A-T�-ĐẠT-MA C�U-X� LUẬN c5

�

佛山* Buddha Mountain * Ph�̣t Sơn

Calgary Alberta Canada

[中文|�ENGLISH]

LUẬN C�U-X�
Nguy�n t�c Phạn ngữ Abhidharmakośa của Thế Th�n
H�n dịch Huyền Trang

Việt dịch: Đạo Sinh

--o0o--

Chương 5 : Ph�n biệt t�y mi�n

Phần 18

Trước đ�y c� n�i rằng những sự kh�c nhau của thế gian l� do nghiệp sinh ra; v� nghiệp c� thể tăng trưởng ch�nh l� nhờ c�c ph�p t�y mi�n (anuśayas); nếu kh�ng c� t�y mi�n, nghiệp sẽ kh�ng c� khả năng chi�u cảm (abhinirvartana) một đời sống mới (punarbhava) (v� cảm hữu năng).

(Hỏi) C� bao nhi�u loại t�y mi�n?

Tụng đ�p: �

隨眠諸有本　　�� 此差別有六
　�� 謂貪瞋亦慢　　�� 無明見及疑.

[T�y mi�n l� gốc của sự t�i sinh;

T�y mi�n c� s�u loại�

L� tham, từ đ� c� s�n, mạn,

V� minh, kiến v� nghi.] �

Luận:� Phiền n�o (kleśa) khi hiện khởi sẽ c� mười t�c dụng: (1) L�m cho gốc của n� th�m ki�n cố, c� nghĩa l� sự đắc được (prāpti) phiền n�o của một người c� phiền n�o đ� khiến cho phiền n�o kh�ng thể bị đoạn trừ; (2) tạo th�nh một chuỗi li�n tục (saṃtatim avasthāpayati), c� nghĩa l� tiếp tục sinh khởi; (3) điều chỉnh �m�i trường sinh trưởng� (điền) của n�, tức l� l�m cho người c� phiền n�o (āśraya, sở y) trở n�n th�ch hợp với sự sinh khởi với phiền n�o; (4) sinh sản con c�i của n� (niṣyanda), tức c�c t�y phiền n�o (upakleśas), như sự o�n gh�t sinh ra sự tức giận, v.v.; (5) dẫn đ�n (abhinirharati) nghiệp; (6) kết nạp nh�n của n� (svasaṃbhāraṃ parigṛhṇāti), tức sự x�t đo�n sai lạc (ayoniśomanaskāra, phi l� t�c �); (7) l�m cho người c� phiền n�o bị lầm lạc đối với đối tượng của nhận thức (sở duy�n); (8) uốn cong (namayati) chuỗi tương tục của t�m về ph�a sở duy�n hoặc hướng đến sự t�i sinh (đạo thức lưu); (9) l�m thối đọa (vyutkrāmayati, parihāpayati) c�c thiện ph�p (kuśalapakṣa); (10) trở th�nh sự tr�i buộc (bandhaṇa, phược) v� ngăn cản sự vượt qua giới địa của c�c phiền n�o n�y.

(Hỏi) T�y mi�n c� bao nhi�u loại?

(Đ�p) C� s�u loại l� tham v� từ đ� c� s�n, mạn, v� minh, kiến v� nghi.

Khi n�i �từ đ� (tathā) l� h�m � ch�nh v� c� tham m� c�c t�y mi�n kh�c mới �c� chỗ của ch�ng� (anuśayana) nơi c�c cảnh sở duy�n (ư cảnh t�y tăng). Điều n�y sẽ được giải th�ch ở phần sau.

Nếu ph�n t�ch tham th�nh hai loại, sẽ c� tất cả bảy loại t�y mi�n: (1) T�y mi�n tham dục (kāmarāgānuśaya), (2) t�y mi�n s�n hận (pratigha), (3) t�y mi�n tham hữu (bhavarāga), (4) t�y mi�n mạn (māna), (5) t�y mi�n v� minh (avidyā), (6) t�y mi�n t� kiến (dṛṣṭi), (7) t�y mi�n nghi (vicikitsā, vimati).

(Hỏi) T�y mi�n tham dục c� nghĩa l� g�? Đ� c� phải l� một t�y mi�n c� t�n l� tham dục hay đ� l� một loại t�y mi�n tham dục kh�c với tham dục (kāmarāga)? Nếu cho rằng tham dục ch�nh l� t�y mi�n tức tr�i với kinh. Kinh (Saṃtukta, 33, 10, 35, 11) n�i: �Người n�o an trụ trong một thời gian với t�m kh�ng bị l�m mồi (paryavasthita) cho tham dục, v� mỗi khi sự tr�i buộc (paryavasthāna) của tham vừa mới sinh khởi, lại biết được c�ch xả ly th� sự tr�i buộc của tham sẽ ho�n to�n bị mất hết thế lực mạnh mẽ của n� v� người n�y sẽ đoạn trừ được t�y mi�n.� Ở đ�y khi n�i tham dục bị đoạn trừ - v� tham dục n�y vốn c�ng thời với t�y mi�n của n� - l� h�m � tham dục v� t�y mi�n của n� l� hai ph�p t�ch rời nhau. Nếu giải th�ch rằng đ�y l� một loại t�y mi�n của tham dục tức d� lập t�y mi�n th�nh một ph�p (dharma) kh�ng tương ưng với t�m [v� h�m nghĩa c� sự đắc được (prāpti) tham dục] th� lại tr�i với Bổn luận. Bổn luận (J�ānaprasthāna, 6, 4) dạy rằng �t�y mi�n tham dục (kāmarāgānuśaya) tương ưng với [tức c� thể được k�m theo bởi] ba thọ, lạc, hỷ v� xả�. Một ph�p nếu kh�ng tương ưng với t�m tức kh�ng c� c�c cảm thọ n�y k�m theo.

Theo Tỳ-b�-sa, t�y mi�n tham dục l� một t�y mi�n c� t�n l� tham dục; ch�nh tham dục l� t�y mi�n. Đối với c�c phiền n�o kh�c cũng vậy: Ch�nh nghi (vicikitśa) l� t�y mi�n của nghi.

(Hỏi) Nhưng đoạn kinh vừa được tr�ch dẫn ở tr�n đ� n�i tham dục được đoạn trừ c�ng với t�y mi�n của n�; như vậy t�y mi�n kh�ng phải l� tham dục?

(Đ�p) Tỳ-b�-sa cho rằng khi n�i �c�ng với t�y mi�n của n� (tịnh t�y mi�n) c� nghĩa l� �c�ng với hệ quả (anubandha) của n� (tịnh t�y phược). Hoặc kinh đ� d�ng từ anuśaya với nghĩa �sự hoạch đắc� (prāpti) v� sự hoạch đắc ch�nh l� nh�n của t�y mi�n. Tuy nhi�n, Bổn luận v� chỉ căn cứ v�o thực nghĩa để tr�nh b�y cho n�n đ� n�i rằng t�y mi�n ch�nh l� phiền n�o; v� v� thế t�y mi�n l� c�c ph�p tương ưng với t�m.

(Hỏi) Dựa v�o l� chứng n�o để biết rằng đ� l� c�c ph�p tương ưng với t�m?

(Đ�p) Bởi v� t�y mi�n l�m cho t�m nhiễm �, ngăn che t�m, đối nghịch với thiện ph�p, v� khi thiện ph�p sinh khởi th� t�y mi�n lại kh�ng tương ưng với t�m.

Điều n�y cho thấy ch�nh v� t�y mi�n m� t�m bị nhiễm �, c�c thiện ph�p chưa sinh bị ngăn chặn kh�ng cho sinh ra, bị thối thất c�c thiện ph�p đ� sinh; do đ� t�y mi�n kh�ng phải l� c�c ph�p kh�ng tương ưng với t�m.

(Hỏi) Nhưng c�c ph�p kh�ng tương ưng với t�m vẫn c� thể c� khả năng như thế.

(Đ�p) Kh�ng thể như vậy. Nếu t�y mi�n kh�ng tương ưng với t�m th� n� sẽ lu�n lu�n hiện khởi; v� giả như n� c� khả năng như thế th� thiện ph�p sẽ kh�ng thể n�o sinh khởi được. Nhưng tr�n thực tế th� thiện ph�p vẫn sinh v� thế t�y mi�n kh�ng phải l� ph�p kh�ng tương ưng với t�m.

(Giải th�ch) C�c luận sư chủ trương t�y mi�n kh�ng tương ưng với t�m đều kh�ng thừa nhận ba t�c dụng tr�n thuộc về tt�y mi�n, m� đ�ng ra l� thuộc về phiền n�o (kleśa) [tức thuộc về c�c triền phược (paryavasthāna) v� c�c ph�p n�y th� kh�ng phải l�c n�o cũng hiện khởi]. V� thế chủ trương của Kinh bộ l� d�ng nhất. Kinh bộ n�i rằng nh�m từ �t�y mi�n tham dục� c� nghĩa l� �t�y mi�n của tham dục�. Nhưng kh�ng phải t�y mi�n tương ưng với t�m v� cũng kh�ng phải kh�ng tương ưng với t�m bởi v� n� kh�ng phải l� một thực ph�p (dravya) ri�ng biệt. Những g� được gọi l� t�y mi�n (anuśaya) ch�nh l� phiền n�o ở trạng th�i ngủ y�n (th�y vị); v� những g� được gọi l� triền phược (paryavasthāna) ch�nh l� phiền n�o ở trạng th�i tỉnh thức (gi�c vị). Phiền n�o ngủ y�n l� loại phiền n�o kh�ng hiện h�nh, tức đang c�n ở t�nh trạng của chủng tử; phiền n�o tỉnh thức l� loại phiền n�o đang hiện h�nh. Khi n�i �chủng tử� l� nhằm chỉ cho một loại năng lực (śakti) sinh khởi phiền n�o, một khả năng thuộc về người được n�i đến (āśraya, ātmabhāva) v� được sinh ra bởi phiền n�o trước đ�. Cũng giống như trong một người n�o đ� c� tồn tại khả năng sinh khởi một c�i biết thuộc về sự nhớ lại (niệm) v� khả năng n�y c� được l� do một c�i biết thuộc về sự to�n m�n (anubhavaj�āna, chứng tr�) sinh ra; cũng giống như khả năng sinh ra hạt l�a - một khả năng vốn thuộc về c�y l�a, mầm mộng, - lại được sinh ra từ ch�nh hạt giống l�a. Những luận sư n�o cho rằng chủng tử của phiền n�o l� một ph�p t�ch rời với phiền n�o, kh�ng tương ưng với t�m, v� được gọi t�n l� t�y mi�n, th� lẽ ra sẽ phải thừa nhận c� một thực ph�p kh�ng tương ưng với t�m v� l� nh�n của một c�i biết thuộc về sự nhớ lại; cũng giống như trường hợp của c�y l�a.

(Hữu bộ) C�c �ng kh�ng c� quyền giải th�ch nh�m từ �t�y mi�n tham dục� l� �t�y mi�n của tham dục� bởi v� kinh đ� dạy r� t�y mi�n ch�nh l� tham dục. Kinh Lục Lục (Ṣaṭṣaṭkasūtra) n�i: �Người n�y c� tham t�y mi�n (rāgānuśaya) đối với lạc thọ�. [R� r�ng kinh muốn n�i rằng v�o l�c khởi lạc thọ th� c� một phiền n�o (tham, rāga) hiện h�nh (samudācar); v� kinh đ� gọi loại phiền n�o đang hiện h�nh n�y l� t�y mi�n.]

(Kinh bộ) Kinh n�i: �C� tham t�y mi�n�, chứ kinh kh�ng n�i: �l�c đ� c� tham t�y mi�n�. [V�o s�t-na của lạc thọ th� t�y mi�n của tham đang trong tiến tr�nh sinh ra (utpadyate) m� vẫn chưa hiện khởi. N�i c�ch kh�c, v�o s�t-na của lạc thọ, c� một tham hiện h�nh, một loại tham �tỉnh thức�;] khi lạc thọ n�y chấm dứt, tham sẽ l�i về t�nh trạng ngủ y�n; v� l�c đ� chỉ c� t�y mi�n của tham; một loại tham ngủ y�n v� l�m mầm mộng cho loại tham �tỉnh thức� trong vị lai. Hoặc c� thể khi n�i t�y mi�n tham (rāgānuśaya) l� kinh muốn chỉ cho tham (rāga): T�y mi�n tham chỉ l� quả của tham v� đ�y l� trường hợp nh�n được gọi t�n theo quả.

Sự b�n luận th�m về vấn đề n�y n�n dừng lại ở đ�y v� h�y trở lại vấn đề ch�nh.

(Hỏi) Tham được kinh ph�n th�nh hai loại tham dục v� tham hữu l� c� � nghĩa g�? Tham hữu l� g�?

(Đ�p) Sự chấp trước v�o Sắc giới v� V� sắc giới được gọi l� tham hữu (bhavarāga) [tức tr�i nghịch với tham dục (kāmarāga) vốn l� sự chấp trước dục lạc (kāma, kāmaguṇa) chỉ thuộc ri�ng Dục giới.]

(Hỏi) Tại sao tham hữu chỉ d�ng để chỉ ri�ng cho hai giới ở tr�n?

(Đ�p) Sở dĩ c� t�n như vậy l� v� đ�y l� loại tham chỉ hướng về b�n trong v� v� để gạt bỏ � tưởng cho rằng hai giới n�y l� c�i giải tho�t. Truyền thuyết (kila) giải th�ch: �Nh�n chung th� sự tham trước của ch�ng sinh ở hai giới n�y đều b�m v�o định (samāpatti), [ch�nh x�c hơn l� duy�n v�o loại tĩnh lự (dhyāna) �c� thể thọ hưởng được� (āsvādanasaṃprayuktadhyāna)]. Ở đ�y khi n�i �nh�n chung� (đa) l� h�m � những ch�ng sinh n�y cũng c� sự tham trước đối với c�c cung điện (vimāna), v.v. của họ. Sự tham trước vốn chỉ thuộc về c�c giai tầng thiền định n�y đều quay hướng về b�n trong (antarmukhapravṛtta) cho n�n mới c� t�n l� tham hữu.

Ngo�i ra c� ch�ng sinh lại nghĩ rằng hai giới n�y tạo th�nh sự giải tho�t (mokṣa); v� thế Thế t�n đ� gọi sự tham trước đối với hai giới n�y l� tham hữu.

[theo ch�ng t�i], ở đ�y �hữu� (bhava) được d�ng để chỉ cho th�n sở y (ātmabhāva, āśraya). Những ch�ng sinh n�y sống trong thiền định v� vừa thọ dụng thiền định (đẳng ch�) vừa thọ dụng ch�nh bản th�n họ (sở y chỉ, svāśraya, svātmabhāva). Ch�nh v� đ� xa l�a sự tham trước c�c dục lạc (kāmavītarāga) n�n họ chỉ thọ hưởng ch�nh bản th�n họ (tự thể) chứ kh�ng phải c�c vật ở ngo�i. Đ� l� l� do tại sao sự tham trước hai giới tr�n được gọi l� tham hữu.

(Hỏi) Tại sao s�u t�y mi�n n�y lại được ph�n th�nh mười loại như Bổn luận (J�ānaprasthāna, 5, 11) đ� n�i ở tr�n.

Tụng đ�p: �

六由見異十　　�� 異謂有身見
　�� 邊執見邪見　　�� 見取戒禁取.

[Do kiến kh�c nhau n�n s�u lập th�nh mười.

C�c loại kiến kh�c nhau l� hữu th�n kiến,

Bi�n chấp kiến, t� kiến,

Kiến thủ, giới cấm thủ.] �

Luận:� V� kiến (dṛṣṭi) c� năm loại, n�n s�u t�y mi�n mới được lập th�nh mười loại. Như vậy tự thể của năm lo�i t�y mi�n tham (rāga), s�n (pratigha), mạn (māna), v� minh (avidyā) v� nghi (vicikitsā) kh�ng thuộc về kiến; v� năm loại t�y mi�n hữu th�n kiến (satkāyadṛṣṭi), t� kiến (mithyādṛṣṭi), bi�n chấp kiến (antagrāhadṛṣṭi), kiến thủ (dṛṣṭiparāmarśa) v� giới cấm thủ (śīlavrataparāmarśa) đều c� thể t�nh thuộc về kiến.

Ngo�i ra Bổn luận c�n dạy rằng mười t�y mi�n n�y lại được lập th�nh ba mươi s�u t�y mi�n thuộc Dục giới, ba mươi mốt t�y mi�n thuộc Sắc giới, ba mươi mốt t�y mi�n thuộc V� sắc giới; tổng cộng l� ch�n mươi t�m loại t�y mi�n.

(Hỏi) Dựa v�o � nghĩa g� để lập th�nh tất cả c�c loại t�y mi�n tr�n?

Tụng đ�p:�

六行部界異　　�� 故成九十八
　�� 欲見苦等斷　　�� 十七七八四
　�� 謂如次具離　　�� 三二見見疑
　�� 色無色除瞋　　�� 餘等如欲說.

[Do h�nh, bộ, giới kh�c nhau n�n s�u t�y mi�n

Được lập th�nh ch�n mươi t�m loại.

Ở Dục giới, kiến Khổ Đế, v.v.

Đoạn trừ mười, bảy, bảy, t�m, bốn t�y mi�n;

Tức theo thứ tự tr�n loại trừ

Ba kiến, hai kiến, tất cả kiến v� nghi.

Sắc giới v� V� sắc giới loại trừ s�n,

Số c�n lại giống như ở Dục giới.]

Luận:� Tất cả mười t�y mi�n n�i tr�n đều được đoạn trừ bởi kiến Khổ Đế ở Dục giới.

Bảy t�y mi�n được đoạn trừ bởi kiến Tập Đế, bảy t�y mi�n được đoạn trừ bởi kiến Diệt Đế; tức loại trừ hữu th�n kiến, bi�n chấp kiến v� giới cấm thủ.

T�m t�y mi�n được đoạn trừ bởi Kiến đạo Đế; tức loại trừ hữu th�n kiến v� bi�n chấp kiến.

Như vậy c� tất cả ba mươi hai t�y mi�n c� thể được đoạn trừ bởi kiến Tứ Đế, bởi v� chỉ cần kiến Tứ Đế cũng đ� đủ để đoạn trừ ch�ng.

Bốn t�y mi�n được đoạn trừ bởi Tu đạo; đ� l� tham, s�n, si, mạn bởi v� những ai đ� kiến đế đều c� thể đoạn trừ c�c t�y mi�n n�y nhờ sự tu tập Th�nh đạo (mārgābhyāsa).

Như vậy, hữu th�n kiến (t�t-ca-da, satkāya) chỉ thuộc về một loại (nhất bộ, ekaprakāra) v� được đoạn trừ bởi kiến Khổ Đế (kiến khổ sở đoạn); bi�n chấp kiến cũng giống như vậy. T� kiến thuộc về bốn loại v� c� thể được đoạn trừ bởi kiến Khổ Đế, kiến Tập Đế, kiến Diệt Đế v� Kiến đạo Đế; đối với kiến thủ (dṛṣṭiparāmarśa) v� nghi (vicikitsā) cũng vậy. Giới cấm thủ thuộc hai loại v� c� thể được đoạn trừ bởi kiến Khổ Đế v� Kiến đạo Đế. Tham, s�n, mạn, v� minh đều thuộc năm loại v� c� thể được đoạn trừ bởi kiến Tứ Đế v� Tu đạo.

(Hỏi) T�y mi�n thuộc loại kiến khổ đoạn cho đến loại Tu đoạn c� những t�nh chất g�?

(Đ�p) Khi sở duy�n (ālambana) của một t�y mi�n thuộc về loại c� thể đoạn trừ bởi sự nh�n thấy một đế n�o đ� th� người ta n�i rằng t�y mi�n n�y c� thể được đoạn trừ bởi sự nh�n thấy ch�nh loại đế n�y. C�c t�y mi�n kh�c c� thể được đoạn trừ bởi Tu đạo.

Như vậy c� tất cả mười hai kiến (dṛṣṭis), bốn nghi (vicikitsās), năm tham (rāgas), năm s�n (pratighas), năm mạn (mānas), năm v� minh (avidyās); tổng cộng th�nh ba mươi s�u t�y mi�n thuộc Dục giới.

C�c loại t�y mi�n tr�n, ngoại trừ năm loại t�y mi�n s�n, tạo th�nh ba mươi mốt t�y mi�n thuộc Sắc giới cũng như V� sắc giới.

V� thế Bổn luận (J�ānaprasthāna) n�i: S�u loại t�y mi�n n�y được lập th�nh ch�n mươi t�m loại dựa v�o sự kh�c nhau về h�nh tướng (ākāra), bộ loại (prakāra) hoặc c�ch thức đoạn trừ, v� giới (dhātu).

Trong ch�n mươi t�m t�y mi�n n�y, c� t�m mươi t�m loại t�y mi�n thuộc kiến sở đoạn v� ch�ng bị l�m tổn hại bởi nhẫn (kṣānti) v� mười loại thuộc tu sở đoạn bởi v� ch�ng bị l�m tổn hại bởi tr� (j�ānas).

(Hỏi) Sự ph�n chia như tr�n c� nhất định kh�ng?

Tụng đ�p: �

忍所害隨眠　　�� 有頂唯見斷
　�� 餘通見修斷　　�� 智所害唯修.

[T�y mi�n do nhẫn l�m tổn hại

Nếu ở Hữu đảnh th� thuộc Kiến đoạn,

Nếu ở chỗ kh�c thuộc kiến v� Tu đoạn

T�y mi�n do tr� l�m tổn hại chỉ thuộc Tu đoạn.] �

Luận:� Ở đ�y khi n�i �nhẫn� (kṣānti) l� nhằm chỉ cho ph�p tr� nhẫn (dharmaj�ānakṣāntis) v� loại tr� nhẫn (anvayaj�ānakṣāntis).

Trong số c�c t�y mi�n bị nhẫn l�m tổn hại, chỉ c� những t�y mi�n thuộc về Hữu đảnh (bhavāgra) mới được đoạn trừ bởi Kiến đạo v� chỉ c� loại tr� nhẫn mới gi�p đoạn trừ ch�ng. [Chỉ h�ng th�nh giả nhờ nương v�o Th�nh đạo v� lậu mới đoạn trừ c�c t�y mi�n n�y].

C�c t�y mi�n thuộc về t�m địa kh�c (bhūmis) (tức Dục giới, Sắc giới v� ba tầng thiền đầu của V� sắc giới) c� thể được đoạn trừ bởi Kiến đạo hoặc Tu đạo: H�ng th�nh giả đoạn trừ c�c t�y mi�n n�y bằng Kiến đạo chứ kh�ng phải bằng Tu đạo, nhờ v�o ph�p tr� nhẫn hoặc loại tr� nhẫn t�y theo c�c loại t�y mi�n n�y thuộc về Dục giới hay c�c địa cao hơn; dị sinh chỉ đoạn trừ bằng Tu đạo chứ kh�ng phải Kiến đạo bởi v� c�c t�y mi�n n�y c� thể được đoạn trừ nhờ sự tu tập thế tục tr� (lokasaṃvṛtij�āna).

C�c t�y mi�n bị tr� l�m tổn hại đều được đoạn trừ bởi Tu đạo ở tất cả c�c địa cho d� đ� l� th�nh giả hay dị sinh. Nếu th�nh giả th� đoạn trừ nhờ sự tu tập v� lậu tr� (anāsravaj�āna), nếu dị sinh th� nhờ sự tu tập thế tục tr�.

C� luận sư kh�c cho rằng ngoại đạo (bāhyaka) kh�ng thể đoạn trừ c�c loại t�y mi�n thuộc Kiến đoạn; bởi v� kinh Đại ph�n biệt chư nghiệp (Mahākarmavibhāgasūtra) dạy rằng loại t� kiến duy�n Dục giới vẫn c�n hiện h�nh ở ngoại đạo đ� xả ly dục tham, tức d� đoạn trừ loại tham (rāga) duy�n Dục giới vốn l� loại c� thể đoạn trừ bằng Tu đạo. V� kinh Phạm v�ng (Brahmajālasūtra) n�i rằng ngoại đạo ly dục vẫn c�n tất cả c�c loại kiến (dṛṣṭi) duy�n Dục giới: Trong số họ vẫn c� những người tự tạo ra c�c học thuyết về qu� khứ (tiền tế ph�n biệt luận, pūrvāntakalpaka), những người chủ trương tất cả đều thường hằng (śāśvatavādin), c� một phần thường hằng, hoặc tất cả đều kh�ng c� nh�n. [Nếu ở đ�y c� người đưa ra vn rằng c�c loại �kiến� của những người xả ly Dục giới đều hệ thuộc Sắc giới th�] Dục giới, trong trường hợp n�y, kh�ng thể n�o l�m sở duy�n cho c�c phiền n�o (kleśa) hệ thuộc Sắc giới bởi v� những người n�y đều đ� xả ly Dục giới; v� như vậy họ chưa đoạn trừ được c�c loại kiến hệ thuộc Dục giới.

Tỳ-b�-sa đ� giải th�ch vấn đề n�y khi n�i rằng những người �ly dục� bị thối thất [sự ly dục n�y] ngay khi họ khởi kiến; cũng giống như trường hợp Đề-b�-đạt-đa (Devadatta) bị thối thất thần th�ng (ṛddhi).

(Hỏi) Trước đ�y c� n�i kiến được chia l�m năm loại dựa v�o c�c h�nh tướng (ākāra) của ch�ng; như vậy năm loại kiến n�y l� g�?

Tụng đ�p:

我我所斷常　　�� 撥無劣謂勝
　�� 非因道妄謂　　�� 是五見自體.

[Loại kiến về ng� v� ng� sở,

Về đoạn v� thường,

Về sự phủ nhận, về sự lấy thấp l�m cao,

Về sự nhận lầm nguy�n nh�n v� Th�nh đạo.

Đ� ch�nh l� năm loại kiến.] �

Luận: (1) Chấp ng� v� ng� sở (ātmātmayagrāha) ch�nh l� hữu th�n kiến (satkāyadṛṣṭi). N�i �hữu� (sat, t�t) l� v� đang hủy hoại; n�i �th�n� (kāya, ca-da) l� v� t�ch tụ; như vậy �hữu th�n� c� nghĩa l� �sự t�ch tụ của c�c vật đang hủy hoại�, tức l� ngũ thủ uẩn (upādānaskandhas).

Trong nh�m từ �hữu th�n� được d�ng ở đ�y, khi n�i �hữu� l� nhằm loại bỏ � tưởng về sự thường hằng v� �th�n� l� nhằm loại bỏ � tưởng về sự thuần nhất (piṇḍagrāha). Sở dĩ cho rằng c�c uẩn ch�nh l� ng� l� v� trước đ� đ� c� � tưởng về sự thường hằng v� thuần nhất.

Hữu th�n kiến c� nghĩa l� kiến chấp về hữu th�n.

Thật ra, tất cả c�c loại kiến c� sở duy�n thuộc về hữu lậu (sāsravālambana) như bi�n chấp kiến (antagrāhadṛṣṭi), v.v., đều l� c�c loại kiến về hữu th�n, tức l� về ngũ uẩn. Tuy nhi�n, v� tất cả đều l� tất cả c�c loại kiến về hữu th�n cho n�n ch�ng kh�ng phải l� loại �kiến về ng� v� ng� sở�. (Vibhāṣā, 49, 11)

Theo gi�o huấn của Thế t�n, ch�nh sự chấp ng� v� ng� sở đ� được gọi l� hữu th�n kiến: �N�y c�c B�-s�, tất cả Sa-m�n hoặc B�-la-m�n n�o ở thế gian n�y đ� tin v�o ng� th� những g� m� họ xem như l� ng� chỉ l� năm thủ uẩn.� (Saṃyukta, 21, 17; Madhyama, 58, 1; Vibhāṣā, 8, 7).

(2) Đối với những g� đ� chấp l�m ng�, nếu cho rằng ch�ng l� thường hằng hoặc đoạn diệt đều l� loại bi�n chấp kiến; bởi v� đ� ch�nh l� sự tin tưởng sai lầm c�c luận thuyết cực đoan (anta) về thường hoặc về đoạn.

(3) Đối với những g� đang thực sự tồn tại, đối với sự thật về khổ, v.v., đều b�c bỏ (apavāda) m� cho rằng �kh�ng c� (nāsti) th� đ� l� t� kiến (mithyādṛṣṭ). Tất cả c�c kiến giải sai lầm đều l� t� kiến; tuy nhi�n chỉ c� những sự b�c bỏ như tr�n mới được gọi l� t� kiến bởi v� đ� l� loại kiến giải sai lầm nhất (dĩ qu� thậm cố), cũng giống như khi n�i h�i l� để chỉ cho một m�i qu� h�i. Chỉ t� kiến mới c� t�nh chất b�c bỏ (apavāda) trong khi những loại kiến chấp kh�c lại c� t�nh chất khẳng định, c� sự chấp trước sai lạc (samāropikā).

(4) Đối với những g� bất thiện, thấp k�m, cần phải đoạn trừ (hīna) lại cho l� thiện, cao cả (ucca) th� đ� l� kiến thủ (dṛṣṭiparāmarśa). Ở đ�y khi n�i �cần phải đoạn trừ� (hīna) l� chỉ c�c ph�p g�? - Đ� l� c�c ph�p hữu lậu (sāsrava) bởi v� ch�ng đều được th�nh giả đoạn trừ (prahīna). Loại kiến bao gồm sự chấp thủ n�y chỉ được gọi l� �thủ� (parāmarśa).

Lẽ ra n�n n�i l� �kiến đẳng thủ� (dṛṣṭiādiparāmarśa) nhưng đ� lược bỏ chữ �đẳng� cho n�n chỉ gọi l� kiến thủ.

(5) Đối với những g� kh�ng phải l� nh�n, kh�ng phải l� Th�nh đạo lại cho rằng đ� l� nh�n, l� Th�nh đạo th� đ� l� giới cấm thủ (śīlavrataparāmarśa): Như cho rằng nguy�n nh�n của thế giới l� Đại tự tại (Maheśvara), Sinh chủ (Prajāpati), hoặc tất cả c�c thực thể kh�c vốn kh�ng phải l� nguy�n nh�n của thế giới; như cho rằng nguy�n nh�n được sinh v�o c�c c�i trời l� c�c nghi lễ c�ng tế, đi trong lửa, đi dưới nước, v.v., vốn l� những việc l�m kh�ng thể dẫn đến sự t�i sinh ở c�i trời; như cho rằng con đường dẫn đến giải tho�t chỉ c� c�c giới luật v� c�c sự tu tập khổ hạnh (śīlavratamātraka) trong khi kh�ng phải chỉ c� c�c giới luật v� c�c sự tu tập n�y mới l� con đường dẫn đến giải tho�t; như cho rằng c�c loại tr� (j�āna) của Số luận (Sāṃkhyas) v� Yoga cũng l� con đường giải tho�t trong khi thật ra kh�ng phải như vậy; v.v..

Tr�n đ�y l� năm loại kiến.

(Hỏi) Nếu loại kiến đối với c�c ph�p kh�ng phải l� nh�n của thế giới lại nhận lầm đ� l� nh�n v� v� thế được gọi l� giới cấm thủ th� tại sao loại kiến n�y kh�ng được đoạn trừ bởi kiến Tập Đế (samudayasatya) bởi v� n� vốn l� sự nhận thức sai lạc (vipratipannatva) về nh�n?

Tụng đ�p: �

於大自在等　　�� 非因妄執因
　�� 從常我倒生　　�� 故唯見苦斷.

[Đối với đại tự tại, v.v., kh�ng phải l� nh�n nhưng lại chấp l�m nh�n

L� v� đ� xem đ� l� thường, ng�,

V� thế chỉ do kiến khổ đoạn.] �

Luận:� Nếu xem Đại tự tại (Īśvara) hoặc Sinh chủ (prajāpati) l� nh�n của thế giới tức phải xem họ l� những ch�ng sinh thường hằng, độc nhất, c� ng� thể (ātman), c� tạo t�c (kartar). Loại kiến chấp v�o sự thường hằng v� v�o ng� thể của Đại tự tại hoặc Sinh chủ vốn được đoạn trừ chỉ bởi kiến Khổ Đế; v� thế khi loại n�y bị đoạn trừ th� kiến chấp Đại tự tại hoặc Sinh chủ l�m nh�n của thế giới cũng sẽ được đoạn trừ.

(Hỏi) Loại kiến chấp cho rằng nếu tự vẩn bằng c�ch thi�u đốt hoặc nhảy xuống nước sẽ t�i sinh v�o c�i thi�n, v� loại kiến chấp cho rằng thọ tr� c�c giới cấm tu tập c�c ph�p khổ hạnh sẽ dẫn đến sự thanh tịnh (śuddhi) đều kh�ng li�n quan đến c�c loại t� kiến về thường v� ng�; tại sao lại n�i rằng c�c kiến chấp n�y được đoạn trừ bởi kiến Khổ Đế? Đ�ng ra ch�ng phải do kiến Tập Đế đoạn trừ.

Bổn luận (J�ānaprasthāna, 20, 11) n�i: �C� ngoại đạo khởi loại kiến chấp cho rằng nếu một người (puruṣapudgala) thọ tr� c�c giới của tr�u (gośāila), của d� th� (mṛga), của ch� th� sẽ đắc được sự thanh tịnh, sự giải tho�t, sự xuất ly (niḥsaraṇa); sẽ ho�n to�n vượt qua khổ v� lạc [của tam giới]; sẽ đến được nơi kh�ng c�n khổ lạc. Tất cả c�c loại kiến chấp cho l� nh�n c�c ph�p kh�ng phải l� nh�n đều thuộc về giới cấm thủ v� giới cấm thủ th� lu�n lu�n được đoạn trừ bởi kiến Khổ Đế.� V� thế Tỳ-b�-sa mới n�i rằng cả hai loại kiến chấp tr�n đều được kiến Khổ Đế đoạn trừ bởi ch�ng đều c� sự m� mờ (vipratipannatva) đối với khổ.

(Hỏi) Lập luận n�y đ� đi qu� xa (atiprasanga)! Tất cả c�c phiền n�o () c� sở duy�n l� ph�p hữu lậu đều c� sự m� mờ đối với khổ [bởi v� tất cả ph�p hữu lậu đều l� khổ]. Hơn nữa, loại giới cấm thủ n�o sẽ được Kiến đạo Đế đoạn trừ? Nếu Tỳ-b�-sa n�i rằng đ� l� loại duy�n với một ph�p thuộc Kiến đạo đoạn, tức l� duy�n với một trong t�m t�y mi�n (anuśayas), trong đ� t�y mi�n đầu ti�n ch�nh l� t� kiến, th� lẽ ra giới cấm thủ cũng phải c� sự m� mờ đối với khổ. Vả lại l�m thế n�o c� thể n�i rằng giới cấm thủ duy�n c�c ph�p thuộc Kiến đạo đoạn; bởi v� (1) đối với một người (pudgala) c� t� kiến (mythyādṛṣṭi) hoặc nghi (vicikitsā) c� nghĩa l� �kh�ng c� Th�nh đạo� th� thử hỏi l�m thế n�o để người đắc được thanh tịnh nhờ v�o t� kiến hoặc nghi n�y? (2) Nếu người n�y nhờ đi theo (parāmṛśya, gṛhītvā) con đường giải tho�t do Số luận, v.v. lập ra v� n�i rằng: �Đ�y mới l� Th�nh đạo; phật đạo kh�ng phải l� Th�nh đạo� th� ch�nh kẻ ngoại đạo n�y đ� tưởng tượng rằng m�nh đ� đắc được sự thanh tịnh nhờ v�o �Th�nh đạo� của Số luận chứ kh�ng phải nhờ v�o loại t� kiến duy�n với Th�nh đạo. Hơn nữa, khi một người nghĩ rằng m�nh đ� đắc được thanh tịnh nhờ v�o loại t� kiến được đoạn trừ bởi kiến Tập Đế hoặc kiến Diệt Đế th� tại sao giới cấm thủ của người n�y lại kh�ng thể được đoạn trừ bởi ch�nh hai loại kiến n�y?

Như vậy vấn đề n�y cần phải được t�m hiểu th�m.

(Hỏi) Ở tr�n c� n�i đến hai loại đảo kiến (viparyaya, viparyāsa) về thường v� ng�; như vậy c� phải chỉ c� hai loại n�y m� th�i?

(Đ�p) C� đến bốn loại: (1) Chấp v� thường (anitya) l� thường (nitya), (2) chấp khổ (duḥkha) l� lạc (sukha), (3) chấp bất tịnh (aśuci, aśubha) l� tịnh (śuci), (4) chấp v� ng� (anātman) l� ng� (ātman).

(Hỏi) Thể t�nh của bốn loại n�y l� g�?

Tụng đ�p: �

四顛倒自體　　�� 謂從於三見
　�� 唯倒推增故　　�� 想心隨見力.

[Tự thể của bốn đảo kiến

Xuất ph�t từ ba đảo kiến

Do sai lầm, suy đạc, quả quyết;

Tưởng v� t�m l� do lực của kiến.] �

Luận:� Tự thể của bốn đảo kiến xuất ph�t từ ba loại kiến. Đảo kiến thứ nhất l� phần chấp thường của bi�n kiến, đảo kiến thứ hai v� thứ ba l� hai phần chấp lạc v� tịnh của kiến thủ, đảo kiến thứ tư l� phần chấp ng� của hữu th�n kiến.

C� luận sư cho rằng to�n bộ hữu th�n kiến tạo th�nh đảo kiến về ng� (ātmaviparyāsa) chứ kh�ng phải chỉ c� ng� kiến (ātmadṛṣṭi), tức bao h�m cả ng� sở kiến (ātmīyadṛṣṭi).

Tỳ-b�-sa n�i: �L�m sao ng� kiến c� thể tạo th�nh một phần của đảo kiến về ng�? Bởi v� kinh Tứ đảo (Viparyāsas) kh�ng n�i đến điều n�y. [Kinh chỉ n�i: �Đối với v� ng� lại cho l� ng� th� đ� l� đảo kiến�] V� kinh c�n n�i: �Người n�o cho rằng ng� c� lực tự tại đối với ngũ thủ uẩn (upādānaskandhas) tức c� ng� sở kiến�. [V� thế ng� sở kiến kh�c với ng� kiến vốn l� nơi xuất ph�t của n�.]

Tuy nhi�n, ch�ng t�i nghĩ rằng ng� kiến c� hai nh�nh (dvimukhī) l� kiến chấp về ng� v� kiến chấp về những g� thuộc ng� (aḥmkāra, manakāra). Nếu kiến chấp về những g� thuộc ng� kh�c với kiến chấp về ng� th� c�c kiến chấp trong c�c trường hợp kh�c như kiến chấp �do ng� (māya), kiến chấp �đối với ng� sẽ tạo th�nh nhiều loại chấp ng� kh�c nhau. V� thế to�n bộ hữu th�n kiến đều được bao h�m trong loại đảo kiến về ng�.

C�c phiền n�o (kleśa) kh�c kh�ng phải l� đảo kiến bởi v� ch�ng kh�ng đủ ba t�nh chất: (1) Ho�n to�n sai lầm (nhất hướng đảo), (2) sự suy đạc (saṃtīraka) v� (3) sự quả quyết (vọng tăng �ch). Kiến chấp về đoạn diệt (ucchedadṛṣṭi), tức l� một phần của bi�n chấp kiến (antagrāhadṛṣṭi) v� t� kiến (mithyādṛṣṭi) kh�ng c� t�nh chất quả quyết, tức kh�ng c� sự quy kết sai lầm (samāropa), bởi v� cả hai đều hướng đến sự kh�ng tồn tại của một hiện hữu n�o đ� (abhāvamukhapravṛtta, v� m�n chuyển).

Giới cấm thủ c� sự quả quyết rằng giới luật v� c�c sự tu tập khổ hạnh c� thể dẫn đến sự thanh tịnh; điều n�y cũng c� nghĩa rằng giới cấm thủ kh�ng phải ho�n to�n l� đảo kiến bởi v� giới luật v� c�c sự tu tập khổ hạnh c� g�p phần v�o sự thanh tịnh.

C�c loại phiền n�o kh�c kh�ng c� sự suy đạc v� v� thế kh�ng phải l� đảo kiến.

(Hỏi) Nhưng Thế t�n c� n�i: �Đối với v� thường lại cho l� thường th� đ� ch�nh l� tưởng đảo (saṃjnāviparyāsa), t�m đảo (cittaviparyāsa) v� kiến đảo (dṛṣṭviparyāsa)�, đối với khổ, bất tịnh, v� ng� cũng vậy (Mahāsaṃgītidharmaviparyāsa; Anguttara, ii. 52; Vibhanga, 376; Visuddhimagga, 683); trong khi cả tưởng v� t�m đều kh�ng c� sự suy đạc. Như vậy định nghĩa về đảo kiến được tr�nh b�y ở tr�n kh�ng ch�nh x�c.

(Đ�p) Thật ra chỉ c� kiến (dṛṣṭi) l� thuộc về đi�n đảo; nhưng v� tưởng v� t�m c� tương ưng với kiến v� c� c�ng h�nh tướng của kiến cho n�n ch�ng cũng được gọi l� đảo.

(Hỏi) Nếu vậy tại sao thọ v� c�c t�m sở tương ưng với kiến kh�ng được gọi l� đảo?

(Đ�p) Bởi v� người đời thường n�i về sự đi�n đảo của tưởng, của t�m chứ kh�ng hề n�i đến sự đi�n đảo của thọ.

H�ng Dự lưu (Srotāpanna) đoạn trừ tất cả c�c đảo kiến (J�ānaprasthāna, 8, 4); bởi v� sự nh�n thấy (darśana) Tứ Đế (kiến đế) vốn c� khả năng đoạn trừ c�c loại kiến chấp (dṛṣṭi), cũng c� thể đoạn trừ lu�n c�c tưởng v� t�m tương ưng với kiến.

C� bộ ph�i kh�c (Vibhajyavādins) cho rằng loại đảo kiến nhận lầm v� thường l� thường tạo th�nh ba loại đi�n đảo l� tưởng đảo, t�m đảo v� kiến đảo; đối với c�c loại nhận lầm v� ng� l� ng�, v.v., cũng vậy. V� thế c� tất cả mười hai loại đi�n đảo xuất ph�t từ bốn đảo kiến n�y.

Trong số mười hai loại tr�n, c� t�m đảo kiến thuộc về Kiến đoạn v� c� bốn đảo kiến, tức c�c tưởng v� t�m tương ưng với lạc (sukha), tịnh (śuci), thuộc về cả Kiến đoạn v� Tu đoạn.

Thật vậy, h�ng th�nh giả (Āryas) vốn được xem như đ� được đoạn trừ tất cả c�c t�y mi�n (anuśayas) thuộc Kiến đoạn chắc chắn c� th�nh tựu c�c loại tưởng thuộc về lạc v� tịnh; bởi v� khi họ chưa xả ly tham dục (avītarāga) th� sự chấp trước dục lạc vẫn c�n sinh khởi ở họ.

C�c luận sư Tỳ-b�-sa kh�ng thừa nhận lập luận n�y. Nếu chỉ v� th�nh giả vẫn c�n loại tưởng lạc tịnh m� kết luận rằng họ vẫn c�n đi�n đảo đối với lạc tịnh th� lẽ ra phải thừa nhận rằng họ vẫn c�n đi�n đảo đối với ng� (ātmaviparyāsa), tức l� một trong t�m loại đi�n đảo m� lẽ ra họ kh�ng thể c�, bởi v� chắc chắn họ vẫn c�n c�c loại tưởng v� t�m thuộc về hữu t�nh (sattva): Sự chấp trước đối với dục tham (kāmarāga) c� li�n quan đến phụ nữ hoặc đến tự ng� ch�nh l� những biểu hiện của loại tưởng v� t�m thuộc về hữu t�nh.

Hơn nữa, khế kinh c�n n�i: �Th�nh giả đa văn thấy v� biết như thật: Đ�y l� sự thật về khổ, v.v.. Khi đ� c�c loại tưởng, t�m v� kiến đi�n đảo như chấp v� thường l� thường, v.v., đều bị đoạn trừ ở c�c vị n�y�; v.v.. Như vậy chỉ c� c�c loại tưởng v� t�m do kiến sinh khởi v� c� tương ưng với kiến (dṛṣṭisamuttha, dṛṣṭisaṃprayukta) mới được gọi l� đi�n đảo chứ kh�ng phải c�c loại kh�c, tức c�c tưởng v� t�m thuộc về Tu đoạn.

Thật ra, th�nh giả do bị tạm thời m� hoặc l�c mới nh�n thấy sự vật cho n�n mới sinh khởi chấp trước dục tham (kāmarāga); cũng giống như trường hợp vừa mới nh�n thấy v�ng lửa hoặc bức họa về Dược-xoa (Yakṣa).

Tuy nhi�n, t�n giả Kh�nh hỷ (Ānanda) c� n�i với t�n giả Biện tự tại (Vāgīśa): �Do sự đi�n đảo của tưởng m� t�m của �ng bị thi�u ch�y.� Nếu thừa nhận lập luận tr�n của Tỳ-b�-sa th� l�m sao c� thể giải th�ch lời n�i n�y?

V� thế bậc hữu học kh�ng ho�n to�n đoạn trừ t�m loại đi�n đảo về tưởng v� t�m. Thật ra, c�c loại đảo kiến n�y chỉ được đoạn trừ bởi sự thấy biết đ�ng c�c đế (như thực kiến tri th�nh đế, yathābhūtaparij�ānāt) chứ kh�ng do bất cứ điều g� kh�c v� thế kinh văn được Tỳ-b�-sa tr�ch dẫn ở tr�n chỉ nhằm chỉ cho c�ch thức (phương tiện, upāya) đoạn trừ c�c loại đảo kiến n�y; v� kh�ng tr�i với đoạn kinh n�i về Biện tự tại.

(Hỏi) T�y mi�n v� kiến (dṛṣṭi) c� nhiều loại kh�c nhau; c�c t�y mi�n kh�c c� như vậy kh�ng?

(Đ�p) T�y mi�n về mạn (māna) cũng như vậy.� �

慢七九從三　　�� 皆通見脩斷
　�� 聖如殺纏等　　�� 有脩斷不行.

[C� bảy mạn; ch�n loại mạn được tạo th�nh từ ba mạn;

Tất cả đều được đoạn trừ bởi Kiến đạo v� Tu đạo.

Ở th�nh giả, c�c t�y mi�n như s�t triền, v.v.

Tuy thuộc Tu đoạn nhưng kh�ng hiện h�nh.] �

Luận:� C� tất cả bảy loại mạn: Mạn (māna), qu� mạn (adhimāna), mạn qu� mạn (mānatimāna), ng� mạn (asmimāna), tăng thượng mạn (abhimāna), ty mạn (ūnamāna), t� mạn (mithyāmāna).

Sự ngạo mạn của t�m được gọi chung l� mạn. V� vận h�nh (pravṛtti, prakāra) kh�c nhau n�n mạn được chia l�m bảy loại: (1) Mạn, l� sinh t�m cao ngạo khi nghĩ rằng �m�nh cao cả hơn� (viśiṣta) hoặc m�nh ngang h�ng (sama) so với người thấp k�m hơn (hīna), hoặc bằng m�nh; (2) qu� mạn, l� khi nghĩ rằng �m�nh cao cả hơn� hoặc �m�nh ngang h�ng� so với người bằng m�nh hoặc cao hơn m�nh; (3) mạn qu� mạn, l� khi nghĩ rằng �m�nh cao cả hơn� so với người cao hơn m�nh; (4) ng� mạn, l� sinh t�m cao ngạo khi chấp trước ngũ thủ uẩn l� ng� v� ng� sở; (5) tăng thượng mạn, l� khi chưa chứng đắc c�c ph�p th� thắng (viśeṣa), tức c�c ph�p v� lậu hoặc hữu lậu nương v�o thiền định (samādhisaṃniśrita) nhưng lại nghĩ rằng m�nh đ� chứng đắc; (6) ty mạn, l� khi nghĩ rằng �m�nh chỉ hơi thấp k�m� so với người thực sự cao hơn m�nh nhiều; (7) t� mạn l� khi cho rằng m�nh c� đủ c�c phẩm t�nh (guṇa) m� m�nh thực sự kh�ng c�.

Bổn luận (J�ānaprasthāna, 20, 6) ph�n t�ch mạn th�nh ch�n loại: (1) Ng� thắng mạn, (2) ng� đẳng mạn, (3) ng� liệt mạn, (4) hữu thắng ng� mạn, (5) hữu đẳng ng� mạn, (6) hữu liệt ng� mạn, (7) v� thắng ng� mạn, (8) v� đẳng ng� mạn, (9) v� liệt ng� mạn.

Ch�n loại n�y ph�t xuất từ ba trong số bảy loại ở tr�n; đ� l� mạn, qu� mạn v� ty mạn.

Ba loại mạn đầu ti�n (ng� thắng mạn, ng� đẳng mạn, ng� liệt mạn) ch�nh l� c�c loại dựa v�o ng� kiến. Trước ti�n v� nghĩ đến �ng� cho n�n tiếp đ� mới lần lượt nảy sinh qu� mạn, mạn v� ty mạn; trong đ� c� trường hợp được gọi l� mạn v� n�i rằng �ta cao cả hơn�, c� trường hợp được gọi l� qu� mạn v� dựa v�o kiến (dṛṣṭi), v.v..

Ba loại mạn tiếp theo, theo thứ tự của ch�ng, ch�nh l� ty mạn, mạn v� qu� mạn.

Ba loại cuối c�ng, theo thứ tự của ch�ng, ch�nh l� mạn, qu� mạn v� ty mạn.

(Hỏi) Đối với người cao hơn m�nh nhiều nhưng lại nghĩ rằng �m�nh chỉ hơi thấp k�m� th� đ� l� ty mạn bởi v� t�m cao ngạo đ� nảy sinh; nhưng trong trường hợp nghĩ rằng �kh�ng c� người n�o thấp k�m hơn m�nh� (v� liệt ng� mạn) th� l�m sao c� thể gọi đ� l� cao ngạo (cao xứ, unnatisthāna)?

(Đ�p) Vẫn c� thể gọi l� cao ngạo bởi v� khi so với một nh�m người n�o đ� cao cả hơn m�nh m� vẫn nghĩ rằng m�nh cao cả hơn mặc d� tự biết r� rằng m�nh thực sự thấp k�m hơn.

Tr�n đ�y đ� tr�nh b�y giải th�ch của Ph�t tr� luận (J�ānaprasthāna); tuy nhi�n theo Phẩm loại T�c luận (Prakaranapāda), loại mạn thứ nhất �ng� thắng mạn� xuất ph�t từ ba trong số bảy mạn l� mạn, qu� mạn v� mạn qu� mạn bởi v� đ� nghĩ rằng m�nh cao hơn so với người thấp hơn, m�nh cao hơn so với người ngang bằng, v� m�nh cao hơn so với người cao nhất (qu�n liệt đẳng thắng cảnh biệt).

(Hỏi) Bảy loại mạn n�y được đoạn trừ như thế n�o?

(Đ�p) Tất cả c�c loại, kể cả ng� mạn (asmimāna), đều được đoạn trừ bởi Kiến đạo v� Tu đạo.

(Hỏi) C�c loại t�y mi�n thuộc Tu đoạn chưa được đoạn trừ ở h�ng th�nh giả c� thể tiếp tục hiện h�nh (samudācaranti) kh�ng?

(Đ�p) Điều n�y kh�ng nhất định. C� loại t�y mi�n thuộc Tu đoạn nhưng nhất định kh�ng hiện h�nh ở th�nh giả như trường hợp triền phược (paryavasthāna) thuộc về s�t sinh (s�t sinh triền); tuy loại triền phược n�y thuộc về Tu đoạn nhưng kh�ng thể hiện h�nh ở c�c th�nh giả.

Ở đ�y n�i �s�t sinh triền� l� để chỉ cho loại phiền n�o (kleśa) khiến người ta cố � phạm tội giết hại; n�i �đẳng� l� để chỉ cho c�c trường hợp kh�c như trộm cắp, t� d�m, vọng ngữ, v� hữu �i, một phần hữu �i.

V� hữu �i (vibhavatṛṣṇā) cũng thuộc loại được đoạn trừ bởi Tu đạo. Ở đ�y n�i �v� hữu� l� để chỉ cho t�nh chất v� thường của tam giới (traidhātukī anityatā); v� hữu �i l� sự tham cầu (prārthana) đối với t�nh chất v� thường n�y.

Một phần hữu �i (bhavatṛṣṇā) l� chỉ cho sự mong muốn được l�m Long vương Airāvaṇa (Yết-la-phiệt-n�), v.v..

(Hỏi) tr�n đ�y đ� n�i về c�c loại mạn, v.v.; trong đ� c� loại thuộc về Tu đoạn v� chưa được đoạn trừ nhưng tại sao ch�ng kh�ng thể hiện h�nh ở th�nh giả?

Tụng đ�p:

慢類等我慢　　�� 惡作中不善
　�� 聖者而不起　　�� 見疑所增故.

[Mạn loại, v.v., ng� mạn,

V� ố t�c bất thiện,

Đều kh�ng khởi ở th�nh giả,

V� được tăng trưởng bởi kiến, nghi.] �

Luận:� C�c loại mạn (mānavidhā), v.v., kh�ng thể sinh khởi, kh�ng thể hiện h�nh ở th�nh giả; ngay cả ng� mạn cũng vậy. Ở đ�y khi n�i �đẳng� l� để chỉ cho c�c t�y mi�n kh�c như s�t sinh triền, v� hữu �i, một phần hữu �i.

(Hỏi) Tại sao như vậy?

(Đ�p) Bởi v� tất cả t�y mi�n đều được kiến (dṛṣṭi) nu�i dưỡng; v� khi sự nu�i dưỡng ch�ng đ� bị ph� vỡ th� ch�ng cũng kh�ng c�n năng lực sinh khởi [hoặc th�nh giả kh�ng thể khởi ch�ng trở lại].

C�c loại mạn (māna) v� ng� mạn (asmitā) được nu�i dưỡng bởi hữu th�n kiến (satkāyadṛṣṭi); c�c triền phược của sự giết hại, v.v., được nu�i dưỡng bởi t� kiến; v� hữu �i được nu�i dưỡng bởi đoạn kiến (ucchedadṛṣṭi), một phần hữu �i được nu�i dưỡng bởi thường kiến (śāsvatadṛṣṭi).

Về ố t�c bất thiện, mặc d� thuộc về Tu đoạn nhưng vẫn kh�ng thể hiện h�nh ở th�nh giả bởi v� ch�ng được nu�i dưỡng bởi nghi (vicikitsā).

(Hỏi) Trong ch�n mươi t�m t�y mi�n, t�y mi�n n�o thuộc về biến h�nh (sarvaga, sarvatraga), t�y mi�n n�o kh�ng phải l� biến h�nh?

Tụng đ�p:

見苦集所斷　　�� 諸見疑相應
　�� 及不共無明　　�� 遍行自界地
　�� 於中除二見　　�� 餘九能上緣
　�� 除得餘隨行　　�� 亦是遍行攝.

[Kiến nghi thuộc kiến khổ tập đoạn,

V� minh tương ưng với ch�ng,

V� v� minh bất cọng,

Duy�n tất cả c�c ph�p thuộc tự giới;

Trong số n�y, trừ hai kiến,

Ch�n t�y mi�n c�n lại đều duy�n thượng địa.

Trừ đắc ra, c�c ph�p c�ng khởi với t�y mi�n

Đều thuộc về biến h�nh.]

Luận:� gồm mười một t�y mi�n: Năm loại kiến thuộc kiến sở đoạn; t� kiến v� kiến thủ thuộc kiến tập đoạn; hai loại nghi v� hai loại v� minh thuộc kiến khổ đoạn v� kiến tập đoạn. Mười một loại t�y mi�n n�y được gọi l� biến h�nh v� ch�ng duy�n to�n bộ giới địa của ch�ng.

(Hỏi) Ở đ�y khi n�i biến duy�n l� h�m � duy�n lần lượt tất cả c�c ph�p thuộc tự giới hay duy�n tất cả trong c�ng một l�c? Nếu duy�n lần lượt th� c�c t�y mi�n kh�c lẽ ra cũng thuộc về biến h�nh; nếu duy�n tất cả trong c�ng một l�c th� điều n�y kh�ng thể chấp nhận được bởi v� kh�ng c� người n�o lại xem to�n bộ thế giới n�y l� phương tiện đạt đến thanh tịnh m� chỉ c� một v�i sự tu tập n�o đ� mới l� đối tượng của giới cấm thủ; đồng thời cũng kh�ng c� ai lại xem to�n bộ c�c ph�p thuộc giới địa n�y l� nguy�n nh�n của thế giới.

(Trả lời của Tỳ-b�-sa) Kh�ng phải c�c ph�p biến h�nh đều duy�n to�n bộ tự giới trong c�ng một l�c m� thật ra ch�ng chỉ duy�n tự giới theo năm loại kh�c nhau (ngũ bộ); ở đ�y khi n�i �to�n bộ� l� c� � chỉ cho tất cả năm loại n�y (prakārasarvatā).

(Hỏi) Nếu hiểu biến h�nh theo nghĩa như tr�n th� �i (tṛṣṇā) v� mạn cũng thuộc về biến h�nh. Nếu đ� c� ng� kiến (ātmadṛṣṭi) đối với ngũ thủ uẩn th� cũng sẽ c� ng� �i (ātmatṛṣṇā) ) đối với ngũ thủ uẩn; đ� c� thắng kiến (agradṛṣṭi hoặc tkiến thủ, dṛṣṭiparāmarśa), tịnh kiến (śuddhidṛṣṭi, hoặc giới cấm thủ, śīlavrataparāmarśa) đối với một sự vật n�o đ� th� cũng sẽ c� sự hy cầu (prārthanā) đối với sự vật n�y. V� trong tất cả c�c trường hợp tr�n cũng sẽ phải c� mạn.

(Tỳ-b�-sa) Nếu n�i như vậy th� �i v� mạn sẽ được đoạn trừ như thế n�o? Trong trường hợp của hữu th�n kiến, v.v., th� sở duy�n của ch�ng được đoạn trừ bởi Kiến đạo v� Tu đạo; v� như vậy, c� phải �i v� mạn cũng được đoạn trừ bởi kiến hoặc Tu đạo?

(Luận chủ) Nếu tạp duy�n (vyāmiśra) th� �i v� mạn được đoạn trừ bởi Tu đạo. Hoặc cũng c� thể được đoạn trừ bởi Kiến đạo v� c� lực của kiến dẫn khởi (dṛṣṭibalādhānavartitva).

(Tỳ-b�-sa) �i v� mạn l� c�c phiền n�o mang t�nh chất ri�ng biệt (biệt tướng, svalakṣṇa) chứ kh�ng phải t�nh chất chung (cộng tướng, sāmānya); v� thế ch�ng kh�ng phải l� biến h�nh. [�i v� mạn c� thể sinh khởi đối với một sở duy�n đ� c� ng� kiến nhưng kh�ng thể khởi đối với to�n bộ sở duy�n n�y trong c�ng một l�c (v� đốn duy�n lực)].

Tr�n đ�y l� mười một t�y mi�n biến h�nh [c� khả năng duy�n tất cả c�c loại (ngũ bộ)] ở giới địa ri�ng của ch�ng, tức l� những t�y mi�n đang hiện h�nh ở một người đang thuộc về một giới địa n�o đ� (sabhāgadhātusarvatraga).

Trừ th�n kiến v� bi�n chấp kiến ra ch�n t�y mi�n c�n lại cũng c� t�nh chất biến h�nh ở một giới địa kh�c (visabhaga); c�c t�y mi�n n�y c� khi chỉ duy�n một nhưng c� khi lại duy�n đến hai giới địa kh�c như Bổn luận (Prakaraṇapāda, 5, 10) n�i: �C� c�c t�y mi�n thuộc về Dục giới (tức c�c t�y mi�n sinh khởi ở ch�ng sinh thuộc về Dục giới) c� thể duy�n c�c ph�p thuộc Sắc giới, c�c ph�p thuộc V� sắc giới, c�c ph�p thuộc Sắc giới v� V� sắc giới. [C� c�c t�y mi�n thuộc Sắc giới c� thể duy�n c�c ph�p thuộc V� sắc giới]�.

(Hỏi) Khi ch�ng sinh ở Dục giới đối với Đại phạm đ� khởi tưởng rằng Đại phạm cũng l� một ch�ng sinh (hữu t�nh kiến, sattvadṛṣṭi), Đại phạm l� thường hằng (thường kiến, nityadṛṣṭi) th� những ch�ng sinh n�y đ� c� th�n kiến v� bi�n chấp kiến đối với một sự vật thuộc về một giới địa kh�c cao hơn. Như vậy thật sai lầm khi loại trừ hai loại kiến n�y ra khỏi số c�c t�y mi�n biến h�nh thuộc về một giới địa kh�c.

(Đ�p) Thật ra, v� kh�ng khởi tưởng về ng� v� ng� sở đối với Đại phạm cho n�n lo�i hữu t�nh kiến được n�i đến ở tr�n kh�ng phải l� th�n kiến. V� đ� l� bi�n chấp kiến th� phải c� th�n kiến mới c� thể sinh khởi v� thế loại thường kiến được n�i đến ở tr�n cũng kh�ng phải l� bi�n chấp kiến. (Vibhāṣā, 18, 18).

(Hỏi) Nếu vậy loại kiến n�o mới được gọi l� hữu t�nh kiến v� thường kiến đối với Đại phạm?

C�c luận sư Đối ph�p (Ābhidhārmikas) n�i: �Trong trường hợp n�y kh�ng c� kiến (dṛṣṭi) m� chỉ c� t� tr� (mithyāj�āna).

(Hỏi) Tại sao những loại kiến chấp kh�c đối với Đại phạm đều được xem l� kiến nhưng hữu t�nh kiến v� thường kiến th� lại kh�ng?

(Đ�p) Bởi v� đ� căn cứ v�o bổn t�ng để quyết định. (Vibhāṣā, 18, 18)

(Hỏi) C� phải chỉ c� c�c t�y mi�n mới c� t�nh chất biến h�nh?

(Đ�p) Trừ c�c ph�p đắc (prāptis) ra c�c ph�p t�y h�nh với c�c t�y mi�n biến h�nh cũng được gọi l� biến h�nh. C�c ph�p t�y h�nh như thọ (vedanā), v.v., đều thuộc về biến h�nh nhưng c�c ph�p đắc th� kh�ng bởi v� đắc (prāpti) v� sở đắc (prāpya) kh�ng c� quả chung.

V� thế c�u hỏi được đặt ra ở đ�y l� c�c t�y mi�n biến h�nh c� phải đều l� nh�n biến h�nh kh�ng? V� c�u trả lời l� n�n giải th�ch vấn đề n�y qua bốn trường hợp: (1) C�c t�y mi�n biến h�nh thuộc về vị lai kh�ng phải l� nh�n biến h�nh; (2) c�c ph�p t�y h�nh với c�c t�y mi�n biến h�nh (bỉ c�u hữu ph�p) thuộc qu� khứ v� hiện tại đều l� nh�n biến h�nh nhưng c�c t�y mi�n biến h�nh n�y kh�ng phải l� nh�n biến h�nh; (3) c�c t�y mi�n biến h�nh thuộc qu� khứ v� hiện tại l� nh�n biến h�nh; (4) c�c ph�p t�y h�nh với c�c t�y mi�n biến h�nh thuộc vị lai kh�ng phải l� t�y mi�n biến h�nh cũng kh�ng phải l� nh�n biến h�nh.

(Hỏi) Trong ch�n mươi t�m t�y mi�n, c� bao nhi�u loại duy�n ph�p v� lậu (anāsrava), tức diệt v� Đạo Đế, v� c� bao nhi�u loại duy�n ph�p hữu lậu (nāsrava)?

Tụng đ�p:

見滅道所斷　　�� 邪見疑相應
　�� 及不共無明　　�� 六能緣無漏
　�� 於中緣滅者　　�� 唯緣自地滅
　�� 緣道六九地　　�� 由別治相因
　�� 貪瞋慢二取　　�� 並非無漏緣
　�� 應離境非怨　　�� 靜淨勝性故.

[Kiến nghi thuộc kiến diệt đạo đoạn,

V� minh tương ưng với ch�ng,

V� minh bất cọng,

L� s�u loại t�y mi�n duy�n ph�p v� lậu;

Trong đ� c�c t�y mi�n duy�n diệt ph�p

Chỉ duy�n diệt ph�p thuộc tự địa;

C�c t�y mi�n duy�n Đạo Đế ở s�u v� ch�n địa

Do t�nh chất đối trị v� hỗ tương kh�c nhau.

Tham, s�n, mạn v� hai thủ

Đều kh�ng duy�n ph�p v� lậu

V� phải n�n xả ly,

Kh�ng phải l� cảnh g�y o�n.

L� cảnh tịch tĩnh, thanh tịnh, th� thắng.] �

Luận:� C� ba loại t�y mi�n được đoạn trừ bởi sự nh�n thấy Diệt Đế (kiến diệt sở đế) l� t� kiến, nghi v� v� minh tương ưng với ch�ng hoặc v� minh bất cọng; v� ba loại t�y mi�n được đoạn trừ bởi sự nh�n thấy Đạo Đế (Kiến đạo sở đoạn) giống như tr�n; tất cả tạo th�nh s�u loại t�y mi�n c� sở duy�n l� ph�p v� lậu. Ngo�i s�u loại n�y ra, tất cả c�c t�y mi�n kh�c đều duy�n ph�p hữu lậu.

Ba loại t�y mi�n (t� kiến, nghi, v� minh) được đoạn trừ bởi kiến Diệt Đế v� c� sở duy�n l� diệt ph�p nhưng kh�ng duy�n to�n bộ c�c diệt ph�p: Khi ch�ng thuộc về Dục giới th� ch�ng chỉ duy�n diệt ph�p của Dục giới v� lần lượt ở c�c địa kh�c cũng như vậy; cho đến khi ch�ng thuộc về Hữu đảnh (bhavāgra) th� ch�ng cũng chỉ duy�n diệt ph�p của Hữu đảnh.

Ba loại t�y mi�n c� sở duy�n l� Đạo Đế khi ch�ng thuộc về Dục giới th� ch�ng sẽ duy�n to�n bộ Đạo Đế, một phần c�c ph�p tr� (dharmaj�ānas), c�ng với s�u địa của ch�ng, tức vị ch� (anāgamya), tĩnh lự trung gian (dhyānāntara), bốn tĩnh lự (dhyānās). Khi ch�ng thuộc về Sắc giới hoặc V� sắc giới, tức bốn tĩnh lự v� bốn tầng V� sắc giới (ārūpyas), th� ch�ng sẽ duy�n to�n bộ Đạo Đế, một phần c�c Loại tr� (anvayaj�ānas) c�ng với ch�n địa của ch�ng, tức s�u địa ở tr�n cộng th�m ba tầng v� sắc đầu ti�n. C�c đạo đều hỗ tương t�y thuộc v�o nhau.

Cho d� ph�p tr� v� loại tr� c� hỗ tương t�y thuộc v�o nhau đi nữa th� v� loại tr� kh�ng đối nghịch với (bất trị) Dục giới cho n�n cả ba loại t�y mi�n hệ thuộc Dục giới v� lấy Đạo Đế l�m sở duy�n đều kh�ng duy�n đạo dế v� một phần c�c loại tr�.

Tuy nhi�n đối với ph�p tr� v� c� khả năng đối nghịch với (năng trị) Dục giới cho n�n cũng c� khả năng đối nghịch với Sắc giới v� V� sắc giới; v� v� thế ph�p tr� cũng sẽ l� sở duy�n của ba loại t�y mi�n lấy Đạo Đế l�m sở duy�n của hai giới n�y.

Kh�ng phải to�n bộ ph�p tr� đều đối nghịch với Sắc giới v� V� sắc giới bởi v� c�c ph�p tr� thuộc Khổ Đế (khổ ph�p tr�) v� Tập Đế đều kh�ng đối nghịch với hai giới n�y. [V� thế ch�ng kh�ng phải l� sở duy�n của ba t�y mi�n thuộc hai giới n�y.]�

Ph�p tr� cũng kh�ng đối nghịch với to�n bộ Sắc giới v� V� sắc giới [bởi v� n� kh�ng đối nghịch với c�c ph�p thuộc Kiến đoạn]. Do đ� n� kh�ng phải l� sở duy�n [của ba loại t�y mi�n thuộc hai giới n�y] bởi v� hai loại ph�p tr� đầu ti�n kh�ng đối nghịch với c�c giới n�y (ādyābhāvān na bhavaty ālambanam), v� v� nh�m t�y mi�n đầu ti�n của hai giới n�y, tức c�c t�y mi�n thuộc kiến sở đoạn, kh�ng bị bất cứ loại ph�p tr� n�o ngăn ngại (ādyeṣu cābhāvāt).

(Hỏi) Tại sao tham (rāga), s�n (pratigha), mạn (māna), kiến thủ (dṛṣṭiparāmarśa), giới cấm thủ (śīlavrataparāmarśa) kh�ng duy�n c�c ph�p v� lậu, kh�ng duy�n diệt đạo?

(Đ�p) Bởi v� tham t�y mi�n (rāgānuśaya) phải được đoạn trừ: Nếu duy�n ph�p v� lậu tức sẽ kh�ng được xả ly; cũng giống như trường hợp của sự tham muốn c�c thiện ph�p (kuśladharmacchanda) [tuy mang h�nh thức của dục (abhilāṣa) nhưng lại l� ch�nh kiến ()]. S�n sinh khởi trước một sự việc g�y ra o�n hận (apakāra, āghātavastu); trong khi một ph�p v� lậu như diệt ph�p hoặc Đạo Đế lại kh�ng phải l� sự việc g�y o�n hận (phi s�n cảnh). Người ta cũng kh�ng thể khởi mạn đối với diệt đạo v� c�c ph�p n�y vốn tịch tĩnh (śānta). Giới cấm thủ l� đối với c�c ph�p kh�ng phải l� nh�n của sự thanh tịnh nhưng lại m� chấp l� nh�n của sự thanh tịnh; trong khi v� lậu thật sự l� ph�p thanh tịnh (bhutārthasuddhi) v� thế kh�ng thể l� cảnh sở duy�n của giới cấm thủ. Kiến thủ l� đối với c�c ph�p kh�ng phải th� thắng lại m� chấp l� th� thắng; trong khi v� lậu thật sự l� ph�p th� thắng v� thế kh�ng thể l� cảnh sở duy�n của kiến thủ.

(Hỏi) Trong ch�n mươi t�m t�y mi�n, bao nhi�u t�y mi�n c� thể t�y tăng nhờ v�o sở duy�n (ālambanato �nuśerate), bao nhi�u t�y mi�n c� thể t�y tăng nhờ sự tương ưng (saṃprayogata eva) [tức nhờ v�o c�c ph�p tương ưng với t�m, thọ, v.v.]?

Tụng đ�p: �

未斷遍隨眠　　�� 於自地一切
　�� 非遍於自部　　�� 所緣故隨增
　�� 非無漏上緣　　�� 無攝有違故
　�� 隨於相應法　　�� 相應故隨增.

[C�c t�y mi�n biến h�nh chưa đoạn

T�y tăng ở tất cả c�c địa của ch�ng;

Loại phi biến h�nh chỉ t�y tăng ở tự bộ;

Nhờ sở duy�n n�n c� thể t�y tăng.

Kh�ng t�y tăng nếu duy�n v� lậu v� thượng địa

V� ch�ng kh�ng thuộc (sở nhiếp) v� tương vi với t�y mi�n.

Tương ưng với ph�p n�o

Th� c� thể t�y tăng nhờ tương ưng với ph�p đ�.]

Luận:� Về mặt sở duy�n, c�c t�y mi�n biến h�nh c� thể t�y tăng ở năm nh�m (ngũ bộ) thuộc tự địa. C�c t�y mi�n kh�c chỉ t�y tăng ở nh�m ri�ng của ch�ng: Loại t�y mi�n thuộc kiến khổ đoạn t�y tăng ở c�c ph�p thuộc kiến khổ đoạn, v.v., cho đến loại t�y mi�n thuộc Tu đoạn chỉ t�y tăng ở c�c ph�p thuộc Tu đoạn. Nguy�n tắc phổ qu�t n�y mang t�nh chất nhất định.

S�u t�y mi�n duy�n ph�p v� lậu, tức Niết-b�n hoặc Th�nh đạo, v� ch�n t�y mi�n duy�n thượng địa kh�ng t�y tăng ở sở duy�n (ālambana) bởi v� người ta kh�ng thể khiến cho loại sở duy�n (vastu) n�y trở th�nh c�i của m�nh (svīkṛta) bằng ng� kiến (ātmadṛṣṭi) hoặc �i (tṛṣṇā).�

Đối với sự vật được xem như l� ng� [do c� hữu th�n kiến] hoặc được xem như thuộc về m�nh do c� �i th� c�c t�y mi�n kh�c sẽ t�y tăng ở sự vật n�y cũng giống như bụi bặm c� thể b�m v�o một chiếc �o ướt. Tuy nhi�n, c�c ph�p v� lậu v� thượng địa kh�ng thể được xem như l� ng� hay ng� sở; v� thế những t�y mi�n n�o lấy ch�ng l� sở duy�n đều kh�ng thể t�y tăng từ c�c sở duy�n n�y.

Trước đ�y c� n�i loại ham muốn (prārthana) hướng đến ph�p v� lậu hoặc một địa cao hơn đều kh�ng phải l� loại t�y mi�n được gọi l� �i m� đ� chỉ l� một loại dục hướng đến c�c thiện ph�p.

Hơn nữa, c�c ph�p v� lậu như Niết-b�n hoặc Th�nh đạo vốn đối nghịch với những phiền n�o n�o lấy ch�ng l�m sở duy�n; c�c ph�p thuộc thượng địa đều đối nghịch với c�c phiền n�o thuộc c�c địa thấp hơn; do đ� những phiền n�o n�y kh�ng thể nương v�o đ� để t�y tăng, c� nghĩa l� kh�ng thể n�o an tr� ở đ� được (pratiṣṭhāṃ labhante); cũng giống như b�n ch�n kh�ng thể đứng được tr�n một h�n đ� đỏ lửa.

Đến đ�y ch�ng ta đ� c� thể hiểu được chữ �t�y tăng� (anuśayana, anuśete) với � nghĩa l� �an trụ� (pratiṣṭhālābha). C� luận sư cho rằng t�y tăng ch�nh l� t�y thuận (ānuguṇya). Niết-b�n, v.v., kh�ng thuận hợp (anuguṇa) với sự sinh trưởng của t� kiến, v.v., (na tadupapattaya, āṇuguṇyena vartante); cũng giống như khi người ta n�i rằng kh�ng c� sự t�y tăng của loại thức ăn đắng đối với người bị phong thấp (vātika) (Vyākhyā, i. 4, tr. 13)

Tất cả c�c t�y mi�n tương ưng với một ph�p n�o đ� đều c� thể t�y tăng nhờ sự tương ưng với ph�p n�y. (yena haḥ saṃprayukto �tra sa eva saṃprayogataḥ //).

Ở đ�y khi n�i �với một ph�p n�o đ� l� h�m � tương ưng với thọ, v.v..

Chữ eva nhằm chỉ cho sự giới hạn (về nghĩa) c� nghĩa l� �khi m� c�c t�y mi�n chưa được đoạn trừ�.

(Hỏi) C� loại t�y mi�n kh�ng duy�n ph�p v� lậu, kh�ng duy�n thượng địa (visabhāga) v� chỉ t�y tăng nhờ sự tương ưng chứ kh�ng nhờ v�o sở duy�n (ālambanatas) kh�ng?

(Đ�p) C�, đ� l� loại t�y mi�n biến h�nh duy�n v�o thượng địa. [Tức l� c�c t�y mi�n biến h�nh thuộc tầng thiền thứ nhất c� sở duy�n l� ba tầng thiền cao hơn].

(Hỏi) Trong ch�n mươi t�m t�y mi�n, loại n�o bất thiện (akuśala), loại n�o v� k�, c� nghĩa l� kh�ng phải dị thục (avyākṛta)?

Tụng đ�p: �

上二界隨眠　　�� 及欲身邊見
　�� 彼俱癡無記　　�� 此餘皆不善.

[T�y mi�n của hai giới tr�n, th�n kiến, bi�n kiến v� si c�u hữu của Dục giới

Đều thuộc t�nh v� k�;

Ngo�i ra tất cả đều bất thiện.]

�

Luận:� Tất cả c�c t�y mi�n thuộc Sắc giới v� V� sắc giới đều c� t�nh v� k� bởi v� dị thục của tất cả c�c nhiễm ph�p đều l� khổ (duḥkha). Như vậy, khổ sẽ kh�ng tồn tại ở hai giới n�y bởi v� tất cả c�c nh�n (vyāpāda, v.v) của việc l�m hại người kh�c (paravyābādhahetu) đều kh�ng c� ở đ�.

Ở Dục giới, hữu th�n kiến, bi�n chấp kiến v� v� minh tương ưng với ch�ng đều thuộc t�nh v� k�.

Thật vậy, những t�y mi�n n�y kh�ng tương vi với bố th� v� c�c thiện nghiệp kh�c. V� nghĩ rằng: �Ta sẽ được sung sướng ở vị lai!� Cho n�n người ta bố th� v� tr� giới.

Loại đoạn kiến (ucchedadṛṣṭi) lại thuận hợp với giải tho�t. Ch�nh v� thế m� Thế t�n n�i: �Trong số c�c kiến giải (kiến th�, dṛṣṭigata) của ngoại đạo (Tīrthikas), kiến giải th� thắng nhất (viśiṣṭa) l� khi họ n�i �ta kh�ng hiện hữu, những g� của ta kh�ng hiện hữu, những g� của ta sẽ kh�ng hiện hữu��.

Hữu th�n kiến v� bi�n chấp kiến chỉ l� những m� lầm đối với những sự vật l�m n�n một c� thể hư giả (svadravyasaṃmuḍhatva) chứ kh�ng l�m hại người kh�c v� thế cũng thuộc về v� k�.

(Hỏi) Nếu như vậy th� những l� do như kh�ng tương vi với bố th�, v.v., cũng c� thể �p dụng cho c�c trường hợp tham trước c�i thi�n (svargatṛṣṇā) v� ng� mạn (asmimāna), v� ch�ng cũng sẽ l� v� k�. Tuy nhi�n Bổn t�ng lại kh�ng thừa nhận điều n�y.

(Đ�p) C�c luận sư đời trước (pūrvācārya) c� n�i: �Loại hữu th�n kiến bẩm sinh (c�u sinh, sahaja) c� ở lo�i cầm th� đều thuộc v� k�; nhưng loại hữu th�n kiến sinh khởi do sự ph�n biệt (vikalpitā) th� lại thuộc t�nh bất thiện�, [đối với trường hợp của bi�n chấp kiến bẩm sinh v� ph�n biệt sinh cũng thế].

Tất cả c�c t�y mi�n kh�c ở Dục giới đều c� t�nh bất thiện (aśubha, akuśala).

(Hỏi) Trong ch�n mươi t�m t�y mi�n, bao nhi�u loại c� gốc bất thiện?

Tụng đ�p: �

不善根欲界　　�� 貪瞋不善癡

[C�c căn bất thiện�

L� tham, s�n v� si bất thiện của Dục giới.] �

Luận:� Tất cả tham (rāga), s�n (pratigha) v� si (mūḍḥi = moha) ở Dục giới, ngoại trừ loại si thuộc hữu th�n kiến v� bi�n chấp kiến, theo thứ n�y l� c�c căn bất thiện (lobha, dveṣa, moha).

Hữu th�n kiến v� bi�n chấp kiến kh�ng phải l� căn bất thiện bởi v� chỉ c� c�c phiền n�o thuộc t�nh bất thiện v� vốn l� căn bất thiện mới được lập th�nh bất thiện căn. C�c t�y mi�n kh�c kh�ng phải l� căn bất thiện.

(Hỏi) C� bao nhi�u t�y mi�n l� căn v� k�?

Tụng đ�p:

無記根有三　　�� 無記愛癡慧
　�� 非餘二高故　　�� 外方立四種
　�� 中愛見慢癡　　�� 三定皆癡故.

[C� ba căn v� k�

L� �i, si v� tuệ v� k�,

Chứ kh�ng phải l� c�c t�y mi�n kh�c v� c� hai loại v� cao cử.

Luận sư nước ngo�i lập th�nh bốn loại;

Trong số �i, kiến, mạn v� si

C� ba loại thuộc định v� đều do si.] �

Luận:� C�c luận sư Tỳ-b�-sa ở Kaśmīr n�i rằng c�c loại �i (tṛṣṇās), v� minh (avidyas) v� tuệ vốn thuộc t�nh v� k� - kh�ng kể thuộc bất kỳ loại v� k� n�o trước đ� v� trong đ� c� cả loại tuệ do dị thục sinh - đều l� c�c căn v� k�.

Nghi (vicikitsā) kh�ng thể được xem như l� một căn v� c� t�nh di động v� c� đến hai loại (nhị th�). Mạn (māna) vốn l� sự cao ngạo của t�m (unnati) cũng kh�ng phải l� căn bởi v� mạn bao h�m sự n�ng cao, kh�ng ph� hợp với căn. Mọi người đều biết c�c căn phải chắc cứng v� hướng xuống ph�a dưới (adhovṛtti).

C�c luận sư nước ngo�i (Aparāntakas) n�i rằng bốn loại �i (tṛṣṇā), kiến (dṛṣṭi), mạn (māna) v� si (moha) đều l� v� k�: Thật vậy, v� c� v� minh n�n c� ba loại thuộc định. Người ta ph�n th�nh ba loại �định của �i� (tṛṣṇottaradhyāyin), �Định của kiến� (dṛṣṭyuttaradhyāyin), �định của mạn� (mānottaradhyāyin). C�c loại n�y được gọi như thế l� do si (moha) hoặc v� minh (avidyā).

(Hỏi) Khế kinh (Saṃyutta, 32, 1; 34, 12; Ekottara, 43, 13) c� n�i đến mười bốn điểm thuộc về v� k� (v� k� sự, avyākṛtavastu). Như vậy c� phải ch�ng cũng thuộc loại v� k� được n�i đến ở tr�n?

(Đ�p) Kh�ng phải. Mười bốn điểm v� k� được n�i đến trong kinh nhằm để chỉ cho loại c�u hỏi cần phải từ chối (ưng xả tr� vấn, sthāpanīyapraśna): C� nghĩa l� loại c�u hỏi n�y được gọi l� �kh�ng được trả lời� (v� k�, avyākṛta); n� kh�ng được giải th�ch (kathita) bởi v� n� phải bị khước từ. Đối tượng của một c�u hỏi như thế được gọi l� v� k� sự.

C� bốn loại c�u hỏi:� �

應一向分別　　�� 反詰捨置記
　�� 如死生殊勝　　�� 我蘊一異等.

[N�n trả lời dứt kho�t, bằng c�ch ph�n biệt,

Bằng c�ch hỏi lại, bằng c�ch từ chối,

Như được hỏi về chết, sống, th� thắng,

Ng� v� uẩn l� một hay kh�c, v.v.] �

Luận:� (1) Nếu c� người hỏi �c� phải tất cả ch�ng sinh đều sẽ chết?� Th� cần trả lời một c�ch dứt kho�t l� �tất cả sẽ chết�.�

(2) Nếu c� người hỏi �c� phải tất cả ch�ng sinh đều sẽ sinh ra?� th� cần trả lời bằng c�ch ph�n biệt: �Những ch�ng sinh c� phiền n�o (kleśa) sẽ sinh ra; những ch�ng sinh kh�ng c� phiền n�o sẽ kh�ng sinh ra�.

(3) Nếu c� người hỏi �con người cao cả (viśiṣṭa) hay thấp k�m (hīna)?� th� cần phải trả lời bằng một c�u hỏi �khi so s�nh với ai?� Nếu n�i l� so s�nh với trời th� cần trả lời l� �con người thấp k�m hơn�. Nếu n�i l� so s�nh với ch�ng sinh ở c�c th� th� cần trả lời l� �con người cao cả hơn�.

(4) Nếu c� người hỏi �c�c uẩn đồng nhất hay kh�c biệt với ch�ng sinh?� th� đ�y l� c�u hỏi cần phải từ chối bởi v� c�i được gọi l� �ch�ng sinh� kh�ng thực hữu; cũng giống như khi từ chối trả lời c�u hỏi: �Con của người đ�n b� kh�ng sinh đẻ l� đen hay trắng?�

(Hỏi) L�m sao c� thể n�i l� �đ� trả lời� c�u hỏi thứ tư n�y khi kh�ng đưa ra được c�u trả lời l� c�c uẩn đồng nhất hay kh�c biệt với ch�ng sinh?

(Đ�p) Khi n�i rằng c�u hỏi n�y phải được �từ chối� tức đ� đưa ra c�u trả lời.

C� luận sư (T�n giả Rāma) n�i rằng loại c�u hỏi thứ hai cũng dẫn đến một c�u trả lời dứt kho�t giống như c�u hỏi thứ nhất l� �tất cả ch�ng sinh đều kh�ng sinh ra�. Tuy nhi�n theo luận chủ, để chứng minh cho tỷ dụ của Tỳ-b�-sa về loại c�u hỏi thứ hai, tức đối với những ai c� thể hỏi: �Những người bị chết c� thể sinh ra kh�ng?�, th� cần phải trả lời bằng c�ch ph�n biệt: [�Kh�ng phải tất cả những người bị chết đều sẽ sinh ra, những người c� phiền n�o mới sinh ra, chứ những người kh�ng c� phiền n�o th� kh�ng�.]

T�n giả Rāma c�n n�i rằng loại c�u hỏi thứ ba cũng dẫn đến một c�u trả lời dứt kho�t bởi v� con người c�ng l�c c� thể cao hoặc thấp t�y theo trường hợp so s�nh. Cũng giống như khi c� người hỏi: �Thức l� quả hay nh�n?�, [th� cần phải trả lời: �L� nh�n nếu so với quả; v� l� quả nếu so với nh�n�.] Nhưng luận chủ n�i rằng đối với người đưa ra c�u hỏi theo c�ch dứt kho�t như: �Con người cao cả hay thấp k�m?�, th� sẽ kh�ng th�ch hợp để trả lời một c�ch dứt kho�t l� �con người cao cả� hay �con người thấp k�m� m� cần phải trả lời bằng c�ch ph�n biệt: C� nghĩa l� trước ti�n phải hỏi lại � định của người hỏi.

C�c luận sư Đối ph�p n�i về bốn loại c�u hỏi:�

(1)�� Loại trả lời dứt kho�t l� khi c� người hỏi: �Thế t�n c� phải l� Như lai ứng c�ng ch�nh đẳng gi�c (Tathāgata Samyaksaṃbuddha)? Gi�o ph�p được ng�i n�i ra c� phải l� thiện thuyết kh�ng? Ch�ng tăng thanh văn (Śrāvaka) c� được kh�o l�o dẫn dắt kh�ng? C� phải sắc (rūpa) l� v� thường? � �c� phải thức (vij�āna) l� v� thường? Khổ c� được tr�nh b�y r� r�ng kh�ng? � Đạo c� được tr�nh b�y r� r�ng kh�ng?�, những c�u hỏi như thế cần được trả lời một c�ch dứt kho�t v� c� lợi �ch ch�n thực (arthopasaṃhitatvāt).

(2)�� Loại trả lời bằng ph�n biệt l� khi c� người th�nh t�m (aśaṭha) hỏi: �Con muốn t�n giả thuyết ph�p cho con� th� cần phải ph�n biệt l� ph�p c� nhiều loại như ph�p qu� khứ, ph�p hiện tại, ph�p vị lai m� người hỏi muốn nghe loại ph�p g�. Nếu người hỏi muốn nghe ph�p qu� khứ th� cần phải ph�n biệt ph�p qu� khứ cũng c� nhiều loại như sắc, thọ, tưởng, h�nh, thức. Nếu người hỏi muốn nghe giảng về sắc ph�p th� cũng cần phải ph�n biệt sắc ph�p c� ba loại thiện, bất thiện, v� k�. Nếu người hỏi muốn nghe loại sắc ph�p thiện th� cũng phải ph�n biệt l� sắc ph�p thiện c� đến bảy loại l� giới s�t, v.v., cho đến vọng ngữ. Nếu người hỏi muốn nghe giảng về giới s�t th� cần phải ph�n biệt c� ba loại giới s�t xuất ph�t từ ba thiện căn l� v� tham, v� s�n, v� si. Nếu người hỏi muốn biết về loại giới s�t sinh khởi từ v� tham th� phải ph�n biệt hai loại l� giới s�t hữu biểu v� giới s�t v� biểu v� hỏi xem người hỏi muốn nghe về loại n�o.�

(3)�� Trả lời bằng c�u hỏi: C�ng một c�u hỏi nhưng nếu do một người kh�ng th�nh t�m (śaṭha) n�u ra th� phải trả lời bằng c�ch đưa ra một c�u hỏi (paripṛcchāvyākaraṇa). Nếu người n�y hỏi: �T�i muốn t�n giả thuyết ph�p cho t�i� th� phải hỏi lại l� ph�p th� c� nhiều nhưng người hỏi nghe ph�p n�o. Trong trường hợp n�y kh�ng cần ph�n biệt c�c ph�p qu� khứ, vị lai, hiện tại m� chỉ tiếp tục hỏi lại cho đến khi người n�y phải chịu im hoặc tự giải th�ch lấy (vyākar). (Vibhāṣā, 15, 14)

(T�n giả Rāma) nếu người kh�ng th�nh t�m v� người th�nh t�m đều kh�ng hỏi m� chỉ cầu xin h�y thuyết ph�p cho họ; v� nếu kh�ng trả lời họ, kh�ng giải th�ch cho họ m� chỉ hỏi lại họ l� muốn thuyết ph�p loại ph�p n�o th� l�m sao c� thể n�i rằng đ� l� hỏi v� trả lời?

(Luận chủ) Nếu c� người hỏi: �Xin chỉ đường cho t�i� tức đ� đưa ra c�u hỏi về đường đi, cũng giống như n�i: �Đ�u l� đường đi?�. Mặt kh�c khi hỏi lại tức đ� giải th�ch cho người hỏi những g� người n�y muốn hỏi: Như vậy chẳng phải đường đi đ� kh�ng được giải th�ch (vyākṛta) sao?

(T�n giả Rama) Nếu vậy trong trường hợp của c�u hỏi thứ hai v� thứ ba vẫn c� c�u trả lời bằng c�ch hỏi lại?

(Luận chủ) Kh�ng thể như vậy. Trong trường hợp tr�n, c�u trả lời sẽ kh�c bởi v� c� khi trả lời bằng sự ph�n biệt v� c� khi trả lời m� kh�ng ph�n biệt.

(4)�� Loại c�u hỏi phải từ chối. Nếu c� người hỏi: �thế gian hữu hạn hay v� hạn?� th� phải từ chối trả lời.�

Luận chủ cho rằng cần phải dựa v�o khế kinh để t�m ra định nghĩa của bốn loại c�u hỏi v� trả lời n�y (praśnavyākaraṇa): C�c bậc t�n t�c của Đại ch�ng bộ (Māhāsāṃghikas) tr�ch kinh (Dīrgha, 8, 16; Madhyama, 29, 6) n�i: �N�y c�c B�-s�, c� bốn c�ch trả lời c�c c�u hỏi. Bốn c�ch đ� l� g�? - C� những c�u hỏi cần phải trả lời thật dứt kho�t�; c� loại c�u hỏi cần phải từ chối kh�ng trả lời. Loại c�u hỏi g� cần phải trả lời dứt kho�t? - Đ� l� c�u hỏi c� phải tất cả c�c uẩn đều v� thường. Loại c�u hỏi g� cần phải trả lời bằng c�ch ph�n biệt? - Đ� l� c�u hỏi loại nghiệp cố � (hữu cố tư tạo t�c nghiệp, saṃcetnīya) chi�u cảm loại quả g�. Loại c�u hỏi g� cần phải trả lời bằng một c�u hỏi? - Đ� l� c�u hỏi c� phải tưởng (saṃj�ā) l� ng� (ātman) của con người; l�c đ� phải hỏi ngược lại l� người n�y nghĩ g� về ng�. Nếu họ trả lời rằng ng� th� th� hiển (andārika) tức phải trả lời rằng tưởng kh�c với ng� (Dīgha, i. 195). Loại c�u hỏi g� cần phải từ chối kh�ng trả lời? - Đ� l� c�u hỏi c� phải thế giới l� thường, l� v� thường, vừa thường vừa v� thường, kh�ng phải thường cũng kh�ng phải v� thường; c� phải thế giới l� hữu hạn, l� v� hạn, vừa hữu hạn vừa v� hạn, kh�ng phải hữu hạn cũng kh�ng phải v� hạn; c� phải Như lai vẫn tồn tại sau khi chết�; c� phải mạng kh�c với th�n. N�y c�c B�-s�, những c�u hỏi như thế cần phải từ chối.�

Phần 19

Ở th�n ch�ng sinh (pudgala), t�y mi�n lu�n lu�n đeo b�m (anuśete) v�o một sự vật v� khi đ� ch�ng sinh sẽ bị r�ng buộc với sự vật bởi ch�nh t�y mi�n n�y. Ch�ng ta h�y x�t xem ch�ng sinh bị r�ng buộc với sự vật g� v� bởi loại t�y mi�n n�o, qu� khứ, hiện tại hay vị lai.

若於此事中　　�� 未斷貪瞋慢
　�� 過現若已起　　�� 未來意遍行
　�� 五可生自世　　�� 不生亦遍行
　�� 餘過未遍行　　�� 現正緣能繫.

[Bị r�ng buộc với sự vật

Bởi tham, s�n, mạng chưa đoạn,

Qu� khứ hoặc hiện tại v� đ� sinh khởi;

� thuộc vị lai r�ng buộc tất cả c�c sự vật.

Thuộc ngũ thức, khả sinh sẽ r�ng buộc sự vật c�ng thời;

Thuộc bất sinh sẽ r�ng buộc tất cả.

C�c phiền n�o kh�c thuộc qu� khứ vị lai r�ng buộc tất cả;

Khi duy�n hiện tại tức r�ng buộc với sự vật hiện tại.]

Luận:� T�y mi�n (anuśayas) hay phiền n�o (kleśa) c� hai loại: (1) Phiền n�o tự tướng (svalakṣaṇakleśa) l� tham, s�n, mạn; (2) phiền n�o cộng tướng (sāmānyakleśa) l� kiến, nghi v� v� minh.

Khi c�c phiền n�o tự tướng đ� khởi (utpanna) đối với một sự vật n�o đ� - thuộc qu� khứ, hiện tại, vị lai, hoặc thuộc Kiến đoạn, v.v., - v� v� thế c�c phiền n�o n�y phải thuộc về qu� khứ hoặc hiện tại; v� khi ch�ng chưa được đoạn trừ th� ch�ng sinh c� c�c phiền n�o n�y sinh khởi sẽ bị r�ng buộc với sự vật n�y bởi ch�nh c�c phiền n�o tự tướng n�y. Bởi v� nếu đ� thuộc loại tự tướng th� c�c phiền n�o n�y kh�ng nhất thiết phải khởi ở tất cả mọi người đối với tất cả mọi sự vật m� tr�i lại ch�ng chỉ sinh khởi ở một người n�o đ� đối với một sự vật n�o đ�.

Ch�ng sinh bị r�ng buộc với tất cả c�c sự vật qu� khứ, hiện tại, vị lai, [thuộc cả ngũ bộ v� được đoạn trừ bởi Kiến đạo, v.v., t�y từng trường hợp] bởi ch�nh c�c phiền n�o tự tướng vị lai khi c�c phiền n�o n�y thuộc về � thức (manovij�āna). Bởi v� � giới bao h�m cả ba thời (tam thế).

Ch�ng sinh bị r�ng với c�c sự vật vị lai bởi tham v� s�n thuộc vị lai v� kh�c với c�c loại tr�n - c� nghĩa l� c�c tham v� s�n n�y kh�ng thuộc về �, tức chỉ li�n quan đến năm thức th�n; bởi v� năm thức th�n chỉ tri nhận sự vật c�ng thời với ch�ng.

Tuy nhi�n nguy�n tắc n�y chỉ li�n quan đến c�c tham s�n vị lai thuộc loại �nhất định sinh� (utpattidharmin); nếu kh�ng thuộc loại �nhất định sinh� th� lại kh�c.

Ch�ng sinh bị r�ng buộc với tất cả c�c sự vật thuộc qu� khứ, hiện tại v� vị lai bởi ch�nh c�c tham s�n kh�ng thuộc loại �nhất định sinh� n�y.

Đối với c�c phiền n�o kh�c, tức c�c phiền n�o cộng tướng - loại phiền n�o n�y c� sở duy�n l� ngũ thủ uẩn, c� khả năng sinh khởi ở tất cả ch�ng sinh, đối với tất cả c�c sự vật - th� ch�ng sinh sẽ bị r�ng buộc với tất cả c�c sự vật thuộc ba thời, thuộc cả năm bộ t�y theo trường hợp v� ở c�ng thời điểm của c�c phiền n�o được n�i đến n�y.

(Kinh bộ) C�c phiền n�o v� c�c sự vật qu� khứ v� vị lai c� thực hữu hay kh�ng? Nếu n�i rằng ch�ng thực hữu tức phải thừa nhận ph�p hữu vi (saṃskṛta) lu�n lu�n hiện hữu v� như vậy ph�p hữu vi sẽ l� thường; nếu kh�ng thực hữu th� l�m thế n�o c� thể n�i rằng ch�ng sinh bị r�ng buộc (saṃyukta) hay kh�ng bị r�ng buộc (visaṃyukta) với sự vật bởi c�c phiền n�o n�y?

Tỳ-b�-sa cho rằng c�c ph�p qu� khứ v� vị lai đều thực hữu (dravya); tuy nhi�n c�c ph�p hữu vi kh�ng thường hằng bởi v� ch�ng c� c�c t�nh chất (lakṣaṇas) của hữu vi (hữu vi tướng) để l�m s�ng tỏ � kiến của Tỳ-b�-sa, cần tr�nh b�y t�m tắt t�ng chỉ của họ:�

三世有由說　　�� 二有境果故
　�� 說三世有故　　�� 許說一切有.

[Tam thế thực hữu do phật thuyết

V� c� hai điều kiện, c� cảnh, c� quả.

V� chủ trương tam thế thực hữu

N�n được nhận l� nhất thiết hữu bộ.]

Luận:� Thế t�n đ� dạy về sự hiện hữu của qu� khứ v� của vị lai bằng những lời lẽ rất r� r�ng (kaṇṭhatas): �N�y c�c B�-s�, nếu sắc ph�p qu� khứ kh�ng hiện hữu th� th�nh giả thanh văn sẽ kh�ng được dạy rằng �đừng để t�m đến sắc ph�p qu� khứ� Nếu sắc ph�p vị lai kh�ng hiện hữu th� th�nh giả thanh văn sẽ kh�ng được dạy rằng �đừng thỏa th�ch trong sắc ph�p vị lai. Ch�nh v� sắc ph�p vị lai c� hiện hữu m� th�nh giả thanh văn được dạy rằng��. (Saṃyuktakāgama, iii. 14)

Thế t�n cũng đ� ngầm dạy (arthatas) về điều n�y khi ng�i n�i: �Thức (vij�āna) khởi l� do hai (điều kiện). Hai điều kiện l� g�? - Đ� l� nh�n căn v� sắc� � v� ph�p� (Saṃyutta, ii. 72, v.v). V� thế nếu ph�p qu� khứ v� vị lai kh�ng hiện hữu th� � thức (manovij�āna) sẽ kh�ng sinh khởi do hai (điều kiện).

Tr�n đ�y l� phần gi�o chứng; tiếp theo l� phần l� chứng:

V� c� sở duy�n (ālambana) n�n thức c� thể sinh; thức kh�ng thể sinh nếu sở duy�n kh�ng c�.

Nếu c�c sự vật qu� khứ v� vị lai kh�ng hiện hữu th� sẽ c� loại thức kh�ng c� sở duy�n; v� thế nếu thiếu sở duy�n th� sẽ kh�ng c� thức.

Nếu qu� khứ kh�ng hiện hữu, l�m thế n�o c�c nghiệp thiện �c c� thể cho quả ở vị lai? Thật vậy, v�o l�c quả được sinh ra th� nh�n dị thục (vipākahetu) đ� l� qu� khứ.

Dựa v�o c�c gi�o chứng v� l� chứng tr�n, Tỳ-b�-sa khẳng định sự hiện hữu của qu� khứ v� vị lai.

C�c luận sư tự xưng l� Thuyết nhất thiết hữu (Sarvāstivādin) cho rằng qu� khứ v� vị lai hiện hữu như c�c thực ph�p (dravya).

Luận sư n�o khẳng định sự hiện hữu của tất cả ba thời qu� khứ, hiện tại v� vị lai được xem như thuộc về bộ ph�i Thuyết nhất thiết hữu. Luận sư n�o khẳng định sự hiện hữu của hiện tại v� một phần qu� khứ, tức l� loại nghiệp kh�gn cho quả, v� khẳng định sự kh�ng hiện hữu của vị lai v� một phần qu� khứ, tức l� loại nghiệp đ� cho quả, th� được xem như thuộc về bộ ph�i Ph�n biệt thuyết (Vibhajyavādin) chứ kh�ng phải Nhất thiết hữu.

(Hỏi) Trong bộ ph�i n�y c� bao nhi�u chủ trương? C� bao nhi�u c�ch giải th�ch về sự hiện hữu của tất cả c�c ph�p? V� c�ch giải th�ch n�o hay nhất?

Tụng đ�p: �

此中有四種　　�� 類相位待異
　�� 第三約作用　　�� 立世最為善.

[Trong đ� c� bốn chủ trương về

Loại, tướng, vị, đ�i kh�c nhau.

Chủ trương thứ ba dựa v�o t�c dụng

Để lập th�nh c�c thời l� đ�ng nhất.] �

Luận:� T�n giả Ph�p cứu (Bhadanta Dharmatrāta) bảo vệ chủ trương về loại (bhāvānyathātva) c� nghĩa l� ng�i khẳng định ba thời qu� khứ, hiện tại v� vị lai kh�c nhau l� do sự kh�ng đồng nhất về loại (bhāva).

Khi một ph�p vận h�nh từ thời điểm n�y sang thời điểm kh�c th� thể (dravya) của n� kh�ng thay đổi nhưng loại lại thay đổi. Tỷ dụ sau đ�y cho thấy sự kh�c biệt về h�nh (ākṛti): Một chiếc b�nh bằng v�ng bị đập vỡ v� l�m cho biến dạng th� h�nh d�ng (saṃsthāna) c� thay đổi nhưng m�u sắc (varṇa) th� kh�ng thay đổi. Tỷ dụ sau đ�y cho thấy sự kh�c biệt về phẩm chất (guṇa): Khi sữa được đun s�i th� vị, năng lượng, t�nh chất ti�u h�a của n� kh�ng c�n nữa nhưng m�u sắc vẫn c�n. Cũng giống như vậy, khi một ph�p vị lai chuyển từ vị lai v�o hiện tại th� �loại� vị lai (anāgatabhāva) của n� bị xả bỏ v� đắc được �loại� hiện tại nhưng thể (dravya) của n� th� vẫn như cũ; khi chuyển từ hiện tại v�o qu� khứ th� �loại� hiện tại bị xả bỏ v� đắc được �loại� qu� khứ nhưng thể của n� vẫn đồng nhất.

T�n giả Diệu �m (Bhadanta Ghoṣaka) bảo vệ chủ trương về tướng (lakṣaṇānyathātva):

Ph�p vận h�nh qua c�c thời kỳ. Khi ở qu� khứ, mặc d� n� mang (yukta) t�nh chất (lakṣaṇa) của qu� khứ nhưng kh�ng phải kh�ng c� (aviyukta) c�c t�nh chất của hiện tại v� vị lai; khi ở vị lai n� lại mang t�nh chất của vị lai nhưng kh�ng phải kh�ng c� c�c t�nh chất của hiện tại v� qu� khứ; khi ở hiện tại n� mang t�nh chất của hiện tại nhưng kh�ng phải kh�ng c� c�c t�nh chất của qu� khứ v� vị lai. Cũng giống như khi một người đ�n �ng đang say đắm (rakta, nhiễm) một người đ�n b� th� kh�ng c� nghĩa l� �kh�ng say đắm� (avirakta) đối với những người đ�n b� kh�c.

T�n giả Thế hữu (Bhadanta Vasumitra) bảo vệ chủ trương về vị (avasthānyathāva): C�c thời kỳ kh�c nhau l� do sự kh�c nhau về vị thế (avasthā). Một ph�p khi vận h�nh qua c�c thời kỳ đều ở v�o (prāpya) một vị thế n�o đ� v� thế sở dĩ c� kh�c nhau l� do sự kh�c nhau về vị thế chứ kh�ng phải về thể (dravya); cũng giống như một chiếc thẻ (vartikā, gulikā) ghi tiền: Nếu được đặt ở h�ng đơn vị th� được gọi l� một, đặt ở h�ng chục th� được gọi l� mười, đặt ở h�ng trăm th� được gọi l� trăm.

T�n giả Gi�c thi�n (Bhadanta Buddhadeva) chủ trương về sự đối đ�i (anyonyathātva) tức c�c thời kỳ được thiết lập qua sự tương quan. Một ph�p khi vận h�nh qua c�c thời kỳ đều mang những t�n gọi kh�c nhau do c� quan hệ với nhau, c� nghĩa l� ph�p n�y được gọi l� qu� khứ, vị lai hay hiện tại l� do sự tương quan của n� với những g� trước đ� hay sau đ�; tỷ dụ như một phụ nữ vừa l� con nhưng cũng vừa l� mẹ.

V� những l� lẽ tr�n, bốn luận sư n�y đ� chủ trương tất cả đều hiện hữu. Trong đ� chủ trương thứ nhất về sự chuyển biến (pariṇāma) cần được b�c bỏ như đ� b�c bỏ Số luận (Sāṃkhyas). Nếu theo chủ trương thứ hai th� c�c thời qu� khứ, hiện tại v� vị lai sẽ bị tạp loạn (adhvasaṃkara) bởi v� cả ba t�nh chất n�y đều được t�m thấy khắp nơi. Hơn nữa tỷ dụ được dẫn trưng thiếu t�nh chất tương đồng bởi v� trong trường hợp của con người th� mặc d� c� tham hiện h�nh đối với một phụ nữ (rāgasamudācāra, rāgaparyavasthāna) nhưng đối với những phụ nữ kh�c th� chỉ c� sự th�nh tựu tham (rāgaprāpti). Nếu theo chủ trương thứ tư th� cả ba thời đều hiện hữu c�ng l�c; chẳng hạn như một ph�p qu� khứ sẽ l� qu� khứ trong tương quan với c�i trước đ�, sẽ l� vị lai nếu tương quan với c�i sau đ�, v� l� hiện tại nếu tương quan với c�i trước đ� v� sau đ�.

Như vậy chủ trương đ�ng đắn nhất l� của Thế hữu; theo đ�, c�c thời kỳ v� c�c vị thế được lập th�nh (vyavasthapita) l� nhờ v�o t�c dụng hay sự hoạt động (kāritra): Khi một ph�p chưa c� t�c dụng th� n� l� vị lai; khi c� t�c dụng th� n� l� hiện tại; v� khi t�c dụng đ� chấm dứt th� n� l� qu� khứ.

(Kinh bộ) Nếu qu� khứ hoặc vị lai đều hiện hữu như c�c thực ph�p th� ch�ng l� hiện tại; tại sao lại gọi l� qu� khứ hay vị lai?

(Đ�p) tr�n đ�y c� n�i rằng ch�nh t�c dụng chưa được thể hiện, đang được thể hiện hoặc đ� được thể hiện của một ph�p quyết định thời kỳ của ph�p n�y.

(Hỏi) Nếu vậy, trong trường hợp của loại nh�n bỉ đồng phần (tatsabhāga) sẽ c� những t�c dụng g�? T�c dụng của nh�n l� nh�n thấy m� nh�n bỉ đồng phần th� kh�ng nh�n thấy. V� c� phải c�c �ng sẽ n�i rằng t�c dụng của n� l� ph�t khởi v� cho ra một quả (phaladānaparigraha)? Nếu sự cho quả ch�nh l� �t�c dụng� th� c�c nh�n đồng loại (sabhāgahetu) cũng cho quả khi ở qu� khứ v� người ta sẽ kết luận rằng ch�ng l� qu� khứ; ch�ng cũng sẽ thể hiện t�c dụng của ch�ng v� như vậy ch�ng sẽ l� hiện tại. Hoặc l� nếu t�c dụng n�y, v� muốn cho ho�n tất m� đ�i hỏi phải c� sự ph�t khởi v� cho quả th� c�c nh�n qu� khứ n�y �t ra cũng l� một nửa hiện tại. Như vậy c�c thời kỳ sẽ trở n�n loạn tạp.

Ch�ng ta h�y tiếp tục b�n về vấn đề n�y:

何礙用云何　　�� 無異世便壞
　�� 有誰未生滅　　�� 此法性甚深.

[Điều g� ngăn ngại t�c dụng;

Nếu kh�ng kh�c nhau kh�ng thể lập th�nh thế;

Nếu thực hữu th� c�i g� chưa sinh, diệt.

Ph�p t�nh n�y rất s�u xa.]

Luận:� Nếu đ� hằng hữu, tại sao ph�p kh�ng thể khởi dụng v�o tất cả mọi thời? Chướng ngại n�o khiến cho ph�p khi th� khởi dụng khi th� kh�ng? Kh�ng thể n�i rằng sự kh�ng khởi dụng của một ph�p l� do sự kh�ng c� mặt của c�c nh�n n�o đ� bởi v� ch�nh c�c nh�n n�y cũng lu�n lu�n hiện hữu.

L�m thế n�o tự th�n t�c dụng c� thể l� qu� khứ, v.v.? C�c �ng c� tưởng tượng ra một t�c dụng phụ của t�c dụng n�y kh�ng? Điều n�y sẽ qu� phi l�. Nếu ch�nh tự th�n t�c dụng (svarūpasattāpekṣayā) l� qu� khứ,v.v., th� tại sao kh�ng thừa nhận rằng đối với c�c ph�p cũng như vậy? V� n�i rằng thời gian t�y thuộc v�o t�c dụng qu� khứ, v.v., để m� l�m g�?

C� phải c�c �ng c� � n�i rằng t�c dụng kh�ng phải l� qu� khứ, kh�ng phải l� vị lai, cũng kh�ng phải l� hiện tại; v� nếu như vậy th� n� l� c�i g�? Nếu t�c dụng l� v� vi (asaṃskṛta) th� ch�ng phải thường hằng (nitya); hơn nữa, l�m sao c� thể n�i rằng ph�p l� vị lai khi chưa khởi dụng, ph�p l� qu� khứ khi kh�ng c�n khởi dụng?

(Hữu bộ) Nếu chủ trương t�c dụng kh�c biệt với ph�p th� mới phạm phải c�c sai lầm n�i tr�n; nhưng thật ra t�c dụng kh�ng kh�c với ph�p.

(Luận chủ) Nếu t�c dụng c�ng thể với ph�p th� ph�p vốn lu�n lu�n hiện hữu tức t�c dụng cũng sẽ phải lu�n lu�n hiện hữu. Như vậy, tại sao v� l�m thế n�o c� thể n�i rằng t�c dụng khi th� qu� khứ khi th� vị lai? V� thế, sự kh�c biệt giữa c�c thời kỳ vẫn chưa được chứng minh.

(Hữu bộ) T�c dụng chưa được hứng minh ở điểm n�o? Thật ra một ph�p hữu vi nếu chưa sinh th� được gọi l� vị lai; nếu đ� sinh nhưng chưa diệt th� gọi l� hiện tại; nếu đ� diệt tức gọi l� qu� khứ.

(Kinh bộ) Nếu c� ph�p qu� khứ v� vị lai th� phải hiện hữu c�ng một thể t�nh (tevaivātmanā) giống như khi hiện hữu ở hiện tại. V� nếu tự t�nh của ph�p đ� li�n tục hiện hữu th� l�m thế n�o ph�p n�y c� thể l� chưa sinh hay đ� diệt? Trước đ� v� thiếu c�i g� v� v� kh�ng c� sự hiện hữu của c�i g� m� n�i rằng ph�p n�y chưa sinh? V� sau đ� v� c�n thiếu c�i g� v� v� kh�ng c� sự hiện hữu của c�i g� m� n�i rằng ph�p n�y đ� diệt? V� thế, nếu kh�ng thừa nhận rằng �một ph�p chỉ hiện hữu sau khi đ� kh�ng hiện hữu (abhūtvā bhāvaḥ) v� kh�ng c�n hiện hữu sau khi đ� hiện hữu (bhūtvā abhāvaḥ)� th� sẽ kh�ng th�nh lập được ba thời điểm kh�c nhau.

Ở đ�y cần xem x�t lập luận của Hữu bộ: (1) Theo bộ ph�i n�y v� c� th�nh tựu c�c t�nh chất của hữu vi (sinh, trụ, v.v.) n�n ph�p hữu vi kh�ng thể thường hằng mặc d� ch�ng hiện hữu trong qu� khứ v� vị lai. Đ�y chỉ l� lời n�i bậy bạ bởi v� nếu đ� lu�n lu�n hiện hữu th� ph�p kh�ng thể sinh v� cũng kh�ng thể diệt. Khi n�i �ph�p l� thường, v� ph�p kh�ng phải l� thường� tức đ� tự m�u thuẫn về mặt ng�n từ (apūrvaiṣā vāco yuktiḥ). Đ� l� điều m� b�i tụng sau đ�y giải th�ch: �Tự thể th� lu�n lu�n hiện hữu nhưng lại kh�ng mong muốn ph�p hiện hữu l� thường, cũng kh�ng mong muốn ph�p kh�c biệt với tự thể: R� r�ng đ�y l� việc l�m của �ng ho�ng�.�

(2) Một lập luận kh�c của Hữu bộ cho rằng Thế t�n đ� từng dạy về sự hiện hữu của qu� khứ v� vị lai: Thế t�n n�i rằng: �C� nghiệp qu� khứ, c� nghiệp vị lai� cho n�n Hữu bộ cũng n�i rằng c� qu� khứ, c� vị lai (astīti). Thật ra c� qu� khứ l� v� đ� từng hiện hữu (yadbhūtapūrvam); c� vị lai l� v� sẽ hiện hữu (yad bhaviṣyati) khi c� nh�n: Ch�nh v� � nghĩa n�y n�n [Thế t�n] mới n�i rằng c� qu� khứ, c� vị lai; tuy nhi�n ch�ng kh�ng hiện hữu thực sự (dravyatas) như hiện tại.

(Hữu bộ) Ai n�i ch�ng hiện hữu như hiện tại?

(Kinh bộ) Nếu kh�ng hiện hữu như hiện tại th� ch�ng phải hiện hữu như thế n�o?

(Hữu bộ) Ch�ng hiện hữu với tự t�nh của qu� khứ v� vị lai.

(Kinh bộ) Nhưng nếu ch�ng kh�ng hiện hữu, l�m sao c� thể g�n gh�p cho ch�ng tự t�nh của qu� khứ v� vị lai? Thực ra, trong đoạn kinh Hữu bộ tr�ch dẫn ở tr�n, Thế t�n chỉ nhằm ngăn chặn loại kiến chấp b�c bỏ nh�n quả (b�ng nh�n quả kiến). Ng�i n�i �c� qu� khứ� l� h�m � �đ� c� qu� khứ� v� �c� vị lai� l� h�m � �sẽ c� vị lai�. Chữ �c� (asti) l� một c�ch d�ng đặc biệt (nipāta) [trong ngữ ph�p] như thường thấy trong c�c c�ch n�i: �C� (asti) sự kh�ng hiện hữu trước đ� của c�y đ�n� (hữu đăng ti�n v�), �c� sự kh�ng hiện hữu sau đ� của c�y đ�n� (hữu đăng hậu v�), v� cũng như người ta thường n�i: �Ngọn đ�n c� tắt, nhưng kh�ng phải t�i tắt n�. Những c�ch n�i n�y cũng giống như kinh n�i: �C� qu� khứ�, �c� vị lai�. Nếu kh�ng hiểu theo c�ch n�y th� qu� khứ, nếu �hiện hữu�, sẽ kh�ng c�n l� qu� khứ.

(Hữu bộ) Ch�ng t�i thấy rằng Thế t�n c� n�i với c�c tu sĩ (parivrājakas) thuộc ngoại đạo Trượng kế (Lāgudaśikhīvakas) như thế n�y: �Nghiệp qu� khứ bị hủy hoại đ� diệt, đ� chấm dứt, nghiệp n�y c�. Giải th�ch n�y h�m �: �Đ� c� nghiệp n�y�. Như vậy ch�ng t�i c� thể giả thiết rằng ngoại đạo tr�n vốn kh�ng thừa nhận đ� c� nghiệp qu� khứ?

(Kinh bộ) Khi Thế t�n n�i rằng c� nghiệp qu� khứ l� ng�i c� � chỉ cho c�ng năng cho quả, c�ng năng của loại nghiệp trước đ� ở trong chuỗi tương tục của t�c nh�n. Nếu kh�ng hiểu như vậy, nghiệp qu� khứ nếu c� tự t�nh thực hữu (svena bhāvena vidyāmānam) th� l�m sao c� thể xem n� l� qu� khứ?

Vả lại, trong kinh Thắng nghĩa kh�ng (Paramārthaśūnyatāsutra) Thế t�n đ� n�i: �N�y c�c B�-s�, nh�n căn khi sinh kh�ng từ đ�u đến; khi diệt cũng kh�ng tụ tập về đ�u. V� vậy, n�y c�c B�-s�, nh�n căn hiện hữu sau khi đ� kh�ng hiện hữu v� sau khi đ� hiện hữu th� nh�n căn biến mất�. Nếu c� nh�n căn vị lai th� Thế t�n đ� kh�ng n�i l� nh�n căn hiện hữu sau khi đ� kh�ng hiện hữu. Ở đ�y c� lẽ Hữu bộ sẽ n�i rằng c�u n�i �hiện hữu sau khi đ� kh�ng hiện hữu� c� nghĩa l� �sau khi đ� kh�ng hiện hữu ở hiện tại� (vartamāne �dhvany abhūtvā), tức muốn n�i �sau khi đ� kh�ng hiện hữu về mặt hiện tại� (vartamānabhāvena abhūtvā). Tuy nhi�n lập luận n�y kh�ng thể chấp nhận được v� thời gian (hiện thế t�nh) kh�ng kh�c biệt với nh�n căn.

(Hỏi) C� phải Hữu bộ c� � cho rằng n�n hiểu c�u n�i tr�n với nghĩa �sau khi đ� kh�ng hiện hữu về mặt tự t�nh (svalakṣaṇatas)?�

(Đ�p) Nếu n�i như vậy tức đ� tự nhận nh�n căn vị lai kh�ng hiện hữu.

(3) Về lập Luận:� �Qu� khứ v� vị lại hiện hữu v� thức sinh khởi l� do hai điều kiện�. C� phải lập luận n�y h�m nghĩa � thức sinh khởi l� nhờ v�o � căn (manas) v� c�c ph�p qu� khứ, vị lai v� hiện tại; v� như vậy th� c�c ph�p n�y l� điều kiện của � thức cũng giống như nh�n căn, tức c� khả năng l�m duy�n năng sinh (janakapratyaya)? Hay ch�ng chỉ l� cảnh sở duy�n (ālambanamātra)? R� r�ng l� c�c ph�p vị lai sẽ sinh khởi sau h�ng ng�n năm hoặc sẽ kh�ng bao giờ sinh khởi th� kh�ng thể l�m duy�n năng sinh cho � thức; v� r� r�ng Niết-b�n, vốn tương vi với tất cả c�c trường hợp sinh khởi, cũng kh�ng thể l�m duy�n năng sinh. Nếu ph�p chỉ c� thể l�m sở duy�n cảnh th� ch�ng t�i n�i rằng c�c ph�p vị lai v� qu� khứ cũng chỉ l� sở duy�n.

(Hữu bộ) Nếu c�c ph�p qu� khứ v� vị lai kh�ng hiện hữu, l�m sao ch�ng c� thể l�m sở duy�n của thức?

(Kinh bộ) Ch�ng hiện hữu theo c�ch được xem như l� sở duy�n. V� ch�ng được xem như l� sở duy�n theo c�ch n�o? Ch�ng được xem như l� sở duy�n nhờ c� sự ghi nhớ rằng ch�ng đ� hiện hữu, ch�ng sẽ phải hiện hữu. Thật vậy, một người khi nhớ về một sắc ph�p (rūpa) hoặc một cảm thọ qu� khứ th� họ kh�ng nh�n thấy sắc ph�p hoặc cảm thọ n�y �đang c� m� chỉ chỉ nhớ l� ch�ng �đ� c�; một người nh�n thấy trước vị lai th� kh�ng nh�n thấy vị lai như đang hiện hữu m� chỉ thấy trước vị lai như sẽ phải hiện hữu (bhaviṣyat). Mặt kh�c, sự nhớ lại (vốn chỉ l� một phần trăm của � thức) chỉ nắm bắt được sắc ph�p giống như sắc ph�p đ� từng được nh�n thấy, nắm bắt được cảm thọ giống như cảm thọ đ� từng được cảm nhận, c� nghĩa l� chỉ nắm bắt c�c sắc ph�p v� cảm thọ n�y ở t�nh trạng hiện tại. Nếu một ph�p được người ta nhớ lại m� c� thực giống như c�i m� người nắm bắt được nhờ v�o tr� nhớ th� chắc chắn sự tri nhận của k� ức đ� c� một cảnh sở duy�n kh�ng hiện hữu (duy�n v� cảnh thức).�

Nếu n�i rằng vẫn c� sự hiện hữu của sắc ph�p qu� khứ hoặc vị lai nhưng kh�ng nhất thiết phải ở hiện tại bởi v� sắc ph�p n�y kh�ng l� g� kh�c hơn c�c cực vi (paramāṇu) đang ở v�o t�nh trạng ph�n t�n (viprakīrṇa) th� cũng kh�ng c� l�. Bởi v� (1) khi nhờ v�o sự nhớ lại hoặc sự nh�n thấy trước m� thức c� thể nắm bắt một cảnh l� sắc ph�p qu� khứ hoặc vị lai th� thức kh�ng thể nắm bắt loại cảnh n�y ở t�nh trạng ph�n t�n m� phải ở t�nh trạng hội tụ (saṃcita); (2) nếu sắc ph�p qu� khứ hoặc vị lai cũng ch�nh l� sắc ph�p hiện tại v� chỉ kh�c một điều l� c�c cực vi n�y đang bị ph�n t�n (paramāṇuśo vibhaktam) th� như vậy c�c cực vi n�y sẽ thường hằng; c� nghĩa l� ch�ng kh�ng bao giờ sinh khởi (utpāda), cũng kh�ng bao giờ biến diệt m� chỉ c� hội tụ hoặc ph�n t�n. Nếu chủ trương như vậy tức đ� đi ngược học thuyết của ph�i T� mạng m� b�c bỏ khế kinh của bậc Thiện thệ (Sugata); bởi v� kinh n�i: �N�y c�c B�-s�, nh�n căn khi sinh đ� kh�ng từ đ�u đến��; (3) lập luận n�y kh�ng đ�ng đối với trường hợp của cảm thọ v� c�c ph�p thuộc loại �kh�ng th�� (amūrta) kh�c: Nếu kh�ng c� tập hợp c�c cực vi (paramāṇusaṃcita), l�m thế n�o c� thể c� sự ph�n t�n của cực vi trong qu� khứ v� vị lai. Thật ra, người ta nhớ lại loại cảm thọ giống như đ� được cảm nhận v�o l�c n� hiện hữu; v� người ta nh�n thấy trước loại cảm thọ giống như cảm thọ sẽ được cảm nhận v�o l�c n�i hiện hữu. Nếu cảm thọ qu� khứ v� vị lai l� loại người ta nắm bắt được nhờ v�o sự nhớ lại hoặc nh�n thấy trước th� n� sẽ trở th�nh thường hằng. V� thế loại � thức c� t�n l� �nhớ lại� n�y chỉ c� một cảnh sở duy�n kh�ng hiện hữu, đ� l� loại cảm thọ kh�ng c� thực.

(Tỳ-b�-sa) Nếu c�i kh�ng thực hữu vẫn c� thể l�m sở duy�n cho thức th� một xứ (āyatana) thứ mười ba cũng c� thể l�m sở duy�n của thức.

(Luận chủ) Nếu vậy, theo c�c �ng c�i g� l� sở duy�n của loại thức nghĩ rằng �kh�ng c� xứ thứ mười ba�? Nếu c�c �ng n�i rằng ch�nh t�n gọi của n�, tức �xứ thứ mười ba�, l� cảnh sở duy�n th� n� cũng chỉ l� một t�n gọi v� cảnh sở duy�n vẫn kh�ng thực hữu. Hơn nữa, c�i g� sẽ l� cảnh sở duy�n thực hữu của sự tri nhận (năng duy�n thức) về sự kh�ng hiện hữu trước đ� của thanh (prāgabhāva) (duy�n thanh ti�n phi hữu).

(Tỳ-b�-sa) Cảnh sở duy�n của thức n�y ch�nh l� thanh chứ kh�ng phải l� sự kh�ng hiện hữu của thanh.

(Luận chủ) Nếu vậy th� người t�m kiếm (prārthayate) sự kh�ng hiện hữu của thanh (cầu thanh v� giả) sẽ phải tạo ra tiếng động (ph�t thanh)!

(Tỳ-b�-sa) Kh�ng phải như vậy bởi v� loại �m thanh kh�ng hiện hữu trước đ� (thanh v�) vẫn hiện hữu ở t�nh trạng vị lai, v� ch�nh �m thanh ở t�nh trạng vị lai n�y l� cảnh sở duy�n của c�i biết về sự kh�ng hiện hữu trước đ�.

(Luận chủ) Nếu �m thanh vị lai kh�ng hiện hữu trước đ� vẫn thực hữu th� l�m sao c� thể quan niệm rằng n� kh�ng hiện hữu (nāsti)?

(Tỳ-b�-sa) N� kh�ng hiện hữu l� so với hiện tại (vartamāno nāsti); v� thế mới quan niệm rằng �n� kh�ng hiện hữu�.

(Luận chủ) Kh�ng thể n�i như vậy bởi v� chỉ c� một ph�p nhưng lại vừa l� qu� khứ vừa l� hiện tại, vừa l� vị lai. Hoặc nếu c� sự kh�c biệt giữa thanh vị lai v� thanh hiện tại, v� quan ni�m �n� kh�ng� (đang) hiện hữu� l� dựa v�o sự kh�c biệt n�y th� h�y thừa nhận rằng đặc t�nh của hiện tại l� hiện hữu sau khi kh�ng hiện hữu (bổn v� kim hữu); v� v� thế vẫn phải chấp nhận rằng c�i hiện hữu (bhāva) v� c�i kh�ng hiện hữu (abhāva) đều c� thể l�m cảnh sở duy�n của thức.

(Tỳ-b�-sa) nếu c�i kh�ng hiện hữu cũng c� thể l�m sở duy�n (ālambana) cho thức, l�m sao Bồ-t�t v�o kiếp sống cuối c�ng của m�nh lại c� thể n�i: �Ta kh�ng thể biết, ta kh�ng thể thấy c�i kh�ng hiện hữu tr�n thế gian n�y�?

Theo ch�ng t�i, � nghĩa của đoạn kinh tr�n đ� rất r� r�ng: �Ta kh�ng giống như những kẻ tăng thượng mạn kh�c (ābhimānika) tự cho rằng �c� sự s�ng suốt� (avabhāsa) kh�ng thực hữu: Đối với ta, ta chỉ thấy l� thực những g� c� thực.� Ngo�i ra nếu thừa nhận chủ trương của c�c �ng th� cảnh sở duy�n của tất cả mọi � tưởng (gi�c, buddhi) sẽ đều l� thực (sadviṣayā); nếu tất cả những g� được nghĩ dến đều thực th� sẽ kh�ng c�n chỗ cho sự nghi ngờ hoặc xem x�t (vimarśa, vicāra): Sẽ kh�ng c� sự kh�c nhau giữa Bồ-t�t v� những người kh�c.

Thật ra mọi � tưởng đều c� cảnh sở duy�n hiện hữu v� kh�ng hiện hữu (sadasadālambana) v� Thế t�n đ� n�i r� về điều n�y ở c�c nơi kh�c: �Bắt đầu từ khi ta n�i với họ rằng �h�y đến đ�y, B�-s�!� th� c�c đệ tử của ta đều được ta dẫn dắt từ s�ng đến tối từ tối đến s�ng: Họ biết được c�i g� thực hữu l� thực hữu (sac ca satto j�āsyati), c�i kh�ng thực hữu l� kh�ng thực hữu, c�i g� kh�ng th� thắng nhất l� kh�ng th� thắng nhất, c�i g� th� thắng nhất (anuttarā = Nīrvaṇa) l� th� thắng nhất.� (Saṃyukta, 26, 25)

V� thế l� do �bởi v� cảnh sở duy�n của thức phải l� ph�p c� hiện hữu� m� Hữu bộ đ� dẫn trưng để chứng minh sự hiện hữu của qu� khứ v� vị lai l� kh�ng đ�ng.

(5)�� Hữu bộ c�n r�t ra một lập luận kh�c dựa v�o quả của nghiệp nhưng Kinh bộ lại kh�ng thừa nhận quả sinh khởi trực tiếp từ nghiệp qu� khứ m� chỉ sinh khởi từ một t�nh trạng đặc biệt của chuỗi tương tục (cittasaṃ �ānaviśeṣāt), một t�nh trạng xuất ph�t từ nghiệp (tatpūrvakāt); điều n�y ch�ng ta sẽ t�m thấy ở phần cuối (ph� ng� phẩm) của cuốn luận n�y, tức ở phần b�c bỏ học thuyết của Vātsīputrīyas.

Tuy nhi�n những luận sư khẳng định t�nh chất thực hữu (dravyata) của qu� khứ v� vị lai phải thừa nhận t�nh chất thường hằng của quả; v� như vậy th� họ sẽ c� thể g�n gh�p th�m loại c�ng năng g� cho nghiệp? Loại c�ng năng cho sự ph�t khởi (utpāda)? Loại c�ng năng g� cho sự �trở th�nh hiện tại� (vartanānīkaraṇa)?

Như vậy n�n thừa nhận rằng sự sinh khởi n�y chỉ hiện hữu sau khi đ� kh�ng hiện hữu (abhūtvā bhavati). Nếu cho rằng tự th�n sự sinh khởi đ� hiện hữu từ trước th� c�c �ng c�n c� thể th�m v�o loại c�ng năng g� cho những ph�p g� nữa? C�c �ng đ� kh�ng l�m g� kh�c hơn l� chỉ đi theo ngoại đạo Vārṣagaṇayas bởi v� họ vốn cho rằng �c�i g� c� tất c�, c�i g� kh�ng tất kh�ng; c�i g� kh�ng c� th� kh�ng sinh; c�i g� c� th� kh�ng diệt.�

Ngo�i ra khi n�i �trở th�nh hiện tại� l� h�m � g�? C� phải đ� l� sự dẫn dắt đến một nơi kh�c (deśantarākarṣaṇa)? Nếu chủ trương như vậy tức sẽ gặp pải ba vấn đề nan giải: (1) Loại quả được dẫn khởi theo c�ch như thế sẽ trở th�nh thường hằng; (2) trong trường hợp của c�c quả kh�ng phải l� sắc ph�p (arūpin) th� ch�ng sẽ được dẫn khởi như thế n�o?; (3) đối với những g� được dẫn khởi th� ch�ng chỉ hiện hữu sau khi đ� kh�ng hiện hữu.

C� phải �trở th�nh hiện tại� l� l�m thay đổi tự thể của loại quả đ� hiện hữu trước đ� (svabhāvaviśeṣaṇa)? Nếu h�m nghĩa như vậy th� chẳng phải đ� c� sự xuất hiện (bhāvanā, prādurbhāva) của một sự thay đổi kh�ng thực hữu trước đ� sao?

Như vậy chủ trương �tất cả đều thực hữu� (sarvāstivāda) của Hữu bộ nhằm khẳng định sự thực hữu của qu� khứ v� vị lai kh�ng phải l� chủ trương đ�ng trong Phật gi�o. Nh�m từ �tất cả đều thực hữu� kh�ng n�n được hiểu theo nghĩa tr�n. Nh�m từ n�y theo đ�ng nghĩa của n� nhằm khẳng định sự hiện hữu của tất cả; v� chữ tất cả phải được hiểu theo nghĩa đ� được tr�nh b�y trong khế kinh. Khế kinh đ� khẳng định �tất cả đều hiện hữu� như thế n�o? - �N�y Phạm ch� (Brāhmane), khi người ta n�i �tất cả đều hiện hữu� l� để chỉ cho mười hai xứ (ayatanas): Đ� l� nh�m từ mang nghĩa tương tự�. Hoặc tất cả đều hiện hữu ch�nh l� tam thế. V� c�ch thức tam thế hiện hữu đ� được tr�nh b�y như thế n�y: �C�i đ� hiện hữu trước đ� ch�nh l� qu� khứ, v.v..�

(Hữu bộ) Nếu qu� khứ v� vị lai kh�ng thực hữu, l�m sao c� thể bị r�ng buộc (saṃyukta) với một sự vật (vastu) qu� khứ hoặc vị lai bởi một phiền n�o (kleśa) qu� khứ hoặc vị lai?

(Kinh bộ) Người ta bị r�ng buộc bởi phiền n�o qu� khứ l� do sự hiện hữu của một t�y mi�n ở trong chuỗi tương tục, t�y mi�n n�y sinh từ phiền n�o qu� khứ; người ta bị r�ng buộc bởi phiền n�o vị lai l� do sự hiện hữu của một t�y mi�n l�m nh�n cho phiền n�o vị lai. Người ta bị r�ng buộc với một sự vật qu� khứ hoặc vị lai l� do t�y mi�n của một phiền n�o đ� c� hoặc sẽ c� sự vật n�y l�m cảnh sở duy�n.

Tỳ-b�-sa: �Qu� khứ v� vị lai thực sự hiện hữu. Về những g� kh�ng thể giải th�ch th� n�n biết rằng thể t�nh của c�c sự vật (ph�p t�nh) rất s�u xa: Ph�p t�nh n�y kh�ng thể được lập th�nh nhờ v�o l� luận (phi tầm tư cảnh).� [Do đ� kh�ng n�n b�c bỏ qu� khứ v� vị lai] (đ�y l� phần th�m v�o của Ch�n đế).

C� thể n�i (asti paryāyaḥ) rằng ch�nh c�i sinh ra l� c�i biến diệt: Tỷ dụ như sắc c� sinh th� sắc c� diệt [nhưng thực thể th� vẫn như cũ (dravyānanyatvāt)]. Người ta cũng c� thể n�i rằng c�i được sinh ra kh�c với c�i bị diệt bởi v� c�i được sinh ra ch�nh l� vị lai v� c�i bị diệt ch�nh l� hiện tại. Thời gian cũng c� sinh ra bởi v� những g� sinh khởi đều được bao h�m trong thời gian, c� thể t�nh l� thời gian; v� ph�p (dharma) sinh khởi từ thời gian l� nhờ c� nhiều s�t-na của đời vị lai.

Đến đ�y ch�ng ta chấm dứt vấn đề m� luận thuyết về c�c ph�p t�y mi�n đ� đặt ra.

(Hỏi) Khi một người đoạn trừ một sự vật (yad vastu prahīṇam) nhờ xả bỏ sự hoạch đắc đ� c� đối với sự vật n�y (prātivigamāt) th� ở người n�y c� thể c� sự xa l�a (ly hệ) đối với sự vật n�y (tadvisaṃyoga) nhờ đ� chặt đứt loại phiền n�o c� sự vật l�m sở duy�n kh�ng (tadālambakakleśaprahāṇāt)? V� ngược lại, nếu đ� xa l�a th� c� phải l� đ� đoạn trừ kh�ng?

(Đ�p) Sự xa l�a một sự vật lu�n lu�n k�m theo sự đoạn trừ sự vật n�y; nhưng vẫn c� thể c� trường hợp đoạn trừ m� kh�ng xa l�a. �

於見苦已斷　　�� 餘遍行隨眠
　�� 及前品已斷　　�� 餘緣此猶繫.

[Đ� đoạn c�c sự thuộc kiến khổ đoạn

Nhưng vẫn c�n r�ng buộc với t�y mi�n biến h�nh;

Phẩm đầu ti�n đ� đoạn

Nhưng phiền n�o kh�c c�n duy�n n�n vẫn hệ phược.]

Luận:� Trong trường hợp một người đang ở v�o giai đoạn của Kiến đạo v� đ� c� kiến khổ sinh khởi nhưng kiến tập th� chưa; như vậy người n�y đ� đoạn trừ c�c sự vật (vastu) thuộc kiến khổ đoạn nhưng vẫn chưa xa l�a bởi v� người n�y vẫn tiếp tục bị r�ng buộc với những sự vật đầu ti�n n�y (tiền phẩm) qua c�c phiền n�o biến h�nh - những phiền n�o m� sự đoạn trừ ch�ng phải t�y thuộc v�o kiến tập v� vẫn c�n li�n hệ với những sự vật đầu ti�n n�y.

Ở giai đoạn của Tu đạo vốn phải xả bỏ li�n tục ch�n phẩm phiền n�o, khi phẩm đầu ti�n được đoạn trừ m� chưa phải l� c�c phẩm kh�c th� c�c phẩm n�y - vốn lấy phẩm đầu ti�n l�m phẩm sở duy�n - vẫn tiếp tục r�ng buộc.

(Hỏi) C� bao nhi�u t�y mi�n đeo b�m (t�y tăng, anuśerate) mỗi sự vật?

(Đ�p) Kh�ng thể b�n hết mọi chi tiết của vấn đề n�y. C�c luận sư Tỳ-b�-sa (Vibhāṣā, 87, 5) đ� tr�nh b�y một c�ch vắn tắt như sau: Nh�n chung c� thể n�i rằng c� mười s�u loại ph�p (dharmas), tức mười s�u loại sự vật (vastu) m� c�c t�y mi�n đeo b�m: Ở mỗi giới c� năm nh�m (nh�m thuộc kiến khổ đoạn, v.v.); cộng th�m c�c ph�p v� lậu (anāsrava). Số lượng c�c thức năng duy�n (citta; vij�āna) cũng giống như vậy. Khi nắm được c� bao nhi�u ph�p kh�c nhau l�m cảnh sở duy�n (ālambana) cho một thức n�o đ� th� c� thể t�nh được c� bao nhi�u loại t�y mi�n đeo b�m c�c ph�p n�y.

(Hỏi) Những ph�p n�o l�m sở duy�n cho những thức n�o?

Tụng đ�p:

見苦集脩斷　　�� 若欲界所繫
　�� 自界三色一　　�� 無漏識所行
　�� 色自下各三　　�� 上一淨識境
　�� 無色通三界　　�� 各三淨識緣
　�� 見滅道所斷　　�� 皆增自識行
　�� 無漏三界中　　�� 後三淨識境.

[C�c ph�p thuộc kiến khổ tập Tu đoạn

Nếu hệ thuộc Dục giới

L� cảnh của ba thức tự giới, một thức Sắc giới,

V� thức v� lậu;

Nếu hệ thuộc Sắc giới l� cảnh của ba thức tự giới, ba thức hạ giới,

Một thức thượng giới v� tịnh thức;

Nếu hệ thuộc V� sắc giới l� cảnh

Của ba thức của mỗi giới v� tịnh thức;

Nếu thuộc kiến diệt đạo đoạn

Đều tăng th�m thức thuộc tự loại;

Ph�p v� lậu l� cảnh

Của ba thức cuối của ba giới v� tịnh thức.] �

Luận:� (1) C�c ph�p thuộc kiến sở đoạn, kiến tập đoạn v� Tu đoạn của Dục giới l� sở duy�n của ba thức thuộc giới n�y, của một thức ở Sắc giới v� của thức v� lậu.

Tất cả c�c ph�p n�y l� sở duy�n của năm thức; gồm ba thức của Dục giới thuộc kiến khổ đoạn, kiến tập đoạn v� Tu đoạn (abhyāsa); một thức của Sắc giới thuộc Tu đoạn; v� thức v� lậu.

(2) C�c ph�p thuộc kiến khổ đoạn, kiến tập đoạn v� Tu đoạn của Sắc giới l� sở duy�n của ba thức Sắc giới, của ba thức Dục giới, của một thức V� sắc giới v� của thức v� lậu.

Ba thức của Dục giới v� của Sắc giới cũng giống như tr�n, tức đều thuộc về kiến khổ đoạn, kiến tập đoạn v� Tu đoạn. Thức V� sắc giới l� thức thuộc về Tu đoạn. Tất cả c�c ph�p n�y l� sở duy�n của t�m thức.

(3) C�c ph�p thuộc về kiến khổ đoạn, kiến tập đoạn v� Tu đoạn của V� sắc giới l� sở duy�n của ba thức thuộc giới n�y v� của thức v� lậu. Tất cả c�c ph�p n�y l� sở duy�n của mười thức.

(4) Tất cả c�c ph�p thuộc kiến diệt đoạn v� Kiến đạo đoạn đều l� sở duy�n của c�ng c�c thức n�y cộng th�m c�c thức thuộc về loại ri�ng của ch�ng.

(a) C�c ph�p Dục giới thuộc kiến diệt đoạn l� sở duy�n của năm thức n�i tr�n, cộng th�m loại thức thuộc kiến diệt đoạn; như vậy tất cả l� s�u thức.�

(b) C�c ph�p Dục giới thuộc Kiến đạo đoạn l� sở duy�n của năm thức n�i tr�n, cộng th�m loại thức thuộc Kiến đạo đoạn; như vậy tất cả l� s�u thức.

(c) C�c ph�p Sắc giới v� V� sắc giới thuộc kiến diệt đoạn v� Kiến đạo đoạn l� sở duy�n của ch�n thức [nếu thuộc kiến diệt đoạn] v� của mười một thức [nếu thuộc Kiến đạo đoạn].

(5) C�c ph�p v� lậu l� sở duy�n của ba thức cuối c�ng của ba giới v� của thức v� lậu.

Ch�ng l� sở duy�n của mười thức, tức l� của c�c thức ở ba giới thuộc kiến diệt đoạn, Kiến đạo đoạn, thuộc Tu đoạn v� của thức v� lậu.

Đ�y l� hai b�i tụng t�m tắt: �C�c ph�p trong ba giới thuộc kiến khổ đoạn, kiến tập đoạn v� Tu đoạn, theo thứ tự của ba giới tr�n, l� sở duy�n của năm thức, của t�m thức, của mười thức.�

�Về kiến diệt đoạn v� Kiến đạo đoạn, h�y th�m v�o một thức thuộc loại ri�ng của ch�ng. C�c ph�p v� lậu l� sở duy�n của mười thức�.

Tr�n đ�y l� mười s�u loại ph�p l�m sở duy�n của mười s�u loại thức. Đến đ�y phải x�t xem những loại t�y mi�n n�o đeo b�m c�c loại ph�p (sự, vastu) n�o.

Nếu ph�n t�ch tất cả c�c trường hợp th� qu� chi ly v� thế ở đ�y chỉ đưa ra một trường hợp đặc trưng:

(1)�� Trong số c�c cảnh được chấp trước (sở hệ sự, sṃayogavastu), lạc căn (sukhendriya) c� bao nhi�u t�y mi�n đeo b�m?

Lạc căn c� tất cả bảy loại: Một ở Dục giới, thuộc Tu đoạn; năm ở Sắc giới, thuộc cả năm nh�m (ngũ bộ); một thuộc v� lậu.

Lạc căn v� lậu kh�ng bị c�c t�y mi�n đeo b�m.

Lạc căn ở Dục giới bị c�c t�y mi�n thuộc Tu đoạn v� tất cả t�y mi�n biến h�nh đeo b�m.

Lạc căn ở Sắc giới bị tất cả t�y mi�n biến h�nh đeo b�m.

(2)�� C� bao nhi�u t�y mi�n đeo b�m loại thức lấy lạc căn l�m sở duy�n?

C� tất cả mười hai loại thức lấy lạc căn l�m sở duy�n: (a) bốn thức ở Dục giới thuộc cả bốn nh�m (tức loại trừ loại thức thuộc nh�m kiến diệt đoạn); (b) năm thức ở Sắc giới thuộc cả năm nh�m; (c) hai thức ở V� sắc giới, gồm một thức thuộc Kiến đạo đoạn v� một thức thuộc Tu đoạn; (Đ�p) thuộc thức v� lậu.

Khi bị đeo b�m, c�c thức theo thứ tự xếp loại (yathāsaṃbhavam) ở tr�n sẽ c�: (a) Bốn nh�m t�y mi�n ở Dục giới; (b) c�c t�y mi�n ở Sắc giới lấy ph�p hữu vi l�m sở duy�n; (c) hai nh�m t�y mi�n ở V� sắc giới; (Đ�p) c�c t�y mi�n biến h�nh. (Vibhāṣā, 88, 2)

(3)�� C� bao nhi�u t�y mi�n đeo b�m loại thức c� cảnh sở duy�n l� một thức duy�n lạc căn?

Ch�nh mười hai loại thức duy�n lạc căn vừa kể tr�n l�m cảnh sở duy�n của một trong số mười bốn loại thức, gồm mười hai loại giống như tr�n cộng th�m hai loại thức V� sắc giới thuộc kiến khổ đoạn v� kiến tập đoạn.

Khi bị đeo b�m, c�c thức theo thứ tự [của mười bốn loại] n�y c� (a) c�c t�y mi�n vừa được tr�nh b�y ở tr�n nếu l� trường hợp của hai giới đầu ti�n, v� (b) nếu l� trường hợp của V� sắc giới th� cộng th�m bốn nh�m t�y mi�n (tức loại trừ nh�m t�y mi�n thuộc kiến diệt đoạn).

C�c ph�p c�n lại (hai mươi hai căn) sẽ được loại suy từ tỷ dụ n�y.

(Hỏi) Nếu v� c� t�y mi�n m� tấm được gọi l� �c�ng với t�y mi�n� (hữu t�y mi�n, sānuśaya) th� trong trường hợp n�y c� phải c�c t�y mi�n đều tăng trưởng, �nằm ngủ� (t�y mi�n, anuśerate) trong loại t�m �hữu t�y mi�n� n�y?

(Đ�p) Điều n�y kh�ng nhất định. Trong trường hợp �nằm ngủ� ở đ� (santy anuśayānāḥ) l� c�c t�y mi�n chưa đoạn, cảnh của ch�ng chưa đoạn v� ch�ng tương ưng (saṃprayukta) với loại t�m n�y. Trường hợp kh�ng �nằm ngủ� l� c�c t�y mi�n đ� đoạn tương ưng với loại t�m n�y. �

有隨眠心二　　�� 謂有染無染
　�� 有染心通二　　�� 無染局隨增

[T�m �hữu t�y mi�n� c� hai loại

L� nhiễm v� v� nhiễm.

T�m nhiễm c� cả hai trường hợp;

T�m v� nhiễm chỉ t�y tăng.] �

Luận:� T�m nhiễm được gọi l� �hữu t�y mi�n� l� do (1) c� c�c t�y mi�n �nằm ngủ� trong đ�; ch�ng c� t�m n�y tương ưng v� c� cảnh sở duy�n chưa được đoạn trừ; (2) c� c�c t�y mi�n kh�ng �nằm ngủ� trong đ�; ch�ng đ� được đoạn trừ v� c� t�m n�y tương ưng bởi v� loại t�m n�y vẫn tiếp tục c� c�c t�y mi�n n�y l�m ph�p c�u h�nh (tatsahitatvāt).

T�m v� nhiễm được gọi l� t�y mi�n l� do c�c t�y mi�n �nằm ngủ�� trong đ�; ch�ng tương ưng với t�m v� chưa được đoạn trừ.

(Hỏi) Mười t�y mi�n n�y sinh khởi theo thứ tự n�o?

Tụng đ�p: �

無明疑邪身　　�� 邊見戒見取
　�� 貪慢瞋如次　　�� 由前引後生.

[V� minh, nghi, t� kiến, th�n kiến,

Bi�n kiến, giới cấm thủ, kiến thủ,

Tham, mạn, s�n, theo thứ tự n�y,

C�i trước dẫn sinh c�i sau.]

Luận:� Trước ti�n v� v� minh n�n m� mờ (saṃmuhyate) đối với c�c đế, kh�ng muốn (icchati) qu�n s�t Khổ Đế, kh�ng thừa nhận Khổ Đế. Từ m� mờ n�n khởi nghi (vicikitsā); khi nghe n�i về hai thuyết th� kh�ng biết khổ l� thật hay phi khổ l� thật. Từ nghi n�n khởi t� kiến (mithyādṛṣṭi), tức do sự giảng giải v� suy nghĩ sai lạc m� dẫn đến sự qu�n x�t rằng đ�y kh�ng phải l� khổ. Từ t� kiến sinh khởi th�n kiến (satkāyadṛṣṭi) bởi v� khi kh�ng� nhận ch�n được c�c uẩn l� khổ th� sẽ xem ch�ng l� những th�nh phần tạo th�nh ng�. Từ đ� ph�t sinh bi�n chấp kiến (antagrāhadṛṣṭi), bởi v� khi đ� tin v�o ng� th� sẽ chấp ng� l� thường hoặc đoạn. Từ đ� c� sự coi trọng giới luật v� c�c c�ch tu tập (śīlavrataparāmarśa, giới cấm thủ) l� phương tiện của sự thanh tịnh h�a, từ sự coi trọng n�y ph�t sinh sự coi thường c�c ph�p thấp k�m hơn (dṛṣṭiparāmarsa, kiến thủ). Từ đ� khởi tham đối với kiến giải ri�ng của m�nh (svadṛṣṭau), khởi ki�u mạn đối với kiến giải n�y; v� rồi khởi s�n (pratigha) bởi v� khi chỉ biết đến kiến giải ri�ng của m�nh th� sẽ gh�t bỏ c�c kiến giải đối nghịch lại của người kh�c. C� luận sư cho rằng ở đ�y s�n (tăng hiềm) sinh khởi l� do khi thay đổi (thủ xả) kiến giải ri�ng của m�nh; v� tham v� c�c t�y mi�n kh�c thuộc Kiến đoạn đều lấy th�n tương tục v� kiến giải ri�ng của m�nh l�m sở duy�n (svasaṃtānikadṛṣṭi).

(Hỏi) Phiền n�o sinh khởi do bao nhi�u nh�n?

Tụng đ�p:

由未斷隨眠　　�� 及隨應境現
　�� 非理作意起　　�� 說或具因緣.

[Do t�y mi�n chưa đoạn,

Sự xuất hiện của cảnh,

V� phi l� t�c � m� sinh khởi,

N�n n�i l� phải đủ nh�n duy�n.] �

Luận:� Tỷ dụ như trường hợp dục tham (kāmarāga) sinh khởi l� (1) khi t�y mi�n tham (rāgānuśaya) chưa đoạn - tức sự thủ đắc (prāpti) loại t�y mi�n n�y chưa được chặt đứt - v� chưa được tri nhận ho�n to�n (aparij�āta, vị biến tri) - tức sự ngăn ngại (pratipakṣa) chưa sinh; (2) khi c�c ph�p gi�p dục tham sinh khởi (kāmarāgaparyavasthānīya) như sắc, v.v., hiện tiền; (3) v� khi c� sự ph�n đo�n sai lạc (ayoniśomanaskāra, phi l� t�c �).

T�y mi�n l� nh�n (hetu), c�c ph�p l� cảnh (viṣaya), phi l� t�c y l� gia h�nh trực tiếp (prayoga): Đ�y l� ba lực (bala) kh�c biệt nhau.

Sự sinh khởi của c�c phiền n�o kh�c cũng như vậy.�

Tr�n đ�y l� trường hợp c�c phiền n�o sinh khởi do c� đủ c�c nh�n duy�n; ngo�i ra, phiền n�o cũng c� thể sinh khởi chỉ do lực của cảnh (viṣayabala), như trong trường hợp của c�c A-la-h�n bị thối thất.

Theo khế kinh, ch�n mươi t�m t�y mi�n c�ng với mười triền (paryavasthānas) tạo th�nh ba lậu (āsravas) l� Dục lậu (kāmāsrava), Hữu lậu (bhavāsvara), v� minh lậu (avidyāsrava); bốn bộc lưu (ogha) l� dục bộc lưu (kāmaugha), hữu bộc lưu (bhavaugha), kiến bộc lưu (dṛṣṭyogha), v� minh bộc lưu (avidyaugha); bốn �ch (yoga) l� dục �ch (kāmayoga), hữu �ch (bhavayoga), kiến �ch (dṛṣṭyoga), v� minh �ch (avidyāyoga); bốn thủ (upādānas) l� dục thủ (kāmopādāna), kiến thủ (dṛṣṭyupādāna), giới cấm thủ (śīlavratopādāna) v� ng� ngữ thủ (ātmavādopādāna).

(Hỏi) thể của lậu l� g�?

Tụng đ�p: �

欲煩惱并纏　　�� 除癡名欲漏
　�� 有漏上二界　　�� 唯煩惱除癡
　�� 同無記內門　　�� 定地故合一
　�� 無明諸有本　　�� 故別為一漏
　�� 瀑流軛亦然　　�� 別立見利故
　�� 見不順住故　　�� 非於漏獨立
　�� 欲有軛并癡　　�� 見分二名取
　�� 無明不別立　　�� 以非能取故.

[Phiền n�o v� triền của Dục giới,

Loại trừ si, được gọi l� Dục lậu.

Hai giới ở tr�n, hữu lậu

Chỉ l� phiền n�o, nhưng loại trừ si,

C�ng c� t�nh v� k�, nội m�n chuyển,

V� thuộc về định kh�ng hợp l�m một.

V� minh l� gốc của c�c hữu

N�n lập ri�ng th�nh một lậu.

Bộc lưu v� �ch cũng vậy.

Kiến được lập ri�ng v� m�nh lợi;

V� kh�ng thuận trụ

N�n kh�ng lập ri�ng th�nh lậu.

Dục �ch, hữu �ch cộng với si

V� hai kiến l� c�c thủ;

V� minh kh�ng được lập ri�ng;�

V� kh�ng phải l� năng thủ.] �

Luận:� Bốn mươi mốt sự vật (dravyas), tức c�c phiền n�o của Dục giới - ngoại trừ năm loại si (avidyās) - c�ng với mười triền ch�nh l� dục lậu.

Năm mươi hai sự vật của Sắc giới v� V� sắc giới, tức hai mươi s�u t�y mi�n của mỗi giới - ngoại trừ c�c loại si - ch�nh l� hữu lậu (bhavāsrava).

Tuy nhi�n, ở hai giới tr�n lại c� hai loại triền l� h�n trầm (styāna) v� trạo cử (auddhatya). Phẩm loại T�c luận (Prakaraṇa) viết: �Hữu lậu l� g�? - Trừ v� minh ra, c�c kiết sử (saṃyojana), c�c hệ phược (bandhana), t�y mi�n, t�y phiền n�o (kleśa) v� c�c triền của Sắc giới v� V� sắc giới đều được gọi l� hữu lậu.� C�c luận sư Tỳ-b�-sa ở Kaśmīr cho rằng c�c triền kh�ng được kể đến như l� một phần của hữu lậu bởi v� ở hai giới n�y ch�ng kh�ng c� t�nh chất tự tại.

(Hỏi) Tại sao c�c t�y mi�n ở hai giới tr�n được hợp chung th�nh một hữu lậu?

(Đ�p) Ch�ng c� ba t�nh chất chung l� v� k�, hướng về b�n trong (tức kh�ng phụ thuộc v�o cảnh sở duy�n: na viṣayapradhānāḥ), v� đều thuộc về c�c cảnh giới của định cho n�n ch�ng được hợp th�nh một loại lậu (āsrava). V� ch�ng c�n được gọi l� hữu lậu (bhavāsrava) v� những l� do giống như trong trường hợp của hữu tham (bhavarāga).

Từ những g� được n�i đến ở tr�n, c� thể biết rằng ch�nh mười lăm loại v� minh ở ba giới đ� tạo th�nh v� minh lậu.

(Hỏi) Tại sao c�c v� minh được lập ri�ng th�nh một loại lậu?

(Đ�p) V� v� minh l� gốc của tất cả t�y mi�n.

Bộc lưu v� �ch cũng được giải th�ch giống như c�ch giải th�ch về lậu. Nhưng kiến (dṛṣṭi) th� lại tạo th�nh một loại bộc lưu v� �ch ri�ng v� t�nh chất m�nh lợi của ch�ng.

Dục lậu (rāgāsrava), ngoại trừ kiến, cũng ch�nh l� dục bộc lưu v� dục �ch; đối với hữu lậu (bhavāsrava) cũng thế, tức trừ kiến ra th� hữu lậu cũng ch�nh l� hữu bộc lưu v� hữu �ch. Theo luận chủ, ch�nh v� t�nh chất m�nh lợi (gsal-ba, paṭu) của ch�ng m� c�c kiến được lập th�nh một loại bộc lưu v� �ch ri�ng.

(Hỏi) Tại sao c�c kiến kh�ng được lập ri�ng th�nh một lậu?

(Đ�p) Về � nghĩa của lậu sẽ được giải th�ch ở dưới đ�y: Sở dĩ c� t�n như vậy l� v� c�c lậu gi�p cho sự đ�nh trụ (āsayantīty āsravāṇāṃ nirvacanam). Nếu chỉ c� một m�nh (asahāya) c�c kiến th� sẽ kh�ng thuận hợp với sự đ�nh trụ (āsana) bởi v� ch�ng vốn m�nh lợi. V� thế kiến kh�ng thể được lập th�nh một loại lậu ri�ng biệt; ch�ng c� t�n trong nh�m c�c lậu nhưng được hợp chung với c�c t�y mi�n kh�c.

Như vậy c� tất cả (1) hai mươi ch�n sự vật thuộc dục bộc lưu l� năm tham, năm s�n, năm mạn, bốn nghi v� mười triền; (2) hai mươi t�m sự vật thuộc hữu bộc lưu l� mười tham, mười mạn v� t�m nghi; (3) ba mươi s�u sự vật thuộc kiến bộc lưu l� mười hai kiến của mỗi giới trong ba giới; (4) mười lăm sự vật thuộc v� minh bộc lưu l� năm v� minh của mỗi giới trong ba giới. Đối với c�c �ch cũng như vậy.

Thủ c� bốn loại: (1) Dục thủ gồm dục �ch cộng th�m c�c v� minh của Dục giới; tức c� tất cả ba mươi bốn sự vật l� năm tham, năm s�n, năm mạn, năm v� minh, bốn nghi v� mười triền; (2) ng� ngữ thủ gồm hữu �ch cộng th�m c�c v� minh của hai giới tr�n; tức c� tất cả ba mươi t�m sự vật l� mười tham, mười s�n, mười v� minh v� t�m nghi; (3) kiến thủ gồm c�c kiến �ch nhưng trừ đi giới cấm thủ (śīlavrataparāmarśa), tức c� tất cả ba mươi sự vật; (4) giới cấm thủ (śīlavratopādāna) gồm s�u sự vật c�n lại của �ch kiến.

(Hỏi) Tại sao lại t�ch rời giới cấm (śīlavrata) ra khỏi c�c kiến v� lập th�nh một loại thủ ri�ng?

(Đ�p) V� giới cấm đối nghịch với Th�nh đạo (mārgapratidvandva) v� l�m m� mờ (vipratilambhana) hai hạng (pakṣa): Kh�ng phải l� Th�nh đạo nhưng lại chấp l� Th�nh đạo n�n h�ng tại gia cho rằng c� thể sinh l�n c�i trời bằng c�ch nhịn ăn v� h�ng xuất gia th� cho rằng c� thể đắc được thanh tịnh (śuddhipratyāgamana) bằng c�ch từ bỏ c�c vật khả �i (Vibhāṣā, 48, 4).

(Hỏi) Nhưng tại sao v� minh kh�ng được lập th�nh một thủ ri�ng?

(Đ�p) V� v� minh kh�ng c� khả năng chấp thủ. N� c� t�nh chất �bất liễu tri� (asaṃprakhyāna) lại kh�ng m�nh lợi v� thế kh�ng c� khả năng chấp thủ (agrāhikā). Nếu l� thủ th� phải phối hợp với c�c phiền n�o kh�c.�

(Hỏi) Nhưng Thế t�n c� n�i trong khế kinh: �Dục �ch l� g�? - Đối trước dục cảnh, những người kh�ng biết được nguồn gốc của ch�ng sẽ c� dục tham (kāmarāga), dục dục (kāmacchanda), dục th�n, dục �i, dục lạc, dục muộn, dục đam, dục thị, dục hỷ, dục t�ng, dục t�y, dục trước triền �p t�m: Đ� ch�nh l� dục �ch�. Đối với c�c loại �ch kh�c, Thế t�n cũng định nghĩa như vậy. Trong một kinh kh�c, ng�i n�i rằng dục tham (chandarāga) được gọi l� thủ. V� thế dục tham đối với c�c dục cảnh, c�c kiến, v.v., được gọi l� dục thủ (kāmopādāna), v.v..

(Hỏi) T�y mi�n, lậu, bộc lưu, �ch, thủ c� nghĩa l� g�?

Tụng đ�p: �

微細二隨增　　�� 隨逐與隨縛
　�� 住流漂合執　　�� 是隨眠等義.

[Vi tế, t�y tăng theo hai c�ch

T�y trục, t�y phược,

L�m đ�nh trụ, tu�n chảy, cuối tr�i, đeo b�m, nắm bắt,

L� � nghĩa của t�y mi�n, v.v.]

Luận:� Khi c�c phiền n�o hiện tiền, ch�ng c� h�nh tướng rất kh� tri nhận n�n gọi l� vi tế. Ch�ng đeo b�m nhờ sự đeo b�m của sự hoạch đắc (prāptis) được ch�ng: Ch�ng t�y tăng theo hai c�ch, vừa nương v�o cảnh sở duy�n vừa nương v�o c�c ph�p tương ưng. Ch�ng r�ng buộc li�n tục (t�y phược) bởi v� cho d� trong trường hợp kh�ng cố gắng ph�t khởi hoặc ngay cả khi cố gắng ngăn chặn th� c�c phiền n�o vẫn tiếp tục sinh khởi. T�y mi�n định đặt khiến cho ch�ng sinh đ�nh trụ (āsayanti) trong v�ng sinh tử (saṃsāra); ch�ng lưu chuyển (āsravanti, gacchanti) từ c�i trời cao nhất (bhavāgra, hữu đảnh) cho đến địa ngục V� gi�n (Avīci); ch�ng chảy rỉ qua s�u căn như c�c vết thương n�n c� t�n l� lậu (āsravas). Ch�ng cuốn tr�i (haranti) n�n gọi l� bộc lưu. Ch�ng l�m cho hữu t�nh đeo b�m (śleṣayanti) n�n gọi l� �ch. Ch�ng nắm bắt (upādadati, upagṛhṇanti) n�n gọi l� thủ.

C�ch giải th�ch hay nhất l� như thế n�y: (1) Do c�c t�y mi�n m� chuỗi t�m tương tục tr�i chảy (āsravati) qua c�c cảnh sở duy�n (cảnh giới, viṣayeṣu); v� thế m� t�y mi�n ch�nh l� lậu (āsrava). Điều n�y ph� hợp với tỷ dụ của kinh (Saṃyukta, 18, 9): �Giống như khi phải nỗ lực lớn (mahātābhisaṃskāreṇa) để k�o một con thuyền đi ngược nước v� cũng giống như khi c�c nổ lực n�y bị yếu dần đi (teṣāṃ saṃskārāṇāṃ pratipraśrabdhyā) th� con thuyền lại bị cuốn theo (haryate) d�ng nước; [cũng vậy ch�nh nhờ sự chịu kh� m� chuỗi t�m tương tục được k�o ra khỏi c�c cảnh sở duy�n bởi c�c thiện ph�p.]� (2) Khi c�c t�y mi�n trở n�n qu� m�nh liệt (thế tăng thượng) th� được gọi l� bộc lưu; bởi v� ch�ng cuốn tr�i những g� c� r�ng buộc với ch�ng (tadyukta) v� những g� chịu sự t�c động của ch�ng (tadanuvidhānāt). (3) Khi kh�ng hiện h�nh qu� m�nh liệt th� c�c t�y mi�n được gọi l� �ch (anatimātrasamudācārin) bởi v� ch�ng nối kết với đủ loại đau khổ của d�ng sinh tử hoặc v� ch�ng đeo b�m rất dai dẳng (abhikṣṇānusanga). (4) C�c t�y mi�n c�n được gọi l� thủ bởi v� nhờ c� ch�ng mới c� sự chấp dục (kāmādyupādāna), v.v.. �

Phần 20

Trước đ�y trong phần n�i về t�y mi�n v� triền, Thế t�n chỉ n�i đến c�c loại lậu (āsrava), bộc lưu (ogha), v.v. m� th�i hay c�n c� c�c loại kh�c? �

由結等差別　　�� 復說有五種.

[Do sự kh�c nhau của kết, v.v.

N�n lại n�i c� năm loại.]

Luận:� V� c�c phiền n�o kết sử (saṃyojana), hệ phược (bandhana), t�y mi�n (anuśaya), t�y phiền n�o (upakleśa), v� triền (paryavasthāna) kh�c biệt nhau n�n lại n�i rằng c� đến năm loại.

(Hỏi) Kết sử l� g�?

Tụng đ�p: �

結九物取等　　�� 立見取二結
　�� 由二唯不善　　�� 及自在起故
　�� 纏中唯嫉慳　　�� 建立為二結
　�� 或二數行故　　�� 為賤貧因故
　�� 遍顯隨惑故　　�� 惱亂二部故.

[Ch�n kết c� vật, thủ như nhau

N�n lập th�nh hai loại l� kiến kết v� thủ kết

Do t�nh chất bất thiện

V� tự tại sinh khởi n�n

Trong số c�c triền, chỉ tật v� ki�n

Được lập th�nh hai loại kết;

Hoặc v� hai loại n�y thường hiện h�nh,

V� l� nh�n của sự ngh�o h�n,

V� ho�n to�n hiển lộ ở t�y phiền n�o,

V� n�o loại hai bộ.]

Luận:� C� ch�n loại kết sử l� �i (anunaya) khuể (pratigha), mạn (māna), v� minh (avidya), kiến (dṛṣṭi), thủ (parāmarśa), nghi (vicikitsā), tật (īrṣyā), ki�n (mātsarya).

�i kết (anunayasaṃyojana) l� tham của cả tam giới (traidhātuka rāga). T�nh chất của c�c loại c�n lại được giải th�ch t�y theo từng trường hợp ri�ng của ch�ng; (tỷ dụ như c�c loại kết sử thứ hai, thứ t�m v� thứ ch�n chỉ c� ri�ng ở Dục giới).

Kiến kết (dṛṣṭisaṃyojana) bao gồm ba loại kiến đầu ti�n l� th�n kiến, bi�n chấp kiến v� t� kiến.

Thủ kết (parāmarśasaṃyojana) bao gồm hai loại kiến cuối c�ng l� kiến thủ v� giới cấm thủ.

C� một vấn đề được đặt ra ở đ�y: C� trường hợp một người bị tr�i buộc với c�c ph�p tương ưng với kiến (tức c�c thọ, v.v. tương ưng với thủ) l� chỉ do �i kết chứ kh�ng phải kiến kết, v� trong l�c đ� loại kiến t�y mi�n (dṛṣṭyanuśaya) lại kh�ng thể t�y tăng ở nơi c�c ph�p n�y kh�ng? - Vẫn c� trường hợp n�y. Ch�ng ta h�y x�t đến trường hợp một người đ� khởi c�i biết về �tập� (tập tr�, samudayaj�āna) nhưng chưa khởi c�i biết về �diệt� (diệt tr�, nirodhaj�āna). L�c đ� người n�y c� khởi �i kết đối với c�c ph�p tương ưng với c�c kiến (dṛṣṭ) về kiến thủ v� giới cấm thủ, tức l� c�c ph�p được đoạn trừ bởi Diệt Đế v� Đạo Đế. Người n�y l�c đ� sẽ bị r�ng buộc với c�c ph�p n�y do bởi �i kết chứ kh�ng phải kiến kết; bởi v� người n�y đ� đoạn trừ loại kiến kết biến h�nh (sarvatraga) thuộc kiến khổ tập đoạn, v� l�c đ� kh�ng c� loại kiến kết phi biến h�nh duy�n c�c ph�p n�y hoặc tương ưng với ch�ng. Tuy nhi�n kiến t�y mi�n vẫn t�y tăng đối với c�c ph�p n�y bởi v� hai loại kiến v� thủ (thủ kết) nếu chưa được đoạn th� vẫn t�y tăng.

(Hỏi) Tại sao lập ba loại kiến đầu l�m th�nh một loại kiết sử (kiến kết) v� hai loại cuối c�ng l�m một loại kết sử kh�c (thủ kết)?

(Đ�p) V� c� số lượng c�c sự vật (dravyas) bằng nhau, v� đều c� chung t�nh chất �thủ� (parāmarśa) n�n hai loại kiến cuối c�ng được lập ri�ng th�nh một kết.

Ba loại kiến đầu ti�n tạo th�nh mười t�m sự vật ri�ng biệt. T� kiến thuộc Dục giới được đoạn trừ bởi mỗi một trong bốn đế; v� hai loại kiến cuối c�ng - gồm mười hai kiến thủ v� s�u giới cấm thủ - cũng như vậy.

Kh�c với ba loại kiến đầu ti�n, hai loại cuối c�ng đều c� thể t�nh thuộc về thủ. Ch�ng lấy ba loại kiến đầu ti�n l�m cảnh nhưng ba loại đầu ti�n lại kh�ng thể l�m như vậy.

(Hỏi) Tại sao tật v� ki�n được lập th�nh hai loại kết kh�c nhau trong khi c�c loại triền kh�c lại kh�ng thể l�m như vậy?

(Đ�p) Tật v� ki�n được lập th�nh kết v� trong số c�c triền th� ch�ng l� loại vừa c� t�nh bất thiện lại vừa sinh khởi tự tại - ở đ�y khi n�i �tự tại� l� h�m � ch�ng chỉ bị r�ng buộc với v� minh - trong khi c�c loại triền kh�c lại kh�ng c� đủ cả hai t�nh chất n�y trong c�ng một l�c. C� � kiến cho rằng l� do tr�n chỉ hợp l� đối với c�c luận sư chỉ thừa nhận t�m loại triền; đối với c�c luận sư thừa nhận c� đến mười loại triền th� l� do tr�n kh�ng giải quyết được kh� khăn n�y bởi v� phẫn (krodha) v� ph� (mrakṣa) đều c� c�ng l�c hai t�nh chất bất thiện v� tự tại sinh khởi, v� như vậy lẽ ra ch�ng cũng được xếp v�o loại kết sử.

Ở c�c nơi kh�c (Madhyama, 56, 12; Majjhima, i. 432; Saṃyukta, 21, 21), Thế t�n n�i rằng trong số c�c kết sử c� năm kết sử thuộc �phần dưới� (thuận hạ phần). �

又五順下分　　�� 由二不超欲
　�� 由三復還下　　�� 攝門根故三
　�� 或不欲發趣　　�� 迷道及疑道
　�� 能障趣解脫　　�� 故唯說斷三.

[Lại c� năm kết thuộc loại thuận hạ phần,

V� hai kết kh�ng vượt được Dục giới,

V� ba kết phải trở lại Dục giới.

V� bao h�m m�n, căn n�n chỉ c� ba;

Hoặc v� sự kh�ng muốn đi,

Sự m� mờ v� nghi ngờ ch�nh đạo

Thường chướng ngại sự đi đến giải tho�t

N�n chỉ n�i đoạn ba.]

Luận:� Năm loại n�y l� hữu th�n kiến, giới cấm thủ, nghi, dục tham (kāmacchanda) v� s�n khuể (vyāpādā). Ch�ng được gọi l� thuận hạ phần (avarabhāgīya) bởi v� ch�ng c� li�n hệ v� thuận hợp với �phần ở ph�a dưới� (avarabhāga), tức chỉ cho Dục giới (Vibhāṣā, 49, 2).

Như vậy trong số n�y c� hai kiết sử khiến cho người ta kh�ng thể vượt qua được Dục giới v� ba kết sử khiến cho người ta phải trở lại Dục giới.

Dục tham v� s�n khuể ngăn chận sự xuất ly Dục giới; th�n kiến v� hai loại kết sử c�n lại l�m cho những người đ� xuất ly Dục giới phải trở lại ở đ�; ch�ng kh�ng giống như vi�n cai ngục v� c�c ngục tốt.

C�c � kiến kh�c cho rằng v� ba kết sử tr�n m� người ta kh�ng thể tho�t khỏi t�nh trạng tồn tại một c�ch thấp h�n (sattvāvaratā), tức chỉ cho t�nh chất của dị sinh (Pṛthagjana); v� v� hai loại kết sử tr�n m� người ta kh�ng thể tho�t ra khỏi cảnh giới ở b�n dưới, tức chỉ cho Dục giới; đ�y l� l� do tại sao năm loại n�y c� t�n l� �hạ phần�.�

(Hỏi) Thế t�n c� n�i đắc được quả Dự lưu (Srotāpanna) l� nhờ đoạn trừ to�n bộ ba kết sử được n�i đến ở tr�n (paryādāya trisaṃyojanaprahāṇāt); nhưng nếu l� Dự lưu th� cũng phải đoạn trừ th�m ba loại kiến l� bi�n chấp kiến, t� kiến v� kiến thủ. Như vậy đối với trường hợp của dị sinh, lẽ ra Thế t�n phải gọi c�c kiến n�y l� kết sử?

(Đ�p) Lẽ ra phải như vậy nhưng v� ba loại đầu c� bao h�m cả �cửa� v� căn (nhiếp m�n căn). C� ba nh�m phiền n�o (kleśa): (1) Nh�m đơn (duy nhất th�ng, ekaprakāra) được đoạn trừ bởi kiến Khổ Đế, tức th�n kiến v� bi�n chấp kiến; (2) nh�m đ�i (nhị th�ng) được đoạn trừ bởi kiến Khổ Đế v� Kiến đạo Đế, tức giới cấm thủ; (3) nh�m bộ tứ (tứ bộ) được đoạn trừ bởi kiến Tứ Đế, tức nghi, t� kiến v� kiến thủ. V� thế khi n�i đến ba loại kết sử đầu ti�n, Thế t�n c� � chỉ cho �c�nh cửa� của c�c phiền n�o kh�c, tức l� nơi bắt đầu của mỗi một nh�m phiền n�o. Ng�i cũng c� � chỉ cho căn bởi v� bi�n chấp kiến vận h�nh được (pravartita) l� nhờ th�n kiến; kiến thủ vận h�nh được l� nhờ giới cấm thủ, v� t� kiến vận h�nh được l� nhờ nghi.

C� thuyết cho rằng sở dĩ ba kết n�y được n�i đến l� v� c� ba sự việc ngăn ngại giải tho�t l� sự kh�ng muốn đi (bất dục ph�t), sự m� mờ ch�nh đạo, v� sự nghi ngờ ch�nh đạo. Cũng giống như tr�n thế gian ba sự việc n�y c� thể ngăn cản sự đi đến một nơi kh�c th� đối với Th�nh đạo ch�ng cũng c� thể c� sự ngăn ngại như vậy: (1) Th�n kiến g�y ra sự sợ h�i đối với giải tho�t v� khiến người ta kh�ng muốn đạt đến đ�; (2) giới cấm thủ th� v� nương v�o một con đường tu tập kh�c n�n l�m cho người ta bị m� mờ ch�nh đạo; (3) v� nghi ch�nh l� sự nghi ngờ đối với ch�nh đạo. Thế t�n v� muốn dạy rằng h�ng Dự lưu đ� đoạn trừ được ba loại chướng ngại n�y cho n�n mới n�i l� họ đ� đoạn trừ ba kết sử.

Giống như trường hợp của năm kết sư �thuận hạ phần�, Thế t�n cũng đ� dạy về năm loại kiết sử �thuận thượng phần�. �

順上分亦五　　�� 色無色二貪
　�� 掉舉慢無明　　�� 令不超上故.

[Thuận thượng phần cũng c� năm kết

L� hai loại tham thuộc sắc v� V� sắc giới,

Trạo cử, mạn, v� v� minh

V� cản trở sự vượt qua thượng giới.]

Luận:� Năm kiết sử n�y được gọi l� �thượng phần�. Điều n�y h�m � người ta kh�ng thể vượt qua c�c giới ở tr�n (thượng giới) nếu chưa đoạn được c�c kiết sử n�y. Đến đ�y đ� kết th�c phần n�i về kiết sử.

(Hỏi) C� bao nhi�u loại phược?

Tụng đ�p: �

縛三由三受

[C� ba loại phược v� c� ba thọ] �

Luận:� Phược c� ba loại l� tất cả c�c tham (rāga), tất cả c�c s�n (dveṣa), v� tất cả c�c si (moha).

(Hỏi) tại sao chỉ c� ba loại n�y được gọi l� phược?

(Đ�p) L� v� c� ba thọ. Tham t�y tăng theo lạc thọ, lấy lạc thọ l�m sở duy�n v� tương ưng với n�; đối với khổ thọ th� c� s�n; đối với xả thọ th� c� si; v� cũng c� cả tham lẫn s�n nhưng kh�ng bằng si. Hoặc khi n�i �c� ba phược v� c� ba thọ� l� nhằm chỉ cho loại cảm thọ c� nh�n (tự tương tục).

(Hỏi) Đ� giải th�ch về phược, vậy t�y mi�n l� g�?

Tụng đ�p: �

隨眠前已說.

[T�y mi�n đ� được n�i ở tr�n.] �

Luận:� [T�y mi�n c� s�u loại, bảy loại, mười loại, hoặc ch�n mươi t�m loại như đ� n�i ở tr�n.]

(Hỏi) T�y phiền n�o l� g�?

Tụng đ�p: �

隨煩惱此餘　　�� 染心所行蘊.

[Ngo�i số n�y ra t�y phiền n�o�

C�n l� c�c nhiễm t�m sở thuộc h�nh uẩn.]

�

Luận:� C�c phiền n�o c�n được gọi l� t�y phiền n�o (upakleśa) v� ch�ng l�m cho t�m nhiễm � (cittopakleśanāt = cittakleśakaraṇāt).

Ngo�i phiền n�o ra, c�c t�m sở nhiễm � thuộc về h�nh uẩn (saṃskāraskandha) cũng được gọi l� t�y phiền n�o; c� nghĩa l� c�c t�m sở n�y được t�m thấy ở cạnh phiền n�o hoặc c�c phiền n�o được t�m thấy ở cạnh ch�ng. Ch�ng kh�ng phải l� phiền n�o bởi v� ch�ng kh�ng phải l� căn; v� đ� được n�i đến ở kinh Tạp sự (Kṣudravastuka).

Tiếp theo đ�y sẽ l� phần tr�nh b�y sự li�n hệ giữa phiền n�o với c�c triền v� phiền n�o cấu (kleśamalas). �

纏八無慚愧　　�� 嫉慳并悔眠
　�� 及掉舉惛沈　　�� 或十加忿覆
　�� 無慚慳掉舉　　�� 皆從貪所生
　�� 無愧眠惛沈　　�� 從無明所起
　�� 嫉忿從瞋起　　�� 悔從疑覆諍.

[T�m triền l� v� t�m, v� qu�,

Tật, ki�n, hối, mi�n,

Trạo cử v� h�n trầm;

Hoặc mười triền nếu kể th�m phẫn v� ph�.

V� t�m, ki�n, trạo cử,

Đều sinh khởi từ tham;

V� qu�, mi�n, h�n trầm,

Do v� minh sinh khởi;

Tật v� phẫn sinh khởi từ s�n;

Hối từ nghi; ph� từ tr�nh.] �

Luận:� Phiền n�o c�n được gọi l� triền như trong khế kinh c� n�i: �Người ta trải quả một nỗi khổ xuất ph�t từ triền; triền n�y ch�nh l� tham.�

Phẩm loại T�c luận dạy rằng c� t�m loại triền; Tỳ-b�-sa lại n�i đến mười loại, tức th�m v�o phẫn (krodha) v� ph� (mrakṣa): (1) - (2) v� t�m (āhrīkya) v� v� qu� (anapatrāpya) giống như đ� được giải th�ch trước đ�y; (3) tật (īrṣyā) l� t�m đố kỵ trước sự hưng thịnh của người kh�c; (4) ki�n (mātsarya) l� t�m keo kiệt, đi ngược lại sự bố th� về ph�p (dharma) v� t�i vật (āmiṣa); (5) trạo cử (auddhatya) giống như đ� tr�nh b�y ở trước; (6) hối (kaukṛtya) c� hai loại thiện v� bất thiện nhưng chỉ c� loại nhiễm � mới gọi l� triền; (7) h�n trầm (styāna), giống như đ� được tr�nh b�y ở trước; (8) mi�n (middha) l� sự bạc nhược, sự dằn n�n (abhisaṃkṣepa) của t�m khiến cho t�m kh�ng c�n khả năng điều khiển th�n (kāyasaṃdhāraṇa); mi�n c� ba loại l� thiện, nhiễm v� v� k� nhưng chỉ c� loại nhiễm � được gọi l� triền; (9) phẫn l� t�m giận dữ đối với ch�ng sinh (sattva, t�nh) cũng như với c�c sự vật (asattva, phi t�nh); nhưng kh�ng giống như s�n (vyāpāda) v� hại (vihiṃsā); (10) ph� l� sự che dấu lỗi lầm của m�nh.

(Hỏi) Nguồn gốc của c�c triền l� g�?

(Đ�p) V� t�m (āhrīkya), trạo cử (auddhatya), v� ki�n (mātsarya) xuất ph�t từ tham (rāga); h�n trầm (styāna), mi�n (middha), v� v� qu� (anapatrāpya) xuất ph�t từ v� minh (avidyā); hối (kautṛtya) xuất ph�t từ nghi (vicikitsā); tật (īrṣyā) v� phẫn (krodha) xuất ph�t từ s�n (pratigha). Ở đ�y khi n�i �xuất ph�t� l� h�m � �tu�n chảy� (niṣyanda, đẳng lưu). Về ph� (mrakṣa) đ� c� nhiều � kiến tr�i ngược nhau. C� người cho rằng ph� xuất ph�t từ �i (tṛṣṇā); c� người cho rằng xuất ph�t từ v� minh; c� người cho rằng c� thể xuất ph�t từ �i hoặc v� minh t�y theo trường hợp liễu tri hay kh�ng liễu tri.

Như vậy mười t�y phiền n�o tr�n đ�y ch�nh l� đẳng lưu của c�c phiền n�o.

[C�c phiền n�o cấu tiết ra từ c�c phiền n�o, cũng giống như c�c chất cấu bẩn tiết ra từ th�n thể.] Như vậy c�c phiền n�o cấu l� g�?

煩惱垢六惱　　�� 害恨諂誑憍
　�� 誑憍從貪生　　�� 害恨從瞋起
　�� 惱從見取起　　�� 諂從諸見生.

[S�u phiền n�o cấu l� n�o,

Hại, hận, siễm, cuống, ki�u.

Cuống, ki�u, khởi từ tham

Hại, hận khởi từ s�n;

N�o khởi từ kiến thủ;

Siễm khởi từ c�c kiến.] �

Luận:� Cuống (māya) lừa phỉnh người kh�c (parava�canā); siễm (śāṭhya) l� sự kh�ng thẳng thắn của t�m khiến cho người ta kh�ng n�i đ�ng sự thật hoặc l� kh�ng chịu b�c bỏ những l�c cần phải b�c bỏ, hoặc l� giải th�ch theo một c�ch mơ hồ; ki�u (mada), giống như đ� được tr�nh b�y ở trước; n�o (pradāśa) l� sự cố chấp việc �c (sāvadyavastuparāmarśa, chấp chư hữu tội sự) khiến cho người ta kh�ng chịu nghe theo c�c lời khuy�n can; hận (upanāha) l� sự th� hận; hại (vihiṃsā) l� sự o�n gh�t được biểu hiện qua c�c việc l�m v� lời n�i c� hại cho người kh�c.

Cuống v� ki�u xuất ph�t từ tham; hận v� hại xuất ph�t từ s�n; n�o xuất ph�t từ kiến thủ (dṛṣṭiparāmarśa); siễm xuất ph�t từ kiến.

Siễm l� đẳng lưu của kiến (dṛṣṭi) bởi v� c� b�i tụng n�i: �Sự khuất kh�c (kauṭilya) l� g�? - Đ� l� �c kiến�.

Triền v� cấu sinh khởi từ phiền n�o; v� thế ch�ng được gọi l� t�y phiền n�o.

(Hỏi) T�y phiền n�o được đoạn trừ như thế n�o?

Tụng đ�p:

纏無慚愧眠　　�� 惛掉見修斷
　�� 餘及煩惱垢　　�� 自在故唯修.

[C�c triền v� t�m, v� qu�, mi�n,

Tr�n trầm, trạo cử thuộc kiến tu sở đoạn;

C�c triền c�n lại v� phiền n�o cấu

Vốn tự tại n�n chỉ thuộc Tu đoạn.]

Luận:� Trong số mười triền n�i tr�n th� năm loại đầu ti�n - bắt đầu từ v� t�m (āhrikya) - v� tương ưng với hai phiền n�o n�n được đoạn trừ bởi Kiến đạo v� Tu đạo. Ch�ng được đoạn trừ bởi Kiến đạo khi loại phiền n�o m� ch�ng tương ưng cũng thuộc về Kiến đoạn. Số c�n lại (tật, v.v.) chỉ được đoạn trừ bởi Tu đạo v� ch�ng thuộc loại �tự tại� (svatantra) v� chỉ tương ưng với v� minh. C�c phiền n�o cấu cũng được đoạn trừ giống như vậy.

(Hỏi) C� phải tất cả t�y phiền n�o đều thuộc t�nh bất thiện?

Tụng đ�p: �

欲三二餘惡　　�� 上界皆無記.

[Ba t�y phiền n�o ở Dục giới

Thuộc hai t�nh; số c�n lại l� �c;

(t�y phiền n�o) ở thượng giới đều thuộc t�nh v� k�] �

Luận:� H�n trầm, trạo cử v� mi�n thuộc t�nh bất thiện v� v� k�. B�n tr�n Dục giới, ở nơi n�o c� c�c t�y phiền n�o th� ở nơi đ� chỉ c� loại v� k� (avyākṛta).

(Hỏi) C� bao nhi�u t�y phiền n�o ở c�c giới kh�c nhau?

Tụng đ�p:

諂誑欲初定　　�� 三三界餘欲.

[Siễm, cuống ở Dục giới v� sơ định;

Ba loại ở cả ba giới; số c�n lại thuộc Dục giới.] �

Luận:� Siễm v� cuống chỉ c� ở hai giới l� Dục giới v� Sắc giới. Kh�ng thể nghi ngờ về điều n�y bởi v� Đại phạm vương (Mahābrahman) đ� c� � lừa phỉnh B�-s� M� thắng (Āyuṣman Aśvajit) khi tự đưa ra một định nghĩa kh�ng ch�nh x�c. Điều n�y đ� được n�i đến trước đ�y nhưng v� c� li�n quan đến t�y phiền n�o n�n được nhắc lại ở đ�y. Ba loại h�n trầm, trạo cử, v� ki�u c� ở cả ba giới. Trong số mười s�u t�y phiền n�o - mười triền v� s�u cấu - th� mười một loại chỉ tồn tại ở Dục giới; tức loại trừ siễm, cuống, h�n, trầm, trạo cử v� ki�u.

(Hỏi) Trong số c�c phiền n�o v� t�y phiền n�o, c� bao nhi�u loại chỉ c� ở giới địa của � căn (manas), v� c� bao nhi�u loại ở giới địa của s�u thức (ṣaḍvij�ānabhūmika)?

Tụng đ�p:� �

見所斷慢眠　　�� 自在隨煩惱
　�� 皆唯意地起　　�� 餘通依六識.

[Loại thuộc Kiến đoạn, mạn, mi�n,

V� c�c t�y phiền n�o tự tại,

Đều khởi từ � địa;

Số c�n lại nương v�o s�u thức.]

�

Luận:� C�c phiền n�o v� t�y phiền n�o thuộc Kiến đoạn chỉ nương v�o � thức (manovij�āna); mạn v� mi�n, vốn thuộc Tu đoạn, cũng c� sở y l� � thức bởi v� cả hai loại n�y đều l� giới địa của � ở cả ba giới. C�c t�y phiền n�o �tự tại� thuộc tu sở đoạn cũng thế.

C�c phiền n�o v� t�y phiền n�o kh�c đều nương v�o s�u thức. Đ� l� tham thuộc Tu đoạn, s�n, v� minh; c�c t�y phiền n�o tương ưng với ch�ng l� v� t�m, v� qu�, h�n trầm, trạo cử, v� c�c phiền n�o thuộc nh�m đại phiền n�o địa ph�p.

(Hỏi) Phiền n�o v� t�y phiền n�o tương ưng (saṃprayukta) với những loại căn n�o của thọ?

(Đ�p) Trước hết h�y kể đến c�c phiền n�o thuộc Dục giới:�

欲界諸煩惱　　�� 貪喜樂相應
　�� 瞋憂苦癡遍　　�� 邪見憂及喜
　�� 疑憂餘五喜　　�� 一切捨相應
　�� 上地皆隨應　　�� 遍自識諸受.

[C�c phiền n�o Dục giới

C� tham tương ưng với hỷ v� lạc;

S�n tương ưng với ưu v� khổ;

Si tương ưng với tất cả;

T� kiến tương ưng với ưu v� hỷ;

Nghi tương ưng với ưu; năm phiền n�o c�n lại tương ưng với hỷ

Tất cả đều tương ưng với xả.

Ở thượng địa th� tương ưng�

Với c�c thọ ph� hợp với loại thức ri�ng của ch�ng.]

Luận:� Tham tương ưng với lạc căn (sukhendriya) v� hỷ căn (saumanasyendriya), s�n (pratigha = dveṣa) tương ưng với khổ căn (duḥkhendriya) v� ưu căn (daurmanasyendriya); bởi v� tham v� s�n c� h�nh tướng l� sự hoan hỷ hoặc sự �u lo (harṣa, dainyākāravartin), v� v� cả hai đều thuộc về s�u thức.

V� minh tương ưng với tất cả năm thọ v� tương ưng với tất cả c�c phiền n�o.

T� kiến tương ưng với ưu trong trường hợp của người c� tạo t�c thiện nghiệp nhưng đ� �u lo v� c�c nghiệp n�y kh�ng sinh quả; trong trường hợp của người tạo nghiệp �c th� tương ưng với hỷ.

Nghi tương ưng với ưu bởi v� khi đ� nghi ngờ tức mong muốn biết được thật ch�nh x�c (cầu quyết định tri).

C�c phiền n�o kh�c, tức c�c kiến ngoại trừ t� kiến v� mạn, đều tương ưng với hỷ v� ch�ng c� h�nh tướng l� sự hoan hỷ.

(Hỏi) Những t�y mi�n n�o đ� được b�n đến từ trước đến nay?

(Đ�p) Đ� l� c�c t�y mi�n thuộc Dục giới. Sau khi tr�nh b�y sự kh�c nhau của c�c t�y mi�n n�y, luận chủ đ� đưa ra một t�nh chất chung l� tất cả c�c t�y mi�n n�y đều tương ưng với xả căn (upekṣendriya) bởi v� v�o l�c chuỗi tương tục c�c phiền n�o bị suy kiệt th� nhất định phải c� xả (upekṣā saṃtiṣṭhate).

(Hỏi) Đối với c�c phiền n�o ở thượng địa th� như thế n�o?

(Đ�p) Ch�ng sẽ tương ưng với loại thọ ph� hợp với ch�ng bất cứ khi n�o c� loại thọ n�y hiện hữu.

Ở tầng thiền thứ nhất - nơi c� bốn loại thức (vij�āna) nh�n, nhĩm th�n v� � - c�c t�y mi�n sinh khởi c�ng với mỗi một trong số c�c thức n�y sẽ tương ưng với loại thọ ph� hợp với loại thức n�y: Như vậy sẽ c� (1) lạc thọ tương ưng với nh�n thức, nhĩ thức v� th�n thức; (2) hỷ thọ tương ưng với � thức; (3) xả thọ tương ưng với cả bốn thức.

Ở tầng thiền thứ hai, v.v. - nơi chỉ c� � thức - th� c�c t�y mi�n sinh khởi c�ng với loại thức n�y đều tương ưng với c�c thọ ph� hợp với thức n�y ở tầng thiền ri�ng của m�nh: Như vậy ở tầng thiền thứ hai sẽ c� hỷ v� xả; ở tầng thiền thứ ba c� lạc v� xả; tầng thiền thứ tư v� c�c tầng thuộc V� sắc giới chỉ c� xả.

Về c�c t�y phiền n�o:� �

諸隨煩惱中　　�� 嫉悔忿及惱
　�� 害恨憂俱起　�� 　慳喜受相應
　�� 諂誑及眠覆　　�� 通憂喜俱起
　�� 憍喜樂皆捨　　�� 餘四遍相應.

[Trong c�c t�y phiền n�o,

Tật, hối, phẫn, n�o,

Hại, hận đều c�ng khởi với ưu;�

Ki�n tương ưng với hỷ thọ;

Siễm, cuống, mi�n, ph�

C�ng khởi với ưu v� hỷ;

Ki�u tương ưng với hỷ lạc;

Tất cả đều tương ưng với xả;

Bốn loại c�n lại tương ưng với tất cả c�c thọ.]

Luận:� S�u t�y phiền n�o tật, hối, phẫn, n�o, hại v� hận đều tương ưng với ưu v� ch�ng đều c� h�nh tướng l� sự lo �u v� đều thuộc về giới địa của �.

Ki�n tương ưng với hỷ v� c� h�nh tướng l� sự hoan hỷ v� ki�n xuất ph�t từ sự ham muốn (lobhānvayatvena).

Siễm, cuống, mi�n, ph�, ưu tương ưng với hỷ trong trường hợp lừa phỉnh người kh�c với t�m hoan hỷ nhưng nếu lừa phỉnh với t�m lo �u th� lại tương ưng với ưu.

Ki�u tương ưng với hỷ v� lạc. Ở tầng thiền thứ ba, ki�u tương ưng với lạc thọ; ở c�c địa ph�a dưới th� tương ưng với hỷ; ở c�c địa tr�n th� tương ưng với xả.

Như vậy, tất cả đều tương ưng với xả; cũng giống như trường hợp tất cả c�c phiền n�o v� t�y phiền n�o đều tương ưng với v� minh v� kh�ng c� trường hợp ngoại lệ.

Bốn triền l� v� t�m, v� qu�, h�n trầm v� trạo cử đều tương ưng với năm thọ bởi v� hai loại triền đầu thuộc nh�m đại bất thiện địa ph�p (akuśalamahābhūmika), hai loại sau thuộc nh�m đại phiền n�o địa ph�p (kleśamahābhūmika).

Khi ph�n t�ch từ một quan điểm kh�c (y dị m�n) th� khế kinh (Saṃyukta, 26, 28; Ekottara, 24, 2) lại tuy�n bố rằng c� năm loại chướng ngại (nīravaṇas) trong số c�c phiền n�o v� t�y phiền n�o được n�i ở tr�n:� �

蓋五唯在欲　　�� 食治用同故
　�� 雖二立一蓋　　�� 障蘊故唯五.

[C�i chỉ c� ở Dục giới

V� c�ng c� thực, trị, v� dụng giống nhau.

Tuy hai loại lập th�nh một c�i�

Nhưng v� chướng ngại c�c uẩn n�n chỉ c� năm c�i.] �

Luận:� Năm c�i l� dục tham (kāmacchanda), s�n khuể (vyāpāda), h�n mi�n (styānamiddha), trạo hối (auddhatyakaukṛtya) v� nghi (vicikitsā).

(Hỏi) Ba loại h�n, trạo v� nghi được n�i đến ở đ�y chỉ c� ở Dục giới hay ở cả ba giới?

(Đ�p) Khế kinh (Saṃyutta, v. 145) n�i rằng tất cả c�c c�i đều thuộc t�nh bất thiện v� thế chỉ c� ở Dục giới.

(Hỏi) Tại sao h�n trầm v� mi�n cũng như trạo cử v� hối lại được lập th�nh hai loại c�i ri�ng?

(Đ�p) Được lập th�nh một c�i l� ch�ng c� c�ng thức ăn, sự đối trị v� t�c dụng như nhau.

Ở đ�y khi n�i �đối trị� (vipakṣa) l� c� � chỉ cho sự �ngược lại� (pratipakṣa), tức những g� chống lại thức ăn.

Kinh dạy rằng h�n trầm v� mi�n c� c�ng một loại thức ăn, một loại chống lại thức ăn (anāhāra).

(Hỏi) Thức ăn của h�n trầm v� mi�n l� g�?

(Đ�p) Đ� l� năm ph�p đặng m�ng (tandrī), bất lạc (arati), tần th�n (vijṛmbhikā), thực bất b�nh (bhakte śamatā), t�m muội liệt (cetaso līnatva).

(Hỏi) Loại chống lại thức ăn của h�n trầm v� mi�n l� g�?

(Đ�p) Đ� l� quang minh tưởng (ālokasaṃj�ā).

H�n trầm v� mi�n đều c� chung t�c dụng (kṛtya kriyā) l� l�m cho t�m m� muội (līna).

Giống như h�n trầm v� mi�n, trạo cử v� hối cũng c� chung một loại thức ăn, loại chống lại thức ăn, v� c� chung t�c dụng. Loại thức ăn l� bốn ph�p th�n l� tầm (j�ātivitarka), quốc độ tầm (janapadavitarka), bất tử tầm (amaravitarka), sự nhớ lại những việc vui th�ch đ� l�m trong qu� khứ (pūrva ... saṃsargacaryānusmṛti); loại chống lại thức ăn l� sự tịch tĩnh (śamatha); t�c dụng l� l�m cho t�m kh�ng được tịch tĩnh.

(Hỏi) Tất cả c�c phiền n�o đều l� c�i (nivaraṇa); tại sao kinh chỉ n�i đến năm loại tr�n?

(Đ�p) V� ch�ng hủy hoại c�c uẩn v� v� nghi. Dục tham (kāmacchanda) v� khuể (vyāpāda) hủy hoại giới uẩn (śīlaskandha); h�n mi�n hủy hoại tuệ uẩn (praj�āskandha); trạo hối hủy hoại định uẩn (samādhiskandha). V� kh�ng c� tuệ v� định n�n khởi nghi đối với Tứ Đế.

(Hỏi) Nếu giải th�ch tr�n l� ch�nh x�c th� trong số c�c c�i, trạo hối vốn l� loại chướng ngại định lẽ ra phải được n�i đến trước loại h�n mi�n. V� nếu theo thứ tự như vậy th� hai loại c�i tr�n sẽ hủy hoại c�c uẩn thuộc định v� tuệ bởi v� t�c hại đối với những người tu (prayukta) định ch�nh l� h�n mi�n; v� t�c hại đối với những người tu tuệ (dharmapravicaya, trạch ph�p = prj�ā) ch�nh l� trạo hối.

C� luận sư lại đưa ra một giải th�ch kh�c.

(Hỏi) Họ giải th�ch như thế n�o?

(Đ�p) Một người tu v�o l�c đi (varāgata, h�nh vị) th� tri nhận một sự vật khả �i hoặc kh�ng khả �i v� biết đ� l� khả �i hoặc kh�ng khả �i; nhưng khi người n�y đ�nh trụ (vihāragata) th� dục tham v� s�n khuể vốn sinh khởi từ ấn tượng khả �i hoặc kh�ng khả �i n�y trước ti�n sẽ g�y chướng ngại cho sự nhập định của người n�y. Sau đ� khi đ� nhập định, th� v� kh�ng thể tu tập chỉ qu�n n�n lại khởi h�n mi�n, trạo hối lần lượt ngăn ngại định (samādhi = śamatha) v� tuệ (prj�ā = vipaśyanā, tỳ-b�t-x�-na). Cuối c�ng v�o l�c xuất định, khi tư trạch c�c ph�p (dharmanidhyānakāta) th� nghi (vicikitsā) lại g�y ra chướng ngại. V� thế chỉ lập th�nh năm loại c�i.

Ở đ�y c� một vấn đề cần suy nghĩ l� ch�ng ta h�y x�t đến c�c phiền n�o biến h�nh thuộc về một giới địa kh�c (visabhāgadhātusarvatraga) - tức l� c�c phiền n�o tạo th�nh nh�m t� kiến (mithyādṛṣṭi), v.v., thuộc kiến khổ tập đoạn, v� c� sở duy�n l� hai giới ở tr�n. Sở duy�n n�y được tri nhận ho�n to�n (praj�āyate, biến tri) nhờ v�o Khổ loại tr� v� Tập loại tr� (anvayaj�ānas) c� sở duy�n l� c�c giới địa ở tr�n. Tuy nhi�n kh�ng phải c�c phiền n�o n�i tr�n được đoạn trừ v�o l�c sinh khởi hai loại tr� n�y bởi v� c�c phiền n�o n�y vốn cũng c� sở duy�n l� Dục giới (kāmāvacaratvāt) cho n�n đ� được đoạn trừ trước đ� bởi khổ ph�p tr� v� tập ph�p tr� vốn sinh khởi trước Loại tr� (anvayaj�ānas).

Ngược lại đối với c�c phiền n�o c� sở duy�n hữu lậu (sāsravālambana) v� thuộc kiến diệt đạo đoạn - tức l� c�c phiền n�o thuộc nh�m kiến thủ (dṛṣṭiparāmarśa) - th� kh�ng phải ch�ng được đoạn trừ v�o l�c sở duy�n của ch�ng [tức l� nh�m t� kiến thuộc kiến diệt đạo đoạn] được biến tri [nhờ c� khổ tập loại tr� hoặc khổ tập ph�p tr�] m� ch�ng chỉ được đoạn trừ về sau nhờ v�o kiến diệt v� Kiến đạo.

(Hỏi) Như vậy l�m sao c� thể n�i rằng hai nh�m phiền n�o n�y được đoạn trừ bởi c�i biết về sở duy�n (ālambanaparij�ānāt, biến tri sở duy�n)?

(Đ�p) Kh�ng phải tất cả phiền n�o chỉ được đoạn trừ bởi sở duy�n tr� m� ch�ng c�n c� thể được đoạn trừ theo bốn c�ch:� �

遍知所緣故　�� 　斷彼能緣故
　�� 斷彼所緣故　�� 　對治起故斷.

[Do biến tri sở duy�n,

Đoạn trừ năng duy�n, đoạn trừ sở duy�n, v� đối trị khởi n�n đoạn.] �

Luận:� C�c phiền n�o thuộc Kiến đoạn được đoạn trừ bởi: (1) Biến tri sở duy�n: Đ�y l� trường hợp của (a) c�c phiền n�o duy�n v�o giới địa m� ch�ng hệ thuộc (svabhūmyālambana), được đoạn trừ bởi kiến khổ tập; v� (b) c�c phiền n�o c� sở duy�n v� lậu, được đoạn trừ bởi kiến diệt đạo.

(2) Sự đoạn trừ loại phiền n�o c� c�c phiền n�o thuộc Kiến đoạn (kiến sở đoạn hoặc) được n�i đến ở tr�n l�m sở duy�n; loại phiền n�o n�y ch�nh l� c�c phiền n�o biến h�nh ở một giới địa kh�c (visabhāgadhātusarvatraga) thuộc kiến khổ tập đoạn. C�c �kiến sở đoạn hoặc� l� sở duy�n của loại phiền n�o biến h�nh ở giới địa ri�ng của ch�ng (sabhāgadhātu, tự giới): C� nghĩa l� nhờ loại phiền n�o n�y được đoạn trừ n�n c�c phiền n�o tr�n mới được đoạn trừ.�

(3) Sự đoạn trừ sở duy�n của c�c �kiến sở đoạn hoặc�; tức l� c�c phiền n�o c� một sở duy�n hữu lậu v� thuộc loại kiến diệt đạo đoạn. C�c phiền n�o n�y duy�n loại phiền n�o c� sở duy�n v� lậu; v� khi loại phiền n�o (c� sở duy�n v� lậu) n�y được đoạn trừ th� c�c phiền n�o kia cũng được đoạn trừ.

C�c phiền n�o thuộc Tu đoạn được đoạn trừ bởi sự sinh khởi của ph�p đối trị (pratipakṣodayātkṣayaḥ). Khi loại Th�nh đạo đối nghịch với nh�m phiền n�o n�o đ� được sinh khởi th� n� sẽ gi�p đoạn trừ nh�m phiền n�o n�y.

(Hỏi) Loại Th�nh đạo n�o đối trị nh�m phiền n�o n�o?

(Đ�p) Điều n�y sẽ được giải th�ch chi tiết: �Loại Th�nh đạo thuộc hạ hạ phẩm đối trị nh�m phiền n�o thuộc thượng thượng phẩm� loại Th�nh đạo thuộc thượng thượng phẩm đối trị nh�m phiền n�o thuộc hạ hạ phẩm�.

(Hỏi) C� bao nhi�u loại đối trị?

Tụng đ�p: �

對治有四種　　�� 謂斷持遠厭.

[Đối trị c� bốn loại

L� đoạn, tr�, viễn, yếm.] �

Luận:� Ph�p đối trị c� bốn loại: (1) Đoạn đối trị (prahāṇapratipakṣa) ch�nh l� v� gi�n đạo (ānantaryamārga); (2) tr� đối trị (adhārapratipakṣa) l� loại Th�nh đạo (vimuktimārga) đi liền sau Th�nh đạo tr�n v� c� c�ng năng tr� giữ sự đoạn trừ m� Th�nh đạo tr�n đ� đắc được; (3) viễn phần đối trị (dirībhāvapraptipakṣa) l� loại Th�nh đạo đi liền sau giải tho�t đạo v� c� c�ng năng gi�p xa l�a sự hoạch đắc (prāpti) c�c phiền n�o đ� được đoạn trừ trước đ�y (sở đoạn hoặc đắc). C� luận sư cho rằng giải tho�t đạo cũng thuộc loại viễn phần đối trị bởi v� n� cũng c� c�ng năng xa l�a sự hoạch đắc phiền n�o; (4) yếm đoạn đối trị (vidūṣaṇāpraptipakṣa) l� loại Th�nh đạo l�m cho ch�n gh�t (vidūṣayati) một giới (dhātu) n�o đ� v� cho rằng giới n�y c� qu� nhiều khuyết điểm (doṣato darśanam) [như v� thường, v.v.]. Tuy nhi�n sau đ�y l� thứ tự ch�nh x�c nhất của c�c loại đối trị tr�n: (1) Yếm ho�n đối trị, tức gia h�nh đạo (prayogamārga); (2) đoạn đối trị, tức to�n bộ c�c v� gi�n đạo; (3) trị đối trị, tức giải tho�t đạo; (4) viễn phần đối trị, tức thắng tiến đạo (viśeṣamārga).

(Hỏi) C�c phiền n�o được đoạn trừ l� nhờ sự t�ch rời với c�i g�?

Tụng đ�p: �

應知從所緣　　�� 可令諸惑斷.

[N�n biết rằng từ sở duy�n

M� c�c hoặc được đoạn trừ.] �

Luận:� Kh�ng thể t�ch rời phiền n�o với c�c ph�p tương ưng (saṃprayoga) [tức l� c�c ph�p tương ưng với t�m như thọ, v.v.] m� chỉ c� thể t�ch rời ch�ng với sở duy�n để ch�ng kh�ng thể sinh khởi trở lại khi duy�n sở duy�n n�y.

(Hỏi) C�c phiền n�o vị lai c� thể t�ch rời khỏi sở duy�n của ch�ng như đối với phiền n�o qu� khứ th� sao? [Bởi v� sự vật m� phiền n�o n�y lấy l�m sở duy�n vẫn c�n được chấp l�m sở duy�n].

(Đ�p) C� phải c�c �ng cho rằng khi n�i �đoạn trừ nhờ t�ch rời với sở duy�n� (ālambanātprahātavyaḥ) l� h�m � �đoạn trừ nhờ sự tri nhận to�n bộ sở duy�n� (ālambanaparij�ānāt prahātavyaḥ, biến tri sở duy�n cố đoạn)? Nếu được hiểu như vậy th� kh�ng hợp l� v� kh�ng c� t�nh chất phổ qu�t. V� thế vấn đề cần phải giải quyết ở đ�y l�: V� sao c�c phiền n�o được gọi l� �đoạn� (prahīṇa)? - Loại phiền n�o của ri�ng bản th�n m�nh (svāsaṃtānika, tự tương tục) được đoạn trừ l� nhờ đoạn trừ được sự hoạch đắc (prāpti) loại phiền n�o n�y. Đối với c�c phiền n�o của người kh�c (parasaṃtānakleśa, tha tương tục trung chư phiền n�o) đối với sắc ph�p (rūpa) thuộc nh�m của ch�ng [như thiện (kuśala), v.v.] v� đối với c�c ph�p bất nhiễm th� tất cả đều được đoạn trừ nhờ đoạn trừ được loại phiền n�o �tự tương tục� vốn lấy c�c ph�p tr�n l�m sở duy�n. (Vibhāṣā, 53, 7; 79, 18).

(Hỏi) C� bao nhi�u loại thuộc t�nh �viễn phần� (dūratā)?

Tụng đ�p: �

遠性有四種　�� 　謂相治處時
　�� 如大種尸羅　　�� 異方二世等.

[Viễn t�nh c� bốn loại

L� tướng, trị, xứ v� thời;

Giống như đại chủng, thi-la,

Dị phương, dị thế.] �

Luận:� Theo truyền thuyết (Vibhāṣā, 17, 2; Prakaraṇa, 6, 11), c� bốn loại viễn t�nh.

(1)�� Tướng viễn t�nh, tức l� sự viễn ly do sự kh�c nhau của tướng (vailakṣaṇya); mặc d� c�c đại chủng (mahābhūta) c�ng sinh khởi với nhau (c�u tại nhất tụ trung sinh) nhưng ch�ng vẫn xa rời nhau v� c� thể t�nh kh�c nhau.

(2)�� Trị viễn t�nh, tức l� sự viễn ly do sự đối nghịch nhau (vipakṣtva = pratipakṣatva); tỷ dụ như sự phạm giới (dauḥśīlya) th� xa rời với c�c giới hạnh (śīla).

(3)�� Xứ viễn t�nh (deśaviccheda) l� sự xa c�ch về nơi chốn; giống như sự xa c�ch của biển đ�ng v� biển t�y.

(4)�� Thời viễn t�nh l� sự xa c�ch về thời gian; như qu� khứ v� vị lai.

(Hỏi) Qu� khứ v� vị lai đều xa c�ch; nhưng ch�ng xa c�ch với c�i g�?

(Đ�p) Xa c�ch với hiện tại.

(Hỏi) Qu� khứ vừa mới diệt v� vị lai th� đang sinh như vậy l�m sao c� thể n�i ch�ng xa c�ch với hiện tại?

(Đ�p) Theo ch�ng t�i, ch�nh v� sự kh�c nhau về thời gian (adhavanānātra) n�n qu� khứ v� vị lai được gọi l� c�ch xa chứ kh�ng phải v� ch�ng nằm xa trong qu� khứ hoặc trong tương lai (nacirabhūtabhāvitvena).

(Hỏi) Nếu vậy hiện tại cũng được gọi l� xa c�ch bởi v� n� cũng tạo th�nh một thời điểm kh�c biệt.

(Đ�p) Ch�ng t�i cho rằng qu� khứ v� vị lai c�ch xa l� do t�c dụng (kāritra).

(Hỏi) C�c ph�p v� vi vốn kh�ng c� t�c dụng th� l�m sao c� thể gọi l� gần (antike)?

(Đ�p) Bởi v� hai loại diệt ph�p (nirodha) c� thể được hoạch đắc ở khắp nơi.�

(Hỏi) Nếu vậy giải th�ch n�y cũng đ�ng với qu� khứ v� vị lai. (Bởi v� người ta vẫn đắc được c�c thiện ph�p, v.v., qu� khứ v� vị lai); v� l�m thế n�o hư kh�ng (ākāśa) vốn kh�ng thể hoạch đắc lại được gọi l� gần?

(Đ�p) Ch�ng t�i n�i rằng qu� khứ v� vị lai c�ch xa nhau v� ch�ng được t�ch rời bởi hiện tại; v� hiện tại được gọi l� gần v� gần với qu� khứ v� vị lai: Ph�p v� vi sở dĩ được gọi l� gần v� kh�ng bị t�ch rời, kh�ng bị ngăn ngại bởi bất cứ sự vật n�o cả.

(Luận chủ) nếu vậy trong c�ng một l�c qu� khứ v� vị lai c� thể vừa xa vừa gần: Xa l� v� c�ch xa nhau v� gần l� v� gần với hiện tại.

Sau đ�y l� lời giải th�ch hợp l� nhất: Vị lai c�ch xa tự tướng của c�c ph�p (dharmasvalakṣaṇāt) bởi v� đ� kh�ng đạt đến tự tướng n�y; qu� khứ c�ch xa tự tướng của c�c ph�p v� đ� thối thất (pracyuta) tự tướng n�y.

(Hỏi) Tr�n đ�y c� n�i phiền n�o được đoạn trừ nhờ c� sự sinh khởi của ph�p đối trị. Như vậy c� phải vẫn c� sự �tiếp tục đoạn trừ� (viśeṣaprahāṇa) c�c phiền n�o nhờ v�o thắng tiến đạo?

Tụng đ�p: �

諸惑無再斷　　�� 離繫有重得
　�� 謂治生得果　　�� 練根六時中.

[C�c hoặc kh�ng được đoạn lần thứ hai;

Ly hệ c� thể đắc được nhiều lần;

V�o s�u thời điểm của trị sinh, đắc quả,

V� luyện căn.]

Luận:� Mỗi một phiền n�o chỉ được đoạn trừ một lần bởi loại Th�nh đạo được gọi l� �đoạn đạo� (prahāṇamārga) của ch�nh loại phiền n�o n�y. Nhưng việc hoạch đắc sự ly hệ đối với c�c phiền n�o n�y lại xảy ra nhiều lần.

(Hỏi) Sự đắc được ly hệ xảy ra ở bao nhi�u thời điểm?

(Đ�p) Ở s�u thời điểm. Đ� l� l�c trị đạo sinh khởi, l�c đắc quả v� l�c r�n luyện c�c căn.

Ở đ�y khi n�i �trị đạo� l� nhằm chỉ cho giải tho�t đạo (vimuktimārga); n�i �quả� l� để chỉ cho bốn quả của th�nh giả Dự lưu (Srotāpanna), v.v.; n�i �r�n luyện căn� c� nghĩa l� chuyển căn (indriyasaṃcāra).

V�o s�u thời điểm n�y th� đắc được sự ly hệ c�c phiền n�o. C� trường hợp phải đủ cả s�u thời mới đắc được sự ly hệ c�c phiền n�o nhưng cũng c� trường hợp chỉ cần đến hai thời. Sự ly hệ (visaṃyoga), trong một số trường hợp, c�n c� t�n gọi l� biến tri (praj�ā) (Vibhāṣā, 79, 1). Người ta ph�n biệt hai loại biến tri: Tr� biến tri (j�ānaparij�ā), tức v� lậu tr�; v� Đoạn biến tri (prahāṇaparij�ā), tức l� sự đoạn trừ bởi v� đ�y l� trường hợp quả được đặt t�n theo nh�n.

(Hỏi) C� phải tất cả c�c sự đoạn trừ đều lập th�nh một loại biến tri?

Tụng đ�p: �

斷遍知有九　　�� 欲初二斷一
　�� 二各一合三　　�� 上界三亦爾
　�� 餘五順下分　　�� 色一切斷三.

[C� ch�n đoạn biến tri:

Đoạn trừ hai loại (phiền n�o) đầu ti�n của Dục giới l� một biến tri,

Hai loại c�n lại mỗi loại l� một biến tri; tất cả l� ba (biến tri);

Thượng giới cũng c� ba (biến tri) như vậy.

Ba biến tri kh�c l� sự đoạn trừ năm kiết sử thuận hạ phần,

Sắc giới (kết sử) to�n bộ (kiết sử).] �

Luận:� C� tất cả ch�n biến tri.

Trước ti�n, sự đoạn trừ hai loại đầu ti�n của Dục tạo th�nh một biến tri. Đ� l� sự đoạn trừ hai loại phiền n�o đầu ti�n của Dục giới, tức c�c phiền n�o thuộc kiến khổ đoạn v� kiến tập đoạn.

Sự đoạn trừ c�c phiền n�o Dục giới thuộc kiến diệt đoạn tạo th�nh một biến tri; sự đoạn trừ c�c phiền n�o Dục giới thuộc Kiến đạo đoạn cũng như vậy.

Giống như sự đoạn trừ phiền n�o Dục giới thuộc Kiến đoạn tạo th�nh ba biến tri; ở hai giới tr�n (thượng giới), sự đoạn trừ c�c phiền n�o thuộc kiến khổ đoạn v� kiến tập đoạn tạo th�nh một biến tri, sự đoạn trừ c�c phiền n�o thuộc kiến diệt đoạn tạo th�nh biến tri thứ hai, sự đoạn trừ c�c phiền n�o thuộc Kiến đạo đoạn tạo th�nh biến tri thứ ba.

Như vậy s�u biến tri đối với sự đoạn trừ phiền n�o đều thuộc về tam giới v� đều được đoạn trừ bởi kiến đế (satyadarśanageya).

Ngo�i ra c�n c� ba biến tri kh�c:�

Sự đoạn trừ c�c kiết sử thuận hạ phần (avarabhāgīyas), tức l� c�c kiết sử (āsravas) Dục giới, tạo th�nh một biến tri.

Sự đoạn trừ c�c kiết sử Sắc giới - c�n được gọi l� sắc �i tận biến tri (rūparāgakṣyaparij�ā) - tạo th�nh một biến tri.

Biến tri thứ ba l� sự đoạn trừ to�n bộ c�c kiết sử, v� c�n c� t�n l� �Nhất thiết kiết viễn tận biến tri� (sarvasaṃyojanaparyādānaparij�ā).

Ba loại biến tri n�y đều l� sự đoạn trừ c�c phiền n�o thuộc Tu đạo (bhāvanāheya).

Đối với sự đoạn trừ c�c phiền n�o thuộc Tu đoạn, người ta đ� ph�n biệt hai trường hợp thuộc Sắc giới v� V� sắc giới; nhưng đối với sự đoạn trừ c�c phiền n�o thuộc Kiến đoạn th� kh�ng c� sự ph�n biệt n�y bởi v� ch�ng c�ng c� đạo đối trị giống nhau.

(Hỏi) Trong ch�n loại biến tri n�y c� bao nhi�u đạo quả?

Tụng đ�p: �

於中忍果六　　�� 餘三是智果
　�� 未至果一切　　�� 根本五或八
　�� 無色邊果一　　�� 三根本亦爾
　�� 俗果二聖九　　�� 法智三類二
　�� 法智品果六　　�� 類智品果五.

[Trong đ� c� s�u nhẫn quả,

Ba quả c�n lại l� tr� quả;

Tất cả đều l� Vị ch� quả,

Năm hoặc t�m Căn bổn quả,

Một quả của V� sắc bi�n;

Ba định căn bổn cũng như vậy;

Hai quả của thế đạo;

Ch�n của Th�nh đạo;

Ba quả của ph�p tr�; hai quả của loại tr�;

S�u quả của ph�p tr� phẩm;

Năm quả của loại tr� phẩm.] �

Luận:� S�u biến tri đầu ti�n, tức sự đoạn trừ c�c phiền n�o thuộc kiến đế, đều l� quả của nhẫn (kṣāntis).

Ba loại biến tri, m� loại đầu ti�n l� sự đoạn trừ c�c kết sử thuộc thuận hạ phần, đều đắc được nhờ v�o Tu đạo (bhāvanāmārga) v� v� thế ch�ng đều l� quả của tr� (j�āna).

(Hỏi) L�m sao biến tri lại c� thể l� quả của nhẫn (Vibhāṣā, 62, 9)?

(Đ�p) Bởi v� c�c nhẫn đều l� quyến thuộc của tr�, cũng giống như quyến thuộc của vua n�n tạm mượn t�n vua; hoặc v� nhẫn v� tr� c� chung quả.

(Hỏi) Ở tầng định n�y th� đắc được biến tri?

(Đ�p) Tất cả đều l� quả của Vị ch� định (anāgamya); năm hoặc t�m biến tri l� quả của Căn bổn định (mauladhyānas).

Theo Tỳ-b�-sa (Vaibhāṣikas), c� năm biến tri l� quả của Căn bổn định - tức l� c�c biến tri bao gồm sự đoạn trừ c�c phiền n�o thuộc Sắc giới v� V� sắc giới. Sự đoạn trừ c�c phiền n�o thuộc Dục giới chỉ l� quả của Vị ch� định, tức l� của loại định chuẩn bị cho tầng định đầu ti�n.

Theo t�n giả Diệu �m (Bhadanta Ghoṣaka), c� t�m biến tri l� quả của Căn bổn định. Nếu một người đ� xả ly Dục giới nhờ v�o thế tục đạo hoặc hữu lậu đạo (sāsrava, laukikamārga) m� nhập v�o kiến đế (satyadarśana) hoặc Kiến đạo (darśanamārga; v� lậu đạo) nhờ nương v�o c�c tầng thiền định th� sự đoạn trừ c�c phiền n�o Dục giới thuộc Kiến đạo của người n�y, tức l� sự hoạch đắc ly hệ đối với c�c phiền n�o của người n�y, phải được xem như l� quả của Kiến đạo bởi v� sự hoạch đắc n�y vốn thuộc v� lậu. Chỉ c� loại biến tri đối với c�c kết sử thuận hạ phần l� quả của Vị ch� định.

Trung gian định (dhyānāntara) cũng giống như Căn bổn định.

Sắc �i tận biến tri l� quả của cận phần địa (sāmantaka) của Kh�ng v� bi�n xứ (ākāśānantyāyatana). [Để nhập v�o tầng v� sắc đầu ti�n, người ta phải xả ly c�c phiền n�o thuộc Sắc giới; v� đ�y ch�nh l� việc được l�m ở Cận phần địa n�y].

Nhất thiết kết vĩnh tận biến tri l� quả của ba tầng v� sắc căn bổn.

Tất cả ch�n loại biến tri đều đắc được nhờ Th�nh đạo v� lậu; tuy nhi�n hai loại biến tri thứ bảy v� t�m cũng c� thể đắc được nhờ đạo hữu lậu.

Hai loại biến tri cuối c�ng l� quả của loại tr� (anvayaj�āna) (tức l� loại tr� duy�n khổ, v.v., của hai giới ở tr�n) được bao h�m trong Tu đạo.

Ba loại biến tri cuối c�ng l� quả của ph�p tr� (dharmaj�āna) (tức l� loại tr� duy�n khổ, v.v., của Dục giới) được bao h�m trong Tu đạo bởi v� loại tr� n�y đối trị c�c phiền n�o thuộc Tu đạo (bhāvanāheya) ở cả ba giới.

C� s�u biến tri l� quả của nh�m �ph�p tr�, tức l� c�c biến tri l�m quả của c�c ph�p nhẫn (dharmakṣānti) v� của c�c ph�p tr� (dharmaj�ānas).

C� năm biến tri l� quả của nh�m �loại tr�, tức l� c�c biến tri l�m quả của c�c loại nhẫn (anvayakṣāntis) v� c�c loại tr� (anvayaj�ānas). Ở đ�y khi n�i �nh�m� (pakṣa, phẩm) l� nhằm chỉ cho c�c loại nhẫn v� tr�.

(Hỏi) Tại sao kh�ng phải tất cả c�c sự đoạn trừ (prahāṇa) đều được xem l� biến tri?

Tụng đ�p: �

得無漏斷得　　�� 及缺第一有
　�� 滅雙因越界　　�� 故立九遍知.

[V� c� sự hoạch đắc ly hệ v� lậu,

Khiếm khuyết Hữu đảnh,

Diệt hai nh�n v� si�u việt giới

N�n lập th�nh ch�n loại biến tri.]

Biến tri c� ba t�nh chất l� (1) hoạch đắc ly hệ thuộc t�nh v� lậu, (2) đoạn trừ một phần Hữu đảnh (bhavārga) v� (3) diệt trừ hai nh�n. Chỉ c� sự đoạn trừ n�o c� na t�nh chất n�y mới được gọi l� biến tri.

Sự đoạn trừ của dị sinh c� thể bao h�m sự diệt trừ hai nh�n; nhưng dị sinh kh�ng bao giờ hoạch đắc ly hệ v� lậu, kh�ng bao giờ �l�m khuyết� một phần của Hữu đảnh.

Đối với th�nh giả, kể từ khi nhập v�o Kiến đạo cho đến s�t-na thứ ba (duḥkhe �nvayaj�ānakṣānti, khổ loại tr� nhẫn) th� sự đoạn trừ của họ c� được sự hoạch đắc ly hệ v� lậu, nhưng chưa �l�m khuyết� Hữu đảnh, chưa diệt trừ được hai nh�n biến h�nh (sarvatragahetu) thuộc kiến khổ đoạn v� kiến tập đoạn. V�o s�t-na thứ tư (duḥkhe �nvayaj�āna, khổ loại tr�) th� Hữu đảnh mới bị �l�m khuyết�, v� v�o s�t-na thứ năm cũng như vậy (samudaye dharmaj�ānakṣānti, tập ph�p tr� nhẫn); tuy nhi�n hai nh�n vẫn chưa được diệt trừ. Phải ở v�o c�c s�t-na thứ s�u, thứ mười v� mười bốn (dharmaj�āna) v� c�c s�t-na thứ t�m, thứ mười hai v� thứ mười s�u (anvayaj�ānas, loại tr�) th� sự đoạn trừ mới c� đủ cả ba t�nh chất để được gọi l� biến tri.

Đối với ba loại biến tri bao h�m sự đoạn trừ l� c�c quả của tr� (j�āna), th� ch�ng được n�u t�n như vậy l� do c� ba t�nh chất tr�n cộng th�m t�nh chất thứ tư l� �vượt qua một giới� (việt giới); c� nghĩa l� h�nh giả đ� ho�n to�n t�ch khỏi (vairāgya) một giới n�o đ� (tỷ dụ như t�ch rời Dục giới ở loại biến tri thứ bảy, v.v.).

C� luận sư cho rằng vẫn c�n một nh�n thứ năm l� sự xả ly hai hệ phược (ubhayasaṃyogaviyoga). Nếu chỉ mới đoạn trừ được một loại phiền n�o (thuộc Kiến đạo) th� chưa đủ m� cần phải đoạn trừ th�m c�c phiền n�o (thuộc kiến v� Tu đạo) vốn c� loại phiền n�o tr�n l�m cảnh sở duy�n.�

Tuy nhi�n, loại nh�n n�y đ� được bao h�m trong t�nh chất �diệt trừ hai nh�n� v� t�nh chất �việt giới�; v� thế kh�ng cần phải lập th�nh một loại nh�n ri�ng (ato na punar brūmaḥ).

(Hỏi) C� thể th�nh tựu bao nhi�u loại biến tri?

Tụng đ�p:

住見諦位無　　�� 或成一至五
　�� 修成六一二　　�� 無學唯成一.

[Ở giai đoạn kiến đế, chưa th�nh tựu,

Hoặc th�nh tựu một đến năm;

Ở Tu đạo, th�nh tựu s�u, một, hai;

V� ở v� học đạo chỉ th�nh tựu một.]

Luận:� Kh�ng c� biến tri đối với dị sinh.

Ở Kiến đạo, th�nh giả vẫn chưa th�nh tựu được biến tri cho đến giai đoạn của tập ph�p tr� nhẫn; th�nh giả bắt đầu th�nh tựu được một biến tri ở giai đoạn của tập ph�p tr� v� tập loại tr� nhẫn; th�nh tựu hai biến tri ở giai đoạn của tập loại tr� v� Diệt ph�p tr� nhẫn (nirodhedharmaj�ānakṣānti); th�nh tựu ba biến tri ở giai đoạn của diệt ph�p tr� v� Diệt loại tr� nhẫn; th�nh tựu bốn biến tri ở giai đoạn của diệt loại tr� v� Đạo ph�p tr� nhẫn (mārgedharmaj�ānakṣānti); th�nh tựu năm biến tri ở giai đoạn của đạo ph�p tr� v� đạo loại tr� nhẫn.

Ở Tu đạo, th�nh giả th�nh tựu s�u biến tri kể từ giai đoạn của đạo loại tr� cho đến khi chưa đắc được sự xả ly Dục giới - hoặc cho đến khi bị thối thất sau khi đ� đắc (ly dục thối). Khi đắc được sự xả ly n�y - hoặc trước hoặc sau khi kiến đế (abhisamaya = kiến đạo) - th� th�nh giả chỉ đắc được loại biến tri thuận hạ phần (avarabhāgīyaprahāṇaparij�ā, thuận hạ phần tận biến tri).

Th�nh giả đắc quả A-la-h�n chỉ th�nh tựu loại biến tri Nhất thiết kết vĩnh tận (sarvasaṃyojanaparyādānaparij�ā).

Th�nh giả bị thối thất quả vị A-la-h�n do một phiền n�o thuộc Sắc giới vẫn c�n thuộc h�ng c�c th�nh giả đ� xả ly Dục giới; v� v� thế chỉ th�nh tựu loại biến tri Thuận hạ phần tận. Nếu bị thối thất do bị phiền n�o của Dục giới th� thuộc h�ng c�c th�nh giả chưa xả ly Dục giới; v� th�nh tựu s�u biến tri nếu thối thất do một phiền n�o của V� sắc giới th� thuộc h�ng c�c th�nh giả đ� xả ly Sắc giới; v� th�nh tựu hai loại biến tri Thuận hạ phần tận v� Sắc �i tận (rūparāgakṣayaparij�ā).

(Hỏi) Tại sao đối với h�ng Bất ho�n v� A-la-h�n chỉ lập một loại biến tri?

Tụng đ�p: �

越界得果故　　�� 二處集遍知.

[V� việt giới v� đắc quả

N�n hai xứ đều tổng tập biến tri.] �

Luận:� Tất cả biến tri được tổng hợp (saṃkalana, tổng tập) th�nh chỉ một loại khi th�nh giả xả ly một giới (việt giới) v� đắc được một quả. Chỉ c� Bất ho�n v� A-la-h�n c� đủ hai điều kiện n�y n�n c�c biến tri của họ được tổng tập th�nh chỉ một loại.

(Hỏi) Bao nhi�u biến tri được xả v� đắc (Vibhāṣā, 63, 1)?

Tụng đ�p:

捨一二五六　　�� 得亦然除五.

[Xả một, hai, năm, s�u;

Đắc cũng như vậy, chỉ trừ trường hợp đắc năm]

Luận:� Th�nh giả bị thối thất quả A-la-h�n hoặc thối thất sự xả ly Dục giới bị mất một loại biến tri.

Bất ho�n đ� xả ly Sắc giới nếu bị thối thất sự xả ly Dục giới bị mất hai loại biến tri.

Đối với trường hợp c�c th�nh giả đ� xả ly Dục giới trước khi nhập v�o Kiến đạo th� khi đến được s�t-na thứ mười s�u (đạo loại tr�) sẽ xả bỏ năm loại biến tri bởi v� l�c đ� họ sẽ đắc được loại biến tri Thuận hạ phần tận.

Trong trường hợp chưa xả ly Dục giới trước khi nhập Kiến đạo th� họ đắc được loại biến tri thứ s�u m� họ sẽ xả bỏ c�ng với năm biến tri kh�c khi xả ly được Dục giới.

Trong cả hai Th�nh đạo, nếu người n�o đắc được một loại biến tri chưa đắc được trước đ� th� gọi l� đắc một biến tri.

Những người bị thối thất sự xả ly V� sắc giới th� th�nh tựu được hai loại biến tri (thứ s�u v� thứ bảy).

Những người thối thất quả Bất ho�n th� th�nh tựu s�u biến tri.

�

� �� H�́t Chương 5 ��

��̀U TRANG | C1 | C2a | C2b | C3a | C3b | C4a | C4b | C5 | C6 | C7 | C8 | C9

�

�