|
Thành Duy Thức Luận
Hán dịch: Tam Tạng Pháp Sư Huyền Trang
Việt dịch: Ḥa Thượng Thích Thiện Siêu
Mùa An cư P.L. 2539 – 1995
-o0o-
QUYỂN 9
XVIII. BA VÔ TÁNH
Nếu có ba tánh, tại sao đức Thế Tôn nói: Hết thảy pháp đều không tự tánh?"
Tụng rằng:
Chính nương ba tánh này,
Lập ba không tánh kia.
Nên Phật "mật ư" nói:
"Hết thảy pháp không tánh"
Trước là tướng không tánh,
Kế, không tự nhiên tánh.
Sau, do ĺa tánh trước,
Là tánh chấp ngă pháp.
Đây thắng nghĩa các pháp,
Cũng tức là chơn như.
V́ thường như tánh nó,
Tức thực tánh Duy thức.
Luận rằng: Chính nương nơi ba tánh trước đây mà lập ra ba không tánh sau này, đó là Tướng không tánh, Sanh không tánh, Thắng nghĩa không tánh. Cho nên Phật "mật ư" nói "hết thảy pháp đều không có tự tánh", chứ chẳng phải nói "tánh" hoàn toàn không có.
Trong bài Tụng nói "mật ư" là biểu thị lời nói ấy chẳng phải với nghĩa rốt ráo. Nghĩa là hai tánh Y tha và Viên thành sau tuy có thể chẳng phải không, nhưng có kẻ ngu đối với hai tánh đó vọng chấp thêm trên nó tánh ngă và tánh pháp thật có. Chính sự vọng chấp ấy gọi là Biến kế sở chấp.
V́ để trừ cái vọng chấp ấy mà đức Thế Tôn đối với cái "có" của Y tha và Viên thành, và cái "không" của Biến kế, Ngài nói chung là "không tánh".
- Thế nào là nương ba tánh này mà lập ra ba không tánh kia?
- Đó là nương tánh Biến kế sở chấp đầu mà lập ra "Tướng không tánh"; v́ do thể tướng của nó hoàn toàn chẳng có, giống như hoa đốm giữa hư không.
Nương tánh Y tha thứ hai mà lập ra "Sanh không tánh". V́ Y tha khởi là nương các duyên mà sanh ra, giống như sự huyễn, không phải như vọng t́nh chấp có tánh tự nhiên, nên giả sanh nói "Sanh không tánh", chứ chẳng phải nói tánh Y tha hoàn toàn không.
Nương nơi tánh Viên thành sau hết mà lập ra "Thắng nghĩa không tánh". Nghĩa là chính thắng nghĩa đó v́ do xa ĺa tánh Biến kế sở chấp về ngă pháp trước đó mà giả nói là "Thắng nghĩa không tánh", chứ không phải "tánh thắng nghĩa" hoàn toàn không. Ví như thái hư không, tuy biến khắp các sắc, nhưng lại được hiển bày bởi các sắc không tánh.
Tuy Y tha khởi chẳng phải là thắng nghĩa, cũng được gọi là Thắng nghĩa không tánh, song v́ sợ lạm đồng với tánh Y tha thứ hai cho nên ở đây không nói (không nói Y tha là thắng nghĩa không tánh mà chỉ nói nương Y tha lập "Sanh không tánh").
Tánh Viên thành thật này chính là nghĩa thù thắng của các pháp, là thắng nghĩa đế của hết thảy pháp.
Nhưng thắng nghĩa đế lược có bốn thứ:
1. Thế gian thắng nghĩa, đó là năm uẩn, mười hai xứ, mười tám giới v.v...
2. Đạo lư thắng nghĩa, đó là bốn Diệu đế.
3. Chứng đắc thắng nghĩa, đó là chơn như được hiển lộ hai không.
4. Thắng nghĩa thắng nghĩa, đó là pháp giới nhất chơn.
Chữ "Thắng" nghĩa được nói ở trong bài tụng là chỉ cho Thắng nghĩa thứ tư, v́ đây là nghĩa lư của đạo phẩm tối thắng tu chứng, và để giản biệt khác với ba Thắng nghĩa đầu nên tụng nói lời đó.
Thắng nghĩa này của các pháp cũng chính là chơn như. Chơn là chơn thật, biểu thị chẳng phải hư dối; như là như thường, biểu thị không biến dịch. Nghĩa là tánh chơn thật nơi tất cả ngôi vị đều thường như tánh nó (tùy duyên bất biến) cho nên gọi là chơn như. Chính là nghĩa lặng không hư vọng.
Trong bài tụng nói chữ "cũng", là để hiển thị thắng nghĩa, c̣n có nhiều tên như Pháp giới, Thật tế v.v... như trong các bộ luận tùy theo nghĩa giải rộng.
Thắng nghĩa này chính là thực tánh Duy thức. Tánh Duy thức lược có hai thứ:
- Một là tánh hư vọng, tức tánh Biến kế sở chấp.
- Hai là tánh chơn thật, tức là tánh Viên thành thật. V́ để giản biệt khác với hư vọng cho nên nói Thật tánh.
Lại có hai tánh:
1. Thế tục, tức là Y tha khởi.
2. Thắng nghĩa, tức Viên thành thật. V́ để giản biệt khác vói thế tục, cho nên nói Thật tánh.
Ba bài tụng trên chung lại hiển thị rằng, trong các Khế kinh nói chữ "vô tánh" chẳng phải là nói với nghĩa thật rốt ráo. Những người có trí không nên dựa theo đó bác luôn rằng hết thảy pháp đều không tự tánh.
XIX. NĂM HẠNH VỊ TU CHỨNG
- Đối với Duy thức tướng, Duy thức tánh đă được thành lập như vậy. Ai? Qua bao nhiêu vị thứ? Như thế nào được ngộ nhập?
- Ai có đủ hai chứng tánh Đại thừa, trải qua năm vị thứ lần lần ngộ nhập.
Những ǵ là hai thứ chủng tánh Đại thừa? Đó là:
a. Chủng tánh vốn tánh có sẵn, tức là pháp nhân vô lậu, pháp nhĩ sẵn có, từ vô thủy lại, y phụ nơi bản thức.
b. Chủng tánh do huân tập thành, tức do nghe Chánh pháp từ pháp giới b́nh đẳng lưu xuất, nghe rồi suy nghĩ, suy nghĩ rồi tụ tập, huân tập thành chủng tánh.
Phải có đủ hai chủng tánh Đại thừa đó mới có thể dần dần trải qua năm vị thứ ngộ nhập Duy thức.
- Sao gọi là năm vị thứ ngộ nhập Duy thức?
1. Tư lương vị - Tu tập thuện theo giải thoát phần (Niết bàn) của Đại thừa.
2. Gia hạnh vị - Tu tập thuận theo quyết trạch phần (kiến đạo) của Đại thừa.
3. Thông đạt vị - Là các Bồ tát trụ địa vị thấy đạo.
4. Tu tập vị - Là các Bồ tát trụ ở địa vị tu đạo.
5. Cứu kính vị - Là trụ địa vị Vô thượng chắnh đẳng Bồ đề.
- Thế nào là dần dần ngộ nhập Duy thức?
Đó là các Bồ tát đối với lư Duy thức tướng, tánh; ở trong Tư lương vị, tin hiểu sâu xa; ở trong Gia hạnh vị, dần dần khắc phục diệt trừ sở thủ, năng thủ, nhờ đó dần phát sanh trí chơn kiến đạo; ở trong Thông đạt vị, thông đạt đúng như thật lư Duy thức tướng, tánh; ở trong Tu tập vị, th́ đúng như lư đă thông đạt, nhiều lần tu tập khắc phục dứt trừ các chướng; đến Cứu kính vị,
th́ ra khỏi mọi chướng, được tṛn sáng, tận đời vị lai giáo hóa hữu t́nh, khiến học cũng ngộ nhập được Duy thức tướng, tánh.
XX. TƯ LƯƠNG VỊ
- Thứ nhất, Tư lương vị, tướng nó như thế nào?
Tụng rằng:
Cho đến chưa khởi thức,
Cấu trụ tánh Duy thức,
Đối hai thủ tùy miên,
C̣n chưa thể phục diệt.
Luận rằng: Từ khi phát tâm đại Bồ đề thâm sâu vững chắc, cho đến khi chưa khởi lên thức thuận theo phần quyết trạch của Gia hạnh vị, một mặt chuyên cầu trụ tánh chơn thắng nghĩa của Duy thức, ngang trong giai đoạn ấy, đều thuộc vào Tư lương vị. V́ tâm hướng tới Vô thượng chánh đẳng Bồ đề, mà tu tập các thứ Tư lương thù thắng và v́ chúng hữu t́nh mà siêng năng cầu giải thoát, do đó cũng gọi là thuận theo phần giải thoát.
Bồ tát ở địa vị này c̣n dựa vào bốn lực thù thắng là nội nhân, thiện hữu, tác ư và tư lương, nên đối với nghĩa lư Duy thức tuy có tin hiểu sâu sắc, nhưng chưa có thể hiểu rơ cả năng thủ, sở thủ đều không. V́ phần nhiều c̣n trụ ở cửa ngoài (sự tướng) mà tu hạnh Bồ đề, cho nên đối với tùy miên của hai thủ c̣n chưa có công sức khắc phục, trừ diệt khiến cho nó không khởi lên hai thủ hiện hành.
Trong bài Tụng nói "hai thủ" chính là nói hai thứ chấp thủ về hai thủ, tức chấp thủ Kiến phần năng thủ và chấp thủ Tướng phần sở thủ. Tập khí của hai thủ tức gọi là Tùy miên của hai thủ. Nó theo đuổi loài hữu t́nh và ẩn ngủ trong Tạng thức, hoặc theo chúng hữu t́nh làm tăng thêm mê lầm tội lỗi, nên gọi là Tùy miên. Đó cũng chính là chủng tử của sở tri chướng và phiền năo chướng.
Phiền năo chướng là chấp thật ngă Tát ca gia kiến (thân ngă kiến) theo Biến kế sở chấp. Kiến này đứng đầu của 128 Căn bản phiền năo và các Tùy phiền năo từ nó tương tợ lưu xuất ra. Chúng đều làm rối loạn bức năo thân tâm loài hữu t́nh và làm chướng ngại Niết bàn, cho nên gọi là Phiền năo chướng.
Sở tri chướng là chấp thật pháp Tát ca gia kiến (pháp ngă kiến). Kiến này đứng đầu của kiến, nghi, vô minh, ái, nhuế, mạn v.v... chúng che lấp cảnh sở tri tánh không điên đảo, và làm chướng ngại Bồ đề, cho nên gọi là Sở tri chướng. Sở tri chướng này quyết định không tương ưng với thức Dị thục thứ tám, v́ thức này quá vi tế liệt nhược; v́ thức này không tương ưng với vô minh và tuệ (mà sở tri chướng th́ là vô minh là liệt tuệ); và v́ thức này cũng khởi với trí phẩm pháp không.
Trong 7 chuyển thức, th́ tùy sự thích hợp mà có sở tri chướng này hoặc ít hoặc nhiều, giống như Phiền năo chướng.
Năm thức nhăn, nhĩ, v.v... v́ không có tánh phân biệt, nên không tương ưng với kiến, nghi v.v... của pháp chấp. Ngoài kiến, nghi, c̣n các phiền năo khác, do ư lực dẫn khởi, nơi năm thức đều có.
Sở tri chướng này chỉ tương ưng với tâm bất thiện và vô kư. Luận nói: "Vô minh (Sở tri chướng) chỉ có tánh bất thiện và vô kư", v́ si (bất thiện) và vô si (thiện) không tương ưng nhau.
Trong Phiền năo chướng chắc chắn có sở tri chướng, v́ phiền năo chướng nhất định dùng Sở tri chướng làm chỗ nương.
Hai chướng thể không khác nhau mà dụng th́ có khác. Cho nên hai thứ tùy miên này tùy theo năng lực của Thánh đạo hơn hoặc kém mà dứt trừ nó có trước, có sau.
Trong 4 thứ vô phú vô kư (là oai nghi, công xảo, biến hóa, Dị thục), sở tri chướng này thuộc Dị thục sanh. C̣n các thứ oai nghi vô kư kia thể dụng bạc nhược không thể chấp lấp cảnh sở tri, làm chướng ngại Bồ đề. Đây gọi là Sở tri chướng là vô phú, là đối với Nhị thừa mà nói, nếu đối với Bồ tát th́ Sở tri chướng cũng là hữu phú.
- Nếu trong Sở tri chướng gồm có kiến, nghi v.v... thế tại sao trong Khế kinh nói chủng tử Sở tri chướng là vô minh trụ địa?
- V́ trong Sở tri chướng th́ vô minh tăng thạnh hơn, nên gọi chung là vô minh, chứ không phải không có kiến, nghi, như trong loại chủng tử Phiền năo chướng nếu thuộc ác kiến th́ lập làm kiến ái trụ địa, nếu thuộc về Dục, Sắc, Vô sắc giới th́ lập làm dục ái trụ địa, sắc ái trụ địa, hữu ái trụ địa, chứ đâu phải trong các trụ địa đó không có mạn, vô minh v.v...
Hai chướng như vậy, nếu là phân biệt khởi, th́ nhiếp về kiến đạo đoạn; nếu là nhậm vận (câu sanh) khởi th́ nhiếp về tu đạo đoạn.
Nhị thừa chỉ đoạn được phiền năo chướng, Bồ tát mới đoạn được cả hai chướng. Nhưng vĩnh viễn đoạn được chủng tử hai chướng, th́ chỉ có Thánh đạo ở mười địa mới làm được. C̣n khắc phục hiện hành hai chướng, th́ cả hữu lậu đạo trước khi đăng địa cũng làm được.
Bồ tát trụ trong Tư lương vị này, tuy khắc phục được hai chướng hiện hành phần thô, nhưng đối với hai chướng hiện hành phần tế và hai tùy miên của hai chướng đó, th́ v́ sức chỉ quán c̣n yếu kém nên chưa thể dẹp dứt được.
Ở Tư lương vị này tuy chưa chứng được tánh chơn như Duy thức, nhưng nương vào sức hiểu biết thù thắng, tu các thắng hạnh (Lục độ), nên nó cũng được nhiếp vào địa vị giải hạnh.
- Thắng hạnh tu ở đây, tướng nó như thế nào?
-Lược có hai thứ là phước và trí. Trong các thắng hạnh nều do tuệ làm tánh th́ gọi là trí, ngoài ra th́ gọi là phước. Như sáu Ba la mật đa, tướng chung th́ đều gồm cả phước và trí; theo tướng riêng th́ năm Ba la mật đầu là phước đức; Ba la mật thứ sáu là trí tuệ. Hoặc Ba la mật đầu chỉ là phước đức; một Ba la mật chót là trí tuệ; hai Ba la mật tinh tấn, thiền định th́ thông cả phước và trí.
- Lại có hai thứ, là tư lợi và lợi tha. Khi tu tập thắng hạnh, tùy theo sức ư lạc mà hết thảy thắng hạnh thông cả tư lợi, lợi tha.
Nói theo tướng sai biệt, th́ sáu Ba la mật và các pháp Bồ đề phần đều nhiếp về hạnh tự lợi; c̣n bốn nhiếp sự, bốn vô lượng tâm v.v... đều nhiếp về hạnh lợi tha. Những hạnh tu như thế nhiều vô biên, đều là thắng hạnh được tu tập ở Tư lương vị này.
Ở Tư lương vị này tuy chưa dẹp trừ được hai chướng, khi tu thắng hạnh, dầu có ba sự thối thất, nhưng có thể lấy ba sự để tôi luyện tâm ḿnh, khiến được dơng mănh không bị thối thất việc tu chứng. Ba sự đó là:
1. Nghe nói Vô thượng Chánh đẳng Bồ đề rộng lớn sâu xa, tâm liền thối khuất, bèn dẫn việc của người khác đă tu, đă chứng đại Bồ đề, để tôi luyện tâm ḿnh được dơng mănh không c̣n thối thất.
2. Nghe nói bố thí Ba la mật v.v... rất khó thực hành, tâm liền thối thất, bền thức tỉnh ư ưa thích của ḿnh có thể tu hạnh bố thí v.v... để tôi luyện tâm ḿnh, khiến dơng mănh không c̣n thối thất.
3. Nghe nói quả chuyển y viên măn của các đức Phật rất khó chứng đạt, tâm liền thối khuất, bèn dẫn điều thiện thô thiển của người đem so với nhân tu thù diện của ḿnh để tôi luyện tâm ḿnh, khiến dơng mănh không thối khuất.
Do ba sự đó mà tôi luyện được tâm ḿnh trong việc tu các thắng hạnh.
XXI. GIA HẠNH VỊ
- Thứ hai, Gia hạnh vị, tướng nó như thế nào?
Tụng rằng:
Hiện tiền lập chút vật,
Cho là tánh Duy thức.
V́ c̣n có sở đắc,
Chưa thực trụ Duy thức.
Luận rằng: Bồ tát trước hết ở vô số kiếp đầu, khéo dự bị lương phước đức và trí tuệ, việc thuận theo phần giải thoát đă được viên măn, lại c̣n muốn tiến lên để vào Kiến đạo, trụ tánh Duy thức, nên tiếp tu bốn Gia hạnh, khắc phục diệt trừ hai thủ, đó là tu Noăn, Đảnh, Nhẫn, Thế đệ nhất. Bốn thứ này gọi chung là phần quyết trạch. V́ thuận hướng đến phần quyết trạch chân thật, và v́ gần đến Kiến đạo, cho nên lập tên Gia hạnh, chứ không phải ở Tư lương vị trước đó không có Gia hạnh.
Bốn pháp Noăn, Đảnh, Nhẫn, Thế đệ nhất là nương bốn tầm tư và bốn như thật trí, theo vị thứ trước sau mà lập.
Bốn tầm tư (suy tầm, tư sát) là tầm tư danh, tầm tư nghĩa, tầm tư tự tánh, tầm tư sai biệt. Bốn thứ đó đều là giả có không thật.
Như thật biết khắp bốn thứ danh, nghĩa v.v... đó, ĺa thức không có và thức chấp thủ ĺa bốn tướng đó cũng không có (sở thủ năng đều không); đó gọi là trí như thật. Danh và nghĩa tướng khác nhau cho nên tầm tư riêng; c̣n tự tánh và sai biệt của danh và nghĩa tướng đồng nhau, nên hợp lại mà tầm tư.
- Nương minh đắc định, phát sanh tầm tư bậc hạ, quán thấy không có tướng sở thủ, lập làm "Noăn vị". Nghĩa là ở địa vị này quán bốn pháp sở thủ là danh, nghĩa, tự tánh, sai biệt, đều do tự tâm biến hiện, giả thi thiết nói là có, nhưng kỳ thật không có ǵ nắm bắt được. Ban đầu đạt được hành tướng sáng trước tiên của mặt trời tuệ, nên đặc tên là "minh đắc". Tức là đạt được tướng ban đầu của lửa đạo (tướng nóng) nên cũng gọi là Noăn.
- Nương minh tăng định, phát khởi tầm tư bậc thượng, quán thấy không có sở thủ, lập làm "Đảnh vị". Nghĩa là ở địa vị này vẫn quán bốn pháp danh, nghĩa, tự tánh, sai biệt đều do tự tâm hiện biến, giả thi thiết cho là có, nhưng kỳ thật không có ǵ nắm bắt được. Tướng sáng của lửa tuệ sáng dần lên, nên gọi là "Minh" tăng. Tột đỉnh của địa vị tầm tư, nên gọi là Đảnh (đầu).
- Nương Ấn thuận định, phát khởi trí như thật bậc hạ, đối với "không sở thủ" quyết định ấn nhập giữ ǵn, và đối trong "không năng thủ" cũng tùy thuận vui nhẫn. Đă không có cảnh thật ĺa thức năng thủ, th́ đâu có thức thật ĺa khỏi cảnh sở thủ. Sở thủ, năng thủ, cho do đối đăi mà có. Khi Ấn nhập tùy thuận, chấp nhận, chung gọi là nhẫn. Ấn nhập "không sở thủ" trước và tùy thuận "không năng thủ" sau, cho nên gọi là "Ấn thuận", nhẫn chịu cảnh và thức đều không, nên cũng gọi là Nhẫn.
- Nương Vô gián định, phát khởi trí như thật bậc thượng, ấn nhập cả hai thủ đều không, lập làm pháp "Thế đệ nhất". Nghĩa là nhẫn bậc thượng trước kia chỉ ấn nhập "năng thủ không", nay pháp thế đệ nhất này cả hai không đều ấn nhập. Từ đây liên tục không gián đoạn, th́ chắc chắn nhập vào Kiến đạo, nên gọi là "Vô gián". Ở trong pháp của loài dị sanh th́ đến đây là pháp tối thắng hơn cả, nên gọi là Thế đệ nhất.
Như thế Noăn và Đảnh là nương thức năng thủ mà quán cảnh sở thủ là không; đến khi khởi lên nhẫn bậc hạ th́ ấn chứng tướng không của cảnh; khi chuyển vị sanh trung nhẫn th́ đối với thức năng thủ cũng thấy nó là không như cảnh, thuận vui nhẫn có thể theo đó; đến khi nhẫn bậc thượng khởi lên th́ ấn chứng năng thủ không. Lên đến Thế đệ nhất pháp th́ Ấn chứng cả năng thủ, sở thủ đều không.
Tuy nhiên, ở địa vị trên c̣n thấy có tướng "không" để chứng, nên chưa chứng thực. V́ vậy nói Bồ tát ở địa vị này, hiện tiền c̣n lập ra chút vật mà cho đó là tánh thắng nghĩa Duy thức, là do chưa trừ được hai tướng không và có, và c̣n mang theo tướng để quán tâm, c̣n có sở đắc, cho nên chẳng phải thật an trụ chơn Duy thức; khi tướng kia diệt rồi, mới thật an trụ. Nương theo nghĩa đó, nên có tụng rằng:
Bồ tát ở trong định,
Quán ảnh chỉ là tâm,
Tướng nghĩa đă diệt trừ,
Thẩm quán chỉ tự tưởng.
Như vậy trụ nội tâm,
Biết "sở thủ" chẳng có.
Biết "năng thủ" cũng không,
Sau chứng vô sở đắc.
Ở Gia hạnh vị này chưa khiến trừ được sự ràng buộc của tướng có, tướng không, nên đối với sự ràng buộc của hai thô trọng chướng cũng chưa thể dứt. Chỉ có thể dẹp trừ hai chướng phân biệt hiện hành, v́ hai chướng phân biệt hiện hành trái với Kiến đạo; c̣n hai chướng câu sanh hiện hành và hai chướng tùy miên, v́ tâm c̣n hữu lậu, quán c̣n sở đắc, có phân biệt, cho nên chưa hoàn toàn dẹp trừ, chưa hoàn toàn dứt hết.
Bồ tát ở địa vị này, đối với an lập đế (4 đế) và phi an lập đế (nhị không chơn như) đều học tập quán sát, để dẫn phát sanh hai kiến là chơn kiến đạo và tướng kiến đạo trong đương lai, và để dẹp hai chướng phân biệt. Phi an lập đế là cảnh sở quán chính của Bồ đề, chứ không phải như Nhị thừa chỉ quán an lập đế.
Bồ tát phát khởi các thiện căn Noăn, Đảnh v.v... lúc tu phương tiện, tuy thông cả các cơi Thiền đều phát được, nhưng phải nương thiền thứ tư mới được viên măn, v́ nương nơi chỗ tối thắng mới nhập vào Kiến đạo. Và chỉ nương thân người ở cơi Dục mới phát khởi thiện căn này; c̣n các cơi khác th́ tâm tuệ và tâm nhàm chán c̣n kém, khó phát sanh được.
Địa vị Gia hạnh này cũng nhiếp thuộc giải hạnh địa, v́ chưa chứng được chơn thắng nghĩa của Duy thức.
XXII. THÔNG ĐẠT VỊ
- Thứ ba là Thông đạt vị, tướng nó như thế nào?
Tụng rằng:
Nếu khi đối sở duyên
Trí đều không sở đắc,
Bấy giờ trụ Duy thức,
V́ ĺa hai tướng thủ.
Luận rằng: Nếu khi Bồ tát đối với cảnh sở duyên, trí không phân biệt, hoàn toàn không sở đắc, không chấp thủ các tướng hư luận, bấy giờ mới gọi là thật an trụ tánh chơn thắng nghĩa Duy thức, tức là chứng Chơn như. Trí và Chơn như b́nh đẳng, đều ĺa cả tướng năng thủ và sở thủ, v́ năng thủ, sở thủ đều là tướng hư luận do tâm phân biệt có sở đắc hiện ra.
- Có người cho rằng ở trí này không có hai phần Kiến và Tướng, v́ nói không có tướng sở thủ, năng thủ.
- Có người cho rằng ở trí này có đủ hai phần tướng và kiến, v́ trí có mang theo tướng chơn như kia mà khởi, gọi đó là duyên tướng kia. Nếu không cần có tướng chơn như kia mà cũng gọi là duyên tướng chơn như kia, th́ lẽ ra trí duyên sắc cũng là trí duyên thanh, c̣n nếu không có kiến phần th́ không thể duyên được, làm sao có thể nói là trí duyên chơn như? Không thể cho rằng tánh chơn như không phải kiến phần mà cũng gọi là năng duyên. Cho nên, nên chấp nhận trí này chắc chắn có kiến phần.
- Có người cho rằng ở trí này kiến phần th́ có, tướng phần th́ không, v́ nói không có tướng khả thủ, ấy là không chấp thủ tướng. Tuy có kiến phần mà không phân biệt, nên nói chẳng phải năng thủ, chứ không phải năng thủ hoàn toàn không có. Tuy không có tướng phần nhưng có thể nói trí này có mang theo tướng chơn như mà khởi, không phải ĺa chơn như. Như khi tự chứng phần duyên kiến phần, đó là không biến ra tướng phần mà duyên, đây cũng vậy. Biến ra tướng phần mà duyên, là không phải thân chứng. Như trí hậu đắc th́ nó có phân biệt. Cho nên, nên chấp nhận ở trí căn bản chứng chơn như này có kiến phần, không có tướng phần.
Tu Gia hạnh liên tục không gián đoạn, đến khi trí không phân biệt này phát sanh th́ thể hội chơn như, gọi đó là địa vị thông đạt. V́ mới bắt đầu chiếu rơ chơn lư, nên cũng gọi là Kiến đạo.
- Nhưng Kiến đạo này lược có hai thứ:
- Một là chơn kiến đạo. Chính là trí không phân biệt nói ở đây, nó thực chứng chơn lư do hai không hiển lộ, thực đoạn được tùy miên chủng tử của hai chướng phân biệt. Tuy tâm trải qua nhiều sát na việc mới rốt ráo, nhưng v́ trước sau tương tợ nhau, nên gọi chung là nhất tâm.
- Có người cho rằng trong chơn kiến đạo này, hai không dần dần chứng, hai chướng dần dần đọan, v́ có cạn sâu thô tế khác nhau.
- Có người cho rằng trong chơn kiến đạo này, hai không chứng ngay một lần, hai chướng dứt ngay một lần, v́ do năng lực ư lạc, có sức kham năng làm như vậy.
- Hai là tướng kiến đạo. Đây lại có hai:
1. Quán phi an lập đế có ba bậc tâm:
a. Trí bên trong khiến trừ cái bệnh lấy hữu t́nh giả làm duyên, nó có thể dứt được phần mềm của loại phân biệt tùy miên.
b. Trí bên trong khiến trừ cái bệnh lấy các pháp giả làm duyên, nó có thể dứt được phần vừa của loại phân biệt tùy miên.
c. Trí khắp khiến trừ tất cả bệnh lấy hữu t́nh và các pháp giả làm duyên, nó có thể dứt hết thảy phân biệt tùy miên.
Hai trường hợp trước gọi là "pháp trí", v́ duyên nội thân và nội pháp riêng. Trựng hợp thứ ba gọi là "loại trí" v́ hiệp chung lại mà duyên.
Đây là bắt chước chơn kiến đạo, trong đó kiến phần duyên "hai không" mà tự dứt được hai chướng thông qua vô gián đạo, giải thoát đạo; duyên riêng và duyên chung mà kiến lập gọi là tướng kiến đạo.
- Có người cho rằng cả ba trí trên đều là chơn kiến đạo, v́ tướng kiến đạo th́ duyên Tứ đế, chứ không quán phi an lập đế.
- Có người cho rằng ba trí này là tướng kiến đạo, v́ chơn kiến đạo th́ không duyên từng cảnh riêng.
2. Duyên an lập đế (Tứ đế) có mười sáu tâm. Đây lại có hai:
a. Nương theo pháp quán sở thủ, năng thủ, mà lập riêng pháp và loại gồm có mười sáu tâm. Nghĩa là quán Khổ đế có bốn tâm:
- Khổ pháp trí nhẫn, tức quán tánh chơn như của Khổ đế trong ba cơi, chính thức đoạn được 28 thứ hoặc phân biệt tùy miên khi thấy được Khổ đế của ba cơi.
- Khổ pháp trí, tức là khổ pháp trí nhẫn kia tiếp tục không gián đoạn quán tánh chơn như của Khổ đế như trước, mà chứng được giải thoát khỏi phiền năo đă đoạn trước đó.
- Khổ loại trí nhẫn, tức là khổ pháp trí trước đó tiếp tục không gián đoạn mà phát sanh tuệ vô lậu, đối với pháp nhẫn và pháp trí đều riêng chứng bên trong. Những Thánh pháp tiếp sau pháp nhẫn, pháp trí này đều thuộc vào loại đây.
- Khổ loại trí, tức khổ loại trí nhẫn kia không gián đoạn mà phát sanh trí vô lậu, thẩm định ấn khả đối với loại trí nhẫn trước đó.
Như với Khổ đế có bốn tâm, nên biết đối với Tập đế, Diệt đế, Đạo đế cũng đều có bốn tâm như vậy.
Trong mười sáu tâm này, tám thứ thuộc pháp nhẫn, pháp trí th́ quán chơn như, c̣n tám thứ thuộc loại nhẫn, loại trí th́ quán chánh trí. Đây chính là bắt chước đạo vô gián, đạo giải thoát trong chơn kiến đạo có sai khác về kiến phần và tự chứng phần mà kiến lập, gọi là tướng kiến đạo.
b. Nương pháp quán cảnh Tứ đế ở hạ giới, thượng giới mà riêng lập mười sáu tâm gồm tám pháp, tám loại. Nghĩa là quán Tứ đế ở cơi hiện tiền (cơi Dục) và không hiện tiền (cơi Sắc, Vô sắc) mỗi đế đều có hai tâm là hiện quán nhẫn (vô gián đạo) và hiện quán trí (giải thoát đạo) theo chỗ thích hợp, bắt chước kiến phần quán Tứ đế thông qua vô gián đạo, giải thoát đạo trong chơn kiến đạo, dứt được 112 thứ hoặc phân biệt tùy miên thuộc loại kiến đạo đoạn, đó gọi là Tướng kiến đạo.
Nếu nương vào Thánh giáo đạo lư đă quảng bố mà nói Tướng kiến đạo có chín thứ tâm. Đây chính là nương nơi (tướng kiến đạo duyên an lập đế) trước kia có hai lần mười sáu tâm, lập riêng thành hai thứ Chỉ và Quán, tức pháp và loại, đều có nhẫn và trí. Pháp có bốn cách quán, loại có bốn cách quán thành tám tâm, trong đó có "Chỉ" tương ưng, chung lại làm một tâm thành chín tâm. Tuy trong kiến đạo có đủ cả Chỉ và Quán, nhưng đối với nghĩa thấy đạo th́ quán thuận hơn chứ không phải chỉ. Cho nên ở đây Quán và Chỉ khi khai ra, khi hiệp lại không đồng. Do đó chín tâm này gọi là Tướng kiến đạo.
Các Tướng kiến đạo đều nương Chơn kiến đạo mà giả nói. nó từ Thế đệ nhất pháp không gián đoạn khởi sanh và giả nói nó là dứt tùy miên hai chướng, chứ không phải thực như vậy. V́ sau Chơn kiến đạo mới sanh Tướng kiến đạo, sau phi an lập đế mới khởi an lập đế, mà tùy miên của hai chướng phân biệt th́ ở Chơn kiến đạo đă dứt hết.
Trước Chơn kiến đạo chứng Duy thức tánh, sau Tướng kiến đạo chứng Duy thức tướng. Trong hai kiến đạo đó, Chơn kiến đạo thắng hơn, cho nên bài Tụng nói riêng rằng: "Trí đều không sở đắc".
Trước Chơn kiến đạo nhiếp thuộc Căn bản trí, sau Tướng kiến đạo, nhiếp thuộc Hậu đắc trí.
- Các Hậu đắc trí có hai phần Tướng và Kiến chăng?
- Có thuyết nói: Đều không có, v́ đă xa ĺa hai thủ.
- Có thuyết nói, ở trí Hậu đắc này, Kiến phần th́ có, Tướng phần th́ không, v́ luận nói trí này có phân biệt, v́ Thánh trí đều có thể trực tiếp chiếu cảnh, nhưng v́ không chấp trước mà nói ĺa hai thủ.
- Có thuyết nói trí này có đủ cả hai phần Kiến và Tướng, luận nói trí này chỉ tư duy tướng chơn như tương tợ mà không thấy được tánh chơn như chơn thật. Lại nói trí Hậu đắc này phân biệt được tự tướng, cọng tướng của các pháp, quán căn tánh sai khác của loài hữu t́nh mà v́ họ nói pháp. Lại nói trí Hậu đắc này hiện ra thân h́nh quốc độ để nói Chánh pháp cho các loài hữu t́nh. Nếu không biến hiện ra sắc, tiếng v.v... tương tợ, th́ đâu có được các việc hiện thân nói pháp? Nếu chuyển chỗ dựa của sắc uẩn rồi th́ không c̣n hiện sắc, vậy chuyển chỗ dựa của bốn uẩn th́ lẽ ra không c̣n có thọ.
Lại trí Hậu đắc này không biến ra cảnh tưong tợ để duyên, ĺa pháp tự thể th́ lẽ ra chẳng phải là sở duyên. Nếu chẳng phải là sở duyên mà duyên, như vậy khi duyên sắc cũng là duyên tiếng. Lại duyên không pháp như duyên quá khú vị lai, lư ưng là không có duyên sở duyên, v́ thể quá khứ, vị lai không thật, không có tác dụng làm duyên. Do đó trí Hậu đắc, có đủ cả hai phần Kiến, Tướng.
- Hai kiến đạo này và sáu Hiện quán nhiếp thuộc nhau như thế nào?
Sáu hiện quán là:
1.- Tư hiện quán - Tức là tuệ được thành tựu bởi "Tư Tâm sở" tương ưng với hỷ thọ bậc cao. Tư tuệ này có thể quán sát tướng chung của các pháp, dẫn sanh ra khả năng quán sát các pháp khi ở trong Gia hạnh đạo như Noăn, Đảnh, v.v... tác dụng của tư tuệ này rất mạnh, nên đặc biệt lập làm hiện quán chứ các thiện căn Noăn, Đảnh v.v... không thể phân biệt pháp một cách rộng răi, lại chưa chứng chân lư cho nên chẳng phải là hiện quán.
2. Tín hiện quán - Tức là duyên theo Tam Bảo thế và xuất thế gian, sanh ḷng tin thanh tịnh quyết định, nó giúp cho hiện quán khiến không bị thối chuyển, nên đặt tên là Tín hiện quán.
3. Giới hiện quán - Tức là vô lậu giới, trừ cấu uế của sự phá giới, khiến cho quán trí càng thêm sáng, nên cũng gọi là hiện quán.
4. Hiện quán trí đế hiện quán - Tức là tất cả trí căn bản và trí hậu đắc vô phân biệt duyên phi an lập đế.
5. Hiện quán biên trí đế hiện quán – Tức là các trí duyên an lập đế của thế gian và xuất thế gian tiếp theo sau hiện quán trí đế hiện quán.
6. Cứu cánh hiện quán - Tức là trí ở địa vị cứu cánh, như tận trí v.v...
- Chơn kiến đạo này thu nhiếp một phần hiện quán thứ tư.
- Tướng kiến đạo này thu nhiếp một phần hiện quán thứ tư, thứ năm.
Hiện quán thứ hai, thứ ba, tuy cùng khởi với tướng, kiến đạo, song nó không phải tự tánh của kiến đạo, cho nên không thu nhiếp nhau.
Khi Bồ tát đạt được hai kiến đạo này th́ được sanh vào nhà Như Lai, trú địa vị cực hỷ, khéo thông đạt pháp giới, được các thứ b́nh đẳng, thường sanh vào trong hội chúng của chư Phật, đối với hàng trăm môn pháp đă được tự tại, tự biết không bao lâu chứng đại Bồ đề, có thể làm lợi lạc cho tất cả chúng sanh tận đời vị lai.
XXIII. TU TẬP VỊ
- Thứ tư, Tu tập vị, tướng nó như thế nào?
Tụng nói:
Không đắc, chẳng nghĩ ngh́,
Là trí xuất thế gian.
Do bó hai thô trọng
Bèn chứng đắc chuyển y,
Luận rằng: Bồ tát từ sau khi khởi lên kiến đạo trước kia rồi, c̣n muốn đoạn trừ hai chướng câu sanh, chứng đắc chuyển y, nên lại thường thường tu tập trí không phân biệt. Trí này xa ĺa sở thủ, năng thủ cho nên nói là vô đắc và chẳng nghĩ ngh́. Hoặc xa ĺa hư luận, nói là vô đắc, diệu dụng khó lường, gọi là chẳng nghĩ ngh́. Đó là trí xuất thế gian vô phân biệt. Đoạn trừ thế gian gọi là xuất thế gian. Tùy miên của hai thủ là gốc thế gian, chỉ có trí vô phân biệt này mới đoạn được, nên riêng gọi là xuất, hoặc gọi là xuất thế, là nương nơi hai nghĩa để lập, đó là thể vô lậu và chứng chơn như. Trí vô phân biệt này có đủ hai nghĩa ấy cho nên riêng được gọi là xuất thế. C̣n các trí khác th́ không thể thế. Trí này tức trí vô phân biệt trong mười địa, thường tu tập nó th́ xả bỏ được hai thô trọng. Chủng tử hai chướng gọi là thô trọng, v́ tánh nó thô tục nặng nề, không có khả năng kham nhậm, trái với trí vô lậu vi tế khinh lợi, làm cho hai chủng tử hai chướng đó vĩnh viễn dứt trừ, nên gọi là bỏ (xả).
Trí vô phân biệt này bỏ được hai chướng thô trọng kia, bèn chứng đắc hai chuyển y rộng lớn.
Y là chỗ nương, tức thức thứ tám Y tha khởi, làm chỗ nương cho pháp nhiễm, pháp tịnh gọi là y. Pháp nhiễm là Biến kế sở chấp hư vọng. Pháp tịnh là Viên thành thật tánh chân thật.
Chuyển tức là hai phần nhiễm tịnh nương nơi thức thứ tám Y tha khởi, chuyển bỏ phần nhiễm, chuyển được phần tịnh. Do thường tu tập trí vô phân biệt, dứt hai chướng thô trọng trong bản thức, cho nên chuyển bỏ phần Biến kế sở chấp (nhiễm) trên thức thứ tám Y tha khởi, và chuyển được phần Viên thành thật tánh (tịnh) trong thức thứ tám Y tha khởi. Do chuyển phiền năo chướng được đại Niết bàn, chuyển sở tri chướng đắc Vô thượng giác.
- Thành lập lư Duy thức là chủ ư làm cho chúng hữu t́nh chứng được hai quả chuyển y như thế.
Hoặc "y" tức là tánh Duy thức chơn như (thực tánh) nó làm chỗ nương cho sanh tử và Niết bàn. Hàng ngu phu điên đảo mê chơn như ấy, cho nên từ vô thủy lại chịu khổ sanh tử, c̣n bậc Thánh giả xa ĺa điên đảo, ngộ chơn như ấy, nên chứng được Niết bàn cứu cánh an vui. Do thường tu tập trí vô phân biệt, dứt hai chướng thô trọng trong bản thức, cho nên chuyển diệt phần sanh tử nương nơi chơn như và chuyển đắc phần Niết bàn nương nơi chân như. Đây chính là chơn như xa ĺa tánh tạp nhiễm. Chơn như tuy tánh thanh tịnh mà tướng tạp nhiễm, cho nên khi xa ĺa tạp nhiễm giả nói mới thanh tịnh. Tức cái mới thanh tịnh đó, nói là "chuyển y".
Trong Tu tập vị, do đoạn chướng mà chứng đắc chuyển y, và tuy ở mười địa vị tu tập này cũng chứng đắc Bồ đề, nhưng không phải là điều mà ư trong bài Tụng muốn nói. Ư bài Tụng chỉ muốn nói rơ chuyển tánh Duy thức, (v́ Duy thức tánh tức Niết bàn) ở địa vị viên măn của Nhị thừa, th́ gọi là thân giải thoát; c̣n ở đức Đại Mâu ni (Phật) th́ gọi là Pháp thân.
- Như thế nào để chứng được hai thứ chuyển y?
- Đó là ở trong mười Địa, tu mười Thắng hạnh (mười Ba la mật) dứt mười trọng chướng, chứng mười chơn như. Nhờ đó chứng đắc hai thứ chuyển y.
Mười địa là:
1. Cực hỷ địa – Ban đầu có được tánh của bậc Thánh, chứng đủ hai không, làm lợi ích ḿnh người, sanh tâm vui mừng lớn.
2. Ly cấu địa - Đầy đủ giới thanh tịnh, xa ĺa các cấu nhơ phiền năo thường làm khởi sanh sự phạm giới vi tế.
3. Phát quang địa – Thành tựu thắng định, tổng tŕ đại pháp, phát sinh vô biên ánh sáng diệu tuệ.
4. Diệm tuệ địa – An trụ pháp Bồ đề phần tối thắng, đốt chảy củi phiền năo, lửa tuệ tăng lên.
5. Cực nan thắng địa – Hai trí chơn và tục, hành tướng trái nhau, mà hợp nó lại làm cho tương ưng nhau là rất khó.
6. Hiện tiền địa - Trụ vào trí biết về duyên khởi, dẫn dắt trí Bát nhă tối thắng vô phân biệt, làm cho nó được hiện tiền.
7. Viễn hành địa - Đến ngằn mé cuối cùng của công dụng vô tướng trú, vượt khỏi xa đạo của thế gian và Nhị thừa.
8. Bất động địa – Trí vô phân biệt, nhậm vận tương tục, tướng dụng phiền năo không làm lay động được.
9. Thiện tuệ địa – Thành tựu bốn vô ngại giải vi diệu, biến khắp mười phương, khéo nói diệu pháp.
10. Pháp vân địa – Mây trí đại pháp, chứa nước công đức, che lấp tất cả, như hư không che lấp hai tướng thô trọng, làm sung măn pháp thân.
Mười địa như vậy, tổng nhiếp tất cả công đức hữu vi, vô vi, lấy đó làm tự tánh, làm chỗ nương tựa, ǵn giữ thù thắng cho sự tu hành được sanh trưởng, cho nên gọi là địa.
Mười thắng hạnh là:
1. Thắng hạnh bố thí có ba, là thí của, thí không sợ, thí pháp.
2. Thắng hạnh tŕ giới có ba, là giới nhiếp luật nghi, giới nhiếp thiện pháp, giới nhiêu ích hữu t́nh.
3. Thắng hạnh nhẫn nhục, có ba,là nhẫn nại về sự oán hại, nhẫn nại về sự an nhiên chịu khổ, nhẫn nại về sự quán sát pháp.
4. Thắng hạnh tinh tấn có ba, là tinh tấn mặc áo giáp, tinh tấn thu nhiếp điều thiện, tinh tấn về việc lợi lạc hữu t́nh.
5. Thắng hạnh tịnh lự có ba, là tịnh lự an trú, tịnh lự dẫn phát, tịnh lự biện sự.
6. Thắng hạnh Bát nhă có ba, là tuệ không phân biệt về sanh không, tuệ không phân biệt về pháp không, tuệ không phân biệt về cả hai không.
7. Thắng hạnh phương tiện thiện xảo có hai, là phương tiện thiện xảo hồi hướng, phương tiện thiện xảo cứu độ.
8. Thắng hạnh nguyện có hai, là nguyện cầu Bồ đề, nguyện lợi lạc chúng sanh.
9. Thắng hạnh lực có hai, là lực tư trạch, lực tu tập.
10. Thắng hạnh trí có hai, là trí thọ dụng pháp lạc, trí thành thục hữu t́nh.
- Tánh của mười Thắng hạnh này là, bố thí lấy không tham và ba nghiệp từ không tham khởi lên, làm tánh. Tŕ giới lấy ba nghiệp trong khi thọ học giới Bồ tát làm tánh. Nhẫn nhục lấy không sân, tinh tấn, tuệ thẩm sát và hai nghiệp từ nó khởi lên làm tánh. Tinh tấn lấy siêng năng và ba nghiệp từ nó khởi lên làm tánh. Tịnh lự chỉ lấy đẳng tŕ làm tánh. Năm thắng hạnh sau đều lấy trí tuệ trạch pháp làm tánh, đó tức trí Căn bản và Hậu đắc. Có người cho rằng Thắng hạnh nguyện thứ tám lấy dục, thắng giải và tín làm tánh.
Đây nói tự tánh mỗi Thắng hạnh như vậy, nếu gồm luôn cả quyển thuộc của nó th́ mỗi Thắng hạnh đều lấy hết thảy công đức cùng thực hành làm tánh.
- Tướng của mười Thắng hạnh này là phải dựa bảy điều tối thắng nhiếp thọ mới có thể lập làm Ba la mật đa.
1) An trú tối thắng - Tức phải an trú chủng tánh Bồ tát.
2) Y chỉ tối thắng - Tức phải y chỉ tâm đại Bồ đề.
3) Ư lạc tối thắng - Tức phải thương xót hết thảy hữu t́nh.
4) Sự nghiệp tối thắng - Tức phải hành đủ tất cả việc thù thắng.
5) Xảo tiện tối thắng - Tức phải được trí vô tướng nhiếp thọ.
6) Hồi hướng tối thắng - Tức phải hồi hướng vô thượng Bồ đề.
7) Thanh tịnh tối thắng - Tức phải không bị hai chướng xen tạp.
Nếu không được bảy điều này nhiếp thọ th́ việc bố thí v.v... không đến bờ kia. Do đó mười Thắng hạnh bố thí v.v... đối với Ba la mật đa mỗi mỗi đều nên phân biệt làm bốn câu (thí chẳng phải Ba la mật, Ba la mật chẳng phải thí v.v...).
Đây chỉ nói mười Thắng hạnh không thêm không bớt, v́ trong mười Địa đối trị mười Chướng, chứng mười Chơn như không thêm không bớt.
- Lại nữa sáu Thắng hạnh đầu không thêm không bớt, v́ đối trị với sáu thứ chướng tệ trái ngược với nó. Như bố thí đối trị tệ xan tham v.v... dần dần tu hành Phật pháp, dần dần thành thục hữu t́nh. Điếu này như trong các bộ luận đă nói rộng, nên biết.
- Lại bố thí, tŕ giới, nhẫn nhục, th́ chiêu cảm trong đạo thọ sanh được tốt đẹp, có tài của nhiều, có thân thể và quyến thuộc lớn. Tinh tấn, Thiền định, trí tuệ làm cho trong đạo thắng hạnh quyết định (tinh tấn) khắc phục phiền năo, (định thông) thành thục hữu t́nh (tuệ) thành tựu Phật pháp. Các Bồ tát đạo chỉ gồm trong hai đạo này, thiếu một tất không thành.
- Lại ba Thắng hạnh đầu th́ làm lợi ích hữu t́nh. Bố thí th́ đem tài vật cho họ; tŕ giới th́ không làm năo hại họ; nhẫn th́ nhẫn chịu họ làm năo hại ḿnh, chỉ v́ để lợi ích cho họ. C̣n ba Thắng tinh tấn v.v... là để đối trị phiền năo, tuy chưa dẹp trừ được chúng, nhưng tinh tấn tu tập các thiện gia hạnh đối trị chúng; Thiền th́ vĩnh viễn khắc phục phiền năo, tuệ th́ vĩnh viễn diệt trừ hết phiền năo.
- Lại do bố thí, tŕ giới, nhẫn nhục, nên không trụ Niết bàn; do tinh tấn, Thiền định, trí tuệ, nên không trụ sanh tử, làm tư lương cho Niết bàn vô trú xứ. Do đó mà sáu Thắng hạnh đầu số không thêm nhiều hơn, không bớt ít lại. C̣n bốn Thắng hạnh sau là để giúp sáu Thắng đầu, làm cho sự tu hành được đầy đủ, nên không thêm, không bớt. Như "phương tiện thiện xảo" th́ giúp cho bố thí, tŕ giới, nhẫn nhục; "nguyện" th́ giúp cho tinh tấn; "lực" th́ giúp cho tịnh lự; "trí" th́ giúp cho bát nhă, khiến sự tu hành được đầy đủ. Như trong kinh Giải Thâm Mật nói rộng, nên biết.
Thứ tự mười Thắng hạnh là do các Thắng hạnh trước trước dẫn phát các Thắng hạnh sau sau, do các Thắng hạnh sau sau giữ ǵn sự thanh tịnh của các Thắng hạnh trước trước. Lại các Thắng hạnh trước th́ thô, các Thắng hạnh sau th́ tế, dễ tu khó tu, thứ tự như thế. C̣n giải thích tên chung, tên riêng của mười Thắng hạnh, th́ như các chỗ khác nói:
- Có năm cách mười Thắng hạnh này:
a. Nương ở sự nhậm ư giữ ǵn mà tu.
b. Nương ở sự dụng ư mà tu.
c. Nương ở vui thích mà tu.
d. Nương ở phương tiện mà tu.
d. Nương ở tự tại mà tu.
Nương năm cách tu này mà tu tập mười Ba la mật được viên măn. Tướng nó như trong Tập luận v.v... đă nói rộng.
- Mười Ba la mật đa này thu nhiếp nhau là, nếu luận về nhiếp chung th́ mỗi một trong mười Ba la mật đa đều thu nhiếp tất cả Ba la mật đa, v́ chúng thuận hợp nhau.
Nếu luận riêng về sự thu nhiếp nhau th́ có ba ư:
1. Nương vào việc tu hạnh trước mà dẫn đến hạnh sau, th́ hạnh trước thu nhiếp hạnh sau, v́ sau phải đợi trước, hạnh sau không thu nhiếp hạnh trước, v́ trước không cần đợi sau.
2. Nương vào việc tu hạnh sau giữ ǵn sự thanh tịnh cho hạnh trước, th́ hạnh sau thu nhiếp hạnh trước, v́ sau giữ thanh tịnh cho trước; hạnh trước không thu nhiếp hạnh sau, v́ trước không giữ thanh tịnh cho sau.
3. Nếu nương vào sự thuần nhất hay lẫn lộn tu tập mà luận, th́ triển chuyển trông qua nhau, nên lập làm bốn câu (thuần không tạp, tạp không thuần, cũng thuần cũng tạp, không thuần không tạp).
- Ở đây thật có mười độ, nhưng có chỗ nói sáu độ, nên biết bốn độ sau trong mười độ, nhiếp thuộc độ thứ sáu. Hoặc sáu độ mà mở ra thành mười độ th́ trong đó độ thứ sáu nhiếp về trí vô phân biệt; c̣n bốn độ sau đều nhiếp vào trí hậu đắc, v́ duyên theo thế tục.
- Hậu quả do mười hạnh này chiêu cảm là: Mười hạnh hữu lậu th́ chiêu cảm bốn quả Đẳng lưu, Dị thục, Tăng thượng, Sĩ dụng, trừ quả Ly hệ. Mười hạnh vô lậu th́ chiêu cảm bốn quả Đẳng lưu, Tăng thượng, Sĩ dụng, Ly hệ, trừ quả Dị thục. Nhưng có chỗ nói mười hạnh chiêu cảm đủ cả năm quả, hoặc tương tợ nhau, hoặc hợp cả hai quả hữu lậu, vô lậu mà nói.
Mười hạnh này với ba vô học thu nhiếp nhau như thế này:
- Giới học có ba:
a. Giới luật nghi – Là chính thức xa ĺa những điều đáng xa ĺa.
b. Giới nhiếp thiện pháp – Là chính thức tu chứng những điều đáng tu chứng.
c. Giới nhiêu ích hữu t́nh – Là chính thức lợi lạc tất cả hữu t́nh.
Giới học này với Nhị thừa có chung và không chung, rộng lớn sâu xa, như chỗ khác nói (giới nhiếp luật nghi là chung với Nhị thừa, c̣n hai giới kia chỉ Đại thừa có).
- Định học có bốn:
a. Định Đại thừa quang minh – Là định làm phát sanh ánh áng trí tuệ chiếu liễu lư, giáo, hạnh, quả Đại thừa (bát nhă đức).
b. Định vương gom góp phước đức – Là định tự tại gom góp vô biên phước đức, như vua có thế lực không ǵ sánh nổi (giải thoát đức).
c. Định hiền thủ - Là định có khả năng giữ ǵn pháp hiển thiện của thế gian và xuất thế gian (pháp thân đức).
d. Định kiện hành – Là việc làm của hạng hữu t́nh lớn lao mạnh mẽ như Phật, Bồ tát (định Thủ Lăng Nghiêm).
Cảnh sở thủ duyên, sự đối trị, sức kham chịu, cách dẫn phát, các tác nghiệp của bốn định này như các chỗ khác nói.
- Tuệ học có ba:
a. Tuệ gia hạnh không phân biệt (tầm tư chơn như).
b. Tuệ căn bản không phân biệt (chứng như).
c. Tuệ hậu đắc không phân biệt (tuệ khởi dụng lợi tha).
Tự tánh, chỗ nương, nhân duyên, cảnh sở duyên và hành tướng của ba tuệ này như các chỗ khác đă nói.
- Ba tuệ như vậy, về chủng tử th́ trong hai địa vị tư lương và gia hạnh đều có đủ, c̣n về hiện hành th́ chỉ có ở trong gia hạnh vị. Trong thông đạt vị, về hiện hành th́ có hai tuệ là căn bản và hậu đắc, về chủng tử th́ có đủ cả ba tuệ. C̣n trong kiến đạo vị th́ không có hiện hành gia hạnh tuệ. Trong tư tập vị gồm có mười địa (thập địa), địa thứ bảy trở về trước hoặc chủng hoặc hiện đều có ba tuệ; địa thứ tám trở đi, hiện hành th́ có hai tuệ là căn bản và hậu đắc, v́ địa thứ tám trở đi là vô công dụng đạo, trái với hiện hành gia hạnh tuệ. Sự tấn tới của nó đều dùng trí hậu đắc, nhậm vận hiện khởi trong khi quán vô lậu (chứ không phải dùng trí gia hạnh). Trong cứu cánh vị, đều có hai tuệ căn bản và hậu đắc vừa hiện hành vừa chủng tử, c̣n hiện hành và chủng tử của tuệ gia hạnh th́ ở đây đều đă bỏ hết.
- Nếu tự tánh ǵ nhiếp theo tự tánh ấy, th́ giới chỉ nhiếp giới; định chỉ nhiếp tịnh lự; c̣n tuệ th́ nhiếp năm độ sau. Nếu kiêm nhiếp cả các độ trợ bạn đồng hành th́ sáu độ đều nhiếp đủ lẫn nhau.
Nếu nhiếp theo tác dụng th́ giới nhiếp ba độ trước, v́ bố thí là tư lương của giới, tŕ giới là tự thể của giới và nhẫn nhục là quyến thuộc của giới; định nhiếp tịnh lự; tuệ nhiếp năm độ sau; tinh tấn nhiếp cả ba là giới, định, tuệ, v́ nó sách tấn khắp ba thứ đó.
- Nếu theo tướng rơ ràng mà nhiếp th́ giới thu nhiếp bốn độ trước là thí, giới, nhẫn, thêm tinh tấn là sách tấn thủ hộ, thành bốn; định nhiếp tịnh lự; tuệ nhiếp năm độ sau.
- Địa vị của mười thắng hạnh này là, cả năm địa vị từ tư lương đến cứu cánh đều có đủ, tuy nhiên chỉ ở trong tu tập vị tướng nó rơ rệt hơn. Nhưng các Bồ tát đốn ngộ ở trong hai địa đầu, về chủng tử mười hạnh th́ thông cả hữu lậu, vô lậu, về hiện hành của mười hạnh th́ chỉ là hữu lậu. Những Bồ tát tiệm ngộ th́ hoặc chủng hoặc hiện đều thông cả hữu lậu, vô lậu, v́ đă có được sự quán sát về sanh không vô lậu. Ở trong thông đạt vị chủng tử mười hạnh thông cả hữu lậu, vô lậu, c̣n hiện hành của mười hạnh th́ chỉ là vô lậu.
- Trong tu tập vị gồm có mười Địa, địa thứ bảy trở về trước, th́ chủng tử và hiện hành của mười hạnh đều thông cả hữu lậu, vô lậu, địa thứ tám trở đi, về chủng tử mười hạnh th́ thông cả hữu lậu, vô lậu, c̣n hiện hành th́ chỉ là vô lậu. Trong cứu cánh vị, hoặc chủng hoặc hiện của mười hạnh đều chỉ là vô lậu.
- Mười thắng hạnh trong lúc tu nhơn gồm có ba tên:
a. Viễn Ba la mật đa - Tức vô số kiếp đầu tiên, lúc này thế lực của sự bố thí v.v... c̣n yếu, bị phiền năo đè, chưa thể đè lại nó, do đó phiền năo cứ th́nh ĺnh hiện hành.
b. Cận Ba la mật đa - Tức vô số kiếp thứ hai, lúc này thế lực của sự bố thí v.v... dần dần tăng, không c̣n bị phiền năo đè, mà ngược lại đè nó. Do đó phiền năo khi có cố ư nó mới hiện hành.
c. Đại Ba la mật đa - Tức vô số kiếp thứ ba, lúc này thế lực của bố thí v.v... càng tăng, dẹp hoàn toàn tất cả phiền năo hiện hành. Do đó phiền năo vĩnh viễn không thể hiện hành; nhưng c̣n hiện hành và chủng tử của sở tri chướng vi tế và chủng tử của phiền năo chướng chưa hoàn toàn dứt bỏ.
Nghĩa loại của mười Thắng hạnh sai biệt vô biên, chỉ sợ dông dài, nên lược nêu cương yếu.
- Mười Thắng hạnh, tuy trong mười địa Bồ tát đều thật tu, nhưng tùy theo tướng của mỗi thứ tăng hơn mà mỗi địa tu mỗi hạnh.
Tuy pháp tu của mười địa Bồ tát có vô lượng môn, nhưng đều nhiếp vào trong mười hạnh đáo bỉ ngạn này.
- Mười trọng chướng là:
1. Chướng của tánh Dị sanh (phàm phu) – Đó là dựa vào phần chủng tử của hai chướng phân biệt khởi mà lập làm Dị sanh tánh. Nhị thừa lúc có trí kiến đạo hiện tiền, chỉ dứt được một thứ phân biệt phiền năo, gọi là được Thánh tánh. Bồ tát lúc có trí kiến đạo hiện tiền, th́ dứt cả hai chướng phân biệt, gọi là được Thánh tánh. V́ lúc hai chơn kiến đạo (của Nhị thừa và Bồ tát) hiện tiền th́ chủng tử của hai chướng phân biệt kia, ắt không thành tựu. Giống như sáng và tối quyết định không cùng sanh, hoặc như hai đầu cân, cao thấp cùng trong một lúc. Những pháp trái nhau, lẽ thường như vậy. Thế nên hai tánh "hoặc" và "trí" không có cái lỗi cùng khởi một lúc.
Hỏi: - Trong thời gian của vô gián đạo, đă không c̣n chủng tử các hoặc, th́ cần ǵ khởi lên giải thoát đạo?
Đáp: - V́ vô gián đạo là trong thời kỳ trí hậu đắc dứt hoặc, giải thoát đạo là trong thời kỳ trí căn bản chứng diệt. Tâm trong hai thời kỳ khác nhau, nên phải có giải thoát đạo. Lại v́ để xả bỏ tánh thô trọng của phẩm hoặc kia. V́ trong lúc vô gián đạo tuy không có chủng tử các hoặc, nhưng chưa bỏ được tánh không kham nhậm (thô trọng) của nó. V́ để bỏ tánh không kham nhậm đó, nên phải khởi giải thoát đạo. Lại nữa v́ để chứng được trạch diệt vô vi của phẩm hoặc ấy.
Tuy ở kiến đạo vị phát khởi, cũng dứt các nghiệp quả trong đường ác, nhưng nay nói kiến đạo c̣n khởi các hoặc, v́ các hoặc là căn bản của nghiệp quả. Do đó ở sơ địa nói dứt cái tánh thọ trọng của nó. Hai cái ngu là:
- Một là cái ngu đắm chấp ngă pháp, tức là cái chướng Dị sanh tánh nói ở đây.
- Hai là cái ngu về các tạp nhiễm trong đường ác. Các nghiệp quả do ngu mà có, cùng phẩm loại với ngu, nên gọi chung là ngu.
Ở chín địa sau chuẩn theo đây mà giải thích (như lầm phạm ba nghiệp cũng gọi là ngu).
Hoặc nói ở Sơ địa, dứt hai thứ ngu (vô minh) là chỉ cho hai ngu cùng khởi với lợi sử (năm ác kiến) và độn sử (tham, sân v.v...).
Nói chữ "thô trọng kia" là chỉ cho chủng tử của hai ngu, hoặc là tánh không kham nhậm do hai ngu khởi lên. Như nói vào đệ Nhị Thiền là dứt khổ căn (thô trọng), tuy khổ căn không phải hiện hành hay chủng tử nhưng cũng gọi là thô trọng (chữ thô trọng này có nghĩa là tánh không kham nhậm).
Từ đây về sau trong các địa, nếu gặp chữ thô trọng, th́ nên giải thích theo đây.
Tuy trong Sơ địa, các hoặc do kiến đạo dứt, thật thông cả hai chướng phiền năo và sở tri, mà nay nói ở Sơ địa bị chướng dị sanh tánh là chủ ư nói phần sở tri chướng trong dị sanh tánh đó. V́ Kinh nói: "Mười địa dứt mười thứ vô minh" chứ không phải pháp phiền năo nhiễm ô. Vô minh chính là cái ngu trong mười phẩm chướng, v́ Nhị thừa cũng dứt được phiền năo chướng, v́ phiền năo là thứ chung với Nhị thừa, nó không phải ở đây muốn nói.
Lại mười vô minh không ô nhiễm là chỉ dựa vào thứ hoặc do tu sở đoạn tại mười địa mà nói. Tuy ở tại Sơ địa cũng dẹp một phần phiền năo câu sanh, cho nên đây không nói. Đúng lư th́ thật sự trong tu đạo vị của Sơ địa (trong Sơ địa có ba tâm là nhập tâm, trú tâm, xuất tâm. Nhập tâm cũng gọi là sơ tâm; kiến đạo vị, trú tâm, xuất tâm cũng gọi hậu tâm tu đạo vị) cũng dứt một phần sở tri chướng câu sanh, nhưng nay cốt nói điều phải dứt đầu tiên (là dứt chướng Dị sanh tánh).
Sự dứt chướng của chín địa sau, theo đây mà biết.
Khi trú trong măn địa (Sơ địa hậu tâm) đă ngấm lâu rồi, lư phải tiến tới, dứt hết những chướng cần phải dứt. Nếu không như vậy, th́ ba thời, trong mỗi địa lúc đầu với vô gián đọan, lúc giữa với giải thoát đạo, lúc cuối với thắng tấn dạo, không có sai khác.
Bởi vậy, nói Bồ tát khi được hiện quán rồi, lại ở cương vị tu đạo trong mười địa chỉ tu đạo để vĩnh viễn dứt hết sở tri chướng, c̣n để lại chủng tử phiền năo chướng câu sanh, để giúp cho nguyện Bồ đề thọ sanh lại ba cơi, chẳng phải như Nhị thừa mong mau đạt tới viên tịch, cho nên Bồ tát ở tu đạo vị không đoạn chủng tử phiền năo đợi đến khi sắp thành Phật mới chóng đọan một lần.
2. Chướng của tà hạnh - Tức là một phần câu sanh trong sở tri chướng, và những điều lầm phạm nơi ba nghiệp do phần câu sanh sở tri chướng đó khởi lên, nó làm chướng ngại đối với giới rất thanh tịnh (cực tịnh Thi la) của Nhị địa. Khi vào Nhị địa liền vĩnh viễn dứt sạch chướng này. Do đó nói ở địa thứ hai là dứt hai cái ngu và tính thô trọng của nó. Hai cái ngu là:
- Một là cái ngu, lầm phạm giới vi tế, tức một phần câu sanh trong sở tri chướng.
- Hai là cái ngu về các nghiệp, các thú, tức là ba nghiệp lầm phạm do chướng này khởi lên, hoặc là ngu v́ chỉ khởi nghiệp mà không hiểu là nghiệp.
3. - Chướng của sự ám độn - Tức là một phần câu sanh trong sở tri chướng, khiến những giáo pháp đă được nghe, suy nghĩ, tu tŕ bị quên mất. Nó làm chướng ngại đối với thắng định tổng tŕ của địa thứ ba, và ba tuệ thù thắng do dịnh đó phát sanh. Khi vào địa thứ ba liền vĩnh viễn dứt sạch chướng này. Do đó nói ở địa thứ ba dứt hai cái ngu và tánh thô trọng của nó. Hai cái ngu là:
- Một là cái ngu tham dục, tức là cái ngu (một phần câu sanh trong sở tri chướng) nó làm chướng ngại thắng định và tu tuệ nói trong đây; v́ nó từ xa xưa phần nhiều đi chung với tham dục, cho nên gọi là dục tham ngu. Nay được thắng định và tu sở thành tuệ, một phần câu sanh sở tri chướng đă vĩnh viễn bị dứt th́ dục tham cũng theo đó bị dẹp. V́ từ vô thủy lại, dục tham nương nơi một phần câu sanh trong sở tri chướng đó khởi lên.
- Hai là cái ngu về Đà la ni văn tŕ viên măn, tức là cái ngu làm chướng ngại cái tuệ có khả năng tổng tŕ các pháp đă được nghe, nghĩ.
4. Chướng của phiền năo vi tế hiện hành - Tức là một phần câu sanh trong sở tri chướng, và thân kiến cùng khởi với thức thứ sáu; v́ nó là tối hạ phẩm, tức không tác ư mà duyên, là từ xa xưa cứ theo hiện hành, cho nên nói là vi tế. Nó là chướng ngại pháp Bồ đề phần của địa thứ tư. Khi vào địa thú tư, chướng này bèn vĩnh viễn dứt sạch. V́ một phần câu sanh sở tri chướng này từ xa xưa cùng với phiền năo chấp ngă kiến nhậm vận sanh (câu sanh) trong thức thứ sáu đồng một thể khởi lên, cho nên gọi nó là phiền năo. Nay trong địa thứ tư, đă chứng được pháp Bồ đề phần vô lậu, sở tri chướng kia bị dứt vĩnh viễn, th́ ngă kiến này cũng vĩnh viễn không hiện hành.
Sơ, Nhị, Tam địa thật hành thí, giới, tu tuệ, sự tướng đồng với thế gian, c̣n địa thứ tư này tu đắc pháp Bồ đề phần, mới gọi là xuất thế, nên vĩnh viễn hại được hai thứ thân kiến (thân kiến, biên kiến) này.
Hỏi: - Sao biết thân kiến này chỉ tương ưng với thức thứ sáu?
Đáp: - Ngă kiến tương ưng với thức thứ bảy cùng với đạo vô lậu, tánh trái nghịch nhau, nên khi lên địa thứ tám trở đi, thứ ngă này mới vĩnh viễn không hiện hành; c̣n địa thứ bảy trở lui nó c̣n hiện khởi, v́ ngă kiến này cùng với các phiền năo ngă si, ngă ái, ngă mạn làm chỗ nương dựa duy tŕ. Ngă kiến nơi thức thứ sáu thô, nơi thức thứ bảy tế nên sự uốn dẹp có trước sau, v́ vậy ở địa thứ tư này chỉ nói dứt thứ ngă kiến tương ưng với thức thứ sáu.
Nói chữ "thân kiến" v.v... cũng gồm luôn cả định ái (ái trước Thiền định), pháp ái (ái trước pháp đă nghe, nghĩ, tu) thuộc sở tri chướng vô thỉ. Định ái, pháp ái đó ở địa thứ ba c̣n tăng, vào địa thứ tư mới vĩnh viễn dứt, v́ pháp Bồ đề phần đặc biệt trái với nó. Do đó, nói ở địa thứ tư dứt hai cái ngu và tánh thô trọng của nó. Hai cái ngu là:
- Một là cái ngu ái trước đẳng chí (định thắng xứ, mười biến xứ, bốn vô sắc, vô tưởng) tức là định ái cùng đi với câu sanh sở tri chướng nói trong đây.
- Hai là cái ngu pháp ái, tức là pháp ái cùng đi với câu sanh sở tri chướng nói trong đây.
Khi hai cái ngu nhiếp thuộc sở tri chướng đă dứt th́ hai thứ ái thuộc phiền năo chướng cũng vĩnh viễn không hiện hành.
5. Chướng của hạ thừa Bát niết bàn - Đó là một phần câu sanh trong sở tri chướng, xui khiến chán sanh tử, ưa Niết bàn đồng với Nhị thừa bậc dưới, chán khổ ưa tịch diệt, nó làm chướng ngại đạo không sai biệt của địa thứ năm. Khi vào địa thứ năm, chướng này bèn bị dứt vĩnh viễn. Do đó nói ở địa thứ năm dứt hai cái ngu và tính thô trọng của nó. Hai cái ngu là:
- Một là cái ngu chỉ thuần khởi ư chán bỏ sanh tử, tức trong đây nói chán sanh tử.
- Hai là cái ngu chỉ thuần khởi ư hướng đến Niết bàn, tức trong đây nói ưa Niết bàn.
6. Chướng của thô tướng hiện hành - Tức là một phần câu sanh trong sở tri chướng, chấp có thô tướng nhiễm tịnh hiện hành, nó làm chướng ngại đối với đạo không nhiễm tịnh của địa thứ sáu. Khi vào địa thứ sáu th́ chướng này liền bị dứt vĩnh viễn. Do đó, nói địa thứ sáu dứt hai cái ngu và tánh thô trọng của nó. Hai cái ngu là:
- Một là cái ngu hiện quán sát các hành lưu chuyển, tức trong đây nói chấp có tướng nhiễm (của lưu chuyển môn Khổ, Tập đế) v́ các hành lưu chuyển thuộc về phần nhiễm.
- Hai là cái ngu về tướng quán hiện hành nhiều, tức trong đây nói chấp có tướng tịnh, v́ thủ lấy tướng tịnh (của hoàn diệt môn Diệt, Đạo đế) nên tướng quán th́ hiện hành nhiều, mà chưa có thể trú vào vô tướng quán lâu dài.
7. Chướng của tế tướng hiện hành - Tức là một phần câu sanh trong sở tri chướng, chấp có tướng vi tế sanh diệt hiện hành, nó làm chướng ngại đạo vi diệu vô tướng của địa thứ bảy. Khi vào địa thứ bảy, chướng này liền bị diệt vĩnh viễn. Do đó nói địa thứ bảy dứt hai cái ngu và tánh thô trọng của nó. Hai cái ngu là:
- Một là cái ngu về tướng hiện hành, tức trong đây nói chấp có tướng sanh, v́ c̣n chấp thủ tướng sanh vi tế trong lưu chuyển môn.
- Hai là cái ngu về sự chỉ thuần tác ư cầu vô tướng, tướng trong đây nói chấp tướng diệt, v́ c̣n chấp thủ tướng diệt vi tế trong môn hoàn diệt, chỉ thuần tác ư cần cầu vô tướng, nên chưa thể ở trong không vô tướng thiện xảo mà khởi lên thắng hạnh hữu vi.
8. Chướng của sự tác ư gia hạnh vô tướng - Tức là một phần câu sanh trong sở tri chướng, nó khiến cho vô tướng quán không thể nhậm vận khởi lên. Năm địa trước quán hữu tướng nhiều, quán vô tướng ít, địa thứ sáu quán hữu tướng ít, quán vô tướng nhiều. Trong địa thứ bảy, thuần quán vô tướng, tuy hằng tương tục, nhưng có gia hạnh quán. Do trong khi quán vô tướng có tác ư gia hạnh, nên chưa thể nhậm vận hiện ra thân tướng và quốc độ. Gia hạnh như thế là chướng ngại đạo vô công dụng của địa thứ tám, nếu khi được vào địa thứ tám th́ chướng này liền bị diệt trừ vĩnh viễn. Do dứt vĩnh viễn mà được hai điều tự tại (hiện tướng và hiện độ). Do đó nói trong địa thứ tám dứt hai cái ngu và tánh thô trọng của nó. Hai cái ngu là:
- Một là cái ngu ở trong vô tướng mà tác ư công dụng.
- Hai là cái ngu ở trong tự tại, tướng không được tự tại, khiến ở trong tướng không được tự tại; tướng này cũng nhiếp một phần tướng quốc độ. Địa thứ tám trở lên, thuần đạo vô lậu (Nhị không quán) mới được nhậm vận tự tại khởi. Phiền năo của ba cơi bấy giờ vĩnh viễn không hiện hành, chỉ có sở tri chướng vi tế trong thức thứ bảy là c̣n có hiện khởi, v́ trí quả sanh không, không trái với sở tri chướng vi tế đó.
9 Chướng không muốn thật hành việc lợi tha - Tức là một phần câu sanh trong sở tri chướng, nó xui khiến đối với việc lợi lạc hữu t́nh không muốn siêng làm, chỉ ưa tu hạnh tự lợi. Nó làm chướng ngại đối với bốn vô ngại giải của địa thứ chín. Khi vào địa thứ chín liền dứt hai cái ngu và tánh thô trọng của nó. Hai cái ngu là:
- Một là cái ngu đối với vô lượng pháp được nói, vô lượng danh, câu, chữ, và tuệ biện của hậu đắc trí Đa la ni tự tại. Đối với vô lượng pháp được nói Đà la ni tự tại tức là hiểu biết về nghĩa không ngăn ngại, tức đối với nghĩa lư sở thuyên tóm giữ tự tại, trong một nghĩa mà hiện bày tất cả nghĩa. Đối với vô lượng danh, câu, chữ Đà la ni tự tại, nghĩa là hiểu biết về pháp không ngăn ngại, tức đối với ngôn từ năng thuyên, tóm giữ tự tại, trong một danh, câu, chữ, hiện bày tất cả danh, câu, chữ. Đối với tuệ biện của hậu đắc trí Đà la ni tự tại, nghĩa là hiểu biết về ngôn từ không ngăn ngại, tức đối với ngôn từ, âm thanh triển chuyển huấn thích, tóm giữ tự tại, trong một âm thanh mà hiện bày tất cả âm thanh.
- Hai là cái ngu về khả năng biện tài tự tại. Biện tài tự tại là hiểu biết về biện tài không ngăn ngại, tức khéo thấu rơ cơ nghi, khéo v́ nói pháp. Cái ngu này làm chướng ngại bốn thứ tự tại đó, và đều nhiếp vào trong cái chướng thứ chín này.
10. Chướng đối với các pháp chưa được tự tại. Đó là một phần câu sanh trong sở tri chướng, làm cho đối với các pháp không được tự tại, nó chướng ngại mây trí đại pháp và công đức được hàm tàng, sự nghiệp được khởi lên từ trong trí đó của địa thứ mười. Khi vào địa thứ mười th́ cái chướng này bị dứt vĩnh viễn. Do đó, nói địa thứ mười dứt hai cái ngu và tánh thô trọng của nó. Hai cái ngu là:
- Một là cái ngu về đại thần thông, tức trong đây nói nó làm chướng ngại khởi lên sự nghiệp.
- Hai là cái ngu về sự ngộ nhập vi tế bí mật, tức trong đây nói làm chướng ngại mấy trí đại pháp và công đức như mười lực, bốn vô úy hàm tàng trong trí đó.
Địa thứ mười này tuy được tự tại đối với pháp, nhưng v́ c̣n có chướng thừa, nên chưa được gọi là tối cùng cực, nghĩa là c̣n có sở tri chướng câu sanh vi tế và chủng tử phiền năo chướng nhậm vận khởi. Đến khi Kim cang dụ định hiện tại tiền, chúng chóng bị dứt một lần mà vào Như Lai địa. Do đó nơi Phật địa dứt hai cái ngu và tánh thô trọng của nó. Hai cái ngu là:
- Một là cái ngu đối với tất cả cảnh sở tri c̣n sự chấp trước rất vi tế, tức trong đây nói chướng sở tri vi tế.
- Hai là cái ngu của sự chướng ngại vi tế, tức trong đây nói chủng tử của tất cả phiền năo chướng nhậm vận câu sanh. Cho nên trong Tập Luận nói: "Khi được Bồ đề, chóng dứt phiền năo và sở tri chướng, thành A la hán và thành Như Lai, chứng Đại Niết bàn và Đại Bồ đề vậy".
(Hết cuốn IX của bản Hán)
|
