KINH ĐẠI-THỪA BẢN-SINH T�M-ĐỊA-QU�N 3

�

佛山* Buddha Mountain * Ph�̣t Sơn

Calgary Alberta Canada

[中文|�ENGLISH]

S�́ 0159

KINH ĐẠI-THỪA BẢN-SINH T�M-ĐỊA-QU�N

Đường, B�t-Nh� dịch chữ Phạn ra chữ H�n.
Th�ch-T�m-Ch�u dịch chữ H�n ra chữ Việt.

QUYỂN 3

II. � PHẨM B�O-�N 2

Bấy giờ, về ph�a Đ�ng-bắc đại-th�nh Vuơng-x� c�ch t�m mươi do-tuần70 c� một nước nhỏ t�n l� Tăng-trưởng-ph�c. Trong nước kia c� một �ng Trưởng-giả t�n l� Tr�-Quang, tuổi nhiều, gi� yếu, chỉ c� một con. M� người con ấy c� t�nh �c-nghịch, kh�ng thuận cha mẹ, cha mẹ dạy răn g� đều kh�ng theo lời. �ng Trưởng-giả xa nghe thấy đức Th�ch-Ca Mưu-Ni Như-Lai ở trong n�i Kỳ-x�-quật, th�nh Vương-x�, v� v�-lượng ch�ng-sinh trong đời độc-�c, nhơ-đục, tuy�n-thuyết về ph�p b�o-�n của Đại-thừa. Khi ấy cả cha mẹ v� con c�ng mọi người quyến-thuộc của �ng v� muốn nghe ph�p, đem c�c đồ c�ng đến nơi Phật, cung-k�nh c�ng-d�ng Phật.�

C�ng-d�ng rồi, �ng Trưởng-giả liền bạch Phật rằng: �Bạch đức Thế-T�n! T�i c� một người con, t�nh n� tệ-�c qu�, n� kh�ng chịu nghe lời dạy răn của cha mẹ. Nay t�i nghe thấy Phật n�i về việc b�o-đ�p tứ �n, t�i v� muốn nghe ph�p n�n lại nơi Phật, k�nh xin đức Thế-T�n v� bọn ch�ng t�i c�ng c�c người trong quyến-thuộc tuy�n-thuyết về nghĩa th� s�u-xa, nhiệm-mầu của tứ-�n, khiến người con tệ-�c của t�i sinh t�m hiếu-thuận, đời nay, đời sau sẽ được sự an-lạc�.�

Đức Phật bảo �ng Tr�-Quang: �Qu� h�a thay! Qu� h�a thay! �ng v� ph�p lại nơi T�i, c�ng-d�ng cung-k�nh v� muốn nghe Ph�p ấy, vậy c�c �ng n�n nghe cho kỹ v� nhớ nghĩ cho kh�o! Nếu c� thiện-nam-tử, thiện-nữ-nh�n n�o ph�t t�m Bồ-đề, muốn nghe ph�p-yếu, khi cất ch�n, đặt ch�n xuống đất, t�y theo số lượng vi-trần (bụi nhỏ) của đường đất đi xa hay gần, m� do nh�n-duy�n ấy, người ấy cảm được Kim-lu�n chuyển-lu�n th�nh-vương, khi ph�c-b�o của Th�nh-vương hết, được l�m Thi�n-vương trong Dục-giới; khi ph�c-b�o của Thi�n-vương trong Dục-giới hết, được l�m Phạm-thi�n-vuơng, được thấy Phật, nghe ph�p v� ch�ng chứng được diệu-quả. Đại-trưởng-giả c�ng những người kh�c đi với �ng v� cầu ph�p lại nơi T�i, t�nh ra như thế l� phải qua t�m mươi do-tuần đại-địa vi-trần, mỗi một số vi-trần sẽ chi�u-cảm được những quả-b�o về Nh�n, Thi�n, Lu�n-vương. V�, được nghe ph�p rồi, đời sau sẽ chứng v�-thượng ch�nh-đẳng ch�nh-gi�c)).�

Tuy trước T�i đ� n�i về nghĩa-th� s�u-xa, nhiệm-mầu của tứ-�n, nay v� c�c �ng, T�i lại tuy�n lại nghĩa ấy, bằng lời kệ sau n�y:�

Tối-thắng Ph�p-vương, Đại-th�nh-ch�a,

Hết thảy Nh�n, Thi�n chẳng s�nh bằng;

Trang-nghi�m th�n bằng mọi tướng tốt,

Bể tr� như hư-kh�ng v�-lượng.

Hạnh lợi tự, tha đều vi�n-m�n,

Tiếng khen đồn khắp trong c�c c�i;

Dứt hẳn phiền-n�o c�ng tập-kh�,71

Kh�o tr� mật-hạnh, giữ mọi căn.

Trăm bốn mươi thứ đức �bất-cộng�,72

Bể ph�c rộng lớn đều vi�n-m�n;

Ch�nh-định, thần-th�ng đầy-đủ cả,

Thường vui chơi �B�t tự-tại-cung�.73

Nh�n, Thi�n, ngoại-đạo trong mười phương,

Kh�ng ai �năng-nan�74 như Điều-ngự;

Miệng v�ng n�i biện-t�i v�-ngại,

Tuy kh�ng ai hỏi m� tự n�i.

Như đại-hải-triều75 kh�ng sai thời,

Cũng như thi�n-cổ76 hợp thi�n-t�m;

Tự-tại như thế duy Phật c�,

Ngũ-th�ng-ti�n, Ma, Phạm đ�u c�.

Kiếp-hải77 tu-h�nh nguyện kh� nghĩ,

Chứng được đại-thần-th�ng như thế;

Trong đại-tịch-thất78 T�i nhập-định,

Qu�n-s�t c�c căn v� bệnh, thuốc.

Tự ra thiền-định m� t�n-th�n:

Ba đời Phật-ph�p �T�m-địa-m�n�;

C�c Trưởng-giả nghe tho�i đại-t�m,

Ưa hạng tự-lợi trong Nhị-thừa.

T�i mở đại-tr� phương-tiện-gi�o,

Dẫn v�o cửa giải-tho�t �Tam kh�ng�;79

�-th� Như-Lai chẳng thể lường,

Duy Phật biết được ch�n-b�-mật.

Thanh-văn lợi-căn v� Độc-gi�c,

Bồ-t�t cần cầu ng�i bất-tho�i;

Mười hai kiếp số c�ng so lường,

Kh�ng c� ai biết được phần nhỏ.

Giả-sử ph�m, th�nh-tr� mười phương,

Nhận cho một người l�m tr�-giả;

Tr�-giả như thế như rừng tr�c,

Kh�ng thể so-lường được phần nhỏ.80

Thế-gian ph�m-phu kh�ng mắt tuệ,

M� nơi �n-đức mất diệu-quả;

Ch�ng-sinh trong đời năm �c-trọc,81

Kh�ng hiểu ơn s�u thường tr�i đức.

T�i v� khai-thị về bốn �n,

Khiến v�o ch�nh-kiến Bồ-đề-đạo.82

TỪ-PHỤ BI-MẪU, ơn trưởng-dưỡng,

Hết thảy trai, g�i đều y�n vui.

Ơn từ-phụ cao như n�i lớn,

Ơn bi-mẫu s�u như bể cả;

Nếu T�i ở đời trong một kiếp,

N�i ơn bi-mẫu kh�ng hết được.

T�i nay n�i qua một phần nhỏ,

Như ruồi, muỗi uống nước bể cả.

Giả sử c� người v� ph�c-đức,

C�ng-d�ng B�-la-m�n tịnh-hạnh.

Ngũ-th�ng thần-ti�n được tự tại,

Đại-tr� sư-trưởng c�ng bạn l�nh.

Điện-đường đặt để to�n bảy b�u,

Ph�ng to�n bằng gỗ Chi�n-đ�n-hương.

Đồ nằm trăm b�u b�y trải khắp,

Mỹ-vị thế-gian như cam-lộ;

C�ng c�c thuốc men chữa mu�n bệnh,

Đựng đầy v�ng bạc trong kh�-vật.

C�ng-d�ng như-thế ng�y ba thời,

Cho đến đủ số một trăm kiếp;

Kh�ng bằng một niệm tỏ ch�t phần,

C�ng-d�ng bi-mẫu đại-�n-điền.

Ph�c-đức v�-bi�n kh�ng lường được,

T�nh-to�n, th�-dụ kh�ng s�nh kịp.

Bi-mẫu thế-gian c� mang con,

Mười th�ng mang thai chịu khổ nhiều.

T�nh kh�ng ham đắm năm dục-lạc,

T�y thời ăn uống cũng đồng thế;

Ng�y đ�m thường mang l�ng thương x�t,

Đi, đứng, ngồi, nằm chịu mọi khổ.

Ch�nh sắp sinh con khỏi thai-tạng,

Như g�p mũi nhọn rạch chi-tiết;

M� cảm đ�ng, t�y kh�ng ph�n-biệt,

Khắp m�nh đau-đớn kh�ng chịu nổi,

Hoặc nh�n nạn ấy m� mệnh mất,

Lục th�n83 quyến-thuộc đều bi-n�o;

Mọi khổ như thế đều v� con,

Lo, buồn, thống-thiết n�i sao c�ng.

Nếu được b�nh-phục th�n y�n-vui,

Như ngh�o được ngọc mừng kh�n tả;

Đo�i nh�n mặt con kh�ng biết ch�n,

T�m thương nhớ con kh�ng tạm xả.

�n-t�nh mẫu-tử thường như thế,

Xuất, nhập kh�ng rời con trước ngực;

Sữa mẹ như l� suối Cam-lộ,

Trưởng-dưỡng kịp thời kh�ng l�c kiệt.

Ơn nơi từ-niệm thực kh� v�,

C�ng-đức nu�i-nấng cũng kh� lường.

Thế-gian, đại-địa gọi l� nặng,

Ơn bi-mẫu nặng hơn đất ấy.

Thế-gian Tu-di gọi l� cao,

Ơn bi-mẫu cao hơn n�i ấy;

Thế-gian, nhanh-ch�ng duy gi� dữ,

Một niệm mống t�m nhanh hơn thế.

Nếu c� ch�ng-sinh l�m bất-hiếu,

Khiến mẹ tạm thời khởi t�m hận;

Thốt lời o�n-niệm chỉ phần nhỏ,

Con theo lời ấy bị khổ-nạn.

Chư Phật c�ng c�c Kim-cương-thi�n,

B�-ph�p Thần-ti�n kh�ng cứu được.

Nếu c� trai, g�i theo mẹ dạy,

Thừa-thuận nhan-sắc kh�ng d�m tr�i.

Hết thảy tai-nạn đều ti�u-trừ,

Chư Thi�n ủng-hộ thường an-lạc.

Nếu hay thừa-thuận theo bi-mẫu,

Trai, g�i ấy đ�u phải kẻ ph�m.

Đại-bi Bồ-t�t h�a nh�n-gian,

Thị-hiện b�o �n mọi phương-tiện.

Nếu c� con trai v� con g�i,

V� b�o �n mẹ l�m hiếu-dưỡng:

Cắt thịt, tr�ch huyết thường cung-cấp,

Như thế đủ số trong một kiếp.

Mọi thứ cần tu trong hiếu-đạo,

C�n chưa b�o được ơn tạm thời.

Mười th�ng con ở trong thai-tạng,

Thường ngậm cuống v� uống thai-huyết.

Từ khi l� con-n�t, trẻ thơ,

Uống hơn trăm hộc sữa của mẹ.

Ăn uống, thuốc-thang, y-phục đẹp,

Con trước, mẹ sau đ� lệ thường.

Con nếu ngu-si bị người gh�t,

Mẹ cũng thương nhớ kh�ng vứt bỏ.

Xưa, một nữ-nh�n ẵm đứa con,

Lội qua s�ng Hằng nước chảy mạnh;

Sức kh� vượt qua v� nước ngập,

Mẹ chết c�ng con kh�ng nỡ bỏ.

V� sức thiện-căn từ-niệm ấy,

Mệnh mất được sinh l�n Phạm-thi�n;

Hưởng vui ch�nh-định tr�n c�i Phạm,

Được gặp Như-Lai nhận Phật-k�.

Thế n�n bi-mẫu c� mười đức,

T�y hợp nghĩa-lợi đặt ra t�n:

Một l�, đại-địa; hai năng sinh,

Ba l�, năng-ch�nh; bốn, dưỡng-dục.

Năm, cho tr�-tuệ; s�u, trang-nghi�m,

Bảy l�, an-ổn; t�m, gi�o-thụ;

Ch�n l�, gi�o-giới; mười, cho nghiệp,

�n kh�c kh�ng hơn �n-đức mẹ.

Ph�p g� ở đời l� rất gi�u?

Ph�p g� ở đời l� rất ngh�o?

Khi mẹ tại đường l� rất gi�u,

Mẹ kh�ng tại đường l� rất ngh�o.

Khi mẹ c�n, l� mặt trời ngọ,

Khi mẹ mất, l� mặt trời lặn;

Khi mẹ c�n, hết đều đầy-đủ,

Khi mẹ mất, hết đều rỗng kh�ng.

Thế-gian hết thảy thiện-nam-tử:

Ơn cha mẹ nặng như g�, n�i;

Hiếu k�nh cần phải lu�n ở l�ng,

Biết ơn, trả ơn l� Th�nh-đạo.

Kh�ng tiếc th�n-mệnh d�ng đồ ngon,

Chưa từng một niệm thiếu sắc-dưỡng;

Như khi cha mẹ bỗng mất đi,

Toan muốn b�o-�n thực chẳng kịp.

Phật xưa tu-h�nh v� từ-mẫu,

Cảm được tướng tốt sắc th�n v�ng;

Tiếng đồn rộng lớn khắp mười phương,

Hết thảy Nh�n, Thi�n đều khể-thủ.

Nh�n v� phi-nh�n đều cung-k�nh,

Từ duy�n xưa trước b�o từ-�n.

T�i đ� l�n cung trời Đao-lỵ,

Ba th�ng, v� mẹ n�i ch�n-ph�p.

Khiến mẹ T�i nghe, quy ch�nh-đạo,

Ngộ V�-sinh-nhẫn thường kh�ng tho�i;

Như thế đều l� b�o bi-�n,

Tuy b�o �n s�u c�n chưa đủ.

Mục-Li�n được thần-th�ng đệ nhất,

Dứt hết phiền-n�o trong ba c�i;

D�ng sức thần-th�ng xem từ-mẫu,

Thấy mẹ chịu khổ trong ng�-quỷ.

Mục-Li�n tự đi trả ơn mẹ,

Cứu tho�t từ-th�n nơi thụ-khổ;

Sinh l�n c�c c�i trời Tha-H�a,

C�ng được vui chơi nơi Thi�n-cung.

Nếu biết ơn cha mẹ rất s�u,

Chư Phật, Th�nh-hiền đều b�o đức.

Nếu ai ch�-t�m c�ng-d�ng Phật,

C� t�m tinh-cần tu hiếu-dưỡng.

Ph�c hai người ấy bằng nhau cả,

Ba đời hưởng b�o cũng v� c�ng.

Người đời, l�m con tạo c�c tội,

Sa ba ngả �c chịu khổ m�i.

Người chưa chứng Th�nh, kh�ng thần-th�ng,

Kh�ng thấy lu�n-hồi, kh� b�o được.

Thương thay người đời kh�ng Th�nh-lực,

Kh�ng hay cứu gỡ cho từ-mẫu!

Bởi nh�n-duy�n ấy, �ng n�n biết,

Cần tu ph�c-lợi c�ng-đức tốt:

Đem ngay thắng-ph�c nơi nam, nữ,

C� đại-kim-quang soi địa-ngục.

Trong h�o-quang diễn tiếng th�m-diệu,

Khai-ngộ cha mẹ mở t�m-�.

Nhớ thuở xưa kia thường tạo tội,

Một niệm hối-t�m đều trừ diệt.

Miệng niệm: �Nam m� tam thế Phật�.

Tho�t th�n khổ-nạn kh�ng thong-thả;

Sinh l�n Nh�n, Thi�n hưởng vui m�i,

Thấy Phật, nghe ph�p, sẽ th�nh Phật.

Hoặc sinh tịnh độ tại mười phương,

Hoa sen bảy b�u l� cha mẹ;

Hoa nở thấy Phật ngộ V� sinh,

Bồ-t�t Bất-tho�i l� đồng học.

Được s�u thần-th�ng tự-tại-lực,

Được v�o cung bồ-đề vi-diệu:

Bồ-t�t đều l� c�c nam, nữ.

Nương đại nguyện-lực h�a nh�n-gian.

Thế l� thực b�o �n cha mẹ,

C�c �ng, ch�ng sinh c�ng tu học!84

CH�NG-SINH lu�n-hồi sinh s�u đạo,

Cũng như b�nh xe kh�ng sau, trước.

Hoặc l� cha mẹ, l� trai, g�i,

Đời đời, kiếp kiếp ơn lẫn nhau.

Như thấy cha mẹ� kh�ng kh�c chi,

Kh�ng chứng Th�nh-tr�, do đ�u biết!

Hết thảy nam-tử đều l� cha,

Hết thảy nữ-nh�n đều l� mẹ;

Ơn đời trước thế chưa trả xong,

Lại sinh niệm kh�c th�nh o�n gh�t!

Thường n�n b�o �n, �ch lẫn nhau,

Kh�ng n�n đ�nh mắng th�nh hiềm-o�n!

Nếu muốn tu th�m ph�c-tr�-m�n,

Ng�y đ�m s�u thời85 n�n ph�t nguyện:

Nguyện con sinh sinh v�-lượng kiếp,

Được T�c-trụ-tr�86 đại-thần-th�ng;

Biết được trăm ngh�n kiếp qu�-khứ,

Lại nhớ biết nhau l� cha mẹ.

Xoay-vần s�u th�, bốn lo�i sinh,87

Cho t�i một niệm đến nơi ấy;

V� n�i diệu-ph�p, l�a nh�n khổ,

Trong Nh�n, Thi�n họ hưởng vui m�i.

Khuyến ph�t Bồ-đề-nguyện ki�n-cố,

Tu-h�nh lục độ của Bồ-t�t;

Dứt hẳn hai nh�n của sinh tử,

Ch�ng chứng Niết-b�n v�-thượng-đạo88

Mười phương hết thảy c�c QUỐC-VƯƠNG

Ch�nh ph�p h�a-nh�n l� Th�nh-ch�a;

Ph�c-đức Quốc-vương l� tối-thắng,

Việc l�m tự-tại gọi l� �Thi�n� (trời).

Vua trời Đao-lỵ v� trời kh�c,

Thường đem ph�c-lực trợ vương-h�a;

Chư Thi�n ủng-hộ như con một,

Bởi thế được t�n l� �Thi�n-tử�.

Thế-gian cho vua l� cội-gốc,

L� chỗ nh�n-d�n hết thảy nương;

Cũng như nh� cửa của thế-gian,

Cột l� cội-gốc, dựng n�n được.

Vua d�ng ch�nh-ph�p h�a nh�n-d�n,

Giả như Phạm-vương sinh mu�n vật.

Vua l�m phi-ph�p kh�ng ch�nh-l�,

Như Diễm-ma vương diệt thế-gian.

Nếu vua dung-nhận kẻ gian-t�,

Như l� voi x�o ao hoa vậy.

Đừng bảo thời gặp đời �c-trọc,

N�n biết thiện, �c do vua tu!

Như mặt trời soi s�ng thế gian,

Quốc-vương dạy đời cũng như thế.

Mặt trời, đ�m tuy kh�ng chiếu tới,

Nhưng khiến ch�ng-sinh được an-lạc.

Vua đem phi-ph�p ra dạy đời,

Hết thảy nh�n-d�n kh�ng tin cậy.

Thế gian c� những sự sợ-h�i,

Nhưng nhờ ph�c vua kh�ng sinh được.

Th�nh ra nh�n-d�n được an-lạc,

Như thế l� ph�c vua soi tới.

Thế-gian c� những hoa rất đẹp,

Nhờ ph�c nh� vua m� nở toả.

Thế-gian c� những rừng, vườn đẹp,

Nhờ ph�c nh� vua đều tươi tốt.

Thế-gian c� những c�y cỏ thuốc,

Nhờ ph�c nh� vua khỏi c�c bệnh.

Thế-gian b�ch-cốc, c�ng l�a m�,

Nhờ ph�c nh� vua đều th�nh hạt.

Nh�n-d�n tr�n đời hưởng vui sướng,

Nhờ ph�c nh� vua thường tự-nhi�n.

V� như Trưởng-giả c� một con,

Tr�-tuệ đoan nghi�m đời kh�ng s�nh;

Cha mẹ y�u mến như con mắt,

Ng�y đ�m thường sinh t�m hộ-niệm.

Th�nh-vương trong nước cũng như thế,

Nhớ mến ch�ng-sinh như con một;

Nu�i-nấng người gi�, gi�p c� độc,

T�m d� thưởng, phạt nhưng thường một.

Nh�n-vương như thế l� Th�nh-ch�a,

Mọi lo�i k�nh-ngưỡng như Như-Lai;

Nh�n-vương trị nước kh�ng tai-biến,

Mu�n họ k�nh, chăm thường an-ổn.

Vua kh�ng đem ph�p-ch�nh dạy đời,

Tật-dịch lưu-h�nh hại ch�ng-sinh;

Như thế hết thảy nh�n, phi-nh�n,

Tội, ph�c r�-r�ng kh�ng che được.

Trong ph�p thiện, �c chia bảy phần,

Người tạo được năm, vua được hai;

Nh� cửa, ruộng, vườn, rừng đều thế,

Thuế-m� ph�n chia cũng như vậy.

Chuyển-lu�n Th�nh-vương khi xuất-hiện,

Chia l�m s�u phần vua được một;

Nh�n-d�n khi ấy được năm phần.

Nghiệp-b�o thiện, �c cũng đều thế.

Nếu c� Nh�n-vương tu ch�nh-kiến,

Như ph�p dạy đời l� �Thi�n-ch�a�;

Bởi y ph�p trời m� dạy đời,

Tỳ-sa-m�n-vương thường ủng-hộ.

Ba c�i trời kh�c, ch�ng La-s�t,

Đều sẽ g�n giữ Th�nh-vương-cung.

Th�nh-vương ra đời sửa-sang nước,

Lợi-�ch ch�ng-sinh th�nh mười đức:

Một l�, soi s�ng trong quốc-giới,

Hai l�, trang-nghi�m cho quốc-độ;

Ba l�, thường cho sự y�n-vui,

Bốn l�, h�ng-phục c�c o�n-địch.

Năm l�, cấm ngăn mọi sợ h�i,

S�u l�, hợp-tập c�c Th�nh hiền;

Bảy l�, căn-bản của mọi ph�p,

T�m l�, hộ-tr� cho thế-gian.

Ch�n l�, thường l�m c�ng tạo-h�a,

Mười l�, chủ nh�n-d�n, đất nước.

Nếu vua th�nh-tựu mười thắng-đức,

Phạm-vương, Đế-th�ch v� chư Thi�n.

Dạ-soa, La-s�t, Quỷ-thần-vương,

Ẩn m�nh thường lại hộ quốc-giới.

Long-vương hoan-hỷ tu�n Cam-vũ,

Ngũ-cốc th�nh-thục mu�n họ y�n.

Khắp nơi trong nước sinh ngọc b�u,

Người, ngựa sức mạnh, kh�ng o�n-địch.

Như-� bảo-ch�u hiện trước vua,

C�c vua ngoại-cảnh tự triều-phục.

Ai sinh t�m �c với Quốc-vương,

Một niệm khởi t�m th�nh mọi �c;

Người ấy mệnh mất sa địa-ngục,

Chịu khổ nhiều kiếp kh� kỳ ra.

Nếu c� tinh-thần chăm gi�p vua,

Chư Thi�n hộ-niệm th�m vinh-lộc.89

Trưởng-giả Tr�-Quang, �ng n�n biết:

Hết thảy Nh�n-vương do nghiệp-cảm.

C�c ph�p đều do nh�n-duy�n th�nh,

Nếu kh�ng nh�n-duy�n kh�ng c�c ph�p.

N�i kh�ng sinh Thi�n v� �c-th�,

Những người như thế kh�ng hiểu nh�n,

Kh�ng nh�n, kh�ng quả: đại-t�-kiến,

Kh�ng biết tội, ph�c sinh vọng-chấp.

Nay vua được hưởng mọi ph�c vui,

Xưa kia từng giữ ba tịnh-giới.90

Giới-đức hu�n-tu chi�u-cảm tới,

Diệu-quả Nh�n, Thi�n được th�n vua91

Nếu người ph�t-khởi Bồ-đề-t�m,

Nguyện-lực gi�p th�nh v�-thượng-quả.

Giữ bền giới tịnh trong thượng-phẩm,

Đi, ở tự-tại l�m Ph�p-vương;

Thần th�ng biến-h�a khắp mười phương,

T�y duy�n gi�p hết cả mu�n lo�i.

Trung-phẩm thụ-tr� Bồ-t�t-giới,

Ph�c-đức tự-tại Chuyển-lu�n-vương;

T�y t�m l�m g� đều n�n cả,

V�-lượng Nh�n, Thi�n đều tu�n-phụng.

Hạ-thượng-phẩm tr�: đại-quỷ-vương,

Hết thảy phi-nh�n đều theo phục;

Thụ-tr� giới phẩm tuy khuyết-phạm,

Nhưng, do giới thắng được l�m vua.

Hạ-trung-phẩm tr�: cầm-th�-vương,

Hết thảy chim, mu�ng đều y-phục;

Trong thanh-tịnh-giới c� khuyết-phạm,

Nhưng, do giới thắng được l�m vua.

Hạ-hạ-phẩm tr�: Diễm-ma-vương,

Ở trong địa-ngục thường tự-tại;

Tuy hủy giới cấm sinh �c-đạo.

Nhưng, do giới thắng được l�m vua.92

Bởi v� nghĩa ấy c�c ch�ng-sinh,

N�n thụ Bồ-t�t thanh-tịnh-giới;

H�y g�n-giữ kh�o kh�ng khuyết-phạm,

T�y chỗ sinh ra l�m Nh�n-vương.

Nếu người kh�ng thụ-giới Như-Lai,

C�n kh�ng được th�n con c�o đồng;

Huống l� cảm-quả trong Nh�n, Thi�n,

Ở ng�i vua hưởng vui sướng tuyệt?

Thế n�n l�m vua phải c� �nh�n�,

Giới-nghiệp tinh si�ng th�nh diệu-quả.

Quốc-vương tự l� chủ nh�n-d�n,

L�nh thương như mẹ nu�i con nhỏ.

Như thế Nh�n-vương c� ơn lớn,

Tấm l�ng phủ-dục93 kh� b�o được

Bởi nh�n-duy�n ấy, c�c ch�ng-sinh,

Nếu tu chứng được Đại-bồ-đề.

Đối với ch�ng-sinh khởi đại-bi,

N�n thụ Như-Lai tam-tụ-giới.94

Nếu muốn như ph�p m� thụ-giới,

Cần n�n s�m95 tội cho ti�u-diệt.

Nguy�n-nh�n khởi tội c� mười duy�n:96

Th�n ba, miệng bốn v� � ba.

Sinh-tử v�-thủy, tội v� c�ng,

Bể lớn phiền-n�o s�u kh�ng đ�y.

Nghiệp-chướng cao v�t như Tu-di,

Tạo-nghiệp do nh�n hai thứ khởi:

Tức l� HIỆN-H�NH v� CHỦNG-TỬ,97

Tạng-thức98 giữ, duy�n NHẤT-THIẾT-CHỦNG.

Như b�ng theo h�nh kh�ng rời th�n,

Trong hết thảy thời chướng Th�nh đạo;

Gần, chướng diệu-quả của Nh�n, Thi�n,

Xa, chướng v�-thượng Bồ-đề-quả.

Tại-gia thường vời nh�n phiền-n�o,

Xuất-gia th� ph� thanh-tịnh-giới.

Nếu ai như ph�p m� s�m-hối,

C� bao phiền-n�o đều trừ-diệt.

Cũng như kiếp lửa hoại thế-gian,

Đốt sạch Tu-di v� bể cả.

S�m-hối, đốt sạch củi phiền-n�o,

S�m-hối, thường sinh l�n đường trời.

S�m-hối, được vui nơi Tứ-thiền,99

S�m-hối, mưa b�u ngọc Ma-ni;

S�m-hối, th�n kim-cương th�m thọ,

S�m-hối, được v�o cung �thường-lạc�.

S�m-hối, ra khỏi ngục ba c�i,

S�m-hối, nở ra hoa Bồ-đề;

S�m-hối, thấy đại-vi�n-k�nh Phật,100

S�m-hối, đến được nơi Bảo-sở.

Nếu y như ph�p m� s�m-hối,

N�n y hai ph�p QU�N-M�N tu:

Một l�, QU�N SỰ DIỆT TỘI M�N,

Hai l�, QU�N L� DIỆT TỘI M�N.101

Qu�n sự diệt tội lại chia ba:

Thượng, trung, hạ-căn l� ba phẩm.

Nếu c� thượng căn cầu tịnh giới,

Ph�t đại tinh-tiến t�m kh�ng tho�i.

Thương kh�c rơi huyết thường tinh-khẩn,

Ai-cảm khắp m�nh đều ửng huyết;

Nghĩ lu�n đến thập phương Tam-bảo,

C�ng c�c ch�ng-sinh trong lục-đạo.

Quỳ d�i, chắp tay t�m bất từ,

Gột t�m ph�t-lộ cầu s�m-hối:

�K�nh xin thập phương Tam-thế Phật,

Lấy đại-từ-bi thương x�t con.

Con ở lu�n-hồi kh�ng chỗ nương,

Sinh-tử đ�m d�i thường chẳng biết;

Con ở ph�m-phu đủ mọi buộc,

T�m cuồng gi�o-giở, lăng-xăng khắp.

Con ở trong nh� lửa ba c�i,

Nhiễm bậy s�u trần102 kh�ng cứu-hộ;

Con sinh trong nh� ngh�o, hạ-tiện,

Kh�ng được tự-tại thường chịu khổ.

�Sinh v�o nh� cha mẹ t�-kiến,

Tạo tội nương theo quyến-thuộc �c.

K�nh xin chư Phật Đại-từ-t�n,

Thương x�t hộ-niệm như con một.

Một s�m kh�ng tạo c�c tội nữa,

Tam-thế Như-Lai sẽ chứng-minh!�

Mạnh-mẽ s�m-hối như như thế,

Gọi l� thượng-phẩm cầu tịnh-giới.

Như c� trung-căn cầu giới-phẩm,

Một l�ng mạnh-mẽ s�m mọi tội.

Nghĩ m�nh lệ ứa kh�ng ai biết,

Khắp m�nh bồ-h�i�, ai-cầu Phật:

�D�i-b�y v�-thủy nghiệp sinh-tử,

Xin nước từ bi gột bụi trần;

Giũ bỏ tội-chướng sạch s�u căn,103

Cho con tam-tụ-giới Bồ-t�t.

Con nguyện giữ vững kh�ng l�i chuyển,

Tinh-tu, độ tho�t khổ ch�ng-sinh,

M�nh chưa đắc độ, trước độ người,

Hết thuở vị-lai thường kh�ng dứt�.

Như thế tinh-cần, dũng-m�nh l�m,

Kh�ng tiếc th�n-mệnh cầu Gi�c-đạo.

Cảm tướng lạ thi�ng của Tam-bảo,

Gọi l� trung-phẩm đại-s�m-hối.

Nếu c� hạ-căn cầu tịnh-giới,

Ph�t t�m V�-thượng Bồ-đề ấy,

Rơi lệ, thương kh�c, l�ng th�n rởn,

Với chỗ tạo tội rất thẹn-hổ.

Đối trước Tam-bảo khắp mười phương,

V� trước ch�ng-sinh trong s�u đạo;

Ch� th�nh ph�t-lộ từ v�-thủy,

C� những ch�ng-sinh bị n�o-loạn.

Khởi t�m đại-bi kh�ng chướng-ngại,

Kh�ng tiếc th�n-mệnh hối ba nghiệp.

Những tội đ� l�m đều ph�t-lộ,

Những �c chưa l�m kh�ng d�m tạo.

Như thế, ba phẩm s�m mọi tội,

Đều gọi thanh-tịnh-giới đệ-nhất.

D�ng nước thẹn-hổ rửa trần-lao,

Th�n t�m đều l� thanh-tịnh phẩm,

C�c thiện-nam-tử, �ng n�n biết!

Đ� n�i tịnh-qu�n c�c s�m-hối;

Trong sự, l� ấy kh�ng sai kh�c,

Chỉ bởi căn-duy�n ứng chẳng đồng.

Nếu khi tu-tập qu�n ch�nh-l�,

Xa l�a hết thảy mọi t�n-loạn.

Mặc �o mới sạch ngồi gia-phu,

Nhiếp-t�m, ch�nh-niệm bỏ mọi duy�n:

Thường qu�n diệu-ph�p-th�n chư Phật,

Thể-t�nh như KH�NG, kh�ng thể được;

T�nh của c�c tội cũng đều như,

Nh�n-duy�n đi�n-đảo, t�m vọng khởi.

Tội-tướng như thế bản-lai kh�ng,

Ở trong ba đời �v�-sở-đắc�.

Kh�ng nội, kh�ng ngoại, kh�ng trung-gian,

T�nh, tướng như-như đều chẳng động.

Diệu-l� ch�n-như dứt danh-ng�n,

Chỉ c� Th�nh-tr� hay th�ng-suốt.

Phi hữu, phi v�, phi-hữu-v�,

Phi bất hữu-v� l�a danh-tướng.

Quanh khắp ph�p-giới kh�ng sinh diệt,

Chư Phật bản-lai đồng một thể.

K�nh xin chư Phật th�y gia-hộ,

Diệt được hết thảy t�m đi�n-đảo!

Nguyện, con sớm ngộ nguồn ch�n-t�nh,

Ch�ng chứng Như-Lai v�-thượng-đạo!

Nếu c� thanh-t�n thiện-nam-tử,

Ng�y đ�m hay qu�n diệu-l�-kh�ng.

Hết thảy tội-chướng tự ti�u-trừ,

Thế l� giữ giới tịnh tr�n hết.

Nếu người qu�n biết thực-tướng-kh�ng,

Hay diệt hết thảy c�c tội trọng.

Cũng như gi� to thổi lửa dữ,

Đốt ch�y v�-lượng c�c c�y cỏ.

C�c thiện-nam-tử ch�n-thực-qu�n,

L� m�n b�-yếu của chư Phật.

Nếu muốn v� người ph�n-biệt rộng,

Hạng người v�-tr� đừng tuy�n-thuyết.

Hết thảy ch�ng-sinh loại ph�m ngu,

Nghe quyết sinh nghi t�m bất t�n.

Nếu c� tr�-giả sinh t�n-giải,

Niệm niệm qu�n-s�t ngộ Ch�n-như;

Chư Phật mười phương đều hiện trư�c,

Bồ-đề diệu-quả tự-nhi�n chứng.

C�c thiện-nam-tử! Sau T�i diệt,

Những người tịnh-t�n trong đời sau;

Theo hai qu�n-m�n thường s�m-hối,

N�n thụ Bồ-t�t tam-tụ-giới.

Nếu muốn thụ-tr� thượng-phẩm-giới,

N�n thỉnh giới-sư : Phật, Bồ-t�t.

Thỉnh T�i: Th�ch-Ca Mưu-Ni Phật,

L�m vị H�a-thượng104 giới Bồ-t�t.

Long-chủng Tịnh-tr� t�n vương Phật

Sẽ l�m tịnh-giới A-x�-l�.105

Đạo-sư mai sau: Di-Lặc Phật,

Sẽ l�m thanh-tịnh Gi�o-thụ-sư.106

Hiện-tại mười phương Lưỡng-t�c-t�n,107

Sẽ l�m thanh-tịnh Chứng-giới-sư.108

Mười phương hết thảy c�c Bồ-t�t,

Sẽ l�m bạn-b� tu-học-giới.

Phạm, Th�ch, Tứ-vương, Kim-cương-thi�n,

Sẽ l�m ch�ng ngoại-hộ học-giới.

Phụng-thỉnh Phật, Bồ-t�t như thế,

V�, c�c thầy truyền giới hiện-tiền.

V� muốn trả khắp bốn �n s�u,

Ph�t khởi t�m Bồ-đề thanh-tịnh.

Nếu thụ tam-tụ-giới Bồ-t�t :

Nhi�u-�ch hết thảy hữu-t�nh-giới.

Tu-nhiếp hết thảy thiện-ph�p-giới,

Tu-nhiếp hết thảy luật-nghi-giới.

Tam-tụ thanh-tịnh giới như thế,

Như-Lai ba đời đều hộ-niệm.

Ch�ng-sinh phi-ph�p kh�ng nghe biết,

Trong v�-lượng kiếp kh�ng nghe, thấy.

Duy c� thập phương Phật qu�-khứ.

Đ� thụ tịnh-giới thường hộ-tr�.

Hai chướng phiền-n�o dứt trừ hẳn,

Chứng được quả Bồ-đề v�-thượng;

Hết thảy Thế-T�n đời vị-lai,

Giữ-g�n tam-tụ tịnh-giới b�u.

Dứt trừ ba chướng109 c�ng tập-kh�,

Sẽ chứng ch�nh-đẳng đại-bồ-đề;

Mười phương c�c Thiện-thệ hiện-tại,

Đều tu nh�n tam-tụ tịnh-giới.

Dứt hẳn sinh-tử khổ lu�n-hồi,

Được chứng tam th�n110 Bồ-đề-quả.

Si�u-việt bể sinh-tử s�u lớn,

Tịnh-giới Bồ-t�t l� thuyền b�.

Dứt hẳn r�ng-buộc tham, s�n, si,

Tịnh-giới Bồ-t�t l� gươm sắc;

Đường hiểm sinh-tử c�c sợ-h�i,

Tịnh-giới Bồ-t�t l� nh� cửa.

Trừ khỏi c�c nh�n khổ ngh�o h�n,

Tịnh-giới thường l�m ngọc Như-�;

Bị ma quỉ ốp, c�c tật-bệnh,

Tịnh-giới Bồ-t�t l� lương-dược.

L�m vua Nh�n, Thi�n được tự-tại,

Tam-tụ tịnh-giới l� duy�n tốt;

C�ng c�c th�n vua trong bốn th�,

Tịnh-giới l� duy�n được thắng-quả.

Thế n�n tu được nh�n tự-tại,

Sẽ được l�m vua hưởng t�n-qu�.

Trước n�n lễ k�nh mười phương Phật,

Ng�y đ�m tu th�m thanh-tịnh-giới.

Chư Phật hộ-niệm đương thụ-tr�,

Giới như kim-cương kh�ng ph�-hoại;

Chư Thi�n thiện thần trong ba c�i,

Hộ-vệ th�n vua v� quyến-thuộc.

Hết thảy o�n-địch đều quy-phục,

Mu�n họ vui mừng cảm vương h�a.

Thế n�n thụ-tr� giới Bồ-t�t,

Cảm quả v�-vi thế, xuất-thế.111

Tam-Bảo thường-trụ h�a thế-gian,

�n-đức rộng lớn bất tư-nghị;

Trong kiếp-hải n�y c�ng qu�-khứ,

C�ng-đức lợi sinh kh�ng dừng nghỉ.

Ngh�n �nh Phật-nhật112 thường soi đời,

Lợi �ch quần-sinh độ c� duy�n;

V� duy�n kh�ng thấy từ-quang Phật,

Cũng như người m� kh�ng tr�ng thấy.

Ph�p-bảo nhất vị kh�ng biến-đổi,

Phật trước, Phật sau n�i đều đồng;

Như mưa, một vị thấm khắp cả,

Cỏ c�y tươi-tốt, lớn, nhỏ kh�c.

Ch�ng-sinh t�y căn đều được giải,

Cỏ c�y nhuần thấm cũng sai kh�c.

Bồ-t�t, Thanh-văn h�a ch�ng-sinh,

Như nước s�ng lớn chảy kh�ng kiệt.

Ch�ng-sinh kh�ng t�n, h�a kh�ng tới,

Như ở chỗ tối trời kh� soi.

�nh trăng Như-Lai rất thanh-lương,

Hay trừ mọi tối cũng như thế.

Cũng như chậu �p trăng kh�ng soi,

Ch�ng-sinh m�-hoặc cũng như thế.

Ph�p-bảo như cam-lộ, thuốc hay,

Trị được hết thảy bệnh phiền-n�o.

Người tin uống thuốc, chứng Bồ-đề,

Kh�ng tin t�y duy�n sa �c-đạo.

Bồ-t�t, Thanh-văn thường ở đời,

V� số phương-tiện độ ch�ng-sinh.

Ch�ng-sinh nếu c� l�ng tin, th�ch,

Nhập ng�i an-lạc của Tam-thừa.

Như-Lai kh�ng xuất-hiện thế-gian,

Hết thảy ch�ng-sinh v�o t�-đạo.

Ch� ho�i cam-lộ, uống thuốc độc,

Ch�m m�i bể khổ kh�ng kỳ ra.

Phật-nhật xuất-hiện ba ngh�n c�i,

Tỏa �nh-s�ng lớn chiếu đ�m d�i.

Ch�ng-sinh như ngủ kh�ng hay biết,

Nhờ s�ng được v�o v�-vi-thất.

Như-Lai chưa n�i Nhất-thừa-ph�p,

Quốc độ mười phương đều kh�ng-hư.

Ph�t t�m tu-h�nh th�nh ch�nh-gi�c,

Hết thảy c�i Phật đều nghi�m-tịnh.

Ph�p-bảo Nhất-thừa: mẹ chư Phật,

Như-Lai ba đời từ đấy sinh.

B�t-nh� phương-tiện tu kh�ng dứt,

Th�nh đạo giải-tho�t l�n Diệu-gi�c.

Nếu Phật, Bồ-t�t kh�ng xuất-hiện,

Ch�ng-sinh ở đời kh�ng đạo-sư.

Hiểm-nạn sinh-tử do đ�u qua,

L�m sao đến được nơi Bảo-sở?

D�ng đại-nguyện-lực l�m bạn l�nh,

Thường n�i diệu-ph�p cho tu-h�nh.

Xu-hướng Thập-địa chứng Bồ-đề,

Kh�o v�o nơi Niết-b�n an-lạc.

Đại-bi Bồ-t�t h�a thế-gian,

Phương-tiện dẫn-dắt c�c ch�ng-sinh.

Trong ẩn hạnh ch�n-thực Nhất-thừa,

Ng�i hiện ra Duy�n-gi�c, Thanh-văn.

Độn-căn, tr�-nhỏ nghe Nhất-thừa,

Sợ-h�i ph�t t�m qua nhiều kiếp.

Kh�ng biết th�n c� Như-Lai-tạng,113

Chỉ vui tịch-diệt, ch�n trần-lao.

Ch�ng-sinh vốn c� giống Bồ-đề,

Đều ở trong Tạng-thức: Lại-gia.

Nếu gặp bạn l�nh ph�t đại-t�m,

Ba thứ r�n, m�i114 tu diệu-hạnh;

Dứt hẳn phiền-n�o, sở-tri-chướng,

Chứng được th�n thường-trụ Như-Lai.

Diệu-quả Bồ-đề chẳng kh� th�nh,

Ch�n thiện-tr�-thức thực kh� gặp.

Hết thảy Bồ-t�t tu thắng-đạo,

Bốn thứ ph�p-yếu cần n�n biết:

Th�n-cận bạn l�nh l� thứ nhất,

Lắng nghe ch�nh-ph�p l� thứ hai;

Như � nghĩ lường l� thứ ba,

Như ph�p tu chứng l� thứ tư.

Hết thảy Đại-th�nh-ch�a mười phương,

Tu bốn ph�p ấy chứng Bồ-đề.

C�c �ng Trưởng-giả, đại-hội-ch�ng,

V�, thanh-t�n-sĩ đời vị-lai.

Bốn ph�p nơi Bồ-t�t như thế,

Cốt n�n tu-tập th�nh Phật-đạo.115

C�c thiện-nam-tử n�n nghe kỹ,

Như-Lai n�i ra bốn ơn tr�n.

Th� ơn Phật-bảo l� tối thượng,

V� độ ch�ng-sinh ph�t đại-t�m.

Ba v� số kiếp trong đại-kiếp.

Tu đủ trăm ngh�n c�c khổ-hạnh.

C�ng-đức vi�n-m�n khắp ph�p-giới,

Thập-địa rốt-r�o chứng ba th�n.

Ph�p-th�n thể khắp mọi ch�ng-sinh,

Mu�n đức c�-đọng t�nh thường-trụ.

Kh�ng sinh, kh�ng diệt, kh�ng đi, lại,

Kh�ng một, kh�ng kh�c, phi đoạn, thường;

Đầy khắp ph�p-giới như hư-kh�ng,

Hết thảy Như-Lai c�ng tu chứng.

Hữu-vi, v�-vi c�c c�ng-đức,

Nương-tựa Ph�p-th�n thường thanh-tịnh.

Bản-t�nh Ph�p-th�n như hư-kh�ng,

Xa l�a s�u trần kh�ng nhiễm-trước.

Ph�p-th�n v� h�nh l�a mọi tướng,

Năng-tướng, sở-tướng hết đều kh�ng.

Như thế, diệu-ph�p-th�n chư Phật,

Tướng ng�n-từ, h�-luận tịch-diệt.

Xa l�a hết thảy c�c ph�n-biệt,

T�m-h�nh-xứ diệt116 thể đều như.

V� muốn chứng được th�n Như-Lai.

Bồ-t�t kh�o tu về mu�n hạnh.

Thể �tr� v�-vi ch�n-ph�p-t�nh,

Sắc, t�m hết thảy chư Phật đồng.

V� như chim bay đến n�i v�ng,

L�m cho th�n chim đồng sắc ấy.

Hết thảy Bồ-t�t như chim bay,

Thể ph�p-th�n Phật tựa n�i v�ng.

Tự-thụ-dụng th�n c�c tướng tốt,

Mỗi một đầy khắp c�i mười phương.

Bốn-tr� vi�n-minh hưởng ph�p-lạc,

Phật trước, Phật sau thể đồng nhau.

Tuy khắp ph�p-giới kh�ng chướng-ngại,

Diệu-cảnh như thế kh�ng nghĩ, b�n.

Th�n ấy thường-trụ b�o-Phật-độ,

Tự hưởng ph�p-lạc kh�ng gi�n-đoạn.

Tha thụ-dụng-th�n c�c tướng tốt,

T�y cơ ứng-hiện kh�ng th�m, bớt.

V� h�a c�c Bồ-t�t Địa-thượng,

Một Phật hiện ra mười loại th�n.

T�y chỗ ứng-hiện đều bất đồng,

Dần-d� tăng gấp đến v�-cực.

Hợp căn v� n�i c�c ph�p-yếu,

Khiến hưởng ph�p-lạc v�o Nhất-thừa.

Vị được thần-th�ng dần tăng-trưởng,

Ph�p-m�n sở ngộ cũng như thế.

Bồ-t�t Hạ-địa khởi tr�-tuệ,

Kh�ng thấu suốt được về Thượng-địa.

Năng-h�a, sở-h�a t�y Địa tăng,

Đều t�y bản-duy�n l�m sở-thuộc.

Hoặc một Bồ-t�t, nhiều h�a Phật,

Hoặc nhiều Bồ-t�t, một h�a-Phật.

Như thế, mười Phật th�nh ch�nh-gi�c,

Đều ngồi dưới Bồ-đề thất-bảo.

Phật trước nhập-diệt, Phật sau th�nh,

H�a-Phật chẳng đồng trải kiếp hiện.

Mười Phật ngồi tr�n đ�i hoa sen,

Quanh khắp đều c� trăm ngh�n c�nh.

Mỗi một c�nh sen một c�i Phật,

Tức l� c�i Tam-thi�n đại-thi�n.

Trong mỗi một c�i c� trăm ức,

Mặt trời, trăng, sao bốn đại-ch�u.

S�u c�i trời Dục v� bốn Thiền,

Kh�ng-xứ, Thức-xứ đến Phi-tưởng.

Ri�ng ch�u Nam-thiệm trong bốn ch�u,

Mỗi một đều c� t�a Kim-cương.

C�ng với Bồ-đề đại-thụ-vương,

C�c th�n Phật h�a trong khi ấy;

Nhất thời chứng được Bồ-đề-đạo,

Quay xe diệu-ph�p trong Đại-thi�n.

Bồ-t�t, Duy�n-gi�c v� Thanh-văn,

T�y chỗ hợp căn th�nh Th�nh-quả.

Như thế, n�i ra ba th�n Phật,

Tr�n hết, kh�ng g� s�nh, l� �BẢO�.117

Ứng, H�a hai th�n n�i ra ph�p,

Gi�o, l�, h�nh, quả l� PH�P-BẢO.

Chư Phật lấy PH�P l�m đại-sư,

Tu t�m chứng được Bồ-đề-đạo.

Ph�p-bảo ba đời kh�ng biến-đổi,

Hết thảy chư Phật đều quy, học.

T�i nay đỉnh-lễ Nhất-thiết-tr�,

N�n n�i Ph�p-bảo l� thầy Phật.

Hoặc v�o lửa dữ kh�ng ch�y được,

Ứng thời liền được ch�n giải-tho�t.

Ph�p-bảo hủy ph� ngục sinh-tử,

Cũng như Kim-cương ph� mu�n vật.

Ph�p-bảo soi v�o t�m ch�ng-sinh,

V� như mặt trời tr�n kh�ng-giới.

Ph�p-bảo hay l�m thuyền bền chắc,

Vượt qua bể �i l�n bờ gi�c.

Ph�p-bảo hay cho ch�ng-sinh vui,

V� như thi�n-cổ hợp thi�n-t�m;

Ph�p-bảo hay gi�p ch�ng-sinh ngh�o,

Như ngọc Ma-ni mưa mọi b�u.

Ph�p-bảo hay l�m thềm Tam-bảo,

Nh�n tu nghe ph�p sinh thượng-giới;

Ph�p-bảo: Kim-lu�n đại-th�nh-vương,

D�ng sức đại-ph�p ph� bốn ma.

Ph�p-bảo hay l�m xe b�u lớn,

Chuy�n chở ch�ng-sinh ra nh� lửa;

Ph�p-bảo hay l�m đại-đạo-sư,

Dẫn-dắt ch�ng-sinh đến Bảo-sở.

Ph�p-bảo hay thổi loa đại-ph�p,

Gi�c-ngộ ch�ng-sinh th�nh Phật-đạo;

Ph�p-bảo hay l�m đ�n đại-ph�p,

Soi chỗ tối-tăm trong sinh-tử.

Ph�p-bảo hay l�m t�n Kim-cương,

Chấn giữ quốc-giới dẹp mọi o�n.

Những ph�p của Phật ba đời n�i,

L�m lợi ch�ng-sinh khỏi khổ-phọc.

Dẫn v�o th�nh Niết-b�n an-lạc,

Thế l� ơn PH�P-BẢO kh� trả.118

Trưởng-giả Tr�-quang �ng nghe kỹ,

Thế, xuất-thế Tăng c� ba hạng:

Bồ-t�t, Thanh-văn th�nh, ph�m-ch�ng,

L� thửa ruộng ph�c, �ch ch�ng-sinh.

Văn-th�-sư-lỵ: đại-th�nh-t�n,

Chư Phật ba đời cho l� mẹ.

Như-Lai mười phương mới ph�t t�m,

Đều do gi�o-h�a của Văn-Th�.

Hết thảy thế-gian, c�c hữu-t�nh,

Nghe t�n, thấy th�n v� h�o-quang.

C�ng thấy th�n h�a hiện t�y loại,

Đều th�nh Phật-đạo kh� nghĩ, b�n,

Di-lặc Bồ-T�t: Ph�p-vương-tử,

Từ mới ph�t t�m kh�ng ăn thịt.

Bởi nh�n-duy�n ấy gọi �Từ-Thị�,

V� muốn th�nh-thục c�c ch�ng-sinh.

Ở c�i thứ tư: Đ�u-suất-thi�n,

Trong Như-�-điện bốn ch�n tr�ng.

Ng�y đ�m thường n�i �bất-tho�i-hạnh�,

V� số phương-tiện độ Nh�n, Thi�n.

Nước t�m c�ng-đức119 ao Diệu-hoa,

Ch�ng-sinh c� duy�n đồng sinh đến.

Đệ-tử T�i nay giao Di-Lặc,

Trong hội Long-Hoa được giải-tho�t.

C�c Thiện-nam-tử đời mạt-ph�p,120

Một nắm cơm ăn cho ch�ng-sinh.

Bởi thiện-căn ấy thấy Di-Lặc,

Cứu-c�nh sẽ được Bồ-đề-đạo.

�ng X�-lỵ-phất�Đại-thanh-văn,

Tr�-tuệ thần-th�ng h�a mọi lo�i.

Nếu th�nh-tựu được giới giải-tho�t,

Thực l� người tu-h�nh ch�nh-kiến;

V� người thuyết-ph�p truyền Đại-thừa,

Ruộng ph�c như thế l� thứ nhất.

Hoặc c� một hạng ph�m-phu Tăng,

Giới-phẩm kh�ng trọn, sinh ch�nh-kiến;

T�n-vịnh Nhất-thừa ph�p mầu-nhiệm,

T�y phạm, t�y hối, chướng đều trừ.

V� muốn ch�ng-sinh th�nh Phật nh�n,

Ph�m-phu ấy cũng l� Tăng-bảo.

Như Uất-kim-hoa121 tuy h�o �a,

C�n hơn hết thảy c�c hoa qu�.

Tỷ-khưu ch�nh-kiến cũng như thế,

Bốn hạng Lu�n-vương so chẳng kịp.

Như thế, bốn hạng Th�nh, ph�m Tăng,

Lợi-lạc hữu-t�nh kh�ng tạm nghỉ.

L� ruộng ph�c tốt của thế-gian,

Thế l� Tăng-bảo �n-đức lớn.122

Như T�i đ� n�i bốn �n-nghĩa,

L� �n tạo ra ruộng ph�c đời.

Hết thảy mu�n vật từ đấy sinh,

Nếu rời bốn �n kh�ng thể được.

V� như c�c sắc-trần thế-gian,

Sinh được do nơi bốn ĐẠI123 tạo.

Hữu-t�nh thế-gian cũng như thế,

Bởi bốn �n kia được an-lập.124�

Khi ấy, Tr�-Quang trưởng-giả c�ng con �ng v.v�nghe Phật n�i về bốn �n lớn ấy, cho rằng được nghe sự chưa từng c� bao giờ, hoan-hỷ chắp tay bạch Phật rằng: �Qu� h�a thay! Qu� h�a thay! Đại-từ Thế-T�n! Ng�i đ� v� những ch�ng-sinh t�-kiến kh�ng tin nh�n-quả, kh�ng hiếu cha mẹ trong đời trọc-�c, n�i ch�n diệu-ph�p đem lại lợi-lạc cho thế-gian, nay k�nh xin đức Thế-T�n n�i th�m cho về nghĩa b�o-�n. Ch�ng t�i đ� ngộ được � rất s�u của bốn �n nhưng, nay ch�ng t�i chưa biết tu nghiệp thiện g� để b�o được �n ấy.�

Đức Phật bảo �ng Trưởng-giả: �C�c thiện-nam-tử! Trước kia t�i đ� v� năm trăm �ng Trưởng-giả n�i rộng về nghĩa ấy rồi, nay T�i sẽ v� c�c �ng n�i qua ch�t �t phần m� th�i! C�c thiện-nam-tử, thiện-nữ-nh�n n�o muốn được v�-thượng ch�nh-đẳng ch�nh-gi�c n�n tinh si�ng tu-h�nh mười ph�p Ba-la-mật. Song, nếu c�n �sở đắc� vẫn chưa được gọi l� �b�o-�n�. Nếu người n�o chỉ trong gi�y l�t l�m được một thiện-t�m �v�-sở-đắc� mới được gọi l� �b�o-�n�. Sở-dĩ thế l� sao? Hết thảy Như-Lai tới �v�-sở-đắc� mới th�nh Phật-đạo, h�a-độ ch�ng-sinh. Nếu c� thiện-nam-tử tịnh-t�n n�o được nghe kinh n�y, t�n-giải, thụ-tr�, giải-thuyết, viết ch�p, đem �v�-sở-đắc, tam lu�n thể kh�ng�125 ri�ng v� một người n�i ph�p bốn c�u khiến họ trừ được t�m t�-kiến, xu-hướng đạo Bồ-đề, thế tức l� b�o tứ-�n. Sao vậy? V�, người ấy sẽ được V�-thượng Bồ-đề, triển-chuyển gi�o-h�a cho v�-lượng ch�ng-sinh, khiến họ nhập Phật-đạo l�m cho hạt giống Tam-bảo m�i kh�ng đoạn-tuyệt�.�

Khi �ng Trưởng-giả Tr�-Quang nghe b�i kệ ấy rồi được Nhẫn-nhục tam-muội, yếm-ly thế-gian, được bất tho�i-chuyển. C�ng l�c đ�, t�m ngh�n người, con v� quyến-thuộc cũng được Tam-muội ấy v� đều được t�m v�-đẳng-đẳng, v�-thượng ch�nh-đẳng ch�nh-gi�c; bốn vạn t�m ngh�n người kh�c cũng chứng được Tam-muội, xa l�a trần-cấu,126 được ph�p-nh�n-tịnh.127�

TO�T-YẾU

II.- PHẨM B�O-�N�

Khi đức Thế-T�n từ ch�nh-định dậy Ng�i gọi Bồ-t�t Di-Lặc bảo: �Qu� h�a! C�c �ng c�ng hết thảy đại-ch�ng v� muốn th�n-cận T�i, muốn nghe ph�p xuất-thế, muốn suy-nghĩ như-như-l�, muốn tu-tập như-như-tr� n�n tới đ�y cung-k�nh,c�ng-d�ng. Nay T�i sẽ n�i về diệu-ph�p (T�m-địa)), dắt-dẫn ch�ng-sinh chứng-nhập Phật-tr�. Ch�ng-sinh chỉ xu-hướng về Bồ-đề của Nhị-thừa m� kh�ng th�ch diệu-quả thường-lạc của Đại-thừa. Song, Như-Lai chuyển-ph�p-lu�n t�y bệnh cho thuốc, l�m sao phải hợp ho�n-cảnh, hợp thời, hợp tr�nh-độ, hợp ph�p, khiến họ tho�t khỏi được sự m�-chấp ấy!��

L�c đ�, c� 500 �ng Trưởng-giả ở th�nh Vương-x� thấy những ảnh-hiện kh� l�m ở nơi h�o-quang của Phật v� nghe đức Phật t�n-th�n về ph�p-m�n �T�m-địa� của Đại-thừa, c�c �ng ấy liền bạch Phật: �H�nh-nguyện tu-h�nh của Bồ-t�t kh�ng phải l� sự �tri-�n, b�o-�n� v� phải tu l�u lắm mới tới nơi Bồ-đề được, kh�ng bằng tu về Thanh-văn, Duy�n-gi�c ch�ng ngộ đạo v� được l� b�o-�n!��

Đức Phật bảo c�c �ng Trưởng-giả: �Ơn của thế-gian, xuất-thế-gian c� bốn bậc: 1/ Ơn cha mẹ. 2/ Ơn ch�ng-sinh. 3/ Ơn Quốc-vương. 4/ Ơn Tam-bảo.�

Ơn cha mẹ: Cha thuộc từ-�n, mẹ thuộc bi-�n. Bi-�n của mẹ d� n�i một kiếp cũng kh�ng hết được. V� sự vất-vả kh�-nhọc, hy-sinh v� thương nhớ con của mẹ từ khi c� thai, khi sinh nở, trưởng-th�nh cho đến trọn đời, qu� lớn-lao kh�ng kể xiết được. Ngay như sữa mẹ gi�p con sinh-trưởng đến 180 hộc. Do nh�n-duy�n ấy nơi mẹ c� mười thắng-đức. Thế n�n, người con biết thừa-thuận cha mẹ, được chư Thi�n hộ-niệm, được l� d�ng-giống của Thi�n, Nh�n t�n-qu� v� l� Bồ-t�t h�a-hiện độ-sinh. Kể sự b�o �n cha mẹ v� c�ng, nhưng nếu chỉ một niệm để t�m hiếu-thuận, đem ch�t �t vật nu�i nấng cha mẹ, c�ng-đức ấy c�n gấp trăm ngh�n vạn phần c�ng-đức c�ng-d�ng đầy-đủ tứ sự v� những thứ cao qu� cho h�ng trăm vị Đại-b�-la-m�n, Đại-thần-ti�n, bạn l�nh trong trăm ngh�n kiếp.�

Ơn ch�ng-sinh: Hết thảy ch�ng-sinh từ đời v�-thủy tới nay, đều l� cha mẹ họ-h�ng lẫn nhau. Hết thảy đ�n �ng l� cha l�nh, hết thảy đ�n b� l� mẹ hiền. Đ� l� cha mẹ, l� đ� c� ơn lớn. Đ� c� ơn lớn đương nhi�n phải trả ơn ấy bằng c�ch phải l�m lợi-�ch lẫn nhau, kh�ng n�n g�y vọng-nghiệp, o�n-hại, chấp-trước.�

Ơn Quốc-vương: Quốc-vương l� người đứng đầu việc cai-trị trong một nước. Người đứng đầu việc cai-trị n�y th�nh-thực v� ch�ng-sinh, đem ch�nh-ph�p h�a-trị nh�n-d�n, nh�n-d�n vui-vẻ, trong nước gi�u thịnh, kh�ng bị ngoại x�m, nội loạn, �c-quỷ, tật-bệnh, đ�i thiếu, gi� mưa qu� thời, tr�i thời, nhật, nguyệt-thực v� tinh-t� biến qu�i. Tr�i lại, th� nh�n-d�n đau khổ, trong nước bất an. Mỗi mỗi t�m-niệm, h�nh-động của người đứng đầu trong nước đều c� quan-hệ mật-thiết đến đời sống, tinh-thần,vận-mệnh của nh�n-d�n, của quốc-giới v� mỗi mỗi t�m-niệm, h�nh-động của nh�n-d�n cũng vậy. Việc tu thiện được bảy phần ph�c-lợi, người tu được năm phần, Quốc-vương được hai phần; Quốc-vương tu nh�n l�nh nh�n-d�n cũng đồng hưởng. Do nh�n-duy�n ấy, Quốc-vương c�n được gọi l� �Th�nh-vương, Thi�n-ch�a, Nh�n-vương, Ph�c-đức-vương, Ch�nh-ph�p-vương� v�, cũng do đ� Ch�nh-ph�p-vương c� mười thắng-đức v� được Thi�n, Thiện-thần, nh�n-d�n ủng-hộ. �n-đức của Ch�nh-ph�p-vương rộng lớn đối với nh�n-d�n như-thế, nh�n-d�n phải biết cung-k�nh t�n-trọng đền đ�p lại.�

Ơn Tam-bảo: Tam-bảo l� ba ng�i b�u : Phật, Ph�p, Tăng.�

Phật-bảo: đầy-đủ ba th�n:

1/- Tự-t�nh-th�n (c�n gọi l� ph�p-th�n) c� Đại-đoạn-đức.�

2/- Thụ-dụng-th�n (c�n gọi l� b�o-th�n) c� Đại-tr�-đức. Thụ-dụng-th�n c� 2 tướng: Tự-thụ-dụng-th�n v� tha-thụ-dụng-th�n. Tự-thụ-dụng-th�n do tu mu�n hạnh, th�nh-tựu 4 tr� c�ng hết thảy c�c ph�p c�ng-đức, được căn-tướng trang-nghi�m. Tha-thụ-dụng-th�n l� th�n của Như-Lai c� đầy-đủ c�c tướng tốt ở nơi ch�n tịnh-độ, n�i ph�p Nhất-thừa cho c�c h�ng Bồ-t�t được lợi-lạc trong ch�nh-ph�p vi-diệu. Ở nơi Thập-địa, Như-Lai h�a-hiện ra mười tha-thụ-dụng-th�n. V�, c�n h�a-hiện độ cho Duy�n-gi�c, Thanh-văn c�ng c�c ch�ng-sinh kh�c.�

3/- Biến-h�a-th�n c� Đại-�n-đức, ứng hiện th�n-h�nh h�a-độ c�c bậc Th�nh, ph�m.�

Phật-bảo c� nhiều �n-đức rộng lớn như thế n�n c� đầy-đủ 10 hiệu v� 6 c�ng-đức vi-diệu.�

Tới đ�y đức Phật dạy tiếp: �Sở-dĩ chư Phật h�a-hiện nhiều th�n m� c� ch�ng-sinh kh�ng được gặp l� v� do ch�ng-sinh tạo nhiều nghiệp �c, tội-căn s�u nặng, cũng như người m� kh�ng tr�ng thấy mặt trời vậy!��

Ph�p-bảo: Ph�p-bảo v�-lượng nghĩa nhưng, chia l�m 4 loại: gi�o-ph�p, l�-ph�p, h�nh-ph�p v� quả-ph�p.�

Ph�p-bảo l� phương-ph�p dẫn-dắt ch�ng-sinh ra khỏi bể sinh-tử đến bờ Niết-b�n. Ph�p-bảo l� thầy chư Phật. Ph�p-bảo như kim-cương, như mặt trời, như ngọc Ma-ni, như tiếng trống c�i trời, như thềm b�u, như thuyền lớn, như Chuyển-lu�n-vương, như y-phục đẹp, như gi�p-trụ bền, như gươm tr�-tuệ, như xe b�u, như đ�n s�ng, như binh-kh�, như đạo-sư.�

Chư Phật trong ba đời n�i ra diệu-ph�p bất-tư-nghị ấy l�m cho ch�ng-sinh gi�c-ngộ, n�n Ph�p-bảo c� �n-đức bất-tư-nghị.�

Tăng-bảo: Trong sự tu-h�nh, h�a-độ, thế-gian xuất-thế-gian c� ba hạng Tăng:�

1/- Bồ-t�t-tăng: C�c vị tu lục-độ, vạn hạnh như Bồ-t�t Di-Lặc, Văn-Th� v.v��

2/- Thanh-văn-tăng: C�c vị tu tứ-đế chứng Th�nh-đạo như �ng X�-lỵ-phất v.v��

3/- Ph�m-phu-tăng: C�c vị ch�n-thiện ph�m-phu được biệt-giải-tho�t-giới v� những vị đầy-đủ ch�nh-kiến đem lại lợi-lạc cho ch�ng-sinh.�

Ba hạng Tăng tr�n được gọi l� �Ch�n-ph�c-điền-tăng�.�

C�n một hạng nữa l� Ph�c-điền-tăng. Ph�c-điền-tăng l� những vị c� t�m t�n-k�nh Tam-bảo, th�m-t�n nh�n-quả, thuờng ph�t thiện-nguyện, đầy-đủ ch�nh-kiến, mặc d� những vị ấy c� hủy giới cấm.�

Tất cả c�c hạng Th�nh, ph�m Tăng-bảo tr�n lu�n lu�n đem lại sự lợi-�ch cho ch�ng-sinh, n�n c� �n-đức lớn đối với ch�ng-sinh. Phật, ph�p, Tăng được gọi l� Bảo v� c� mười nghĩa: bền chắc, kh�ng nhơ, cho vui, kh� gặp, ph� ngh�o, uy-đức, m�n-nguyện, trang-nghi�m, tốt diệu v� bất biến.

Nay muốn trả bốn ơn lớn-lao ấy cần phải tu-h�nh đầy-đủ ba bậc: danh-tự, th�n-cận, ch�n-thực trong mười ph�p Ba-la-mật-đa: 1/ Bố-th�. 2/ Tr�-giới. 3/ Nhẫn-nhục. 4/ Tinh-tiến. 5/ Thiền-định. 6/ B�t-nh�. 7/ Phương-tiện. 8/ Nguyện. 9/ Lực. 10/ Tr�.�

Khi nghe đức Phật n�i về sự tri-�n, b�o-�n rồi, c�c �ng Trưởng-giả c�ng v� số ch�ng-sinh ph�t-t�m Bồ-đề v� trong đ� c� nhiều người chứng được đạo-quả.�

Đức Phật kết-khuyến: �Sau đ�y nếu ai thụ-tr�, đọc tập, giải-thuyết, viết ch�p v� truyền-b� phẩm b�o-�n n�y, hiện-tại được chư Thi�n vệ-hộ, mạnh-khỏe, sống l�u, ph�c-tuệ th�m l�n, đương-lai được sinh trong hội Long-Hoa của đức Di-Lặc v� sẽ được th�nh Phật�.�

Sau đ� đức Phật lại giảng lại �-nghĩa tri-�n, b�o-�n như tr�n bằng lời kệ, thể theo lời thỉnh-cầu của �ng Trưởng-giả Tr�-Quang ở nước Tăng-trưởng ph�c. Sở-dĩ c� sự giảng lại như thế v� �ng Tr�-Quang muốn gi�c-ngộ cho người con �c nghịch của �ng.�

Kết-quả cuộc thuyết-ph�p về sự b�o-�n lần thứ hai n�y �ng Trưởng-giả Tr�-Quang c�ng quyến-thuộc đều được Nhẫn-nhục tam-muội, ph�t t�m v�-thượng bất tho�i-chuyển v� những người kh�c cũng chứng được Tam-muội, xa l�a trần-cấu, được ph�p-nh�n-tịnh.�

1 B�o-�n: Những người c� ơn đức với m�nh, m�nh tận-t�m, ch�-lực đền đ�p lại.

2 Di-Lặc: Tiếng Phạm gọi l� �Mai-đ�-l� (Maitrya) T�u dịch nghĩa l� �Từ-Thị�. �Di-Lặc� l� t�n họ, ch�nh t�n l� �A-dật-đa� (Adjita), T�u dịch nghĩa l� �V�-năng-thắng�. Ng�i sinh trong họ B�-la-m�n, thuộc Nam-Ấn-độ. Ng�i l� vị Bổ-xứ Bồ-t�t, nối Phật Th�ch-Ca l�m Gi�o-chủ c�i Sa-b� sau n�y.

3 Như-như-l�, như-như tr�: �Như-như�: l�-thể của ph�p-t�nh b�nh-đẳng kh�ng hai, n�n gọi l� �như� v� c�c ph�p n�y, nọ đều �như�, n�n gọi l� �như-như�, l� ch�nh-tr� hợp với l�-thể. Đại-thừa Nghĩa-chương n�i: �Như-như l� ch�nh-tr� hợp với l�-thể: thể của c�c ph�p đồng, n�n gọi l� �như�. Trong �nhất-như�, thể của n� đầy-đủ trong ph�p-giới Hằng-sa Phật-ph�p, t�y ph�p ph�n-biệt �như�, thời nghĩa �như� chẳng phải một, m� n�y, nọ đều �như�, n�n gọi l� �như-như�. �Như� kh�ng hư-vọng, n�n trong kinh cũng gọi l� �Ch�n-như�. �Như-như-l�� l� l� thể như-như. �Như-như-tr�� l� tr�-tuệ hợp l�-thể như-như.

4 Tương-ứng: C� nghĩa l� khế-hợp với nhau.

5 Bất-cộng : C�ng-đức của Phật kh�ng cộng đồng với c�c h�ng Nhị-thừa, Bồ-t�t n�n gọi l� �bất-cộng�. Theo trong kinh thời đức bất-cộng của Phật c� 18 ph�p: 1/ Th�n kh�ng lầm. 2/ Miệng kh�ng lầm. 3/ Niệm kh�ng lầm. 4/ Kh�ng c� tưởng kh�c. 5/ Kh�ng c� c�i g� l� kh�ng định t�m. 6/ Kh�ng c� c�i g� l� kh�ng biết xả. 7/ L�ng mong muốn độ-sinh kh�ng diệt (chữ �diệt� c� chỗ lại in l� chữ �giảm�). 8/ Tinh-tiến kh�ng diệt. 9/ Niệm kh�ng diệt. 10/ Tuệ kh�ng diệt. 11/ Giải-tho�t kh�ng diệt. 12/ Giải-tho�t tri-kiến kh�ng diệt. 13/ Hết thảy nghiệp th�n l�m theo tr�-tuệ. 14/ Hết thảy nghiệp khẩu l�m theo tr�-tuệ. 15/ Hết thảy nghiệp � l�m theo tr�-tuệ. 16/ Tr�-tuệ biết được đời qu�-khứ kh�ng bị chướng-ngại. 17/ Tr�-tuệ biết được đời vị-lai kh�ng bị chướng-ngại. 18/ Tr�-tuệ biết được đời hiện-tại kh�ng bị chướng-ngại.

6 Đoạn tr�n từ c�u �Bấy giờ, đức Thế-T�n�� đến chỗ �ch�nh-gi�c� l� đức Phật khen c�c Bồ-t�t tới nghe ph�p v� Ng�i n�i Ng�i sẽ thuyết về diệu-ph�p T�m-địa. Ng�i than ch�ng-sinh kh�ng biết hướng về Đại-thừa. Song, nếu ai biết, nghe qua diệu-ph�p n�y sau sẽ th�nh Phật.

7 Tư-lương: �Tư� l� tư-trợ (gi�p-đỡ), �lương� l� lương-thực. Như người đi xa phải nhờ lương-thực gi�p đỡ th�n m�nh. Người tu-h�nh muốn chứng quả Tam-thừa, cần phải lấy c�ng-đức thiện-căn l�m lương-thực, để gi�p-đỡ th�n m�nh.

8 Đoạn tr�n , từ chỗ �Khi ấy�� đến chỗ �b�o-�n� l� n�i về c�c �ng Trưởng-giả nghe Phật n�i về ph�p-m�n T�m-địa của Đại-thừa kh� qu� kh�ng muốn, chỉ muốn tu về Nhị-thừa ch�ng v� mới l� b�o-�n.

9 Đoạn tr�n từ chỗ �Đức Phật�� đến chỗ �g�nh chịu�, đức Phật khen c�c �ng Trưởng-giả v� Ng�i n�i: thế-gian, xuất-thế-gian c� 4 ơn.

10 Chi�n-đ�n (Candana): T�n một thứ gỗ thơm ở n�i Ma-la-da, Nam Ấn-độ. N�i n�y h�nh đầu. tr�u n�n gọi l� Ngưu-đầu. C� chỗ gọi l� Ngưu-đầu chi�n-đ�n, T�u dịch l� �dữ-lạc� (cho vui), v� n� chữa được bệnh.

11 Đoạn tr�n, từ chỗ �Thiện-nam-tử ! Ơn cha mẹ�� cho đến chỗ �b�o ơn phụ mẫu như thế!� đức Phật giải-thuyết r� về ơn cha mẹ; nhất l� ơn mẹ đối với con phải b�o đ�p lại.

12 Đoạn tr�n, từ chỗ �Thiện-nam-tử ! Ơn ch�ng-sinh�� cho đến đ�y, đức Phật n�i r� về ch�ng-sinh trong 3 đời đều l� th�n-th�ch với nhau, cần phải l�m lợi-�ch cho nhau.

13 T�m-nạn: Thấy Phật, nghe ph�p c� 8 chỗ chướng-nạn: 1/ Địa-ngục. 2/ Ng�-quỉ. 3/ S�c-sinh. 4/ Bắc C�u-l�-ch�u được hưởng quả-b�o vui sướng th�-thắng, cho l� kh�ng c� khổ. 5/ Ở c�c c�i trời trường-thọ, an-ổn, cho l� kh�ng c� khổ. 6/ Điếc, m�, c�m, ngọng. 7/ Tr� đời biện-th�ng. 8/ Sinh trong khoảng giữa đức Phật trước, đức Phật sau.

14 Ngũ-cốc: 5 giống th�c: l�a nếp, k�, đậu, l�a m�, l�a sạ.

15 Đoạn tr�n từ chỗ �Ơn quốc-vương�.� �đến chỗ như thế!� đức Phật n�i r� ph�c-đức v� ảnh-hưởng sự cai trị của vị Nguy�n-thủ ch�n-ch�nh trong một nước rất lớn lao, c�ng ảnh-hưởng về h�nh-động của người d�n đối với quốc-gia cũng rất hệ-trọng.

16 Đoạn tr�n, n�u chung chỗ tu nh�n v� c�ng-đức Tam-bảo đối với ch�ng-sinh.

17 Ba-th�n: Chư Phật c� 3 th�n: 1/ Tự-t�nh-th�n: thể-t�nh ch�n-như ph�p-giới thanh-tịnh, b�nh-đẳng trong hết thảy ph�p. C�n gọi l� �Ph�p-th�n� l� ch�n-th�n của Phật đầy-đủ v�-lượng ph�p-c�ng-đức. 2/ Thụ-dụng-th�n hay l� �b�o-th�n�: Do tu nhiều c�ng-đức được quả-b�o sắc-th�n thanh-tịnh, trang-nghi�m v� được hưởng ph�p-lạc rộng lớn nhiệm-mầu. 3/ Biến-h�a-th�n: Do Phật-tr� biến h�a nhiều th�n, t�y theo căn-cơ ch�ng-sinh m� h�a-độ.

18 Đại-đoạn-đức: Đoạn-trừ ho�n-to�n hết thảy phiền-n�o; đầy-đủ v�-thượng Niết-b�n.

19Nhị kh�ng : Hai thứ �kh�ng�, chia l�m 5 loại:

A.- 1/ Nh�n kh�ng (c�n gọi l� ng�-kh�ng, sinh-kh�ng): người v� ta l� kh�ng. 2/ Ph�p-kh�ng: c�c ph�p l� kh�ng.

B.- 1/ T�nh-kh�ng: ph�p kh�ng c� thực-t�nh. 2/ Tướng-kh�ng: ph�p kh�ng c� thực-t�nh chỉ c� giả-tướng, tướng ấy chẳng phải thực.

C.- 1/ Đản-kh�ng: Tiểu-thừa chỉ cần thấy kh�ng. 2/ Bất đản kh�ng: Đại-thừa kh�ng những thấy kh�ng, m� cả c�i thấy kh�ng cũng kh�ng.

D.- 1/ Nội kh�ng: Nội-th�n l� kh�ng. 2/ Ngoại-kh�ng: Kh�-vật b�n ngo�i l� kh�ng.

E.- 1/ Như-thực-kh�ng: thể ch�n-như, trong kh�ng c� c�c vọng-nhiễm. 2/ Như-thực bất kh�ng: thể ch�n-như trong đủ hết thảy c�ng-đức v�-lậu.

20 To�n c�u �Phật th�n thứ nhất�� n�y n�i: về tự-t�nh-th�n, thể khắp ph�p-giới, b�nh-đẳng thanh-tịnh, đoạn diệt hết thảy, nh�n-kh�ng, ph�p-kh�ng hiển-lộ, n�n chư Phật chứng tự-t�nh-th�n, l� thể-nhập b�nh-đẳng.

21 Đại-tr�-đức: Ph� ho�n-to�n hết thảy sự m�-lầm kh�ng biết ; đầy-đủ v�-thượng-gi�c.

22 To�n c�u �Phật th�n thứ hai�� n�y n�i: B�o-th�n do tr�-tuệ th�nh, th�nh với lẽ ch�n-thực, thường hằng, kh�ng d�-rỉ, kh�ng biến-đổi. Kh�ng biến-đổi, l� thường-hằng, ch�n-thực, tức l� kh�ng c�n sự suy-lường về ng�-t�nh, m� đồng một � trong chung c�ng v� b�nh-đẳng tất cả; nghĩa l� Phật, Phật đều đồng.

23 Đại-�n-đức: Đầy-đủ ho�n-to�n t�m đại-bi, cứu gi�p hết thảy ch�ng-sinh.

24 To�n c�u �Phật th�n thứ ba�� n�y n�i: chư Phật đồng một t�m đại-bi, đồng một sự độ-sinh, n�n t�y cơ nhập-định, hiện thần-th�ng v� thị-hiện th�n-h�nh.

25 H�-luận : B�n đ�a. L� ng�n-luận phi-l�, v�-nghĩa, l� giả-danh kh�ng thực.

26 To�n c�u �tự-t�nh-th�n�� n�y đại-� n�i : ph�p-thể của n� kh�ng c�n sinh-diệt, tạo-t�c, kh�ng c�n danh-ng�n giả đặt, kh�ng c�n cục-hạn, m� n� l� như-như v� c�ng khắp.

27 Tự-thụ-dụng th�n: Th�n do tu ph�c-đức, tr�-tuệ th�nh, tự được hưởng-thụ sự vui của ph�p-vị trong c�i thực-b�o trang-nghi�m.

28 Tha-thụ-dụng-th�n: Đem t�nh-đức do quả-b�o m�nh được, hiện ra 10 th�n, l�m cho c�c Bồ-t�t Thập-địa được hưởng-thụ sự vui của ph�p-vị.

29 Thập-địa-m�n-t�m: Thập-địa l�: 1/ Hoan-hỷ-địa 2/ Ly-khổ-địa. 3/ Ph�t-quang-địa. 4/ Diệm-tuệ-địa. 5/ Nan-thắng-địa. 6/ Hiện-tiền-địa. 7/ Viễn-h�nh-địa. 8/ Bất-động-địa. 9/ Thiện-tuệ-địa. 10/ Ph�p-v�n-địa. Mười bậc n�y đều gọi l� �địa�, v� th�u t�m c�c c�ng-đức hữu-vi v� v�-vi, d�ng l�m tự-t�nh, c�ng l�m chỗ nương tựa chắc-chắn hơn cả cho sự tu-h�nh, khiến hay sinh-trưởng, cho n�n gọi l� �địa�. Thập-địa m�n-t�m tức l� ng�i Đẳng-gi�c.

30 Sắc-cứu-c�nh-thi�n: Tiếng Phạm gọi l� A-ca-ni-tra thi�n (Akanistha). T�n một c�i trời cao nhất trong 18 c�i của Sắc-giới.

31 C�u n�y v�-dụ cho địa-vị tối-cao của Bồ-t�t.

32 Hậu-b�o: Đ�y l� n�i quả-b�o tối-hậu của Bồ-t�t.

33 Sở-tri-chướng, phiền-n�o-chướng: Đ�y l� hai chướng: 1/ Phiền-n�o-chướng: Nghiệp buộc ch�ng-sinh trong sinh-tử, do đ�, l�m chướng-ngại l� Niết-b�n tịch-tĩnh. 2/ Sở-tri-chướng: tham, s�n, si� l�m m�-�m, kh�ng hiểu biết được sự-tướng v� thực-t�nh của c�c ph�p, tức l� l�m chướng-ngại diệu-tr� bồ-đề.

34 Đoạn tr�n, từ chỗ �ch�n-b�o-th�n�� đến chỗ �ph�p-giới� l� n�i: do diệt-trừ hết phiền-n�o, th�nh diệu-quả, l� được ch�n-b�o-th�n (tự-thụ-dụng-th�n). Được ch�n b�o-th�n thời kể từ đ� l� đầu, n�n gọi l� �hữu thủy� nhưng, �v� chung�, nghĩa l� sự sống l�u kh�ng c�ng-tận. V�, từ khi được ch�n-b�o-th�n, ch�nh-b�o trang-nghi�m c�ng khắp.

35 Ph�p-lạc : Lấy ph�p-vị l�m vui t�m-thần gọi l� �ph�p-lạc�. L�m thiện, t�ch-đức, để tự vui cũng l� �ph�p-lạc�.

36 Dị-thục (Vipaka): Xưa dịch l� �quả-b�o�, nay dịch l� �dị-thục�. Dị-thục l� t�n chung của quả-b�o do y v�o thiện, �c qu�-khứ m� được. V�, n� c� t�nh-chất quả kh�c nh�n m� th�nh-thục, như thiện-nghiệp cảm lạc-quả, �c-nghiệp cảm �c-quả v.v�Theo Duy-thức thuật-k� thời �Dị-thục hoặc kh�c thời m� ch�n (dị thời nhi thục), biến kh�c m� ch�n (biến dị nhi thục), kh�c loại m� ch�n (dị loại nhi thục). Di-thục-thức l� t�n ri�ng của thức thứ 8.

37 Ch�n-đế, tục-đế: �Ch�n-đế�: thực-nghĩa của ch�n-l�, l� thực-nghĩa m� c�c bậc Th�nh nhận thấy. C�n gọi l� �kh�ng-đế� hay �thắng-nghĩa-đế�. �Tục-đế�: thực-nghĩa của việc thế-tục. C�n gọi l� �giả-đế� hay �thế-đế�.

38 Đoạn tr�n từ chỗ �Một l�� đến chỗ �c�ng-đức� l� n�i: do chuyển thức thứ 8 m� th�nh Đại-vi�n-k�nh tr�. Nơi đ�y bao gồm bi, tr�, ch�n, tục-đế, duy-tr� căn-th�n v�-lậu v� l�m chỗ y-chỉ cho hết thảy c�ng-đức.

39 Ng�-kiến-thức: �Ng�-kiến� l� �chấp-ng�: th�n t�m n�y do 5 uẩn giả-hợp, lại coi l� �thường hằng�, đối với c�i �phi-ng�-chấp�, chấp c�n l� �ng� (ta), n�n gọi l� �ng�-kiến�. Ng�-kiến-thức tức l� thức Mạt-na thứ 7. Thức n�y ph�n-biệt, chấp thức thứ 8 l�m �ng�. Thức n�y lu�n lu�n tương-ứng với si, kiến, mạn, �i n�n gọi l� �ng�-kiến-thức�. Chuyển thức n�y, nghĩa l� trừ bỏ được chấp-ng�, th�nh �B�nh-đẳng t�nh-tr�.

40 Ph�n-biệt-thức: Tức l� �-thức thứ 6. Đối với 6 trần, c�c cảnh, thức n�y hay khởi ra sự ph�n biệt, gọi l� �Ph�n-biệt-thức�. Chuyển thức n�y, nghĩa l� bỏ được sự ph�n biệt, th�nh �Diệu-qu�n-s�t-tr�.

41 Tự-tướng, cộng-tướng: C�c ph�p c� hai tướng: Tướng ri�ng l� �tự-tướng�, tướng chung l� �cộng-tướng�. Tướng cục-hạn nơi tự-thể l� �tự-tướng�; tướng th�ng cả với người gọi l� �cộng-tướng�.

42 Đoạn tr�n, từ chỗ �Hai l�� đến chỗ �Như-Lai� l� n�i về chuyển thức thứ 7, thức 6 c�ng 5 thức trước th�nh tr�-tuệ; do 4 tr� n�y th�nh 84.000 tr�. V�, kết-th�nh cho rằng tự-thụ-dụng-th�n c� hết thảy c�c c�ng-đức.

43 Nhất-thừa: Gi�o-ph�p duy-nhất để th�nh Phật. �Thừa� l� cỗ xe, lấy v�-dụ cho gi�o-ph�p của Phật. Gi�o-ph�p hay chở người, đi đến bờ Niết-b�n, n�n gọi l� �Thừa�.

44 Ba mươi hai tướng: 1/ L�ng b�n ch�n bằng. 2/ L�ng b�n ch�n c� ngh�n v�ng xo�y. 3/ Ng�n tay thon d�i. 4/ Tay ch�n mềm-mại. 5/ Tay, ch�n c� m�ng lưới giao-tiếp. 6/ G�t ch�n đầy-đặn. 7/ Mu ch�n cao đẹp. 8/ Vế tr�n lăm như con hươu. 9/ Tay d�i qu� gối. 10/ Dương-vật ẩn-t�ng như dương-vật con ngựa. 11/M�nh cao lớn, từ ch�n đến đầu cao bao nhi�u, 2 tay duỗi ra cũng bằng ấy. 12/ Lỗ ch�n l�ng sinh sắc xanh. 13/ L�ng tr�n m�nh chia xo�y hướng đều. 14/ Th�n sắc v�ng. 15/ Lu�n lu�n c� h�o-quang ph�ng xa một trượng. 16/ Da-dẻ mịn b�ng. 17/Bảy nơi: 2 l�ng b�n ch�n, 2 l�ng b�n tay, 2 vai v� đỉnh đầu đều đầy, bằng. 18/ Hai n�ch đầy-đặn. 19/ Th�n uy-nghi�m như sư-tử. 20/ Th�n h�nh đoan-ch�nh. 21/ Vai tr�n , đầy. 22/ C� 40 c�i răng. 23/ Răng trắng, bằng v� kh�t. 24/ Bốn răng nanh trắng sạch. 25/ M� đầy như m� sư-tử. 26/ Nước t�n-dịch trong cổ họng c� thượng-vị. 27/ Lưỡi d�i, rộng. 28/ Tiếng phạm-�m (thanh-tịnh) vang xa v� s�u nhiệm. 29/ Con ngươi mắt xanh-biếc. 30/ L�ng mi mắt cong d�i, đẹp như l�ng mi mắt tr�u. 31/ Khoảng giữa hai l�ng m�y c� tia h�o-quang trắng. 32/ Đầu c� nhục-kế (thịt nổi l�n như b�i t�c).

45 T�m mươi thứ tốt: 80 thứ (giống) tốt n�y y theo 32 tướng m� ph�n-biệt tỷ-mỷ ra: 1/ V�-kiến-đỉnh (tướng nhục-kế cao kh�ng tr�ng thấy được). 2/ Mũi cao kh�ng thấy lỗ. 3/ L�ng m�y như mặt trăng đầu th�ng mới mọc. 4/ V�nh tai rủ xuống. 5/ M�nh dắn chắc như lực-sĩ. 6/ Chỗ đầu xương giao nhau như v�ng c�u. 7/ Khi quay lại, nhất thời th�n quay lại như voi quay lại. 8/ Khi đi, ch�n c�ch đất 4 tấc, m� đất vẫn c� vằn in xuống. 9/ M�ng tay, ch�n mỏng, b�ng v� đỏ như đồng đỏ. 10/ Xương đầu gối dắn, tr�n v� đẹp. 11/ Th�n thanh-khiết. 12/ Th�n mềm-mại. 13/ Th�n kh�ng nghi�ng-vẹo. 14/ Ng�n tay tr�n, thon, nhỏ. 15/ Vằn ng�n tay lặn khuất. 16/ Mạch s�u kh�ng nổi. 17/ Mắt c� ch�n kh�ng nổi. 18/ Th�n b�ng đẹp. 19/ Th�n tự giữ được kh�ng xi�n-xẹo. 20/ Th�n đầy-đủ. 21/ Dung-nghi bị-t�c. 22/ Dung-nghi đầy-đủ. 23/ Trụ-xứ y�n kh�ng động. 24/ Uy-đức chấn-động hết thảy. 25/ Hết thảy ch�ng-sinh thấy đều vui. 26/ Mặt kh�ng d�i, lớn. 27/ Dung-mạo nghi�m-chỉnh, sắc kh�ng biến-đổi. 28/ Mặt tr�n đầy. 29/ M�i sắc đỏ như quả Tần-b�. 30/ Tiếng n�i vang xa, s�u-nhiệm. 31/ Rốn s�u, tr�n, đẹp. 32/ L�ng xo�y về b�n hữu. 33/ Tay, ch�n đầy-đặn. 34/ Tay, ch�n như �. 35/ Vằn tay thẳng, r�. 36/ Vằn tay d�i. 37/ Vằn tay kh�ng đứt. 38/ Hết thảy ch�ng-sinh c� �c-t�m tr�ng thấy đều vui-mừng. 39/ Mặt rộng đẹp lạ. 40/ Mặt đầy-đặn, trong-trẻo như mặt trăng. 41/ Theo � h�a-duyệt của ch�ng-sinh m� n�i. 42/ Từ nơi lỗ ch�n l�ng tỏa ra hơi hương. 43/ Từ miệng tỏa ra m�i hương v�-thượng. 44/ Nghi-dung như sư-tử. 45/ Đi, ở như voi đầu đ�n. 46/ Tướng đi như con ngan đầu đ�n. 47/ Đầu như quả Ma-đ�-na. 48/ Đầy-đủ hết thảy tiếng. 49/ Bốn răng nanh trắng nhọn. 50/ Lưỡi m�u đỏ. 51/ Lưỡi mỏng. 52/ L�ng m�u đỏ. 53/ L�ng mềm sạch. 54/ Mắt d�i rộng. 55/ Đủ tướng tử-m�n. 56/ Tay, ch�n trắng hồng như m�u hoa sen. 57/ Rốn kh�ng lồi ra. 58/ Bụng kh�ng ph�nh. 59/ Bụng nhỏ. 60/ Th�n kh�ng rung-động, nghi�ng-ngả. 61/ Th�n tr�-trọng. 62/ Th�n to lớn. 63/ Th�n cao. 64/ Tay ch�n mềm, sạch, trơn b�ng. 65/ H�o-quang bốn b�n ph�ng ra xa một trượng. 66/ �nh s�ng soi cho th�n đi. 67/ Coi ch�ng-sinh b�nh-đẳng. 68/ Kh�ng khinh ch�ng-sinh. 69/ Theo giọng tiếng ch�ng-sinh, kh�ng th�m, kh�ng bớt. 70/ Thuyết-ph�p kh�ng chấp trước. 71/ Thuyết-ph�p theo tiếng n�i của ch�ng-sinh. 72/ Cất giọng n�i hợp tiếng ch�ng-sinh. 73/ Theo nh�n-duy�n thuyết-ph�p lần-lượt. 74/ Hết thảy ch�ng-sinh xem dung-tướng m�i kh�ng hết. 75/ Xem kh�ng thấy ch�n v� đủ. 76/ T�c d�i đẹp. 77/ T�c kh�ng rối. 78/ T�c cuộn đẹp. 79/ M�u t�c như ngọc xanh. 80/ Tay, ch�n coi d�ng c� đức.

46 H�ng-Tư-lương: Tức Tư-lương-vị l�: Thập- trụ. Thập-h�nh v� nửa phần trong Thập Hồi-hướng.

47 Tứ-thiện-căn: 4 thiện-căn (tức Gia h�nh-vị), l� 4 m�n thiền-định v� l� m�n-vị của Thập hồi-hướng: 1/ No�n: hơi n�ng, v� cho lửa tr�-tuệ sắp ph�t-khởi. 2/ Đỉnh: v� như đỉnh n�i c� thể l�n xuống. 3/ Nhẫn: nhẫn-tiến. 4/ Thế-đệ-nhất: ph�p tối-thắng hơn đời.

48 Sa� Ba-la-mật: 1/ Đ�n-na (bố-th�) Ba-la-mật-đa (D�nap�ramit�). 2/ Thi-la (tr�-giới) Ba-la-mật-đa (Silap�ramit�). 3/ S�n-đề (nhẫn-nhục) Ba-la-mật-đa (Ksantip�ramit�). 4/ T�-l�-gia (tinh-tiến) Ba-la-mật-đa (Viryap�ramit�). 5/ Thiền-na (thiền-định) Ba-la-mật-đa (Dhy�nap�ramit�). 6/ B�t-nh� (tuệ) Ba-la-mật-đa (Prajn�p�-ramit�).

49 Mười hai nh�n duy�n: 1/ V�-minh. 2/ H�nh. 3/ Thức. 4/ Danh-sắc. 5/ Lục-nhập. 6/ X�c. 7/ Thụ. 8/ �i. 9/ Thủ. 10/ Hữu. 11/ Sinh. 12/ L�o tử.

50 Tứ-đế: Khổ, tập, diệt, đạo.

51 Đ�y l� mười hiệu của Phật :

1/ Như-Lai: (Đa đ� a gi� đ�: Tath�gata): Noi theo đạo như thực, th�nh ng�i ch�nh-gi�c,

2/ Ứng-c�ng (A-la-ha: Arhat): Ứng-thụ sự c�ng-d�ng của Nh�n, Thi�n.

3/ Ch�nh-biến-tri (Tam miệu tam Phật-đ�: Samya Ksambuddha): Ch�nh thực biết khắp hết thảy mọi ph�p.

4/ Minh-h�nh-t�c (Bệ đa thứ la na tam b�t na: Vidy�caranampanna): Thực-h�nh đầy-đủ ba ph�p minh: a.- T�c-mệnh-minh: Biết tướng sinh-tử đời trước của th�n m�nh v� th�n người. b.- Thi�n-nh�n-minh: Biết tướng sinh-tử đời vị-lai của th�n m�nh v� th�n người. c.- Lậu-tận-minh: Tr�-tuệ biết khổ-tướng hiện-tại, dứt hết thảy phiền-n�o.

5/ Thiện-thệ (Tu-gi�-đ�: Sugata): Nghĩa l� �đi tốt�. � n�i: d�ng Nhất-thiết-tr� l�m xe, đi tr�n đường b�t ch�nh, rảo tới Niết-b�n.

6/ Thế-gian-giải (Lộ-gi�-bị: Lokavid): Hiểu r� những sự thuộc hữu-t�nh v� phi-t�nh ở thế-gian.

7/ V�-thượng-sĩ (A-nốc-đa-la: Anuttara): Trong c�c ph�p, Niết-b�n l� hơn cả v�, trong hết thảy ch�ng-sinh, Phật l� v�-thượng.

8/ Điều-ngự trượng-phu: (Ph� l�u sa nẵng miệu b� la đề: Puru-sa-dnmya-s�rathi): Phật t�y thời d�ng lời h�a-dịu, t�y thời d�ng lời khổ thiết�tr�ng nom, điều-trị ch�ng-sinh, l�m cho họ kh�ng tr�i đạo, m� đi v�o thiện-đạo.

9/ Thi�n-nh�n-sư: (X� đa đề b� ma n�u sa nẫm: Sast�-deavama-nusy�n�m): Phật l� bậc Đạo-sư c�i Nh�n, c�i Thi�n, thường hay dạy bảo những sự n�n l�m.

10/ Phật, Thế-t�n (Phật-đ�, L�-ca-na-tha: Buddha-Locanatha): Phật nghĩa l� người gi�c-ngộ, Thế-T�n c� nghĩa l� được thế-gian t�n-trọng. Thế-T�n c�n c� chỗ gọi l� Bạc-gi�-phạm (Bhagav�n).

52 Đoạn tr�n , từ chỗ �Thiện-nam-tử!� (trang 38) đến chỗ �chứng Bồ-đề� l� n�i về Tha-thụ-dụng-th�n của Phật-bảo. Phật-bảo biến-h�a nhiều th�n độ cho c�c Bồ-t�t Thập-địa, Nhị-thừa, Nh�n, Thi�n ch�ng được cứu-c�nh Niết-b�n. V� vậy, Phật-bảo c� 10 hiệu, 6 c�ng-đức vi-diệu. V�, sở-dĩ ch�ng-sinh kh�ng được thấy Phật-bảo, v� ch�ng-sinh tạo nhiều �c-nghiệp.

53 Thanh, danh, c�, văn: L� tiếng n�i của Phật n�i ra những gi�o-ph�p cao-si�u (v�-lậu) nhưng, phải d�ng đến t�n gọi, đặt th�nh từng c�u v� văn-tự để l�m cửa hiển-lộ.

54 Bốn loại ma: 1/ Phiền-n�o ma (tham, s�n, si ). 2/ Ngũ-ấm-ma (sắc, thụ, tưởng, h�nh, thức ). 3/ Tử-ma (sự chết). Tha-h�a-tự-tại-thi�n-ma.

55 Bảo-sở: Nơi c� những ngọc b�u. Đ�y �m-chỉ cho Nhất-thừa, Bồ-đề, Niết-b�n.

56 Đoạn tr�n, từ chỗ �C�c thiện-nam-tử!�.� (trang 41) cho đến chỗ �kh�ng thể nghĩ, b�n được� l� n�i về Ph�p-bảo. Ph�p-bảo c�: gi�o, l�, h�nh, quả. Ph�p-bảo l� thầy chư Phật, l� tất cả những c�i đem lại lợi-�ch an-vui cho ch�ng-sinh v� tới chỗ giải-tho�t.

57 Biệt-giải-tho�t-giới: L� một trong ba thứ luật-nghi. Trong Dục-giới, y v�o sự t�c-ph�p thụ c�c giới-ph�p, giới-ph�p ấy ph�t-sinh giới-thể, l�m cho th�n, khẩu �c-nghiệp được giải-tho�t ri�ng-biệt.

58 X�-lỵ (Sarira): C� chỗ gọi l� �Thất-lỵ-la� hay �Thiết-lỵ-la�. C� nghĩa l� th�n cốt của Phật. X�-lỵ do v�-lượng c�ng-đức lục-độ họp th�nh, l� do sự hu�n-tu của Giới, Định, Tuệ m� th�nh. X�-lỵ c� 3 h�nh sắc: sắc trắng l� x�-lỵ bằng xương; sắc đen l� x�-lỵ bằng t�c; sắc đỏ l� x�-lỵ bằng thịt. V�, c� 2 loại x�-lỵ: 1/ To�n th�n x�-lỵ: Như x�-lỵ Phật Đa-bảo (trong kinh Ph�p-hoa). 2/ To�i-th�n-x�-lỵ: Th�n đốt vụn ra như th�n đức Phật Th�ch-Ca. Lại c� hai thứ nữa: 1/ Sinh-th�n-x�-lỵ: Th�n do tu Giới, Định, Tuệ m� th�nh, Như-Lai sau khi nhập-diệt lưu lại th�n cốt, l�m cho Nh�n, Thi�n được ph�c-đức c�ng-d�ng m�i-m�i. 2/ Ph�p th�n-x�-lỵ: Tức l� hết thảy kinh s�ch Đại, Tiểu-thừa.

59 Đoạn tr�n, từ chỗ �Thiện-nam-tử! Thế-gian�� (trang 42) đến chỗ �kh�ng thể nghĩ-b�n được�, đức Phật n�i r� về giới-đức của 3 hạng Ch�n-ph�c-điền-tăng v� một hạng Ph�c-điền-tăng. Ai c�ng-d�ng 4 hạng Tăng ấy đều được ph�c-đức v�-lượng.

60 Bể bất-tư-nghị: �Bất-tư-nghị�: hoặc l� l� s�u-sa, huyền-diệu, hoặc l� sự hiếm c� lạ-l�ng, kh�ng thể d�ng t�m suy-nghĩ v� kh�ng thể d�ng lời b�n-bạc được. Đ�y n�i Tam-bảo c� nhiều sự, l� bất tư-nghị ấy n�n gọi l� �bể bất-tư-nghị�.

61 B�nh Thi�n đức: C�i b�nh hiện ra tất cả những thứ theo như t�m mong muốn, như ngọc Như-� vậy. Kinh Hoa-Nghi�m n�i: �T�m bồ-đề l� b�nh Thi�n-đức, cho đầy-đủ hết thảy sự mong muốn.�

62 T�m thứ gi�: C�n gọi l� 8 ph�p. C� 8 ph�p l� chỗ y�u, gh�t của thế-gian, n� hay thổi động t�m người, n�n gọi l� �t�m thứ gi�: 1.- Lợi. 2.- Suy (k�m, s�t). 3.- Hủy (n�i xấu). 4.- Dự (khen-ngợi). 5.- Xưng (t�ng bốc). 6.- Cơ (quở-tr�ch). 7.- Khổ. 8.- Lạc (vui).

63 Đoạn tr�n, từ chỗ �Bấy giờ�.� ( trang 43) đến chỗ �như thế�, đức Phật n�i: Phật, Ph�p, Tăng c� 10 nghĩa cao-qu�, n�n được gọi l� �Bảo�. Vậy n�n cần b�o �n.

64 Ba bậc: Tức l� danh-tự, th�n-cận v� ch�n-thực.

65 Nhẫn-nhục tam-muội: �Tam-muội� l� ch�nh-định; �Nhẫn� l� nhẫn-khả (an-trụ), tức l� y v�o ph�p-nghĩa của Như-Lai n�i ra, nhẫn-khả nơi t�m được an-lạc. �Nhẫn-nhục tam-muội� l� do sức định an-trụ nơi đạo-l�, t�m kh�ng rung-động m� được y�n-vui.

Theo c�c kinh n�i th� : Đẳng-gi�c Bồ-t�t được Kim-cương-nhẫn (an-trụ ki�n-cố như kim-cương). B�t-địa Bồ-t�t được V�-sinh-nhẫn (an-trụ nơi kh�ng-l� kh�ng sinh, diệt bất động). Địa-tiền Bồ-t�t được Nhu-thuận-nhẫn (t�m nhu, tr� thuận, kh�ng tr�i với thực-tướng). Sơ-địa Bồ-t�t được Bất-khởi-nhẫn (an-trụ nơi kh�ng-l� kh�ng sinh, kh�ng khởi).

66 Bất tho�i: Tiếng Phạm l� A-tỳ-b�t-ch� (Aviniv-artan hay Avaivartika), c� nghĩa l� c�ng-đức, thiện-căn c�ng tăng-tiến m� kh�ng lui mất, lui chuyển vậy. Bất-tho�i c� 3 bậc: Vị-bất-tho�i, h�nh-bất-tho�i, niệm-bất-tho�i.

67 Hội Long-hoa: Đức Di-Lặc sau đ�y th�nh Phật ở dưới c�y Long-hoa trong vườn Hoa-L�m, Ng�i mở 3 ph�p-hội độ hết ch�ng-sinh thượng, trung, hạ căn. C�y n�y c�nh hoa như đầu rồng n�n gọi l� �Long-Hoa�.

68 Ch�nh-định-tụ: C� nghĩa l� tu tập ch�nh-định, quyết định chứng-ngộ.

69 Đoạn tr�n, từ chỗ �Khi ấy, năm trăm �ng Trưởng-gỉa�� đến chỗ �Như-Lai�. Đức Phật bảo c�c �ng Trưởng-giả muốn b�o tứ-�n cần tu 3 bậc của 10 Ba-la-mật. Đại ch�ng nghe ph�p chứng-ngộ. V� , ng�i khuy�n: Ai thụ-tr�, tuy�n-b� phẩm b�o-�n n�y thời đời n�y, đời sau được nhiều lợi-�ch.

Đến đ�y hết quyển thứ hai.

70 Do-tuần:(Yojma): Theo Th�nh-gi�o ch�p thời mỗi Do-tuần l� 16 dậm, mỗi dậm 576 thước t�y. Như thế mỗi Do-tuần chừng 9216 thước t�y.

71 Tập-kh�: Hơi-hướng cuả sự hu�n-tập (vọng-hoặc), trong Đại-thừa chia ra l�m 3 phần: Hiện-h�nh, chủng-tử v� tập-kh�. Dẹp hiện-h�nh, dứt chủng-tử nhưng c�n phần hơi-hướng của vọng-hoặc m� hiện ra tướng-trạng của vọng-hoặc, phần ấy l� �tập-kh�.

72 140 đức bất cộng: L�: 32 tướng, 80 thứ tốt, 4 tịnh, 10 lực, 4 v�-�y, 3 niệm-xứ, 3 bất-hộ, c�ng đại-bi, thường bất-vong-thất (thường kh�ng qu�n mất ch�nh-niệm), đoạn phiền-n�o-tập v� nhất-thiết-tr�. Đ�y l� những đức-tr� theo nơi Phật được đầy-đủ ho�n to�n m� c�c bậc kh�c kh�ng c� đủ n�n gọi l� �bất cộng�.

73 B�t tự-tại: T�m nghĩa tự-tại� C�n gọi l� �B�t đại tự-tại-ng�: Niết-b�n c� bốn đức: thường, lạc, ng�, tịnh. Đức �ng� lấy tự-nhi�n tự-tại l�m nghĩa; tự-tại c� 8 nghĩa n�n gọi l� �b�t đại tự-tại-ng�: 1.- Thị-hiện một th�n l�m nhiều th�n. 2.- Thị-hiện th�n như một hạt bụi, đầy khắp c�i Đại-thi�n. 3.- Th�n lớn nhưng cử-động nhẹ một c�i cũng đến được nơi xa. 4.- Hiện th�nh nhiều loại m� thường thường ở trong một c�i. 5.- C�c căn đều c� t�c dụng hỗ-tương. 6.- Được hết thảy c�c ph�p nhưng tưởng như kh�ng c� ph�p n�o. 7.- N�i nghĩa một b�i kệ trải v�-lượng kiếp. 8.- Th�n biến khắp mọi nơi cũng như hư-kh�ng.

Đoạn tr�n, từ chỗ �tối-thắng�� tới chữ �cung� l� những c�u kệ t�n-th�n về thực-đức tự-chứng của Phật.

74 Năng nan: C� nghĩa l� hay l�m những việc kh� l�m.

75 Đại-hải-triều: Nước bể lớn l�n, xuống đ�ng thời.

76 Thi�n-cổ: Trống c�i trời.

77 Kiếp-hải: Kiếp số nhiều v� như nước bể.

78 Đại-tịch-thất: Nh� rất y�n-lặng. L� chỉ cho nơi nhập-định. �Đại-tịch� c� nghĩa l� xa-l�a hết thảy sự t�n-động, được tịch-tĩnh rốt-r�o.

79 Tam kh�ng: 3 l� kh�ng, tức l� 3 m�n giải-tho�t: Kh�ng, v�-tướng, v�-nguyện (Xem ch�-giải của Phẩm-tựa, phần ch�-giải số 53).

80 Đoạn tr�n, từ chỗ �Nh�n, Thi�n�� đến chỗ �phần nhỏ�, n�i về quyền-đức h�a-tha của Phật.

81 Năm �c-trọc: Tức l� ngũ-trọc �c-thế �Thế-gian c� 5 thứ vẩn-đục, tệ-�c�: 1.- Kiếp-trọc: Thời-gian c� 4 thứ �c-trọc sau. 2.- Kiến-trọc: Những tư-tưởng chấp trước, t�-vạy (như 5 lợi-sử). 3.- Phiền-n�o-trọc: Nhiều tham, s�n, si, v.v� 4.- Ch�ng-sinh-trọc: Ch�ng-sinh nhiều khổ, �t vui. 5.- Mệnh-trọc: Thọ-mệnh ngắn-ngủi (chết non).

82 Đoạn tr�n, từ chỗ �thế-gian� đến chỗ �Bồ-đề-đạo� l� n�u chung về bốn �n cần trả.

83 Lục th�n: S�u bậc th�n-t�nh: Cha, mẹ, vợ, con, anh, em.

84 Đoạn tr�n, từ chỗ �từ phụ� tới chỗ �tu-học� đức Phật nhắc lại �n-đức phụ-mẫu cần phải trả.

85 S�u thời: S�ng, trưa, chiều, chập tối, nửa đ�m, gần s�ng.

86 T�c-trụ-tr�: Tức l� T�c-mệnh-th�ng.

87 Bốn loại sinh: Loại sinh trứng, loại sinh con, loại sinh nơi ẩm-thấp v� loại h�a-sinh.

88 Đoạn tr�n, từ chỗ �Ch�ng-sinh� đến chỗ �v�-thượng-đạo�, đức Phật nhắc lại ơn ch�ng-sinh cần phải trả.

89 Đoạn tr�n, từ chỗ �Mười phương� đến chỗ �vinh-lộc� l� nhắc �n-đức của Quốc-vương đối với quốc-d�n.

90 Ba tịnh-giới: 1.- Nhiếp luật-nghi-giới: giữ giới-luật. 2.- Nhiếp thiện-ph�p-giới: tu hết thảy ph�p l�nh. 3.- Nhiếp ch�ng-sinh giới hay Nhi�u-�ch hữu-t�nh-giới: l�m lợi-�ch ch�ng-sinh.

91 Đoạn tr�n, từ chỗ �Trưởng-giả� tới chỗ �th�n vua�, n�i về nh�n-quả của Quốc-vương.

92 Đoạn tr�n, từ chỗ �Nếu người� đến chỗ �l�m vua� l� biện-biệt về giới-phẩm.

93 Phủ-dục: Vỗ-về, nu�i-nấng.

94 Tam-tụ-giới: Tức l� �Ba tịnh-giới� đ� ch�-th�ch trong phẩm n�y số 90.

Đoạn tr�n, từ chỗ �Bởi v� đến chỗ �tam-tụ-giới� l� n�u r� nh�n, chỉ r� quả.

95 S�m: Tức l� �S�m-hối�. S�m tiếng Phạm gọi đủ l� �s�m-ma� (Ksamayati). T�u dịch l� �Hối-qu�, c� nghĩa l� tự m�nh b�y-tỏ những lỗi-lầm trước, ăn-năn từ nay sửa-đổi v� kh�ng d�m phạm nữa. S�m-hối l� hai chữ gh�p chung của tiếng Phạm (Ấn-độ) v� tiếng H�n m� th�nh.

96 Mười duy�n: Tức l� mười nghiệp thiện hay �c do th�n, khẩu, � tạo ra.

97 Hiện-h�nh, chủng-tử: A-lại-gia thức c� c�ng-năng sinh hết thảy ph�p gọi l� �chủng-tử (hạt giống). Từ đ�y sinh ra c�c ph�p của sắc, t�m gọi l� �hiện-h�nh�: những h�nh-động hiển-hiện.

98 Tạng-thức: Tức l� thức A-lại-gia thứ 8. �Tạng� c� 3 nghĩa: năng-tạng, sở-tạng v� ng�-�i-chấp-tạng. Tạng-thức g�n-giữ v� li�n-lạc với hết thảy hạt giống.

99 Tứ-thiền: 4 c�i thiền-định l� Sơ, Nhị, Tam, Tứ-thiền. Tứ-thiền bao gồm 18 c�i trời thuộc Sắc-giới.

100 Đại-vi�n-k�nh Phật: Tức Đại-vi�n-k�nh-tr� của Phật.

101 Đ�y n�i về sự, l� s�m-hối. Sự s�m c� hai: 1.- T�c-ph�p-s�m: Y-ph�p, hướng Phật-tiền s�m-hối. 2.- Thủ-tướng-s�m: Định-t�m vận-tưởng s�m-hối, thấy Phật xoa đầu hoặc thấy h�o-quang. L�-s�m thuộc về �v�-sinh-s�m�: Ch�nh t�m, qu�n l� v�-sinh (kh�ng sinh diệt).

102 S�u trần: Sắc, thanh, hương, vị, x�c, ph�p.

103 S�u căn: Mắt, tai, mũi, lưỡi, th�n, �.

104 H�a-thượng: Ch�nh tiếng Phạm gọi l� �-x� hay H�a-x�, H�a-x� (Khosha), Ng�i La-Thập phi�n nghĩa l� �Lực-sinh�, c� nghĩa l� người đệ-tử y v�o đấy m� đạo-lực được sinh-trưởng. H�a-thượng l� một chức-vị thứ nhất trong đ�n truyền giới cho c�c đệ-tử.

105 A-x�-l�: (�c�tya): T�u dịch l� �Quỹ phạm ch�nh-hạnh� c� nghĩa l� bậc thầy uốn-nắn ngay thẳng những h�nh-vi của đệ-tử, l� bậc sư-phạm l�m khu�n-mẫu cho người. A-x�-l� l� 1 chức-vị thứ hai trong giới đ�n.

106 Gi�o-thụ-sư: Thầy dạy bảo v� trao-truyền giới-ph�p cho c�c đệ-tử. Gi�o-thụ-sư l� chức-vị thứ 3 trong giới-đ�n.

107 Lưỡng-t�c-t�n: C�c Thế-T�n (Phật) đầy-đủ hai bề: ph�c-đức v� tr�-tuệ.

108 Chứng-giới-sư: C�c vị t�n-đức ngồi chứng-minh đ�n truyền giới. Chứng-giới-sư c� chỗ gọi l� �T�n-chứng-sư� l� chức-vị thứ tư trong giới-đ�n.

109 Ba chướng: Ba thứ l�m chướng-ngại ch�nh-đạo, tổn-hại thiện-t�m: 1.- Phiền-n�o-chướng: tham, s�n, si, v.v� 2.- Nghiệp-chướng: tạo nghiệp ngũ-nghịch, thập-�c v.v� 3.- B�o-chướng: chịu khổ-b�o trong ba đường dữ.

110 Tam (3) th�n: Ph�p-th�n, b�o-th�n v� h�a th�n.

111 Đoạn tr�n, từ chỗ �Nếu muốn như ph�p� đến chỗ �xuất-thế�, do trước Phật đ� n�i về nh�n-quả của Quốc-vương, n�n đ�y Ng�i khuy�n n�n s�m tội, dạy ph�p s�m-hối được �ch, bảo cho nghi-thức thụ-giới, n�i r� về giới-đức v� Ng�i khuy�n n�n thụ-tr� giới.

112 Phật-nhật: Tr�-tuệ của Phật soi thấu sự tăm-tối của thế-gian ch�ng-sinh cũng v� như mặt trời.

113 Như-lai-tạng: C� nghĩa l� kho-t�ng của tự-t�nh, v� hết thảy c�c ph�p kh�ng ra ngo�i tự-t�nh Như-Lai. Ch�n-như ở trong phiền-n�o l� �Như-lai-tạng�; ch�n-như ra ngo�i l� �Ph�p-th�n�. Y v�o phẩm Như-lai-tạng Phật t�nh luận thời Tạng c� 3 nghĩa: 1.- Sở-nhiếp-nghĩa: Ch�n-như trong ch�ng-sinh h�m-t�ng: h�a-hợp, bất h�a-hợp, nhiễm-ph�p, tịnh-ph�p tất cả đều nhiếp-thuộc t�nh Như-Lai n�n gọi l� Như-Lai-tạng. 2.- Ẩn-ph�-nghĩa: Ch�n-như khi ở trong phiền-n�o, bị phiền-n�o che-lấp, t�nh-đức Như-Lai kh�ng hiển-hiện được, n�n gọi l� �Như-Lai-tạng�. 3.- Năng-nhiếp-nghĩa: Ch�n-như trong phiền-n�o h�m-nhiếp hết thảy c�ng-đức quả-địa của Như-Lai, n�n gọi l� �Như-lai-tạng�.

114 Ba thứ r�n, m�i: (luyện-ma): 1/ Dẫn người đ� chứng Đại-bồ-đề r�n m�i tự-t�m, để đối-trị t�m tho�i-khuất về đạo Bồ-đề rộng lớn. 2/ X�t kỹ � muốn nơi m�nh, r�n m�i tự-t�m, để đối-trị t�m tho�i-khuất về mu�n hạnh kh� tu. 3/ Chỉ dẫn chỗ th�-thiện của người đem so-s�nh với diệu-nh�n của m�nh, r�n m�i tự-t�m, để đối-trị t�m tho�i-khuất về sự kh� chứng được 2 diệu-quả chuyển-y (Bồ-đề, Niết-b�n).

115 Đoạn tr�n, từ chỗ �Tam-bảo thường-trụ� đến chỗ �Phật-đạo� l� n�i về tướng chung của Tam-bảo.

116 T�m-h�nh-xứ diệt: N�i đủ l� �t�m-h�nh-xứ diệt, ng�n-ngữ-đạo đoạn�. L� ch�n-l� cứu-c�nh. Đường ng�n-ngữ dứt (ng�n-ngữ-đạo đoạn). Kh�ng thể ng�n-thuyết được; chỗ t�m-niệm diệt (t�m-h�nh-xứ-diệt), kh�ng thể nhớ nghĩ được. Đ� l� cảnh-giới bất-khả tư-nghị.

117 Đoạn tr�n, từ chỗ �C�c thiện-nam-tử� đến chỗ �bảo� l� nhắc lại 3 th�n của Phật-bảo.

118 Đoạn tr�n, từ chỗ �Ứng-h�a hai th�n� đến chỗ �kh� trả� l� t�n-dương c�ng-đức của Ph�p-bảo.

119 Nước t�m c�ng-đức: 1/ Trừng-tịnh: lặng, sạch. 2/ Thanh-l�nh: trong m�t. 3/ Cam-mỹ: ngon-ngọt. 4/ Khinh-nhuyến: dịu-d�ng 5/ Nhuận-trạch: Thấm-nhuần. 6/ An-h�a. 7/ Khi uống khỏi đ�i-kh�t v� khỏi v�-lượng tội-lỗi, tai-hoạn. 8/ Uống rồi quyết-định nu�i lớn c�c căn v� th�n tứ-đại th�m �ch-lợi.

120 Mạt-ph�p: Một trong 3 thời truyền ph�p của Phật, sau khi Phật nhập-diệt: 1/ Phật nhập-diệt nhưng ch�nh-ph�p của Ng�i kh�ng thay-đổi, c� gi�o-l�, c� thực-h�nh, c� người chứng ch�nh-quả, l� �ch�nh-ph�p-thời�. 2/ Ch�nh-ph�p dần sai, ph�p-nghi, ph�p-h�nh ch�n-ch�nh kh�ng thực-h�nh, chỉ c�n tương-tự, theo m� kh�ng chứng quả được l� �Tượng-ph�p-thời�. 3/ Ch�nh-ph�p bị suy-vi, chuyển-biến; c� gi�o-l� nhưng kh�ng thực-h�nh kh�ng chứng quả, l� �Mạt-ph�p-thời�.

121 Uất-kim-hoa: T�n một thứ c�y ch�nh tiếng Phạm gọi l� Cung-củ-ma (Kunkumam). C�y n�y hoa v�ng m� thơm, khả-dĩ d�ng l�m hu�n-hương.

122 Đoạn tr�n, từ chỗ �Trưởng-giả Tr�-Quang� đến chỗ ��n-đức lớn� l� n�i về �n-đức Th�nh, ph�m Tăng

123 Bốn đại: Đất (chất dắn), nước (chất lỏng), gi� (chất hơi), lửa (chất n�ng).

124 T�m c�u tr�n l� tổng-kết về 4 ơn.

125 Tam-lu�n thể-kh�ng: Cũng như Tam-lu�n-kh�ng.

126 Trần-cấu: Tiếng gọi chung cho phiền-n�o.

127 Ph�p-nh�n-tịnh: Nghĩa l� thấy ch�n-l� bằng c�ch r�-r�ng.

Đoạn tr�n, từ chỗ �Khi ấy� đến chỗ �ph�p-nh�n-tịnh�, đức Phật n�i về c�ch b�o-�n v� sự chứng-ngộ của đại-ch�ng nghe ph�p.

Đến đ�y hết quyển 3.

�

��

�