�

佛山* Buddha Mountain * Ph�̣t Sơn

Calgary Alberta Canada

[中文|�ENGLISH]

[ TRANG CHỦ |�KINH ĐI�̉N�|�ĐẠI TẠNG KINH | TH�̀N CHÚ |HÌNH ẢNH�|�LI�N LẠC�]

ACARYA VASUBANDHU ABHIDHARMAKOŚABHĀṢYAM
阿毘達磨俱舍論本頌
A-T�-ĐẠT-MA C�U-X� LUẬN B�̉N TỤNG�
dịch theo bản Sanskrit
TUỆ SỸ

�

Ti�́t 2: Thi�́t l�̣p ba khoa

I. Th�́ng nh�́t u�̉n xứ giới

A. Tụng văn

PHẠN VĂN

sarvasaṃgraha ekena skandhenāyatanena ca/

dhātunā ca svabhāvena parabhāvaviyogataḥ//18/

jātigocaravij�ānasāmānyād ekadhātutā/

dvitve� pi cakṣurādīnām śobhārthaṃ tu dvayobhavaḥ//19/

H�N VĂN

總攝一切法������������� 由一蘊處界

攝自性非餘������������� 以離他性故

類境識同故������������� 雖二界體一

然為令端嚴������������� 眼等各生二

VIỆT DỊCH

Tất cả ph�p được thống nhất bởi một uẩn, một xứ,

V� một giới; theo tự thể, v� kh�ng tương hợp tha thể.

Tự bản t�nh, l� một giới, v� đồng nhất chủng loại, hoạt trường, nhận thức;

Tuy vậy, con mắt c�c thứ c� hai. Nhưng v� mục đ�ch thẩm mỹ m� ph�t sinh th�nh hai.

V� mục đ�ch sai biệt, v� l� do ưu thế, v� v� bao h�m nhiều ph�p;

Một xứ được gọi l� sắc xứ, v� một l� ph�p xứ.

B. Lu�̣n thích

1. Nguy�n lý t�̉ng th�̉

Ở đ�y, tất cả hữu vi được thống hợp[1] trong uẩn. Tất cả hữu lậu được thống hợp trong thủ uẩn. Xứ v� giới thống hợp to�n thể hết thảy ph�p.

Nhưng, theo tổng thể, n�n biết:

[18a-b] Thống nhất to�n thể[2] bởi một uẩn, một xứ,

V� một giới;

Bằng một sắc uẩn, một � xứ v� một ph�p giới, n�n biết, tất cả ph�p được thống nhất.[3] Đ�y l� sự thống nhất được n�i đến nhiều nơi[4], cần phải biết:

[18c] theo tự thể[5].

Chứ kh�ng theo tha thể. V� sao?

[18d] V� kh�ng tương hợp tha thể.

Thật vậy, ph�p kh�ng tương hợp với tha thể.[6] Do đ�, kh�ng thể n�i n� được thống nhất với c�i m� n� kh�ng tương hợp. Chẳng hạn, căn con mắt được thống nhất với sắc uẩn, được thống nhất trong xứ v� giới của con mắt, trong Khổ v� Tập đế. V� đấy l� tự thể của n�. Nhưng n� kh�ng được thống nhất với c�c uẩn kh�c, v� kh�ng c�ng thể t�nh với n�.

Thế nhưng, sự thống nhất cũng được n�i rằng thống nhất c�i n�y bởi c�i kh�c, như một cộng đồng được thống nhất bởi c�c nhiếp sự?[7] Quả thật vậy, nhưng những trường hợp đ� được n�i theo ước lệ.[8]

2. Cá bi�̣t

Phải chăng cần c�ng nhận c� hai mươi mốt giới, bởi v� c� hai mắt, hai tai v� hai mũi? Kh�ng thể kể như vậy. Bởi v�,

[19a-c] Tự bản t�nh, l� một giới, v� đồng nhất chủng loại, hoạt trường, nhận thức;

Tuy vậy, con mắt c�c thứ c� hai.

Ở đ�y, đồng nhất chủng loại, v� cả hai cũng đồng tự thể l� con mắt. Đồng nhất hoạt trường[9], v� c�ng chung cảnh vực l� sắc. Đồng nhất nhận thức, v� cả hai cũng đồng l� sở y cho thức con mắt. V� vậy, chỉ c� một giới của con mắt. Tai v� mũi cũng vậy.

[18d] Nhưng v� mục đ�ch thẩm mỹ m� ph�t sinh th�nh hai.

Chỉ một giới nhưng con mắt c�c thứ sinh th�nh hai, v� mục đ�ch thẩm mỹ cho sở y. Nếu kh�ng như thế, với một con mắt, một lỗ tai, một lỗ mũi, c� thể cực kỳ xấu x�.[10]

Đ� n�i xong uẩn, xứ, giới.

II. T�̉ng lu�̣n ba khoa

A. Tụng văn

PHẠN VĂN

rāśyāyadvāragotrārthāḥ skandhāyatanadhātavaḥ/

mohendriyarucitraidhāt tisraḥ skandhāđieśanāḥ//20/

vivādamūlasaṃsārahetutvāt kramakāraṇāt

caittebhyo vedanāsaṃj�e pṛthak skandhau niveśitau//21/

skandheṣv asaṃskṛtaṃ noktam arthāyogāt kramaḥ punaḥ/

yathaudārikasaṃkleśabhājanādyarthadhātutaḥ//22/

prāk pa�ca vartamānārthyād bhautikārthyāc catuṣṭayaṃ/

dūrāśutaravṛttyānyad yathāsthānaṃ kramo� tha vā //23/

viśeṣaṇārthaṃ prādhānyād bahudharmāgrasaṃgrahāt/

ekam āyatanaṃ rūpam ekam dharmākhyam ucyate// 24/

dharmaskandhasahasrāni yāny aśītiṃ jagau muniḥ/

tāni vāṅ nāma vety eṣaṃ rūpasaṃskārasaṃgrahaḥ//25/

śāstrapramāṇa ity eke skandhādīnāṃ kathaikaśaḥ/

caritapratipakṣas tu dharnasskandho� nuvarṇitaḥ//26/

tathānye� pi yathāyogaṃ skandhyatanadhātavaḥ/

pratipādyā yathokeṣu saṃpradhārya svalakśaṇaṃ//27/

chidram ākāśadhātvākhyam ālokatamasī kila/

vij�ānadhātur vij�ānaṃ sāsravaṃ janmaniśrayaḥ//28/

H�N VĂN

聚生門種族������ ������是蘊處界義

愚根樂三故������������� 說蘊處界三

諍根生死因������������� 及次第因故

於諸心所法������������� 受想別為蘊

蘊不攝無為������������� 義不相應故

隨麤染器等������������� 界別次第立

前五境唯現������������� 四境唯所造

餘用遠速明������������� 或隨處次第

為差別最勝������������� 攝多增上法

故一處名色������ �������一名為法處

牟尼說法蘊������������� 數有八十千

彼體語或名������ �������此色行蘊攝

有言諸法蘊������������� 量如彼論說

或隨蘊等言������ �������如實行對治

如是餘蘊等������������� 各隨其所應

攝在前說中������ �������應審觀自相

空界謂竅隙������������� 傳說是明闇

識界有漏識����� ��������有情生所依

VIỆT DỊCH

Uẩn, xứ v� giới, c� nghĩa l� tụ, sinh m�n v� chủng tộc.

Ngu si, căn t�nh, v� sở th�ch đều c� ba, do đ� thuyết ph�p bằng uẩn v.v�

V� l� gốc rễ của đấu tranh; v� l� nguy�n nh�n của lu�n hồi; v� v� l� do thứ tự.

Do đ�, từ c�c t�m sở, thọ v� tưởng được lập th�nh hai uẩn ri�ng biệt.

V� vi kh�ng được đề cập trong c�c uẩn. V� � nghĩa kh�ng ph� hợp.

Lại nữa, thứ tự, cũng như � nghĩa của th�, nhiễm v� kh� cụ; cũng vậy, về giới.

Năm [căn] kể trước, v� đối tượng của ch�ng l� hiện tại.

Bốn căn đầu, v� đối tượng l� địa chủng ph�i sinh.

C�n lại, theo hoạt động tầm xa v� nhanh hơn.

Hoặc thứ tự t�y theo vị tr�.

V� mục đ�ch giản biệt, v� l� do ưu thế, v� bao h�m nhiều ph�p; v� v� tối thượng

Một xứ được gọi l� sắc xứ, v� một l� ph�p xứ.

Đức Muni đ� t�n vịnh t�m ngh�n ph�p uẩn;

T�y theo ch�ng l� ngữ hay danh m� được bao h�m trong sắc hay h�nh

C� thuyết n�i, đ� l� lượng của Luận.

Mỗi nghị luận l� một uẩn c�c thứ.

Nhưng, ph�p uẩn được giải th�ch theo sự đối trị tập t�nh.

Cũng vậy, c�c uẩn, xứ, giới kh�c, t�y theo sự th�ch ứng,

Được đề cập trong nhưng c�i như đ� n�i, quan s�t yếu t�nh của ch�ng.

Lỗ hổng được quan niệm l� hư kh�ng giới.

Truyền thuyết n�i l� s�ng v� tối.

Thức giới, l� thức hữu lậu.

Những sở y của sinh mạng.

B. Lu�̣n thích

1. � nghĩa u�̉n-xứ-giới

Tuy nhi�n, điều cần phải n�i ở đ�y l�, nghĩa của uẩn, xứ v� giới l� g�?

i. Uẩn (skandha)

[20a-b] Uẩn, xứ v� giới, c� nghĩa l� tụ, sinh m�n v� chủng tộc.

Kinh[11] n�i: �Những g� l� sắc, hoặc qu� khứ, hoặc vị lai, hoặc hiện tại, hoặc trong, hoặc ngo�i, hoăc th�, hoặc vi tế, hoặc thấp k�m, hoặc vi diệu, hoặc xa, hoặc gần, tất cả được tổng họp l�m một, v� gọi đ� l� sắc uẩn.� Điều đ� chứng minh rằng trong Kinh uẩn c� nghĩa l� tụ (đống)[12].

Trong đ�, sắc qu� khứ l� c�i đ� bị hủy diệt bởi v� thường. Vị lai l� c�i chưa sinh. Hiện tại l� c�i đ� sinh m� chưa diệt. C�i b�n trong l� c�i thuộc chuỗi tiếp nối tự th�n[13]. Kh�c với đ�y l� ngo�i. Hoặc t�y theo xứ m� n�i.[14] Th�, l� c�i c� đối kh�ng[15]. Vi tế l� c�i kh�ng đối kh�ng. Hoặc do đối chiếu[16] m� x�c định.

Nếu thế, nếu do đối chiếu, th� th� v� tế bất th�nh? Kh�ng phải vậy. V� c� sự kh�c biệt về c�i được đối chiếu[17]. Khi do đối chiếu m� n� l� th�, th� khi ấy kh�ng do đối chiếu m� n� l� tế. Như cha v� con.[18]

C�i thấp k�m, l� c�i � nhiễm. Vi diệu, l� c�i kh�ng � nhiễm. Xa, l� c�i thuộc qu� khứ. Gần, l� c�i thuộc hiện tại.

Cũng vậy, cho đến thức. Tuy nhi�n, c� điểm đặc biệt n�y. Th�, l� (thức) lấy năm căn l�m y. Tế l� �. Hoặc, theo c�c nh� Vaibhāśika, t�y theo địa vị.

Bhadanta[19] n�i: Sắc th� l� c�i được tiếp nhận bởi năm căn. Tr�i lại l� vi tế. Thấp k�m, l� c�i kh�ng th�ch �. Vi diệu l� c�i th�ch �. Xa, l� ở vị tr� kh�ng được thấy. Gần l� ở vị tr� được thấy. Nhưng c�i qu� khứ, v.v... đ� được n�u r� bởi danh từ của ch�ng.�

Thọ, v.v� n�n biết, cũng như vậy. Tuy nhi�n, xa hay gần l� t�y thuộc sở y của ch�ng. Th� v� tế cũng như tr�n.

ii. Xứ (āyatana)

Cửa sinh xuất[20] của t�m v� t�m sở, l� nghĩa của xứ. Theo ngữ nguy�n, xứ l� c�i l�m gia tăng sự sinh xuất của t�m v� t�m sở[21]. Nghĩa l�, ch�ng khuếch trương.[22]

iii. Giới (dhātu)

Nghĩa của giới l� chủng tộc.[23] Cũng như ở một chỗ trong n�i c� nhiều họ của sắt, đồng, v�ng, bạc c�c thứ, được gọi l� giới; cũng vậy, trong một sở y hay trong chuỗi tương tục c� mười t�m chủng loại được gọi l� mười t�m giớ�.

Ở đ�y, chủng tộc được hiểu l� mỏ.[24]

Thế th�, con mắt c�c thứ l� mỏ của c�i g�? Của chủng loại c� biệt của n�. V� l� đồng loại nh�n.[25] Nếu vậy, v� vi kh�ng thể l� giới.[26] Nhưng, n� l� mỏ kho�ng của t�m v� t�m sở.

Theo thuyết kh�c, từ �giới� h�m nghĩa chủng loại. Chủng loại của mười t�m ph�p c� tự thể ri�ng biệt, n�n c� mười t�m giới.

iv. Ph� ph�n định nghĩa

a. Uẩn giả hữu

Nếu uẩn c� nghĩa l� tụ, uẩn phải được quan niệm l� giả hữu,[27] v� l� tập hợp của nhiều vật thể bất nhất; như một tụ, một con người?[28]

Kh�ng phải vậy. V� một cực vi của vật thể cũng l� uẩn.

Nếu vậy, ở đ�y kh�ng thể n�i �uẩn nghĩa l� tụ.� Bởi v� một cực vi đơn nhất kh�ng c� t�nh chất l� một tụ.

Thuyết kh�c n�i: uẩn l� c�i mang g�nh nặng việc phải l�m.[29] Hoặc n� c� nghĩa l� c�i khả ph�n.[30] Như c� c�u n�i: �T�i sẽ cho, nếu được trả ba uẩn.�[31]

Cả hai thuyết n�y đều m�u thuẫn với Kinh. V� Kinh n�i, ch�nh nghĩa của tụ l� nghĩa của uẩn, rằng: �Những g� l� sắc, hoặc qu� khứ, hoặc vị lai, hoặc hiện tại, v.v�� Trong đ� từng sắc ri�ng biệt, hoặc qu� khứ, v.v� được x�c nhận l� uẩn.

Phải chăng tất cả sắc qu� khứ v.v� n�y, từng c�i ri�ng biệt l� uẩn? Kh�ng thể nhận thức như vậy. V� Kinh n�i rằng, �Tất cả c�i n�y được t�m lược th�nh một c�i đơn nhất.�[32] V� vậy, cũng như tụ, c�c uẩn l� giả hữu.

b. Xứ thục hữu

Nếu vậy, c�c sắc xứ cũng được quan niệm l� giả hữu,[33] v� l� cửa xuất hiện do nhiều cực vi họp th�nh con mắt c�c thứ?

Kh�ng phải vậy. V� từng cực vi một l� t�c nh�n của to�n thể. Nếu kh�ng, do sự cộng đồng hợp t�c với cảnh vực, n�n căn kh�ng thể l� một xứ ri�ng biệt.[34]

Nhưng c�c nh� Vaibhāṣika[35] n�i rằng, khi một vị Abhidharmika quan niệm uẩn l� giả, vị ấy n�i cực vi l� bộ phận của một giới, một xứ, một uẩn. Khi kh�ng quan niệm l� giả, vị ấy n�i, cực vi l� một giới, một xứ, một uẩn. Thật vậy, ở nơi một phần m� giả thiết l� to�n phần.[36] Như nơi một phần c�i �o bị ch�y m� n�i l� c�i �o ch�y.

2. � hướng thi�́t l�̣p

i. Tổng lập ba khoa

Tại sao Đức Thế T�n thuyết ph�p bằng ba khoa uẩn, xứ, giới n�y?

Luận n�i, đối với những hạng cần được gi�o h�a,

[20c-d] Ngu si, căn t�nh, v� sở th�ch đều c� ba, do đ� thuyết ph�p bằng uẩn v.v�

N�i l� c� ba, nghĩa l� c� ba h�nh th�i kh�c nhau.[37] Theo truyền thuyết, c� ba h�nh th�i ngu si của c�c ch�ng sinh. Một số ngu m� về t�m v� t�m sở, chấp to�n khối l� tự ng�. Một số ngu m� sắc.[38] Một số kh�c ngu m� cả sắc v� t�m.

Căn t�nh cũng c� ba.[39] Căn sắc b�n, căn trung b�nh v� căn chậm lụt.

Sở th�ch cũng c� ba: th�ch sự tr�nh b�y t�m lược; th�ch trung b�nh, v� th�ch tr�nh b�y diễn rộng.

Theo thứ tự đ�, c� ba mục thuyết ph�p: uẩn, xứ v� giới.

ii. Th�nh phần của uẩn

Lại nữa, tại sao c�c t�m sở được đặt trong một h�nh uẩn; nhưng thọ v� tưởng được đặt th�nh uẩn ri�ng biệt?

[21] V� l� gốc rễ của đấu tranh; v� l� nguy�n nh�n của lu�n hồi; v� v� l� do thứ tự.

Do đ�, từ c�c t�m sở, thọ v� tưởng được lập th�nh hai uẩn ri�ng biệt.

1/ C� hai gốc rễ của sự đấu tranh[40]: đam m� dục vọng v� tham chấp quan điểm.[41] Theo thứ tự, thọ v� tưởng l� nguy�n động lực của ch�ng. Thật vậy, do sự chi phối bởi vị ngọt của cảm thọ, ch�ng �m chặt những tham dục; v� do tưởng đi�n đảo, ch�ng b�m chặt lấy c�c quan điểm.

2/ Cả hai cũng l� nguy�n nh�n của lu�n hồi. Thật vậy, do tham chấp cảm thọ, v� do quan điểm đi�n đảo m� n� lu�n chuyển sinh tử.

3/ Nguy�n do cho thứ tự của c�c uẩn sẽ được giải th�ch sau. Ở đ�y, cũng do nguy�n nh�n thứ tự n�y, n�n biết, thọ v� tưởng được lập th�nh uẩn ri�ng biệt. Ch�ng ta sẽ khảo s�t thứ tự n�y trong ba trường hợp.[42]

iii. V� vi v� uẩn

Nhưng, ở đ�y, tại sao ph�p v� vi được đề cập trong giới v� xứ, m� kh�ng trong uẩn?

[22a-b] V� vi kh�ng được đề cập trong c�c uẩn. V� � nghĩa kh�ng ph� hợp.

1/ Khi đề cập v� vi trong c�c uẩn, th� kh�ng l�m sao c� thể an lập v� vi trong c�c uẩn ấy; v� � nghĩa kh�ng tương hợp. Thật vậy, v� vi kh�ng phải l� sắc, cho đến, cũng kh�ng phải l� thức.[43]

2/ Cũng kh�ng thể n�i đ�n uẩn thứ s�u.[44] Bởi đ�u? V� � nghĩa kh�ng tương hợp. V� �uẩn nghĩa l� t�ch tụ� như đ� n�i; v� vi kh�ng thể được ph�n t�ch th�nh qu� khứ, v.v� như sắc c�c thứ, để rồi tổng lược tất cả th�nh một �v� vi uẩn.�

3/ N�i thủ uẩn, l� v� mục đ�ch n�u r� cơ sở của � nhiễm. N�i uẩn, l� để n�u r� cơ sở của của � nhiễm v� thanh tịnh. Cả hai điều n�y đều kh�ng c� � nghĩa tương hợp với v� vi; do đ�, v� vi kh�ng thể được an lập trong đ�.

4/ Thuyết kh�c n�i, c�i gh� vỡ kh�ng c�n l� c�i gh�. Cũng vậy, uẩn đ� diệt kh�ng thể l� uẩn.[45] Theo đ�, giới v� xứ cũng được chứng minh như vậy.[46]

Đ� n�i xong c�c h�nh th�i của uẩn.

iv. Thứ tự của uẩn

[22b-d] Lại nữa, thứ tự, cũng như � nghĩa của th�, nhiễm v� kh� cụ; v� t�y theo giới.

1/ Sắc, v� c� t�nh đối kh�ng (sapratighatva), th� hơn tất cả.[47] Trong c�c uẩn phi sắc, thọ c� biểu hiện th�. Như ph�t biểu: �T�i c� cảm thọ nơi b�n tay. T�i c� cảm thọ nơi b�n ch�n.� Tưởng th� hơn hai uẩn sau. H�nh th� hơn thức. Như vậy, t�y theo c�i n�o th� hơn được n�i trước.[48]

2/ Trong v�ng lu�n chuyển v� thủy, nam v� nữ y�u th�ch nhau bởi sắc; rồi ch�ng đắm đuối vị ngọt của cảm thọ. Do sự đắm đuối n�y m� c� tưởng đi�n đảo. Tưởng đi�n đảo ấy do bởi những phiền n�o (kleśa). Phiền n�o do bởi t�m nhiễm �. Đ� l� thứ tự t�y theo sự nhiễm � (saṃkleśa-krama).

3/ T�y theo kh� cụ, v.v� nghĩa l� t�y theo kh� cụ (bhājana), thực phẩm (bhojana), gia vị (vya�jana), đầu bếp (kartṛ) v� thực kh�ch (bhotṛ), với thứ tự c�c uẩn sắc, v.v�

4/ Hoặc t�y theo giới. Dục giới (Kāmadhātu) được đặc trưng bởi sắc như l� phẩm chất của dục. C�c c�i Thiền được đặc trưng bởi cảm thọ.[49] Ba v� sắc đặc trưng bởi tưởng.[50] Hữu đỉnh (bhavāgra)[51] đặc trưng duy nhất bởi h�nh (saṃskāra).[52] C�c uẩn n�y l� những cứ điểm của thức (vij�ānasthiti).[53] N�i rằng thức an tr� trong bốn uẩn n�y l� n�u r� � nghĩa thứ tự c�c uẩn cũng như hạt giống trong đồng ruộng.

Như vậy, c� năm uẩn, kh�ng �t hơn cũng kh�ng nhiều hơn. V� ch�nh bởi nguy�n do thứ tự đ�, m� thọ v� tưởng lập th�nh c�c uẩn ri�ng biệt với h�nh. Ch�ng th� hơn; v� l� nguy�n nh�n của tuần tự � nhiễm. Ch�ng l� kh� cụ v� l� gia vị. V� ch�ng l� đặc trưng của hai giới.

v. Thứ tự của xứ v� giới

Nay cần n�i đến thứ tự của con mắt c�c thứ của s�u giới v� xứ. T�y theo ch�ng m� sắp thứ tự của cảnh vực v� thức tương ứng.

[23a] Năm [căn] kể trước, v� đối tượng của ch�ng l� hiện tại.

Năm căn, bắt đầu l� con mắt, được kể trước, v� ch�ng c� cảnh vực hiện tại. Nhưng cảnh vực của � th� bất định. C� khi l� cảnh vực hiện tại; cho đến, c� khi l� cảnh vực trong cả ba thời, hay phi thời.

[23b] Bốn căn đầu, v� đối tượng l� đại chủng ph�i sinh.

N�i tiếp theo đoạn tr�n. Lại nữa, trong năm căn, bốn được kể trước v� c� cảnh vực l� đại chủng ph�i sinh (bhautika). Nhưng cảnh vực của th�n th� bất định. C� khi l� đại chủng; c� khi l� đại chủng ph�i sinh; c� khi l� cả hai.

[23c] C�n lại, theo hoạt động tầm xa v� nhanh hơn.

Lại nữa, trong số c�c căn c�n lại, t�y theo sự th�ch hợp, căn n�o c� tầm hoạt động xa hơn v� nhanh hơn được kể trước. Mắt v� tai c� cảnh vực xa hơn, n�n hai căn n�y được kể trước. Trong hai căn n�y, mắt c� tầm hoạt động xa hơn. V� tuy đ� thấy con s�ng từ xa nhưng kh�ng nghe tiếng của n�. V� vậy, mắt được kể trước. Cả mũi v� lưỡi đều kh�ng c� tầm hoạt động xa. Trong đ�, v� vận tốc nhanh hơn n�n mũi được kể trước. Khi lưỡi chưa tiếp x�c với thực phẩm m� hương đ� được tiếp thu.

[23d] Hoặc thứ tự t�y theo vị tr�.

Hoặc, ở trong th�n thể, hai con mắt chiếm vị tr� cao nhất. Dưới n� l� tai. Dưới đ� nữa l� mũi. Dưới nữa l� lưỡi. Phần lớn th�n căn ở dưới hết. � kh�ng c� định vị, m� y cứ c�c căn tr�n. Đ� l� thứ tự theo vị tr�.

vi. Kh�i niệm sắc xứ (rūpāyatana) v� ph�p xứ (dharmāyatana)

Lại nữa, tại sao trong mười xứ, được bao gồm trong sắc uẩn, ri�ng một xứ được n�i l� sắc xứ?[54] V� trong tất cả tự thể của ph�p, ri�ng một xứ được n�i l� ph�p xứ?[55]

[24] V� mục đ�ch giản biệt, v� l� do ưu thế, v� bao h�m nhiều ph�p; v� v� tối thượng.

Một xứ được gọi l� sắc xứ, v� một l� ph�p xứ.

Thế n�o l� v� mục đ�ch giản biệt? Trong mười xứ, từng c�i một đều được nhận l� xứ nhưng được x�c lập theo từng cảnh vực v� sở hữu chủ của cảnh vực[56] chứ kh�ng theo tổng thể.[57]

Sắc n�o[58] kh�ng được gọi t�n l� con mắt, được ph�n biệt với con mắt c�c thứ kh�c nhau, n� được gọi t�n l� sắc xứ chứ kh�ng gọi t�n kh�c.

Hoặc do ưu thế của sắc xứ. Thật vậy, do t�nh chất c� đối kh�ng, n� bị băng hoại khi được x�c chạm bởi sự x�c chạm bằng tay. V� do t�nh chất khả hiển thị, nghĩa l� c� thể được chỉ điểm[59] �N� ở đ�y; n� ở kia.� Vả, thế gian cũng c�ng nhận c�i n�y, chứ kh�ng phải những c�i kh�c, l� sắc.[60]

Do mục đ�ch ph�n biệt sai kh�c m� một xứ, chứ kh�ng phải tất cả, được gọi l� ph�p xứ.

V� lại nữa, ở đ�y n� bao h�m nhiều ph�p, như thọ c�c thứ, do đ� n� được lập một t�n chung với từ ph�p (dharma).

N�i l� tối thượng (agra), v� trong đ�y, chứ kh�ng phải nơi kh�c, bao h�m cả ph�p Niết-b�n.

Thuyết kh�c[61] n�i, do t�nh c�ch th� hiển với hai mươi h�nh th�i, v� do l� hoạt trường của ba loại mắt: mắt thịt, mặt trời v� mắt tuệ, n� được gọi l� sắc xứ.[62]

vii. Kh�i niệm ph�p uẩn (dharmaskandha)

C�c từ biểu thị uẩn, xứ, giới kh�c cũng được t�m thấy trong c�c Kinh. N�n hiểu l� ch�ng được bao h�m trong uẩn, xứ, giới ở đ�y, hay n�n n�i l� kh�ng?

Ch�ng được bao h�m ở đ�y, chứ kh�ng phải l� kh�ng.

[25] Đức Muni đ� t�n vịnh t�m ngh�n ph�p uẩn;

T�y theo ch�ng l� ngữ hay danh m� được bao h�m trong sắc hay h�nh.

Với những vị m� bản thể của Phật ng�n l� ngữ �m (vāk)[63], th� với những vị ấy ch�ng được bao h�m trong sắc uẩn. Với những vị m� bản thể l� danh từ (nāma)[64], với những vị ấy ch�ng được bao h�m trong h�nh uẩn.[65]

Lại nữa, lượng của ph�p uẩn như thế n�o?

[26a] C� thuyết n�i, đ� l� lượng của Luận.

C� thuyết n�i rằng, đ� l� lượng của Luận Abhidharma, c� t�n l� Dharmaskandha.[66] Lượng ấy l� s�u ngh�n.

Thuyết kh�c n�i,

[26b] Mỗi nghị luận l� một uẩn, v.v�

Uẩn (skandha), xứ (āyatana), giới (dhātu), duy�n khởi (pratītya-samutpāda), Th�nh đế (satya), thực phẩm (āhāra), thiền (dhyāna), v� lượng t�m (apramāṇa), v� sắc (ārūpya), giải tho�t (vimokṣa), thắng xứ (abhibhvāyatana), biến xứ (kṛtsnāyatana), bồ-đề phần (bodhipākṣika), thắng tr� (abhij�ā), v� ngại giải (pratisaṃvit), nguyện tr� (praṇidhi-j�āna), v� tr�nh (araṇā), v.v� mỗi một luận nghị (kātha) l� một ph�p uẩn.

[26c-d] Nhưng, ph�p uẩn được giải th�ch theo sự đối trị tập t�nh.[67]

Thế nhưng, ch�ng được nhận định như sau: C� t�m mươi ngh�n tập t�nh[68] của ch�ng sinh được ph�n loại theo tập t�nh tham, s�n, si, mạn, v.v� Để đối trị, Đức Thế T�n đ� n�i t�m mươi ngh�n ph�p uẩn.

Cũng như t�m mươi ngh�n ph�p uẩn được bao h�m trong năm uẩn n�y,[69]

[27] Cũng vậy, c�c uẩn, xứ, giới kh�c, t�y theo sự th�ch ứng,

Được đề cập trong những c�i như đ� n�i, quan s�t yếu t�nh của ch�ng.

Những uẩn, xứ, giới kh�c được n�i trong c�c Kinh, t�y theo c�ch n�i th�ch hợp, cũng được bao h�m trong c�c uẩn, xứ, giới ở đ�y, sau khi khảo s�t bản chất của ch�ng như đ� được thiết lập trong Luận n�y.

Trong đ�y, trong năm uẩn: giới, định, huệ, giải tho�t, giải tho�t tri kiến;[70] giới uẩn được bao h�m trong sắc uẩn. C�n lại, trong h�nh uẩn.

Trong mười biến xứ (kṛtsnāyatana)[71], t�m xứ đầu v� bản chất l� v� tham, được bao h�m bởi ph�p xứ. C�c t�y h�nh của ch�ng, v� c� bản chất l� năm uẩn, bao h�m trong � v� ph�p xứ. Cũng vậy, c�c thắng xứ. Kh�ng biến xứ, thức biến xứ, v� bốn v� sắc biến xứ kể từ hư kh�ng v� bi�n; ch�ng c� bản chất của bốn uẩn c�n lại n�n được bao h�m trong � xứ v� ph�p xứ. Năm giải tho�t xứ,[72] m� bản chất l� huệ, được bao h�m trong ph�p xứ. C�c t�y h�nh được bao h�m trong thanh xứ, � xứ, ph�p xứ. Trong hai xứ, v� tưởng hữu t�nh được bao h�m trong mười xứ, v� kh�ng tồn tại hương v� vị xứ. Phi tưởng phi phi tưởng xứ được bao h�m trong � xứ v� ph�p xứ.

Như vậy, trong Đa giới kinh,[73] c� s�u mươi hai giới được giảng thuyết. N�n biết, ch�ng được tổng nhiếp t�y theo sự th�ch hợp.

viii. Hai giới đặc biệt

Trong đ�, s�u giới được n�i đến, tức l� địa giới, thủy giới, hỏa giới, phong giới, hư kh�ng giới, thức giới. Trong đ�, đặc t�nh của hai giới chưa được n�i đến.

a. Hư kh�ng giới (ākāśadhātu)

Phải chăng ch�nh hư kh�ng[74] được hiểu l� hư kh�ng giới, v� hết thảy thức l� thức giới? Kh�ng phải vậy; Ng�i n�i. V� sao? Ở nơi cửa, nơi lỗ gi�, nơi cửa miệng, nơi lỗ mũi,

[28a] Lỗ hổng được quan niệm l� hư kh�ng giới.

Lỗ hổng được n�i ở đ�y n�n hiểu l� c�i g�?

[28b] Truyền thuyết n�i l� s�ng v� tối.

Thật vậy, lỗ hổng kh�ng được nhận biết nếu kh�ng l� s�ng hay tối. V� vậy truyền thuyết n�i thể t�nh của hư kh�ng giới l� sự s�ng v� sự tối. Thể t�nh của sự s�ng v� sự tối l� đ�m v� ng�y. Ch�nh n� được gọi l� l�n a-gi� sắc (aghasāmantaka).[75]

a/ Theo truyền thuyết,[76] a-gi� (agha) l� tụ điểm sắc,[77] v� n� cực kỳ cản ngại.[78] Hư kh�ng giới rất gần sự cản ngại ấy.[79]

b/ Theo thuyết kh�c,[80] n�i l� a-gi�, v� ở nơi đ�y n� kh�ng c� t�nh đối kh�ng chống lại sắc kh�c, v� n� l�n cận (sāmantaka) với sắc kh�c.

b. Thức giới (vij�ānadhātu)

[28c] Thức giới, l� thức hữu lậu.

Tại sao kh�ng kể cả thức v� lậu? V� s�u giới n�y được cho l�

[28d] Những sở y của sinh mạng.

Thật vậy, c�c giới n�y điểm duy tr� thường trực (sādhāraṇa)[81] bộ sinh mạng (janma) từ tối sơ kết sinh t�m (pratisandhicitta)[82] cho đến tử t�m (cyuticitta).[83] C�c ph�p v� lậu th� kh�ng như vậy.[84] V� vậy, trong c�c giới ấy, bốn giới được kể trong c�c x�c giới (spraṣṭavyadhātu); thứ năm, trong c�c sắc giới (rūpadhātu); thứ bảy, trong bảy thức giới (vij�ānadhātu).[85]

�

�

________________________________________

[1] Skt. saṃgraha, sự th�u t�m, bao h�m; t�ch hợp, thống hợp. Ht.: nhiếp 攝; Cđ: tổng nhi�p 總攝, Ht.: biệt nhiếp 別攝.

[2] Skt. sarvasaṃgraha. Ht.: tổng nhiếp 總攝. Ch�nh l� 3, tr.342c7: �Tổng (saṃ) c� nghĩa l� tập hợp. N�i l� tổng, để biết ba tổng, chứ kh�ng phải từng c�i c� biệt.� Sphut., tr.54, ph�n biệt sarvasaṃgraha (tổng nhiếp) với samāsa (lược thuyết): �Thống nhất to�n thể bởi xứ, v.v... nhưng đ� kh�ng phải l� kh�i qu�t. C�i được dẫn xuất từ ba khoa được gọi l� sự kh�i qu�t.�

[3] Sphut., ntg.: �Ở đ�y c�i nhỏ được thống hợp bởi c�i lớn chứ kh�ng phải c�i lớn được thống hợp bởi c�i nhỏ. Như sắc l� c�i lớn, v� n� thống hợp to�n thể sắc. Căn con mắt l� c�i nhỏ, v� n� l� một phần của sắc uẩn.�

[4] Cđ.: �Nhiếp m� Như Lai n�i đến nhiều nơi.� Chẳng hạn, Phật n�i về bốn nhiếp sự, v.v�

[5] Skt. svabhāva. Ht.: tự t�nh 自性.

[6] Quang k� 1B, tr.2719: H�a địa bộ (Mahiśāsaka) cho rằng ph�p tương ưng với tha t�nh chứ kh�ng tương ưng với tự t�nh. Như, bằng giới, định, huệ m� nhiếp Th�nh đạo t�m chi. Cf. T�-b�-sa 59, tr. 306b13: �Ph�n biệt luận giả (Vibhajyavādin)� c�c ph�p đều được nhiếp bởi tha t�nh chứ kh�ng phải tự t�nh.�

[7] Skt. saṃgraha, nhiếp, ở đ�y được hiểu l� sự đo�n kết. Trung A-h�m, kinh 41 �Thủ Trưởng giả�, Tham chiếu. Pāli, A.iii, tr. 21: Thủ Trương giả bằng bốn nhiếp sự (Skt. catvāri saṃgrahavastūni) m� duy tr� sự đo�n kểt của cộng đồng tại gia. Cf. T�-b�-sa 59, tr. 306b22.

[8] Nhiếp, theo nghĩa thế tục, ph�n biệt với nhiếp theo thắng nghĩa. T�-b�-sa, nt., �Thế gian n�i, khung cửa nhiếp c�nh cửa; chỉ sợi nhiếp y phục.�

[9] Skt. gocara m�i trường hoạt động. H.; cảnh, sở h�nh cảnh giới 所行境界.

[10] C�c bản H�n c�n th�m một đoạn. Ht.: �Giải th�ch n�y kh�ng đ�ng. Nếu bản lai l� như thế, ai n�i rằng xấu? Vả, như con c� m�o tuy c� hai xứ nhưng c� g� l� đẹp? Nếu vậy, v� l� do g� ba căn (mắt, tai v� mũi) lại ph�t sinh đ�i? V� để ph�t sinh thức r� r�ng, trong s�ng. Theo kinh nghiệm thế gian, nhắm một con mắt c�c thứ th� thấy sắc c�c thứ kh�ng được r�. Cho n�n, mỗi căn đều ph�t sinh hai xứ.� Cđ., đại thể tương đồng. C�c bản Sankrit hiện hữu đều kh�ng c� đoạn n�y.

[11] Cf. Tạp A-h�m, Đại 2, tr.15a. Tham chiếu Pāli, S.iii., tr.105: yaṃ ki�ci bhikkhu rūpaṃ atītānāgatapaccuppannam ajhattaṃ vā bahiddhā vā oḷālikaṃ vā sukhumaṃ vā hiṇaṃ vā paṇitaṃ vā yaṃ dūre santike vā�

[12] Skt. rāśi, đống, tụ, t�ch tụ. Cf. T�-b�-sa 74, tr.383c16: �Uẩn c� nghĩa l� tụ 聚, l� hiệp 合, l� t�ch 積, l� lược 略.�

[13] Skt. svāsāṃtānika, d�ng chảy li�n tục của sinh mệnh c� biệt.� Ht.: tự th�n 自身, tự tương tục 自相續. Cf., Tập dị m�n 11, tr. 412a29: �Nội sắc l� g�? Sắc ở nơi tương tục (th�n) n�y, đ� sở đắc m� chưa mất. Ngoại sắc l� g�? Sắc ở nơi tương tục (th�n) n�y, vốn chưa sở đắc, hoặc đ� mất; hoặc ở nơi tương tục kh�c; hoặc thuộc phi hữu t�nh.�

[14] Cđ.: �Hoặc t�y theo xứ (āyatana) m� x�c định trong v� ngo�i.�

[15] Skt. sapratigha. Cđ.: hữu ngại 有礙; Ht.: hữu đối 有對.

[16] Skt. āpekṣikā; Ht. tương đ�i 相待.

[17] Skt. apekṣa; Ht. sở đ�i 所待.

[18] Sphut., tr. 58: Th� dụ, Yaj�adatta l� con trai của Devadatta. Viṣṇumita l� con trai của Yaj�adatta. Đối chiếu với Viṣṇumitra th� Yajnadatta l� cha. Nhưng đối với Devadatta th� y l� con.

[19] Sphut., tr. 58: �Bhadanta (Đại đức), nghĩa l� Thượng toạ, một vị thuộc Kinh lượng bộ (kaścit sautrāntikaḥ, tan nāmā vā). Bhagavadviś�ṣa n�i vị Thượng toạ n�y l� Dharmatrāta. Thế nhưng, Dharmatrāta l� vị chủ trương thuyết qu� khứ v� vị lai thực hữu n�n kh�ng phải l� vị Kinh lượng bộ. Do đ�, đ�y l� một vị t�n giả kh�c với Bhadanta Dharmatrāta.� Cđ.: �C� một vị Đại đức.� Ht.: Đại đức Ph�p Cứu (Bhandanta Dharmatrāta). Bảo sớ, 1B, tr.488c15: �Vị luận sư n�y kh�ng c�ng nhận c� sắc v� đối.�

[20] Skt. āyadvāra. Ht.: sinh m�n 生門; Cđ.: lai m�n 來門. Cf. T�-b�-sa 73, tr. 379a12: n�u 20 định nghĩa của xứ.

[21] Sphut., tr.59: cittacaitānām āyam utpattiṃ tanvantīty āyatanāni, �Những g� khuếch trương sự xuất hiện, hay sinh khởi, của t�m v� t�m sở, đ� l� xứ.� Theo đ�y, āyatana, l� phức hợp từ của āya+tanoti, trong đ� āya (sự hiện đến) = utpatti (sự sinh khởi).

[22] Ht.: �Nghĩa l�, n� l�m ph�t sinh t�c dụng của t�m v� t�m sở.�

[23] Skt. gotra, nghĩa đen: chuồng b�; nghĩa rộng: d�ng họ. Ht.: chủng tộc 種族; Cđ.: t�nh 性 hay biệt 別.

[24] Skt. ākarās tatra gotrāṇy ucyate. Ht.: �chủng tộc nghĩa l� sinh bản 生本.�. Cđ.: �biệt nghĩa l� bản.� Sphut., tr.59: ākarā iti prakṛtam, ākara (mỏ kho�ng chất), nghĩa l� sản vật nguy�n thủy (prakṛta; trong c�c bản H�n: prakṛti: nguy�n sinh chất).

[25] Skt. sabhāgahetu. Sphut., tr. 59: �Con mắt sinh khởi trước l�m nguy�n nh�n đồng loại cho con mắt sinh khỏi tiếp theo sau.�

[26] Sphut., nt.: V� v� vi kh�ng phải l� đồng loại nh�n.

[27] Skt. praj�aptisat. Cđ.: giả danh hữu 假名有; Ht.: giả hữu 假有. Quan điểm T�-b�-sa n�i uẩn, xứ giới c� tự thể thực hữu. Kinh bộ cho rằng uẩn v� xứ l� giả, chỉ c� giới l� thực hữu. Luận chủ quan niệm chỉ uẩn l� giả; xứ v� giới đều thực. Cf. Quang k� 1B, tr. 29a26; Bảo sớ 1B, tr.489b16.

[28] Skt. rāśipudgalavat. Ht.: như tụ, như ng� 如聚如我. Cđ.: như tụ cập nh�n 如聚及人. Sphut., tr.60: dhānyarāśivat, pudgalava vā, �như một đống th�c, hay như một con người.�

[29] Skt. kāryanhārodvahana. Ht.: năng h� trọng đảm 能何重擔; Cđ.: năng h� phụ sự 能何負事. Bản Ht.: th�m một c�u: �V� vậy, ở đời người ta gọi c�i vai l� uẩn. Trong Sankrit, skandha cũng c� nghĩa l� c�i vai. T�-b�-sa 79, tr. 407c9. Cf. Tạp A h�m 3, Đại 2, tr. 19a. Tham chiếu Pāli, S.iii, tr. 25ff: katamo bhikkhave bhāro? pa�cupādānakkhandhā tissa vacanīyaṃ.

[30] Skt. pracceda: nh�t cắt, mảnh cắt; một bộ phận. Cđ.: ph�n phần 分分; Ht.: khả ph�n đoạn 可分段. Sphut., pracchedārtho vā avadhyarthaḥ, c�i khả ph�n, l� c�i hạn lượng. Ch�nh l� 3, tr. 344a13 �C�c ph�p hữu vi đều c� ba phần đoạn l� qu� khứ, vị lai, hiện tại.�

[31] Skt. skandhakair deyaṃ dāsyāma. Cđ.: ng� ưng chuyển (th�u) tam ấm vật 我應轉(輸)三陰物, �T�i cần chuyển (mượn) ba vật ấm (?)� Ht.: nhữ tam uẩn ho�n, ng� đương dữ nhữ 汝三蘊還我當與汝 ��ng trả t�i ba uẩn (?), t�i sẽ cho �ng.� Quang k� 1B, tr.29b13: �Thế gian, khi cho mượn tiền của, đều giao ước người mượn phải trả đủ trong ba lần, cho n�n n�i như vậy.�

[32] Quang k� 1B, nt.: �Kinh n�i lược tụ (ekadhyam abhisaṃkṣipya), đ�u c� thể từng c�i một ri�ng biệt cũng được gọi l� uẩn. Cho n�n, như tụ, uẩn l� giả.�

[33] Quan điểm của Luận chủ: xứ thực hữu. Do đ�, đ�y giả thiết Kinh bộ nạn vấn Luận chủ.

[34] Bản H�n, Ht.: �Căn v� cảnh, tương trợ c�ng ph�t sinh nhận thức, kh�ng phải l� những xứ ri�ng biệt.�

[35] Cf. T�-b�-sa 74, tr. 384a18.

[36]Skt. pradeśe� pi pradeśivad. Ư phần� hữu phần 於分有分; Cđ.; nhất phần� cụ phần 一分具分.

[37] Cf. T�-b�-sa 71, tr.366c26.

[38] Sphut., tr.62, cũng như m� t�m v� t�m sở, ở đ�y m� sắc, chấp to�n khối l� tự ng�.

[39] Skt. indriya. Quang k� 1B, tr. 30a10: căn, chỉ căn cơ, m� tự thể l� năm căn (t�n, v.v...)

[40] Skt. vivādamūla. Ht.: tr�nh căn 諍根. Cf. Tập dị 15, tr.431: s�u tr�nh căn. Tham chiếu Pāli, Saṅgīti-suttanta, D.iii., tr. 246: cha vivādamūāni.

[41] Skt. kāmādhyavasānam, dṛṣṭyadhyavasānam ca. Ht.: tham trước chư dục, tham trước chư kiến 貪著諸欲貪著諸見 . Cf. T�-b�-sa 74, tr. 385a27. Quang k� 1B, tr.30a: �Tại gia tham trước c�c dục; xuất gia tham trước c�c kiến.�

[42] Ba trường họp: th�, nhiễm v� kh� sẽ n�i sau.

[43] Cf. T�-b�-sa 74, tr.385b16.

[44] Cf. T�-b�-sa 74, tr.385c2.

[45] Cf. T�-b�-sa 74, tr.385b17: �V� vi l� chỗ cứu c�nh diệt của uẩn n�n kh�ng thể lập l�m uẩn.�

[46] Sphut., tr. 66: Nếu gh� vỡ kh�ng c�n l� gh�; uẩn diệt kh�ng thể l� uẩn; cũng vậy, xứ diệt kh�ng thể l� xứ; giới diệt kh�ng thể l� giới. Như thế, v� vi kh�ng thể được an lập trong ph�p giới v� ph�p xứ. Ch�nh l� 3, tr.345a12, biện minh quan điểm của T�-b�-sa (xem cht.181), �Ch�ng sinh chấp ng� trong to�n bộ uẩn m�n. Khi nhập v� dư vị, c�c uẩn tức thời đ�nh chỉ. Xứ v� giới th� kh�ng như vậy. Nơi n�o ho�n to�n kh�ng c� tướng của uẩn, nơi đ� được n�i l� uẩn đ�nh chỉ. Nơi ba v� vi, ho�n to�n kh�ng c� nghĩa t�ch tụ n�n c� thể n� l� uẩn đ�nh chỉ. Nhưng kh�ng phải rằng ở đ� kh�ng c� � nghĩa chủng tộc v� sinh m�n.�

[47] Cf. T�-b�-sa 74, tr. 584b1.

[48] Cf. T�-b�-sa 74, nt.: Bốn uẩn phi sắc tuy kh�ng h�nh chất nhưng y theo h�nh tướng m� ph�n biệt th� v� tế.

[49] Bản H�n, Cđ., như bản Sanskrit. Bản Ht., th�m: �Sắc giới tĩnh lự c� thắng hỷ c�c thứ.�

[50] Bản H�n, Cđ., như Sanskrit. Bản Ht.: �trong ba v� sắc, c�c tướng về kh�ng v.v� (tức hư kh�ng v� bi�n tưởng) được nắm bắt.�

[51] HT.: hữu đỉnh 有頂, đệ nhất hữu 第一有.

[52] Bản Cđ., như Sanskrit: h�nh 行. Bản Ht.: tư 思. Sphut., tr.66: saṃskāramātra-prabhāvitaṃ� Ở đ�y, do tư (cetanā), tuổi thọ được k�o d�i t�m mươi ngh�n kiếp.

[53] Bốn thức tr�, xem Tập dị 8, tr.400c16. Tham chiếu Pāli, Saṅgīti-suttanta, D.iii. tr.228: catasso vi��ānaṭṭhitiyo.

�

[54] Cf. T�-b�-sa 73, tr.397c3. Năm căn, năm cảnh v� một phần ph�p xứ, đều l� sắc (uẩn), nhưng chỉ một xứ được gọi l� sắc xứ.

[55] Cf. T�-b�-sa 73, tr.380a24: tự thể của cả 12 xứ đều l� ph�p, nhưng một xứ được đặc biệt gọi l� ph�p xứ.

[56] Skt. viṣayin, viṣaya, chỉ c� sự nhận thức v� đối tượng được nhận thức. Ht.: hữu cảnh 有境, cảnh 境; Cđ.: căn 根, trần 塵.

[57] Skt. samasta. Ht.: tổng 總; Cđ.: tụ tập 聚集.

[58] Bản H�n, Ht.: �Nhưng thể l� sắc.�

[59] Skt. deśnidarśanarūpaṇāt; Cđ.: dị chỉ thị cố, hữu tợ ảnh cố 易指示故有似影故.

[60] T�-b�-sa 73, tr. 379c27: �Nếu xứ n�o c� đủ h�nh sắc v� hiển sắc th� được lập l�m sắc xứ.�

[61] Bảo sớ 1B, tr.492a3: Đ�y l� giải th�ch của Tạp t�m luận. Cf. Tạp A-t�-đ�m-t�m luận 1 (Ph�p Cứu), tr. 873a29.

[62] Ht. th�m: �Trong ph�p xứ, v� c� t�n gọi c�c ph�p, tr� của c�c ph�p, n�n lập ri�ng t�n gọi ph�p.�

[63] Cđ.: ng�n �m 言音; Ht.: ngữ 語. Sphut., tr. 91: đ�y l� quan điểm của Sautrāntika.

[64] Ht.: danh名; Cđ. văn c� 文句. Sphut., nt., c�c bộ ph�i kh�c ngo�i Kinh bộ.

[65] Cf. T�-b�-sa 126, tr.659a23.

[66] Ht.: Ph�p uẩn t�c luận 法蘊足論. Cđ.: �C� một bộ phận A-t�-đ�m được gọi l� Ph�p uẩn.� Theo đ�y, Dharmaskandha l� danh từ chung, kh�ng chỉ một t�c phẩm n�o. Bảo sớ 1B, tr.492b13, giải th�ch đoạn dịch của Cđ.: �A-t�-đạt-ma tạng của Phật gồm c� 9 phần: 1. ph�p ấm; 2. ph�n biệt hoặc; 3. ph�n biệt thế; 4. ph�n biệt nh�n; 5. th�nh lập giới; 6. danh tụ; 7. đ�a đắc; 8. nghiệp tương; 9. định tướng.�

[67] Quan điểm ch�nh thức của Thế Th�n về lượng của ph�p uẩn.

[68] Skt. carita. HT.: h�nh 行.

[69] C�c bản H�n: thuộc hai (sắc v� h�nh) trong năm uẩn.

[70] Cf. T�-b�-sa 33, tr. 171b8.

[71] Ht.: biến xứ 遍處; Cđ.: biến nhập 遍入. Cf. Tập dị 19, tr.447a. Tham chiếu Pāli, Saṇgīti-suttanta, D.iii. dasa kasiṇāyatanāni.

[72] Năm giải tho�t xứ, cf. Tập dị 13, 14.

[73] Đa giới kinh, Trung 47, kinh 181, Đại 1, 723a. Cf. Ph�p uẩn 10, �20. Phẩm Đa giới�, Đại 26, 501b. Cf. M. 115. Bahudhātuka.

[74] Cđ.: hư kh�ng v� vi.

[75] Ht. l�n a-gi� sắc鄰阿伽色. Cđ. l�n ngại sắc鄰礙色. Thuận ch�nh l� 3 (T29n1562 p347a28): �a-gi�, nghĩa l� cực ngại sắc 極礙色.�

[76] Cf. T�-b�-sa 75, (T27n1545 p388a29). Thuận ch�nh l� 3 (T29n1562 p347b5): �N�i l� truyền thuyết, v� kh�ng tin... Thượng toạ n�y c�ng với c�c nh� Th� dụ bộ đều n�i rằng hư kh�ng giới kh�ng t�ch rời với hư kh�ng, nhưng thể t�nh của hư kh�ng kia vốn kh�ng thực hữu.�

[77] Ht. t�ch tập sắc .

[78] Cđ.: �N�i l� ngại sắc, v� trong tụ tập, sắc rất dễ bị biến hoại.� . Ht.: �A-gi� 阿伽 nghĩa l� t�ch tập sắc, v� n� cực kỳ cản ngại.�

[79] Nguy�n văn Skt.: tasya tat sāmantakam iti. Cđ. v� Ht. hiểu kh�c nhau. Theo Cđ. đại danh từ tasya (của n�) chỉ cho s�ng v� tối; tat, chỉ cho ngại sắc. Ht.: tat, chỉ kh�ng giới sắc.

[80] Thuận ch�nh l� 3 (T29n1562 p347b4): �Giải th�ch kh�c n�i, a-gi� tức v� ngại sắc 無礙色.�

[81] Sphut., tr.98: ete hi janmano janakapoṣakasaṃvardhakatvād ādhārabhūtāḥ, những giới n�y l� điểm duy tr�, v� ch�ng sinh sản, nu�i dưỡng, ph�t triển sự sinh. T�-b�-sa 75, tr.387b22: �Do s�u giới n�y năng sinh, năng dưỡng, năng trưởng th�n c� sắc v� kh�ng sắc của c�c hữu t�nh.�

[82] Cđ.: th�c sinh t�m 托生心 . Ht.: tục sinh t�m 續生心.

[83] Cđ.: tử đoạ t�m 死墮心; Ht.: mạng chung t�m 命終心.

[84] T�-b�-sa 75 (T27n1545 p389a10): �Nếu ph�p trưởng dưỡng c�c hữu, nhiếp �ch c�c hữu, duy tr� c�c hữu, được lập trong 6 giới.�

[85] Bản Ht., th�m : �C�c giới c�n lại n�i trong kinh đ�, t�y theo sự th�ch hợp, thảy đều được bao h�m trong 18 giới n�y. Thuyết nhất thiết hữu bộ C�u-x� luận, quyển 1 hết.�

�

� �� � ��