Th�nh Duy Thức Luận 04

�

佛山* Buddha Mountain * Ph�̣t Sơn

Calgary Alberta Canada

[中文|�ENGLISH]

S�́ 1585� Trọn b�̣ 10 Quy�̉n

Quy�̉n 1� Quy�̉n 2� Quy�̉n 3� Quy�̉n 4� Quy�̉n 5� Quy�̉n 6� Quy�̉n 7� Quy�̉n 8� Quy�̉n 9� Quy�̉n 10

Th�nh Duy Thức Luận

H�n dịch: Tam Tạng Ph�p Sư Huyền Trang
Việt dịch: H�a Thượng Th�ch Thiện Si�u
� M�a An cư P.L. 2539 � 1995

-o0o-

QUYỂN 4

8. Lại Khế kinh n�i: "Tất cả hữu t�nh đều nuơng ăn m� tồn tại. Nếu kh�ng c� thức n�y th� c�i thể của thức thực (sống bằng c�c ăn của thức) kia kh�ng thể c�". Nghĩa l� Khế kinh n�i: Ăn c� bốn c�ch:

1. �o�n thực � L�m biến hoại đồ ăn l� tướng trạng của c�ch ăn n�y. Nghĩa l� ở c�i Dục, những đồ vật c� hương, c� vị, c� x�c, trong khi n� biến hoại th� lấy đ� l�m ăn. Do d� Sắc kh�ng thuộc về đo�n thực, vi khi biến hoại m�u sắc kh�ng c� t�c dụng gi nu�i th�n.

2. X�c thực- Tức x�c chạm cảnh l� tướng trạng của n�. Nghĩa l� khi X�c t�m sở hữu lậu của hữu t�nh x�c chạm cảnh m� c� sự cảm thọ hỷ lạc, th� c� thể lấy đ� l�m ăn. X�c t�m sở tuy tương ưng với tất cả c�c thức, song X�c t�m sở ở nơi s�u thức trước, c� nghĩa "Ăn" mạnh hơn, cảnh x�c chạm ở đ�y th� ph� r� rệt, nhiếp nhận hỷ, lạc, v� xả thọ, thuận �, �ch th�n, m� c� sự tư dưỡng mạnh hơn.

LTDT: Chứng Minh C� Thức Thứ 8 (trang 8)

3. � tư thực - Tức hy vọng l� tướng trạng của n�. Nghĩa l� Tư t�m sở hữu lậu c�ng sinh khởi với Dục t�m sở, hy vọng cảnh đ�ng ưa, c� thể lấy đ� l�m ăn. Tư t�m sở n�y tuy tương ưng với tất cả c�c thức, nhưng "Tư" tương ưng với � thức c� nghĩa ăn mạnh hơn, v� � thức đối với cảnh c� sự hy vọng mạnh.

4. Thức thực - Tức sự chấp tr� l� tướng trạng của n�. Nghĩa l� thức hữu lậu, do thế lực của �o�n, X�c, Tư thực tăng trưởng m� c� thể th�nh nghĩa ăn. "Thức" n�i đ�y tuy chung cả tự thể c�c thức, nhưng thức thứ t�m c� nghĩa ăn mạnh hơn, v� thức thứ t�m l� một loại tương tục chấp tr� mạng căn mạnh hơn.

Do đ� Tập Luận bốn c�ch ăn n�y nhiếp v�o ba uẩn (sắc, h�nh, thức uẩn), năm xứ (hương, vị, x�c, ph�p v� � xứ), mư�i một giới (hương, vị, x�c, ph�p, � v� s�u thức giới). Bốn s�ch ăn n�y c� �khả năng duy tr� th�n mạng hữu t�nh, kh�ng để bị hư mất, n�n gọi l� ăn.

�o�n thực chỉ c� t�c dụng ỏ c�i Dục, X�c v� � tư thực tuy c� ở cả ba c�i, nhưng nương nơi s�u thức m� chuyển, n�n t�y theo thức m� hoặc c� hoặc kh�ng. C�c chuyển thức nh�n, nhĩ v.v... c� gi�n đoạn, c� biến chuyển, kh�ng phải c�ng khắp hằng thời duy tr� th�n mạng. Nghĩa l� khi ở định v� t�m (V� tưởng định, Diệt tận định), khi ngủ m�, khi chết ngất, khi ở c�i trời V� tưởng, c�c chuyển thức bị gi�n đoạn. Giả sử ở địa vị hữu t�m, t�y căn sở y, cảnh sở duy�n m� chuyển dịch theo ba t�nh, ba c�i, ch�n địa, n�n đối với việc duy tr� th�n mạng, c�c chuyển thức kh�ng biến khắp, kh�ng hằng thời l�m sao duy tr� được.

Những người chấp kh�ng c� thức thứ t�m, vậy nương v�o đ�u để c� Thức thực? V� do đ�u m� kinh n�i: "Tất cả hữu t�nh đều nương nơi ăn m� tồn tại?" Cũng kh�ng thể bảo ở địa vị v� t�m, tuy kh�ng c� thức hiện h�nh nhưng d�ng thức qu� khứ, vị lai kh�ng hiện tại, kh�ng thường hằng, như hoa đốm giữa kh�ng, kh�ng c� thật thể thật dụng, hay d� cho c� thật thể thật dụng m� kh�ng phải ở hiện tại, th� n� như hư kh�ng, kh�ng th�nh ăn được.

Cũng kh�ng thể n�i t�m nhập định l� m�n ăn của hữu t�nh ở địa vị v� t�m, v� khi ở v� t�m th� t�m gia hạnh nhập định đ� kh�ng c�n nữa. N� thuộc về qu� khứ, kh�ng phải l� ăn, việc ấy đ� th�nh tựu rốt r�o rồi.

Lại kh�ng thể n�i: "Ph�p Bất tương ưng h�nh" ở V� tưởng định l� m�n ăn cho hữu t�nh nhập V� tưởng định; v� ph�p Bất tương ưng h�nh kh�ng nhiếp thuộc bốn c�ch ăn, v� l�a sắc t�m, n� kh�ng thật c�.

C� người chấp ở Diệt tận định c�n thức thứ s�u, n� đối với hữu t�nh ở Diệt tận định c� thể l� m�n ăn. Lối chấp đ� cũng phi l�, đến đoạn sau sẽ ph� rộng. Lại kia thử n�i hữu t�nh sanh v�o hai c�i Sắc v� V� sắc, khi khởi t�m v� lậu th� lấy g� l�m ăn? V� thức v� lậu l� ph� hoại c�c hữu (c�i), n�n thức v� lậu kh�ng thể l� m�n ăn đối với th�n mạng hữu t�nh ở hai c�i đ�.

Cũng kh�ng thể chấp trong thức v� lậu c� chủng tử hữu lậu, c� thể l�m thức ăn cho hữu t�nh kia, vi thức v� lậu giống như Niết b�n� kh�ng thể chấp tr� chủng tử hữu lậu.

Lại kh�ng thể n�i, th�n v� mạng của hữu t�nh ở thượng giới duy tr� lẫn nhau tức l� l�m m�n ăn cho nhau, v� trong bốn c�ch ăn kh�ng nhiếp thuộc v�o mạng th�n kia (trong bốn c�ch ăn, kh�ng c� th�n mạng thực). Lại ở c�i V� sắc kh�ng th�n, th� mạng kh�ng thể duy tr�, v� l� ch�ng đồng phận giữa c�c hữu t�nh kh�ng c� thật thể.

Do đ� biết chắc kh�c với chuyển thức, c� thức Dị thục một loại thường hằng v� biến khắp, chấp tr� th�n mạng kh�ng để cho hoại mất. Nương theo lẽ đ�, đức Thế T�n n�i: "Tất cả hữu t�nh đều nương nơi ăn m� tồn tại". V� chỉ nương nơi năm thủ uẩn m� kiến lập hữu t�nh. Phật kh�ng c� ngũ uẩn hữu lậu, n�n kh�ng nhiếp v�o hữu t�nh. N�i "Hữu t�nh nương ăn m� tồn tại" n�n biết đ� l� n�i theo c�ch thị hiện quyền xảo (tức n�i nghĩa b�ng).

�� biết Dị thục thục l� c� t�nh c�ch ăn hơn cả, m� thức đ� ch�nh l� thức thứ t�m n�y vậy.

9. Lại Khế kinh n�i: - Người ở Diệt tận định, th�n, ngữ v� t�m h�nh của họ đều diệt mất (th�n h�nh chỉ hơi thở ra v�o, ngữ h�nh chỉ tầm tư, � h�nh chỉ thọ, tưởng), nhưng mạng sống (thọ) kh�ng diệt, v� cũng kh�ng bỏ hơi n�ng, n�n c�c căn kh�ng biến hoại, "thức kh�ng l�a th�n"; "Nếu kh�ng c� thức Dị thục n�y th� người ở Diệt tận định kh�ng thể c� "thức kh�ng l�a th�n". Nghĩa l� v� thấy nh�n thức v.v... h�nh tướng th� động đối với cảnh sở duy�n, khi khởi nh�n thức v.v... thường bị lao lự, n�n ch�n gh�t n�, tạm thời cầu sự ngừng nghỉ, dần dần dẹp trừ nh�n thức v.v... kh�ng khởi l�n cho đến khi hết sạch, ch�nh nương ở vị tr� đ� m� trụ trong Diệt tận định. Cho n�n ở trong Diệt tận định, c�c chuyển thức đều diệt, nếu kh�ng chấp nhận c� thứ thức vi tế trước sau một loại thường hằng biến khắp chấp tr� Thọ, No�n, th� nương v�o đ�u để kinh n�i: "Thức kh�ng l�a th�n?"

Nếu bảo l�c sau khi ra khỏi Diệt tận định, chuyển thức kia khởi trở lại như sốt r�t c�ch ng�y, n�n gọi l� thức kh�ng l�a th�n; nếu thế thời kh�ng n�n n�i: "T�m h�nh diệt"; v� s�u thức v� thọ tưởng khởi diệt đồng nhau. Lại Thọ, No�n v� c�c căn nếu cũng nhu s�u thức th� c� lỗi lớn, Cho n�n, n�n chấp nhận c� thức thứ t�m cũng như Thọ v� No�n, thật kh�ng l�a th�n.

Lại ở trong địa vị Diệt tận định, nếu ho�n to�n kh�ng c� thức th� như ng�i gạch, chẳng phải lo�i hữu t�nh, đ�u được n�i đ� l� người ở Diệt tận định.

Lại nếu ở địa vị Diệt tận định kh�ng c� Dị thục thức th� c�i g� chấp tr� c�c căn v� Thọ, No�n? Nếu kh�ng chấp tr� th� phải hoại diệt hết, giống như th�y chết, b�n kh�ng c� Thọ, No�n. �� vậy, chắc về sau thức kh�ng sanh trở lại m� vẫn n�i: "Thức kh�ng l�a th�n" th� c�i thức đ� thuộc về thức g�? V� c�c Dị thục thức bỏ th�n n�y rồi, l�a th�n n�y g� v�o th�n kh�c, th� kh�ng phải l� sanh trở lại.

Lại nếu ở địa vị Diệt tận định n�y kh�ng c� thức duy tr� chủng tử, kh�ng c� chủng tử th� về sau thức l�m sao sanh lại được. Ph�p qu� khứ, vị lai v� Bất tương ưng h�nh, chẳng c� thật thể, điều n�y đ� được th�nh lập rồi. C�n c�c sắc ph�p, l�a thức th� đều kh�ng c�. Ngo�i thức thứ t�m m� c� việc thọ huấn v� tr� chủng th� cũng đ� ngăn trước kia rồi.

Nhưng ở địa vị v� t�m như Diệt tận định cũng giống như ở trong địa vị hữu t�m, chắc phải c� thức n�y, v� c� đủ c�c căn v� Thọ, No�n, tức l� nhiếp thuộc hữu t�nh (kh�ng kể v� t�m hay hữu t�m).

Do lẽ đ�, ở địa vị Diệt tận định, quyết phải c� thức thật kh�ng l�a th�n.

- Nếu bảo ở địa vị Diệt tận định c� thức thứ s�u gọi l�: "Thức kh�ng l�a th�n" th� cũng kh�ng đ�ng l�, v� định n�y cũng gọi l� định v� t�m (kh�ng c� thức thứ s�u).

Nếu chấp kh�ng c� năm thức gọi l� v� t�m, th� c� thể tất cả định đều gọi l� v� t�m định, v� tất cả định đều kh�ng c� năm thức th�n.

� thức nhiếp v�o trong s�u chuyển thức, giống như năm thức, ở Diệt tận định n� kh�ng c�. Hoặc n�i thức ở trong địa vị Diệt tận định, h�nh tướng v� sở duy�n của n� đều kh�ng thể biết, như Thọ v� No�n, th� đ� kh�ng phải l� đệ lục thức.

Nếu ở địa vị Diệt tận định c� c�i thức m� h�nh tướng v� sở duy�n của n� đều c� thể biết, th� đ� lại giống như ở c�c địa vị kh�c, chứ kh�ng nhiếp v�o địa vị Diệt tận định n�y. Vốn v� muốn ngưng nghỉ c�i thức c� h�nh tướng v� sở duy�n c� thể biết r�, mới nhập �ịnh diệt n�y.

Lại nếu ở địa vị Diệt tận định c� thức thứ s�u, thế th� T�m sở ph�p của thức n�y c� hay kh�ng? Nếu c� t�m sở th� kinh kh�ng n�n n�i: "Tr� ở định n�y, tam h�nh đều diệt". Lại kh�ng n�n gọi l� �ịnh diệt thọ tưởng.

Chấp: - Khi tu gia hạnh về định n�y l� chỉ cốt nh�m ch�n thọ v� tưởng, cho n�n ở trong định n�y chỉ diệt thọ v� tưởng. Thọ v� tưởng gi�p t�m rất mạnh, n�n ở trong c�c T�m sở, ri�ng n� được gọi l� t�m h�nh, như vậy n�i t�m h�nh diệt (l� chỉ diệt thọ tưởng chứ kh�ng diệt T�m T�m sở) c� g� tr�i đ�u?

Luận chủ - Trong V� tưởng định, chỉ n�n một m�nh tưởng diệt, v� chỉ nh�m ch�n tưởng, nhưng �ng kh�ng chấp nhận (chỉ tưởng diệt) v� như vừa n�i chỉ c� thọ v� tưởng gi�p t�m rất mạnh, vậy khi hai thứ ấy diệt, t�m cũng phải diệt?

Chấp: - Kh�ng, t�m (thức thứ s�u) kh�ng diệt, cũng như th�n h�nh (hơi thở ra v�o) diệt m� th�n vận tồn tại, tại sao cứ phải tr�ch t�m đồng diệt với h�nh (thọ, tưởng)?

Luận chủ: - Nếu vậy, khi ngữ h�nh tầm tư diệt, ng�n ngữ kh�ng n�n diệt. Nhưng điều n�y kh�ng được chấp nhận.

Nhưng (h�nh) đối với ph�p c� thứ biến khắp, c� thứ kh�ng biến khắp. Khi thứ h�nh biến khắp diệt, th� ph�p quyết phải diệt theo,nhưng khi thứ h�nh kh�ng biến khắp diệt, th� ph�p hoặc diệt hoặc kh�ng.

Thứ h�nh kh�ng biến khắp l� chỉ cho hơi thở ra v�o (th�n h�nh); v� thấy khi hơi thở dứt m� th�n vẫn c�n.

T�m tầm tư đối với ngữ, thuộc loại h�nh biến khắp, n�n khi tầm tư diệt th� ngữ phải diệt.

Thọ v� tưởng đối với t�m cũng l� loại h�nh biến khắp cũng như Tư t�m sở, thuộc loại đại địa ph�p (mười đại địa ph�p l� năm Biến h�nh, năm Biệt cảnh, năm thứ n�y biến khắp hết thảy t�m), n�n khi thọ v� tưởng diệt, t�m nhất định diệt theo. Chứ l�m sao c� thể n�i thọ, tưởng diệt m� t�m (� thức) kh�ng diệt?

Lại (Hữu bộ) cho rằng: "Tư l� thuộc đại điạ ph�p", vậy th� khi thọ, tưởng diệt, tư kia cũng n�n diệt? Nếu tư diệt, th� ở địa vị Diệt tận định n�y, t�n cũng kh�ng c�. V� kh�ng thể bảo T�m sở biến h�nh diệt m� c�c T�m sở kh�c như t�n v.v... c� thể kh�ng diệt, l�m sao n�i c�n c� c�c T�m sở kh�c trừ thọ v� tưởng? Nếu đ� chấp nhận thọ v� tưởng cũng như tư thuộc đại địa ph�p, th� ở địa vị n�y tư đ� c� th� thọ, tưởng cũng n�n c�.

Lại trong Diệt định n�y, nếu c� tư th� cũng n�n c� x�c, v� c�c T�m sở kh�c đều nương năng lực của x�c m� ph�t sanh. Nếu chấp nhận c� x�c th� cũng n�n c� thọ, v� x�c l�m duy�n cho thọ. �� chấp nhận c� thọ, th� tưởng cũng n�n c�, v� thọ v� tưởng kh�ng rời nhau.

Chấp: - Như "thọ" l�m duy�n sanh "�i", kh�ng c� nghĩa tất cả thọ đều c� thể l�m duy�n sanh �i, cho n�n x�c l�m duy�n sanh thọ, kh�ng c� nghĩa tất cả x�c đều l�m duy�n sanh thọ. Do đ�, vấn nạn n�u tr�n kh�ng đ�ng l�.

Luận chủ: - ��ng cứu chữa như vậy kh�ng đ�ng, v� c� sự sai kh�c. Nghĩa l� đức Phật tự giản biệt n�i chỉ c� c�c thọ do "v� minh x�c" l�m duy�n sanh ra, thọ đ� mới l�m duy�n sanh �i, chứ chưa bao giờ Phật giản biệt n�i (chung chung) x�c sanh thọ, cho n�n nếu hễ c� x�c tất l� c� thọ. Thọ với tưởng đi đ�i, lẽ đ� chắc chắn. Hoặc n�n như ở c�c địa vị t�n t�m kh�c, thọ tưởng đều kh�ng diệt.

Chấp trong địa vị Diệt định c� T�m tư sở. Nếu thừa nhận thế th� tr�i v�i lời n�i "T�m h�nh diệt"; v� v� cũng kh�ng th�nh được �ịnh diệt thọ tưởng.

Nếu kh�ng T�m sở, th� s�u thức T�m vương cũng kh�ng, kh�ng bao giờ thấy c� t�m n�o l�a T�m sở; v� c�c T�m sở Biến h�nh m� diệt th� T�m vương diệt theo. Nếu bảo c� T�m vương m� kh�ng c� T�m sở th� thọ tưởng kh�ng phải l� đại địa ph�p, lại thức n�y kh�ng thể l� ph�p c� T�m sở tương ưng. Nếu thừa nhận như thế th� kh�ng thể c� căn sở y v� cảnh sở duy�n, n� giống như sắc ph�p v.v... cũng kh�ng thể gọi l� t�m.

Lại Khế kinh n�i: "� v� ph�p l�m duy�n sanh ra � thức, ba thứ h�a hợp sanh ra x�c, nơi x�c cũng khởi l�n c� thọ, tưởng, tư". Nếu trong �ịnh diệt tận c� � thức v� l� c� ba sự h�a hợp, phải l� c� x�c, v� x�c chắc chắn cũng khởi với thọ, tưởng v� tư. Vậy tại sao c� thức m� lại kh�ng c� T�m sở?

Nếu bảo trong những l�c kh�c, ba sự h�a hợp c� năng lực mới th�nh x�c đối, sanh x�c T�m sở, v� x�c ấy mới khởi sanh thọ. Do ở định n�y, trước khi v�o định, v� ch�n gh�t T�m sở, n�n khi ở trong định, ba sự kh�ng c� �khả năng, kh�ng th�nh x�c đối, n�n kh�ng sanh x�c, cũng kh�ng c� thọ.

Nếu vậy, n�n gọi l� �ịnh diệt T�m sở chứ tại sao chỉ n�i diệt thọ tưởng?

Nếu bảo trong khi nh�m ch�n thọ tưởng, n�n khi hai thứ đ� diệt, t�m sở kh�c cũng diệt lu�n, y hệt sự nh�m ch�n trước đ�, để gọi t�n l� �ịnh diệt tận.

Nếu đ� vậy, trong diệt định đ� t�m thứ s�u cũng n�n diệt, v� T�m sở thọ tưởng bị nh�m ch�n c�ng sanh với c�c T�m sở kh�c. Kh�ng vậy th� l�m sao gọi l� �ịnh v� t�m (Diệt tận định cũng gọi l� �ịnh v� t�m).

lại ở địa vị Diệt tận định n�y, � thức thuộc t�nh g�? Kh�ng thể l� nhiễm hay v� k� t�nh; v� trong c�c thiện định, kh�ng c� việc đ�; v� những T�m vương nhiễm v� v� k�, th� tức l� c� T�m sở, kh�ng n�n ch�n thiện m� trở lại khởi l�n nhiễm; v� kh�ng phải cầu tịch tịnh m� lại khởi l�n t�n động.

Nếu bảo � thức trong Diệt tận định n�y l� thiện, th� c� thể l� tương ưng thiện, n�n tương ưng với v� tham thiện căn v.v... T�m thứ s�u trong định đ� kh�ng thể l� tự t�nh thiện, hoặc thắng nghĩa thiện, v� tr�i với t�n chỉ m�nh, t�m đ� kh�ng phải l� thiện căn như v� tham v� Niết b�n.

Nếu bảo t�m trong định đ� l� đẳng khởi thiện, do gia hạnh thiện căn dẫn ph�t ra, th� l� cũng kh�ng đ�ng, v� tr�i với t�n chỉ của m�nh. Giống như c�c thiện t�m trong c�c địa vị kh�c, kh�ng phải l� đẳng khởi thiện. V� thiện t�m kh�ng gi�n đoạn khởi l�n đủ ba t�nh thiện, �c, v� k�, tại sao thiện t�m lại do trước đẳng khởi ra? Cho n�n t�m nếu l� thiện, l� do sức T�m sở tương ưng. �� vậy, tất c�ng v� tham thiện căn tương ưng, l�m sao n�i ri�ng thiện t�m thứ s�u trong Diệt định n�y kh�ng c� T�m sở? �ịnh n�y đ� kh�ng c� T�m sở th� T�m vương thứ s�u cũng phải kh�ng.

- Cứ như vậy suy gạn, biết c�c chuyển thức nh�n, nhĩ ... khi ở địa vị Diệt định, n� kh�ng phải l� thứ "Thức kh�ng rời th�n". Cho n�n Khế kinh n�i: "Thức kh�ng rời th�n" ch�nh l� chỉ cho thức thứ t�m n�y, v� khi nhập Diệt định, kh�ng phải cốt để ngưng nghỉ c�i thức chấp tr� rất tịch lặng n�y vậy.

- C�i thức ở trong V� tưởng định, V� tưởng thi�n, cứ loại theo đ�y m� biết.

� 10. Lại Khế kinh n�i: "V� t�m tạp nhiễm n�n hữu t�nh tạp nhiễm, v� t�m thanh tịnh n�n hữu t�nh thanh tịnh". Nếu kh�ng c� thức n�y th� t�m tạp nhiễm thanh tịnh kia kh�ng c�. Nghĩa l� ph�p tạp nhiễm thanh tịnh lấy t�m l�m gốc, nh�n t�m m� sinh, nương t�m m� trụ, t�m nhận sự hu�n tập ph�p nhiễm tịnh, lại duy tr� chủng tử ph�p nhiễm tịnh kia.

- Nhưng ph�p tạp nhiễm lược c� ba thứ: phiền n�o, nghiệp quả, chủng loại kh�c nhau. Nếu kh�ng c� thức n�y duy tr� chủng tử phiền n�o, khi hữu t�nh từ thượng giới, thượng địa sanh trở lại hạ giới, hạ địa, tức sau l�c kh�ng c� t�m nhiễm � ở thượng giới, lại khởi l�n c�c phiền n�o nhiễm � ở hạ giới, phiền n�o n�y khởi l�n như thế đều kh�ng c� nh�n, v� c�c ph�p th� kh�ng thể duy tr� được chủng tử phiền n�o hạ địa kia, C�n t�m ph�p qu� khứ v� vị lai lại kh�ng phải thật c�. Nếu c�c phiền n�o khởi trở lại ấy kh�ng nh�n m� vẫn khởi, thời sẽ kh�ng c� quả vị Học v� V� học của ba thừa. V� sao? V� c�c phiền n�o đ� dứt rồi, đều kh�ng nh�n m� lại c� thể khởi l�n nữa.

Nếu kh�ng c� thức thứ t�m n�y duy tr� chủng tử của nghiệp quả, th� hữu t�nh sau khi qua lại giới v� địa, đ�y kia, với nhiều loại tịnh nhiễm, c�c nghiệp v� quả khởi l�n sau đ� cũng kh�ng c� nh�n. Hoặc chấp do nh�n chủng tử kh�c sanh ra quả kh�c, hoặc chấp sắc t�m l�m nh�n duy�n sanh ra nhau, hoặc chấp ph�p g� kh�c duy tr� chủng tử, th� trước đ�y đ� ngăn chận rồi.

Nếu c�c nghiệp v� quả, kh�ng nh�n m� vẫn sanh, vậy th� sau khi nhập V� dư y Niết b�n, nghiệp v� quả trong ba c�i vẫn sanh trở lại, v� phiền n�o cũng c� thể kh�ng nh�n m� vẫn sanh.

Lại "h�nh l�m nh�n duy�n sanh thức" (m� kh�ng c� thức thứ t�m), kh�ng thể th�nh được, v� c�c chuyển thức nhận chịu sự hu�n tập, l� việc trước đ�y đ� ngăn chận. Cũng kh�ng phải "Kiết sanh thức � nhiễm" v� n� kh�ng phải do "h�nh" chi�u cảm, m� n�i "h�nh" l�m duy�n cho "danh sắc" cũng kh�ng được, v� giữa h�nh v� danh sắc thời gian v� phận vị c�ch xa nhau, kh�ng c� nghĩa l�m duy�n được. ��y n�i "h�nh l�m duy�n sanh sắc" đ� kh�ng th�nh, th� c�c chi sau như n�i "h�nh l�m duy�n lục nhập", "thủ l�m duy�n sanh l�o tử" cũng kh�ng th�nh.

- C�c ph�p thanh tịnh cũng c� ba thứ kh�c nhau l� đạo chủng thế gian, đạo chủng xuất thế gian v� quả đoạn dứt. Nếu kh�ng c� thức Dị thục n�y duy tr� đạo chủng thanh tịnh của thế gian v� xuất thế gian, th� sau khi t�m kh�c loại (t�m thế gian khởi l�n t�m xuất thế gian) khởi l�n ph�p thanh tịnh thế, xuất thế đều c� thể kh�ng nh�n m� khởi. C�n nếu chấp do nh�n kh�c m� khởi, th� trước đ� ph� rồi.

Nếu hai đạo chủng thanh tịnh (l� thế v� xuất thế) kh�ng nh�n m� sanh, thời sau khi nhập V� dư Niết b�n giới rồi, hai đạo chủng thanh tịnh kia n�n sanh trở lại, v� chỗ nương của hai đạo thanh tịnh l� th�n tr� cũng c� thể kh�ng nh�n m� sanh lại.

Lại tịnh t�m đạo xuất thế l�c đầu kh�ng thể sanh v� kh�ng c� c�i g� duy tr� tịnh t�m đạo chủng ph�p nhĩ vốn c� đ�, v� ph�p hữu lậu th� kh�c loại kh�ng phải l� nh�n của đạo chủng v� lậu. Kh�ng nh�n m� sanh l� kh�ng phải do chủng tử trong thức sanh, kh�ng c� chủng tử th� xuất thế đạo l�c đầu kh�ng sanh, l�c sau cũng kh�ng sanh. Thế th� c� thể kh�ng c� đạo v� quả ba thừa.

Lại nếu kh�ng c� thức n�y duy tr� chủng tử phiền n�o th� quả chuyển y do đoạn phiền n�o m� chứng được th� cũng kh�ng th�nh. Nghĩa l� khi Th�nh đạo khởi l�n th� phiền n�o hiện h�nh v� chủng tử của n� đều kh�ng c�, v� hai t�m nhiễm v� tịnh kh�ng thể c�ng khởi một l�c. T�m thứ s�u tương ưng với Th�nh đạo, quyết kh�ng duy tr� chủng tử phiền n�o, v� tự t�nh phiền n�o v� Th�nh đạo tr�i ngược nhau, như t�nh Niết b�n với ph�p � nhiễm.

Ph�p qu� khứ, vị lai v� đắc (Th�nh đạo) c�ng c�c ph�p kh�c đều kh�ng phải thật c� (n�n kh�ng duy tr� chủng tử v� th�nh đoạn quả). Nếu n�i c�c ph�p kh�c đ� duy tr� chủng tử phiền n�o th� l� cũng kh�ng th�nh.

�� kh�ng c� phiền n�o bị đoạn trừ, th� đạo đoạn trừ phiền n�o cũng kh�ng, nương đ�u do đ�u để lập đoạn quả? Nếu do đạo lực l�m cho phiền n�o l�c sau kh�ng sanh, để lập đoạn quả, thời l�c mới c� th�nh đạo khởi l�n l� đ� c� thể th�nh bậc V� học, v� c�c phiền n�o l�c sau đều kh�ng c� nh�n, vĩnh viễn kh�ng sanh vậy.

Nếu chấp nhận c� thức Dị thục n�y, th� mọi sự nh�n quả nhiễm tịnh đều th�nh, v� chỉ c� thức n�y mới c� �khả năng duy tr� c�c chủng tử nhiễm tịnh.

Chứng minh c� thức thứ t�m n�y, l� th� nhiều v� c�ng, chỉ sợ văn d�ng d�i, n�n lược thuật cương yếu.

Gi�o v� l� đ� chứng minh hiển nhi�n ri�ng c� thức thứ t�m n�y, những người c� tr� n�n sanh t�m th�m t�n thọ tr�. (22).

�Trong kinh thuộc c�c bộ ph�i Phật gi�o cũng mật � n�i ri�ng thức A lại da, như trong kinh A cấp ma (A h�m) của �ại ch�ng bộ, c� chỗ mật � n�i thức n�y gọi l� Căn bản thức, l� chỗ nương của nh�n thức v.v... v� như cội cậy l� gốc của nh�nh l�, chứ kh�ng phải nh�n thức v.v... c� được nghĩa đ�.

- Trong kinh thuộc ph�i Thượng tọa bộ v� Ph�n biệt luận giả, đều c� mật � n�i thức n�y gọi l� Hữu phần thức. Hữu l� tam hữu (ba c�i), phần l� nh�n. Chỉ c� thức n�y thường hằng c�ng khắp mới c� thể l�m nh�n của Tam hữu.

- H�a địa bộ n�i thức n�y l� C�ng sanh tử uẩn. L�a thức thứ t�m kh�ng thể ri�ng c� ph�p uẩn n�o đi đến tận c�ng ngằn m� sanh tử, kh�ng bao giờ gi�n đoạn. Nghĩa l� ở c�i trời V� sắc bị gi�n đoạn, ở c�i trời V� tưởng th� c�c t�m kh�c bị diệt mất, c�n t�m Bất tương ưng h�nh ph�p th� l�a sắc v� t�m kh�ng thể tự c�. �� l� điều đ� được c�ng nhận. Cho n�n biết chỉ c� thức A lại da n�y mới gọi l� C�ng sanh tử uẩn.

- Trong kinh Tăng Nhứt thuộc ph�i Thuyết Nhất thiết Hữu bộ cũng mật � n�i: Thức n�y gọi l� A lại da như n�i �i A lại da, lạc A lại da, h�n A lại da, hỷ A lại da, nghĩa l� l�ng tham của Mạt na đối với A lại da (�lya - r�ma, �lya - rata, �lya - sammudita) trong ba đời tổng c� v� biệt kh�c nhau, n�n lập ra bốn t�n ấy. Lo�i hữu t�nh chấp n� l�m tự nội ng� thật, cho đến khi chưa chấm dứt c�i chấp đ�, th� lu�n lu�n sanh t�m ưa đắm n�. Cho n�n A lại da thức mới l� chỗ thật đ�ng ưa đ�m, chứ kh�ng chịu chấp "năm thủ uẩn", v� khi sanh v�o chỗ thuần chịu khổ th� kh�ng ưa đắm th�n năm thủ uẩn ở đ�, m� thường xuy�n ch�n gh�t th�n năm thủ uẩn đ�, nghĩ rằng ta l�c n�o sẽ xả bỏ được mạng căn năm thủ uẩn n�y, ch�ng đồng phận n�y, th�n t�m đau khổ n�y, để cho ta được tự tại hưởng kho�i lạc.

Năm dục cũng chẳng phải l� chỗ thật đ�ng ưa đắm, nghĩa l� người l�a dục, tuy họ kh�ng c�n tham ưa năm dục, nhưng họ vẫn ưa c�i ta của m�nh.

Lạc thọ cũng kh�ng phải l� chỗ thật đ�ng ưa đắm, nghĩa l� người xa l�a tạp nhiễm đệ Tam Thiền, tuy họ ch�n lạc thọ của đệ Tam Thiền, nhưng họ vẫn ưa c�i ta của m�nh.

Th�n kiến cũng chẳng phải l� chỗ thật đ�ng ưa đắm, nghĩa l� những người kh�ng phải l� bậc v� học nhưng tin l� v� ng�, tuy họ kh�ng sanh l�ng ưa đắm th�n kiến, song đối với c�i ta b�n trong họ vẫn ưa đắm.

C�c chuyển thức cũng chẳng phải cũng chẳng phải l� chỗ thật đ�ng ưa đắm, nghĩa l� những người kh�ng phải v� học nhưng cầu diệt T�m, tuy họ ch�n gh�t c�c chuyển thức, nhưng họ vẫn ưa c�i ta của m�nh.

Sắc th�n cũng chẳng phải cũng chẳng phải l� chỗ thật đ�ng ưa đắm, nghĩa l� những người l�a sắc � nhiễm, tuy họ ch�n gh�t sắc th�n, nhưng họ vẫn ưa c�i ta của m�nh.

Bất tương ưng h�nh ph�p l�a Sắc v� T�m kh�ng thể tự c� cho n�n cũng chẳng phải l� chỗ thật đ�ng ưa đắm.

Kẻ Dị sanh, h�ng Hữu học trong khi khởi ng� �i, tuy đối với c�c uẩn kh�c hoặc c� �i, kh�ng �i, nhưng đối với thức thứ t�m n�y lu�n lu�n vẫn ưa chấp đ� l�m ng�.

Cho n�n chỉ c� thức thứ t�m n�y l� chỗ thật đ�ng ưa đắm. Do đ� trong kinh Tăng Nhất n�i đến t�n A lại da ch�nh để hiển thị thức A lại da n�y vậy.

- Tr�n đ�y đ� dẫn Th�nh gi�o l�m chứng c� thức A lại da. B�y giờ sẽ hiển b�y ch�nh l� l�m chứng.

1. Khế kinh n�i: Chỗ tập hợp v� ph�t khởi chủng tử c�c ph�p � nhiễm, thanh tịnh đ� gọi l� t�m. Nếu kh�ng thức n�y th� c�i T�m giữ g�n chủng tử kia kh�ng c� được. C�c chuyển thức khi ở Diệt tận định v.v... bị gi�n đoạn. C�c căn, c�c cảnh, t�c �, thiện t�m v.v... chủng loại kh�c nhau, dễ sanh, dễ mất như điền chớp, kh�ng chắc chắn, kh�ng thể hu�n tập, kh�ng thể giữ g�n chủng tử, n�n chẳng phải l� c�i t�m tập hợp v� ph�t khởi c�c chủng tử nhiễm tịnh. Chỉ c� thức thứ t�m n�y, một loại trước sau tương tục kh�ng gi�n đoạn, c� t�nh ki�n trụ v� c� thể chịu hu�n tập như m�, l� tương đương với nghĩa chữ T�m của kinh n�i. Nếu kh�ng chấp nhận c� T�m giữ g�n chủng tử th� kh�ng những tr�i kinh m� cũng tr�i với ch�nh l�. V� c�c ph�p nhiễm tịnh được khởi l�n kh�ng do được hu�n tập. Kh�ng hu�n tập th�nh chủng tử, th� sự khởi l�n đ� chỉ l� uổng c�ng. Khi ph�p nhiễm tịnh khởi l�n đ� kh�ng nh�n nơi chủng tử, thời đồng như ngoại đạo chấp tự nhi�n sanh.

- Sắc v� ph�p Bất tương ưng h�nh kh�ng phải l� T�m, v� như tiếng vang, như �nh s�ng, kh�ng phải l� chỗ của ph�p nhiễm tịnh b�n trong hu�n tập, th� n� đ�u c� thể giữ g�n chủng tử. Lại những ph�p Sắc v� Bất tương ưng n�y l�a thức kh�ng thể tự c�, th� l�m sao chấp n� l�m chỗ nương cho chủng tử b�n trong?

C�c T�m sở ph�p tương ưng với chuyển thức, n� như chuyển thức c� gi�n đoạn, dễ khởi dễ mất, kh�ng tự tại, kh�ng phải T�m, n�n kh�ng thể giữ g�n chủng tử, cũng kh�ng chịu sự hu�n tập. Cho n�n đ�ng l� phải c� c�i T�m giữ g�n chủng tử ri�ng.

- C� thuyết cho rằng s�u thức từ v� thỉ, nương nơi căn v� cảnh c� phận vị trước sau, thức thể t�y ba t�nh chuyển biến, song đồng một loại, n�n c� thể chịu sự hu�n tập v� giữ g�n chủng tử. Do đ� th�nh nh�n quả nhiễm tịnh, chứ cần g� phải chấp c� thức thứ t�m?

- Lời n�i đ� v� nghĩa. V� sao? V� nếu chấp thức loại c� thật th� đồng với ngoại đạo Thắng luận. Nếu chấp thức loại l� giả th� kh�ng c� t�c dụng mạnh mẽ, n�n kh�ng thể giữ g�n chủng tử thật của nội ph�p.

Lại chấp thức loại đ�, n� nhiếp thuộc t�nh g�? Nếu l� t�nh thiện, �c, thời kh�ng thể chịu sự hu�n tập, v� n� thuộc hữu k�, giống như Trạch diệt v� vi. Nếu n� l� v� k�, th� khi t�m thiện hoặc �c nổi l�n, l� kh�ng c� t�m v� k�, thức loại ấy t�t phải đoạn, kh�ng thể n�i sự thể của thức c� thiện, c� �c m� loại chỉ l� v� k�, v� loại kh�c nhau th� cũng đồng như t�nh thể thức kh�c nhau.

Loại ở địa vị v� t�m, thức loại n�y quyết kh�ng c�. �� c� gi�n đoạn, t�nh kh�ng ki�n trụ, th� l�m sao chấp n� c� thể giữ g�n chủng tử v� chịu sự hu�n tập.

Lại A la h�n �hoặc t�m lo�i Dị sanh, s�u thức loại đồng l� v� k�, thể thời c� thể A la h�n hu�n tập c�c ph�p nhiễm, lo�i Dị sanh lại hu�n tập ph�p v� lậu. Chấp nhận thế th� c� lỗi.

Lại c�c căn nh�n, nhĩ v.v... hoặc c�c ph�p kh�c c�ng với nh�n thức, m� loại của căn,loại của ph�p v� loại của thức đ� đồng l� v� k�, th� n� n�n hu�n tập lẫn nhau. Nhưng c�c �ng kh�ng chấp nhận như thế. Thế n�n, kh�ng n�n chấp thức loại chịu sự hu�n tập.

Lại s�u thức, hoặc tự thể hoặc chủng loại của n� trước sau hai niệm đ� kh�ng c�ng khởi một lần, như c�ch nhiều niệm trước sau th� kh�ng thể hu�n tập nhau, v� năng hu�n v� sở hu�n phải đồng thời.

�ối với người chấp "s�u thức c�ng l�c sanh khởi c� thể hu�n nhau", (năm thức trước c�ng l�c hu�n thức thứ s�u) th� do � th� đ� n�i tr�n m� biết thức thứ s�u đ� kh�ng phải sở hu�n, n�n n� cũng kh�ng thể giữ g�n chủng tử.

�- C� người chấp Sắc, T�m, tự loại kh�ng gi�n đoạn, niệm trước l�m chủng tử cho niệm sau, l� nh�n quả được th�nh. Cho n�n lời n�i trước đ�y (n�i tập khởi gọi l� T�m để chỉ thức A lại da) l�m chứng kh�ng th�nh.

- Lối chấp kia phi l�, v� kh�ng c� sự hu�n tập. Nghĩa l� tự loại niệm trước sau kia đ� kh�ng c� sự hu�n tập, th� l�m sao chấp niệm trước l�m chủng tử cho niệm sau? Lại nữa, tự loại c� gi�n đoạn th� kh�ng thể sanh trở lại, v� h�ng Nhị thừa v� học kh�ng c� th�n ngũ uẫn đời sau, v� ngư�i kia lấy sắc t�m khi chết l�m chủng tử cho th�n sau.

Cũng kh�ng n�n chấp Sắc, v� T�m lần lượt l�m chủng tử sanh ra nhau, v� chuyển thức v� sắc đều kh�ng chịu sự hu�n tập, như trước đ� n�i rồi.

- C� thuyết cho rằng c�c ph�p ba đời đều c� nh�n chi�u cảm quả, quả th� đ�p nh�n, chứ nhọc g� phải chấp c� thức thứ t�m giữ g�n chủng tử. Nhưng Khế kinh sở dĩ n�i t�m l� chủng tử, v� t�m c� c�ng dụng thế mạnh khởi l�n ph�p nhiễm tịnh.

- Lời n�i c�c ph�p ba đời đ� phi l�. V� q�a khứ v� vị lai chẳng phải thường, chẳng phải hiện c�, giống như hoa đốm giữa kh�ng, kh�ng phải thật c�. Lại n�i kh�ng c� t�c dụng, kh�ng thể chấp n� l�m nh�n duy�n được. Nếu kh�ng c� thức thứ t�m giữ g�n chủng tử nhiễm tịnh, th� l� nh�n quả kh�ng th�nh.

- C� người chấp l� "kh�ng, v� tướng" của �ại thừa l� rốt r�o, chỉ nương theo tợ tỷ lượng m� b�c sạch hết, chẳng những kh�ng c� thức n�y cũng kh�ng c� hết thảy ph�p. Những người n�y chỉ l�m tr�i hại lời kinh đ� dẫn ở trước, đối với việc tri Khổ, đoạn Tập, chứng Diệt, tu �ạo, nh�n quả nhiễm tịnh, họ đều chấp cho l� kh�ng thật, thời th�nh đại t� kiến. Ngoại đạo hủy b�ng nh�n quả nhiễm tịnh, cũng kh�ng bảo l� ho�n to�n kh�ng c�, m� chỉ chấp cho l� kh�ng phải thật. Nếu hết thảy đều kh�ng thật c�, thời c�c Bồ t�t kh�ng n�n v� xả bỏ sanh tử kh�ng thật c� m� tinh cần tu tập tư lương Bồ đề kh�ng thật c�. Ai l� ngư�i c� tr� lại đi t�m đứa con của người con g�i đ�, lập đội qu�n để đ�nh địch mộng huyễn?

Cho n�n, n�n tin c� c� t�m giữ g�n chủng tử, m� dựa v�o đ� kiến lập nh�n quả nhiễm tịnh. V� t�m kia tức l� thức thứ t�m n�y vậy.

2. Lại Khế kinh n�i: C� t�m Dị thục do nghiệp thiện �c chi�u cảm. Nếu kh�ng c� thức thứ t�m n�y th� t�m Dị thục kia kh�ng thể c�. V� nh�n thức v.v... c� gi�n đoạn kh�ng phải l�c n�o cũng l� nghiệp quả (khi n� v� k� l� nghiệp quả, khi n� khởi thiện, �c, th� kh�ng phải nghiệp quả), v� như điền chớp, n�n chẳng phải l� t�m Dị thục, t�m Dị thục kh�ng thể dứt rồi lại nối, v� mạng căn (Dị thục) kh�ng c� việc ấy.

S�u thức nh�n, nhĩ, v.v... do nghiệp chi�u cảm, v� như �m thanh kh�ng phải hằng số tiếp nối, n� l� Dị thục sanh chứ kh�ng phải chơn Dị thục.

Quyết định phải chấp nhận c� t�m chơn Dị thục th� đ�p lại dẫn nghiệp, biến khắp kh�ng gi�n đoạn, biến hiện căn, th�n, kh� giới l�m chỗ nương cho hữu t�nh, v� căn th�n kh� giới l�a t�m Dị thục kh�ng thể c� được. Bất tương ưng h�nh ph�p th� kh�ng c� thật thể; c�c chuyển thức th� kh�ng phải hằng c�. Nếu kh�ng t�m Dị thục n�y th� c�i g� biến ra căn th�n kh� giới; lại nương nơ� ph�p g� m� lu�n c� lo�i hữu t�nh.

Lại khi ở trong định kh�ng tư lự g� hết, hoặc khi kh�ng ở trong định th� c� tư lự chuyện kh�c, vẫn thường khởi l�n nhiều sự cảm thọ nơi th�n. Nếu kh�ng c� t�m Dị thục chấp giữ cảm thọ đ� th� kh�ng thể l�c sau đ� th�n c� sự vui th�ch hoặc lao tổn. Nếu kh�ng hằng c� t�m Dị thục th� l�m sao khi ra định lại c� sự cảm thọ nơi th�n n�y?

Ở điạ vị những lo�i hữu t�nh kh�ng phải l� Phật, khởi l�n c�c t�m thiện kh�c, chắc phải t�m chơn Dị thục đồng thời hiện khởi.

Hỏi: Sao ri�ng Phật kh�ng c� t�m Dị thục?

��p: - Như chấp nhận khi khởi l�n t�m chơn Dị thục kia, th� đ� l� c�c lo�i hữu t�nh chứ chẳng phải Phật.

Do đ� c�c hữu t�nh thường c� t�m chơn Dị thục v� t�m ấy ch�nh l� thức thứ t�m n�y.

3.Lại Khế kinh n�i: Lo�i hữu t�nh lưu chuyển trong năm th� bốn lo�i sanh. Nếu kh�ng c� thức n�y th� c�i thể của năm th� bốn lo�i sanh (giới th� sanh thể) kia kh�ng thể c� được. Nghĩa l� phải c� đủ bốn nghĩa l� thật c�, hằng thường, biến khắp, kh�ng lộn xộn mới c� thể lập ch�nh c�i ph�p đ� l�m thể của năm th�, bốn lo�i sanh. Nếu ph�p kh�ng phải Dị thục, th� thể th� sanh sẽ rối loạn, trụ ở đ�y m� khởi l�n ph�p nơi th� sanh kh�c.

C�c sắc Dị thục v� một phần do nghiệp cảm ở trong năm thức, n� kh�ng biến khắp th� sanh, v� ở trong c�i v� sắc, ho�n to�n kh�ng c� sắc v� kh�ng c� năm thức hiện h�nh. C�c điều thiện sanh ra đ� c� (b�o đắc) v� những điều do nghiệp cảm ở trong � thức tuy khắp th� sanh, khởi l�n kh�ng rối loạn, nhưng kh�ng hằng c�.

Bất tương ưng h�nh ph�p kh�ng c� thật thể. Tất cả ph�p n�i tr�n đều kh�ng thể lập l�m thật thể ch�nh thức của ngũ th�, tứ sanh.

Chỉ c� Dị thục t�m v� t�m sở của n� thật c�, hằng thường, biến khắp, kh�ng tạp, mới ch�nh thức chơn thật l�m thật thể của th� sanh. Nếu kh�ng c� t�m Dị thục n�y th� khi sanh c�i V� sắc (kh�ng c� sắc v� năm thức, chỉ c� � thức) ở vị tr� khởi l�n thiện t�m, tất kh�ng phải thể th� sanh. Giả sử chấp nhận đ� l� thể th� sanh thu nhiếp c�c ph�p hữu lậu, th� c�c vị A na h�m khi sanh v�o c�i V� s�c, khởi l�n t�m v� lậu, th� kh�ng phải thể th� sanh. N�i vậy l� tr�i l�.

�ể tr�nh khỏi lỗi trước v� lỗi n�y, n�n biết chỉ c� ph�p Dị thục mới ch�nh thức chơn thật l� thể của th� sanh. Do vậy m� đức Như Lai kh�ng nhiếp v�o thể th� sanh, v� Phật kh�ng c�n c� ph�p Dị thục v� k�, v� Phật cũng kh�ng nhiếp thuộc v�o c�i n�o, v� Phật kh�ng c�n c� ba lậu, v� v� Thế T�n đ� xả bỏ Khổ, Tập đế. C�c chủng tử h� luận nơi Ng�i d� vĩnh viễn dứt sạch.

Thể của th� sanh đ�ch thực l� chỉ c� t�m Dị thục v� t�m sở của n�, nhưng t�m v� t�m sở �của n� n�y l�a ngo�i thức thứ t�m l� kh�ng thể c� được. Thế n�n biết ri�ng c� thức thứ t�m n�y.

4. Lại Khế kinh n�i:"Th�n c� sắc căn l� c�i c� chấp v� thọ, nếu kh�ng c� thức thứ t�m n�y th� c�i khả năng chấp thọ th�n c� sắc kia kh�ng c�". Nghĩa l� năm sắc căn v� chỗ nương của n� chỉ trong đời hiện tại l� c� chấp thọ, tất n� phải do t�m c� khả năng chấp thọ n�, m� t�m ấy chỉ l� t�m Dị thục do nghiệp trước dẫn đến, chứ kh�ng phải ph�p thiện v� nhiễm, hay một lại v� k� n�o c� �khả năng biến khắp tiếp nối chấp thọ th�n c� sắc căn. C�c chuyển thức nh�n, nhĩ v.v... cũng kh�ng c� được �khả năng như vậy.

Lời n�i "Chỉ c� t�m Dị thục chấp thọ căn th�n" n�y � muốn chỉ r� c�c chuyển thức nh�n, nhĩ v.v... dều kh�ng c� t�nh c�ch nhất loại c� khả năng biến khắp tiếp nối chấp thọ th�n c� sắc căn b�n trong của m�nh, chứ kh�ng phải n�i năng chấp thọ chỉ l� t�m Dị thục, (v� v� cấu thức cũng chấp thọ) đừng cho rắng sắc th�n v� lậu của đức Phật kh�ng c� chấp thọ (sắc th�n của Phật c� v� cấu thức chấp thọ). Nhưng đ�y n�i chấp thọ sắc th�n hữu lậu th� chỉ l� t�m Dị thục.

C�c chuyển thức th� theo duy�n hiện tại khởi l�n, như tiếng, như gi�. C�n t�m thiện, t�m nhiễm kh�ng phải do nghiệp dẫn đến v� như Phi trạch diệt. Dị thục sanh kh�ng phải l� chơn Dị thục, kh�ng phải l� chỗ nương cho khắp c�c ph�p, kh�ng tiếp nối, v� như điển chớp kh�ng c� �khả năng chấp thọ sắc th�n hữu lậu.

- N�i c�c T�m thức l� gồm lu�n T�m sở trong đ�, v� n� quyết định tương ưng nhau, v� như n�i chữ "Duy thức" (gồm lu�n cả T�m sở).

Kh�ng phải c�c "Sắc căn" v� "Bất tương ưng h�nh" c� �khả năng chấp thọ th�n c� sắc căn, v� kh�ng c� sở duy�n, v� như hư kh�ng.

Cho n�n cần c� c� t�m chấp thọ ri�ng, v� t�m ấy ch�nh l� thức thứ t�m n�y.

5. Lại Khế kinh n�i: Ba ph�p Thọ, No�n, Thức, nương tựa duy tr� lẫn nhau m� được tồn tại li�n tiếp. Nếu kh�ng c� thức n�y th� c�i thức c� khả năng giữ g�n Thọ v� No�n kia được trụ l�u, kh�ng thể c� được". Nghĩa l� c�c chuyển thức c� gi�n đoạn, c� biến chuyển như gi� v� tiếng, kh�ng c� t�c dụng thường xuy�n giữ g�n, kh�ng thể lập "chuyển thức" l�m c�i thức giữ g�n Thọ, No�n. Chỉ c� thức Dị thục kh�ng gi�n đoạn, kh�ng biến chuyển như Thọ v� No�n, mới c� t�c dụng thường xuy�n giữ g�n, n�n c� thể lập thức Dị thục n�y l�m c�i thức giữ g�n Thọ v� No�n. Kinh n�i ba thứ ấy nương tựa g�n giữ lẫn nhau, nếu chỉ Thọ v� No�n l� nhất loại tiếp nối, c�n thức th� kh�ng, l� kh�ng hợp ch�nh l�.

Hỏi: - Tuy n�i ba ph�p Thọ, No�n, Thức nương tựa giữ g�n lẫn nhau, nhưng chỉ chấp nhận No�n l� kh�ng biến khắp ba c�i (c�i V� sắc kh�ng c� No�n). Sao kh�ng chấp nhận ri�ng "Thức" c� gi�n đoạn, chuyển biến?

��p: - �iều n�y đối với l� lẽ trước kia chẳng phải l� điều sai lầm đ�ng cật nạn. Nghĩa l� nếu ở chỗ đ� c� đủ ba ph�p kh�ng gi�n đoạn chuyển biến l� c� thể thường xuy�n giữ g�n lẫn nhau. Nếu kh�ng như vậy, th� kh�ng c� t�c dụng thường xuy�n giữ g�n nhau.

Trước đ�y d�ng l� n�y để chỉ r� c�i thức được n�i trong ba ph�p Thọ, No�n, Thức , kh�ng phải l� chuyển thức. N�n nếu cho No�n kh�ng biến khắp ba c�i, th� đ�u c� ph� hoại l� lẽ trước kia? Cho n�n như trước n�i, l� nghĩa l� rốt r�o được th�nh.

Lại trong ba ph�p, Thọ v� No�n chỉ l� hữu lậu, cho n�n biết Thức giữ g�n Thọ, No�n kia cũng l� hữu lậu. Khi sanh c�i V� sắc, khởi l�n t�m v� lậu, bấy giờ kh�ng c� t�m Dị thục th� thức n�o duy tr� thọ mạng ở c�i V� sắc kia? Do đ� n�n biết c� thức Dị thục nhất loại hằng thường v� biến khắp, duy tr� Thọ, No�n v� Thức đ� l� thức thứ t�m vậy.

6. Lại Khế kinh n�i: "C�c loại hữu t�nh, trong khi thọ sanh v� khi mạng chung, chắc chắn ở trong hữu t�m t�n loạn, chứ kh�ng ở trong định v� t�m. Nếu kh�ng c� thức Dị thục n�y thời c�i t�m trong khi sanh v� khi chết đ� kh�ng thể c�". Nghĩa l� khi sanh v� khi chết, th�n t�m h�n muội, như ngủ m� kh�ng chi�m bao, m� man, khi đ� c�c chuyển thức minh mẫn chắc chắn kh�ng hiện khởi. Lại ở trong vị tr� sanh v� chết đ�, h�nh tướng v� sở duy�n của s�u chuyển thức đều kh�ng thể biết, giống như ở vị tr� v� t�m, chuyển thức chắc chắn kh�ng hiện h�nh. H�nh tướng v� sở duy�n của s�u chuyển thức nếu c� hiện h�nh th� chắc sẽ được biết r� như những l�c kh�c, kh�ng phải như l�c mới sanh hay l�c sắp chết. H�nh tướng v� sở duy�n của chơn Dị thục thức qu� vi tế kh�ng thể r� được. N� l� quả b�o do nghiệp dẫn, tiếp nối trong một thời gian, hằng kh�ng chuyển biến. Ch�nh c�i hữu t�m t�n loạn đ�, gọi l� t�m khi sanh tử. Kh�ng tr�i với ch�nh l�.

- C� thuyết cho rằng: "Ngũ thức ở vị tr� thọ sanh đ� quyết kh�ng c�, th� � thức thủ cảnh hoặc nh�n ngũ thức, hoặc nh�n tha gi�o v� nh�n định lực m� khởi l�n, c�c nh�n đ� khi thọ sanh đ� kh�ng c� được, n�n ở vị tr� thọ sanh, � thức cũng kh�ng c� (thuyết n�y chỉ năm thức l�m nh�n sanh � thức, n�n n�i như vậy)".

- Nếu vậy, hữu t�nh sanh c�i V� sắc, sau đ� lẽ ra � thức vĩnh viễn kh�ng sanh ra được (v� ở V� sắc kh�ng c� năm thức); v� định t�m chắc phải do từ � thức t�n loạn dắt dẫn, m� ngũ thức v� tha gi�o ở c�i V� sắc kh�ng c�, th� t�m t�n loạn dẫn khởi l�n định t�m kh�ng do đ�u c� được.

Nếu bảo định kia do sức tập qu�n từ trước; sau đ� bỗng nhi�n hiện ra. Nếu vậy, sao trong khi mới sanh c�i kia kh�ng hiện khởi?�

Lại ở c�i Dục, c�i Sắc khi mới thọ sanh, � thức tập qu�n cũng n�n hiện khởi. Nếu do v� h�n muội n�n l�c ban sơ chưa hiện tiền được, th� đấy ch�nh l� nguy�n nh�n v� h�n muội kh�ng hiện khởi, phải do chủng tử trong bổn thức mới hiện khởi. �� được c�ng nh�n trước kia, cần g� lại phải nhọc c�ng n�i do ba nh�n kh�c (l� nh�n năm thức, nh�n tha gi�o, nh�n định lực).

- C� c�c bộ ph�i kh�c chấp: "Ở vị tr� khi sanh v� khi chết, c� một loại � thức vi tế, m� h�nh tướng v� sở duy�n của n� đều kh�ng thể biết r�". n�n biết loại � thức vi tế ấy ch�nh l� thức thứ t�m đ�y; v� đ� c�ng nhận � thức th� hiển kh�ng phải l� một loại vi tế kh� biết như vậy.

Lại khi sắp chết, do nghiệp thiện �c m� c� cảm x�c lạnh lần lượt khởi l�n tr�n dưới ở nơi th�n. Nếu kh�ng thức Dị thục n�y, th� việc đ� kh�ng th�nh được. V� chuyển thức th� kh�ng thể chấp thọ th�n được. C�n năm thức nh�n, nhĩ v.v... đều c� chỗ nương ri�ng n�n hoặc kh�ng hiện h�nh. C�n đệ lục � thức bấy giờ kh�ng trụ nơi th�n, v� đệ lục � thức duy�n cảnh kh�ng nhất định, lại khi sắp g� trong th�n hằng thời tương tục, th� cảm x�c lạnh kh�ng thể do đệ lục � thức tạm ph�t ra được. Vậy n�n biết chỉ c� t�m Dị thục do nghiệp lực đời trước, hằng thời biến khắp tương tục chấp thọ th�n phần, n�n khi sắp chết t�m Dị thục xả bỏ chỗ chấp thọ n�o nơi th�n, th� cảm x�c lạnh sanh ra ở đ�. V� Thọ, No�n v� Thức kh�ng l�a nhau, hễ chỗ n�o c� cảm x�c lạnh khởi l�n th� chỗ đ� l� phi hữu t�nh, chỗ th�n chết phi t�nh n�y tuy cũng do Dị thục t�m biến ra v� duy�n, nhưng kh�ng chấp Thọ. Cho n�n quyết định c� thức thứ t�m n�y.

7. Lại Khế kinh n�i:"Thức duy�n danh sắc, danh sắc duy�n thức", hai ph�p đ� lần lượt nương nhau, v� như b� c�u lau, c�ng l�c đứng vững. Nếu kh�ng c� thức thứ t�m n�y th� tự thể của "thức" trong thức duy�n danh sắc kh�ng c� được. V� trong kinh kia tự giải th�ch rằng, danh l� bốn uẩn kh�ng phải sắc, sắc l� c�i h�nh trạng trong b�o thai như Kiết la lam v.v... Hai thứ n�y c�ng với thức nương nhau m� trụ, như hai b� c�u lau thường c�ng duy�n nhau trong một l�c m� trụ, kh�ng hề l�a nhau. C�c chuyển thức nh�n, nhĩ v.v... nhiếp v�o trong danh. Nếu thức thứ t�m kh�ng c�, th� n�i c�i g� l� thức duy�n danh sắc đ�y? Cũng kh�ng thể n�i thức uẩn thuộc về danh trong danh sắc đ� chỉ l� cho năm thức th�n, c�n thức �trong c�u "Thức duy�n danh sắc" l� chỉ cho thức thứ s�u, v� khi ở giai đoạn h�nh trạng Kiết la lam chưa c� năm thức.

Lại c�c chuyển thức c� gi�n đoạn chuyển biến, kh�ng c� sức hằng thời chấp tr� danh sắc, l�m sao n�i n� thường c�ng danh sắc duy�n nhau.

Vậy n�n biết "Thức duy�n danh sắc" l� r� r�ng chỉ cho thức thứ t�m.

8. Lại Khế kinh n�i: "Tất cả hữu t�nh đều nuơng ăn m� tồn tại. Nếu kh�ng c� thức n�y th� c�i thể của thức thực (sống bằng c�c ăn của thức) kia kh�ng thể c�". Nghĩa l� Khế kinh n�i: Ăn c� bốn c�ch: