hiện khởi.

(Vấn nạn) Tại sao kinh n�i: �C� năm loại nghiệp v� gi�n (ānantarya): Ch�ng sinh n�o phạm phải c�c nghiệp n�y sẽ sinh thẳng v�o địa ngục (samanantaraṃ narakeṣūpapadyate)�?

(Giải th�ch) Khi n�i �sinh thẳng� l� kinh h�m � �kh�ng qua trung gian� tức kh�ng đi qua một th� (gati) kh�c bởi v� đ�y l� loại nghiệp chi�u cảm quả b�o ở đời sống kế tiếp (thuận sinh thọ nghiệp). Nếu cứ chấp v�o kinh văn th� sẽ đưa đến những sự l� giải rất phi l� như: Phải phạm cả năm tội th� mới sinh v�o địa ngục, hoặc kẻ phạm tội phải sinh v�o địa ngục ngay sau khi phạm tội; hoặc phải sinh ngay v�o địa ngục m� kh�ng cần đợi chết ở đ�y. [hơn nữa, theo chủ trương của ch�ng t�i, sự sinh v�o địa ngục c� thể xảy ra tức thời m� kh�ng cần đến một �sự sinh khởi� như sự sinh khởi của th�n trung hữu trước đ�.] Ch�ng t�i cho rằng tự thể của th�n trung hữu c� �t�nh chất sinh khởi� (upapadyamāna) bởi v� n� đang hướng đến sự sinh khởi (upapatti) đi liền sau tử hữu; nhưng ch�ng t�i kh�ng n�i rằng n� sinh khởi (upapanno bhavati).

(Vấn nạn) Nếu vậy l�m sau c� thể giải th�ch kinh tụng sau đ�y: �N�y B�-la-m�n, đời sống của �ng đ� đến kỳ hạn; �ng đ� gi� yếu v� bệnh hoạn; �ng sắp gặp mặt Diệm ma vương (Yama); kh�ng c� chỗ nghỉ ngơi cho �ng ở trung gian (antarā) v� �ng kh�ng c�n tiền lộ ph�. (Saṃyukta, 5, 3; Vibhāṣā, 69, 5).

(Luận chủ) C�c �ng nghĩ rằng tụng văn n�y h�m � kh�ng c� trung hữu; nhưng ch�ng t�i lại hiểu nh�m từ �chỗ nghỉ ngơi ở trung gian� (antarā vāsa) theo nghĩa �chỗ nghỉ ngơi giữa con người� (manuṣyeṣu) bởi v� �một khi đ� chết th� sẽ kh�ng trở lại nơi n�y nữa�; hoặc tụng văn c� � n�i: �kh�ng g� c� thể l�m tr� ho�n sự vận h�nh của trung hữu v� thế �ng sắp đến được nơi t�i sinh của m�nh ở địa ngục.�

Những người b�c bỏ trung hữu sẽ hỏi rằng ch�ng t�i căn cứ v�o điều g� để n�i rằng đ� l� � chỉ của kinh tụng chứ kh�ng phải l� � chỉ n�o kh�c. V� nếu như vậy th� ch�ng t�i sẽ trả lời lại cũng bằng ch�nh c�u hỏi n�y. Hai vấn nạn n�y nếu đ� như nhau th� c�c �ng c�n c� thể đưa ra chứng cứ g� nữa? Đối với c�c bản kinh n�i về ma vương, v.v., th� giải th�ch của những người b�c bỏ trung hữu v� giải th�ch của ch�ng t�i đều kh�ng c� g� tr�i ngược. Kinh văn v� thế cũng kh�ng khẳng định l� c� hay kh�ng c� trung hữu. Nếu khẳng định được v� đưa ra chứng cứ th� kinh văn chỉ c� thể được giải th�ch theo một c�ch m� th�i; điều n�y cũng c� nghĩa l� nếu c� thể giải th�ch theo nhiều c�ch kh�c nhau th� luận chứng bất th�nh.
�
�Phần hai

(Hỏi) Trung hữu c� h�nh trạng (ākṛti) như thế n�o?

Tụng đ�p:
�
��������� 此一業引故　　如當本有形

本有謂死前　　居生剎那後

[Được c�ng một nghiệp dẫn khởi;

Tương tợ như h�nh trạng của bổn hữu vị lai.

Bổn hữu ở trước tử hữu

ở sau s�t-na của sinh hữu]
�
��������� Luận: Loại nghiệp dẫn khởi một th� (gati) - tức đời sống ở địa ngục, v.v. - cũng ch�nh l� loại nghiệp dẫn dắt trung hữu đi đến xứ n�y; v� thế trung hữu c� h�nh trạng của bổn hữu (pūrvakālabhava) vị lai thuộc về th� m� trung hữu sẽ đến đ�.

(Vấn nạn) Trong bụng một con ch�, con heo, v.v., c� thể c� một ch�ng sinh bị chết khi đang c�n trong t�nh trạng của ph�i b�o v� sau đ� ch�ng sinh n�y sẽ đi đầu thai ở một trong năm th�. Như vậy giả sử rằng ph�i b�o n�y được thay thế bởi một th�n trung hữu phải đọa v�o địa ngục th� th�n trung hữu n�y nếu như c� h�nh trạng của một ch�ng sinh thuộc địa ngục tức sẽ đốt ch�y bụng của con ch�, con heo, v.v.

(Giải th�ch) Ngay cả khi ở v�o giai đoạn ho�n chỉnh của bổn hữu, c�c ch�ng sinh địa ngục kh�ng phải l�c n�o cũng bốc ch�y, chẳng hạn khi đi qua c�c tầng phụ của địa ngục (utsadas). V� cho d� th�n trung hữu thuộc địa ngục c� thể bốc ch�y đi nữa th� vẫn kh�ng thể x�c chạm hoặc tr�ng thấy được bởi v� th�n n�y rất vi tế (accha); do đ� kh�ng c� sự li�n kết với nhau của th�n trung hữu, v� bụng cũng kh�ng bị đốt ch�y; hơn nữa, c�n c� nghiệp lực cản trở h�nh động thi�u đốt n�y.

Tầm v�c của trung hữu chỉ bằng đứa trẻ l�n năm hoặc l�n s�u, tuy nhi�n c�c căn đều được ph�t triển đầy đủ (vyaktendriya).

Th�n trung hữu của một Bồ-t�t giống hệt như khi Bồ-t�t ở tuổi thanh ni�n v� c� đủ c�c tướng tốt; v� thế khi Bồ-t�t sắp nhập thai th� chiếu s�ng v� số thế giới ở cả bốn ch�u.

(Hỏi) Nếu vậy, tại sao mẹ của Bồ-t�t lại mộng thấy con voi trắng nhập v�o h�ng của m�nh?

(Đ�p) Đ� chỉ l� một loại điềm triệu bởi v� Bồ-t�t đ� xả bỏ từ l�u c�c sự t�i sinh v�o th� của b�ng sinh; cũng giống như vua Ngật-t�c-chỉ (Kṛkin) nằm mộng thấy mười thứ l� voi, giếng nước, b�nh kh�, c�y chi�n đ�n, vườn c�y, voi con, hai con vượn, y phục, sự tranh chấp; nhưng tất cả chỉ l� điềm triệu. Hơn nữa th�n trung hữu nhập thai qua sinh m�n chứ kh�ng phải ở h�ng; v� thế trong trường hợp sinh đ�i th� người sinh sau lớn tuổi hơn.

(Hỏi) Nếu vậy, l�m sao giải th�ch b�i tụng của t�n giả Ph�p thiện hiện (Bhadanta Dharmasubhūti): �Biến đổi th�n h�nh th�nh con voi trắng, c� đủ s�u răng v� bốn ch�n, ng�i nhập v�o bụng mẹ, v� nằm tỉnh thức ở đ� như vị ti�n (ṛṣi) ẩn dật trong rừng.�

(Đ�p) Kh�ng cần phải giải th�ch b�i tụng n�y v� đ� kh�ng phải l� Kinh, Luật v� luận m� chỉ l� một s�ng t�c c� t�nh c�ch c� nh�n. Tuy nhi�n nếu phải giải th�ch th� ch�ng t�i cho rằng b�i tụng n�y chỉ nhằm m� tả Bồ-t�t ở trong giấc mộng của người mẹ.

Th�n trung hữu ở Sắc giới c� tầm v�c ph�t triển ho�n chỉnh với đầy đủ �o quần bởi v� c� t�m t�m qu�. Một Bồ-t�t ở th�n trung hữu cũng c� đầy đủ y phục. B�-s� ni Ti�n bạch (Bhikṣuṇī Śuklā) cũng vậy; nhờ v�o nguyện lực m� vị n�y c� đủ y phục ở th�n trung hữu, khi nhập v� xuất thai, cho đến khi nhập Niết-b�n v� hỏa t�ng. C�c th�n trung hữu kh�c thuộc Dục giới đều trần truồng v� kh�ng c� t�m t�m qu�.

(Hỏi) Tr�n đ�y c� n�i rằng th�n trung hữu tương tợ như bổn hữu; vậy bổn hữu l� g�?

(Đ�p) Hữu (bhava) l� sự tồn tại, l� sự hiện hữu, l� ngũ uẩn.

Nếu tr�nh b�y theo thứ tự th� trung hữu (antarābhava) l� năm uẩn ở giữa hai th�; sinh hữu (upapattibhava) l� c�c uẩn ở s�t-na nhập v�o một th�, tức l� v�o s�t-na kết sinh (pratisaṃdhi); bổn hữu (pūrvakālabhava) l� c�c uẩn thuộc về c�c s�t-na sau đ� cho đến tử hữu (maraṇabhava); như vậy tử hữu l� s�t-na cuối c�ng ở một th� v� sẽ được tiếp nối bởi một trung hữu mới.

Ở V� sắc giới kh�ng c� trung hữu m� chỉ c� sinh hữu, bổn hữu v� tử hữu.

Tr�n đ�y đ� giải th�ch về h�nh trạng v� tầm v�c của trung hữu; tiếp theo l� phần n�i về c�c đặc điểm kh�c.
�
��������� 同淨天眼見　　業通疾具根

無對不可轉　　食香非久住

倒心趣欲境　　濕化染香處

天首上三橫　　地獄頭歸下.

[Được đồng loại, thi�n nh�n thanh tịnh nh�n thấy;

Di chuyển nhanh nhờ c� nghiệp

Đủ c�c căn;

Kh�ng bị đối ngại; kh�ng thể thay đổi th� sẽ sinh;

Tham m�i hương; kh�ng tồn tại l�u

T�m đi�n đảo n�n t�m cảnh đ�ng ưa;

Thấp sinh th�ch m�i hương, h�a sinh th�ch chỗ ở

Thi�n th� đầu ở tr�n; ba th� đi ngang

Địa ngục đầu xuống dưới]
�
��������� Luận: Th�n trung hữu bởi c�c ch�ng sinh c�ng loại, ở c�i thi�n, v.v.; n� c�n được nh�n thấy bởi một loại thi�n nh�n rất thanh tịnh. Loại thi�n nh�n sinh đắc kh�ng thể nh�n thấy th�n trung hữu.

C� luận sư cho rằng trung hữu thuộc c�i thi�n c� thể nh�n thấy tất cả c�c loại th�n trung hữu; trung hữu thuộc c�i người c� thể nh�n thấy tất cả c�c loại th�n trung hữu ngoại trừ th�n trung hữu thuộc c�i thi�n; c�c th� c�n lại cũng như vậy (tức kh�ng thể nh�n thấy th�n trung hữu thuộc c�c c�i ở b�n tr�n). (Vibhāṣā, 70, 13)

Nhờ v�o nghiệp m� th�n trung hữu c� được năng lực c� được năng lực di chuyển phi thường đ� l� sự di chuyển trong kh�ng gian (karmarddhivegavān). Ngay cả Thế t�n cũng kh�ng thể ngăn chận được bởi v� đ� l� một năng lực rất mạnh của nghiệp.

Tất cả trung hữu đều c� đủ c�c căn (sakalākṣa [akṣa = indriya]).

Kh�ng g� c� thể đẩy l�i được th�n trung hữu. Đối (pratigha) l� đối kh�ng; v� đối (apratighavān) l� kh�ng c� đối kh�ng. Ngay cả kim cương cũng kh�ng thể cản trở th�n trung hữu; bởi v� người ta n�i rằng khi chỉ một khối sắt n�ng đỏ vẫn c� thể t�m thấy c�c sinh vật nhỏ b� trong đ�.

Th�n trung hữu khi phải sinh v�o một th� n�o đ� th� kh�ng c� một loại năng lực n�o c� thể l�m cho n� đổi hướng. Một th�n trung hữu phải sinh v�o c�i người (nh�n trung hữu) kh�ng bao giờ c� thể chấm dứt loại th�n trung hữu n�y để trở th�nh loại th�n trung hữu sinh v�o c�i trời. N� chỉ c� thể sinh v�o một th� m� n� đ� được tạo th�nh cho th� đ�.

(Hỏi) Th�n trung hữu Dục giới c� được nu�i dưỡng bằng đoạn thực giống như c�c ch�ng sinh Dục giới kh�c kh�ng?

(Đ�p) N� chỉ ăn m�i hương v� thế mới c� t�n l� kiện-đạt-phược (gandharva) tức l� loại ăn (arvati) m�i hương (gandham). Ngữ căn (tự giới) thường c� rất nhiều nghĩa, chẳng hạn như ngữ căn arv; v� phải hiểu ngữ căn n�y với nghĩa l� �đi� th� mới ch�nh x�c trong trường hợp n�y, tức �kẻ đi ăn m�i hương� (arvati gacchati bhoktum). Người ta d�ng từ gandharva (kiện-đạt-phược) chứ kh�ng phải gandhārva (kiện-đạt-�ch-phược) cũng giống như khi d�ng c�c từ śakandhu (thiết kiến đồ), karkandhu (Yết-kiến-đồ). Kiện-đạt-phược n�o thuộc hạng thấp hơn (thiểu phước) th� ăn m�i h�i; nếu thuộc hạng cao hơn th� ăn m�i thơm.

(Hỏi) Th�n trung hữu tồn tại trong bao l�u?

(Đ�p) Đại đức (Bhadanta) cho rằng kh�ng nhất định (Vibhāṣā, 72, 3). Chừng n�o chưa gặp được nh�n duy�n sinh khởi th� th�n trung hữu vẫn c�n tồn tại. Bởi v� trung hữu v� loại hữu tiếp theo n� đều do c�ng một nghiệp dẫn khởi v� đều tạo th�nh một phần của một ch�ng đồng phần (tức thuộc c�ng một �hữu�); v� ch�nh v� thế m� khi mạng căn (jivitendriya) của th�n trung hữu chấm dứt th� kh�ng thể c� tử hữu (maraṇabhava) tiếp theo đ�.

(Vấn nạn) Giả sử như c� một đống thịt to như n�i Tu-di (Meru) bị biến th�nh một đống c�n tr�ng khi gặp phải những cơn mừa mua hạ th� c�c c�n tr�ng n�y l� do c�c th�n trung hữu ở tại chỗ đ� đ� chờ đợi để t�i sinh hay l� th�n trung hữu ở những chỗ kh�c đến?

(Giải th�ch) Kh�ng c� kinh luận n�o đề cập đến vấn đề n�y. Tuy nhi�n c� thể n�i rằng c� v� số loại c�n tr�ng c� thọ lượng rất ngắn ngủi v� ham muốn hương vị; khi ngửi được m�i hương th� nhớ lại c�c vị đ� nếm được trước đ�y m� lại khởi tham; đến khi chết th� trong c�i biết (vibodhya) của ch�ng c� một loại nghiệp chi�u cảm một đời sống sẽ tồn tại giữa c�c c�n tr�ng (kriminikāyasabhāga); v� ch�nh v� tham trước hương vị m� những ch�ng sinh n�y đ� t�i sinh trong số c�c c�n tr�ng n�y. Hoặc v� đ� ch�nh l� thời điểm m� c�c nh�n duy�n cần thiết cho sự sinh l�m c�n tr�ng hội tụ th�nh số lượng lớn khiến cho c�c nghiệp dẫn khởi đời sống c�n tr�ng c� thể hiện h�nh để chi�u cảm quả dị thục (vipākābhinirvṛttau vṛttiṃ labhante). Cũng giống như một ch�ng sinh th�nh th�nh tựu c�c nghiệp chi�u cảm quả b�o l�m chuyển lu�n vương nhưng c�c nghiệp n�y vẫn chưa thể hiện h�nh cho đến khi n�o tuổi thọ con người k�o d�i đến t�m mươi ng�n năm. Ch�nh v� thế m� đức Thế t�n dạy rằng kh�ng thể hiểu được quả b�o của nghiệp (Saṃyukta, 21).

T�n giả Thế hữu n�i rằng th�n trung hữu tồn tại nhiều nhất l� bảy ng�y; v� nếu c�c nh�n duy�n sinh khởi chưa thể hội tụ th� th�n trung hữu phải diệt v� sinh trở lại.

C�c luận sư kh�c (Śmadatta?) cho rằng nhiều nhất l� bảy tuần.

Tỳ-b�-sa n�i: �Ch�ng sinh trung hữu v� mong cầu t�i sinh n�n chỉ tồn tại trong một thời gian ngắn. Giả sử như c�c nh�n duy�n chưa h�a hội được th� sẽ c� một trong hai trường hợp xảy ra: Nếu nghiệp thuộc c�c đời trước quyết định sẽ sinh ra ở một nơi n�o đ�, phải thuộc về một loại n�o đ�, th� ch�nh c�c nghiệp n�y khiến cho c�c nh�n duy�n hội tụ; nếu kh�ng c� t�nh chất nhất định như tr�n th� sẽ sinh v�o một nơi kh�c, thuộc về một loại kh�c. [Ghoṣaka (Vibhāṣā, 70, 1): Nếu người chồng mong muốn gặp lại người vợ nhưng người vợ lại kh�ng muốn như vậy th� người chồng sẽ phải t�m gặp một người đ�n b� kh�c.]

Theo c�c luận sư kh�c (Vibhāṣā, 70, 2), nếu c�c nh�n duy�n kh�ng h�a hợp được th� th�n trung hữu sẽ t�i sinh v�o c�c trường hợp giống như đ� sinh ra trước đ�y. Lo�i b� kh�ng giao cấu trong m�a mưa, lo�i ch� kh�ng giao cấu v�o m�a thu, lo�i gấu đen kh�ng giao cấu v�o m�a đ�ng, lo�i ngựa kh�ng giao cấu v�o m�a h�; tuy nhi�n đối với lo�i tr�u, v.v., th� lại kh�ng c� m�a n�o nhất định. Như vậy, một th�n trung hữu vốn phải t�i sinh l�m b� nhưng nếu gặp l�c m�a mưa th� phải sinh l�m tr�u; c�c trường hợp c�n lại cũng thế: Sẽ sinh l�m lo�i ch� rừng thay v� ch� nu�i; sinh l�m lo�i gấu n�u thay v� gấu đen, sinh l�m lo�i lừa thay v� l�m ngựa.

(Luận chủ) Kh�ng thể chấp nhận giải th�ch tr�n bởi v� ch�ng ta biết rằng trung hữu v� đời sống của một ch�ng sinh (sinh ch�ng đồng phần) đều c� c�ng một nghiệp dẫn khởi; v� thế kh�ng thể n�i rằng đời sống của một con tr�u sẽ tiếp nối th�n trung hữu của một con b�.

(Hỏi) Sự t�i sinh xảy ra như thế n�o?

(Đ�p) Th�n trung hữu được sinh khởi để đi đến một th� m� n� phải đến. Nhờ v�o nghiệp lực n�n th�n trung hữu đắc được thi�n nh�n, c� thể nh�n thấy nơi sẽ sinh ra cho d� ở xa v� c� thể nh�n thấy cha mẹ m�nh giao hợp ở chỗ đ�. T�m của ch�ng sinh trung hữu bị đi�n đảo v� t�c động của t�nh th�n cũng như th� o�n. Nếu l� nam th� th�n trung hữu sẽ khởi dục thuộc về nam giới đối với người mẹ; nếu l� nữ th� sẽ khởi dục thuộc về nữ giới đối với người cha. Nếu gặp trường hợp ngược lại th� ch�ng sinh trung hữu sẽ sinh t�m o�n hận đối với người cha hoặc người mẹ. Điều n�y đ� được n�i đến trong Thi thiết luận (Praj�āpti): L�c đ� ở kiện-đạt-phược sẽ sinh khởi t�m �i dục hoặc s�n nhuế.

Khi đ� bị hai loại t�m sai lạc n�i tr�n v� dục t�nh l�m cho đi�n đảo th� th�n trung hữu chấp trước nơi c� c�c căn kết hợp v� tưởng tượng rằng ch�nh m�nh đang giao hợp. Khi c�c thứ bất tịnh, tinh, huyết xuất hiện ở tử cung th� ch�ng sinh trung hữu sẽ khởi t�m vui mừng v� nhập v�o đ�. Kể từ đ� c�c uẩn bắt đầu trở n�n cứng c�t; th�n trung hữu diệt, th�n sinh hữu sinh v� đ�y giai đoạn dược gọi l� �t�i sinh� (kết sinh, pratisaṃdhi). Nếu ph�i b�o l� nam th� ngồi chồm hổm ở b�n phải tử cung v� xoay lưng ra ph�a trước; nếu l� nữ th� nằm ở b�n tr�i tử cung v� xoay bụng ra ph�a trước; nếu thuộc trung t�nh th� khi c�n th�n trung hữu đ� khởi �i dục trong tư thế như thế n�o th� cũng sẽ nằm ở tử cung trong tư thế đ�. Th�n trung hữu v� c� đủ c�c căn cho n�n khi nhập v�o tử cung sẽ c� tư thế th�ch hợp với giới t�nh của m�nh; tuy nhi�n sau khi t�i sinh th� ph�i b�o c� thể đ�nh mất giới t�nh của m�nh trong qu� tr�nh ph�t triển.

Ở đ�y người ta sẽ hỏi rằng c�i g� l�m sở y (āśraya) cho c�c sắc ph�p được đại chủng tạo th�nh của ch�ng sinh mới sinh n�y, tức c�c căn như nh�n, nhĩ, v.v.. C� thuyết cho rằng ch�nh c�c đại chủng của tinh v� huyết l�m sở y. C� thuyết lại cho rằng kh�ng phải c�c đại chủng của tinh huyết m� l� c�c đại chủng kh�c do nghiệp tạo ra nhưng đ� nương v�o (saṃniśraya) tinh huyết.

Thuyết thứ nhất: Tinh huyết kh�ng c� c�c căn; nhưng khi th�n trung hữu bị diệt th� tinh huyết lại c� c�c căn v� tạo th�nh c�i được gọi l� giai đoạn đầu ti�n của ph�i b�o (yết-th�ch-lam, kalala). Cũng giống như trường hợp mầm mộng sinh khởi c�ng thời với sự hủy diệt của hạt giống. Kinh văn đ� chứng minh điều n�y khi n�i rằng �th�n thể l� sản phẩm của yết-th�ch-lam c� ở tinh v� huyết [tức nằm ở c�c chất bất tịnh của người cha v� người mẹ] (mātāpitraśucikalasaṃbhūta) v� �n�y c�c b�-s�, từ l�u n�y c�c �ng đ� l�m tăng th�m b�i tha ma v� thọ nhận một giọt m�u.� (Saṃyutta, ii. 178; Anguttara, ii. 54)

Thuyết thứ hai: C�c căn lấy c�c đại chủng kh�c l�m sở y, cũng giống như trường hợp c�c căn của lo�i s�u l� (parṇakrimi). [Đối với lo�i n�y, nhờ c� nghiệp lực n�n đ� nương v�o c�c đại chủng của l� c�y (parṇamahābhūtānyupaniśritya) nhưng lại sinh ra từ c�c đại chủng kh�c v� c�c đại chủng n�y ch�nh l� thể t�nh của c�c căn]. C� người sẽ b�c rằng đoạn kinh tr�ch dẫn tr�n kh�ng minh chứng được giả thuyết n�y. Theo kinh th� th�n thể (c�ng với c�c căn) sinh khởi từ yết-th�ch-lam vốn l� tinh v� huyết; trong khi đ� từ ngữ �yết-th�ch-lam� được d�ng ở đ�y l� để chỉ cho c�c đại chủng kh�c sinh khởi nhờ nương v�o tinh v� huyết (tức nhờ nương v�o tinh v� huyết của c�c đại chủng n�y đ� sinh khởi c�ng thời với ch�ng, v� dược gọi l� �yết-th�ch-lam�) với đầy đủ c�c căn.

Đ� cũng l� c�ch m� c�c ch�ng sinh sinh từ thai v� trứng đi đến th� (gati) của ch�ng. Đối với c�c ch�ng sinh kh�c, c�c luận sư Đối ph�p (Abhidharmācārya) n�i rằng kh�ng c� một c�ch thức nhất định m� phải t�y theo từng trường hợp ri�ng biệt.�

C�c ch�ng sinh thuộc loại thấp sinh đi đầu thai v� ham th�ch m�i hương; nhưng m�i hương n�y c� được thanh tịnh hay kh�ng l� t�y v�o nghiệp.

Ch�ng sinh thuộc h�a sinh đi đầu thai l� v� ham th�ch chỗ ở.

(Hỏi) Chẳng lẽ lại c� kẻ lại ham th�ch chỗ ở trong địa ngục?

(Đ�p) [tr�n đ�y ch�ng ta đ� biết rằng t�m của một ch�ng sinh trung hữu bị đi�n đảo v� �i dục hoặc s�n nhuế khi sắp t�i sinh v�o b�o thai.] Trong trường hợp n�y th� t�m của lo�i trung hữu h�a sinh cũng bị đi�n đảo như thế. Khi th�n trung hữu bị h�nh hạ bởi c�i lạnh của mưa gi� m� nh�n thấy một nơi chốn ấm �p như ở địa ngục thi�u ch�y th� liền t�m tới đ� v� mong muốn được ấm �p; khi bị h�nh hạ bởi c�i n�ng của mặt trời v� của gi� n�ng m� nh�n thấy c�c chỗ m�t lạnh như ở địa ngục băng gi� th� liền t�m tới đ� v� muốn được m�t mẽ. C�c luận sư đời trước (pūrvācārya) lại cho rằng lo�i trung hữu h�a sinh n�y trước đ�y đ� nh�n thấy những cảnh b�o ứng của c�c nghiệp chi�u cảm quả b�o địa ngục m� m�nh đ� tạo ra cho n�n đến nay khi nh�n thấy c�c ch�ng sinh giống như m�nh liền t�m đến chỗ ở của c�c ch�ng sinh n�y.

Trung hữu thuộc c�i thi�n - tức c�c th�n trung hữu t�i sinh ở thi�n th� th� đi l�n ph�a tr�n giống như khi một người đứng dậy từ chỗ đang ngồi. Trung hữu thuộc c�i người, b�ng sinh, quỷ th� di chuyển theo c�ch ri�ng của từng loại, tức đi giống như con người, lo�i vật, hoặc quỷ. Th�n trung hữu thuộc địa ngục khi di chuyển th� ch�n ở ph�a tr�n v� đầu ở ph�a dưới. Như c� b�i tụng đ� n�i: �V� phỉ b�ng ti�n nh�n, ẩn sĩ v� người tu khổ hạnh m� bị đọa địa ngục, đầu ở ph�a dưới ch�n ở ph�a tr�n.� (Saṃyukta, 27, 5; Jātaka, v. 266).

(Hỏi) Tr�n đ�y c� n�i ch�ng sinh trung hữu nhập v�o thai mẹ (jarāyuja, aṇḍaja) l� do t�m bị đi�n đảo v� �i dục; như vậy đ�y c� phải l� quy luật chung cho tất cả ch�ng sinh trung hữu kh�ng?

(Đ�p) Kh�ng phải. Kinh n�i c� tất cả bốn loại nhập thai.

一於入正知　　二三兼住出

四於一切位　　及卵恒無知

前三種入胎　　謂輪王二佛

業智俱勝故　　如次四餘生.

[Loại thứ nhất c� ch�nh tri khi nhập thai

Loại thứ hai c� th�m khi trụ, loại thứ ba c� th�m khi xuất;

Loại thứ tư c� tất cả c�c giai đoạn,

Loại ch�ng sinh no�n sinh, đều kh�ng c� ch�nh tri;

Ba loại nhập thai ở đầu

L� lu�n vương v� hai phật

V� c� nghiệp, tr� th� thắng

Theo thứ tự tr�n. Loại thứ tư l� c�c ch�ng sinh c�n lại.]
�
�Luận: Loại thứ nhất kh�ng c� ch�nh tri khi trụ v� xuất thai; loại thứ hai kh�ng c� ch�nh tri khi xuất thai, loại thứ ba c� ch�nh tri trong tất cả c�c giai đoạn; loại thứ tư kh�ng c� ch�nh tri trong tất cả c�c giai đoạn. Đ�y l� bốn loại nhập thai được tr�nh b�y theo thứ tự ph� hợp với phương ph�p tạo tụng (tụng ph�p, śloka) nhưng lại kh�c với thứ tự của kinh (Dīgha, iii. 103, 231; Vibhāṣā, 171, 12).

C�c ch�ng sinh sinh từ trứng (no�n sinh) lu�n lu�n c� t�m đi�n đảo.

(Hỏi) No�n sinh tức phải sinh ra từ trứng; tại sao c�n n�i l� nhập thai?

(Đ�p) Mặc d� sinh ra từ trứng nhưng trước đ� cũng phải nhập thai; hoặc n�i �no�n sinh� l� v� căn cứ v�o vị lai. Cũng giống như kinh thường n�i �tạo t�c hữu vi� (saṃskṛtam abhisaṃskaroti); hoặc thế gian thường n�i �nấu cơm�, �m�i bột�.

(Hỏi) C� ch�nh tri v� kh�ng c� ch�nh tri ở ba giai đoạn nhập, trụ v� xuất thai c� � nghĩa g�?

(Đ�p) những ch�ng sinh k�m phước đ� nhập thai v� nghĩa rằng �c� gi� thối, c� mưa rơi, trời đang lạnh, trời đang b�o, qu�n l�nh huy�n n�o ồn �o� v� v� muốn trốn tr�nh những điều phiền bực n�y n�n c�c ch�ng sinh n�y tin rằng phải trốn v�o một nơi n�o đ�, như một bụi rậm, một c�i ch�i bằng rễ c�y hoặc l� c�y, hoặc n�p m�nh dưới một gốc c�y, một bức tường. Rồi những ch�ng sinh n�y tin l� m�nh đ� ở trong l�m c�y, trong t�p lều v� đ� bước ra. Tất cả đều l� sự hiểu lầm, l� sự đi�n đảo của tưởng. Đối với những ch�ng sinh c� nhiều phước đức cũng thế. Họ tin rằng m�nh đ� bước v�o một c�ng vi�n, một khu vườn (ārāma, udyāna), một cung điện, một l�u đ�i, một g�c t�a; họ tin rằng m�nh đ� ở đ� v� đ� ra đi.

Ch�ng sinh c� ch�nh tri th� biết được rằng m�nh đang nhập thai, đang trụ v� đang ra khỏi.

Kinh cũng n�i ba loại nhập thai ở đầu l� của chuyển lu�n vương (Cakravartin), v� hai vị phật Độc gi�c (Pratyekabuddha) v� Ch�nh gi�c (Saṃbuddha). Tất cả c�c t�n gọi n�y đều mang t�nh chất vị lai; tức người ta muốn n�i đến ch�ng sinh ở trong đời sống n�y sẽ trở th�nh chuyển lu�n vương.

Chuyển lu�n vương c� ch�nh tri khi nhập thai, nhưng khi trụ v� xuất thai th� kh�ng. Độc gi�c c� ch�nh tri khi trụ nhưng khi xuất thai th� kh�ng. Phật th� lu�n lu�n c� ch�nh tri.

Chuyển lu�n vương c� được phước đức rất lớn v� c� nghiệp rất th� thắng; Độc gi�c th� c� sự hiểu biết nhờ v�o gi�o ph�p, sự tư trạch v� thiền định th� thắng; đối với phật th� cả phước đức v� tr� tuệ đều th� thắng, tức c� đủ nghiệp v� tr� th� thắng.

Loại nhập thai thứ tư, tức l� loại kh�ng c� ch�nh tri, d�nh cho c�c ch�ng sinh kh�ng c� phước đức v� tr� tuệ th� thắng.

Ngoại đạo chấp ng� (Sāṃkhya; Vaiśeṣika) n�i: �Nếu thừa nhận hữu t�nh (sattva) c� đi đến một thế giới kh�c th� chủ trương hữu ng� của ch�ng t�i đ� được chứng minh�.

Để b�c bỏ kiến chấp tr�n, luận chủ n�i: �

無我唯諸蘊　　煩惱業所為

由中有相續　　入胎如燈焰

如引次第增　　相續由惑業

更趣於餘世　　故有輪無初.

[Kh�ng c� ng� m� chỉ l� c�c uẩn

Được phiền n�o v� nghiệp tạo th�nh,

V� nhờ c� sự tương tục của trung hữu

N�n c� thể nhập thai, giống như ngọn đ�n.

Ch�ng tăng trưởng theo thứ tự được dẫn khởi;

V� do phiền n�o v� nghiệp

N�n c� thể đi đến c�c thế giới kh�c.

Như vậy sự xoay v�ng của c�c hữu kh�ng c� điểm khởi đầu.]
�
��������� Luận: C�i m� c�c �ng gọi l� ng� (ātman) v� đ� tin rằng n� l� một thực thể c� khả năng xả bỏ c�c uẩn của đời sống n�y v� nắm bắt c�c uẩn của một đời sống kh�c, l� một t�c nh�n ở b�n trong, l� sĩ phu (puruṣa), v.v., đều ho�n to�n kh�ng c� thực. Thật vậy, Thế t�n n�i: �C� nghiệp tất c� quả; nhưng kh�ng c� t�c nh�n xả bỏ c�c uẩn n�y v� nắm bắt c�c uẩn kia m� chỉ c� sự li�n hệ nh�n quả của c�c ph�p (ph�p giả). Li�n hệ nh�n quả l� g�? Đ� l� c�i n�y c� th� c�i kia c�; nhờ c�i n�y sinh n�n c�i kia sinh; đ� l� duy�n khởi�.

(Ngoại đạo) Như vậy vẫn c� một loại ng� m� c�c �ng kh�ng phủ nhận được.

(Luận chủ) Ch�ng t�i kh�ng phủ nhận loại ng� được giả lập, tức loại ng� đ� d�ng để đặt t�n cho c�c uẩn, Tuy nhi�n c�c uẩn n�y vẫn kh�ng c� khả năng chuyển từ thế giới n�y sang thế giới kh�c như c�c �ng nghĩ; bởi v� ch�ng vốn sinh diệt trong từng s�t-na (s�t-na diệt). Ch�ng t�i n�i rằng kh�ng phải ng�, kh�ng phải bất cứ một nguy�n l� thường hằng n�o cả, m� ch�nh l� sự tương tục của c�c uẩn được h�nh th�nh c� điều kiện, được tạo th�nh bởi phiền n�o v� nghiệp mới nhập v�o bụng của người mẹ; v� sự tương tục n�y, từ tử hữu cho đến sinh hữu, đ� k�o d�i v� chuyển dịch bởi một chuỗi tiếp nối l�m th�nh trung hữu.

C�c loại nghiệp m� thể t�nh của ch�ng l� chi�u cảm c�c quả b�o trong đời sống th� vốn kh�c biệt nhau t�y theo từng ch�ng sinh; v� thế tất cả c�c chuỗi tương tục của uẩn kh�ng được sinh khởi c�ng một l�c trong đời sống m� c�c uẩn n�y vừa mới đến được. Như vậy chuỗi tương tục n�y chỉ tăng trưởng khi được sinh khởi v� sự tăng tưởng n�y xảy ra từ từ như kinh (Saṃyutta, i. 206; Mahāniddesa, 120; Mahāvyutpatti, 190) đ� n�i: �Trước ti�n l� yết-th�ch-lam; từ yết-th�ch-lam sinh khởi �ch-bộ-đ�m (arbuda); từ �ch-bộ-đ�m sinh khởi bế-thi (peśin); từ bế-thi sinh khởi kiện-nam (ghana); từ kiện-nam sinh khởi b�t-la-x�-khu (praśākhā), t�c, l�ng, m�ng, v.v., v� c�c chỗ dựa của ch�ng (sở y) l� c�c sắc căn�. Yết-th�ch-lam, v.v., l� c�c t�n gọi năm giai đoạn của b�o thai.

Khi b�o thai, tức c�i gai n�y, đ� ph�t triển hết mức của n� th� trong bụng của người mẹ sẽ khởi l�n một loại gi� sinh từ một nghiệp đ� th�nh thục (dị thục) l�m cho b�o thai xoay chuyển v� tiến về ph�a sinh m�n. Sự di chuyển n�y thật kh� khăn giống như một khối đồ uế tạp được bọc k�n. C� khi v� điều kiện nu�i dưỡng thiếu thốn của người mẹ, hoặc c� khi v� nghiệp m� b�o thai phải chết trong bụng của người mẹ. L�c đ� một phụ nữ chuy�n về phụ sản, sau khi bốc thuốc l�n hai b�n tay của m�nh, phải d�ng một lưỡi dao nhọn rồi thọc tay v�o trong tử cung của người mẹ - một nơi h�i h�m, nhơ bẩn, ẩm ướt, c� đủ mọi thứ uế tạp - để cắt bở bớt ch�n tay trước khi l�i được b�o thai ra ngo�i. Trong trường hợp n�y thật kh� biết được chuỗi �tương tục� của b�o thai sẽ nương v�o c�c nghiệp thuận hậu thọ (aparaparyāyavedaniya) đ� tạo ra trong đời trước để đi đ�u v�o l�c đ�.

Nếu sự sinh nở kh�ng gặp kh� khăn th� người mẹ hoặc người đỡ đẻ phải bồng đứa trẻ sơ sinh l�n trong hai b�n tay; v� hai b�n tay n�y l�c đ� cũng sẽ giống như mũi dao, như tro n�ng đối với th�n thể của đứa trẻ, một th�n thể thật nhạy cảm giống như một vết thương chưa l�nh miệng. Người ta rửa r�y đứa b�; nu�i n� bằng sữa, hồ, ch�o v� dần dần tập cho ăn c�c thức ăn cứng: Cứ như thế m� đứa trẻ lớn l�n. Nhờ c� sự ph�t triển n�y m� c�c căn đ� trở n�n thuần thục v� c�c phiền n�o bắt đầu hiện h�nh để tạo t�c c�c nghiệp. Như vậy, v� c� c�c phiền n�o v� nghiệp m� khi th�n bị hoại diệt th� chuỗi tương tục n�y lại chuyển v�o một đời sống kh�c nhờ v�o trung hữu giống như trước đ�y.

C� sinh l� v� c� c�c phiền n�o v� c�c nghiệp; c� c�c phiền n�o v� c�c nghiệp l� v� c� sinh; rồi c� sinh l� v� c� c�c phiền n�o v� c�c nghiệp: V�ng tr�n sinh khởi cứ lu�n chuyển như thế m� kh�ng c� điểm bắt đầu. Nếu để c� một điểm bắt đầu th� phải c� một thời kỳ đầu ti�n kh�ng c� nh�n; v� nếu đ� c� một ph�p sinh ra m� kh�ng c� nh�n th� tất cả c�c ph�p cũng sẽ sinh ra m� kh�ng c� nh�n. Tuy nhi�n, c�c t�nh chất quyết định về thời gian v� nơi chốn cho ch�ng ta thấy rằng hạt giống c� thể sinh ra mầm mộng, lửa c� thể sinh ra sự nấu ch�n; do đ� kh�ng thể c� một sự sinh ra n�o m� kh�ng c� nh�n. Hơn nữa, chủ trương nhất nh�n thường hằng trước đ�y đ� bị b�c bỏ v� thế v�ng sinh tử n�y nhất định kh�ng c� điểm khởi đầu.

Tuy nhi�n vẫn c� trường hợp sự sinh khởi, vốn xuất ph�p từ c�c nh�n, sẽ kh�ng xảy ra nếu c�c nh�n bị diệt; cũng giống như mầm mộng kh�ng thể sinh nếu hạt giống bị kh� h�o.

Chuỗi tương tục của c�c uẩn được n�i đến ở tr�n ph�t triển qua ba giai đoạn tồn tại. �

如是諸緣起　　十二支三際

前後際各二　　中八據圓滿.

[Chuỗi nh�n duy�n sinh khởi c� mười hai chi chia l�m ba phần

Phần đầu v� phần cuối đều c� hai chi

Phần giữa c� t�m chi nếu căn cứ trường hợp vi�n m�n.]
�
�Luận: Mười hai chi l� v� minh (avidyā), h�nh (saṃskāras), thức (vij�āna), danh sắc (nāmarūpa), s�u xứ (saḍāyatana), x�c (sparśa), thọ (vedanā), �i (tṛṣṇā), thủ (upādāna), hữu (bhava), sinh (jāta), l�o tử (jarāmaraṇa).

Mười hai chi n�y được chia l�m ba phần (tam tế): V� minh v� h�nh nằm ở qu� khứ, thuộc về giai đoạn tồn tại trước đ� (tiền tế); sinh v� l�o tử thuộc về giai đoạn tồn tại sau đ� (hậu tế); t�m chi c�n lại thuộc về giai đoạn tồn tại (trung tế).

(hỏi) C� phải tất cả ch�ng sinh trong đời sống hiện tại đều c� đủ tất cả t�m chi thuộc về trung tế?

(Đ�p) Kh�ng phải tất cả đều c� đủ.

(Hỏi) Nếu vậy tại sao n�i c� t�m chi?

(Đ�p) N�i c� t�m chi l� căn cứ v�o trường hợp vi�n m�n, tức một c� thể vi�n m�n (paripūrin) c� khả năng trải qua tất cả c�c giai đoạn m� c�c chi n�y tạo th�nh. Đ�y kh�ng phải l� trường hợp của những người chết trước thời hạn (trung yểu) [chẳng hạn như chết khi đang c�n ở giai đoạn ph�i b�o]; cũng kh�ng phải l� trường hợp của ch�ng sinh ở Sắc giới v� V� sắc giới. Sở dĩ kinh liệt k� cả t�m chi l� nhằm chỉ cho ch�ng sinh Dục giới: Kinh Đại duy�n khởi (Mahānidānaparyāyasūtra) n�i: �A-nan, nếu thức kh�ng nhập v�o b�o thai của người mẹ�� (Dīgha, ii. 63).

Chuỗi duy�n khởi cũng c� thể chỉ chia l�m hai phần l� giai đoạn tồn tại qu� khứ [gồm hai chi đầu (v� minh, h�nh), v� c�c quả của ch�ng l� năm chi tiếp theo (thức, danh sắc, s�u xứ, x�c, thọ)]; v� c�c nh�n của giai đoạn tồn tại vị lai [gồm ba chi tiếp theo (�i, thủ, hữu)] c�ng với giai đoạn n�y [gồm hai chi cuối c�ng (sinh, l�o tử)].

(Hỏi) C�c chi v� minh, v.v., l� những ph�p g�?

Tụng đ�p:�

宿惑位無明　　宿諸業名行

識正結生蘊　　六處前名色

從生眼等根　　三和前六處

於三受因異　　未了知名觸

在婬愛前受　　貪資具婬愛

為得諸境界　　遍馳求名取

有謂正能造　　牽當有果業

結當有名生　　至當受老死.

[Phiền n�o đời trước l� v� minh.

Nghiệp đời trước l� h�nh

Thức l� c�c uẩn khi kết sinh.

Trước s�u xứ l� danh sắc.

Từ đ� sinh c�c căn nh�n, v.v.

Trước khi ba ph�p h�a hợp l� s�u xứ.

Đối với c�c nguy�n nh�n kh�c nhau của ba thọ

Vẫn chưa ph�n biệt được th� gọi l� x�c

Trước d�m �i l� thọ.

Tham tư cụ v� d�m dục l� �i

Để đắc c�c cảnh giới

Phải t�m cầu khắp nơi l� thủ.

Hữu l� tạo t�c

C�c nghiệp dẫn đến quả vị lai.

Sinh l� sự t�i sinh ở vị lai.

(từ sinh) cho đến thọ l� l�o tử.]
�
��������� Luận: V� minh ch�nh l� phần vị của phiền n�o thuộc đời sống trước đ� [ở đ�y v� minh kh�ng c�n mang � nghĩa ri�ng biệt của n�, cũng kh�ng phải l� sự tập hợp tất cả c�c phiền n�o (kleśas)] m� ch�nh l� chuỗi tương tục (c�ng với năm uẩn của n�) đ� tồn tại ở phần vị của phiền n�o (phiền n�o vị, kleśa-avasthā) trong đời sống trước đ�. Thật vậy, tất cả c�c phiền n�o đều đi k�m theo v� minh v� hiện h�nh nhờ c� v� minh. Cũng giống như khi n�i nh� vua vi h�nh tức cũng c� � chỉ cho những người th�p t�ng nh� vua.

H�nh ch�nh l� phần vị của nghiệp thuộc đời sống trước đ�. Chuỗi tương tục của đời sống trước đ�, x�t về mặt c�c nghiệp thiện, �c, v.v., m� chuỗi tương tục n�y đ� tạo ra, ch�nh l� � nghĩa của h�nh.

Thức ch�nh l� c�c uẩn v�o l�c thụ thai (kết sinh thời); tức l� năm uẩn trong b�o thai ở v�o s�t-na c� sự t�i sinh (pratisaṃdhi) hay c� sinh hữu (upapattibhava).

Danh sắc vượt qu� s�t-na kết sinh n�y cho đến khi c� sự sinh khởi của s�u xứ; tức l� năm uẩn ở trong b�o thai, bắt đầu từ sinh hữu v� k�o d�i cho đến khi n�o s�u căn vẫn chưa hiện hữu. Ở đ�y lẽ ra n�n n�i l� �cho đến khi bốn căn��, [bởi v� � xứ (manāyatana) v� th�n xứ (kāyayatana) đ� hiện khởi từ sinh hữu, từ s�t-na kết sinh (pratisaṃdhikṣaṇe)]; tuy nhi�n ch�nh v�o s�t-na m� bốn căn nh�n, nhĩ, v.v., xuất hiện th� hai căn c� trước n�y mới được sắp xếp [v�o nh�m s�u căn]. (Vyākhyā: cakṣurādyāyatanotpattikāle kāyamanāyatanayor vyavasthāpanāt)

S�u xứ c� trước sự h�a hợp của ba ph�p (tức l� x�c). S�u xứ ch�nh l� năm uẩn kể từ khi c�c căn xuất hiện cho đến s�t-na xảy ra sự tiếp x�c của căn, cảnh v� thức.

X�c [vốn khởi đầu từ khi kết sinh] tồn tại cho đến s�t-na đứa trẻ bắt đầu c� khả năng ph�n biệt, tức c� thể biết rằng �đ�y l� nguy�n nh�n của niềm vui��

Thọ c� trước d�m �i. Thọ (vedanā), trong tụng văn gọi l� vitti, tồn tại cho đến khi n�o m� l�ng tham d�m dục vẫn chưa hiện h�nh được. [Phần vị n�y được gọi l� thọ bởi v� vẫn c� sự cảm nhận c�c nh�n của thọ.]

�i l� trạng th�i của người ham muốn c�c lạc th� v� sự d�m dục. L�c đ� c� sự hiện h�nh của sự ham muốn đối với sắc trần, v.v. v� đối với d�m dục. Trạng th�i �kh�t �i� n�y sẽ chấm dứt khi n�o con người, dưới t�c động của l�ng tham dục n�y, bắt đầu t�m kiếm (truy cầu, paryeṣṭi) c�c lạc th�.

Thủ l� ph�n biệt được c�c lạc th� n�y, tức l� trạng th�i của người chạy đi khắp nơi để t�m kiếm (chu biến tr� cầu) lạc th� (thượng diệu cảnh giới). [hoặc thủ ch�nh l� bốn loại phiền n�o (dục, kiến, giới cấm, ng� ngữ): ở giai đoạn c� bốn loại phiền n�o n�y hiện h�nh được gọi l� thủ].

V� chạy đi khắp nơi để t�m kiếm n�n mới tạo c�c nghiệp chi�u cảm quả b�o đời sống ở vị lai.

[Hữu c� nghĩa l� �nghiệp� bởi v� đời sống sinh khởi l� nhờ c� nghiệp (bhavaty anena)]. Nghiệp được tạo t�c v� t�ch tụ trong khi t�m kiếm c�c lạc th� sẽ đưa đến sự t�i sinh. Giai đoạn tạo t�c c�c nghiệp ch�nh l� hữu.

Sinh l� sự t�i sinh kế tiếp. Sau khi chết, năm uẩn ở v�o s�t-na xảy ra sự t�i sinh ch�nh l� sinh. Nếu x�t đến đời sống ở hiện tại th� chi n�y gọi l� thức (vij�āna); nhưng nếu x�t đến đời sống vị lai th� lại gọi chi n�y l� sinh (jāti).

L�o tử l� từ sinh cho đến thọ (vedanā), ở đ�y c� t�n l� vid. Bốn chi của đời sống hiện tại (danh sắc, s�u xứ, x�c, thọ) nếu x�t về mối li�n hệ đến đời sống ở vị lai đều được gọi l� l�o tử (jarāmaraṇa), tức chi thứ mười hai của chuỗi tương tục gồm mười hai phần vị.

Tuy nhi�n chuỗi duy�n khởi n�y c�n được chia l�m bốn loại l� (1) s�t-na (kṣaṇika), tức thuộc về một s�t-na; (2) viễn tục (prākarṣika), tức trải d�i qua nhiều s�t-na hoặc nhiều sự tồn tại; (3) li�n phược (sāṃbandhika), tức nhờ sự nối kết giữa nh�n v� quả; (4) phần vị (āvasthika), tức c� mười hai phần vị hoặc giai đoạn của năm uẩn.

(Hỏi) Tại sao lại gọi duy�n khởi l� s�t-na?

(Đ�p) Trong c�ng một s�t-na, khi một người v� bị phiền n�o nhiễu loạn m� phạm tội giết người th� c� đủ tất cả mười hai chi: (1) Sự ngu si (moha) của người n�y l� v� minh; (2) � ch� (tư, cetanā) l� h�nh; (3) sự biết r� một đối tượng n�o đ� l� thức; (4) bốn uẩn c�ng khởi với thức l� danh sắc; (5) c�c căn c� li�n hệ đến danh sắc l� s�u xứ; (6) sự h�a hợp khi đối chiếu nhau của s�u xứ l� x�c; (7) sự l�nh nạp x�c l� thọ; (8) l�ng tham (rāga) l� �i; (9) c�c triền tương ưng với �i l� thủ; (10) th�n nghiệp v� ngữ nghiệp (ph�t khởi từ thọ v� �i) l� hữu; (11) sự khởi l�n (unmajjana = utpāda) của tất cả c�c ph�p n�y l� sinh; (12) sự th�nh thục (paripāka) của c�c ph�p n�y l� l�o; sự tan r� (bhanga) của ch�ng l� tử.

Ngo�i ra duy�n khởi c�n được gọi l� s�t-na v� li�n phược. Phẩm loại T�c luận viết: �duy�n khởi l� g�? - L� tất cả c�c ph�p hữu vi. C�c ph�p do duy�n sinh l� g�? - L� tất cả c�c ph�p hữu vi.�

Duy�n khởi �phần vị� (āvasthika) ch�nh l� mười hai phần vị (avasthā) c� chứa năm uẩn. Loại n�y cũng c�n gọi l� �viễn tục� bởi v� trải d�i qua ba loại hữu nối tiếp nhau.

(Hỏi) Trong bốn loại n�y, loại duy�n khởi n�o Thế t�n c� � n�i đến ở đ�y (tức trong kinh thập nhị nh�n duy�n)? �

傳許約位說　　從勝立支名.

[Theo truyền thuyết chỉ dựa v�o phần vị để tr�nh b�y

Đặt t�n c�c chi theo ph�p n�o th� thắng.]

Luận: Theo truyền thuyết th� Thế t�n đ� dựa v�o loại duy�n khởi phần vị để ph�n biệt mười hai chi.

(Hỏi) Nếu mỗi chi đều c� đủ năm uẩn, tại sao chỉ lập c�c t�n l� v� minh, v.v.?

(Đ�p) Bởi v� trong c�c phần vị c� c�c ph�p th� thắng như v� minh, v.v., n�n đ� dựa v�o t�nh chất th� thắng để đặt t�n cho c�c chi l� v� minh, v.v.; c� nghĩa l� nếu ở phần vị n�y c� v� minh l� ph�p quan trọng nhất th� tất cả năm uẩn thuộc phần vị n�y đều c� t�n l� v� minh. Đối với c�c chi kh�c cũng như vậy. Mặc d� thể t�nh của tất cả c�c chi đều như nhau nhưng ph�n biệt như vậy cũng kh�ng c� g� sai.

(Hỏi) Tại sao kinh chỉ định nghĩa duy�n khởi theo chuỗi tương tục của mười hai chi trong khi Phẩm loại T�c luận lại viết: �Duy�n khởi l� g�? - L� tất cả c�c ph�p hữu vi�?

(Đ�p) Bởi v� kinh tr�nh b�y c� chủ � ri�ng; trong khi A-tỳ-đạt-ma lại nhằm hiển thị t�nh chất của c�c ph�p (ph�p tướng). Duy�n khởi một mặt th� được tr�nh b�y như l� phần vị, viễn tục, thuộc ch�ng hữu t�nh (sattvākhya); một mặt lại như l� s�t-na, li�n phược, thuộc cả hữu t�nh v� phi t�nh (sattvāsattvākhya).

(Hỏi) Tại sao kinh chỉ n�i đến duy�n khởi thuộc về hữu t�nh?

Tụng d�p:
�
��������� 於前後中際　　為遣他愚惑.

[Để trừ bỏ ngu hoặc

Đối với giai đoạn trước đ�, về sau v� ở giữa.] ����

Luận: Ch�nh v� l� do n�y m� kinh đ� tr�nh b�y duy�n khởi theo ba phần.

Ngu hoặc về qu� khứ khi tự hỏi: �Ta đ� tồn tại hay kh�ng tồn trong qu� khứ? Ta đ� tồn tại như thế n�o? Ta đ� tồn tại c�i g�?�. Ngu hoặc về vị lai: �Ta c� tồn tại ở vị lai kh�ng?...�. Ngu hoặc về hiện tại: �C�i n�y l� c�i g�? C�i n�y tồn tại như thế n�o? Ch�ng ta l� ai? Ch�ng ta sẽ l� ai?� (Saṃyutta, iii. 26; Majjhima, i. 8, 111; Visuddhimagga, 599; Saṃyukta, 12, 9).

Ba loại ngu hoặc tr�n đ�y đều được đoạn trừ qua lời dạy về chuỗi duy�n khởi từ v� minh cho đến l�o tử; bởi v� kinh đ� n�i: �n�y c�c b�-s�, người n�o nhờ ch�nh tuệ như thực m� qu�n s�t được duy�n khởi v� c�c ph�p do duy�n sinh th� kh�ng c�n hướng về qu� khứ để tự hỏi m�nh c� từng tồn tại, kh�ng tồn tại, v.v..�

C� luận sư cho rằng lời dạy về ba chi cuối c�ng của giai đoạn ở giữa l� �i, thủ v� hữu cũng nhằm đoạn trừ ngu hoặc thuộc về vị lai bởi v� c�c chi n�y đều l� nh�n của một sự tồn tại ở vị lai.

Duy�n khởi với mười hai chi n�y c� ba t�nh chất của phiền n�o (hoặc, kleśa), nghiệp (karman), nền tảng (sự, vastu); đồng thời bao gồm cả nh�n v� quả. �

三煩惱二業　　七事亦名果

略果及略因　　由中可比二.

[Ba chi thuộc phiền n�o; hai chi thuộc nghiệp;

Bảy chi l� sự v� cũng l� quả.

Quả v� nh�n được t�m lược.

V� căn cứ giai đoạn ở giữa c� thể suy ra hai phần kia.]

Luận: T�nh chất của ba chi �i, thủ v� hữu ch�nh l� phiền n�o; t�nh chất của hai chi h�nh v� hữu ch�nh l� nghiệp; t�nh chất của bảy chi thức, danh sắc, s�u xứ, x�c, thọ, v� sinh ch�nh l� sự. Sở dĩ gọi c�c chi n�y l� sự bởi v� ch�ng l� sở y (āśraya) của phiền n�o v� nghiệp. C�c chi c� t�nh chất của sự đều l� quả; năm chi kh�ng thuộc về sự đều l� nh�n, tức c� t�nh chất của phiền n�o v� nghiệp.

(Hỏi) Tại sao nh�n v� quả đều được n�i đến ở đời sống hiện tại - Tức hai chi phiền n�o, hai chi nghiệp, năm chi sự - trong khi đối với giai đoạn qu� khứ v� vị lai kh�ng c� sự tr�nh b�y tương tợ như vậy? Bởi v� đối với vị lai ta vẫn c� hai chi l�m quả.

(Đ�p) Bởi v� chỉ cần dựa v�o sự tr�nh b�y về phiền n�o, nghiệp v� sự thuộc giai đoạn hiện tại, ta c� thể suy ra to�n bộ � nghĩa của nh�n v� quả ở giai đoạn trước đ� v� sau đ�. C� tr�nh b�y th�m cũng v� dụng cho n�n đ� lược qua.

(Vấn nạn) Nếu duy�n khởi chỉ c� mười hai chi th� sinh tử phải c� điểm bắt đầu bởi v� nh�n của chi v� minh kh�ng được n�i đến; v� cũng phải c� điểm kết th�c bởi v� quả của chi l�o tử kh�ng được n�i đến. Muốn tr�nh điều n�y th� phải th�m v�o c�c chi mới; nhưng nếu l�m như vậy th� phạm lỗi v� c�ng.

(Giải th�ch) Kh�ng phải như vậy. Thế t�n đ� c� � n�i về nh�n của v� minh v� quả của l�o tử. � �

從惑生惑業　　從業生於事

從事事惑生　　有支理唯此.

[Từ phiền n�o sinh ra phiền n�o v� nghiệp;

Từ nghiệp sinh ra sự;

V� từ sự lại sinh ra sự v� phiền n�o.

Đ� l� c�ch thức sinh khởi c�c chi của sự hiện hữu.] �

Luận: Từ phiền n�o sinh ra phiền n�o: Tức l� �i sinh hữu.�

Từ phiền n�o sinh ra nghiệp: Tức thủ sinh hữu, v� minh sinh h�nh.

Từ nghiệp sinh ra sự: Tức h�nh sinh thức, hữu sinh ra sinh.

Từ sự sinh ra sự: Tức thức sinh danh sắc, danh sắc sinh s�u xứ, �, x�c sinh thọ, sinh th� sinh ra l�o tử.

Từ sự sinh ra phiền n�o: Tức thọ sinh �i.

Tr�n đ�y l� c�ch sinh khởi của c�c chi; từ đ� thấy rằng v� minh c� nh�n l� phiền n�o hoặc l� sự v� l�o tử c� quả l� phiền n�o. V� thế sự tr�nh b�y về duy�n khởi ở tr�n kh�ng hề thiếu s�t. Thế t�n đ� muốn minh họa c�ch thức sinh khởi của c�c chi cho n�n mới c� kết luận như sau ở kinh (Madhyama, 34, 3): �Đ� l� c�ch thức sinh khởi của một khối lượng lớn chỉ to�n l� khổ đau (thuần đại khổ uẩn tập)�.

C� luận sư giải th�ch: C� kinh (Sahetusapratyayasanidānasūtra) n�i rằng v� minh c� nh�n l� sự ph�n đo�n sai lệch (phi l� t�c �, ayoniśo manasikāra); v� c� kinh (Saṃyukta, 11, 8) c�n n�i rằng phi l� t�c � c� nh�n l� v� minh. V� thế kh�ng phải v� minh kh�ng c� nh�n; v� kh�ng c� phạm lỗi v� c�ng. Nếu cho rằng phi l� t�c � kh�ng được đề cập đến trong kinh n�i về duy�n khởi th� cũng đ�ng; tuy nhi�n v� đ� được bao h�m trong chi thuộc về thủ (upādāna) cho n�n kh�ng cần phải tr�nh b�y th�m ở đ�y (tức trong, Pratītyasamutpādāsūtra).

(Luận chủ) Giải th�ch tr�n kh�ng c� gi� trị. L�m sao phi l� t�c � lại được bao h�m trong chi thủ? Dĩ nhi�n l� n� c� tương ưng với thủ nhưng n� cũng c�n tương ưng với v� minh v� �i. Cho d� phi l� t�c � được bao h�m trong thủ đi nữa th� từ đ� người ta c� thể r�t ra kết luận rằng khi đặt t�n cho một chi l� thủ, kinh c� n�i phi l� t�c � l� nh�n của v� minh kh�ng? N�i c�ch kh�c, cho d� phi l� t�c � được bao h�m trong thủ đi nữa th� kh�ng thể v� thế m� chứng minh được phi l� t�c � l� nh�n của v� minh. Nếu chỉ v� được bao h�m trong thủ m� n�i rằng n� l� nh�n l� quả th� �i v� v� minh lẽ ra cũng kh�ng n�n được lập l�m c�c ch� bởi v� ch�ng cũng được bao h�m trong thủ.

Một luận sư kh�c (Sautrāntika Śrīlābha) lại giải th�ch rằng c� kinh (Saṃyukta, 13, 20) n�i v� minh c� nh�n l� phi l� t�c �. C� kinh (Saṃyukta, 11, 8) lại n�i phi l� t�c � c� nh�n l� v� minh, đồng thời đưa ra nhận x�t rằng phi l� t�c � ở v�o s�t-na của x�c: �Nhờ c� nh�n v� sắc trần n�n c� thể khởi một loại t�c � nhiễm trược (āvila) sinh ra từ ngu hoặc (moha = avidyā)�. C� kinh (Saṃyukta, 2 4) lại giải th�ch về nguồn gốc của �i như sau: ��i sinh khởi v� c� thọ, thọ lại sinh ra từ một loại x�c trong đ� c� v� minh�. Như vậy loại v� minh c�ng khởi với thọ đ� sinh khởi từ phi l� t�c � vốn xuất hiện ở v�o s�t-na c� x�c; điều n�y cho thấy kh�ng phải v� minh kh�ng c� nh�n v� kh�ng cần phải th�m v�o một từ mới l� phi l� t�c �, l�m nh�n cho v� minh v� sinh khởi từ v� minh với t�n gọi l� �ngu hoặc� (moha).

(Luận chủ) Đ�ng như vậy, tuy nhi�n điều n�y kh�ng được giải th�ch trong kinh Pratītyasamutpāda. Lẽ ra Kinh Pratītyasamutpāda phải n�i đến điều n�y.

(Giải th�ch) Kh�ng cần phải giải th�ch r� r�ng về vấn đề n�y bởi v� đứng về l� người ta vẫn c� thể c� được một kết luận như thế. Thật vậy, ở a-la-h�n thọ kh�ng phải l� nh�n của �i: Từ đ� c� thể kết luận rằng thọ chỉ l� nh�n của �i khi bị nhiễm �, tức tương ưng với v� minh. X�c khi kh�ng c� đi�n đảo (aviparīta) đi k�m theo th� kh�ng thể l� nh�n của loại thọ nhiễm � n�y. Loại x�c đi�n đảo kh�ng sinh khởi ở a-la-h�n vốn đ� đoạn trừ v� minh; v� thế loại x�c m� kinh Pratītyasamutpāda đ� n�i đến như l� nh�n của thọ, nh�n của �i ch�nh l� loại c� đi�n đảo k�m theo. Như vậy dựa v�o l� lẽ đ� dược tr�nh b�y ở tr�n ta c� thể x�c minh rằng theo kinh th� phi l� t�c � hiện khởi v�o s�t-na c� x�c.

(Luận chủ) Tuy nhi�n thật phi l� khi cho rằng một l� lẽ nếu được c�c kinh kh�c chứng minh th� c� thể cho ph�p lược bỏ những từ ngữ kh�ng thể lược bỏ - như trong trường hợp của phi l� t�c �, c� k�m theo t�nh chất hỗ tương l�m nh�n của phi l� t�c � v� v� minh. [Hơn nữa, trong trường hợp n�y c� thể người ta sẽ lược bỏ cả x�c, thọ, h�nh, sinh]. C�u trả lời thỏa đ�ng nhất cho vấn nạn �v� kh�ng n�i đến c�c chi duy�n khởi kh�c ở trước chi v� minh v� ở sau chi l�o tử (tức c�c chi l�m nh�n cho v� minh v� l�m quả cho l�o tử) cho n�n chuỗi sinh tử (h�nh, saṃsāra) kh�ng phải l� kh�ng c� bắt đầu v� chấm dứt� l� như sau: Sự liệt k� c�c chi trong chuỗi duy�n khởi đ� qu� đầy đủ. V� sự thắc mắc �l�m thế n�o c� thể biết được đời sống hiện tại bị r�ng buộc bởi đời sống trong qu� khứ như thế n�o, v� đời sống sắp tới sẽ bị r�ng buộc bởi đời sống hiện tại như thế n�o� ch�nh l� vấn đề duy nhất m� kinh muốn l�m s�ng tỏ; bởi v� như kinh đ� từng n�i: �để chấm dứt ngu hoặc về sự hiện hữu trong qu� khứ, sự hiện hữu sắp tới v� sự hiện hữu ở giữa hai sự hiện hữu n�y�.

(Hỏi) Thế t�n c� n�i: �N�y b�-s�, ta sẽ dạy c�c �ng l� duy�n khởi v� c�c ph�p duy�n sinh�. Như vậy sự kh�c nhau giữa duy�n khởi v� c�c ph�p duy�n sinh l� g�?

(Đ�p) Theo Bổn luận th� kh�ng c� kh�c nhau. Bởi v�, như ch�ng ta c� thể thấy, duy�n khởi v� c�c ph�p duy�n sinh đều được định nghĩa l�: �tất cả c�c ph�p hữu vi�.

(Hỏi) Khi n�i �tất cả c�c ph�p hữu vi� tức c� � chỉ cho c�c ph�p thuộc về cả ba thời điểm qu� khứ, hiện tại v� vị lai. Như vậy, l�m thế n�o c�c ph�p vị lai, vốn l� c�c ph�p chưa sinh, cũng được gọi l� �duy�n sinh� (pratītyasamutpanna)?

(Luận chủ) Nếu vậy, l�m thế n�o c�c ph�p vị lai, vốn l� c�c ph�p chưa được tạo t�c (kṛta) cũng được gọi l� hữu vi (saṃskṛta)?

(Giải th�ch) Bởi v� ch�ng được quyết định (cetita) bởi một loại tư (cetanā) c� khả năng tạo ra dị thục (ābhisaṃskārikā).

(Luận chủ) Nếu vậy c�c ph�p v� lậu (tức c�c ph�p thuộc th�nh đạo) ở vị lai l�m thế n�o c� thể gọi l� hữu vi?

(Giải th�ch) Bởi v� ch�ng cũng được quyết định bởi một loại t�m thiện muốn đắc được ch�ng.

(Luận chủ) Nếu vậy ngay cả Niết-b�n cũng sẽ l� hữu vi bởi v� người ta cũng muốn đắc được Niết-b�n.

Đ�ng l� ra n�n n�i rằng khi gọi c�c ph�p vị lai l� duy�n sinh tức đ� sử dụng một từ ngữ kh�ng ch�nh x�c nhưng vẫn được xem như l� đ�ng nhờ dựa v�o t�nh chất đồng nhất về chủng loại (tajjātīyatvāt) giữa c�c ph�p vị lai v� c�c ph�p qu� khứ hiện tại đ� sinh. Cũng giống như trường hợp của sắc ph�p ở vị lai: Mặc d� ở hiện tại kh�ng thể n�i rằng n� biến hoại nhưng vẫn gọi n� l� sắc (rūpa) bởi v� về chủng loại n� c� t�nh chất đồng nhất với sắc ph�p.

(Hỏi) Kinh c� chủ � g� khi ph�n biệt sự kh�c nhau giữa duy�n khởi v� c�c ph�p duy�n sinh?

Tụng đ�p: � �

此中意正說　　因起果已生.

[Ở đ�y � muốn n�i.

Duy�n khởi l� nh�n, duy�n sinh l� quả.]
�
��������� Luận: Những chi l�m nh�n được gọi l� duy�n khởi (pratītyasamutpāda) bởi v� trong ch�ng c� (khả năng) sinh khởi (samutpadyate). Những chi l�m quả được gọi l� duy�n sinh (pratītyasamutpanna) bởi v� ch�ng sinh ra; nhưng ch�ng cũng được gọi l� Duy�n khởi bởi v� trong ch�ng cũng c� sự sinh khởi. Tất cả c�c chi vốn vừa l� nh�n vừa l� quả cho n�n đều l� duy�n khởi v� duy�n sinh. Tuy thế vẫn kh�ng c� sự bất định hay tạp loạn (avyavasthāna) bởi v� một chi kh�ng thể l� Duy�n khởi đối với một chi m� n� đ� l� duy�n sinh cho chi n�y. Cũng giống như người cha chỉ l� cha đối với người con của m�nh; người con cũng chỉ l� con đối với người cha n�y; trường hợp của nh�n v� quả cũng như vậy; trường hợp của hai bờ s�ng cũng như vậy (pārāpāravat).

Tuy nhi�n t�n giả Vọng m�n (Sthavira Pūrṇāśa) lại n�i rằng những ph�p n�o đ� l� Duy�n khởi th� c� thể kh�ng phải l� duy�n sinh. T�n giả đưa ra bốn trường hợp: (1) C�c ph�p vị lai [l� Duy�n khởi v� l�m nh�n cho c�c ph�p vị lai (eṣyadharmahetu) nhưng kh�ng phải l� duy�n sinh v� ch�ng chưa sinh (utpanna)]; (2) c�c ph�p cuối c�ng của a-la-h�n [chỉ l� duy�n sinh]; (3) c�c ph�p qu� khứ v� hiện tại, ngoại trừ c�c ph�p cuối c�ng của a-la-h�n, [vừa l� Duy�n khởi vừa l� duy�n sinh]; (4) c�c ph�p v� vi [kh�ng phải Duy�n khởi cũng kh�ng phải duy�n sinh v� ch�ng kh�ng c� quả cũng kh�ng sinh ra].

Ph�t biểu của kinh bộ (Sautrāntika): Tất cả những g� được tr�nh b�y tr�n đ�y [từ �duy�n khởi phần vị�� cho đến �những ph�p n�o đ� l� Duy�n khởi th� c� thể kh�ng phải l� duy�n sinh�] l� tư � hay l� kinh nghĩa? Nếu đ� l� kinh nghĩa th� kh�ng đ�ng bởi v� khi n�i về phần vị Duy�n khởi, c�c �ng đ� cho rằng mười hai chi đều l� c�c phần vị được tạo th�nh bởi năm uẩn. Điều n�y đi ngược lại với kinh v� kinh c� n�i: �V� minh l� g�? - L� sự kh�ng hiểu biết về qu� khứ (tiền tế v� tr�)�� � nghĩa của kinh n�y đ� qu� r� r�ng (liễu nghĩa, nītārtha = vibhaktārtha); c�c �ng kh�ng thể l�m cho n� trở th�nh kh�ng r� r�ng (tức đ�i hỏi phải suy diễn th�m [bất liễu nghĩa, neyārtha])

(Hữu bộ) Kh�ng c� g� chứng minh rằng kinh n�y c� � nghĩa r� r�ng cả; v� sự kiện kinh n�y tr�nh b�y vấn đề qua c�c định nghĩa cũng kh�ng chứng thực được điều g� cả; bởi v� Thế t�n khi đưa ra c�c định nghĩa chỉ l�m hiển thị những điểm cốt yếu của vấn đề cần được định nghĩa. Tỷ dụ như trong kinh Tượng t�ch dụ (Hastipadopamasūtra), trước c�u hỏi: �Nội địa giới l� g�?�, Thế t�n đ� trả lời �đ� l� t�c, l�ng, v.v..�. Tất nhi�n t�c, v.v., cũng c�n l� c�c ph�p kh�c như sắc, hương, v.v., nhưng Thế t�n chỉ nhắm đến yếu tố chủ chốt l� địa giới. Trường hợp n�y cũng như thế, Thế t�n gọi t�n một phần vị l� v� minh bởi v� trong đ� v� minh l� yếu tố chủ chốt.

(Kinh bộ) Tỷ dụ tr�n kh�ng chứng minh được điều g� cả. Thật ra, trong kinh Tượng t�ch dụ, Thế t�n kh�ng định nghĩa t�c, v.v., bằng địa giới; ng�i kh�ng n�i: �T�c, v.v. l� g�? - L� địa giới�; bởi v� với c�ch n�i n�y th� định nghĩa sẽ kh�ng được ho�n chỉnh. Nhưng ng�i đ� định nghĩa địa giới bằng t�c, v.v.; v� định nghĩa n�y đ� ho�n chỉnh bởi v� trong th�n ch�ng sinh kh�ng c� địa giới n�o lại kh�ng được bao h�m trong những g� được m� tả như t�c, v.v.. Trường hợp của duy�n khởi cũng thế, định nghĩa n�y đ� qu� đầy đủ v� kh�ng cần phải th�m v�o bất cứ điều g� cả (na sāvaśeṣaḥ).

(Hữu bộ) Định nghĩa của kinh Tượng t�ch dụ vẫn kh�ng đầy đủ. Thật vậy, vẫn c� địa giới trong nước mắt, ni�m dịch, v.v., như ch�ng ta c� thể thấy trong một bản kinh kh�c (Śijaṣāmuccaya, 228; Madhyamakavṛtti, 57); thế nhưng địa giới của nước mắt đ� kh�ng được Kinh tượng t�ch dụ đề cập đến.

(Kinh bộ) Nếu như định nghĩa của kinh Tượng t�ch dụ kh�ng được đầy đủ l� v� c�c �ng đ� nhắm v�o những điều kh�ng được kinh n�y n�i đến. V� c�c �ng c�n n�i đến những g� kh�ng c� trong c�c định nghĩa về v� minh, v.v., m� kinh đ� tr�nh b�y. Tại sao lại định nghĩa v� minh l� �một phần vị c� năm uẩn� bằng c�ch đưa v�o (prakṣepa) v� minh c�c ph�p kh�ng c�ng loại (tức l� năm uẩn)? Người ta kh�ng thể xem một ph�p như l� một �chi� nếu sự tồn tại hoặc kh�ng tồn tại của một ph�p n�y đ�i hỏi phải c� sự tồn tại hoặc kh�ng tồn tại của một �chi� kh�c. V� thế một �phần vị của năm uẩn� kh�ng phải l� �chi�. Ở một vị a-la-h�n vẫn tồn tại năm uẩn (thọ, v.v.) nhưng kh�ng c� c�c h�nh (saṃskāras) c� khả năng sinh ra chi thức (vij�āna); v� c�c chi c�n lại cũng như vậy. V� thế cần phải hiểu � nghĩa của kinh thật s�t với văn từ.

Về bốn trường hợp của Vọng m�n th� trường hợp thứ nhất khi cho rằng �c�c ph�p vị lai kh�ng phải l� duy�n sinh� tức đi ngược lại với kinh v� kinh đ� dạy rằng hai chi sinh v� l�o tử l� c�c ph�p duy�n sinh. Kinh n�i: �duy�n sinh l� g�? L� v� minh� sinh, l�o tử�. Nếu cho rằng sinh v� l�o tử kh�ng phải l� ph�p vị lai tức b�c bỏ thuyết Duy�n khởi c� ba phần.

C� bộ ph�i cho rằng Duy�n khởi l� ph�p v� vi bởi v� kinh (Saṃyukta, 12, 19) n�i: �Sự xuất hiện của Như lai, sự kh�ng xuất hiện của Như lai; ph�p t�nh của c�c ph�p th� thường trụ� (utpādād va tathāgathānām anutpādād vā tathāgatānāṃ sthitaiveyaṃ [dharmāṇāṃ] dharmatā). Vấn đề n�y đ�ng hay sai l� t�y theo c�ch diễn giải. Nếu c� � n�i rằng c�c h�nh, v.v., sinh khởi ch�nh l� nhờ c� v� minh, v.v., chứ kh�ng phải v� ph�p n�o kh�c, cũng kh�ng phải l� v� nh�n; v� với � nghĩa n�y m� Duy�n khởi được thường hằng (nitya) tức đ� t�n th�nh nội dung tr�n. Nếu c� � n�i rằng c� một ph�p n�o đ� thường hằng c� t�n l� Duy�n khởi th� � kiến n�y kh�ng thể chấp nhận được. Bởi v� sinh khởi (utpāda) l� một t�nh chất của hữu vi (hữu vi tướng, saṃskṛtalakṣaṇa); nếu sinh khởi hoặc Duy�n khởi l� một ph�p thường hằng th� ph�p n�y kh�ng thể l� một t�nh chất của sự chuyển dịch của hữu vi. Hơn nữa khi n�i sinh khởi (utpāda) l� h�m � �sự hiện hữu tiếp theo sau sự kh�ng hiện hữu�; v� như vậy th� ta c� thể giả định được mối li�n hệ g� (abhisaṃbandha) giữa ph�p sinh khởi v� vi v� v� minh, v.v., một mối li�n hệ c� thể cho ph�p n�i rằng đ� l� �Duy�n khởi của v� minh, v.v.�? Cuối c�ng th�nh ngữ Duy�n khởi sẽ trở n�n v� l� bởi v� nếu Duy�n khởi (prati-itya-samutpāda) c� nghĩa l� �sinh khởi nhờ đi đến với duy�n� (pratyayaṃ prāpya samudbhavaḥ) th� l�m thế n�o một ph�p c� thể vừa l� thường hằng lại vừa l� Duy�n khởi?

(Hỏi) Nghĩa của từ Duy�n khởi (pratītyasamutpāda) l� g�?

(Đ�p) prāpti C� nghĩa l� �đến� (prāptī); ngữ căn i c� nghĩa l� �đi� (gati); nhưng v� c� tiếp đầu ngữ bổ nghĩa cho ngữ căn n�n (prati-i) c� nghĩa l� đến, pratītya c� nghĩa l� đ� đến; pad c� nghĩa l� hiện hữu (sattā) nhưng được tiếp đầu ngữ sam-ut bổ nghĩa n�n c� nghĩa l� �hiện khởi (prādurbhāva)�. Như vậy Duy�n khởi c� nghĩa l� �sự hiện khởi đ� đạt đến�.

Tuy nhi�n c�c luận sư Thanh minh n�i rằng giải th�ch n�y kh�ng thể chấp nhận được v� từ ngữ pratītyasamutpāda kh�ng được th�nh lập ch�nh x�c. Trong hai h�nh động của c�ng một t�c giả th� h�nh động đi trước được đ�nh dấu bởi một động từ được d�ng ở tiến h�nh c�ch, tỷ dụ khi n�i snātvā bhunkte (c� nghĩa l� �sau khi tắm xong n� mới ăn�). Trong khi đ� người ta kh�ng thể n�o tưởng tượng ra một ph�p lại �tồn tại trước khi được sinh ra�, tức trước ti�n l� đi đến với duy�n v� sau đ� l� sinh ra. Kh�ng thể c� h�nh động (đi đến với) nếu kh�ng c� t�c giả.

Vấn nạn n�y được tr�nh b�y qua b�i tụng sau: �Nếu n�i rằng t�c giả đi đến c�c duy�n trước khi sinh khởi th� kh�ng thể chấp nhận được bởi v� l�c đ� chưa c� t�c giả. Nếu n�i rằng t�c giả đi đến v� sinh khởi trong c�ng một l�c (c�u) tức đ� loại bỏ tiến h�nh c�ch (dĩ) bởi v� tiến h�nh c�ch được d�ng để chỉ cho h�nh động trước đ�.

(Kinh bộ hoặc hữu bộ) Vấn nạn của c�c luận sư Thanh minh (Śābdika = śabdavid) kh�ng c� gi� trị. Ch�ng t�i xinh hỏi l� ph�p sinh khởi thuộc về hiện tại hay vị lai? Nếu khởi ở hiện tại th� ph�p n�y chưa sinh l�m sao c� thể l� hiện tại? Nếu ph�p n�y đ� sinh tức phải khởi lại lần nữa th� l�m sao tr�nh được lỗi v� c�ng? Nếu khởi ở vị lai th� vị lai c� nghĩa l� chưa hiện hữu l�m thế n�o để c� được t�c giả? V� đ� kh�ng c� được t�c giả l�m sao c� thể c� h�nh động sinh khởi? V� thế giai đoạn m� một ph�p sinh khởi cũng ch�nh l� giai đoạn ph�p n�y đi tới c�c duy�n.

(Luận sư Thanh minh) Nếu vậy giai đoạn sinh khởi của một ph�p l� g�?

(Kinh bộ hoặc Hữu bộ) Đ� l� giai đoạn m� �c�c h�nh ở vị lai sẵn s�ng sinh khởi� (utpādābhimukho �nāgataḥ); v� đ� cũng l� l�c đi tới c�c duy�n.

L� lẽ v� c�ch thức của c�c luận sư Thanh minh khi đưa ra vấn nạn về t�c giả v� h�nh động kh�ng hợp l�. Đối với họ, phải c� một t�c giả (kartar) - tức ở đ�y l� �c�i sinh khởi� (bhavitar) - v� một h�nh động (kriyā) - tức ở đ�y l� �h�nh động sinh khởi� (bhūti). Tuy nhi�n kh�ng ai c� thể thừa nhận rằng bhūti lại kh�c với bhavitar; v� thế kh�ng c� g� sai khi n�i rằng �ph�p sinh, ph�p khởi sau khi đ� đi đến c�c duy�n� cho d� c�ch n�i n�y c� t�nh chất quy ước. � nghĩa của nh�m từ Duy�n khởi đ� được n�i r� trong kinh (Saṃyukta, 12, 20; Majjhima, iii. 63; Mahāvastu, ii. 285): �C�i kia c� n�n c�i n�y c�; từ sự sinh ra của c�i kia n�n c� sự sinh ra của c�i n�y�. Trong đoạn kinh n�y, mệnh đề thứ nhất n�i về duy�n v� mệnh đề thứ hai n�i về khởi (samutpāda).

C� thể tr�nh b�y nội dung tr�n đ�y qua b�i tụng sau: (1) �nếu thừa nhận một ph�p sinh khởi m� kh�ng tồn tại trước đ� th� khi đi tới duy�n cũng như vậy. Nếu cho rằng một ph�p sinh khởi m� đ� tồn tại trước đ�, tức đ� sinh m� c�n sinh lại th� sẽ v� c�ng; hoặc cũng c� thể n�i rằng ph�p đ� c� sẵn trước khi sinh�. (2) �Tiến h�nh c�ch (dĩ) cũng c� nghĩa l� c�ng thời (c�u) [như khi n�i] �gặp �nh s�ng, b�ng tối diệt�, �ng�p v� đi ngủ�. Người ta kh�ng n�i �ng�p xong, ngậm miệng, rồi mới ngủ.�.�

C� luận sư (Bhadanta Śrīlābha) đưa ra một giải th�ch kh�c hẳn về nh�m từ pratītyasamutpāda để b�c bỏ vấn nạn về tiến h�nh c�ch. Theo giải th�ch n�y, prati c� nghĩa l� kh�c nhau (vīpsārtha); sam c� nghĩa l� tụ tập (samavāya); itya c� nghĩa l� �dễ ra đi�, �kh�ng k�o d�i được (bất trụ): Ngữ căn pad với tiếp đầu ngữ ut c� nghĩa l� �sự xuất hiện�, �sự sinh khởi� (prādurbhāva). Như vậy từ ngữ pratītyasamutpāda c� nghĩa l� �sự c�ng nhau sinh khởi (tụ tập thăng khởi) của c�c ph�p c� thể diệt (th�nh ph�p) v� c�c duy�n kh�c nhau (chủng chủng duy�n)�.

(Luận chủ) Giải th�ch tr�n rất c� gi� trị đối với nh�m từ pratītyasamutpāda; tuy nhi�n lại kh�ng d�nh l�u g� đến c�c kinh (Saṃyutta, ii. 72, iv. 32; Milinda, 56, v.v): �Nhờ c� (pratītya) nh�n v� sắc m� nh�n thức sinh khởi�.

(Hỏi) Tại sao Thế t�n phải định nghĩa Duy�n khởi theo hai c�ch (paryāyadvayamāha): �C�i kia c� n�n c�i n�y c� v� �từ sự sinh khởi của c�c kia n�n c�i n�y sinh khởi�?

(luận chủ) C� nhiều l� do. L� do thứ nhất nhằm để x�c định (avadhāraṇārtham). Theo c�ch thứ nhất, c� thể biết rằng c�c h�nh c� khi v� minh c�; tuy nhi�n kh�ng thể kết luận rằng c�c h�nh c� l� nhờ c� sự sinh khởi của chỉ một m�nh v� minh. C�ch thứ hai nhằm để x�c định: Ch�nh từ sự sinh khởi của v� minh m� c� sự sinh khởi của c�c h�nh; l� do thứ hai nhằm để hiển thị sự nối tiếp của c�c chi (angaparaṃparā): C�i kia (v� minh) c� n�n c�i n�y (h�nh) c�; từ sự sinh khởi của c�i kia (h�nh) - chứ kh�ng phải ph�p n�o kh�c - m� c�i n�y (thức) sinh khởi; l� do thứ ba nhằm để hiển thị sự nối tiếp của ba giai đoạn (tam tế) (janmaparaṃparā): tiền tế c� n�n trung tế c�; từ sự sinh khởi của trung tế n�n hậu tế sinh khởi; l� do thứ tư nhằm để hiển thị t�nh chất của nh�n duy�n (pratyayabhāva) vốn c� thể thay đổi t�y theo từng trường hợp (sākṣāt pāraṃparyeṇa). Nh�n duy�n của c�c chi c� t�nh chất tức thời, như �c�i kia c� th� c�i n�y c�; hoặc kh�ng tức thời, như �từ sự sinh khởi của c�i kia n�n c�i n�y sinh khởi�. C�c h�nh nhiễm � c� thể đi liền theo sau v� minh; v� ch�ng c� thể bị t�ch rời bởi c�c h�nh thuộc thiện. Mặt kh�c v� minh l� nh�n trực tiếp của h�nh nhưng lại l� nh�n gi�n tiếp của thức.

C� giải th�ch kh�c (Thế t�o, Vasuvarman) cho rằng hai c�ch định nghĩa tr�n nhằm b�c bỏ chủ trương v� nh�n (ahetuvāda) v� chủ trương thường nh�n (tức chỉ c� một nh�n v� nh�n n�y kh�ng được sinh ra) như Tự t�nh (prakṛti), Ng� (puruṣa), v.v. Tuy nhi�n giải th�ch kh�ng hợp l� bởi v� nếu như thế th� chỉ cần c�ch định nghĩa thứ hai cũng đủ để b�c bỏ cả hai chủ trương n�y.

Thực ra c� một s� ngoại đạo cho rằng �v� c� ng� (ātman) l�m sở y [cho v� minh], n�n c�c h�nh, thức, v.v., mới c�, mới sinh khởi; v� v� v� minh sinh khởi n�n h�nh mới sinh khởi�, v� cứ tiếp tục như vậy cho đến l�o tử. N�i c�ch kh�c, họ đ� tạo ra một c�i ng� l�m thực thể cho chuỗi nh�n duy�n của c�c ph�p. Để b�c bỏ chủ trương n�y Thế t�n khẳng định: �C�i sinh khởi được (h�nh) nhờ v�o sự sinh khởi của một c�i kia (v� minh) ch�nh l� v� nhờ c� sự sinh khởi của một m�nh ph�p n�y m� ph�p kia sinh khởi chứ kh�ng phải nhờ đến sự sinh khởi của bất kỳ một thực thể n�o kh�c�.

Nếu đựa v�o c�ch thứ nhất của chủ trương tr�n th� ch�ng ta c� thể n�i rằng: �V� c� ng� l�m sở y v� v� minh, v.v., cho n�n mới c� c�c h�nh, v.v.�; v� nếu dựa v�o c�ch thứ hai th� c� thể n�i rằng: �Thật ra c�c h�nh, v.v., sinh khởi l� nhờ c� sự sinh khởi của v� minh, v.v.; nhưng chỉ với điều kiện l� phải c� sự tồn tại của một thực thể n�o đ�. Tuy nhi�n với hai c�ch n�i n�y, ch�ng ta sẽ thấy rằng giải th�ch sau đ�y trở th�nh phi l�: �C�c h�nh c� nh�n l� v� minh (c� nghĩa l�: Chỉ c� một m�nh v� minh chứ kh�ng cần đến một thực thể n�o kh�c�)� Cho đến sự sinh khởi của một khối lớn chỉ to�n (kevala = ātmarahita) khổ đau (thuần đại khổ uẩn tập) cũng như vậy.�

C�c luận sư đời trước nghĩ rằng c�ch định nghĩa thứ nhất nhằm hiển thị t�nh chất kh�ng bu�ng bỏ, kh�ng đứt đoạn (bất đoạn): �V� minh c� - tức kh�ng bị đứt đoạn - n�n c�c h�nh c� - tức kh�ng bị đứt đoạn�; trong khi c�ch định nghĩa thứ hai nhằm hiển thị t�nh chất sinh: �Nhờ sự sinh khởi của v� minh, n�n c�c h�nh được sinh khởi.�

C� luận sư (Śrīlābha) lại cho rằng c�ch thứ nhất nhằm hiển thị t�nh chất tồn tại, c�ch thứ hai nhằm hiển thị t�nh chất sinh khởi: �Chuỗi tương tục của nh�n (kāraṇasrotas) tồn tại chừng n�o th� chuỗi tương tục của quả (kāryasrotas) tồn tại chừng đ�; nhờ c� sự sinh khởi của nh�n n�n quả cũng được sinh khởi.�

(Luận chủ) Ch�ng ta đều thấy rằng vấn đề được b�n đến ở đ�y l� vấn đề sinh khởi (utpāda) bởi v� Thế t�n đ� n�i: �Ta sẽ dạy c�c �ng về l� duy�n khởi.� Như vậy tại sao lại cho rằng Thế t�n đ� dạy về vấn đề tồn tại trước khi dạy về sinh khởi?

(Giải th�ch của luận sư ở tr�n) Thế t�n khi đưa ra định nghĩa thứ nhất �c�i kia c� n�n c�i n�y c� tức đ� h�m � v� c� quả n�n c� sự hủy diệt của nh�n�; tuy nhi�n đừng nghĩ rằng quả sinh m� kh�ng c� nh�n bởi v� Thế t�n đ� n�i tiếp �từ sự sinh khởi của c�i kia m� c�i n�y sinh khởi.�

(Luận chủ) Nếu muốn tr�nh b�y � nghĩa tr�n, lẽ ra Thế t�n phải n�i: �V� c�i kia c� n�n c�i n�y kh�ng c�; v� lẽ ra trước ti�n ng�i phải hiển thị sự sinh khởi của quả. Một khi quả đ� sinh th� người ta sẽ c� thể n�i: �Quả đ� sinh n�n nh�n kh�ng c�n nữa�. Tuy nhi�n nếu kinh phải hiển thị giống như những g� luận sư tr�n đ�y muốn n�i th� l�m thế n�o Thế t�n c� thể giải th�ch trước về sự hủy diệt của nh�n trong khi ng�i đang muốn dạy về l� duy�n khởi?

(Hỏi) L�m thế n�o để giải th�ch c�c h�nh c� l� v� c� v� minh? L�m thế n�o để giải th�ch l�o tử c� l� v� c� sinh?

(Đ�p) Ch�ng t�i sẽ trả lời vắn tắt c�u hỏi n�y.

Người ngu (bāla) hay dị sinh (pṛthagjana) v� kh�ng hiểu được (apajānan) duy�n khởi chỉ l� c�c h�nh, tức l� c�c ph�p hữu vi (saṃskṛta), n�n mới khởi ng� kiến (ātmadṛṣṭi), ng� chấp v� ng� mạn (asmimāna); người n�y tạo t�c ba nghiệp thuộc th�n, khẩu, � mục đ�ch để c� lạc thọ (sukha) v� xả thọ (phi khổ lạc, aduḥkhāsukha): Tạo nghiệp kh�ng c� phước đức (phi phước nghiệp, apuṇya) để c� lạc thọ ở đời n�y; tạo nghiệp phước đức (puṇya) để c� lạc thọ của đời sống vị lai ở Dục giới; tạo nghiệp bất động (āni�jya) để c� lạc thọ của ba tầng thiền đầu ti�n v� xả thọ của c�c tầng cao hơn. C�c nghiệp n�y đều l� c�c h�nh, sinh khởi nhờ c� v� minh.

Sau khi c� lực dẫn dắt của nghiệp, chuỗi tương tục c�c thức đ� nương v�o chuỗi tương tục của trung hữu để đi đến một th� n�o đ�, cho d� th� n�y c� ở xa đến mấy cũng vẫn đến được; trường hợp n�y cũng giống như ngọn đ�n, c� nghĩa l� ở trong một chuỗi tiếp nối li�n tục. Đ�y ch�nh l� loại thức sinh khởi nhờ c� h�nh. Nếu hiểu về thức như thế th� rất ph� hợp với định nghĩa về thức của kinh Duy�n khởi: �Thức l� g�? - Đ� l� s�u loại thức�.

V� đ� c� thức đi trước (pūrvaṃgama) n�n th� n�y c� danh sắc (nāmarūpa) sinh khởi. Đ�y cũng ch�nh l� năm uẩn v� điều n�y rất ph� hợp với định nghĩa của Vibhanga: �Danh l� g�? - L� bốn uẩn v� sắc. Sắc l� g�? - L� tất cả sắc ph�p� Danh v� sắc n�y được gọi chung l� danh sắc.�

Theo tiến tr�nh ph�t triển của danh sắc m� s�u căn lần lượt sinh khởi; v� đ�y ch�nh l� s�u xứ (ṣaḍāyatana).

Tiếp đ� khi gặp được cảnh th� c� một thức sinh khởi; v� nhờ sự h�a hợp của ba ph�p (thức, s�u xứ, cảnh [viṣaya]) n�n c� x�c (sparśa) c� khả năng đưa đến sự cảm nhận lạc, khổ, v.v.

Từ đ� mới sinh khởi ba thọ (vedanā) lạc, v.v.

Từ ba thọ n�y dẫn sinh ba loại �i (tṛṣṇā) l� dục �i, tức sự ham muốn lạc thọ thuộc Dục giới của những ch�ng sinh bị khổ bức b�ch; sắc �i, tức sự ham muốn lạc thọ của ba tầng thiền đầu ti�n v� xả thọ của tầng thiền thứ tư; v� sắc �i.

Từ loại �i li�n quan đến thọ n�y sinh khởi bốn loại thủ (upādāna) l� dục thủ (kāmopādāna), kiến thủ (dṛṣṭyupādāna), giới cấm thủ (śīlavratopādāna), ng� ngữ thủ (ātmavādopādāna). Dục (kāma) l� năm cảnh diệu dục (kāmaguṇa). Kiến l� s�u mươi hai loại kiến như kinh Phạm v�ng (Brahmajālasūtra) đ� giải th�ch. Giới l� xa l�a �c giới (dauḥśīlya); cấm l� nguyện l�m ch�, l�m tr�u b�, v.v.; như ph�i Ly hệ (Nirgrantha) nguyện sống l�a thể, B�-la-m�n (Brahmana) chống gậy mặc quần �o da nai, B�-th�u-b�t-đa (Pāśupāta) để bối t�c v� b�i tro l�n người, B�n-lợi-phạt-la-đa (Parivrājaka) d�ng đến ba c�y gậy v� sống l�a thể; v.v.: Tự nguyện chấp giữ c�c giới luật n�y n�n gọi l� giới cấm thủ. Ng� ngữ thủ ch�nh l� bản th�n con người (ng� hữu, ātmabhāva), tức c� li�n quan đến những g� người ta n�i l� ng� (ātman). C� luận sư (Sautrātika) cho rằng ng� ngữ ch�nh l� ng� kiến v� ng� mạn (asmimāna), bởi v� nhờ c� hai loại n�y người ta mới c� thể n�i đến ng�, mới c� thể khẳng định ng�. Nếu kinh sử dụng từ vada (khẳng định) l� v� ng� kh�ng thực hữu như kinh (Madhayma, 11, 19) n�i: �Kẻ ngu muội, kẻ kh�ng nghe hiểu, lo�i dị sinh v� nghe theo c�c c�ch n�i giả định n�n mới chấp ng� v� ng� sở; thật ra kh�ng c� ng� m� cũng chẳng c� ng� sở�. Bốn loại thủ dục, kiến, v.v., ch�nh l� dục (chanda) v� tham (rāga) như Thế t�n đ� n�i trong kinh (Saṃyukta, 29, 7; Saṃyutta, iv. 15): �Thủ l� g�? - L� dục tham (chandarāga).�

Nhờ c� thủ n�n nghiệp, vốn đ� được t�ch tập, mới c� thể chi�u cảm một đời sống mới (hậu hữu): Đ�y ch�nh l� hữu (bhava). Kinh n�i: �A-nan-đ�, loại nghiệp chi�u cảm hậu hữu ch�nh l� hữu.�

Nhờ c� hữu qua sự lưu chuyển của thức n�n c� sự sinh ra (janman) ở vị lai (anāgata); đ�y ch�nh l� sinh (jati), c� đủ năm uẩn, c� danh sắc l�m thể t�nh.

Nhờ c� sinh, n�n c� l�o tử (jarāmaraṇa) như đ� được giải th�ch trong kinh (Majjhima, i. 49; Dīgha, ii. 305; Vibhanga, 99).

Ch�nh nhờ tự c� đủ nh�n duy�n như thế (thuần, kevala) - chứ kh�ng phải v� c� ng� hay ng� sở - m� c�i khối (uẩn, skandha = samuha) to lớn đầy khổ đau n�y đ� sinh khởi (tập, samudeti); n�i to lớn bởi v� kh�ng c� bắt đầu cũng kh�ng c� chấm dứt.

Thuyết duy�n khởi giải th�ch mười hai chi l� mười hai phần vị được cấu th�nh bởi năm uẩn vừa được tr�nh b�y tr�n đ�y ch�nh l� chủ thuyết của t�ng ph�i Tỳ-b�-sa (Vaibhāṣikas).

Phần 9
�
� (hỏi) V� minh (avidyā, sự kh�ng liễu tri) l� g�?

(Đ�p) L� kh�ng phải minh.

(Hỏi) Như vậy con mắt, v.v., cũng l� v� minh sao?

(Đ�p) Nếu vậy th� v� minh l� kh�ng c� minh (vidyāya abhāvaḥ).

(Vấn nạn) Kh�ng thể được. Kh�ng c� tức kh�ng phải l� thực ph�p (dravya); trong khi v� minh l� một thực ph�p v� n� l� nh�n (pratyaya).

Tụng đ�p: �

明所治無明　　如非親實等.

[V� minh đối nghịch với minh,

Cũng như �kh�ng phải bạn�, �kh�ng thực�, v.v.]

Luận: Khi n�i �kh�ng phải bạn� (amitra) l� nhằm chỉ cho người đối nghịch, tức l� �kẻ th��, chứ kh�ng phải chỉ cho người �kh�c với bạn�, cũng kh�ng c� nghĩa l� �kh�ng phải bạn�. �Kh�ng thực� (anṛta) l� chỉ cho lời n�i tr�i với lời n�i thực, tức l� �lời n�i l�o�, chứ kh�ng phải chỉ cho một lời n�i �kh�c với lời n�i thực�, cũng kh�ng c� nghĩa l� �kh�ng c� lời n�i thực�. C�c trường hợp kh�c như �phi ph�p� (adharma), �phi nghĩa� (anartha), �phi sự� (akārya) cũng như vậy, tức l� những trường hợp đối nghịch với ph�p, với nghĩa, với sự chứ kh�ng phải l� kh�c với c�c ph�p n�y hoặc kh�ng c� c�c ph�p n�y.

Đối với v� minh (sự kh�ng liễu tri) cũng thế. Đ� l� sự đối nghịch với Minh (sự liễu tri), l� một thực ph�p ri�ng biệt (dharmāntara); chứ kh�ng c� nghĩa l� �kh�c với sự liễu tri� hay �kh�ng c� sự liễu tri�. Kinh đ� định nghĩa v� minh l� nh�n của c�c h�nh; điều n�y cho thấy v� minh kh�ng phải ho�n to�n l� một sự phủ định. Ngo�i ra c�n c� c�c minh chứng kh�c.

說為結等故　　非惡慧見故

與見相應故　　說能染慧故.

[V� minh l� kết, v.v.

Kh�ng phải �c tuệ v� �c tuệ l� kiến.

V� tương ưng với kiến

N�n n�i l�m nhiễm tuệ.]
�
��������� Luận: Kinh n�i rằng v� minh l� kiết sử (saṃyojana), l� hệ phược (bandhana), l� t�y mi�n (anuśaya), l� lậu hoặc (āsrava), l� �ch (ogha), l� bộc lưu (yoga), v.v. Do đ� v� minh kh�ng thể chỉ l� một sự phủ định v� cũng kh�ng thể l� những g� �kh�ng phải l� minh� như con mắt, v.v.

(Một giải th�ch kh�c) Tuy nhi�n tiếp đầu ngữ na� c� a l� một từ phủ định - c� nghĩa l� �l�m cho �c hơn, xấu hơn�. V� thế một người vợ �c, một đứa con �c thường được gọi l� �v� th� (akalatra), �v� tử� (aputra). Như vậy ở đ�y tại sao kh�ng thể n�i v� minh l� một loại hiểu biết �c độc tức l� �c tuệ (kupraj�ā)?

(Luận chủ) �c tuệ hay c�n gọi l� nhiễm tuệ l� một trong năm �c kiến; trong khi v� minh chắc chắn kh�ng phải l� kiến, bởi v� v� minh v� kiến l� hai kiết sử (saṃyojanas) kh�c nhau.

(Kinh bộ) Nếu vậy v� minh sẽ l� một loại nhiễm tuệ kh�ng c� t�nh chất của kiến, [chẳng hạn như loại tuệ tương ưng với tham (rāga)].

(Luận chủ) Kh�ng thể được; bởi v� kiến tương ưng với v� minh.

Si (moha) vốn được định nghĩa như l� v� minh (avidyālakṣaṇo mohaḥ) l� một trong c�c đại phiền n�o địa ph�p; trong khi đ� tất cả c�c đại phiền n�o địa ph�p đều tương ưng với nhau. V� thế v� minh (với t�n gọi l� si) cũng c� tương ưng với kiến (tức năm loại t� kiến) c� thể t�nh l� tuệ. Như vậy v� minh kh�ng phải l� tuệ bởi v� hai thực thể của tuệ (dve praj�ādravye) kh�ng thể tương ưng với nhau.

Hơn nữa, v� minh c�n được định nghĩa l� c� khả năng l�m cho tuệ bị nhiễm �, như kinh (Saṃyukta, 26, 30) n�i: �T�m bị nhiễm tham dục n�n kh�ng giải tho�t; tuệ bị nhiễm v� minh n�n kh�ng thanh tịnh�. Tr�i lại tuệ kh�ng thể bị ch�nh tuệ l�m nhiễm �. Nếu tham dục l�m cho t�m nhiễm � (upakleśana) th� tham dục kh�ng thể l� t�m (dị loại); v� nếu v� minh l�m cho tuệ nhiễm � th� v� minh cũng kh�ng phải l� tuệ.

(Kinh bộ) Thiện tuệ vẫn c� thể trộn lẫn (gi�n tạp, vyavakīryamāṇa) với nhiễm tuệ; tức l� khi c�c s�t-na của thiện tuệ v� nhiễm tuệ tiếp nối nhau. Cũng giống như vậy, khi n�i �t�m bị nhiễm tham n�n kh�ng giải tho�t� l� h�m � một t�m kh�ng nhất thiết phải tương ưng với tham (rāgaparyavasthita = rāgasaṃprayukta) m� chỉ l� bị ham �p chế (tổn phược, upahata) [tham kh�ng hiện h�nh (samudācaran) m� ch�nh những dấu vết của tham (tham hu�n tập lực) tồn tại trong t�m đ� �p chế t�m]. Một khi h�nh giả đ� xả ly tham, [c� nghĩa l� trừ bỏ c�c lực do tham hu�n tập v� chuyển đổi t�nh trạng nhiễm � của t�m] th� ch�nh l�c đ� t�m được giải tho�t. Đối với tuệ cũng vậy: Khi n�i �tuệ bị nhiễm v� minh n�n kh�ng thanh tịnh� tức h�m � tuệ bị v� minh �p chế, ngay cả khi tuệ n�y thuộc thiện.

(Luận chủ) C� ai c� thể ngăn kh�ng cho một luận sư ph�n biệt? D� g� đi nữa th� thể của v� minh vẫn kh�ng phải l� tuệ.

Đối với những luận sư cho rằng v� minh l� tất cả c�c phiền n�o cũng đều bị b�c bỏ như tr�n. Nếu v� minh l� tất cả c�c phiền n�o th� v� minh kh�ng thể được liệt k� trong số c�c kiết sử (saṃyojanas), v.v., v� cũng kh�ng thể tương ưng với kiến cũng như c�c phiền n�o kh�c. L�c đ� kinh kh�ng cần phải n�i: �t�m bị nhiễm tham n�n kh�ng giải tho�t� m� chỉ n�i: �T�m bị nhiễm v� minh n�n ��. Ở đ�y c� thể c�c �ng sẽ đưa ra l� lẽ rằng sở dĩ kinh n�i như vậy l� vi c� � x�c định thật chi tiết (loại v� minh g� l�m nhiễm t�m), chứ thật ra kinh cũng muốn n�i: �T�m bị nhiễm v� minh trong đ� c� tham n�n kh�ng giải tho�t�. Nếu c�c �ng lập luận như thế th� trong trường hợp của tuệ lẽ ra kinh phải khẳng định loại v� minh g� chướng ngại sự thanh tịnh của tuệ; thế nhưng kinh chỉ n�i l� �tuệ bị nhiễm v� minh n�n kh�ng thanh tịnh�.

(Hỏi) Nếu n�i rằng v� minh l� một thực ph�p ri�ng biệt chứ kh�ng phải l� một loại tuệ n�o đ� th� cần phải giải th�ch điều n�y?

(Đ�p) V� minh l� sự kh�ng liễu tri (asaṃprakhyāna) tứ đế, tam bảo, nghiệp, quả. [Saṃprakhyāna l� một ph�p giống như tuệ (ph�n biệt, praj�ā), hay thức (biết, j�āna)].

(Hỏi) Sự kh�ng liễu tri l� g�?

(Đ�p) Sự kh�ng liễu tri kh�ng c� nghĩa �kh�ng phải l� sự liễu tri� cũng kh�ng c� nghĩa �kh�ng c� sự liễu tri�; cũng giống như trường hợp của v� minh: V� minh kh�ng c� nghĩa �kh�ng phải l� minh� hoặc �kh�ng c� minh�. V� thế sự kh�ng liễu tri n�y l� một thực ph�p ri�ng biệt, đối nghịch với sự liễu tri.

(Hỏi) Tốt lắm; tuy nhi�n c�c �ng, cũng như trong trường hợp của v� minh chưa giải th�ch r� r�ng thể của sự kh�ng liễu tri n�y l� g�?

(Đ�p) Tr�n đ�y l� những định nghĩa ho�n to�n c� t�nh chất th�ng thường (ph�p nhĩ) kh�ng phải l� những định nghĩa về thể t�nh ri�ng của một ph�p (svabhāvaprabhāvita nirdeśa) m� chỉ l� những định nghĩa dựa v�o t�c dụng (karmaprabhāvita). Chẳng hạn như con mắt chỉ được định nghĩa l� �một loại tịnh sắc l�m sở y cho nh�n thức�; bởi v� chỉ c� thể biết được loại sắc kh�ng thể thấy được n�y qua suy luận. [Đối với v� minh cũng vậy: Chỉ c� thể biết được tự t�nh của v� minh qua t�c động (karman) hay t�c dụng (kāritra) của n�. T�c động của n� l� t�c động đối nghịch với minh cho n�n n� cũng l� một ph�p tr�i ngược (vipakṣa) với minh.]

Đại dức Ph�p cứu (Bhadanta Dharmatrāta) đ� đưa ra một định nghĩa kh�c về v� minh: Đ� l� �loại t�nh của hữu t�nh dựa v�o ng� mạn� (hữu t�nh thị ng� loại t�nh, asmīti sattvamayanā).

(Luận chủ) Loại t�nh (mayanā) kh�c với ng� mạn (asmimāna) như thế n�o?

(Đại đức) Điều n�y đ� được n�i đến trong kinh (Saṃyukta, 34, 16): �Ta biết, ta thấy, - nhờ sự xả bỏ v� liễu tri vĩnh viễn (prahāṇa, parij�āna) c�c �i, kiến (dṛṣṭi), loại t�nh (mayanās), c�c sự chấp trước (abhiniveśa) v� d�nh mắc (t�y mi�n, anuśaya) đối với c�c � niệm về ng� (ng� chấp, ātmagrāha), ng� sở (mamagrāha), ng� mạn (asmimāna), - (m� th�nh) v� ảnh, tịch diệt (parinirvāṇa).� [Kinh n�y cho thấy loại t�nh (yamanā) - được d�ng ở đ�y với h�nh thức số �t bởi v� đ� l� một loại ri�ng - ho�n to�n kh�c với ng� mạn.]

(Luận chủ) Cho d� c� một ph�p được gọi l� loại t�nh đi nữa; nhưng l�m sao biết được n� l� v� minh?

(Đại đức) Bởi v� kh�ng thể đồng nhất loại t�nh n�y với bất kỳ một phiền n�o n�o kh�c; n� l� một ph�p ri�ng biệt với �i, kiến, ng� mạn.

(Luận chủ) Loại t�nh kh�ng thể l� một loại mạn kh�c với ng� mạn sao? [Bởi v� c� đến s�u hoặc bảy loại mạn.] Tuy nhi�n nếu muốn hiểu được vấn đề n�y thật r� r�ng th� phải d�ng đến qu� nhiều lời lẽ phiền phức; v� thế h�y n�n chấm dứt ở đ�y.

Về danh sắc th� sắc đ� được b�n đến ở trước rồi; nay chỉ b�n đến danh: �

名無色四蘊

[Danh l� bốn uẩn v� sắc.]
�
��������� Luận: Bốn uẩn v� sắc l� thọ, tưởng, h�nh, thức. Ch�ng được gọi l� danh (nāman) bởi v� danh c� nghĩa l� �c�i tự chuyển biến� (namatīti nāma).

C�c uẩn v� sắc chuyển biến - hay c�n c� nghĩa l� �uyển chuyển� (pravartante), �sinh khởi� (utpadyante) - hướng đến sự vật (artha) l� nhờ c� danh, căn, cảnh.

Trong nh�m từ �nhờ c� danh�, chữ �danh� được d�ng với � nghĩa th�ng thường của n�; tức l� �t�n gọi�, [l� một loại tạo tưởng (saṃj�ākaraṇa)]. Danh l� c�i d�ng để chỉ thị v� gi�p hiểu được một sự vật. T�n gọi n�y c� khi chỉ cho một tập hợp (samudāyapratyāyaka) như �b�, ngựa, v.v.� C� khi chỉ cho một vật ri�ng biệt (ekārtha) như �sắc, vị, v.v.�.

(Hỏi) Tại sao tạo tưởng được gọi l� �danh�?

(Đ�p) Bởi v� tạo tưởng khiến cho c�c uẩn v� sắc chuyển biến theo c�c cảnh.

C� luận sư giải th�ch rằng c�c uẩn v� sắc được gọi l� danh bởi v� khi th�n bị hoại th� c�c uẩn n�y chuyển biến đến - c� nghĩa l� đi đến một đời sống kh�c.

S�u xứ đ� được giải th�ch ở trước; nay tiếp tục giải th�ch x�c:�
�
��������� 觸六三和生

[X�c c� s�u loại sinh từ sự h�a hợp (của ba ph�p) ]
�
��������� Luận: X�c c� s�u loại, từ loại thứ nhất l� nh�n x�c (cakṣuḥ) cho đến loại thứ s�u l� � x�c (manaḥsaṃsparśa). (Digha, iii. 243, v.v)

C�c x�c sinh khởi từ sự h�a hợp của ba ph�p căn, cảnh v� thức.

(Hỏi) Ch�ng ta dễ d�ng thấy được sự h�a hợp của năm sắc căn, c�c cảnh của ch�ng v� c�c thức tương ưng bởi v� cả ba loại n�y đều khởi c�ng thời. Tuy nhi�n trong trường hợp c�n lại th� � căn (�, manas; � giới, manodhātu) bị diệt khi � thức sinh khởi, cảnh (dharmas) của � thức c� thể thuộc về vị lai; như vậy l�m thế n�o c� sự h�a hợp của ba ph�p n�y?

(Đ�p) Người ta n�i rằng vẫn c� sự h�a hợp bởi v� căn (manas) v� cảnh (dharmas) l� nh�n duy�n của � thức; hoặc v� căn, cảnh v� thức c�ng tạo ra một quả l� x�c (sparśa).

(Hỏi) thể của x�c l� g�?

(Đ�p) C�c luận sư kh�ng đồng � với nhau về vấn đề n�y.

C� luận sư (Kinh bộ) n�i rằng x�c ch�nh l� sự h�a hợp. Kinh (Saṃyukta, 3, 9) n�i: �sự t�m đến với nhau, sự tụ tập, sự h�a hợp của c�c ph�p n�y ch�nh l� x�c�.

C� luận sư kh�c (Hữu bộ) n�i rằng: �X�c l� ph�p tương ưng với t�m v� kh�c với sự h�a hợp�.

Kinh Lục lục n�i: �S�u nội xứ của thức (như nh�n, v.v.); s�u ngoại xứ của thức (như sắc, v.v.); s�u thức; s�u x�c; s�u thọ; s�u �i.� Như vậy, ngo�i s�u nh�m ngoại xứ, v� s�u nh�m thức ra kinh n�y đ� n�i đến s�u x�c [v� thế x�c l� c�c thực ph�p ri�ng biệt].

(Kinh bộ) Nếu chỉ v� kinh kh�ng lặp lại m� đ� cho rằng c� c�c thọ v� �i tồn tại ở ngo�i ph�p xứ vốn l� nội xứ thứ s�u của thức th� việc s�u x�c được tr�nh b�y ri�ng kh�ng chứng minh được x�c l� ph�p kh�c với sự h�a hợp của nh�n, sắc v� thức, hay của nhĩ, thanh v� thức, v.v.

(Hữu bộ) Sự tr�nh b�y ri�ng về ph�p xứ vẫn c� thể chứng minh được bởi v� ngo�i thọ v� �i ra th� tưởng (saṃj�ā) v� nhiều ph�p kh�c đều thuộc về ph�p xứ. Tuy nhi�n v� c�c �ng cho rằng x�c chỉ l� sự h�a hợp của ba ph�p căn, cảnh v� thức cho n�n trong trường hợp kh�ng c� nh�m ba ph�p n�y để c� thể tạo th�nh một sự h�a hợp nằm ngo�i s�u căn, s�u cảnh v� s�u thức th� l�c đ� sự đề cập đến s�u x�c (dựa theo � nghĩa �h�a hợp�) sẽ trở th�nh v� nghĩa. Ch�ng t�i thừa nhận rằng kh�ng phải tất cả c�c căn v� cảnh đều l� nh�n của thức; nhưng tất cả c�c thức đều l� quả của căn v� cảnh: [Như vậy sự đề cập đến s�u x�c sẽ kh�ng th�m được điều g� mới cho những g� trước đ� nếu c�c x�c kh�ng phải l� c�c thực ph�p ri�ng biệt] bởi v� c�c �ng kh�ng thể cho rằng hai nh�m đầu (tức l� s�u căn v� s�u cảnh) chỉ l� c�c căn v� c�c cảnh m� kh�ng c� sự li�n hệ với thức.

(Kinh bộ) [Bhadanta Śrīlābha] Kh�ng phải tất cả nh�n v� sắc đều l� nh�n của nh�n thức; v� cũng kh�ng phải tất cả nh�n thức đều l� quả của nh�n v� sắc. V� thế nội dung của định nghĩa �s�u tập hợp của x�c� m� kinh đ� đưa ra khi n�i về x�c ch�nh l� c�c ph�p nh�n, sắc, thức l�m nh�n v� quả cho nhau.

Hơn nữa, l�m thế n�o Hữu bộ vốn chủ trương x�c tồn tại ngo�i ba ph�p h�a hợp, c� thể giải th�ch đoạn kinh sau: �Sự t�m đến với nhau, sự tụ tập, sự h�a hợp của ba ph�p n�y ch�nh l� x�c�? Hữu bộ đ� kh�ng đọc được ch�nh x�c đoạn kinh n�y hay l� Hữu bộ cho rằng đoạn kinh n�y chỉ c� t�nh c�ch ẩn dụ: C� nghĩa l� khi kinh n�i �sự tụ tập� th� người đọc phải hiểu l� �quả của sự tụ tập�.

Tuy nhi�n những g� được b�n đến tr�n đ�y đ� dẫn ch�ng ta đi qu� xa.

Theo c�c luận sư Đối ph�p th� x�c l� một ph�p c� thực thể ri�ng.
�
��������� 五相應有對　　第六俱增語

[Năm loại thuộc hữu đối

Loại thứ s�u l� tăng ngữ.]

Luận: Năm loại nh�n x�c, nhĩ x�c, v.v., - tức l� x�c của nh�n căn, x�c của nhĩ căn, v.v., - c� sở y l� c�c căn hữu đối (sapratigha) cho n�n được gọi l� x�c hữu đối; tức năm loại n�y mang t�n của sở y.

Loại thứ s�u l� � x�c - tức l� x�c của � căn - c� t�n l� tăng ngữ (abhivacana), [c� nghĩa l� loại x�c l�m cho ng�n ngữ trở n�n phong ph�]. Bởi v� sao? V� tăng ngữ l� danh (t�n gọi); m� danh l� sở duy�n tối hảo của loại x�c tương ưng với � thức; như kinh luận từng n�i: �Nhờ c� nh�n thức n�n biết được m�u xanh nhưng kh�ng biết được đ� l� m�u xanh; nhờ c� � thức n�n biết được m�u xanh v� cũng biết được đ� l� m�u xanh�. V� vậy mới n�i l� tối hảo.

Như vậy loại x�c thứ s�u được gọi t�n theo sở duy�n đặc th� của n�.

C� thuyết cho rằng chỉ c� � thức mới chuyển biến hướng đến cảnh, mới c� t�nh chất th�ch dụng đối với cảnh nhờ c� ng�n ngữ v� sự diễn đạt (adhikṛtya vacanam = vṛcanam avadhārya) v� thế � thức ch�nh l� tăng ngữ (tức l� ch�nh � thức l�m cho ng�n ngữ trở n�n phong ph�); v� loại x�c tương ưng với � thức n�y mới được gọi l� tăng ngữ x�c (adhivacanasaṃparśa).

S�u loại x�c kể tr�n t�y theo sự tương ưng ri�ng của m�nh lại được chia l�m t�m loại:

明無明非二　　無漏染污餘

愛恚二相應　　樂等順三受.

[Minh, v� minh, kh�ng hải minh kh�ng phải v� minh

Thuộc v� lậu, nhiễm �, v� c�c loại kh�c;

Hai x�c tương ưng với �i, nhuế;

Ba x�c thuận lạc thọ, v.v.] �

Luận: C� loại x�c tương ưng với minh, tức với tuệ v� lậu; c� loại x�c tương ưng với v� minh, tức với v� tri nhiễm � (kliṣṭa aj�āna); c� loại x�c tương ưng với kh�ng phải minh cũng kh�ng phải v� minh (naivavidyā-nāvidyā), tức với tuệ hữu lậu thiện hoặc tuệ v� k�.

Một phần của loại x�c v� minh vốn tương ưng với tất cả phiền n�o v� lu�n lu�n hiện h�nh lại được chia l�m hai loại l� �i x�c v� nhuế x�c; tức tương ưng với �i v� nhuế.

To�n bộ c�c x�c lại được chia l�m ba loại l� thuận lạc thọ x�c (sukhavedya), thuận khổ thọ x�c (duḥkhavedya), v� thuận bất khổ bất lạc thọ x�c (asukhāduḥkhavedya). C�c loại x�c n�y được gọi t�n như vậy v� ch�ng thuận hợp (hita) với lạc, khổ v� bất khổ bất lạc [c� nghĩa l� thuận hợp với cảm thọ thuộc lạc (sukhavedanīya), v.v.], hoặc v� �điều đ� được cảm nhận hoặc c� thể được cảm nhận (vedyate tad vedayitum vā śakyam). Ở đ�y chữ �điều đ� l� chỉ cho thọ (vedanā). Một loại x�c m� ở đ� c� lạc để cảm nhận (sukhaṃ vedyam) th� đ� ch�nh l� loại được đặt t�n l� thuận lạc thọ (); bởi v� ở đ� thật sự c� một thọ (vedanā) thuộc về lạc.

Tr�n đ�y đ� giải th�ch xong tất cả s�u loại (hoặc mười s�u loại) x�c; tiếp theo l� phần n�i về thọ. �

從此生六受　　五屬身餘心.

[Từ đ� sinh ra s�u thọ

Năm thuộc th�n một thuộc t�m]

��������� Luận: Từ s�u loại x�c ở tr�n sinh khởi s�u loại thọ, tức c�c thọ sinh từ nh�n x�c (cakṣuḥsaṃsparśa), v.v.

C� năm thọ sinh khởi từ nh�n x�c, nhĩ x�c, tỷ x�c, thiệt x�c v� th�n x�c. Ch�ng c� c�c căn th�n l�m sở y n�n đều thuộc về th�n. Thọ thứ s�u sinh khởi từ � x�c; loại n�y c� sở y l� t�m (citta, cetas) n�n thuộc về t�m.

(Kinh bộ) Thọ sinh sau x�c hay c�ng thời với x�c?

(Đ�p) Tỳ-b�-sa cho rằng thọ v� x�c c�ng thời v� l� c�u hữu nh�n (sahabhūhetu).

(Kinh bộ) L�m thế n�o hai ph�p c�ng sinh khởi c�ng một l�c (sahotpanna) lại c� thể l� �ph�p c� khả năng sinh khởi� (janaka) v� �ph�p được sinh khởi� (janita, janya)?

(Tỳ-b�-sa) Tại sao kh�ng thể như vậy?

(Kinh bộ) Khi hai ph�p c�ng sinh một l�c th� �ph�p c� khả năng sinh khởi� l�m sao c� thể c�n c� t�c dụng đối với �ph�p được sinh ra� được nữa (bởi v� l�c đ� ph�p n�y đ� được sinh ra rồi)?

(Tỳ-b�-sa) L� luận tr�n chỉ l� sự lập lại � chỉ �hai ph�p c�ng sinh kh�ng thể c� một ph�p �năng sinh� v� một ph�p �sở sinh�.�

(Kinh bộ) Như vậy theo chủ trương của c�c �ng vẫn c� nh�n duy�n sinh khởi hỗ tương giữa hai ph�p c�ng sinh trong một l�c.

(Tỳ-b�-sa) Kh�ng c� g� sai; bởi v� ch�ng t�i vẫn thừa nhận điều n�y: �C�c ph�p l�m quả cho nhau cũng c� thể l�m nh�n cho nhau�.

(Kinh bộ) C�c �ng tuy chủ trương như vậy nhưng kinh kh�ng thừa nhận điều n�y. Kinh n�i: �V� c� nh�n x�c n�n mới c� thọ sinh ra từ nh�n x�c� chứ kinh kh�ng n�i: �V� c� thọ sinh ra từ nh�n x�c n�n mới c� nh�n x�c�. Hơn nữa, chủ trương �hai ph�p sinh c�ng thời c� thể l�m nh�n quả cho nhau� đi ngược lại t�nh chất của nh�n duy�n. Một ph�p sinh ra một ph�p kh�c th� kh�ng thể c�ng thời với ph�p được sinh ra n�y. Cũng giống như hạt giống c� trước mầm mộng, sữa c� trước v�ng sữa, sự va chạm c� c� trước tiếng động, � (� căn) c� trước � thức.

(Tỳ-b�-sa) Ch�ng t�i kh�ng phủ nhận c� khi nh�n ở trước quả; tuy nhi�n ch�ng t�i khẳng định nh�n v� quả c� thể c�ng thời, như trong trường hợp của nh�n căn, sắc v� nh�n thức; c�c đại chủng v� sở tạo sắc.

(Kinh bộ) Ch�ng t�i kh�ng thừa nhận c�c tỷ dụ vừa n�u bởi v� nh�n căn v� sắc c� trước nh�n thức, c�c đại chủng v� sở tạo sắc tuy c�ng thời nhưng đều c�ng sinh khởi từ một nh�m nh�n duy�n trước đ�.

(Tỳ-b�-sa) X�c v� thọ sinh khởi c�ng thời, giống như trường hợp của mầm mộng v� của b�ng r�m.

[Kinh bộ kh�ng trả lời bởi v� vấn đề b�ng r�m đ� được b�n đến trước đ�y]

C� luận sư kh�c (Bhadanta Śrīlābha) n�i rằng thọ sinh sau x�c. Ở s�t-na thứ nh�n c� căn v� cảnh; sau đ� ở s�t-na thứ hai mới c� thức; x�c ch�nh l� sự h�a hợp, tức l� t�nh chất nh�n v� quả của ba ph�p: Căn với cảnh, v� thức; cuối c�ng ở s�t-na thứ ba l� thọ, sinh từ nh�n l� x�c.

(Tỳ-b�-sa) Nếu n�i như vậy, chỗ n�o c� thức sẽ kh�ng c� thọ bởi v� đ� c� thức ở s�t-na thứ hai v� thứ ba tức sẽ kh�ng c� thọ ở s�t-na thứ ba. V� tất cả c�c thức đều kh�ng phải l� x�c bởi v� chỉ c� x�c ở hai s�t-na đầu ti�n.

(Śrīlābha) Kh�ng phải như vậy. Một thọ c� x�c trước đ� l�m nh�n sẽ sinh khởi v�o s�t-na của một x�c sau đ�; v� thế tất cả c�c x�c đều c� thọ đi k�m theo.

(Tỳ-b�-sa) Như vậy sẽ c� một x�c v� một thọ của một cảnh kh�c nhưng c�ng thời; c� nghĩa l� một thọ sinh khởi từ một x�c trước đ� về sắc sẽ tồn tại v�o s�t-na của một x�c thứ hai về thanh. Trong khi loại thọ được sinh ra bởi một x�c về sắc phải c� sắc l�m cảnh; bởi v� thọ kh�ng thể c� một cảnh kh�c với cảnh của thức m� thọ tương ưng [v� loại thức n�y, v� được sinh khởi bởi sắc, cho n�n cũng phải c� sắc l�m cảnh]. Do đ� c�c �ng đ� �p đặt một kết luận kh�ng thể n�o chấp nhận được.

(Śrīlābha) Ch�ng t�i n�i rằng kh�ng phải l�c n�o thức cũng l� x�c v� kh�ng phải l�c n�o cũng c� thọ đi k�m theo. Một thức về sắc, nếu c�ng thời với một x�c về th�n, th� kh�ng phải l� x�c nhưng vẫn c� thọ đi k�m theo. Một thức về thanh ch�nh l� x�c nhưng lại kh�ng c� thọ k�m theo.

(Tỳ-b�-sa) Chủ trương n�y kh�ng khế hợp với quy luật (niyama) của c�c đại địa ph�p (mahābhūmikas). Theo quy luật n�y: Mười ph�p thọ, x�c, tưởng, v.v., đều tương ưng với tất cả c�c t�m.

(Śrīlābha) Dựa v�o c�i g� để lập ra quy luật n�y?

(Tỳ-b�-sa) dựa v�o Bổn luận (Prakaraṇa, 2, 12).

(Śrīlābha) Ch�ng t�i lấy kinh l�m chuẩn mực chứ kh�ng luận. Bởi v� Thế t�n đ� n�i rằng chỗ dựa ch�nh l� kinh (sūtraṃ pratisaraṇam) (Saṃyukta, 8, 4); hoặc ch�ng t�i đ� đưa ra một sự diễn dịch kh�c với c�c �ng về thuyết c�c đại địa ph�p.

(Tỳ-b�-sa) Nếu vậy, � nghĩa của đại địa ph�p l� g�?

(Kinh bộ) C� ba địa l� (1) hữu tầm hữu tứ (savitarkasavicāra) gồm Dục giới v� tầng thiền thứ nhất, (2) V� tầm hữu tứ (avitarkavicāra) l� trung hữu, (3) V� tầm v� tứ (avitarkasavicāra) l� tầng thiền thứ hai, v.v.. Lại c� ba địa l� thiện (kuśala), bất thiện (akuśala), v� k� (avyākṛta) (tức chỉ cho c�c ph�p thiện, bất thiện v� v� k�). Lại c� ba địa l� hữu học, v� học, phi học phi v� học (tức l� c�c ph�p v� lậu thuộc hữu học v� v� học, v� c�c ph�p hữu lậu). C�c t�m ph�p c� ở tất cả c�c địa n�y được gọi l� đại địa ph�p (như thọ, tư); c�c ph�p chỉ c� ở thiện địa được gọi l� đại thiện địa ph�p (kuśalamahābhūmika) (như t�n, v.v.); c�c ph�p chỉ c� ở nhiễm địa được gọi l� đại phiền n�o địa ph�p (kleśamahābhūmika) (như v� minh, v.v.). Tuy nhi�n tất cả c�c ph�p n�y đều c� t�n l� đại địa, đại thiện địa, đại phiền n�o địa, bởi v� ch�ng c� thể được t�m thấy ở một địa thuộc về ch�ng. Thật sai lầm khi cho rằng tất cả c�c ph�p n�y nhất định hiện khởi c�ng một l�c. Chẳng hạn như thọ c� ở tất cả c�c địa, cũng giống như tưởng, tư, v.v., nhưng như vậy kh�ng c� nghĩa l� to�n bộ trạng th�i của t�m đều c� tất cả c�c ph�p thọ, tưởng, v.v..

C� luận sư nhận x�t rằng c�c ph�p thuộc đại bất thiện địa ph�p trước đ�y vốn kh�ng c� m� chỉ được th�m v�o sau n�y; ch�nh kinh đ� dẫn � về vấn đề n�y.

(Tỳ-b�-sa) Nếu thọ ở sau x�c, l�m thế n�o c�c �ng c� thể giải th�ch đoạn kinh sau đ�y: �V� c� nh�n v� sắc n�n nh�n thức sinh khởi; sự h�a hợp của ba ph�p n�y l� x�c; c�ng nhau sinh khởi (c�u sinh, sahajāta) l� thọ, tưởng, tư�? (Saṃyukta, 11, 2; 13, 4).

(Kinh bộ) Kinh n�y n�i rằng thọ, tưởng v� tư c�ng nhau sinh khởi chứ kh�ng n�i ch�ng sinh khởi c�ng với x�c; v� thế ch�ng t�i n�i rằng c�c ph�p n�y c�ng khởi với nhau. Hơn nữa, ch�ng t�i nhận thấy rằng từ ngữ �c�ng nhau� (c�u, saha) kh�ng chỉ được d�ng để chỉ cho sự c�ng thời (yugapadbhāva) m� c�n để chỉ cho sự tiếp nối kh�ng gi�n đoạn (samanatara). Chẳng hạn như kinh (Saṃyukta, 27, 25) n�i: �Tu niệm gi�c chi song h�nh (sahagata) với t�m từ�; trong khi t�m từ vốn lu�n lu�n thuộc thế gian ph�p, nhất định kh�ng thể c�ng thời (samavadhāna) với c�c gi�c chi vốn lu�n lu�n l� ph�p xuất thế. Từ đ� thấy rằng kh�ng những kinh kh�ng chứng minh thọ c�ng thời với x�c m� c�n kh�ng thừa nhận thọ, tưởng v� tư tương ưng hoặc c�ng thời với thức (tức nh�n thức, v.v.).

(Hữu bộ) Nhưng vẫn c� kinh (Madhyama, 58, 12) n�i: �Thọ, tưởng, tư, thức; c�c ph�p n�y tương tạp với nhau (saṃsṛṣṭa), kh�ng t�ch rời nhau (visaṃsṛṣṭa)�. Tương tạp c� nghĩa l� �c�ng sinh� (sahotpanna); từ đ� ch�ng t�i kết luận rằng kh�ng c� trường hợp thức, thọ, tưởng hoặc tư kh�ng sinh khởi c�ng thời.

(Hữu bộ) H�y xem x�t nghĩa của từ �tương tạp�. Trong kinh c�c �ng tr�ch dẫn ở tr�n c� đoạn viết: �C�i m� ta cảm nhận (thọ, vedayate) th� ta suy nghĩ (tư, cetayate) về n�; c�i m� ta suy nghĩ th� ta khởi tưởng (saṃjānāti) về n�; c�i m� ta khởi tưởng về n� th� ta ph�n biệt được (thức, vijānāti)�. N�i c�ch kh�c, c� c�ng một sự vật l�m sở duy�n (ālambana) cho thọ, tư, tưởng v� thức. Như vậy, vấn đề đặt ra ở đ�y l� phải c� thọ, tư, tưởng được xem l� tương tạp v� c� c�ng sở duy�n [v� đ�y cũng ch�nh l� � kiến của ch�ng t�i] hay v� ch�ng c�ng khởi như c�c �ng n�i?

(Tỳ-b�-sa) Từ ngữ �tương tạp� nhằm chỉ cho �c�c vật sinh khởi c�ng thời�. Kinh tr�n c� n�i rằng �thọ (āyus, mạng sống) v� no�n (uṣmaka) tương tạp với nhau�. Như vậy ch�ng chỉ c� thể tương tạp l� v� c�ng thời chứ kh�ng thể v� c� chung sở duy�n, bởi v� ch�ng kh�ng c� sở duy�n. Mặt kh�c, kinh c�n n�i: �Sự h�a hợp của ba ph�p l� x�c�. Như vậy, l�m thế n�o c� thức m� kh�ng c� sự h�a hợp của ba ph�p? L�m thế n�o c� sự h�a hợp của ba ph�p m� lại kh�ng x�c? V� thế tất cả c�c thức đều c� x�c đi k�m theo v� tất cả c�c x�c đều c� thọ, v.v., đi k�m theo.

Thế nhưng cuộc tranh luận n�y đ� dẫn ch�ng ta đi qu� xa v� thế h�y trở lại đề t�i của m�nh. Tr�n đ�y mới chỉ l� sự giải th�ch sơ lược về t�m thọ. [Dưới đ�y l� phần giải th�ch chi tiết.]
�
��������� 此復成十八　　由意近行異

[Loại thọ n�y c� mười t�m loại

V� c� � cận h�nh (kh�c nhau).]
�
��������� Luận: T�m thọ được giải th�ch ở tr�n c� mười t�m loại kh�c nhau bởi v� c� s�u cận h�nh (upavicāras) thuộc hỷ (saumanasya), s�u cận h�nh thuộc ưu (daumanasya), s�u cận h�nh thuộc xả (upekṣā). C�c cận h�nh thuộc hỷ đều c� li�n hệ với sắc, thanh, hương, vị, x�c v� ph�p. Đối với c�c cận h�nh thuộc ưu v� xả cũng như vậy.

Tại sao lại ph�n biệt th�nh mười t�m loại kh�c nhau? C�u hỏi n�y được đặt ra bởi v� nếu x�t về tự t�nh, tức thể t�nh của thọ, th� chỉ c� ba loại l� hỷ cận h�nh, ưu cận h�nh v� xả cận h�nh; nếu x�t về mặt tương ưng th� chỉ c� một bởi v� tất cả đều tương ưng với � thức; tuy nhi�n nếu x�t về sở duy�n th� c� đến s�u, tức c� sở duy�n l� sắc, thanh, v.v.

Kh�ng c� sự đa dạng về sở duy�n (asaṃbhinnālambana) của mười lăm loại cận h�nh đầu ti�n. Sở duy�n của loại � cận h�nh thuộc về sắc, thanh, v.v., chỉ l� c�c sắc, thanh, v.v. Như đối với ba loại ph�p cận h�nh, tức ba loại cận h�nh (hỷ, v.v.) thuộc về ph�p, th� c� sự đa dạng về sở duy�n. Ch�ng c� thể duy�n c�c ph�p ri�ng biệt của năm trần cảnh v� trong trường hợp n�y sở duy�n của ch�ng kh�ng đa dạng v� kh�ng tạp loạn (asaṃbhinna, amiśra). Ch�ng cũng c� thể duy�n một, hai, ba, cho đến s�u nh�m ph�p (l� sắc, thanh, hương, vị, x�c, ph�p) v� trong trường hợp n�y sở duy�n của ch�ng bị tạp loạn.

(Hỏi) � cận h�nh c� nghĩa l� g�? Tại sao c�c loại t�m thọ kh�c nhau (như hỷ, v.v.) c� t�n l� � cận h�nh?

(Đ�p) Tỳ-b�-sa đ� đưa ra giải th�ch kh�ng ch�nh x�c về vấn đề n�y như sau: �Bởi v� c�c thọ, hỷ, ưu v� xả phải nương v�o � để duy�n (upavica = ālambante) c�c cảnh sắc, thanh, v.v..� C� � kiến kh�c cho rằng �c�c thọ hỷ, ưu v� xả đ� t�c động đến � khiến cho � thường duy�n trở lại (upavicārayanti) c�c cảnh sắc, thanh, v.v.� Ch�nh v� c� hỷ thọ, v.v., m� � đ� nhiều lần t�m đến c�c cảnh sắc, thanh, v.v.

(Vấn nạn) Tại sao kh�ng gọi th�n thọ l� � cận h�nh?

(Giải th�ch) Dĩ nhi�n th�n thọ cũng c� sở y l� � nhưng n� c�n c� sở y kh�c l� c�c sắc căn. Hơn nữa n� kh�ng c� khả năng ph�n biệt (vikalpa) (giống như nh�n thức, v.v. m� n� tương ưng) cho n�n kh�ng phải l� cận h�nh (upavicārikā) (tức khả năng �xem x�t�, saṃtīrikā).

(Vấn nạn) Tuy nhi�n tại sao lạc thọ ở tầng thiền thứ ba, vốn thuộc về một giới chỉ c� �, lại kh�ng được xếp v�o loại � cận h�nh?

(Giải th�ch) Theo Tỳ-b�-sa th� v� l�c đầu, c� nghĩa l� khi đang c�n ở Dục giới, đ� kh�ng c� loại lạc thọ thuộc về � giới [ở Dục giới th� lạc chỉ l� một loại th�n thọ]; v� v� kh�ng c� loại khổ cận h�nh (duḥkha-upavicāra) đối nghịch với một lạc cận h�nh m� người ta đ� tưởng tượng ra.

(Vấn nạn) Nếu cận h�nh chỉ thuộc về � địa (manobhūmika) tại sao kinh (Madhyama, 22, 3) n�i: �Sau khi nh�n thấy c�c sắc nhờ v�o nh�n căn th� xem x�t (upavicārati) c�c sắc c� khả năng ph�t khởi hỷ thọ (thuận hỷ, saumanasyasthānīya).� Như vậy kinh đ� n�i r� về sự li�n hệ giữa nh�n căn v� cận h�nh.

(Hữu bộ) Thế t�n dạy như vậy bởi v� ng�i muốn đế cập đến sự việc (abhisaṃdadhāti) cận h�nh c� thể được ph�t khởi bởi năm thức th�n. D� sao th� cận h�nh cũng chỉ thuộc về � địa; cũng giống như trường hợp của bất tịnh qu�n. Mặc d� loại qu�n n�y được nh�n thức ph�t khởi nhưng vẫn thuộc về � địa bởi v� đ� c� bất tịnh qu�n th� tất yếu phải c� định. Hơn nữa, kinh n�i: �Sau khi nh�n thấy sắc�� chứ kh�ng n�i �khi nh�n thấy sắc��. Điều n�y chứng tỏ vấn nạn tr�n kh�ng hợp l�. Vẫn c� trường hợp c� cận h�nh đối với sắc nhưng lại kh�ng nh�n thấy sắc, v.v. [Chẳng hạn như khi �xem x�t� một c�ch hoan hỷ c�c sắc, v.v., chỉ được nghe người kh�c n�i đến.] Nếu kh�ng phải như vậy th� một ch�ng sinh ở Dục giới kh�ng thể �xem x�t� c�c sắc, thanh, v� x�c thuộc Sắc giới (m� ch�ng sinh n�y kh�ng thể nh�n thấy được); v� một ch�ng sinh ở Sắc giới cũng kh�ng thể n�o xem x�t hương v� vị thuộc Dục giới. Kinh n�i: �Sau khi nh�n thấy c�c sắc� th� xem x�t c�c sắc� bởi v� sự xem x�t n�y sẽ �r� r�ng� (minh liễu, vyakta) hơn nếu duy�n được một cảnh đ� nh�n thấy. Chắc chắn l� sau khi đ� nh�n thấy sắc th� vẫn c� thể xem x�t c�c thanh, v.v. [vốn đi theo (sahacara) c�ng với sắc]; v� l�c đ� sẽ c� sự xem x�t (cận h�nh, upavicāra) một thanh chưa được nghe thấy. Tuy nhi�n v� kinh muốn tr�nh sự lộn xộn n�n chỉ n�i đến tương quan giữa c�c căn v� c�c cảnh tương ưng với ch�ng.

(Hỏi) C�c cảnh sắc, thanh, v.v., đ� được kinh n�i l� �c� khả năng ph�t khởi hỷ thọ, v.v.� (thuận hỷ, saumanasyasthānīya); như vậy c� phải thể của c�c cảnh n�y ch�nh l� c�c thọ hỷ, v.v. hay kh�ng?

(Đ�p) Kh�ng phải. C�ng một cảnh chỉ c� thể l� �thuận hỷ� cho trường hợp n�y v� �thuận ưu� (daumanasyasthānīya) cho trường hợp kh�c. Tất cả đều t�y thuộc v�o �chuỗi tương tục� (asti saṃtānaṃ niyamya), tức c�c t�nh chất của c�ng một t�m.

(Hỏi) C� bao nhi�u � cận h�nh hệ thuộc Dục giới (kāmapratisaṃyukta, kāmāvacara)? Giới n�o l� sở duy�n của � cận h�nh thuộc Dục giới? V� đối với hai giới c�n lại th� sao? �

欲緣欲十八　　色十二上三

二緣欲十二　　八自二無色

後二緣欲六　　四自一上緣

初無色近分　　緣色四自一

四本及三邊　　唯一緣自境.

�[Mười t�m � cận h�nh thuộc Dục giới đều duy�n Dục giới;

Trong đ� c� mười hai duy�n Sắc giới;

Ba duy�n V� sắc giới.

Mười hai � cận h�nh thuộc hai tầng thiền duy�n Dục giới;

Trong đ� t�m duy�n tự giới; hai duy�n V� sắc giới.

S�u � cận h�nh thuộc hai tầng cuối đều duy�n Dục giới;

Trong đ� bốn duy�n tự giới; một duy�n V� sắc giới.

Ở sơ V� sắc giới cận phần

C� bốn � cận h�nh duy�n Sắc giới; một duy�n tự giới.

Ở bốn tầng định căn bổn v� ba bi�n tế định

Chỉ c� một � cận h�nh duy�n tự giới.]
�
��������� Luận: C� mười t�m � cận h�nh sinh khởi ở ch�ng sinh thuộc Dục giới; v� tất cả đều c� thể lấy Dục giới l�m sở duy�n. Mười hai trong số n�y c� thể duy�n Sắc giới, tức loại trừ ba � cận h�nh (hỷ, ưu, xả) thuộc về hương v� ba thuộc về vị bởi v� ở Sắc giới kh�ng c� hương, vị. Ba trong số n�y, tức ph�p cận h�nh, c� thể duy�n V� sắc giới; mười lăm loại c�n lại kh�ng thể duy�n V� sắc giới v� giới n�y kh�ng c� sắc, thanh, v.v.

Về V� sắc giới th� chia l�m hai ph�p: Hai tầng thiền đầu v� hai tầng cuối.

Sắc giới kh�ng c� ưu cận h�nh. Ở hai tầng thiền đầu ti�n c� s�u hỷ cận h�nh v� s�u xả cận h�nh. Mười hai loại n�y c� thể duy�n Dục giới. T�m trong số n�y c� thể duy�n Sắc giới, tức loại trừ c�c cận h�nh thuộc hương v� vị. Hai trong số n�y c� thể duy�n V� sắc giới; đ� l� c�c ph�p cận h�nh thuộc hỷ v� xả.

Hai tầng thiền cuối c�ng kh�ng c� ưu cận h�nh v� hỷ cận h�nh v� thế ở đ� chỉ c� s�u xả cận h�nh duy�n sắc, thanh, hương, vị, x�c v� ph�p của Dục giới; duy�n sắc, thanh, x�c v� ph�p của Sắc giới; v� duy�n ph�p của V� sắc giới.

Về V� sắc giới cũng chia l�m hai phần l� cận phần định của kh�ng xứ (ākāśānantyāyatana) của c�c tầng định tiếp theo.

Nh�m từ �v� sắc cận phần� (arūpisāmanta) trong tụng văn c� nghĩa l� kh�ng v� bi�n xứ cận phần (ākāśānantyāyatanasāmanta). Ở tầng định n�y c� bốn cận h�nh. Đ� l� c�c xả cận h�nh đối với sắc, thanh, x�c v� ph�p của tầng thiền thứ tư. Đ�y l� � kiến của c�c luận sư cho rằng t�m ở loại định n�y c� t�nh chất biệt duy�n (vyavacchinnālambana), tức xem x�t ri�ng biệt từng cảnh, sắc, thanh, v.v.. Nhưng c� c�c luận sư kh�c lại cho rằng t�m n�y c� t�nh chất tổng duy�n (paripiṇḍitālambana) v� qu�n s�t to�n bộ ngũ uẩn của tầng thiền thứ tư m� kh�ng ph�n biệt ri�ng từng uẩn. Theo c�c luận sư n�y, tầng định n�y v� thế chỉ c� một loại cận h�nh lấy tầng thiền thứ tư l�m sở duy�n; đ� l� loại ph�p cận h�nh tạp duy�n (saṃmiśrālambana). Ở tầng định n�y cũng chỉ c� một ph�p cận c� sở duy�n l� V� sắc giới.

Ở V� sắc giới n�i ri�ng hoặc c�n gọi l� �ch�nh� (bổn, maula) chỉ c� một loại cận h�nh l� ph�p cận h�nh lấy V� sắc giới l�m sở duy�n. Ở phần sau sẽ b�n về vấn đề t�m ở c�c tầng định ch�nh của V� sắc giới kh�ng duy�n c�c giới thấp hơn.

(Hỏi) � cận h�nh c� thuộc v� lậu kh�ng?

Tụng đ�p:
�
�十八唯有漏

[Mười t�m cận h�nh lu�n lu�n hữu lậu.]

Luận: Kh�ng c� cận h�nh thuộc v� lậu.

Một ch�ng sinh sinh ở Dục giới (kāmadhātūpapanna) v� đ� kh�ng đắc được thiện t�m (kuśalacitta) thuộc Sắc giới [khi nhập Vị ch� định (anāgamya) cho n�n kh�ng xả ly được Dục giới v� kh�ng nhập được c�c tầng tiền] th� th�nh tựu: (1) Mười t�m cận h�nh thuộc Dục giới địa (kāmadhātu-bhūmika); (2) t�m cận h�nh thuộc tầng thiền thứ nhất v� thứ hai (gồm bảy hỷ cận h�nh v� bốn xả cận h�nh, c� sở duy�n l� sắc, thanh, x�c v� ph�p). Những cận h�nh thuộc hỷ v� xả, c� sở duy�n l� hương v� vị thuộc Dục giới, sinh khởi trong c�c tầng thiền, th� kh�ng phải l� loại nhiễm � [bởi v� h�nh giả đắc thiền đ� xả ly Dục giới]; do đ� ch�ng sinh n�y kh�ng c� c�c cận h�nh n�y [v� một ch�ng sinh thuộc c�c địa thấp hơn chỉ c� c�c ph�p nhiễm � thuộc c�c địa ca hơn]; (3) Bốn xả cận h�nh thuộc hai tầng thiền cuối v� (4) một ph�p cận h�nh thuộc V� sắc giới v� cũng l� loại nhiễm �.

Nếu đ� hoạch đắc thuộc Sắc giới [khi nhập Vị ch� định] nhưng chưa xả ly Dục giới th� th�nh tựu: (1) Mười t�m cận h�nh thuộc Dục giới; (2) mười cận h�nh thuộc tầng thiền thứ nhất l� bốn hỷ cận h�nh nhiễm �, tức kh�ng c� c�c cận h�nh duy�n hương vị, v� s�u xả cận h�nh thuộc vị ch� định; (3) về c�c tầng thiền c�n lại v� V� sắc giới th� giống như tr�n.

C�c trường hợp kh�c c� thể dựa v�o c�c nguy�n tắc tr�n đ�y.

Một ch�ng sinh sinh ở Sắc giới chỉ th�nh tựu một cận h�nh thuộc Dục giới l� xả ph�p cận h�nh, tương ưng với th�ng quả t�m (nirmāṇacitta).

(Luận chủ) Tr�n đ�y l� giải th�ch của Tỳ-b�-sa về c�c cận h�nh; tuy nhi�n theo ch�ng t�i đ� chưa phải l� những g� kinh văn muốn tr�nh b�y. Một người đ� xả ly nhiễm � (vitarāga) đối với một cảnh như sắc, v.v. th� kh�ng thể n�i rằng người n�y khởi cận h�nh đối với cảnh n�y. Kh�ng phải tất cả hỷ, v.v., đều thuộc về cận h�nh cho d� ch�ng l� hữu lậu. Ch�ng chỉ thuộc về cận h�nh khi bị tạp nhiễm (sāṃkleśika); theo nội dung kinh văn, tức l� khi �c� �i, tắng, xả kh�ng được dẫn dắt bởi sự hiểu biết đ�ng đắn (apratisaṃkhyāyaupekṣate)�. V� ch�nh v� để đối trị (pratipakṣa, prativyūha) c�c cận h�nh n�y m� �s�u c�ch thế tồn tại hay s�u phương ph�p hằng trụ� (lục hằng trụ, satavihāra) đ� được thuyết giảng (Dīgha, iii. 150; Vibhāṣā, 36, 15): �sau khi nh�n thấy c�c sắc nhờ v�o nh�n căn th� kh�ng th�ch, kh�ng gh�t, m� chỉ giữ t�m b�nh thản trong ch�nh niệm v� ch�nh tr텔. Ch�ng t�i cho rằng c�ch diễn dịch của ch�ng t�i l� hợp l� bởi v� thấy rằng kh�ng phải a-la-h�n kh�ng c� hỷ thọ thế gian thuộc thiện (v� dĩ nhi�n l� hữu lậu) khi duy�n một ph�p (dharmāyatana); v� c�i cần ngăn chận ch�nh l� loại hỷ tạp nhiễm (sāṃkleśika) l�m � cận h�nh.

Hơn nữa, đối với hỷ, ưu, xả, nếu chia l�m hai trường hợp đam trước (gredhāśrita, abhiṣvangāśrita) v� xuất ly (naiṣkramya) th� sẽ l�p th�nh mười s�u �điểm của đấng đại sư� (sư c�, śāstṛpada); sở dĩ c� t�n gọi như vậy l� v� sự ph�n chia n�y đ� được bậc Đại sư thuyết giảng.

L� một trong c�c chi của hữu (bhavānga), thọ c�n c� rất nhiều � nghĩa kh�c nhau ngo�i những g� vừa được b�n đến ở tr�n.

Tuy nhi�n c�c chi c�n lại của hữu sẽ kh�ng được giải th�ch ở đ�y. �

餘已說當說

[Những g� c�n lại, đ� được n�i đến hoặc sẽ n�i đến]
�
��������� Luận: Thức v� s�u xứ đ� được giải th�ch ở chương đầu ti�n; c�c h�nh v� hữu sẽ được giải th�ch ở chương thứ tư; �i v� sinh sẽ được giải th�ch ở chương thứ năm.

Trước đ�y c� n�i rằng duy�n khởi l� phiền n�o, nghiệp v� sự.

此中說煩惱　　如種復如龍

如草根樹莖　　及如糠裹米

業如有糠米　　如草藥如花

諸異熟果事　　如成熟飲食.

�[Phiền n�o được n�i đến ở đ�y�

Giống như hạt giống, như rồng (nāga),

Như cỏ, rễ, c�y, c�nh,

V� giống như vỏ trấu

Nghiệp như l�a c�n trấu

Như thảo dược như hoa

L� quả dị thục, sự

Giống như đồ ăn uống.]

Luận: Từ phiền n�o sinh ra phiền n�o, nghiệp v� sự; cũng giống như từ hạt giống sinh ra th�n, l�, v.v..

Giống như nước ở trong đầm nơi c� rồng ở kh�ng bao giờ kh� cạn th� đại dương của sinh, nơi c� con rồng phiền n�o trấn giữ cũng kh�ng bao giờ kh� cạn.

C�y cối nếu chưa bị đứt rễ th� vẫn tiếp tục đ�m chồi nảy lộc cho d� người ta c� chặt đi chặt lại l� c�nh của ch�ng. Cũng giống như vậy, chừng n�o phiền n�o c�n chưa được nhổ tận gốc th� c�c th� (gati) vẫn c�n tiếp tục tăng trưởng.

C�y cối cho hoa cho quả v�o c�c thời kỳ kh�c nhau; cũng giống như vậy, phiền n�o sinh khởi phiền n�o, nghiệp v� sự kh�ng phải chỉ trong một lần.

Hạt l�a, cho d� c�n nguy�n vẹn, vẫn kh�ng thể nảy mầm khi đ� bị b�c vỏ; cũng giống như vậy, nghiệp phải c� vỏ phiền n�o mới c� thể sinh quả trong một đời sống mới.

Nghiệp giống như hạt l�a c�n vỏ. Giống như lo�i cỏ kh� h�o khi quả đ� ch�n, nghiệp một khi đ� ch�n th� kh�ng thể ch�n lại lần nữa. V� giống như hoa l� nguy�n nh�n gần của việc sinh quả, nghiệp cũng l� nguy�n nh�n gần của việc sinh quả dị thục.�

Đồ ăn đồ uống kh�ng thể sinh ra đồ ăn đồ uống m� ch�ng chỉ được thọ dụng. Cũng giống như vậy, sự l� quả dị thục. Từ quả dị thục kh�ng thể sinh ra một quả dị thục mới; bởi v� nếu thực sự như vậy th� kh�ng thể n�o c� giải tho�t.

Chuỗi tương tục (saṃtāna) của c�c uẩn trong tiến tr�nh c� điều kiện của n� chỉ l� một sự nối tiếp của bốn loại hiện hữu (bhava) m� ch�ng ta đ� giải th�ch ở trước; đ� l� antarābhava, upapattibhava, purvakālabhava, vā maraṇabhava.

於四種有中　　生有唯染污

由自地煩惱　　餘三無色三.

[Trong bốn loại hữu, sinh hữu l� nhiễm �

Do phiền n�o ở tự địa;�

C�c hữu kh�c c� cả ba loại.�

V� sắc hữu c� ba hữu]

Luận: Trong bốn hữu, sinh hữu lu�n lu�n nhiễm � (kliṣṭa), kh�ng bao giờ thuộc thiện hay v� k� (kuśala, avyākṛta). Khi sinh hữu bắt đầu ở một địa n�o đ� (bhūmi: Như Dục giới, tầng thiền thứ nhất, v.v.) th� tất cả c�c phiền n�o của địa n�y sẽ l�m cho n� nhiễm �. C�c luận sư Đối ph�p (Ābhidhārmikas) n�i: �Trong c�c phiền n�o (kleśa) kh�ng c� phiền n�o n�o kh�ng l�m nhiễm � t�m khi t�i sinh (kết sinh, pratisaṃbandha); tuy nhi�n sự t�i sinh chỉ xảy ra v� c� phiền n�o chứ kh�ng phải do c�c triền cấu tự lực hiện khởi [như tật, xan, ph� vốn chỉ tương ưng với v� minh].

Tuy ở giai đoạn n�y - tức giai đoạn l�m chung (maraṇāvasthā) - th�n t�m c� thể đều bị muội liệt (mandikā), nhưng khi một người đ� thường c� một loại phiền n�o n�o đ� th� phiền n�o n�y v� được dẫn khởi giống như thế, cũng hiện h�nh v�o l�c l�m chung.

C�c hữu c�n lại (trung hữu, bổn hữu, tử hữu) c� thể l� thiện, nhiễm hoặc v� k�.

(Hỏi) C� phải tất cả bốn loại hữu n�y đều c� ở V� sắc giới?

(Đ�p) Ở V� sắc giới chỉ c� ba loại, tức loại trừ trung hữu. Như vậy cả bốn loại đều tồn tại ở Dục giới v� Sắc giới.

Tr�n đ�y đ� giải th�ch duy�n khởi; tiếp theo l� phần n�i về ch�ng sinh một khi đ� sinh ra sẽ tồn tại như thế n�o.

有情由食住　　段欲體唯三

非色不能益　　自根解脫故

觸思識三食　　有漏通三界

意成及求生　　食香中有起

前二益此世　　所依及能依

後二於當有　　引及起如次.

[Hữu t�nh tồn tại nhờ ăn uống.

Đoạn thực ở Dục giới bao gồm ba xứ.

Sắc xứ kh�ng phải l� thức ăn

V� kh�ng tăng �ch căn v� c�c bậc giải tho�t.

X�c, tư, thức l� thức ăn

Của ba giới nếu l� hữu lậu

(C�c t�n gọi của trung hữu:) � th�nh, c�u sinh,

Thực hương, trung hữu, khởi

Hai loại thức ăn đầu l�m tăng trưởng

Sở y v� năng y đời n�y.

Hai loại sau, theo thứ tự,

Dẫn v� khởi đời vị lai.]
�
��������� Luận: Kinh n�i: �Thế t�n đ� tuy�n thuyết một ph�p m� ng�i đ� biết v� nh�n thấy; đ� l� tất cả ch�ng sinh đều tồn tại nhờ thức ăn.� (Saṃyukta, 17, 20; Ekottara, 41, 11).

C� bốn loại thức ăn l� đoạn thực (kavaḍīkāra), x�c (sparśa), tư (manaḥsaṃcetanā), v� thức (vij�āna). (Saṃyutta, 15, 6, Vibhāṣā, 120, 15; Dīgha, iii. 228)

Đoạn thực c� hai loại th� (audārika) v� tế (sūkṣma). Loại tế l� thức ăn của ch�ng sinh trung hữu (vốn sống được l� nhờ m�i hương n�n c� t�n l� kiện-đạt-phược, Gandharva), của chư thi�n, của những người v�o thời kỳ sơ khởi của một kiếp (prāthamakālpika); bởi v� loại thức ăn n�y giống như dầu ngấm v�o c�t, c� thể xuy�n suốt cơ thể v� kh�ng biến th�nh phẩn uế. Hoặc v� đ�y l� loại thức ăn của ch�ng sinh vi tế n�n gọi l� tế, như ch�ng sinh thuộc loại thấp sinh, ch�ng sinh sơ sinh (bālala) [thai nhi], v.v..

Ở hai giới tr�n chỉ c� ch�ng sinh đ� đoạn trừ l�ng tham đối với đoạn thực mới c� thể sinh v�o đ�; v� thế loại thức ăn n�y chỉ c� ở Dục giới.

Đoạn thực bao gồm hương, vị v� x�c bởi v� chỉ c� ba loại n�y mới c� thể chia th�nh phần đoạn (kavaḍa) v� nuốt v�o được (abhyavaharaṇa = gilana). H�nh động n�y được thực hiện qua hai đường mũi v� miệng để c� thể hấp thụ c�c th�nh phần kh�c nhau của đoạn thực.

(Hỏi) L�m thế n�o c� thể gọi l� thức ăn đối với m�i hương, v.v., ở trong b�ng r�m (chāya), trong tia s�ng n�ng (ātapa), trong ngọn lửa (jvālā), trong �nh s�ng (của ngọc b�ch) khi m� m�i hương, v.v., trong c�c trường hợp n�y kh�ng thể chia l�m phần đoạn để c� thể nuốt được?

(Đ�p) Theo truyền thuyết, khi n�i �thức ăn bao gồm ba xứ (āyatanas)� l� để chỉ cho c�c trường hợp chung. [M�i hương c� trong b�ng r�m, v.v., th� kh�ng phải l� thức ăn; nhưng khi tập hợp lại th� m�i hương cũng l� thức ăn.] Tuy nhi�n ch�ng t�i nghĩ rằng mặc d� m�i hương kh�ng thể nuốt được nhưng cũng g�p phần v�o sự tồn tại của ch�ng sinh (sthitim āharanti, yāpanām āharanti) giống như c�c loại đồ ăn kh�c, cho n�n vẫn c� thể xem m�i hương l� loại đồ ăn vi tế; cũng giống như sự tắm rửa, thuốc sức (snānābhyangavat).

(Hỏi) Tại sao sắc xứ (rūpāyatana) (tức m�u sắc v� h�nh dạng) kh�ng phải l� đồ ăn khi m� người ta c� thể nuốt được từng phần của ch�ng?

(Đ�p) Đ� l� thức ăn th� phải c� t�c dụng bồi bổ c�c căn v� c�c đại chủng l� sở y cho c�c căn. Trong khi đ� c�c thứ được nh�n thấy (sắc) v�o khi ch�ng được nuốt v�o - tức khi đồ ăn được đưa v�o miệng để nuốt xuống - th� c�c thứ n�y kh�ng c� t�c dụng bồi bổ cho c�c căn của ch�ng (nh�n căn) cũng như c�c đại chủng l�m sở y cho nh�n căn. Sắc xứ cũng kh�ng thể bồi bổ c�c căn kh�c v� kh�ng phải l� sở duy�n của c�c căn n�y. Dĩ nhi�n chừng n�o ta c�n nh�n thấy c�c sắc xứ th� n� c�n c� thể ph�t sinh hỷ lạc; tuy nhi�n trong trường hợp n�y những g� l�m th�nh thức ăn kh�ng phải l� c�c cảnh thuộc sắc m� lại ch�nh l� c�c loại x�c c� c�c cảnh n�y l�m sở duy�n. Giải th�ch m� ch�ng t�i n�u ra ở đ�y được x�c chứng bởi sự kiện c�c cảnh sắc khả �i kh�ng c� �ch lợi g� đối với c�c bậc giải tho�t khi nh�n thấy ch�ng. [Nếu sắc xứ c� chức năng của c�c thức ăn uống khi người ta nh�n thấy n� th� c� lẽ cũng l�m lợi �ch cho những người giải tho�t sự ham muốn đối với đoạn thực, tức hạng bất ho�n v� a-la-h�n, giống như sự �ch lợi của hương, vị, v.v., đối với c�c th�nh giả n�y khi nh�n thấy ch�ng].

X�c l� ph�p sinh khởi từ sự h�a hợp của ba ph�p; tư (manaḥsaṃcetanā) l� � nghiệp (mānasa karma); thức l� thức uẩn. Ba loại thức ăn n�y chỉ c� t�nh hữu lậu v� cả ba giới đều c�.

(Hỏi) Tại sao ch�ng kh�ng phải l� thức ăn khi c� t�nh v� lậu?

(Đ�p) C�c luận sư Tỳ-b�-sa giải th�ch: �Thức ăn c� nghĩa l� c�i l�m cho hữu (bhava) tăng trưởng; trong khi c�c ph�p v� lậu lại c� t�c dụng hủy diệt c�c hữu�. Giải th�ch n�y ph� hợp với kinh bởi v� kinh c� n�i rằng �thức ăn c� t�c dụng hỗ trợ �c�c ch�ng sinh đang hiện hữu� (bộ-đa, bhūta) được tồn tại (sthiti) được đi đến (yāpanna), v� tư trợ những ch�ng sinh mong cầu t�i sinh (cầu sinh, saṃbhavaiṣin) (Ekottara, 31, 6; Saṃyutta, ii. 11)�. Trong khi x�c, tư v� thức nếu thuộc v� lậu th� kh�ng thể khởi hai t�c dụng n�y.

(Hỏi) �Ch�ng sinh đang hiện hữu� l� những ch�ng sinh đ� được sinh ra; nhưng �ch�ng sinh mong cầu t�i sinh� th� c� nghĩa l� g�?

(Đ�p) Để chỉ cho th�n trung hữu. Thế t�n đ� n�i về loại ch�ng sinh n�y dưới năm t�n gọi kh�c nhau:

(1)�������������������������������� � th�nh (manomaya), bởi v� do � sinh khởi (manonirjātatvāt) v� v� n� tự h�nh th�nh (bhāvāt) m� kh�ng nương v�o (anupādāya) bất cứ yếu tố n�o ở b�n ngo�i như tinh, huyết, v.v..

(2)�������������������������������� Cầu sinh, bởi v� t�nh chất của ch�ng sinh n�y l� t�m đến chỗ của sinh hữu (upapattibhava).

(3)�������������������������������� Thực hương (gandharva), v� ch�ng ăn m�i hương.

(4)�������������������������������� Trung hữu (antarābhava), v� l� c�c uẩn n�y nằm giữa hai th�.

(5)�������������������������������� Danh khởi (abhinirvṛtti), bởi v� sự khởi l�n (nirvṛtti) của n�, tức sự sinh ra (janman) của n� l� để nhắm đến sinh hữu. Kinh n�i: �Sau khi khởi được (abhinirvartya) một th�n khổ đau (hữu hoại tự thể) th� sẽ sinh v�o một thế giới khổ đau (hữu hoại thế gian)�. Kinh c�n n�i: �C� kẻ đoạn được c�c kết sử dẫn đến khởi (abhinirvṛtti) (khởi kết) m� kh�ng đoạn được c�c kết sử dẫn đến sinh (upapatti) (sinh kết)�; rồi kinh đưa ra bốn trường hợp: (1) Th�nh giả xả ly Dục giới v� Sắc giới khi đang thuộc về h�ng bất ho�n, tức đ� đoạn trừ c�c kết sử dẫn đến sự khởi (abhinirvṛtti) hoặc trung hữu bởi v� sẽ kh�ng c�n t�i sinh v�o c�c giới (dhātus) m� ở đ� sự thọ sinh được dẫn khởi bởi một th�n trung hữu; nhưng kh�ng đoạn trừ được c�c kết sử dẫn đ�n sự thọ sinh (upapatti) bởi v� sẽ c�n t�i sinh v�o V� sắc giới. (2) Th�nh giả bất ho�n nhất định chứng đắc Niết-b�n ở trung hữu (trung b�t niết-b�n, antarā-parinirvāyin) vẫn c�n r�ng buộc với khởi (abhinirvṛtti) nhưng đ� giải tho�t sinh (upapatti); (3) bậc a-la-h�n đ� đoạn trừ cả hai loại kết sử; (4) tất cả những ai kh�ng thuộc về c�c trường hợp n�i tr�n, kh�ng đoạn trừ được hai loại kết sử n�i tr�n.

C� giải th�ch kh�c cho rằng �bộ đa� l� chỉ cho a-la-h�n; v� �cầu sinh� l� chỉ cho c�c ch�ng sinh c� tham �i (hữu �i, satṛṣṇā), tức c�n t�i sinh.

(Hỏi) Những loại thức ăn n�o c� hai chức năng �l�m tồn tại� v� �tư trợ�?

(Đ�p) theo Tỳ-b�-sa, cả bốn loại đều c� thể c� hai chức năng n�y bởi v� đoạn thực c� quả của n� l� một đời sống vị lai (hậu hữu) cho những ai c�n chấp trước (tadrāginām) loại đời sống n�y. Điều n�y đ� được n�u r� trong kinh. Thế t�n n�i: �Bốn loại thức ăn n�y l� gốc rễ của bệnh, nhọt, gai [v� với ba loại bệnh, nhọt, gai, người ta hiểu rằng điều n�y �m chỉ năm thủ uẩn (upādānaskandhas) của một đời sống mới]; l� nh�n duy�n (pratyaya) của l�o tử [v� l�o tử ch�nh l� l�o tử của đời sống kế tiếp]�. (Saṃyukta, 15, 7; Vibhāṣā, 130, 8)

(Hỏi) [Hiển nhi�n l� đoạn thực gi�p cho ch�ng sinh đang hiện hữu được tồn tại.] Nhưng l�m thế n�o � tư (manaḥsaṃcetanā) c� thể c� được năng lực n�y?

(Đ�p) Người ta kể rằng c� một người cha khi l�m chung v�o cảnh đ�i kh�t đ� c� � muốn đi đến một xứ xa; nhưng �ng ta đ� kiệt sức v� đ�i trong khi hai đứa con lại đang c�n nhỏ dại. Khi cảm thấy m�nh kh�ng thể sống được nữa, �ng ta liền lấy một c�i bao, đổ đầy tro, để l�n tr�n một bức tường rồi cố thuyết phục hai đứa con tin rằng trong bao chứa đầy gạo. V� cứ tưởng l� c� thực như vậy n�n hai đứa con đ� sống được một thời gian nữa. Cho đến một h�m c� người đến lấy bao tro xuống v� mở ra th� hai đứa con mới biết trong bao chỉ to�n l� tro n�n tuyệt vọng m� chết. Lại c� một c�u chuyện tương tợ như thế, kể về một đo�n thương kh�ch bị đắm t�u ở ngo�i khơi. V� bị đ�i kh�t h�nh hạ n�n khi nh�n thấy một khối đ� bọt tất cả đ� tưởng rằng đ� l� bờ; ảo tưởng n�y đ� gi�p sức cho họ bơi đến chỗ đ� v� nhờ thế m� đ� k�o d�i được mạng sống. Tuy nhi�n khi họ đến nơi v� nhận ra sự thật th� cũng tuyệt vọng m� chết. Tập dị m�n t�c luận (Saṃagitiparyāya) cũng c� viết: �Ở biển c� một lo�i động vật to lớn thường leo l�n bờ để đẻ trứng. Khi đẻ xong, ch�ng v�i trứng xuống c�t rồi lại trở xuống biển. Nếu con mẹ thường nghĩ đến số trứng n�y th� trứng sẽ kh�ng bị hư; nhưng nếu qu�n kh�ng nghĩ tới th� trứng sẽ bị thối.�

(Nhận x�t của Kinh bộ) Sự suy diễn n�y kh�ng đ�ng bởi v� sự nhớ nghĩ của người kh�c kh�ng phải l� một loại thức ăn cho bản th�n m�nh. V� thế lẽ ra phải n�i: �Nếu những đứa con trong trứng nghĩ đến mẹ ch�ng th� ch�ng sẽ kh�ng chết; nếu ch�ng qu�n mẹ ch�ng th� ch�ng sẽ chết�.

(Hỏi) C�c ph�p hữu lậu đều l�m cho hữu (bhava) tăng trưởng; tại sao Thế t�n dạy rằng chỉ c� bốn loại thức ăn n�y?

(Đ�p) Bởi v� ng�i chỉ kể ra những loại ch�nh. Hai loại đầu trong số n�y c� t�c dụng tăng �ch đối với sở y (āśraya) v� năng y (āśrita); hai loại sau c� t�c dụng dẫn khởi hậu hữu.

Sở y l� th�n c� c�c căn (hữu căn th�n), l�m chỗ dựa cho t�m v� t�m sở (cittacaitta). Đoạn thực nu�i dưỡng th�n; v� x�c th� nu�i dưỡng tưởng. Hai loại thức ăn n�y, cũng tương tợ như b� v�, c� thể gi�p cho ch�ng sinh đ� sinh ra c� thể sống được cho n�n l� vật ch�nh yếu cho sự tồn tại của ch�ng sinh đ� sinh.

� tư ch�nh l� nghiệp, dẫn khởi (ākṣipati) một đời sống mới (hậu hữu, punarbhava); một đời sống mới được dẫn khởi như thế đ� được tạo ra bởi một chủng tử l� thức (thức chủng tử, vij�ānabījāt) do nghiệp hu�n (paribhāviti). Như vậy � tư v� thức đều l� hai loại thức ăn c� khả năng l�m sinh ra, tương tợ như khả năng của một người mẹ, cho n�n đều l� c�c vật ch�nh yếu đối với việc tạo ra đời sống của những ch�ng sinh chưa sinh.

(Hỏi) C� phải tất cả những g� c� phần đoạn (kavaḍīkāra) đều l� thức ăn?

(Đ�p) C� khi c� phần đoạn nhưng kh�ng phải l� thức ăn. C� bốn trường hợp: (1) C� phần đoạn nhưng kh�ng phải l� thức ăn, như những g� được ăn v�o từng miếng nhưng l�m tổn hoại c�c căn v� c�c đại chủng duy tr� c�c căn n�y; (2) l� thức ăn nhưng kh�ng c� phần đoạn, như x�c, � tư v� thức; (3) c� phần đoạn v� cũng c� thức ăn, như những g� được ăn v�o từng miếng v� c� t�c dụng l�m tăng trởng c�c căn v� c�c đại chủng duy tr� c�c căn n�y; (4) kh�ng phải phần đoạn cũng kh�ng phải thức ăn như thanh, v.v..

Đối với c�c loại thức ăn kh�c cũng được ph�n t�ch như tr�n, tức chỉ cần thay đổi t�n gọi của ch�ng.

(Hỏi) C� trường hợp x�c, � tư v� thức c� t�c dụng l�m tăng trưởng c�c căn v� c�c đại chủng nhưng lại kh�ng phải l� thức ăn kh�ng?

(Đ�p) C�. Đ� l� c�c x�c, v.v., thuộc về một địa kh�c với địa m� ch�ng sinh n�y đang sống; v� ở c�c địa m� ba ph�p n�y đều l� v� lậu.

Tất cả những g� được hấp thụ (paribhukta) v� c� thể c� t�c hại đến kẻ đ� hấp thụ ch�ng (paribhoktar) cũng được gọi l� thức ăn. Theo Tỳ-b�-sa, c� hai s�t-na m� một vật sau khi được hấp thụ c� t�c dụng l�m thức ăn: (1) Ngay khi được hấp thụ đ� l�m hết đ�i v� hết kh�t; (2) sau khi được ti�u h�a đ� l�m tăng trưởng c�c căn v� đại chủng (Vibhāṣā, 130, 7).

Ở đ�y lại nảy sinh một vấn đề kh�c:�

(Hỏi) C� bao nhi�u loại thức ăn ở trong c�c th� (gati) v� c�c sinh loại (yoni) kh�c nhau?

(Đ�p) Tất cả đều c� đủ.

(Hỏi) C� bao nhi�u loại thức ăn ở địa ngục? H�n sắt n�ng v� đồng nấu chảy kh�ng phải l� thức ăn sau? Nếu thực tế xảy ra như vậy, nếu những g� c� t�c hại (vyābādhāya) cũng l� thức ăn th� sẽ tr�i với giải th�ch ở tr�n về bốn trường hợp [của Tập dị m�n t�c luận] v� cả định nghĩa sau đ�y của Phẩm loại T�c luận (Prakaraṇagrantha, 7, 5): �Đoạn thực l� g�? - Đoạn thực l� những g� m� nhờ n� m� c� sự tăng �ch (upacaya) c�c căn, tăng trưởng v� duy tr� (yāpanā) c�c đại chủng; v.v..�

Chủ trương về sự c� mặt của đoạn thực ở địa ngục kh�ng m�u thuẫn với những định nghĩa m� c�c �ng vừa tr�ch dẫn ở tr�n. Đ�ng l� c�c định nghĩa n�y c� n�i đến thức ăn như l� vật c� t�c dụng l�m tăng �ch (upacaya). Tuy nhi�n đối với những thứ nếu được nuốt v�o sẽ c� t�c dụng l�m tổn giảm (apacaya) nhưng ở địa ngục th� ch�ng lại c� t�nh chất của thức ăn; bởi v� ch�ng c� thể l�m giảm cơn đ�i kh�t cho d� chỉ trong gi�y l�t. Hơn nữa ở C� địa ngục (prādeśika) vẫn c� c�c loại thức ăn giống như ở người. V� thế đoạn thực đều c� ở cả năm th�. Cũng về vấn đề đoạn thực, ch�ng ta h�y t�m hiểu đoạn kinh sau: �Một người bố th� thức ăn cho một trăm ti�n nh�n ngoại đạo ly dục v� một người bố th� thức ăn cho chỉ một dị sinh ở Chi�m-bộ-l�m (Pṛthagjana jambuṣaṇḍagata) th� người sau c� c�ng đức lớn hơn người trước.�

Như vậy, nh�m từ dị sinh Chi�m-bộ-l�m c� nghĩa l� g�?

(giải th�ch thứ nhất trong Tỳ-b�-sa [Vibhāṣā, 130, 12]) Ở đ�y �Chi�m-bộ l�m� (jambudvīpa) c� nghĩa �chi�m-bộ ch�u� (jambudvīpa) v� thế phải hiểu l� �tất cả ch�ng sinh sống ở Chi�m-bộ ch�u c� một c�i bụng�.

Giải th�ch n�y kh�ng thể chấp nhận được bởi v� đ� n�i �chỉ một dị sinh�� th� kh�ng thể hiểu l� �tất cả ch�ng sinh�.�. V� cho d� c� nghĩa như vậy đi nữa th� vẫn kh�ng hiểu được tại sao kinh lại so s�nh sự c�ng dường cho v� số dị sinh sẽ c� nhiều c�ng đức hơn sự c�ng dường cho một trăm ti�n nh�n; bởi v� điều n�y đ� qu� hiển nhi�n v� chẳng c� g� đặc biệt đ�ng n�i.

(Giải th�ch thứ hai) Dị sinh được n�i đến ở đ�y ch�nh l� Bồ-t�t tiếp cận với gi�c ngộ (cận phật Bồ-t�t) (saṃnikṛṣtabodhisattva = āsannābhisaṃbodhi).

(Giải th�ch thứ ba) Theo những người t�n th�nh giải th�ch thứ ba th� giải th�ch thứ hai vẫn kh�ng thể chấp nhận được. Một sự c�ng dường cho một Bồ-t�t như vậy th� thật sự c� c�ng đức v� lượng, c� c�ng đức lớn hơn cả c�ng đức c�ng dường cho một trăm vị C�u-chi (koṭis) a-la-h�n; v� thế kh�ng n�n so s�nh theo c�ch tr�n [tức đem so s�nh với ti�n nh�]. Cuối c�ng Tỳ-b�-sa n�i rằng dị sinh được n�i đến ở đ�y l� người đắc được c�c thiện căn gọi l� Thuận quyết trạch phần (nirvedhabhāgīyas).

(Luận chủ) Theo quan điểm của ch�ng t�i, nh�m từ jambuṣaṇḍagata về mặt từ nguy�n kh�ng c� nghĩa l� �người đắc được thuận quyết trạch phần�; c�ch d�ng n�y kh�ng ph� họp với nghĩa của nh�m từ n�y; v� cũng kh�ng c� kinh luận n�o sử dụng nh�m từ n�y theo nghĩa như vậy; do đ� giải th�ch tr�n chỉ l� một sự tưởng tượng m� th�i. Thật ra từ ngữ jambuṣaṇḍagata, với nghĩa �ngồi dưới c�y jambu� chỉ th�ch hợp cho trường hợp của một Bồ-t�t, [như người ta thường n�i: �Bồ-t�t Sarvārthasiddha muốn t�m gặp Kṛṣigrāmaka n�n ngồi dưới gốc một c�y jambu để nhập đệ nhị thiền�]. V� Bồ-t�t n�y l� một dị sinh đ� ly dục; v� thế c� thể so s�nh vị n�y với c�c ti�n nh�n ngoại đạo ly dục để n�i rằng c�ng dường cho một vị n�y th� c� nhiều c�ng đức hơn l� c�ng dường ti�n nh�n. Chắc chắn l� c�ng dường cho Bồ-t�t n�y th� nhiều c�ng đức hơn c�ng dường cho v� số ti�n nh�n. Nếu kinh n�i rằng c� nhiều c�ng đức hơn việc c�ng dường cho một trăm ti�n nh�n th� đ� l� v� kinh muốn giải th�ch mức độ c�ng đức nhiều hơn cả trăm phần. Ch�ng ta thấy rằng sau lần so s�nh n�y kinh kh�ng c�n nhắc đến trường hợp �ngồi dưới c�y jambu� nữa. Kinh kh�ng n�i: �C�ng dường cho một th�nh giả Dự lưu hướng th� c� c�ng đức v� lượng v� bi�n so với việc c�ng dường c�c dị sinh Chi�m-bộ l�m� - Đ�ng lẽ ra đ�y phải l� những kinh n�i đến nếu như từ ngữ jambuṣaṇḍagata c� nghĩa l� �người đắc thuận quyết trạch phần� - thế nhưng kinh lại lấy ti�n nh�n để so s�nh: �C�ng dường cho một th�nh giả thuộc Dự lưu hướng th� c� c�ng đức th� thắng hơn việc c�ng dường một trăm ti�n nh�n ngoại đạo��.

Tr�n đ�y đ� n�i về duy�n khởi v� sự tồn tại của ch�ng sinh. Trước đ�y cũng đ� đề cập đến vấn đề chết l� sự chấm dứt mạng sống (thọ, āyus), v.v.; v� thế phần sau đ�y sẽ tiếp tục b�n về loại thức n�o c� mặt v�o thời điểm c�i chết xảy ra cũng như v�o thời điểm bắt đầu của sự sống. �

斷善根與續　　離染退死生

許唯意識中　　死生唯捨受

非定無心二　　二無記涅槃

漸死足齊心　　最後意識滅

下人天不生　　斷末摩水等.

[Sự đoạn v� c� lại thiện căn, xả ly v� thối thất xả ly, tử v� sinh

Đều ở tại � thức.

L�c tử v� sinh chỉ tương ưng với xả thọ;

Kh�ng phải định kh�ng phải v� tưởng.

Đắc Niết-b�n với hai t�m v� k�.

Nếu chết chậm th� ở ch�n, rốn, tim

C� sự hủy diệt của � thức cuối c�ng

Của loại đi xuống, người, trời, h�ng b�ng sinh.

Đoạn mạt ma l� do thủy.] �

Luận: Sự đứt đoạn v� sự c� lại của thiện căn, sự xả ly một giới hoặc một địa (như tầng thiền thứ nhất, v.v.) v� sự đ�nh mất sự xả ly n�y, chết v� sống; tất cả đ� c� thể xảy ra l� v� c� � thức (manovij�āna). Những g� n�i về sinh cũng ch�nh l� những g� xảy ra ở thời điểm khởi đầu của trung hữu; v� thế kh�ng cần phải n�i th�m về trung hữu.

Cyuta l� từ tương đương của cyuti, c� nghĩa l� sự chết; v� udbhava l� từ tương đương của uppatti, c� nghĩa l� sự sinh ra.

� thức, v�o l�c chết cũng như l�c sinh ra, đều tương ưng với xả thọ, tức l� loại thọ kh�ng lạc cũng kh�ng khổ. Xả thọ kh�ng phải l� loại thọ m�nh lợi (paṭu) trong khi c�c loại thọ kh�c đều m�nh lợi; do đ� loại thức sinh v� tử kh�ng thể tương ưng với ch�ng; bởi v� nếu tương ưng với ch�ng th� ch�nh thức cũng sẽ trở th�nh m�nh lợi.

C�i chết v� sự sống đều xảy ra ở � thức, (đối với � thức v� do bởi � thức). Tuy nhi�n c�i chết kh�ng thể xảy ra ở một người c� t�m (citta = manovij�āna) đang định. T�m định được t�m thấy ở một địa (bhūmi) - chẳng hạn như ở tầng thiền thứ nhất - kh�c với (visabhāga) Dục giới nơi m� ch�ng ta cho rằng chỉ c� chết v� thọ sinh. Mặt kh�c, nếu ch�ng ta qu�n s�t một ch�ng sinh chết hoặc sinh ra ở một địa thuộc về định th� sẽ thấy rằng t�m của người n�y chắc chắn kh�ng thể định, bởi v� t�m định chỉ c� thể định được nhờ v�o gia h�nh; v� thế t�m định lu�n lu�n m�nh lợi. Ngo�i ra t�m định l� loại t�m c� khuynh hướng k�o d�i v� l�m k�o d�i; v� thế n�i kh�ng th�ch hợp với sự đứt đoạn của chuỗi tương tục.

Cũng kh�ng c� chết hoặc thọ sinh đối với �những người kh�ng c� t�m� (v� t�m); [tức l� những người nhập v�o Diệt tận định hay V� tưởng định, chư thi�n thọ quả dị thục V� tưởng định.] Ch�ng sinh v� t�m kh�ng thể chết. Khi th�n của họ (sở y, āśraya = hữu căn th�n) bắt đầu biến hoại (viparinantum) v� bị gươm đ�m hoặc bị lửa đốt, hoặc v� quả b�o thiền định đ� tận th� l�c đ� loại t�m li�n kết với th�n (thuộc sở y t�m) [v� tồn tại ở th�n dưới dạng chủng tử] chắc chắn sẽ hiện khởi v� sau đ� c�i chết mới xảy ra.�

T�nh trạng v� t�m cũng kh�ng th�ch hợp với sự thọ sinh bởi v� tất cả c�c nh�n khiến cho t�m bị đứt đoạn đều kh�ng c�; v� cũng v� kh�ng thể c� sự thọ sinh nếu kh�ng c� phiền n�o.

Tử hữu c� thể l� thiện, bất thiện hoặc v� k�; nhưng nếu nhập Niết-b�n th� chỉ c� hai t�m v� k� l� uy nghi (airyāpathika) v� dị thục sinh (vipākaja). C� luận sư tin rằng ở Dục giới t�m dị thục sinh c� thể thuộc xả (upekṣā); tuy nhi�n đối với c�c luận sư chủ trương ngược lại th� chỉ c� thể nhập Niết-b�n với t�m uy nghi.

(Hỏi) Tại sao t�m cuối c�ng của một a-la-h�n chỉ l� t�m v� k�?

(Đ�p) Bởi v� loại t�m n�y rất yếu liệt n�n th�ch hợp với sự đoạn t�m, tức l� sự đứt đoạn cuối c�ng của t�m.

(Hỏi) Khi chết, thức bị diệt ở phần n�o của th�n?

(Đ�p) Khi c�i chết hay �sự sụp đổ� (cyuti) xảy ra trong khoảnh khắc (() đốn mạng chung) th� th�n căn biến hoại c�ng một l�c với � thức. Khi c�i chết xảy ra từ từ th� � thức diệt ở ch�n, ở rốn, ở tim t�y theo đ� m� loại ch�ng sinh �đi xuống� (v�ng hạ), đi l�m người, đi l�m trời hay kh�ng t�i sinh (bất sinh).

�Đi xuống� (adhoga) tức l� phải t�i sinh v�o c�c th� �c; �đi l�m người� (nṛga) tức l� phải t�i sinh v�o th� của người, �đi l�m trời� (suraga) tức l� phải t�i sinh v�o thi�n th�.

�Bất sinh� (aja) l� kh�ng c�n sinh trở lại, tức a-la-h�n. Thức của a-la-h�n cũng diệt ở tim, nhưng c� thuyết lại n�i l� ở đầu.�

(Hỏi) L�m thế n�o để thức c� thể diệt ở phần th�n n�i tr�n?

(Đ�p) Bởi v� c�c phần đ� c� xảy ra sự hủy diệt của th�n căn. [Ở căn n�y - tức l� sở y độc nhất của thức - c� sự nối kết v�o hoạt động của thức, vốn l� ph� v� sắc v� nằm b�n ngo�i kh�ng gian.] Thức bị diệt v� c� sự biến hoại của th�n căn xảy ra ở một nơi n�o đ�. Về cuối đời th� th�n căn dần dần bị biến hoại v� cuối c�ng n� kh�ng c�n tồn tại ở một phần th�n như thế nữa m� sẽ tự biến mất; cũng giống như khi đổ nước l�n một tảng đ� n�ng, nước sẽ kh� cạn dần v� rồi sẽ biến mất ở v�o một chỗ n�o đ�.

Đ� l� diễn biến của một c�i chết diễn ra từ từ. N�i chung, một người mạng chung rất đau đớn bởi c�c cảm thọ hủy diệt từng phần quan yếu của th�n.

C�c phần quan yếu, hay c�n gọi l� mạt-ma (marmāṇi, tử điểm), l� những phần th�n m� khi bị tổn hại th� sẽ đưa dến c�i chết. Khi một trong c�c đại chủng thủy, hỏa hoặc phong tăng thạnh th� c�c phần quan yếu n�y sẽ bị chia chẻ ra (chidyanta iva) bởi c�c cảm thọ khủng khiếp tợ như dao nhọn. Khi n�i c�c phần n�y �bị chẻ ra� (marmaccheda) kh�ng c� nghĩa l� ch�ng bị chẻ ra như củi m� chỉ h�m � nếu bị ph� vỡ th� ch�ng sẽ m�i kh�ng c�n c� thể hoạt động trở lại (na punaś ceṣṭante).

(Hỏi) Tại sao c�c phần quan yếu n�y kh�ng bị ph� vỡ bởi sự tăng thạnh của địa?

(Đ�p) Bởi v� chỉ c� ba loại tai hoạn (doṣas) b�n trong l� vi�m, nhiệt v� phong nương v�o sự tăng thạnh của ba đại thủy, hỏa, phong để sinh khởi. C� thuyết cho rằng bởi v� thế giới biến hoại l� do ba đại chủng n�y cho n�n c�i chết xảy ra cũng v� ba đại chủng n�y.

Đối với chư thi�n (devaputra, thi�n tử) th� c�c phần quan yếu của họ kh�ng bị ph� vỡ. Tuy nhi�n khi một ch�ng sinh ở c�i trời sắp mạng chung th� sẽ xuất hiện năm dấu hiệu của sự suy hoại. Đ� l� (1) y phục v� c�c trang sức ph�t ra tiếng k�u kh� chịu; (2) �nh s�ng ph�t ra từ th�n bị s�t giảm; (3) sau khi tăm xong vẫn c�n giọt nước b�m v�o th�n; (4) t�m thần bị trệ v�o một cảnh mặc d� bản t�nh vốn rất linh hoạt; (5) cặp mắt thường ng�y định tỉnh nhưng nay khi nhắm khi mở rất kh� chịu. Ngo�i ra c�n c� năm dấu hiệu kh�c của c�i chết: (1) y phục h�i h�m, (2) v�ng hoa kh� h�o, (3) mồ h�i to�t ra ở n�ch, (4) th�n bốc m�i h�i, (5) kh�ng thấy th�ch chỗ ngồi của m�nh nữa. (Vibhāṣā, 70, 16; Ekottara, 26, 15)

Thế t�n chia ch�ng sinh c� sinh ra, tồn tại v� chết đi th�nh ba loại (tụ, rāśi)�.

正邪不定聚　　聖造無間餘

[Ch�nh t�nh, t� t�nh v� bất định t�nh

Gồm th�nh giả, ch�ng sinh tạo tội v� gi�n v� ch�ng sinh kh�c]
�
��������� Luận: Thứ nhất l� loại �nhất định giải tho�t� (ch�nh t�nh định), thứ hai l� loại �nhất định thối thất� (t� t�nh định), thứ ba l� loại �kh�ng nhất định� (bất định t�nh).

(Hỏi) Giải tho�t (samyaktva) l� g�?

(Đ�p) Theo kinh th� đ� l� sự đoạn trừ to�n bộ tham, s�n, si, tất cả c�c phiền n�o (kleśa), [tức l� Niết-b�n].

(Hỏi) Th�nh giả (ārya) l� g�?

(Đ�p) L� những ai c� sinh khởi th�nh đạo, tức th�nh đạo v� lậu. Gọi l� th�nh v� đ� �đi xa khỏi� (ārād yātaḥ) c�i �c v� đ� đắc được sự xa l�a c�c phiền n�o (visaṃyoga).

(Hỏi) Tại sao th�nh giả nhất định sẽ giải tho�t?

(Đ�p) Bởi v� th�nh giả chắc chắn sẽ chứng đắc Niết-b�n.

(Hỏi) Trong trường hợp đắc được thuận giải tho�t phần (mokṣabhāgīyas) tức cũng sẽ chứng đắc Niết-b�n; nhưng tại sao kh�ng gọi l� �nhất định giải tho�t�?

(Đ�p) Bởi v� c� thể c�n phạm lỗi lầm m� phải l�m loại �nhất định thối thất�; hoặc c� thể nhất định sẽ chứng đắc Niết-b�n; nhưng thời gian chứng đắc th� chưa được nhất định, kh�ng như trường hợp của c�c th�nh giả bắt đầu bằng �sự sinh trở lại nhiều đến bảy lần� (Dự lưu).

(Hỏi) Thối thất (mithyātva) l� g�?

(Đ�p) L� c�c th� địa ngục, b�ng sinh v� quỷ (preta). Người phạm c�c tội v� gi�n (ānantaryas) chắc chắn sẽ t�i sinh v�o địa ngục v� thế cũng thuộc loại �nhất định bất thối�.

Thuộc về loai �kh�ng nhất định� (bất định, aniyata) l� những ai kh�ng nhất định sẽ giải tho�t hoặc thối thất. Trường hợp sẽ trở th�nh loại �nhất định giải tho�t hoặc thối thất� hay vẫn tiếp tục l�m loại �kh�ng nhất định� ho�n to�n t�y thuộc v�o thế lực của c�c nghiệp vị lai. ��

�

� �� H�́t Chương 3a ����

��̀U TRANG | C1 | C2a | C2b | C3a | C3b | C4a | C4b | C5 | C6 | C7 | C8 | C9

�

�

�

[ TRANG CHỦ |�KINH ĐI�̉N�|�ĐẠI TẠNG KINH | TH�̀N CHÚ | HÌNH ẢNH�|�LI�N LẠC�]