�

佛山* Buddha Mountain * Ph�̣t Sơn

Calgary Alberta Canada

[中文|�ENGLISH]

[ TRANG CHỦ |�KINH ĐI�̉N�|�ĐẠI TẠNG KINH | TH�̀N CHÚ | HÌNH ẢNH�|�LI�N LẠC�]

KINH PHẬT B�T N� HO�N[1]

H�n Dịch: T�y Tấn, Bạch Ph�p Tổ

Việt dịch: �Th�ch Ch�nh Lạc

Hiệu-ch�:Tuệ Sỹ �� Đức Thắng

--- o0o ---

QUYỂN HẠ[140]

Đức Phật ra khỏi nh� �ng Thuần, bảo t�n giả A-nan đến nước Cưu-di-na-kiệt[141]. T�n giả A-nan thưa:

�Dạ v�ng.�

T�n giả liền c�ng c�c Tỳ-kheo Tăng từ nước Hoa thị đi tới nước Cưu-di-na-kiệt. Đức Phật bảo:

�Ta đang bệnh; cần phải ngồi nghỉ.�

Ng�i gọi A-nan. A-nan thưa: �Dạ v�ng.�

Đức Phật n�i:

�Gần chỗ n�y c� một con suối t�n l� Cưu-đối[142]. H�y cầm b�t đến đ� m�c đầy b�t nước lại đ�y. Ta muốn uống nước v� rửa mặt.�

T�n giả A-nan liền đến b�n suối. Khi ấy c� năm trăm cỗ xe đi qua tr�n d�ng nước l�m nước rất đục. A-nan liền m�c nước đục đem đến, bạch đức Phật:

�Tr�n d�ng nước c� đến năm trăm cỗ xe đi qua l�m cho nước rất đục. Nước n�y chỉ c� thể rửa mặt, rửa ch�n chứ kh�ng thể uống. Ở v�ng ấy lại c� một con suối t�n l� H�-li�n[143], nước rất trong, từ đ�y đến đ� cũng kh�ng xa, con c� thể tới suối kia lấy nước cho Thế T�n uống.�

Đức Phật liền d�ng nước đục để rửa mặt, rửa ch�n. Bệnh của Ng�i c� phần thuy�n giảm. Bấy giờ c� vị đại thần t�n l� B�o-m�n[144], người nước Hoa thị, c�ng đi tr�n đường, từ xa tr�ng thấy oai thần của đức Phật, dung mạo đoan nghi�m, đang ngồi một c�ch an tịnh. Đại thần B�o-m�n liền đến trước đức Phật đảnh lễ rồi ngồi xuống. Đức Phật giảng n�i kinh cho �ng nghe v� �ng rơi lệ kh�c l�c. Đức Phật dạy:

�C� Tỳ-kheo n�o đ� từng n�i kinh cho �ng nghe chưa. V� sao nghe kinh m� �ng lại kh�c?�

B�o-m�n thưa:

�C� một người t�n l� La-ca-di�m[145] tụng kinh cho con nghe, khi ấy nước mắt con tu�n tr�o.�

Đức Phật hỏi:

��ng ta tụng kinh g�?�

B�o m�n thưa:

�La-ca-di�m ngồi b�n gốc c�y, tự suy tư về th�n thể. L�c ấy c� năm trăm cỗ xe đi qua. Kh�ng l�u sau đ� c� một người đến hỏi: �Vừa rồi c� năm trăm cỗ xe chạy qua, t�n giả kh�ng nghe tiếng động sao?�. Đ�p: �Ta kh�ng nghe.� Người ấy n�i: �Gần ngay nơi đ�y, tiếng xe ầm ầm như vậy, sao lại kh�ng nghe?� Đ�p: �Kh�ng nghe.� Người ấy n�i: � Khi đ� Tỳ-kheo ngủ �?� Đ�p: �Kh�ng ngủ.� Người ấy n�i: �Vậy sao lại kh�ng nghe tiếng xe chạy?� Đ�p rằng: �Ta đang nghĩ đến đạo, tự tư duy về năm tạng trong th�n thể m�nh.� Kẻ ấy n�i: �Xe chạy qua như vậy m� lại kh�ng nghe tiếng xe!��

B�o-m�n thưa:

�Con đi nửa đường th� gặp một người đ� thuyết ph�p cho con nghe. Đ� l� Tỳ-kheo La-ca-di�m, người giữ đạo th�m diệu, kh�ng nghe tiếng ầm ầm của năm trăm cỗ xe chạy qua. Do đấy con cảm phục n�n kh�c.�

Đức Phật n�i với B�o-m�n:

�Tiếng của năm trăm cỗ xe chạy so với tiếng sấm s�t, tiếng n�o lớn hơn?�

B�o-m�n thưa:

�Cho d� c� ng�n cỗ xe chạy, tiếng động vẫn kh�ng bằng tiếng sấm s�t.�

Đức Phật bảo B�o-m�n:

�Ng�y trước ta ở tại x�m Ưu-đ�m[146], ngồi tư duy về nguồn gốc sanh tử của mu�n lo�i. Bấy giờ trời đang mưa �o �o, sấm s�t vang rền dữ dội, l�m chết bốn con tr�u v� hai anh em người đi c�y. Khi ấy nhiều người x�m lại để xem. C� một người đi đến chỗ ta, tới ph�a trước đảnh lễ. Ta hỏi: �Người ta l�m g� m� tụ tập đ�ng qu� vậy?� Người ấy thưa: �Vừa rồi sấm s�t đ� giết chết bốn con tr�u v� anh em người đi c�y, tại sao Phật kh�ng nghe; hay l� l�c ấy Phật đang ngủ chăng?� Đức Phật trả lời: �Ta kh�ng ngủ. Ta đang ngồi tư duy về đạo.� Người ấy n�i: �Đạo của Phật s�u xa như vậy, tuy Ng�i kh�ng ngủ m� vẫn kh�ng nghe tiếng sấm s�t vang rền dữ dội, l� do Ng�i đang suy tư về đạo một c�ch s�u xa.� Người đ� cũng rơi lệ.�

Đại thần B�o-m�n thưa:

�Đạo của Phật s�u xa như vậy, từ nay về sau con xin thọ tr� kinh giới của Phật.�

B�o-m�n liền gọi kẻ t�y t�ng tới, bảo trở về lấy tấm vải dạ dệt bằng kim tuyến[147] đem đến để �ng d�ng c�ng đức Phật. Kẻ t�y t�ng liền trở về nh� đem tấm dạ dệt bằng kim tuyến đến. B�o-m�n d�ng l�n Phật, thưa:

�Mặc d� con biết đức Phật kh�ng d�ng thứ n�y nhưng mong Ng�i thương x�t m� nhận cho con.�

Đức Phật liền thọ nhận. B�o-m�n đảnh lễ Phật rồi đi. �ng đi chưa bao l�u, đức Phật bảo A-nan:

�H�y mang tấm dạ dệt bằng kim tuyến, c� m�u v�ng lại đ�y.�

T�n giả A-nan thưa:

�Con đ� theo hầu Phật tr�n hai mươi năm chưa hề thấy tấm dạ n�o đẹp như vậy.�

Đức Phật n�i:

�C�n c� c�i hết sức đẹp.�

A-nan thưa:

�Sắc mặt của đức Phật ng�y h�m nay đẹp như sắc tấm dạ vậy.�

Đức Phật bảo A-nan:

�Đức Phật c� hai lần đạt được sắc diện đẹp như vậy. Đ� l� l�c đức Phật mới th�nh đạo, sắc diện đẹp như thế. Ng�y h�m nay v�o l�c nửa đ�m ta sẽ nhập Niết-b�n n�n sắc diện cũng lại đẹp như vậy.�

Đức Phật lại bảo A-nan:

�H�y đi đến b�n d�ng suối H�-li�n, ta muốn tắm rửa th�n thể.�

A-nan thưa:

�Dạ v�ng.�

Đức Phật c�ng A-nan đi đến b�n d�ng suối H�-li�n. Đức Phật cởi y, tự m�nh lấy nước để tắm rửa[148]. Đức Phật bảo A-nan:

�S�ng nay Ta thọ trai nơi nh� con �ng Hoa thị t�n l� Thuần, rồi v�o l�c nửa đ�m ta sẽ nhập Niết-b�n. H�y n�i cho �ng Thuần biết: đức Phật đ� thọ trai nơi nh� �ng, v�o nửa đ�m h�m nay Ng�i sẽ nhập Niết-b�n. Vậy �ng n�n hoan hỷ. H�y bảo �ng Thuần đừng kh�c l�c. Nếu ai c�ng cơm cho đức Phật một lần sẽ được năm thứ phước. Đ� l� bữa ăn cuối c�ng trước khi Phật B�t-n�-ho�n. Vậy �ng Thuần sẽ được trường thọ, được đoan ch�nh, được ph� qu�, được t�n trọng, được sanh l�n c�i trời. Đức Phật l� bậc đ�ng t�n k�nh, ai c�ng dường cơm nước cho Ng�i một lần l� được năm thứ phước tr�n.�

A-nan bạch Phật:

�C� một Tỳ-kheo t�n l� Chi�n-đ�n[149], t�nh t�nh n�ng nảy, ưa chửi mắng, thường tranh c�i với c�c Tỳ-kheo. Sau khi Phật B�t-n�-ho�n, con gặp c�c Tỳ-kheo như vậy l�m sao để c�ng nhau phụng sự kinh giới của Phật?�

Đức Phật bảo A-nan:

�Sau khi Ta nhập Niết-b�n rồi, nếu gặp loại Tỳ-kheo như vậy th� h�y đừng quan hệ, c�c Tỳ-kheo h�y đừng n�i với kẻ ấy. Như vậy Tỳ-kheo Chi�n-đ�n sẽ phải suy nghĩ, �m l�ng xấu hổ, hối hận v� thường tranh c�i với c�c Tỳ-kheo.�

Đức Phật bảo t�n giả A-nan:

�H�y trải giường cho ta, đầu quay về hướng Bắc. Lưng ta đau nhức, ta muốn nằm.�

A-nan liền trải giường, đặt gối. Đức Phật nằm nghỉ, nghi�ng h�ng về ph�a b�n phải, hai ch�n chồng l�n nhau. Ng�i nằm suy tư về đạo v� vi. Đức Phật đang nằm, bảo A-nan:

�Ngươi c� biết bảy sự về �[150] kh�ng? Những g� l� bảy? Một, c� ch�. Hai, hiểu r� kinh. Ba, si�ng tụng kinh. Bốn, kh�ng ham nằm, ưa th�ch kinh. Năm, ch�nh t�m. S�u, tịnh t�m. Bảy, thấy trong th�n to�n l� đồ dơ bẩn. Tỳ-kheo c� được bảy ph�p n�y th� tự biết l� m�nh đ� giải tho�t khỏi cuộc đời.�

A-nan c� � nghĩ l� Phật đang mệt mỏi. Đức Phật bảo A-nan:

�Ngươi nghĩ rằng Phật biếng nh�c chăng?�

Đức Phật bảo A-nan:

�Người m� kh�ng biếng nh�c đối với kinh, kh�ng biếng nh�c ngồi dậy; người ấy muốn l�m Phật th� c� thể[151].�

N�i xong, Phật ngồi dậy.

Bấy giờ c� một Tỳ-kheo t�n Kiếp-t�n[152], đến n�i với A-nan:

�T�i muốn hỏi một việc.�

T�n giả A-nan đ�p:

�Th�nh thể của Phật kh�ng điều h�a, vậy n�n th�i đi.�

Đức Phật từ b�n trong biết c� Tỳ-kheo muốn hỏi chuyện, Ng�i bảo A-nan:

�H�y bảo Tỳ-kheo ấy v�o gặp ta.�

Đức Phật dạy:

�Ngươi muốn hỏi g� cứ hỏi.�

Tỳ-kheo thưa:

�Ng�i đang bị bệnh, xin đừng thuyết giảng kinh nữa. Phật đ� n�i về bảy sự. Ch�ng con nghe v� sẽ thực h�nh theo. Phật kh�ng cần thuyết kinh nữa.�

�Vừa rồi ta mới nằm, A-nan nghĩ rằng đức Phật c� � mệt mỏi, sao lại nằm. Do đ� ta ngồi dậy n�i về bảy việc.�

Tỳ-kheo thưa:

�Đức Phật l� bậc t�n qu� của trời v� người, tại sao Ng�i kh�ng l�n trời lấy thuốc để trị cho hết bệnh?�

Đức Phật dạy:

�Như ng�i nh� cũ, thời gian l�u đều bị hư n�t, nhưng đại địa th� sẽ tiếp tục an ổn. T�m của Phật th� an ổn như đại địa, c�n th�n của Phật th� như ng�i nh� cũ. T�m ta kh�ng bệnh, chỉ c� th�n ta mới c� bệnh th�i.�

Đức Phật dạy:

�H�y lo về bảy sự, lo cho th�n m� giữ giới.�

Tỳ-kheo thưa:

�Nay Phật sắp nhập Niết-b�n v� th�n c� bệnh, huống chi l� người ph�m phu c� x�c thịt!�

Tỳ-kheo thưa:

�Lo�i chim yến sanh con, nhờ cha mẹ đ�t mồi m� được sống. Nay đức Phật bỏ ch�ng con m� nhập Niết-b�n, vậy ch�ng con biết nương cậy v�o ai.�

Đức Thế T�n bảo:

�Ta đ� từng n�i rằng: C� sanh th� c� tử. Tỳ-kheo n�n nhớ việc thọ tr� trọng giới của đức Phật.�

Tỳ-kheo ấy lui ra. Đức Phật bảo t�n giả A-nan:

�H�y đi nhanh đến rừng Di�m-kha-sa[153] trải giường, đầu quay về hướng Bắc, v�o l�c nửa đ�m h�m nay Ta sẽ nhập Niết-b�n.�

A-nan v�ng lời đi đến đ�, đặt giường ở trong rừng, đầu quay về hướng Bắc xong, trở về thưa:

�Con đ� trải giường xong.�

Đức Phật đứng dậy đi đến Di�m-kha-sa, nằm l�n giường, h�ng nghi�ng về ph�a hữu. C� một Tỳ-kheo t�n l� Ưu-h�a-ho�n[154], đến đứng ở trước đức Phật. Đức Phật bảo:

�Kh�ng n�n đứng ph�a trước Ta!�

A-nan bạch Phật:

�Từ khi con đ�ch th�n l�m thị giả đến nay l� hai mươi lăm năm, con chưa từng thấy c� Tỳ-kheo n�o đi thẳng đến trước Phật m� kh�ng hỏi � con.�

Đức Phật bảo:

�Tỳ-kheo n�y c� oai thần lớn hơn cả chư thi�n, nghe Phật diệt độ cho n�n mới n�ng l�ng tự m�nh đến thẳng ph�a trước, muốn gặp Phật[155].�

A-nan hỏi:

�Chỉ c� vị thi�n n�y biết Phật sắp diệt độ hay lại c� c�c vị thi�n kh�c c�ng biết?�

Đức Phật bảo A-nan:

�Từ cảnh giới nước Cưu-di-na-kiệt, trong khoảng bốn trăm t�m mươi dặm, đầu n�y nối tiếp đầu kia, kh�ng c� một kẽ hở, đều l� chư thi�n; nghe Phật sắp Niết-b�n, họ đều thương tiếc, kh�c l�c m� đi đến đ�y. Trong đ� c� vị c�o đầu, bứt t�c, x� �o, tim muốn ngừng đập, ngất xỉu, than rằng: �Sao m� buồn qu�! Đức Phật đ� bỏ ch�ng ta. Ng�i đ� diệt độ vĩnh viễn! Sao m� nhanh thế! Phật l� bậc s�ng suốt tột bậc, l� con mắt của ba c�i, nay Ng�i đ� nhập Niết-b�n, ba c�i th�nh tối tăm�.�

Đức Phật bảo A-nan:

�Ta đ� từng n�i rằng: �Trong trời đất n�y chẳng c� c�i g� m� chẳng bị hủy hoại; c� sanh th� c� tử. Kẻ ngu si th� cho rằng trời đất n�y l� thường c�n, Phật th� cho đ� l� hư kh�ng. Đất trời c� th�nh th� c� hoại, th�n n�y rồi cũng phải bỏ đi. Chỉ c� thiện hay �c đi theo th�n. Cha c� điều xấu �c, con kh�ng bị tai ương. Con c� điều xấu �c, cha cũng kh�ng bị tai ương. Mỗi người phải tự nhận lấy sự sống chết, thiện hay �c, tai ương hay lỗi lầm, tất cả đều t�y thuộc v�o m�nh.�

A-nan bạch Phật:

�Sau khi Phật diệt độ, c�ch thức an t�ng th�n thể của Phật phải l�m như thế n�o?�

Đức Phật bảo A-nan:

�Ngươi h�y im lặng, đừng lo. Sẽ c� c�c Thệ t�m, L� gia c�ng nhau lo việc đ�[156].�

A-nan thưa:

�Họ theo phương thức g� để an t�ng t�n thể của đức Phật?�

Đức Phật bảo A Nan:

�Phương thức an t�ng cũng như phương thức an t�ng của Ho�ng đế Phi h�nh[157]. Đức Phật c�n hơn thế nữa.�

T�n giả A-nan thưa:

�Phương thức an t�ng ấy như thế n�o?�

Đức Phật bảo t�n giả A-nan:

�Lấy dạ trắng mới quấn quanh th�n, tiếp đến lấy mười tấm vải kiếp-ba quấn l�n tr�n dạ trắng, rồi đặt v�o trong kim quan bằng bạc, d�ng nước hoa rưới l�n vải kiếp-ba; lại d�ng tất cả loại hương tốt để l�n tr�n, lấy củi c�y tử, c�y chương, c�y chi�n-đ�n chất chung quanh kim quan. D�ng lọng che l�n kim quan, lấy củi chất tr�n dưới rồi tr�-tỳ. Tra-tỳ xong th� thu lấy x�-lợi, dựng th�p, treo phan, tại ng� tư đường, đặt c�i m�m l�n tr�n; trống nhạc, hoa hương, đốt đ�n c�ng dường. Phương thức an t�ng của Phi h�nh ho�ng đế l� như vậy. C�ch thức an t�ng đức Phật c�n hơn thế nữa.�

Khi đức Phật n�i như vậy, A-nan đứng ở ph�a sau Ng�i tiếc thương kh�c l�c, đặt đầu tr�n g�c giường, thưa:

�Ng�i diệt độ sao m� nhanh qu�! Đất trời trở n�n tối tăm.�

Khắp bốn phương, c�c Tỳ-kheo Tăng nghe đức Phật sắp diệt độ đều kh�c l�c trở về. Họ n�i với nhau: �Sợ kh�ng c�n thấy được Phật.� C� Tỳ-kheo tăng bước đến, đức Phật hỏi:

�Tỳ-kheo A-nan ở đ�u?�

Thưa:

�T�n giả A-nan ở gần sau g�c giường, đang c�i đầu kh�c nghẹn ng�o.�

C�c Tỳ-kheo chảy nước mắt thưa:

�Đức Thế T�n diệt độ sao m� nhanh qu�!�

Đức Phật dạy:

�L�c đi qua c�c th�n x�m, ta đ� c� cho biết trước rằng: �Khoảng ch�n mươi ng�y trở lại ta sẽ nhập Niết-b�n. L�c n�y, bốn ch�ng đệ tử ở xa v�i ng�n dặm, tất cả đều trở về�.�

Đức Phật bảo A-nan:

�Chớ c� buồn rầu. Sở dĩ như vậy, v� ngươi đ� hết l�ng hầu Phật tr�n hai mươi năm; c� t�m từ đối với Phật; th�n th� cung k�nh, miệng th� thận trọng; c� l�ng đại hiếu đối với Phật. Thị giả của Phật thời qu� khứ cũng như A-nan, thị giả của Phật thời vị lai cũng như A-nan. Ngươi biết � Phật; biết l�c n�o n�n cho Tỳ-kheo, Tỳ-kheo ni, Ưu-b�-tắc, Ưu-b�-di v�o gặp Phật, l�c n�o th� kh�ng n�n cho. Trong c�ng việc hầu hạ chuyện ăn uống, l�c n�o n�n ăn, n�n uống, khi nằm, khi đứng, lu�n hợp với � của Phật, chưa từng mất oai nghi. Tỳ-kheo hay h�ng Thệ t�m n�o th�ch nghe kinh hay kh�ng th�ch, A-nan n�i ra đều ch�n thật. A-nan đ� hết l�ng hiếu thuận đối với Phật, vậy th� kh�c l�c l�m g�?�

Đức Phật bảo c�c Tỳ-kheo:

�H�y lắng nghe bậc Phi h�nh ho�ng đế c� bốn đức kh� l�m. Những g� l� bốn đức?�

�C�c Tiểu quốc vương v� c�c Thệ t�m, L� gia c�ng c�c d�n ch�ng, đến dưới cửa vua. Phi h�nh ho�ng đế đều gặp họ, bằng t�m h�a thuận, dịu d�ng để chỉ dạy, thuyết giảng phương ph�p trị nước cho c�c vua, l� phải tri t�c, đừng cầu mong. C�n sự h�nh tr� của h�ng Thệ t�m th� lấy sự thanh tịnh l�m đầu. C�c L� gia v� d�n phải đến chỗ thờ Phật để nghe Sa-m�n giảng dạy về c�ch sống chơn ch�nh, nơi nh� th� phải tu hạnh hiếu thuận, theo chỗ an định, d�ng t�m từ ban bố cho tất cả. C�c vua, Thệ t�m, L� gia v� thứ d�n kh�ng ai l� kh�ng hoan hỷ, khen ngợi Th�nh đế đ� l�m cảm động cả chư thi�n. Phi h�nh ho�ng đế c� bốn đức như vậy.�������� �Tỳ-kheo A-nan cũng c� bốn đức: Nếu c� Trừ cận nam, Trừ cận nữ, thanh t�n sĩ, thanh t�n nữ đi đến chỗ A-nan để hỏi kinh giới th� A-nan c� thể tr�nh b�y quảng diễn cho họ một c�ch đầy đủ. Bốn ch�ng đệ tử chẳng ai l� chẳng hoan hỷ c�o từ lui ra. Họ đều hết lời khen ngợi. Đ� l� đức thứ nhất trong bốn đức của A-nan.

�Lại c� bốn ch�ng đệ tử kh�ng hiểu sự th�m diệu của kinh, đi đến chỗ của A-nan để hỏi những điều c�n nghi. A-nan giải th�ch r� c�c mối nghi của họ, chỗ n�o cũng được khai mở, khiến người nghe kh�ng ch�n, khi ra về, kh�ng ai l� kh�ng khen ngợi. Đ� l� đức thứ hai trong bốn đức của t�n giả A-nan.

�C�c bậc cao đức trong bốn ch�ng nh�n thấy A-nan đứng hầu b�n tr�i đức Phật, ai cũng hết lời khen ngợi. Đ� l� đức thứ ba trong bốn đức của A-nan.

�Đức Phật thuyết giảng kinh, bất luận nhiều hay �t, A-nan đ� nghe qua đều nhớ nằm l�ng rồi truyền lại cho bốn ch�ng, ho�n to�n kh�ng th�m bớt. Đ� l� đức thứ tư trong bốn đức của A-nan.�

A-nan bạch Phật:

�C�ch đ�y kh�ng xa c� những quốc độ như nước X�-vệ, nước Sa-chi, nước Đ�n-ba, nước Vương-x�, nước Ba-la-nại, nước Duy-da-l�[158]. Nơi c�c nước lớn ấy, văn minh nghĩa gi�o đầy đủ, mong đức Phật n�n đến những chốn đ� để diệt độ. Sao Ng�i kh�ng tới c�c nước lớn ấy m� chọn một huyện nhỏ, lại c�n ở ngo�i của th�nh, một x�m thưa thớt, một huyện thấp h�n, để nhập Niết-b�n?�

Đức Phật bảo A-nan:

�Đừng bảo đ�y l� một x�m nhỏ. V� sao như vậy?�

�V�o thời xa xưa ở xứ Cưu-di-na-kiệt n�y c� t�n l� Cưu-di-việt-vương[159]. Khi ấy trong nước hết sức an lạc, kh�ng c� c�c bệnh tật, l�a th�c dồi d�o, d�n ch�ng đ�ng đ�c, cuộc sống sung t�c, trong nh� c� con hiếu thảo. Th�nh từ Đ�ng sang T�y d�i bốn trăm t�m mươi dặm, th�nh Nam-Bắc d�i hai trăm t�m mươi dặm. Th�nh c� bảy lớp đều d�ng ng�i nung nhiều lớp gh�p lại, d�ng v�ng r�ng, bạc trắng, lưu ly, thủy tinh để l�m tường th�nh, cũng d�ng bốn loại b�u l�m ng�i lợp. Th�nh cao s�u trượng bốn thước, ở b�n tr�n rộng hai trượng bốn thước. Trong th�nh c� c�y b�u, hoa ph�t ra �nh s�ng năm m�u. Đường đi c� ba lối, hai b�n đều d�ng bốn b�u để l�t đường, c� ng�i lợp l�n tr�n, hai b�n l� nh� ở, đi�u khắc chạm trổ đẹp đẽ giống như tr�n c�i trời. C� c�c thứ �m nhạc, c�c loại đờn cầm, đờn sắt do nam nữ thuần nhất ca ngợi đạo đức. Nhạc về đạo c� mục đ�ch gi�p cho tr� tuệ th�m s�ng suốt, khiến d�n ch�ng kh�ng c� ưu sầu, sợ sệt, t�m thường hoan hỷ. Tr�n đầu họ kh�ng c� trang điểm nhưng hương tr� tuệ tỏa khắp. Vị Th�nh vương ở c�i n�y t�n l� Đại Kho�i Kiến[160], hiệu l� Phi h�nh ho�ng đế, điều khiển binh đội th�ng minh nhất thế gian, d�ng đạo trị d�n, d�n ch�ng kh�ng tr�i với vương ph�p. Nếu d�n ch�ng muốn phi h�nh, hễ nghĩ th� th�n liền bay đến đ�. Nh� vua c� bảy b�u, tự nhi�n sanh ra: B�nh xe bằng v�ng b�u bay được. Voi trắng c� thần lực. Ngựa thần m�u xanh. Ngọc Minh nguyệt. Vợ l� Ngọc nữ ở tr�n trời. Quan l� bậc Th�nh chủ kho b�u. Quan l� bậc Th�nh coi về binh.

�Nh� vua c� bốn đức. L�c c�n thơ ấu, l�c l�m Th�i tử, l�c l�n ng�i vua, l�c bỏ nước, l�c diệt dục l�m Sa-m�n, đều trải qua mỗi thời kỳ l� t�m vạn bốn ng�n năm. Đ� l� đức kh� c� của vua Đại Kho�i Kiến.

�Khi ăn uống th� ti�u h�a, th�n thể kh�ng c� bệnh l�u, lạnh n�ng điều h�a, th�n � thường được an vui. Đ� l� đức thứ hai của nh� vua.

�Dung mạo oai nghi�m, kh� sắc hơn đời, chỉ k�m thua Đế Th�ch một ch�t, vua cho l� kh�ng bằng. Đ� l� đức thứ ba của nh� vua.

�Khắp cả v�m trời, trọn cả c�i đất, người d�n từ lớn ch� nhỏ kh�ng ai l� kh�ng y�u k�nh nh� vua, giống như người con ch� hiếu mong cho cha mẹ đều được an lạc. Nh� vua cũng đem t�m thương y�u ch�ng sanh, xem tất cả như con đẻ. Nếu ai ngh�o th� vua cho tiền của, đ�i cho ăn, kh�t cho uống. Gi� m� khốn c�ng, nhỏ m� c� quạnh đều khiến cho ở chung như l� quyến thuộc th�n th�ch. D�ng nh� cửa, xe cộ để cứu tế khẩn cấp cho tất cả. Đ� l� đức thứ tư của nh� vua.�������

�Trong nước thường nghe mười hai loại �m thanh, đ� l� tiếng voi, tiếng ngựa, tiếng b�, tiếng xe, tiếng loa, tiếng trống, tiếng m�a, tiếng ca, tiếng nhạc, tiếng ca tụng nh�n nghĩa, tiếng khen Phật l� bậc t�n qu�. D�n ch�ng trang sức bằng c�c thứ ch�u b�u dệt th�nh như v� số loại ngọc Minh nguyệt, chuỗi anh lạc chiếu s�ng, ăn uống ca nhạc giống như c�i trời Đao-lợi. D�n ch�ng lu�n được sống trong cảnh y�n vui, sung sướng.

�Khi nh� vua muốn đi du ngoạn th� bảo vị quan giữ xa gi� t�n l� Tu đạt[161]. Nh� vua bảo:

�H�y chạy xe từ từ! L�u rồi m� ta kh�ng gặp c�c Thệ t�m, L� gia. Nay ta muốn gặp họ.�

�C�c Thệ t�m, L� gia nghe nh� vua đang đi; người c� đeo ngọc minh ch�u, bạch ngọc, b�ch ngọc, thanh ngọc, san h�, chi�n-đ�n, c�c loại hương nổi tiếng liền đem d�ng cho Th�nh vương. Nh� vua kh�ng muốn nhận, nhưng những người ấy đều th�nh k�nh van n�i, do đ� nh� vua mới nhận. Vua ra lệnh cho vị quan coi về kho b�u trả gi� gấp đ�i những vật đ�. D�n ch�ng lớn nhỏ đều d�ng c�c thứ hương hoa b�u rải khắp tr�n mặt đất, ch�c vua sống l�u v� lượng.

�C�c Tiểu vương c� đến t�m vạn bốn ng�n người, nghe Phi h�nh ho�ng đế muốn bố th� đều đến để phụ gi�p. Họ đến đại điện, Ho�ng đế muốn c�ng c�c vua đều l�n ch�nh điện. C�c vua từ chối, thưa:��

�C�c nước của ch�ng thần đều c� cung điện b�u.�

Ho�ng đế n�i:

�Cung điện nhỏ của c�c vị kh�ng c� g� đ�ng để n�i. H�y xem Minh điện, theo ta m� l�n, đừng sợ!��������

�Ho�ng đế c� chiếc xe b�u v� c�c Tiểu vương cũng vậy. Xe cao mười trượng c� bốn b�nh, từ tr�n xuống dưới đều l�m bằng bảy b�u, b�n tr�n th� treo tr�ng phan m�u sắc s�ng ch�i phản chiếu nhau. Xe n�y do s�u con ngựa k�o, những con ngựa ấy đều bay được. Đặc biệt c� một chiếc xe của nh� vua đi do hai con ngựa m�nh trắng bờm v� đu�i đen nhưng xe tự nhi�n chạy. Xe đ� gọi l� C�u-la-kiệt, để Th�nh đế cỡi. T�m vạn bốn ng�n xe đều đi trước dẫn đường c�ng đến Minh điện. Minh điện t�n l� Ba-la-sa-đ�n, ngang dọc bốn mươi dặm, d�ng ho�ng kim, bạch ng�n, lưu ly, thủy tinh l�m tường, d�ng bốn loại b�u l�m trụ, lấy ng�i v�ng r�ng, bạch ng�n, lưu ly, thủy tinh lợp l�n. C� năm mươi lớp tam cấp đều d�ng ho�ng kim, bạch ng�n, lưu ly, thủy tinh tạo th�nh. C�c x� nh�, cột chống đều l�m bằng ho�ng kim, bạch ng�n, lưu ly, thủy tinh. Trong điện c� t�m vạn bốn ng�n c�i giường, tất cả đều l�m bằng v�ng r�ng, bạch ng�n, lưu ly, thủy tinh. C�c thứ m�n che cũng được l�m bằng c�c loại b�u ấy. C� những thứ nệm dệt bằng v�ng r�ng, bạch ng�n, lưu ly, thủy tinh, hoặc dệt bằng nhung đỏ, tất cả đều d�ng để trải l�n giường. C�n gối th� do những tay nghề tr�n c�i trời dệt th�nh.

�N�y A-nan, tường v�ch quanh cung điện c� bốn lớp: tường bằng v�ng r�ng, tường bằng bạch ng�n, tường bằng lưu ly, tường bằng thủy tinh. Ao tắm được l�m bằng bốn thứ b�u, chu vi bốn mươi dặm. Hễ ao bằng v�ng r�ng th� đường cấp l�n xuống bằng bạch ng�n. Hễ ao bằng bạch ng�n th� đường cấp l�n xuống v�ng r�ng. Hễ ao bằng lưu ly th� cấp bằng thủy tinh. Hễ ao bằng thủy tinh th� cấp bằng lưu ly. Trong ao tự nhi�n sanh hoa sen c� bốn m�u: xanh, hồng, t�a, trắng thường nở trong ao suốt m�a h�. B�n ngo�i th� c� c�y hoa tỏa hương thơm ng�t. Ph�a dưới cung điện c� bốn con đường, đều d�ng bốn b�u để l�m lan can cho hai b�n lối đi, mỗi lan can d�i hai mươi dặm. Trước cấp bậc của cung điện c� bốn c�y b�u, mỗi c�y cao bốn mươi dặm, b�ng c�y che phủ cả mặt đất. C�y bằng v�ng r�ng th� l� bằng bạch ng�n, c�y bằng bạch ng�n th� l� bằng v�ng r�ng, c�y bằng lưu ly th� l� bằng thủy tinh, c�y bằng thủy tinh th� l� bằng lưu ly. Nh� vua ở dưới cung điện để tự suy nghĩ, kh�ng ở tr�n điện, d�ng lời lẽ �n h�a n�i với c�c vua, c�c vua đều kh�ng d�m l�n điện.

�Vua Đại Kho�i Kiến ra lệnh cho quan hầu cận thỉnh c�c Sa m�n, Thệ t�m hiểu kinh, tr� giới l�n điện trước nhất. Tr�n điện đ� dọn đủ thứ đồ ăn thượng vị, lại c�n ban tặng ngọc b�u qu� gi�. C�c Sa m�n, Thệ t�m đi rồi nh� vua liền đắm ch�m trong tư duy: �Thọ mạng l� v� thường.� Ng�i v� một người hầu c�ng l�n Minh điện, bảo:

�Ta muốn c�c phu nh�n, kỹ nữ, cận thần, c�c vua h�y lui ra.

�Nh� vua ngồi tr�n giường bằng v�ng r�ng, ch�n để tr�n ghế bằng bạch ng�n, tự m�nh suy niệm một c�ch s�u xa về h�nh động của sự d�m dật, n�o c� �ch g� cho ta m� kẻ ngu si phần nhiều tham đắm, kh�ng biết đ� l� tai họa. Nay ta tuy thọ đến ba mươi ba vạn s�u ng�n năm, nhưng c�i g� c� thạnh th� sẽ c� suy, c� hợp hội th� sẽ c� sự chia ly. Th�n l� loại mục n�t rồi trở th�nh tro bụi m� th�i. Nay bốn điện b�u n�y, ai c� thể bảo tồn l�u d�i được? Đối với một th�n ta chỉ cần một c�i nh� nhỏ để ở l� đủ, cần g� phải d�ng đến cung điện bốn mươi dặm v� t�m vạn bốn ng�n c�i giường?

�Nh� vua từ nơi giường bằng v�ng r�ng bước đến giường bằng bạch ng�n, để ch�n l�n ghế bằng v�ng, chỉ suy tư về con người để khiến cho t�m tham lam, ganh gh�t, giận dữ, ngu si, t� d�m được thanh khiết, v� bốn sự phi thường lu�n hủy diệt n�n chẳng c�i g� tồn tại. Qu�n thấy thế gian l� v� thường, vậy th�n ta l�m sao m� tồn tại l�u d�i được?

�Nh� vua từ giường bằng bạch ng�n đi đến giường bằng lưu ly, để ch�n l�n ghế thủy tinh, n�i:

�Ngọc nữ nơi hậu cung của ta c� đến t�m vạn bốn ng�n người, ta sẽ bảo lui về hết, d�ng họ chỉ th�m sự tr�i buộc. Người nữ chứa đầy sự xấu �c, h�y bỏ đi chớ để cho t�m � bị � uế.

�Nh� vua từ giường lưu ly bước đến giường thủy tinh, đặt ch�n l�n ghế lưu ly, lại tư duy về: �Vạn sự đều xấu �c, chỉ c� ph�p V� vi l� an lạc. H�y trừ bỏ t�m � � trược nơi ta, h�y cầu đạo V� vi. Nay ta tuy l�m Ho�ng đế Phi h�nh cao qu� như vậy, n�o c� �ch g� cho th�n?�

�Người hầu đến trước nh� vua thưa:

�C�c Ngọc nữ b�u hỏi nh� vua ở trong điện sao l�u qu�, họ đều muốn tới trước để b�i yết nh� vua.�������

�Vua bảo người hầu:

�Ra lệnh cho vị quan coi về kho b�u bảo với c�c phu nh�n ai về nh� nấy, h�y mang theo trong người c�c thứ ch�u b�u danh tiếng t�y theo � muốn. C�n c�c vị vua, quần thần, ngựa trời, voi b�u, đều bảo l� lui ra hết.

����������� �Vua Đại Kho�i Kiến liền bước l�n lầu cao, từ xa nghe thấy c�c thứ �m thanh �than trời, tr�ch đất�. Vua hỏi:

�Tiếng g� thế?���

�Người hầu thưa:

�Đ� l� tiếng k�u than kh�c l�c của đ�m Ngọc nữ nh� trời, c�c vị vua, đ�m quần thần, cả voi b�u, ngựa trời. Tất cả đều hết l�ng luyến mộ thi�n vương, kh�ng một ai c� thể rời bước được. Vua bảo:

�H�y đem c�i ghế nhỏ lại đ�y, đặt ở dưới điện, mời Ngọc nữ b�u, c�c vị vua, b� quan, c�c thứ voi b�u, ngựa b�u v� kẻ hầu. Đệ nhất ho�ng hậu ngồi cạnh nh� vua.��

�Vua lại bảo c�c thể nữ xinh đẹp hầu hạ c�c phu nh�n. Ho�ng hậu giơ tay chỉ c�c nữ b�u, n�i:

�Dung nhan của c�c thi�n nữ tươi đẹp lạ thường, th�n mặc y phục của trời, thế gian thật �t thấy! Mong ng�i h�y n�n lưu t�m! C� voi b�u, ngựa trời; ngựa t�n l� Ho�n thanh[162]. C�c thứ anh lạc b�u như: Bạch ch�u, Dạ quang hiện r� soi s�ng cả nước. C�c vị vua khắp bốn phương đều cần c� �nh s�ng của bậc th�nh nh�n để họ k�nh thờ, xưng m�nh l� bề t�i, hết l�ng hiếu thuận, trung hậu, �i mộ thi�n vương.������

�Vua Kho�i Kiến bảo:

�Ta đời đời vốn c� t�m từ bi. Người nữ trong thế gian ganh gh�t nhau, g�y tai ương xấu �c c�ng khắp, l�m ảnh hưởng l�u d�i đến th�n vua, đ� ch�nh l� tai họa lớn. Ta muốn xa l�a. Từ nay về sau, nếu gặp c�c người nữ th� Ta xem họ như l� em g�i của ta.�������

�C�c phu nh�n c�ng than kh�c, thưa:

�Tại sao đang l�c c�n sống lại nỡ xa l�a ch�ng t�i?�

����������� ��Tất cả đều vứt hết đồ trang sức nơi th�n, ng� nh�o xuống đất. Ho�ng hậu th� c�ng �o n�o, sầu thảm, n�i:

�N�y Thi�n vương, vậy ch�ng t�i biết nương tựa v�o ai?

Vua bảo:

��Mạng người rất ngắn, nhưng sự lo buồn lại nhiều. Th�n l� vật hư n�t, chẳng biết chết đi l�c n�o. Từ nay ta giữ t�m, s�ng k�nh uy đức của bậc Sa-m�n, xa l�a cả những người nữ th�n thuộc, chỉ c� đạo l� t�n qu�, tự lo tu th�n kh�ng thể lo c�c chuyện kh�c được.

�Ng�i lại n�i với c�c vị Tiểu vương:

�Mạng người ngắn ngủi nhưng sự lo buồn th� d�i, n�n tự thương lấy th�n m�nh, hễ c� sanh th� c� tử. H�y giữ t�m hạnh chơn ch�nh, từ �i, hiếu thuận, sự vinh hoa kh� giữ m�i được.�

�C�c Tiểu vương đều c�i đầu, ch� th�nh thưa:

�C�c nước trong bốn c�i thi�n hạ đều tr�ng cậy v�o Thi�n vương. Thường nghe c�c bậc Th�nh từng khen ngợi về v�ng đất n�y, kh�ng thể n�u r� hết được. Vua v� trăm quan hẳn l� thần th�nh n�n ch�u b�u của đất nước n�y nhiều kh�c n�o như tr�n c�i trời. Vậy Thi�n vương n�n dốc l�ng thương x�t ch�ng d�n m� thay đổi th�nh � đ� đi!

�Nh� vua bảo c�c Tiểu vương:

�Tuổi thọ con người rất ngắn, m� nỗi lo lắng của người đời th� lại nhiều. H�y tự lo cho th�n m�nh, mạng người chỉ trong hơi thở. Hễ c� sanh th� c� tử, h�y l�a bỏ h�nh vi tham d�m, uế trược đi!�

�Nh� vua đứng dậy đi l�n cung điện, ngồi tr�n giường bằng v�ng r�ng, giữ t�m từ bi rộng lớn hướng về c�c phu nhơn, trăm quan, c�c Tiểu vương, d�n ch�ng, voi, ngựa, mọi lo�i lao khổ trong mười phương; đem t�m từ bi thương x�t, muốn khiến cho họ biết đến Phật. Rồi Ng�i từ giường bằng v�ng đi đến giường bằng bạc, suy tư về đạo V� vi. Từ giường bằng bạc ng�i đi tới giường bằng lưu ly, suy tư về hạnh từ bi nhằm cứu vớt ch�ng sanh. Từ giường lưu ly, ng�i lại đi tới giường thủy tinh, suy tư về hạnh đại hiếu, muốn cứu độ những người th�n trong v� số kiếp. Tự m�nh suy tư về to�n bộ cơ thể trong con người l� dơ nhớp. Nh� vua bảo:

�Ng�y xưa ta đ� từng mắc một chứng bệnh như c� sợi d�y bằng tre siết nơi cổ, như d�i gỗ xuy�n qua th�n. Th�n l� đồ chứa sự khổ, đ�u đủ để l�m chỗ nương tựa?�

Đức Phật bảo t�n giả A-nan:

�Ho�ng đế Phi h�nh Đại Kho�i Kiến ấy ch�nh l� th�n ta. Nh� vua sau khi m�n tuổi thọ th� sanh l�n c�i trời Phạm thi�n. Ai biết th�n Phật đ� từng l�m ho�ng đế Phi h�nh, tu tập ch�nh ph�p? Lại c� bốn đức, bảy thứ b�u tự nhi�n xuất hiện. Từ cảnh giới Cưu-di-na-kiệt d�i bốn trăm t�m mươi dặm, rộng hai trăm t�m mươi dặm, đều ở tại trong th�nh n�y. Trước đ�y ta từng bảy lần đem th�n m�nh gắn b� với v�ng đất n�y. Nay ta đ� đoạn trừ được. T�m mong cầu c�c định về niệm, kh�ng, v� tướng[163], cắt đứt nguồn gốc của sanh tử. Từ nay về sau ta kh�ng c�n t�i sinh nữa.

�N�y A-nan, ngươi h�y v�o th�nh b�o cho d�n ch�ng biết:

�H�m nay, v�o l�c nửa đ�m, Như Lai sẽ nhập B�t-n�-ho�n. Nếu ai c� điều g� nghi ngờ, h�y gấp đi đến để đức Phật giảng giải cho, đừng để sau n�y phải hối hận m�i. Rằng Phật ở tại x�m nhỏ, m� ch�ng kh�ng đến thọ bẩm lời dạy.�

A-nan như lời Phật dạy, đi b�o cho d�n ch�ng biết. D�n ch�ng v� c�ng ngạc nhi�n, thưa:

�Đức Phật v� sao lại ở tại một x�m nhỏ để diệt độ?�

Mọi người nghe tin, ai cũng than thở, kh�c l�c, vừa ngạc nhi�n, vừa thương tiếc, c�ng bảo: �Cớ sao như vậy?�

Nh� vua nghe biết sự việc n�y, ngạc nhi�n hỏi:

�V� sao ở đ�y c� sự than kh�c?�

Vua b�n sai quan hầu ra ngo�i d� hỏi? D�n ch�ng nức nở, nghẹn ng�o t�u:

�T�n giả A-nan cho biết l�: đức Phật sắp diệt độ, ai c�n nghi ngờ điều g� h�y đến để thưa hỏi. Do đ� n�n ch�ng t�i than kh�c.�

Quan hầu trở về t�u với vua:

�T�n giả A-nan b�o cho d�n ch�ng v�ng n�y biết l� đức Phật sắp nhập Niết-b�n, h�y đến để hỏi những chỗ c�n nghi ngờ. V� thế n�n họ kh�c l�c.�

Nh� vua liền cho gọi Th�i tử A-thần[164], bảo:

�Con h�y đi đến chỗ đức Phật, đảnh lễ dưới ch�n Ng�i, cung k�nh thăm hỏi tin tức, thỉnh nguyện đức Thế T�n h�y chọn nơi ch�nh điện để nhập Niết-b�n, đừng ở chỗ x�m nhỏ hẹp ấy.�

�Th�i tử thưa:

�Nếu đức Thế T�n kh�ng đồng � th� phải l�m thế n�o?�

Vua bảo:

�H�y thọ gi�o v� trở về c�ng thật nhanh.�

Th�i tử đi đến chỗ đức Phật. T�n giả A-nan thưa với đức Phật:

�Quốc vương nước Cưu-di sai Th�i tử đến, con chưa d�m cho v�o.�

Đức Phật n�i:

�H�y cho v�o.�

Th�i tử v�o, gieo năm v�c xuống đất, cung k�nh đảnh lễ s�t ch�n Phật rồi quỳ d�i thưa:

�Nh� vua bảo con đến đảnh lễ Phật, cung k�nh hỏi thăm tin tức. Ch�ng sanh bị đắm ch�m nơi vực thẳm m�nh m�ng, chỉ c� đức Phật mới cứu vớt được. Nay đức Thế T�n sắp diệt độ, sao m� nhanh qu�! Ng�i n�n chọn nơi ho�ng cung m� nhập Niết-b�n, chớ n�n ở nơi x�m nhỏ.�

Đức Phật bảo A-thần:

�C�m ơn phụ vương của Th�i tử. Ta đ� từng n�i ng�y trước Ta l� ho�ng đế Phi h�nh, l� vị Th�nh đế sau c�ng, t�n Đại Kho�i Kiến. Ta đ� từng bảy lần gắn b� với v�ng đất n�y. Lần đ�y nữa l� thứ t�m. Nay ta đ� th�nh đạo, kh�ng c�n thọ th�n nữa để phải an t�ng trong đất. C�m ơn phụ vương của ngươi, cảm phiền Th�i tử.�

Th�i tử im lặng trở về cung ra mắt vua cha tr�nh b�y r� sự việc. Nh� vua kinh ngạc, rơi lệ tiếc thương, rồi ra lệnh cho d�n ch�ng trong nước h�y đến chỗ Phật để thọ gi�o ph�p gi�c ngộ. Vua lại sai người ấn định giờ giấc để đến chỗ đức Phật. Vua c�ng với mười bốn vạn người tề tựu đ�ng đủ b�n ngo�i chỗ đức Phật. Nh� vua thưa với t�n giả A-nan:

�T�i c�ng với mười bốn vạn d�n muốn đến xin thọ giới của Phật.�

T�n giả A-nan hướng về đức Phật n�u đầy đủ � của vua. Đức Thế T�n liền bảo:

�Thật tội nghiệp cho vua v� d�n ch�ng!�

T�n giả A-nan thưa:

�C� thể n�i với nh� vua như thế n�o?�

Đức Phật đ�p:

�H�y khoan! H�y để họ� lần lượt v�o gặp ta�

Nh� vua c�ng c�c bậc hiền giả cao đức trong nước đồng bước tới chỗ Phật. Tất cả đều cung k�nh đảnh lễ Phật rồi chấp tay m� đứng. L�c n�y nơi ph�a trước đức Phật, chẳng c� đ�n đuốc g� cả. Đức Phật b�n ph�ng luồng h�o quang từ giữa đảnh đầu, chiếu s�ng đến hai ng�n dặm. Đức Phật c�m ơn nh� vua v� d�n ch�ng của ng�i đ� khổ cực đến đ�y. Nh� vua k�nh lạy đức Phật v� bạch:

�Đức Thế T�n c� những lời chỉ dạy g� để ch�ng con phụng h�nh?�

Đức Phật n�i:

�Ta đ� bảo sứ giả: Phật đ� thuyết giảng kinh trong bốn mươi ch�n năm, quốc vương v� chư vị hiền thiện đều tự chấp h�nh. Nh� vua h�y trở về ho�ng cung. V�o l�c nửa đ�m h�m nay ta sẽ nhập Niết-b�n. Vua v� trăm quan, d�n ch�ng kh�ng n�n kh�c l�c thương tiếc.�

Đức Phật lại bảo nh� vua:

�Ta thấy[165] c� sanh tất phải c� diệt vong, vậy kh�c than để l�m g�? H�y dằn l�ng m�nh xuống, theo đ�ng ph�p, xa điều �c, tự thương th�n m�nh, si�ng năng tu điều đức, th�n cận người hiền. Việc g� xảy đến h�y suy nghĩ kỹ, đừng n�n t�n bạo. Mạng người kh� được, phải thương y�u mu�n họ. Kẻ s�ng suốt th� qu� trọng, kẻ ngu si th� �n x�. Thế gian c� nhiều điều t� vạy, h�y tự thương m�nh, h�y tự l�m tốt cho m�nh.�

Nh� vua v� c�c bậc hiền đức đều xin c�o từ.

Nh� vua ra đi c�ch chỗ đức Phật năm dặm th� cho binh l�nh dừng lại.

Trong nước n�y c� vị cao ni�n, thọ một trăm hai mươi tuổi, t�n Tu-bạt[166]. B�y giờ đang đ�m khuya, �ng chợt thức giấc v� thấy h�o quang của Phật chiếu s�ng cả th�nh. Nh� lại kh�ng c� ai, �ng liền đi ra khỏi th�nh bước nhanh về chỗ đức Phật, thưa với t�n giả A-nan:

�V� t�i mới được nghe biết về việc đức Thế T�n sắp nhập Niết-b�n, t�m t�i c� chỗ nghi ngờ muốn được n�u b�y với đức Thế T�n.�

T�n giả A-nan đ�p:

�Đ� gần nửa đ�m, Phật sắp v�o Niết-b�n, chớ n�n l�m phiền Ng�i.�

Tu-bạt thưa lại:

�Vậy t�i kh�ng thể được l�nh hội g� chăng? T�i nghe n�i h�ng v� số kiếp mới c� một đức Phật ra đời. Nay t�i đến đ�y l� để thưa hỏi về chỗ c�n nghi ngờ m� chỉ c� đức Phật mới giải th�ch được.�

T�n giả A-nan bảo:

�Th�i đi, kh�ng n�n hỏi nữa.�

Đức Phật biết Tu-bạt đang ở b�n ngo�i muốn thưa hỏi về chỗ nghi ngờ, n�n gọi t�n giả A-nan:

�Sao lại kh�ng cho Tu-bạt v�o để n�u b�y về chỗ c�n nghi ngờ ấy?�

T�n giả A-nan thưa:

�Con thấy đ� gần nửa đ�m, Phật sắp diệt độ, con sợ �ng ta v�o chỉ l�m phiền cho Phật. Nay Ng�i sắp bỏ Dục giới ba c�i để nhập v�o c�i V� vi.�

Đức Phật dạy:

�H�y để cho �ng ấy v�o.�

T�n giả A-nan liền đưa Tu-bạt v�o. Biết m�nh được v�o gặp Phật, �ng ta v� c�ng sung sướng, to�n th�n rung động, bước đến trước đức Phật, cung k�nh đảnh lễ. Đức Phật thấy Tu-bạt tuổi cao, hơi thở yếu ớt, b�n chỉ ghế bảo ngồi. Đức Phật hỏi Tu-bạt:

��ng c� những nghi ngờ g�?�

Thưa:

�Đức Phật l� vị Trời tr�n c�c Trời trong ba c�i, thần th�nh kh�ng thể lường được, l� đấng Ch� T�n kh�ng g� s�nh bằng; đ� khai thị gi�o h�a, dẫn dắt mu�n lo�i trong bốn mươi ch�n năm, Ti�n th�nh, Phạm vương, Đế Th�ch kh�ng ai l� kh�ng k�nh lễ. Con c� t�m người đồng ch� hướng, đ� l� Cố-quy thị, V�-ti�n thị, Ch�-h�nh thị, Bạch-lộ-tử thị, Di�n-thọ thị, Kế-kim-ph�n thị, Đa-t�ch-nguyện thị v� Ni-kiền Tử[167]. Đ� l� t�m người thuộc loại c� tr� tuệ, nhưng đấy chỉ l� thứ �nh s�ng yếu ớt, kh�o che đậy cuộc sống sung m�n, r�u t�c tuy mượt m� nhưng trong l�ng chứa đầy ba độc, b�n ngo�i th� chạy theo dục lạc, ngồi lại th� b�n to�n chuyện xa vời, thư tịch hư dối, n�i điều kh�ng thật, chẳng đưa đến ch�nh đạo, vậy đ� l� duy�n g�?�

Đức Phật bảo Tu-bạt:

�� nghĩa nơi kinh của họ tr�i với kinh của Phật. Đ� l� con đường sanh tử, chỉ l� để mong cầu ph� qu�. Ch� của đạo ta l� dứt mong cầu, niệm Kh�ng, kh�ng dua theo vinh hoa của thế gian, thanh tịnh v� vi, lấy điều ấy l�m vui.�

Tu-bạt thưa:

�Sao gọi l� đạo V� vi?�

Đức Phật dạy:

�Diệt trừ mọi hệ lụy của sinh tử trở về cội nguồn, kh�ng c�n bị sanh tử nữa, đ� l� V� vi. Ch� hướng của những người kia đều c� t�m thứ �c. Những g� l� t�m? Đ� l� Thờ c�ng quỷ thần, b�i quẻ, dối tr� giết hại, đ� l� một.

�Đối với những người trong gia đ�nh th� tham lam keo kiệt, kh�ng phụng thờ đạo hiếu, tham �i đủ thứ một c�ch t� vạy m� dục vọng vẫn chưa dừng. Đ� l� thứ hai.

�N�i hai lưỡi; n�i lời �c độc, mắng nhiếc; n�i dối, n�i th�u dệt, chưa từng n�u b�y điều thiện khiến cho kẻ ngu si bỏ điều �c. Đ� l� thứ ba.

�S�t sanh, trộm cắp, d�m dật. Đ� l� thứ tư.

�Thường �m l�ng o�n hận, bất hiếu với cha mẹ, khinh mạn anh em, vợ con, d�ng họ, t�m t� vạy l�m điều � uế, kh�ng kh�o gi�o h�a, dẫn dắt, thường tự ki�u, tự đại muốn cho người ta sợ m�nh, k�nh m�nh. Đ� l� thứ năm.

�Ng�y đ�m �m l�ng t�, kh�ng sợ ph�p luật, khinh ch� bậc hiền thiện, t�n qu� kẻ � trược, xa l�a người chơn ch�nh, giao thiệp với người �c. Đ� l� thứ s�u.

�Nghe n�i c� bậc hiền tr�, Sa-m�n, Phạm ch� hiểu kinh th� ho�i nghi, ganh gh�t, hủy b�ng một c�ch hư ngụy. Đ� l� thứ bảy.

�Kh�ng t�n k�nh ti�n tổ v� hết l�ng hiếu thảo với cha mẹ; kh�ng t�n k�nh bậc hiền minh m� dua theo kẻ phản tặc; hủy bỏ điều nhơn từ chơn ch�nh; m� muội chạy theo thế tục � trược, đ�ng xấu hổ. Đ� l� điều �c thứ t�m.

��ng tự n�i r� ra rằng đức Thế T�n thuyết giảng kinh bốn mươi ch�n năm, m� t�m người ấy kh�ng đến để mong được gi�o h�a. Họ l� những người �m giữ t�m điều �c n�y, h� lại th�ch được gi�o h�a theo con đường thanh tịnh sao? Nếu họ c� ch�nh thức đến th� Phật cũng nhổ sạch t�m sự xấu �c ấy trong t�m của �ng. Vậy h�y thận trọng chớ c� hỏi Phật. Nếu giữ t�m giới n�y[168] th� c� thể chứng được bốn đạo C�u cảng, Tần lai, Bất ho�n, Ứng chơn[169]. Thực h�nh t�m giới n�y th� t�m m�nh phải chơn ch�nh, đ� mới l� Phật tử. Nếu c� kẻ ph�m phu chuy�n l�m bậc thầy dẫn đường, đứng đầu việc gi�o h�a m� phạm t�m giới n�y th� đều l� kẻ y�u tinh, độc hại, h�y n�n xa l�nh, từ bỏ, cẩn thận chớ nghe lời dụ dỗ[170].�

Đức Thế T�n bảo:

�Nay Ta ở trong ba c�i, chỉ một m�nh, giảng n�i v� h�nh h�a ch�nh ph�p kh�ng c� người thứ hai s�nh bằng. Nếu c� điều g� c�n nghi ngờ cứ hỏi, đừng ngại.�

Tu-bạt quỳ mọp, c�i đầu, bạch:

�Đ�ng như Phật n�i. Con gần như để mất th�n m�nh, lại c�n rơi v�o nẻo ngu si, cuồng loạn.�

Đức Thế T�n lại n�i:

��ng đ� hiểu t�m giới n�y chưa?�

Thưa:

�Đ� hiểu.�

�ng lại c�i đầu thưa:

�Con muốn từ bỏ c�i ch� thấp k�m của m�nh để xin giữ lấy hạnh thanh tịnh của h�ng Sa-m�n.�

Đức Thế t�n lại n�i:

��ng th�nh t�m chăng?�

Thưa:

�Mong Phật rũ l�ng thương x�t, cho con được l�m Sa-m�n.�

R�u t�c Tu-bạt liền tự rụng xuống đất, m�nh đắp ca-sa, t�m dốc suy tư về điều Phật dạy, bỗng nhi�n dứt hết mọi tưởng niệm, nhất t�m thanh tịnh, giống như hạt ngọc minh nguyệt, liền đạt đạo quả Ứng chơn. �ng lại tự suy nghĩ:

�Ta kh�ng n�n để Thầy ta nhập Niết-b�n trước.�

Ngay khi đ� �ng liền nhập Niết-b�n.

Đức Phật gọi c�c Tỳ-kheo v�o n�i:

-Sau khi Ta diệt độ, nếu c� người thế tục bỏ nh�, dứt trừ mọi cấu nhiễm, muốn l�m Sa-m�n, gia nhập v�o h�ng ngũ Tỳ-kheo tăng, trước hết phải thử th�ch trong ba th�ng để biết ch� nguyện của kẻ ấy cao hay thấp[171].

�Ở thế gian c� bốn loại người: Một hạng ngh�o khổ kh�ng thể tự sinh sống được, n�n muốn l�m Tỳ-kheo. Một hạng bị nợ nần kh�ng thể trả được cho n�n muốn l�m Tỳ-kheo. Một hạng đang ở trong qu�n đội, nhưng l�c đ� kh�ng cần thiết nữa, cho n�n muốn l�m Tỳ-kheo. Một hạng l� bậc cao sĩ đức hạnh thanh tịnh, nghe rằng trong v� số đời mới c� một đức Phật xuất hiện, lại được xem kinh điển của Phật, v� c�ng vui mừng, t�m đ� thức tỉnh, bỏ nh�, bỏ dục, kh�ng ham sự vinh hoa của thế gian, để l�m Tỳ-kheo.

�Sau khi Ta nhập Niết-b�n rồi, hễ c� người đến xin xuất gia tu tập h�y xem ch� hướng của người ấy, nh�n xem l�c ngồi l�c đứng, để � về lời n�i, qu�n s�t l�c đi bộ, biết được h�nh động kẻ ấy hướng về thiện hay �c, dụng t�m cầu đạo c� th�ch tinh tấn kh�ng? X�t kỹ trong ba th�ng, nếu thấy kẻ ấy ch� cao, hạnh thanh tịnh, c� thể thưa ch�ng cho l�m Tỳ-kheo. Th�n đ� l�m Tỳ-kheo rồi phải chọn bậc kỳ cựu th�ng tỏ giới luật để l�m thầy. Thọ tr� mười giới[172], tu�n giữ giới trong ba năm, si�ng năng kh�ng biếng trễ, c�c bậc hiền thiện đều c� thể chấp nhận trao cho vị ấy hai trăm năm mươi giới[173], mười giới l� căn bản, hai trăm bốn mươi giới l� lễ nghi. Nếu ở đời sau n�y dốc thi h�nh ph�p ấy th� trời, thần c�c bậc đều lu�n cung k�nh, hoan hỷ. Đối với giới ph�p của Phật, c�c Tỳ-kheo phải suy tư thật kỹ, kh�ng được cho l� Phật đ� nhập Niết-b�n rồi th� sinh lười biếng, l�m điều tr�i với ph�p. Những việc l�m của đức Phật, c�c đệ tử phải n�n nhớ nghĩ, l�nh hội, kẻ lớn người nhỏ k�nh nhường lẫn nhau, kh�ng được l�m tr�i đạo nghĩa. Nếu ai kh�ng ưa th�ch đắc đạo, ham chuộng sự t�n vinh th� n�n đọc kinh n�y. Ai muốn cầu sống l�u, muốn sanh l�n c�i trời h�y đọc kinh n�y. Nhưng chủ đ�ch quan trọng nhất của đức Phật l� hướng về đạo giải tho�t. Sau khi ta nhập N�-ho�n, đừng để v� Phật mất rồi m� n�i l� kh�ng c� chỗ nương tựa. H�y nương tựa v�o giới, kinh. Sau khi ta nhập N�-ho�n rồi, h�y t�n k�nh c�ng dường lẫn nhau. H�y xem kinh, thờ giới, giữ hai trăm năm mươi giới, n�n thay nhau cung k�nh phụng tr�, giống như con hiếu thảo phụng sự cha mẹ. Những Tỳ-kheo trưởng thượng phải dạy cho kẻ hậu học, giống như l�c ta c�n tại thế. H�ng Tỳ-kheo đi sau nếu bị bệnh tật th� c�c Tỳ-kheo kỳ cựu phải lưu t�m săn s�c, thăm hỏi tin tức. Người đọc gi�o l�, hiểu gi�o l�, h�y dạy bảo trong sự h�a thuận, n�n dốc thọ tr� giới của Phật, để đạo ta được trụ thế l�u d�i.

�Ta nhập N�-ho�n rồi, h�ng vợ con của c�c bậc hiền thiện, t�m hiểu, sau đấy th� nhớ nghĩ: �Đời của ta c� Phật, c� kinh điển vi diệu. Đức Phật ở thế gian vừa mới nhập Niết-b�n. Ch�ng ta đều c� l�ng ch� hiếu đối với đức Phật, hết l�ng đối với kinh.� Những người ấy đến l�c mạng chung đều được sanh l�n trời. C�c ngươi đừng cho l� Ta đ� mất rồi th� kh�ng phụng h�nh kinh giới. Cẩn thận chớ c� biếng trễ, ki�u mạn.

�N�y c�c Tỳ-kheo, c�c ngưoi h�y nh�n kỹ dung mạo của Phật. Phật kh�ng dễ gặp được. Sau n�y mười lăm ức bảy ng�n s�u mươi vạn năm mới lại c� Phật ra đời. Ở đời kh� gặp Phật, kinh ph�p kh� được l�nh hội, ch�ng Tăng kh� được nghe biết. Chỉ c� Phật l� kh� thấy.

�Trong c�i Di�m-ph�-đề c� loại c�y được t�n qu� t�n l� Ưu-đ�m-b�t[174], c� quả m� kh�ng hoa. C�y Ưu-đ�m-b�t hễ c� hoa v�ng th� thế gian mới c� Phật ra đời. Ngay b�y giờ ta sẽ B�t-n�-ho�n, c�c ngươi đối với kinh nếu c� điều nghi ngờ g� th� đang l�c Phật c�n tại thế sẽ giải th�ch cho. Nay c�c mối nghi kh�ng được giải tỏa th� về sau sẽ g�y tranh c�i k�o d�i. Đang l�c ta c�n, h�y mau hỏi những chỗ c�n hồ nghi.

Bấy giờ, t�n giả A-nan ở ph�a sau đức Phật, c�i đầu thưa:
����������� �Từ l�c đức Phật chỉ dạy đến giờ, c�c Tỳ-kheo tăng kh�ng c� nghi ngờ g� cả. Đệ tử tự n�i: �Ch�ng con kh�ng c� nghi ngờ g� đối với đấng Thi�n trung thi�n�.�

Đức Phật bảo Tỳ-kheo:

�Đ� gần nửa đ�m, chớ n�n g�y tiếng động.�

Đức Phật liền đứng dậy, ngồi thẳng, suy tư một c�ch s�u xa về nguồn đạo, bỏ mọi thiện �c cả trong ba c�i. Ta nay tuổi đ� hơn bảy mươi ch�n, chỉ đoạn trừ sanh tử, hố thẳm của nẻo lu�n hồi, tư duy qu�n s�t một c�ch s�u xa, từ Tứ thi�n vương, l�n đến Bất tưởng nhập, từ Bất tưởng chuyển trở về nơi th�n, tự suy tư về th�n bốn đại hiện r� sự xấu �c, chẳng c� g� l� qu� gi�[175].

Đầu đức Phật quay về hướng Bắc, co tay l�m gối, nằm nghi�ng về h�ng b�n hữu, hai gối chồng l�n nhau, liền nhập B�t-n�-ho�n. Đất trời chấn động mạnh. Chư thi�n rải hương hoa, than kh�c thương tiếc: �Đấng ph�p vương đ� diệt độ, ch�ng ta biết nương tựa v�o ai?�

Quốc vương c�ng bốn mươi vạn d�n ch�ng nghe tin hầu như đều ngất xỉu, hướng về chỗ Phật m� than kh�c: �Ch�ng sanh bị suy tổn lớn, sao m� đau đớn đến nỗi n�y!� C� người chết giấc rồi sau mới tỉnh lại.

Vua Đế Th�ch thứ hai bảo chư thi�n: �Đức Phật thường dạy đ� sanh ra th� kh�ng ai l� kh�ng chết! C�c vị h�y nhớ nghĩ đến chơn l�: v� thường-khổ-kh�ng-v� ng�, đừng c� than kh�c nữa.�

Vị thi�n vương thứ bảy cũng hiện xuống bảo: �H�o quang của Phật đ� tắt. Đức Phật c�n phải xả bỏ th�n, c�c vị th� mong cầu c�i g�? Kh�c thương thảm thiết như vậy cũng chẳng được chi cả.�

C�c Tỳ-kheo th� vật v� tr�n mặt đất g�o kh�c c�ng n�i: �Con mắt của ba c�i sao m� tắt nhanh thế? Từ nay về sau, thế gian sẽ tăm tối m�i.�

Người th� đứng kh�c, c� người kh�ng d�m nh�n v�o thi thể của đức Phật, c� người suy nghĩ một c�ch s�u xa: L�c Phật c�n tại thế thường dạy: �Hễ c� sanh th� c� tử, kh�c l�c cực th�n như vậy đ�u c� lợi g� cho việc hiểu r� gi�o ph�p.�

Tỳ-kheo A-na-luật [176] bảo t�n giả A-nan:

�Th�i đi! N�y c�c Tỳ-kheo, kh�ng ai bảo c�c vị phải than kh�c. Cả nh� vua v� trăm quan, d�n ch�ng, cả chư thi�n tr�n trời, xin hết thảy chư vị đừng qu� buồn sầu x�c động nữa.�

T�n giả A-nan thưa:

�H�y nh�n chư thi�n tr�n trời xem thử c� bao nhi�u vị?�

T�n giả A-na-luật n�i:

�Trong chu vi bốn trăm t�m mươi dặm, trước sau nối tiếp nhau đều l� c�c vị chư thi�n t�n qu�. Nếu d�ng một c�y kim nhỏ n�m l�n trời th� c�y kim ấy cũng kh�ng c� chỗ để rơi xuống đất.�

T�n giả A-na-luật khuy�n chư thi�n đừng sầu n�o nữa, nhưng chư thi�n c�ng đau l�ng gấp bội. T�n giả A-na-luật n�i với t�n giả A-nan:

�Đức Phật kh�ng bảo ch�ng ta l�m c�ng việc kh�m liệm. T�n giả h�y đến b�o cho c�c Thệ t�m, L� gia biết: �Ch�ng ta c� thể tẩm liệm nhục th�n của đức Thế T�n được, nhưng đức Thế T�n c� bảo h�y để c�c Thệ t�m, L� gia lo liệu c�ng việc đ�, sau n�y khỏi phải �n hận�.�

T�n giả A-nan liền đến chỗ c�c Thệ t�m, L� gia thuật lại sự việc như vậy. C�c Thệ t�m, L� gia kh�c l�c thưa:

�Đức Thế T�n diệt độ, ch�ng con hầu như bơ vơ, h�ng hiểu biết l�c n�o cũng một l�ng gắn b� với đức Thế T�n.�

C� năm trăm người đến chỗ đức vua t�u:

�Xin cho ch�ng t�i được quyền an t�ng trọng thể đức Thế T�n.�

Nh� vua n�i:

�Đức Phật mất rồi, ch�ng sanh c� độc! N�n giữ t�m h�a thuận, đừng tranh chấp, h�y giữ l�ng hiếu thảo. Đức Phật lu�n thương x�t c�c người con của Ng�i; lu�n khiến cho tất cả được hưởng phước v� lượng.�

Nh� vua n�i như vậy, khiến ai cũng nghẹn ng�o nức nở. C�c L� gia v� d�n khi�ng kim s�ng của Phật v�o th�nh vua. Chư thi�n d�ng lọng b�u trang nghi�m che ph�a tr�n giường. Cờ phướn dẫn đường, hương hoa xen lẫn c�c thứ b�u vật rơi xuống như tuyết. Mười hai loại nhạc đều c�ng tấu l�n, Trời, Người, Rồng, Quỷ chẳng ai l� chẳng thương tiếc. L� gia thưa:

�L�c c�n tại thế, đức Thế T�n c� bảo c�ch thức kh�m liệm thi thể của Ng�i như thế n�o?�

A-nan đ�p:

�L�c Phật c�n tại thế đ� dạy: �N�n kh�m liệm nhục th�n của Ng�i theo c�ch thức an t�ng ho�ng đế Phi h�nh. Đối với đức Phật c�n hơn thế nữa�.�

L� gia thưa:

�Phương ph�p kh�m liệm ho�ng đế Phi h�nh th� như thế n�o?�

�p:

�D�ng dạ mới quấn chặt quanh th�n; d�ng vải kiếp-ba mới quấn th�m một lớp nữa, rồi đặt v�o trong quan t�i bằng bạc. D�ng dầu thơm rảy l�n th�n, lấy lọng b�u che ở tr�n. D�ng hương chi�n-đ�n, củi mật hương, củi c�y tử, củi c�y chương chất ở ph�a tr�n dưới quan t�i, bốn mặt cao rộng đều ba mươi trượng, rồi đốt lửa l�n để tr�-tỳ[177]. Mười hai thứ �m nhạc c�ng l�c h�a tấu, d�ng hoa thơm tươi tốt tung rải tr�n cao. Tr�-tỳ xong, thu lấy x� lợi, loại bỏ tro t�n, d�ng nước hoa thơm rửa thật sạch, bỏ trong b�t v�ng, để b�t ấy tr�n giường bằng v�ng, n�n đặt trong cung, trai giới tr�n điện, xong ch�n mươi ng�y th� chọn nơi ng� tư đường, dựng th�p, lập đ�n tr�ng, treo cờ phướn, hoa hương, �m nhạc để c�ng dường. Đ� l� phương thức an t�ng ho�ng đế Phi h�nh. Đối với đức Phật th� phải hơn thế.�

C�c Thệ t�m, L� gia rơi nước mắt, thưa:

�Dạ v�ng, ch�ng con sẽ l�m đ�ng như lời dạy bảo s�ng suốt ấy. Xin để trong bảy ng�y.�

C�c L� gia đồng thưa với vua:

�Ch�ng thần muốn kh�m liệm th�nh thể của đức Thi�n T�n, k�nh mong vua chiếu cố.�

Vua đ�p:

�Được.�

L� gia rước c�i giường v�ng tr�n đặt kim quan của Phật, trở lại từ cửa th�nh ph�a T�y đi v�o, để giữa th�nh trong bảy ng�y. L�c kh�m liệm Ng�i c� đến ba mươi vạn d�n ch�ng. D�n ch�ng d�ng mười hai bộ nhạc tấu l�n, ng�y đ�m thắp đ�n s�ng trưng khắp cả th�nh chu vi mười hai dặm, mỗi bước mỗi bước đều c� đ�n. Vua Đế Th�ch thứ hai đem theo mười vạn chư thi�n, mang theo mười hai bộ danh nhạc của trời từ c�i trời Đao-lợi đến viếng đức Phật. Hoa hương, c�c thứ ch�u b�u treo ở kh�ng trung, c�ch mặt đất ba dặm. Chỉ c� một m�nh trời Đế Th�ch đi đến hỏi t�n giả A-na-luật:

�Đức Phật c� dạy bảo g� kh�ng?�

T�n giả A-na-luật thuật lại đầy đủ những lời đức Phật dạy cho Đế Th�ch. Trời Đế Th�ch thưa:

�Đ� c� đầy đủ c�c vật b�u, kỹ nhạc, hoa hương để d�ng cho việc liệm. T�i muốn đứng ra lo việc an t�ng cho đức Phật, vậy c� được kh�ng?�

�p:

�Để t�i hỏi lại đ�.�

A-na-luật đem � của trời Đế Th�ch n�i với t�n giả A-nan. T�n giả A-nan đ�p:

�Khi Phật c�n tại thế, Ng�i kh�ng n�i tới trường hợp chư thi�n v� quốc vương lo c�ng việc kh�m liệm. Ng�i chỉ d�nh sự việc đ� cho c�c Thệ t�m, L� gia th�i. Vậy xin c�m ơn c�c vị Phạm thi�n, Đế Th�ch. Mong chư vị hiểu r� � Phật. Trời Đế Th�ch b�n cho chư thi�n biết � kiến của t�n giả A-nan.�

Chư thi�n thưa:

�Bậc vua trời t�n qu� của ta lo liệu c�ng việc ấy một c�ch chu đ�o, h� kh�ng bằng người thế gian sao?�

�p:

�Kh�ng n�n n�i như vậy? Phải tu�n giữ theo lời dạy của đức Thế T�n, cẩn thận chớ l�m điều kh�ng hay.�

C�c Thệ t�m, L� gia liền thưa:

�Ch�ng con t�nh n�ng c�i giường x�-lợi của đức Phật l�n để đưa ra theo lối v�o cửa th�nh ph�a T�y, nhưng c�i giường ấy vẫn kh�ng nh�c nh�ch.�

C�c L� gia đồng thưa:

�Nếu c�i giường kh�ng nhấc l�n được th� l�m sao đưa ra khỏi th�nh?�

T�n giả A-nan hỏi t�n giả A-na-luật:

�C�i giường v� sao lại kh�ng n�ng l�n được?

�p:

�Chư thi�n v� muốn được l�m c�ng việc kh�m liệm nhục th�n của đức Phật n�n đ� khiến cho c�i giường kh�ng thể lay động.�

T�n giả A-na-luật n�i:

�T�i sẽ n�i cho Phạm, Th�ch c�ng chư thi�n biết.�

Tức th� t�n giả A-na-luật liền l�n n�i với Phạm, Th�ch:

�T�n giả A-nan xin c�m ơn � muốn lo việc tống t�ng của chư thi�n, nhưng việc n�y ch�nh l� � của đức Phật.�

Phạm, Th�ch v� chư thi�n thưa:

�Ch�ng t�i đ� mang theo dụng cụ cho việc tống t�ng đến đ�y, n�n để cho ch�ng t�i lo việc ph�a phải, c�n quốc vương v� d�n ch�ng th� ở ph�a b�n tr�i kim s�ng của đức Thế T�n, d�ng nhạc trời, hoa hương để tiễn đưa được kh�ng?�

�p:

�T�i sẽ trở về b�o lại.�

T�n giả A-na-luật trở về, đem � của chư thi�n n�i lại đầy đủ cho t�n giả A-nan. T�n giả A-nan n�i:

�Nếu họ muốn l�m c�ng việc kh�m liệm th� r� r�ng l� tr�i với lời dạy của đức Phật, nhưng v� l�ng hiếu m� tiễn đưa th� được.�

T�n giả A-na-luật liền b�o cho Phạm, Th�ch biết � kiến của t�n giả A-nan. Chư thi�n đều hoan hỷ, liền hạ xuống đứng nơi ph�a b�n phải kim s�ng của đức Phật. Nh� vua v� d�n ch�ng th� đứng ở ph�a b�n tr�i. L� gia thưa:

�C� thể khi�ng kim s�ng của đức Phật ra cửa th�nh ph�a T�y kh�ng?�

T�n giả A-nan đ�p:

�Được!�

Thế l�, ph�a b�n phải, trước l� Đế Th�ch, sau l� Phạm vương. Ph�a tr�i th� trước l� t�n giả A-nan, sau l� quốc vương sở tại. Tất cả c�ng đưa tay nắm lấy ch�n của kim s�ng. C�c Thệ t�m, L� gia th� d�ng lụa quấn nơi hai ch�n trước của kim s�ng. Trời người cảm động x�t thương c�ng tiễn đưa. Chư thi�n, rồng, quỷ thần rải hoa, c�c thứ b�u, danh hương, kỹ nhạc, cờ phướn, lọng hoa tất cả đều đi theo sau. Vua v� d�n ch�ng cũng c�ng dường đủ thứ như vậy. B�n tr�n th� trời người thương tiếc, ca ngợi c�ng đức của Phật, dưới th� d�n ch�ng tiếp tục h�t những b�i h�t buồn. Trời, rồng, quỷ, thần, vua quan, d�n ch�ng c�ng một l�c bi ai, x�c động, đau l�ng than: �Đức Phật diệt độ như vậy, ch�ng sanh biết nương cậy v�o đ�u?�

Đo�n tiễn đưa đi ra theo cửa th�nh ph�a T�y[178], đến điện Ch�u-l�-ba-đ�n[179] c� giảng đường lớn, họ để kim s�ng của đức Phật ở tr�n giảng đường. C�c Thệ t�m, L� gia, như lời chỉ dạy để lại của đức Phật, d�ng gấm mới quấn quanh nhục th�n, lấy vải kiếp-ba một ng�n tấm quấn ch�o nhau ở ph�a tr�n, rồi bỏ v�o trong c�i quan bằng bạc, d�ng dầu thơm rảy khắp th�n Ng�i, d�ng lọng trời che ở tr�n. C�c L� gia c�ng đưa kim quan xuống khỏi điện, để ở giữa s�n, lấy củi chi�n-đ�n hương, củi mật hương, tử chương v� củi chi�n chất cao rộng ba mươi trượng. Trời, thần, quỷ, rồng, c�c vua quan, d�n ch�ng đều lấy hoa hương tung rải tr�n củi. L� gia đốt củi, lửa vẫn kh�ng ch�y. Họ hỏi t�n giả A-na-luật:

�V� cớ g� m� lửa đốt kh�ng ch�y?�

�p:

�C� bậc đệ tử kỳ cựu của đức Phật l� t�n giả Đại Ca-diếp, đi khắp nơi để gi�o h�a, nay đang tr�n đường trở về. T�n giả Đại Ca-diếp dẫn hai ng�n đệ tử c�ng với chư thi�n nhiều v� số, tất cả đều muốn được nh�n thấy đức Phật một c�ch trọn vẹn, v� vậy n�n khiến lửa kh�ng ch�y.�

L� gia thưa:

�Xin v�ng theo lời dạy, chờ t�n giả Đại Ca-diếp.�

�L�c n�y, Đại Ca-diếp đang c�ng bốn ch�ng đệ tử, mỗi ch�ng l� năm trăm người, tạm nghỉ mệt tr�n con đường trở về.

C� kẻ dị học t�n l� Ưu-vi[180], từ chỗ đức Phật đi đến, tay cầm một c�nh hoa trời, t�n l� Mạn-đ�-lặc[181], thấy t�n giả Đại Ca-diếp�c�ng với hai ng�n đệ tử theo sau. Ưu-vi đến trước t�n giả Đại Ca-diếp đảnh lễ, ch�o hỏi. T�n giả Đại Ca-diếp hỏi:

��ng từ đ�u đi đến đ�y?�

Thưa rằng:

�T�i từ nước Na-kiệt đến.�

T�n giả Đại Ca-diếp hỏi:

��ng c� biết đức Phật l� bậc Đại sư của t�i chăng?�

�V�ng, t�i c� biết. Ng�i đ� diệt độ c�ch nay bảy ng�y. T�i ở chỗ đ� n�n c� được c�nh hoa trời n�y.�

Bấy giờ, c�c đệ tử c� người chưa thấy được ch�n l�, nghe đức Phật diệt độ thảy đều kinh ngạc, hết sức đau buồn than: �Tại sao lại như vậy? Ch�ng sanh biết nương cậy v�o ai?� C� người đ� thấy được chơn l�, đ� hiểu một c�ch s�u xa lời dạy của đức Phật, th� n�i: �Thế gian đều l� v� thường, mọi sự thương y�u đều như huyễn mộng, c� ai sống m�i đ�u!�

Trong ch�ng Tỳ-kheo c� một vị Tỳ-kheo tuổi cao nhưng t�m tr� lại tối tăm, kh�ng đạt được Th�nh �, thấy ch�ng Tỳ-kheo đau l�ng, x�c động như vậy th� đứng lại v� n�i:

�Xin chớ buồn sầu nữa! L�c đức Thế T�n c�n tại thế, l�c n�o cũng răn dạy cấm đo�n: đ�y l� điều phi ph�p, kia l� điều phi nghĩa. Thọ tr� c�i n�y, l�m như vậy l� kh�ng tr�i phạm. Nay Thế T�n đ� qua đời th� ch�ng ta được tự do, h� lại kh�ng th�ch th� sao?�

Ch�ng Tỳ-kheo đều cho lời n�i như vậy l� sai, n�n c�ng nhau thưa với trời. Trời b�n nắm Tỳ-kheo gi� ấy bỏ ra ngo�i ch�ng. T�n giả Đại Ca-diếp bảo c�c Tỳ-kheo:

�H�y l�n đường gấp.�

Bốn ch�ng đệ tử, v� số trời, người đều buồn kh�c m� đi, c�ng đến chỗ đức Phật, nhiễu quanh điện ba v�ng, cung k�nh đảnh lễ, đau đớn thương tiếc. T�n giả Đại Ca-diếp nh�n thật kỹ v�o kim quan của đức Phật, trong l�ng tự nghĩ: �Ta trở về trễ, kh�ng thấy được Thầy ta. Chẳng biết đầu, ch�n của đức Thế T�n ở chỗ n�o?� Đức Phật b�n đ�p lại bằng c�ch duỗi hai ch�n ra ngo�i. T�n giả Đại Ca-diếp liền �p nhẹ đầu mặt m�nh v�o ch�n đức Phật, ca ngợi c�ng đức của đức Phật bằng b�i kệ:

Ng�i v� kh�ng 'sanh, gi�',� ��������

V� cũng kh�ng 'gi�, chết';

Ng�i v� kh�ng tụ hội,����

Kh�ng c�ng kẻ gh�t chung;

Ng�i cũng v� kh�ng để

Y�u thương m� ly biệt;

N�n mới cầu phương tiện,��������

Để đạt đến chỗ n�y.

Ng�i v� năm ấm n�y,����

Rốt r�o kh�ng t�i thọ;

Cũng kh�ng c�n tạo t�c,����������

Để thọ năm ấm ấy.

V� chấm dứt khổ đau,��

V� trừ lu�n gốc hữu;

N�n mới cầu phương tiện,��������

Khiến đạt được như vậy.

Phật v� đoạn thế gian,���

�i dục đ� trừ sạch;

N�n gọi l� Nhẫn nhục,�

Bỏ phiền n�o thế gian.

Phật v� tự an lạc,����������

C�ng an ổn thế gian;

Cho n�n con chấp tay,�

Cung k�nh đảnh lễ Phật.

Ph�p Phật đ� giảng n�i,

L� nguồn s�ng thế gian;

Phật Ch� T�n chỉ nẻo,��

An ổn kh�ng chướng ngại;

Cũng h�a độ mu�n lo�i, ����������

Khiến kh�ng c�n gi�, chết.

V� sao người thế gian,��

Lại kh�ng thọ �n Phật?

Trăng s�ng tr�n bầu trời, ���������

Để ph� tan đ�m tối.

Mặt trời chiếu tr�n kh�ng,��������

Để soi s�ng ban ng�y;

Điện xẹt tr�n trời cao,��

Để chiếu soi m�y s�ng.

H�o quang Phật chiếu ra,���������

Để s�ng soi ba c�i;

Tất cả c�c s�ng ng�i,���

S�ng C�n-l�n hơn hết.

Tất cả v�ng nước lớn,��

Biển cả l� lớn nhất;

Tất cả ng�i sao s�ng,���

Mặt trăng l� s�ng nhất.

Phật l� mắt thế gian,�����

Tối t�n trong trời đất;

Phật v� cứu độ đời,������

V� ban bố phước đức;

Phật chỉ dạy, gi�o h�a,�

Đến nay đ� ph�n minh.

Do vậy m� h�m nay,����

Đệ tử Phật thọ, h�nh;

Tất cả trời v� người, ����

Cung k�nh c�ng đảnh lễ.

T�n giả Đại Ca-diếp t�n th�n đức Phật xong, th� trời, thần, quỷ rồng, vua quan, d�n ch�ng đều đảnh lễ nơi ch�n Phật. Sau đấy th� hai ch�n Phật thu v�o kim quan trở lại. Trời, người, quỷ, rồng thấy vậy thảy đều nức nở, thương tiếc. T�n giả Đại Ca-diếp v� c�c Tỳ-kheo c�ng nhau thăm hỏi, chia buồn. C�c Thệ t�m, L� gia b�n đốt lửa tr�-tỳ. Chư thi�n tung rải hương hoa, đều n�i rằng: �V� sao ch�ng sanh lại c�ng khốn như thế n�y?�

H�o quang của đức Phật thường chiếu thẳng l�n c�i trời thứ bảy l� c�i Phạm thi�n. Những chỗ tối tăm, khuất k�n trong mười phương, nơi m� ch�ng sanh kh�ng nh�n thấy nhau được, nhờ h�o quang của đức Phật c�ng l�c s�ng rực n�n h�n hoan n�i: ��nh s�ng ở đ�u thế?�

C�c L� gia b�n bạc, khi nhục th�n của đức Phật đ� ch�y xong, họ liền lấy nước hoa rưới l�n cho lửa tắt, rửa sạch x�-lợi, đựng đầy trong b�t bằng v�ng. Y trong v� ngo�i của đức Phật vẫn c�n nguy�n như cũ. Trong khi vải kiếp-ba quấn quanh th�n Ng�i đều ch�y hết. Họ lấy b�t chứa x�-lợi để tr�n kim s�ng rồi đưa v�o cung, đặt tr�n ch�nh điện. Trời người tung rải hoa, ca nhạc, đốt đ�n đi bộ quanh th�nh, đ�n thắp s�ng tr�n mặt đất đến mười hai dặm. T�n giả A-nan n�i với t�n giả A-na-luật:

�C�m ơn c�c vị trời, rồng, xin chư vị h�y trở về nơi chốn của m�nh.�

Trời, rồng, quỷ, thần đều rơi nước mắt, thưa:

�Mặt trời, mặt trăng của ba c�i đ� mất. Thế gian sẽ m�i bị tăm tối. Lễ an t�ng sắp dứt hay c�n k�o d�i trong bao l�u nữa? D�n ch�ng đ�ng đảo như muốn đuổi gấp ch�ng ta đi. Vậy ch�ng ta l�m g� b�y giờ?�

�p:

�D�n ch�ng nhao nhao muốn d�ng hoa hương, vậy chư vị n�n tạm thời trở về, để d�n ch�ng được giải b�y tấm l�ng của m�nh.�

Đế Th�ch hỏi t�n giả A-na-luật:

�Ng�y n�o th� sẽ dựng th�p của đức Thế T�n?�

T�n giả A-na-luật hỏi t�n giả A-nan. T�n giả A-nan thưa:

�Sau ch�n mươi ng�y, sẽ chọn ở giữa ng� tư đường dựng th�p, lập đ�n tr�ng.�

Chư thi�n đồng n�i:

�V� duy�n cớ g� chờ đến ch�n mươi ng�y?�

T�n giả A-na-luật đ�p:

�Bốn ch�ng đệ tử c�n ở xa, họ đang vội v� trở về để mong được nh�n thấy x�-lợi của đức Phật.�

Bấy giờ, chư thi�n c�ng một l�c cung k�nh lễ b�i. Đế Th�ch đi trước, chư thi�n theo sau, nhiễu quanh ch�nh điện ba v�ng, buồn kh�c trở về.

Hai vạn Tỳ-kheo lo việc g�n giữ x� lợi của Phật. Lại cảm tạ quốc vương, xin vua trở lại cung. Vua v� c�c quan lễ b�i lần nữa buồn b� nhiễu quanh ch�nh điện ba v�ng rồi trở về cung. Nh� vua bảo c�c phu nh�n, thể nữ đều phải phụng tr� giới cấm trong suốt ch�n mươi ng�y. C�c Thệ t�m, L� gia cũng thực h�nh trai giới trong thời gian ấy. D�n ch�ng khắp bốn phương xa đều nghe đức Phật đ� diệt độ.

Bốn ch�ng đệ tử ở nước Cưu-di[182], đều mang theo hương hoa để c�ng dường. Ai nấy đều kh�c thương sầu thảm, chật n�ch đường x�. Họ nhiễu quanh ch�nh điện ba lần, c�i lạy dưới đất, giậm ch�n thương tiếc, than thở: �Tại sao lại như thế n�y?� C�c vị vua ở c�ch xa trong v�ng ng�n dặm th� c�ng đi với Th�i tử. C�c vị vua ở ngo�i ng�n dặm th� sai Th�i tử đốc suất d�n ch�ng c�ng đi đến chỗ đức Phật, nhiễu quanh ch�nh điện, tiếc thương, d�ng hoa hương c�ng dường. Ai đến trước th� về trước, ai đến sau th� về sau.

C�c Tỳ-kheo đồng hỏi t�n giả A-nan:

�Phương ph�p an t�ng c�ng dường x�-lợi như thế n�o?�

T�n giả A-nan đ�p:

�N�n đi về hướng Đ�ng, c�ch th�nh ba mươi dặm, ở đấy c� th�n Vệ-tr�[183], sẽ đến chỗ ng� tư đường trống trải lập th�p, dựng đ�n tr�ng, lấy ngọc l�m ng�i, vi�n ng�i mỗi bề rộng ba thước, th�p cao rộng mười lăm thước, x�-lợi đựng trong b�t v�ng để ngay ch�nh giữa. Dựng th�p xong th� lập đ�n, treo cờ phướn tr�n cao, thắp hương đốt đ�n, qu�t sạch, rải hoa, d�ng mười hai bộ nhạc, s�ng tối tấu l�n để c�ng dường. C�c Thệ t�m, L� gia h�y c�ng nhau lo ho�n th�nh bảo th�p để Phạm vương, Đế Th�ch, quỷ, rồng, vua quan v� d�n ch�ng tiễn đưa x� lợi Phật.�

L� gia cung k�nh v�ng lời, l�m đ�ng như lời chỉ dẫn của t�n giả A-nan.

T�n giả Đại Ca-diếp, c�c bậc A-la-h�n v� t�n giả A-na-luật�c�ng nhau b�n luận: Ba mươi vạn d�n ch�ng, vua v� c�c quan hiện tại khi mạng chung sẽ được sanh l�n chỗ của Ng�i Di-lặc[184] tại trời Đ�u-thuật. Khi đức Di-lặc th�nh Phật, thuyết giảng kinh lần thứ nhất, c� ch�n mươi s�u ức Tỳ-kheo chứng quả A-la-h�n. Ng�i Di-lặc sẽ thuyết giảng kinh cho c�c ch�ng sanh rằng: �C�c thần th�ng n�y đều l� của đức Phật Th�ch-ca Văn!� B�y giờ l�m th�p th� h�y treo cờ phướn, thắp hương, đốt đ�n, thực h�nh đ�ng theo giới ph�p của Phật, c�ng việc n�y đều giao cho thanh t�n sĩ v� thanh t�n nữ vậy.

T�n giả Đại Ca-diếp v� A-nan c�ng c�c vị A-la-h�n luận b�n tiếp: �Vua nước Cưu-di sau khi mạng chung sẽ sanh về đ�u?�. T�n giả Đại Ca-diếp n�i:

�Vua nước ấy mạng chung sẽ sanh l�n c�i trời thứ mười hai l� Thủy vi[185]. Sau khi đức Di-lặc hạ sanh, th�nh Phật, �ng ấy sẽ c� t�n l� Tu-đạt[186], tạo dựng cung điện cho Phật Di-lặc, nh� giảng dạy đạo[187], như tinh x� Văn Vật[188], vườn Cấp-c�-độc. Y phục, thức ăn uống, thuốc men chữa bệnh lu�n c�ng dường đầy đủ cho Tỳ-kheo tăng.�

T�n giả A-nan hỏi t�n giả Đại Ca-diếp:

�Quốc vương nước Cưu-di tại sao kh�ng ở chỗ đức Phật Di-lặc m� chứng đạo quả Ứng chơn?�

T�n giả Đại Ca-diếp đ�p:

�T�m dục của vua ấy chưa nh�m ch�n đối với c�c khổ của sanh, l�o, bệnh, tử, buồn sầu cho n�n kh�ng đạt được đạo quả Ứng chơn vậy.�

T�n giả Đại Ca-diếp n�i với A-nan:

�Ai kh�ng nh�m ch�n đối với bao nỗi khổ, lo của sanh tử th� rốt cuộc chẳng chứng đắc đạo.�

T�n giả A-nan n�i:

�T�i đ� nh�m ch�n n� từ l�u rồi, tại sao kh�ng đắc đạo?�

T�n giả Đại Ca-diếp�đ�p:

�T�n giả chỉ v�ng giữ giới luật m� kh�ng tư duy về trong, ngo�i th�n, tư duy về sự � uế của th�n chuyển biến theo d�ng sanh tử n�n chưa đạt được.

C� t�m nước ở ngo�i bi�n giới[189] nước Cưu-di nghe tin đức Phật đ� diệt độ, x�-lợi hiện đang được lưu giữ tại nước Cưu-di, tức th� họ đều huy động qu�n binh k�o đến đ�i chia phần x�-lợi. Vua nước Cưu-di n�i:

�Đức Phật đ� ngự tại nước t�i, nay Ng�i đ� diệt độ, th� t�i sẽ lo việc c�ng dường. C�c vị từ chốn xa x�i khổ nhọc tới đ�y mong được chia phần x�-lợi, điều đ� kh�ng thể được.�

T�m vị vua kia đ�p:

�Ch�ng t�i th�nh thật mong muốn được chia phần x�-lợi. Nếu �ng kh�ng chia cho ch�ng t�i, chắc chắn ch�ng t�i phải ra lệnh cho qu�n binh chống cự để đoạt lấy.�

Trời Đế Th�ch thấy t�m vị vua c�ng nhau tranh c�i để được phần x�-lợi đem về nước c�ng dường, liền h�a th�nh một vị Phạm ch� t�n l� Tru�n-khuất[190], chấp tay đến trước chỗ t�m vị vua để giải th�ch:

�Xin cho t�i n�i một lời: L�c đức Phật c�n tại thế, c�c vua lu�n phụng h�nh, t�n k�nh lời dạy của Ng�i l� phải lu�n từ bi. Ph�m l� bậc chủ của mu�n d�n th� kh�ng n�n tranh chấp m� n�n thực h�nh bốn sự b�nh đẳng, chia đều x�-lợi của Phật ra, khiến cho c�c nước đều c� bảo th�p, để khai mở sự tối tăm của d�n ch�ng, gi�p họ được biết c� Phật, lấy đ� l�m giềng mối ng� hầu đạt được phước đức lớn lao.�

Trời, thần, quỷ, rồng, c�c vua v� d�n ch�ng c�ng nhau khen ngợi:

�L�nh thay, Tru�n-khuất! Ng�i đ� rộng th� phước điền cho ch�ng sanh.�

Vậy l� họ c�ng nhau nhờ Tru�n-khuất chia x�-lợi ra l�m t�m phần bằng nhau. Tru�n-khuất tự lấy b�t v�ng của c�i trời, b�n trong b�t d�ng đường m�a[191] b�i l�n để chứa x� lợi, mỗi vua một phần. C�c vua được x�-lợi rồi th� buồn vui lẫn lộn, đều lấy hương hoa, cờ phướn bằng tơ năm sắc, thắp hương đốt đ�n, s�ng tối tấu nhạc. Tru�n-khuất cung k�nh xin số mật x�-lợi c�n lại ở trong b�nh để đem về lập th�p thờ. C�c vua đồng � cho, �ng liền bỏ x�-lợi v�o b�nh. Bấy giờ c� một đạo sĩ t�n l� Ho�n-vi[192] cũng đến chỗ vua để xin x�-lợi. Vua bảo:

�Đ� ph�n chia hết cả rồi, hiện chỉ c�n số ch�y th�nh than, n�n tự m�nh đến đ� m� lấy.�

�ng đạo sĩ liền đến chỗ tr�-tỳ lấy phần ch�y th�nh than xong th� d�ng hương hoa c�ng dường. Lại c� người ở v�ng Gi�-ca-kiệt[193] cũng tới để xin x�-lợi. Nh� vua bảo l� đ� ph�n hết rồi, chỉ c�n c� phần tro th�i. Người ấy liền đến lấy phần tro kia thờ c�ng trong ch�n mươi ng�y.

T�n giả Đại Ca-diếp, A-na-luật, Ca-chi�n-di�n c�ng nhau b�n bạc: �A-nan theo hầu Phật rất l�u, ri�ng được gần gũi với đức Phật. Những g� đức Phật đ� gi�o h�a, n�u giảng, chỉ dạy rộng khắp, A-nan đều ghi nhớ kỹ trong t�m, kh�ng chỗ n�o l� kh�ng hiểu r�. Ch�ng ta h�y nhờ A-nan đọc tụng lại ph�p luật để đại ch�ng dựa theo đấy m� l�nh hội, ghi ch�p.�

Tỳ-kheo Tăng cũng c�ng nhau b�n luận: �A-nan chưa chứng đạo quả sợ c�n c� t�m tham, che giấu những chỗ � nghĩa vi diệu, kh�ng chịu n�i hết.�

C� những Tỳ-kheo Tăng th� bảo: �N�n tạm lập ra một t�a cao, chư th�nh v�n tập, c�c vị Tỳ-kheo tăng nh�n đ� n�u c�u hỏi, tr�n dưới ba lần, hỏi về chỗ cốt yếu của kinh th� mới c� thể biết được sự th�nh thật.�

Vua nước Cưu-di lập bảo th�p để thờ Phật, lại x�y ph�ng ốc, thiền thất rộng r�i đẹp đẽ để chứa ba ng�n Tỳ-kheo ở trong đ� tụng kinh, tọa thiền. Nh� vua sai vị đại thần t�n l� Ma-nam đem ba ng�n binh l�nh lu�n phi�n lo canh g�c bảo th�p. T�n giả Đại Ca-diếp v� t�n giả A-na-luật c�ng b�o cho c�c Tỳ-kheo tăng l� sẽ kết tập kinh luật của Phật l� bốn bộ A-h�m. T�n giả A-nan theo hầu Phật, một m�nh lu�n được gần gũi với đức Phật. Đức Phật v� sự ph�ng t�ng kh�ng biết kiềm chế của ch�ng sanh n�n tạo ra một bộ A-h�m; v� những người hung dữ n�ng giận, bội nghịch, n�n tạo ra một bộ A-h�m; v� hạng người ngu si tăm tối, xa l�a đường ch�nh n�n tạo ra một bộ A-h�m; v� những người bất hiếu với cha mẹ, xa l�a c�c bậc hiền thiện, kh�ng ghi nhớ �n s�u của Phật n�n kh�ng lo b�o đền, do đ� tạo th�nh một bộ A-h�m.

Ch�ng Sa-m�n thưa:

�Chỉ c� t�n giả A-nan l� bậc biết r� về bốn bộ A-h�m, cho n�n phải nhờ t�n giả đọc tụng.�

T�n giả Đại Ca-diếp n�i:

�T�n giả A-nan chưa chứng đạo quả, sợ c�n c� � tham kh�ng n�i hết c�c kinh.�

Ch�ng Tỳ-kheo thưa:

�H�y đem việc trước đ�y để chất vấn t�n giả A-nan. N�n mời t�n giả A-nan l�n chỗ ngồi cao, c�c bậc hiền thiện ở dưới n�u hỏi về kinh.�

Mọi người đều n�i:

�L�nh thay! Rất hợp với việc lớn.�

C�c Sa-m�n trị sự liền họp th�nh ch�ng giục t�n giả A-nan ra mắt. Th�nh ch�ng đều an tọa, mời t�n giả A-nan tiến l�n mau. A-nan bước l�n, cung k�nh đảnh lễ Th�nh ch�ng.

�Người n�o được quả Ứng chơn Sa-m�n th� vẫn ngồi như cũ. Người n�o chưa đắc quả Ứng chơn th� h�y đứng dậy.�

Sa-m�n trị sự mời t�n giả A-nan l�n ngồi tr�n t�a cao ở ch�nh giữa. A-nan từ chối, n�i:

�Đ� kh�ng phải l� chỗ ngồi của t�i.�

Th�nh ch�ng đều n�i:

�V� để đọc tụng kinh Phật n�n mời t�n giả ngồi ở chỗ ấy, nhằm n�i lại gi�o ph�p tối thượng của đức Phật m� ng�i được l�nh hội cho ch�ng tăng nghe.�

A-nan liền ngồi. Ch�ng Hiền thiện hỏi:

�T�n giả c� bảy điều lỗi lầm, vậy t�n giả c� biết chăng? Đức Thế T�n l�c c�n tại thế đ� bảo: �An vui thay trong c�i Di�m-ph�-đề!� Vậy m� ng�i vẫn cứ l�m thinh kh�ng đ�p[194].�

Vị Sa-m�n trị sự gọi A-nan. A-nan liền đ�p:

�Phật l� bậc Th�nh t�n v� lượng Ch�nh đẳng gi�c, h� lại kh�ng được tự tại hay sao m� phải chờ t�i n�i? Giả sử đức Phật c�n trụ thế trong một kiếp, th� đức Di-lặc Ch� T�n l�m sao m� sớm được th�nh Phật?�

Th�nh ch�ng im lặng. A-nan th� kh�ng sợ h�i. Th�nh ch�ng c�ng n�i:

�Xin ngồi lại chỗ cũ để biết gi�o ph�p m� ng�i tuy�n đọc tụng c�ng với ch�nh ph�p m� đại ch�ng được l�nh hội l� giống nhau, kh�ng g� hơn l� xin mời ng�i ba lần l�n t�a đọc tụng ch�nh ph�p.�

T�n giả A-nan ba lần xuống t�a, rồi lại l�n t�a n�i:

�Y-diệm ma tu-đ�n. Y-diệm ma tu-đ�n[195] l�: �T�i nghe từ Phật.� C�c Tỳ-kheo tăng nghe lời n�i mở đầu của t�n giả A-nan: �Y-diệm ma tu-đ�n�, �T�i nghe từ Phật�, tất cả đều nghẹn ng�o nức nở, n�i: �Biết l�m sao đ�y?� Đức Phật mới đ�y vẫn c�n tại thế m� nay lại n�i: �T�i từ Phật nghe như vầy.�

Trời, thần, quỷ, rồng, đế quan v� mu�n d�n, bốn ch�ng đệ tử, kh�ng ai l� kh�ng thương tiếc.

T�n giả Đại Ca-diếp�tuyển chọn trong ch�ng Hiền Th�nh được bốn mươi vị A-la-h�n[196], theo t�n giả A-nan để nghe tụng đọc về bốn bộ A-h�m: mỗi bộ A-h�m s�u mươi xấp lụa[197]. Ch�p kinh chưa xong, ở trong miếu thờ Phật tự nhi�n sanh ra bốn c�y danh mộc. Một c�y t�n l� Ca-chi�n, một c�y t�n l� Ca-tỉ-di�n, một c�y t�n l� A-h�a, một c�y t�n l� Ni-c�u-loại[198].�

C�c Tỳ-kheo tăng n�i:

�Ch�ng ta đem t�m từ bi ch�p bốn bộ A-h�m, tự nhi�n sanh ra bốn c�y thần diệu. Bốn bộ A-h�m ch�nh l� c�y đạo[199] của đức Phật. Do đ� phải c�ng nhau hết l�ng giữ g�n. Giới của Tỳ-kheo tăng gồm c� hai trăm năm mươi giới thanh tịnh. Giới của Tỳ-kheo ni gồm c� năm trăm sự. Giới của Ưu-b�-tắc gồm c� năm. Giới của Ưu-b�-di gồm c� mười[200]. Khi ch�p kinh xong, c�c Tỳ-kheo tăng mỗi người phải tự thực h�nh kinh giới, c�ng nhau trao truyền gi�o h�a cho đến ng�n năm. Trong ng�n năm ấy, c� người giữ đ�ng giới n�n được ở chỗ của Phật Di-lặc l� c�i trời thứ tư[201]. Đức Thế T�n Di-lặc sẽ v� chư thi�n giảng n�i kinh ph�p. Nay, trong ch�ng hội đều l� những người tr� giới của đức Phật Th�ch-ca Văn, tương lai sẽ sanh đến c�i ấy. Đức Phật Di-lặc n�i: �C�c vị h�y si�ng năng tinh tấn thực h�nh đầy đủ những điều kh� l�m, nhiều �t cũng phải thọ tr� giới luật. Sau khi Phật đ� N�-ho�n[202] h�y tạo t�m miếu thờ[203]. C�i thứ ch�n l� th�p thờ c�i b�nh chứa x�-lợi. C�i thứ mười l� th�p thờ phần x�-lợi vụn th�nh than, th�p mười một l� th�p thờ tro dư.�

Kinh n�i[204]: �Đức Phật đản sinh l� ng�y mồng t�m th�ng tư, ng�y mồng t�m xuất gia, ng�y mồng t�m đắc đạo, ng�y mồng t�m diệt độ. Ng�i xuất gia học đạo, v�o th�ng sao Phất[205]. Ng�i th�nh đạo v�o th�ng sao Phất. Ng�i B�t N� ho�n, v�o th�ng sao Phất[206].� Cỏ c�y đều sanh hoa l�, c�y cối khắp cả nước đều lại xanh tốt um t�m. Đức Phật đ� B�t-n�-ho�n rồi, vị Thi�n trung Thi�n của ba c�i, �nh h�o quang đ� tắt, tất cả mu�n lo�i trong mười phương đều tự quy y Phật[207].�

KINH PHẬT B�T N� HO�N

H�́T

[140]^. �� Bản H�n: Quyển hạ, No. 1(2) sđd.: 'Du h�nh kinh đệ nhị'

[141]^. �� Cưu-di-na-kiệt, 鳩夷那竭; No. 2(2) sđd.: C�u-thi-na-kiệt, 拘尸那傑; Pāli: Kusinagara.�����

[142]^. �� Cưu-đối, 鳩對; No. 1(2) sđd.: C�u-t�n�拘孫.

[143]^. �� Suối H�-li�n 醯連; c� lẽ l� s�ng Hy-li�n-thuyền (Pāli: Hira��anavatī; xem cht. 99, quyển thượng). Nhưng, theo No. 1(2), giữa s�ng C�u-t�n (đ�y gọi l� C�u-đối, xem cht.3) v� chỗ Phật dừng ch�n c� một con suối nước đục. S�ng Hy-li�n-thuyền c�n c�ch xa một qu�ng nữa.�����

[144]^. �� Nguy�n văn: Đại thần danh B�o-m�n, 大臣名胞罠; No. 2(2) sđd.: A-la-h�n đệ tử danh viết Ph�c-qu� 阿羅漢第子名曰褔貴.���

[145]^. �� La-ca-di�m, 羅迦鹽; ch�nh x�c phải đọc l� Ca-la-di�m, t�n người thường biết với phi�n �m l� A-la-la Ca-la-ma (Pāli: Ālāra-Kālāma), vị đạo sĩ m� đức Th�ch T�n đ� từng đến tham vấn đạo sau khi Ng�i rời cung vua. Trong bản Pāli, Pakkusa (tức B�o-m�n ở đ�y) l� đệ tử của Ālāra-Kālāma.

[146]^. �� Ưu-đ�m, 優曇; No. 1(2) sđd.: A-việt, 阿越; Pāli: Atuma .

[147]^. �� Nguy�n văn: ho�ng kim chức th�nh điệp bố 黃金織成疊 (bộ mao 毛) 布.

[148]^. �� No. 1(2): Phật uống nước, v� tắm gội nơi s�ng C�u-t�n�(Pāli: Kakutthā).

[149]^. � Chi�n-đ�n,栴檀; No. 1(3) sđd.: Xiển-nộ 闡怒, c�n phi�n l� Xiển-đ�, 闡陀 hay l� Xiển-na, 闡那; Pāli: Channa; Skt: Chandaka, tức l� Xa-nặc, 車匿 nguy�n qu�n hầu m� của Th�i tử.�� �

[150]^. � H�n: thất � chi sự 七意之事, tức bảy gi�c �, cũng gọi l� gi�c chi, hay bồ-đề phần (Pāli: satta sambojjhaṅgā), theo dịch ngữ th�ng dụng 1. niệm 念 (Pāli: satti), 2. trạch ph�p 擇法(dhamma-vicaya) , 3. tinh tấn 精進 (viriya) , 4. hỷ 喜 (pīti) , 5. khinh an 輕安(passaddhi) , 6. định 定 (samādhi), 7. xả 捨 (upekkhā).

[151]^{. ���} Ch�nh x�c, đoạn văn m� tả trạng th�i nghỉ ngơi của Phật, nhưng bản H�n dịch d�i d�ng v� tối nghĩa. Tham chiếu Pāli: (...) sato sampajāno�utthānasa��aṃ manasikaritvā, �ch�nh niệm, tỉnh gi�c, với � tưởng ngồi dậy.�

[152]^. � Kiếp-t�n, 劫賓; No. 1(2) sđd.: kh�ng c� t�n c�ng sự kiện n�y.

[153]^. � Di�m-kha-sa, 鹽呵沙, phi�n �m, chỉ rừng sa-la song thọ, tức rừng c�y sa-la mọc đ�i. Pāli: yamaka-sālā.

[154]^. � Ưu-h�a-ho�n, 優和洹; No. 1(2) sđd.: Phạm-ma-na,梵摩那; Pāli: Upavāna.

[155]^. � So s�nh với No. 1(2) v� Pāli: Bấy giờ rất đ�ng chư �thi�n muốn hầu Phật, nhưng v� uy lực của Tỳ-kheo n�y qu� lớn che mất, khiến chư thi�n kh�ng v�o được. V� vậy, Phật bảo Tỳ-kheo tr�nh ra.

[156]^. � Tức việc đ� để cho c�c B�-la-m�n cư sĩ lo.

[157]^. � Phi h�nh ho�ng đế, 飛行皇帝tức Chuyển lu�n Th�nh vương �轉輪聖王.

[158]^. � C�c đ� thị lớn, tr� ph�, thời Phật.

[159]^. � Cưu-di-việt-vương, 鳩夷越王; No. 1(2) sđd.: C�u-x�-b�-đề, 拘舍婆提; Pāli: Kusāvati.

[160]^{. ���} Đại-kho�i-kiến, 大快見; No.1(2) sđd.: Đại-thiện-kiến, 大善見; Pāli: Mahāsudassana.

[161]^. � Tu-đạt, 須達; No. 2(2) sđd.: kh�ng c� t�n.

[162]^. � Ho�n thanh 桓青, phi�n �m của Vālahaka?

[163]^. � H�n: niệm kh�ng v� tướng chi định 念空無相之定; chỉ ba m�n giải tho�t: kh�ng, v� tướng, v� nguyện.

[164]^. � A-thần, 阿晨. nh�n danh v� sự kiện n�y bản No.1(3) sđd.: kh�ng c�, m� chỉ c� sự kiện d�ng Mạt-la.

[165]^. � H�n: Ng� văn, 吾聞.

[166]^. � Tu-bạt-đa-la, 須跋多羅; No. 2(3) sđd.: Tu-bạt-đa-la, 須跋多羅; Pāli: Subhadaparibbājaka , du s� Subhada.

[167]^{.����} Danh s�ch c�c t�ng sư gi�o tổ đương thời: Cố-quy-thị 故龜氏, V�-ti�n thị 無先氏, Ch�-h�nh thị 志行氏, Bạch-lộ-tử thị白鷺子氏, Di�n-thọ thị 延壽氏, Kế-kim-ph�n thị 計金樊氏, Đa-t�ch-nguyện thị 多積願氏 v� Ni-kiền tử 尼揵子. Tham chiếu bản No. 1(3) chỉ c� s�u vị, như c�c �ng Phất-lan Ca-diệp ? 闌迦葉 (Pāli: Pūraṇa-Kassapa). Mạc-gi�-l� Kiều-x�-lợi 末伽梨憍舍利 (Pa�li: Makkhali-Gosala). A-ph�-đ� S�-x�-kim-bạt-la�阿浮陀翅舍金拔羅 (Pāli: Ajita-Kesakambalā). Ba-ph� Ca-chi�n�波浮迦旃 (Pāli: Pakudha-Kaccāyana). T�t-nh� Tỳ-da-l�-phất 薩若毗耶梨弗 (Sa�jaya Belaṭṭhi-Putta). Ni-kiền Tử, 尼乾子 (Pāli: Nigaṇṭha-Nātha-Putta).���

[168]^{.����} Theo bản No. 1(3) , đ�y Phật n�i về t�m Th�nh đạo.

[169]^. � C�n gọi l� Dự lưu 預流, Pāli: Sotāpanna; Nhất lai; �一來, Pāli: Sakadāgāmin; Bất ho�n�不還, Pāli: Anāgāmin; A-la-h�n 阿羅漢, Pāli: Arahant. (dịch l� Tu đ� ho�n 須陀洹, Tư đ� h�m 斯陀含, A na-h�m 阿那含, A-la-h�n 阿羅漢.)

[170]^. � Đại �, theo No. 1(2), v� bản Pāli, Phật giảng cho Tu-bạt, v� c�c nơi kh�c kh�ng c� t�m Th�nh đạo, n�n kh�ng c� c�c quả Th�nh.

[171]^. � Đoạn n�y tr�i ngược với No. 1(2) v� bản Pāli, theo đ�, trước kia Phật quy định c�c tu sĩ ngoại đạo muốn xuất gia thị Tỳ-kheo, phải cho 4 th�ng biệt tr� để t�m hiểu t�m ch�. Sau Phật Niết-b�n, quy định ấy n�n bỏ.

[172]^. � Sa-di giới, 沙彌戒.

[173]^. � Tỳ-kheo giới, 比丘戒; cũng gọi l� cụ t�c giới 具足戒 (Upasaṃpadā).

[174]^. � Ưu-đ�m-b�t, 優曇鉢; hay Ưu-đ�m-bạt-la,優曇跋羅; Pāli: Udumbara; Skt. Uḍumbara, cũng gọi l� hoa linh thụy.����� �

[175]^. � Tr�n l� qu� tr�nh xuất-nhập Thiền định trước khi đức Phật v�o Niết-b�n. Tham chiếu bản No. 1(3).�

[176]^. � A-na-luật, 阿那律; c� thi�n nh�n đệ nhất.���

[177]^. � Nguy�n văn: X�-duy 蛇維; No. 2(3) sđd.: X�-duy 闍維; hay tr�-tỳ 茶持 hỏa t�ng. Pāli: Jhāpetī.

[178]^. � No 1(3) sđd.: ra cửa Bắc.����

[179]^. � Ch�u-l�-ba-đ�n 周黎波檀; No 2(3) sđd.: Thi�n quan tự 天冠寺; hay Thi�n quan miếu. Pāli: Makuṭa-(bandhana)-cetiya.

[180]^. � H�n: Hữu dị học giả danh Ưu-vi 有異學者名優為; No. 1(3) sđd.: Ngộ nhứt Ni-kiền Tử 遇一尼乾子.

[181]^. � Mạn-đ�-lặc 曼陀勒; sđd.: Văn-đ�-la 文沱羅; TNM: Mạn-đ�-la 曼陀羅; Pāli: Mandarāva.

[182]^. � Cưu-di 鳩夷tức Cưu-di-na-kiệt.

[183]^. � Vệ-tr� 衛致; bản No. 1(3) kh�ng n�i đến địa danh v� chi tiết n�y.

[184]^. � Di-lặc 彌勒; Skt. Maitreya.����

[185]^. � Thập nhị Thủy vi thi�n 十二水微天, �c�i trời thứ mười hai, tức phổ th�ng gọi l� Quang �m thi�n hay Cực quang thi�n. Pāli: Ābhassara..

[186]^. � Tu đạt 須達; �Pāli, Skt.: Sudatta.

[187]^. � H�n: giảng thọ đạo đường 講受道堂.

[188]^. � Văn vật tinh x� 聞物精舍, c� lẽ l� Kỳ ho�n tinh x� 祇洹精舍 (Pāli: Jetavana), được d�ng để so s�nh.

[189]^. � No 5, kh�ng liệt k� t�n c�c nước. Tham chiếu bản No. 1(3): Ba-b�波婆 (Pāli: Pāvā), Gi�-la-phả 遮羅頗 (Pāli: Allakapa), La-ma-gi� 羅摩伽 (Pāli: Rāmagāma), Tỳ-lưu-đề 毗留提 (Pāli: Veṭhadīpa), Ca-duy-la-vệ �迦維羅衛 (Pāli: Kapila-vatthu; Skt. Capila-vastu), Tỳ-x�-ly 毗舍離 (Skt. Vaizāli), v� Ma-kiệt 摩竭 (Pāli, Skt. Magadha).

[190]^. � Tru�n-khuất 屯屈; No. 1(3) sđd.: Hương t�nh 婆羅門香性.��

[191]^. � H�n: thạch mật 石蜜.

[192]^. � Ho�n-vi 桓違; xem cht. 54.

[193]^. � Gi�-ca-kiệt 遮迦竭; No. 1(3) chỉ n�i người ở th�n Tất-b�t 畢鉢; bản Pāli n�i người Moryā ở Pipphala . C�c phi�n �m v� Pāli kh�ng gần nhau, n�n kh� x�c định.�����

[194]^. � Buộc tội A-nan kh�ng khuyến thỉnh Phật trụ thế l�u hơn, d� Phật đ� c� gợi �.

[195]^{. ���} Y-diệm ma tu-đ�n 伊焰摩須檀, phi�n �m lời mở đầu c�c kinh, gần với Skt.�� hỗn chủng, hay Pāli: evaṃ me sutam, hơn l� gần �m với Skt. ti�u chuẩn: evaṃ mayā śrutam. H�n dịch phổ th�ng: như thị ng� văn 如是我聞.

[196]^{. ���} Truyền thuyết trong c�c Luật tạng n�i: năm trăm A-la-h�n.

[197]^{. ���} H�n: lục thất sất tố 六十疋素, �s�u chục xấp lụa.� Khết tập lần đầu bằng khẩu truyền, chưa ch�p th�nh căn tự; cho n�n H�n dịch ở đ�y kh�ng ch�nh x�c. C� thể hiểu: mỗi bộ A-h�m nguy�n thủy được tập th�nh gồn 60 tụng, tức 60 lần đọc mới hết. Truyền thuyết c�c bộ ph�i kh�ng giống nhau.

[198]^{.����} Ca-chi�n 迦栴, Ca-tỉ-di�n 迦比延, A-h�a 阿貨, Ni-c�u-loại 尼拘類. Hai c�y đầu, chưa x�c định được. A-h�a, phi�n �m của Skt. Azvattha (Pāli: assattha), một c�y cung, t�n khoa học Ficus Religosa; đức Th�ch T�n th�nh đạo dưới c�y n�y, n�n cũng được gọi l� c�y Bồ-đề. Ni-c�u-loại, Pāli: nigrodha, c�y b�ng; Phật Ca-diếp th�nh đạo dưới c�y n�y; xem No. 1(1).

[199]^{. ���} H�n: đạo thọ 道樹, tức c�y bồ-đề.

[200]^. � Nguy�n văn: Ưu-b�-di giới hữu thập 優婆夷戒有十(?) , H�n dịch n�y c� sự nhầm lẫn. C� lẽ mốn n�i l� giới của sa-di.

[201]^. � Tầng trời thứ tư của Dục giới, chỉ trời Đ�u-suất.

[202]^. � Trong bản H�n: n�-viết �泥曰.

[203]^. � Nguy�n H�n: t�ng miếu 宗廟.

[204]^. � Trong bản: Kinh viết, 經曰

[205]^. � Nguy�n H�n: Phất tinh 沸星; Skt. puṣya(-nakṣatra), tương đương sao Quỷ trong nhị thập b�t t�. Th�ng sao Puṣya, hay th�ng Pauṣsa tương đương khoảng th�ng 12-Gi�ng dương lịch.

[206]^. � Tham chiếu No. 2(3) sđd.: Phật sinh giờ n�o? Th�nh đạo giờ n�o? Diệt độ thời n�o? Sinh khi sao Phất mọc. Xuất gia khi sao Phất mọc. Th�nh đạo khi sao Phất mọc.

[207]^. � No. 5, đoạn văn từ: Quốc vương c�ng bốn mươi vạn d�n ch�ng nghe tin hầu như ngất xỉu, cho đến tất cả mu�n lo�i trong mười phương đều quy y Phật. Đ�y l� những sự kiện xảy ra sau khi Phật v�o Niết-b�n: Từ vua quan sĩ thứ thương kh�c x�t xa cho đến những b�i kệ t�n th�n của chư thi�n c�c c�i đối với �n đức c�ng hạnh của Phật đối với ch�ng sanh ba c�i, c�ng những sự kiện sắp xếp dự liệu cho việc Tr�-tỳ l�m sao cho đ�ng ph�p, cho đến mọi sự kiện kh�c xảy ra quanh việc chia phần X�-lợi cho c�c nước phụng thờ giữa hai bản tr�n những sự kiện ch�nh th� đồng, nhưng về c�ch diễn tả sự kiện chi tiết th� kh�ng giống nhau. Đ�i khi bản n�y c� sự kiện n�y m� bản kia lại kh�ng v� ngược lại, hay những sai kh�c nhau về nh�n danh địa danh quốc độ v�o l�c bấy giờ giữa hai bản như những ch� th�ch đ� ghi lại ở tr�n.

�

�

�

��

[ TRANG CHỦ |�KINH ĐI�̉N�|�ĐẠI TẠNG KINH | TH�̀N CHÚ | HÌNH ẢNH�|�LI�N LẠC�]