KINH PHẬT B�T N� HO�N 1

Bấy giờ vua nước Ma-kiệt[6] t�n l� A-x�-thế [7], kh�ng h�i l�ng với nước Việt-kỳ[8], muốn đem qu�n sang chinh phạt. Nh� vua triệu tập quần thần để c�ng nhau nghị luận:

�Nước Việt-kỳ gi�u c�, nh�n d�n đ�ng đ�c, sản xuất� nhiều ch�u b�u, kh�ng chịu thần phục ta, vậy h�y đem binh chinh phạt nước ấy.�

Trong nước c� một hiền thần t�n l� Vu-x�[9] thuộc d�ng d�i Thệ T�m[10]. �ng Vũ-x� t�u:

�Xin tu�n lệnh!�

Vua bảo Vũ-x�:

�Đức Phật ở c�ch đ�y kh�ng xa. H�y đem lời của ta đến chỗ đức Phật, c�i đầu đảnh lễ s�t ch�n Ng�i, hỏi thăm sức khỏe Ng�i, �Th�n thể c� b�nh an kh�ng? Ăn uống c� b�nh thường kh�ng?� Hỏi thăm v� đảnh lễ đức Phật xong, h�y đem � của ta m� bạch Ng�i, �Việt-kỳ nước lớn, khi dễ vua. Nh� vua muốn đem qu�n sang chinh phạt. Vậy c� thể đắc thắng kh�ng?��

�ng Vũ-x� nhận lệnh vua, liền chuẩn bị năm trăm cỗ xe, hai ng�n người cỡi ngựa, hai ng�n người đi bộ, đến nước Vương x�. Tới con đường đi bộ liền xuống xe, đến trước đức Phật, c�i đầu đảnh lễ s�t ch�n Ng�i. Đức Phật chỉ c�i ghế bảo �ng ngồi, rồi hỏi:

�Thừa tướng từ đ�u đến đ�y?�

�ng thưa:

�Nh� vua bảo con đến đ�y, lạy dưới ch�n đức Phật, hỏi thăm sức khỏe của Ng�i, th�n thể c� b�nh an kh�ng, ăn uống c� b�nh thường kh�ng?�

Đức Phật liền hỏi:

�Nh� vua v� nh�n d�n trong nước c� an h�a kh�ng? Được m�a hay mất m�a?�

�ng thưa:

�Nhờ ơn đức Phật n�n tất cả đều được b�nh an, h�a thuận, mưa gi� đ�ng thời, nước nh� gi�u c�.�

Đức Phật bảo:

��ng đi đường, người ngựa đều b�nh an kh�ng?�

�ng thưa:

�Nhờ ơn đức Phật, tất cả đi đường đều b�nh an kh�ng c� g� xảy ra.�

�Rồi �ng bạch Phật:

�Nh� vua v� nước Việt-kỳ c� sự hiềm kh�ch n�n nh� vua muốn đem qu�n chinh phạt, ti�u diệt nước đ�. Vậy � Phật như thế n�o? C� thể thắng được kh�ng?�

Đức Phật dạy:

�Nh�n d�n nước Việt-kỳ nếu thọ tr� bảy ph�p n�y, nh� vua kh�ng thể chiến thắng được; nếu kh�ng thọ tr� bảy ph�p n�y, nh� vua c� thể chiến thắng được.�

Đức Phật dạy:

�Ng�y trước ta từng đến nước Việt-kỳ. Nước n�y c� Thần x� Cấp-tật[11], thỉnh thoảng ta dừng ch�n trong ấy. C�c trưởng l�o trong nước Việt-kỳ đều đến n�i với ta: ' Vua A-x�-thế muốn đến chinh phạt nước ch�ng con. Vậy ch�ng con phải ph�ng thủ nước thật cẩn thận�.�

�Đức Phật n�i:

�Ta liền bảo c�c trưởng l�o chớ c� sầu lo, chớ c� sợ sệt. Nếu thọ tr� bảy ph�p sau đ�y vua A-x�-thế c� đến cũng kh�ng thể chiến thắng được c�c ngươi.�

Vũ-x� hỏi đức Phật:

�Bảy ph�p đ� l� những g�?�

Khi ấy đức Phật đang ngồi, t�n giả A-nan đứng quạt hầu ph�a sau, đức Phật bảo t�n giả A-nan:

�Ngươi c� nghe người nước Việt-kỳ thường c�ng nhau tụ hội, giảng giải, luận b�n về ch�nh sự, tu chỉnh, dự bị để tự ph�ng thủ kh�ng?�

A-nan thưa:

�Con c� nghe họ thường c�ng nhau tụ hội, giảng giải, luận b�n về ch�nh sự, tu chỉnh, dự bị để tự ph�ng thủ.�

Đức Phật dạy:

�Như vậy nước ấy kh�ng thể suy thối được.�

�Ngươi c� nghe vua t�i nước Việt-kỳ, thường h�a thuận, quan lại trung lương gi�p đỡ lẫn nhau kh�ng?�

Thưa:

�Con c� nghe ở nước ấy vua t�i thường h�a thuận, quan lại trung lương, gi�p đỡ lẫn nhau.�

�Ngươi c� nghe d�n ch�ng nước Việt-kỳ c�ng nhau t�n trọng luật ph�p, hiểu r� điều quốc cấm, kh�ng d�m tr�i phạm kh�ng?[12]�

Thưa:

�Con c� nghe d�n ch�ng nước ấy c�ng nhau t�n trọng luật ph�p, hiểu r� điều quốc cấm, kh�ng d�m tr�i phạm.�

�Ngươi c� nghe d�n ch�ng nước Việt-kỳ k�nh cẩn lễ h�a, nam nữ sống ri�ng biệt, lớn nhỏ thờ k�nh lẫn nhau kh�ng?�

Thưa:

�Con c� nghe d�n ch�ng nước Việt-kỳ k�nh cẩn lễ h�a, nam nữ sống ri�ng biệt, lớn nhỏ thờ k�nh lẫn nhau.�

�Ngươi c� nghe d�n ch�ng nước Việt-kỳ hiếu thảo với cha mẹ, t�n k�nh Sư trưởng, nghe lời dạy bảo kh�ng?�

Thưa:

�Con c� nghe rằng d�n ch�ng nước ấy hiếu thuận cha mẹ, t�n k�nh Sư trưởng, nghe lời dạy bảo.�

�Ngươi c� nghe d�n ch�ng nước Việt-kỳ t�n trọng đất trời[13], k�nh sợ x� tắc, phụng sự bốn m�a kh�ng?�

Thưa:

�Con c� nghe d�n ch�ng nước Việt-kỳ t�n trọng đất trời, k�nh sợ x� tắc, phụng sự bốn m�a.�

�Ngươi c� nghe d�n ch�ng nước Việt-kỳ t�n thờ đạo đức, c� c�c Sa-m�n, những vị ứng chơn[14] ở trong nước hoặc từ c�c nơi đến, th� được c�ng dường �o quần, giường nằm, ngọa cụ v� thuốc men kh�ng?�

Thưa:

�Con c� nghe d�n ch�ng nước ấy t�n thờ đạo đức, c� c�c Sa-m�n, những vị ứng chơn ơ �trong nước hoặc từ c�c nơi đến, th� được c�ng dường quần �o, giường nằm, ngọa cụ v� thuốc men.�

Đức Phật dạy:

�Hễ nước n�o thực h�nh bảy ph�p n�y, kh� c� thể l�m cho nguy hại được.�

Vũ-x� thưa:

�Giả sử nước Việt-kỳ chỉ thực h�nh một ph�p th�i, c�n kh�ng thể c�ng phạt nổi, huống chi l� thực h�nh bảy ph�p.�

�Rồi �ng bạch Phật: ��

�V� việc nước qu� đa đoan, vậy con xin kiếu từ Thế T�n.�

Phật dạy:

��ng n�n biết thời.�

Vũ-x� liền từ chỗ ngồi đứng dậy, đảnh lễ đức Phật rồi lui ra. �ng đi chưa bao l�u, đức Phật bảo A-nan:

�H�y đến trong Di�u sơn gọi tất cả c�c Tỳ-kheo Tăng tập họp tại giảng đường.�

A-nan liền v�ng lời dạy, đến Di�u sơn bảo c�c Tỳ-kheo Tăng:

�Đức Phật cho gọi c�c Tỳ-kheo.�

C�c Tỳ-kheo đều đến đảnh lễ đức Phật, đức Phật liền đi trước, v�o trong giảng đường, tất cả đều trải t�a rồi ngồi. Đức Phật bảo c�c Tỳ-kheo:

��H�y thọ tr� bảy giới ph�p[15]. Những g� l� bảy?

�Tỳ-kheo n�n thường xuy�n c�ng nhau tụ tập để tụng đọc kinh điển th� ch�nh ph�p được l�u d�i[16].

�L�c ngồi, l�c đứng, tr�n dưới v�ng thuận lẫn nhau[17], th� ch�nh ph�p được l�u d�i.

�Khi ngồi, khi đứng kh�ng được nghĩ đến nh� cửa, vợ con, th� ch�nh ph�p được l�u d�i[18].

�Hoặc trong hốc n�i, hoặc ở rừng s�u, dưới b�ng c�y, nơi g� mả, phải tự suy tư về năm điều hủy diệt[19], th� ch�nh ph�p được l�u d�i.

�Người học đạo tuổi nhỏ, trước phải hỏi c�c Tỳ-kheo trưởng l�o, k�nh nể, thừa sự[20], học hỏi kh�ng mệt mỏi, th� ch�nh ph�p được l�u d�i.

�Trong t�m phải v�ng giữ ph�p, k�nh sợ kinh giới, th� ch�nh ph�p được l�u d�i.

�G�n giữ hai trăm năm mươi giới, cứu c�nh đắc đạo A-la-h�n. Ai muốn đến học hỏi th� đừng từ chối; c�c bạn đồng tu[21] th� gi�p đỡ lẫn nhau. Người mới đến th� chia xẻ d�ng chung �o, chăn, ẩm thực; bệnh hoạn ốm yếu phải chăm s�c cho nhau.

�Tỳ-kheo tr� bảy ph�p n�y th� ch�nh ph�p được l�u d�i.

�Lại c� bảy ph�p, h�y lắng nghe.�

C�c Tỳ-kheo v�ng lời lắng nghe.

�Tỳ-kheo kh�ng được ham nằm. Khi nằm kh�ng được nghĩ đến chuyện kh�c[22], th� ch�nh ph�p được l�u d�i.

�Th�ch giữ sự thanh tịnh, kh�ng th�ch ph�p hữu vi[23], th� ch�nh ph�p được l�u d�i.

�Ưa ngồi chung với người hiền, giữ hạnh nhẫn nhục, cẩn thận kh�ng tranh tụng, th� ch�nh ph�p được l�u d�i.

�Kh�ng được mong người đến lễ k�nh. Giảng kinh cho người kh�ng được coi đ� l� điều �n huệ, th� ch�nh ph�p được l�u d�i.

�Hiểu được ch�t đạo, hay c� t�i năng chớ tự ki�u mạn, th� ch�nh ph�p được l�u d�i.

�Kh�ng được nghĩ đến c�c dục t�nh, t�m kh�ng bị t�c động bởi h�nh nghiệp hữu dư[24], th� ch�nh ph�p được l�u d�i.

�Kh�ng tham lợi dưỡng, thường ưa ở ẩn, lấy cỏ rơm l�m giường. Tỳ-kheo giữ như vậy th� ch�nh ph�p được l�u d�i.[25]�

�Lại c� bảy ph�p, c�c ngươi h�y lắng nghe.�

C�c Tỳ-kheo n�i:

�K�nh v�ng lời dạy.�

�C� người bố th� t�i vật cho người kh�c, kh�ng v� thế khởi t�m o�n hận, th� ch�nh ph�p được l�u d�i.

�Phải biết xấu hổ th� ch�nh ph�p được l�u d�i.

�Kh�ng biếng nh�c đối với kinh giới[26] th� ch�nh ph�p được l�u d�i.

�Khi đứng, hay ngồi t�m kh�ng qu�n kinh ph�p[27] th� ch�nh ph�p được l�u d�i.

�L�c ngồi, hay đứng kh�ng nh�m ch�n khổ th� ch�nh ph�p được l�u d�i.

�L�c ngồi, hay đứng đều hiểu r� kinh ph�p th� ch�nh ph�p được l�u d�i.

�Khi đọc, học kinh điển n�n đọc lấy nghĩa s�u của n�, th� ch�nh ph�p được l�u d�i[28].

�Lại c� bảy ph�p:

�L�c Phật ở thế gian l�m thầy c�c Tỳ-kheo, Tỳ-kheo cung k�nh giới cấm của Phật dạy, thọ tr� giới ph�p, lu�n lu�n nhớ ơn thầy, tr� giới ph�p của thầy, th� ch�nh ph�p được l�u d�i.

�Chưa đạt được đạo bậc thấp[29], h�y t�y theo Phật ph�p m� ước th�c th� ch�nh ph�p được l�u d�i.

�Cung k�nh Tỳ-kheo Tăng, thọ nhận lời gi�o giới của c�c ng�i, phải cung k�nh, thừa sự[30], kh�ng c� nh�m ch�n, th� ch�nh ph�p được l�u d�i.

�T�n trọng người giữ giới, hay nhẫn nhục, th� ch�nh ph�p được l�u d�i.

�T�y thuận kinh giới, t�m kh�ng tham �i, phải nghĩ mạng người l� v� thường, th� ch�nh ph�p được l�u d�i.

�Ban ng�y kh�ng được ham ăn uống, ban đ�m nằm ngủ nghỉ kh�ng được ham giường tốt, th� ch�nh ph�p được l�u d�i.

�Tự m�nh thường xuy�n tư duy, thế gian l� rối loạn, t�m niệm kh�ng biếng trễ, kh�ng theo �c t�m, kh�ng theo t�m t�; l�c t�m t� đến phải tự kiềm chế, kh�ng để bị chi phối, h�y giữ t�m đoan ch�nh. Người thế gian bị t�m lừa dối, Tỳ-kheo chớ c� dua theo t�m của người ngu trong thi�n hạ.

�Thọ tr� bảy ph�p n�y th� ch�nh ph�p được l�u d�i.�

�Lại c� bảy ph�p.�

Ch�ng Tỳ-kheo đ�p:

�K�nh v�ng lời dạy.�

�Tỳ-kheo h�y qu� trọng kinh[31] như người ngu qu� trọng ch�u b�u, v� xem kinh như cha mẹ v� kinh l� cha mẹ sinh ra ta. Người ta sống c� một đời nhưng kinh điển độ tho�t v� số đời, khiến cho người được đạo N�-ho�n. Do vậy m� ch�nh ph�p được l�u d�i.

�Kh�ng được ham chuộng m�i vị ăn uống, kh�ng được ăn nhiều, ăn nhiều l�m người ta sanh bệnh, ăn �t th� bị đ�i, ăn vừa no th� th�i; kh�ng được tham đắm thức ăn, th� ch�nh ph�p được l�u d�i.

�N�n xem th�n như đất, ban ng�y ưu tư về sự chết, kh�ng th�ch ở trong đường sanh tử. Đời sống c� nhiều ưu lo: lo cho cha mẹ, anh em, vợ con, th�n thuộc, n� tỳ, quen biết, s�c sanh, ruộng nh�. Những ưu tư như vậy đều l� ưu tư của kẻ ngu si. Như người c� tội bị quan bắt giữ, tuy c� những người th�n thuộc cũng kh�ng thể nhờ cậy được. Bằng sự � uế ấy, so s�nh th�n n�y với đất, đơn độc đến, đơn độc đi[32]; h�y ganh đua với th�n n�y, th� ch�nh ph�p được l�u d�i.

�Tinh tấn si�ng tu, đoan nghi�m nơi th�n, khẩu, �, h�nh động kh�ng lỗi lầm, giữ đạo kh�ng cho l� kh� khăn, th� ch�nh ph�p được l�u d�i.

�Lo sợ m� h�ng phục t�m �, kh�ng nghe theo s�u t�nh[33], kiềm chế d�m, nộ, si, kh�ng c� t� hạnh, th� ch�nh ph�p được l�u d�i.

�Ngồi giữa ch�ng hội m� kh�ng thấy xấu hổ với ch�ng hội, được người đời k�nh trọng. Nhờ t�m đoan ch�nh, thanh tịnh n�n kh�ng sợ sệt, giữ đạo kh�ng l�m điều t� vạy. Như c� người bị người kh�c vu c�o, quan bắt giữ. Tuy bị quan cầm giữ nhưng người ấy kh�ng sợ, v� kh�ng c� phạm tội. Tr� giới thanh tịnh, sợ giới ngữ của Phật, ngồi ở trong đại ch�ng m� kh�ng lo sợ v� t�m thanh tịnh. Nhờ vậy m� ch�nh ph�p được l�u d�i.

�Thận trọng kh�ng ki�u mạn, theo người tr� tuệ thọ tr� kinh giới. Thấy người ngu si n�n dạy giới kinh cho họ.

�Tỳ-kheo tr� bảy ph�p n�y th� ch�nh ph�p được trụ thế l�u d�i.�

�Lại c� bảy ph�p.�

C�c Tỳ-kheo đ�p:

�K�nh v�ng lời dạy.�

�Tỳ-kheo phải thường niệm kinh, xả bỏ t�nh tham d�m, thường nghĩ đến con đường giải tho�t khỏi thế gian. Phải tự tư duy về th�n thể th� ch�nh ph�p được l�u d�i.

�Lu�n lu�n thọ tr� kinh của Phật dạy, giữ m�i trong t�m; đ� giữ trong t�m rồi h�y khiến t�m m�nh lu�n đoan ch�nh, bỏ t�m xấu, giữ t�m tốt. Giống như �o của người ta c� nhiều c�u bẩn, d�ng nước tro tẩy giặt hai ba lần, l�m cho tất cả c�u bẩn sạch hết. Nhớ nghĩ lời Phật dạy, phải tr� giới, bỏ �c theo thiện th� ch�nh ph�p được l�u d�i.

�H�y khuất phục t�m[34], kh�ng n�n thuận theo t�m; t�m hướng tới d�m, nộ, si th� đừng nghe theo; thường tự cấm chế t�m m�nh, kh�ng được theo t�m. Như người t�ng qu�n, kẻ mạnh th� dẫn đầu mọi người, l�m qu�n tiền phong, kh� m� quay lui; nếu c� � hối muốn thối lui liền thấy xấu hổ với người ở sau m�nh. Người đ� thọ tịnh giới phải n�n giữ t�m đoan ch�nh, � ngay thẳng, h�y đứng trước mọi người, chớ c� đứng sau, vị ấy c� thể đắc đạo trước ti�n. Như vậy th� ch�nh ph�p được l�u d�i.

�N�n biết chỗ th�m nhập của đạo hạnh m�nh nhiều hay �t, s�u hay cạn, th�nh thục t�m ch� ban đầu. H�y n�n c�ng ng�y c�ng vui với kinh gi�o; kh�ng sợ khổ, kh�ng k�n thức ăn, kh�ng chọn giường nằm. H�y lấy đạo, tự khuyến kh�ch m�nh v� tự ưa th�ch, nhờ đ� ch�nh ph�p được l�u d�i.

�N�n t�n k�nh người đồng học, h�y xem bạn đồng học như anh em; h�y đoan ch�nh cả trong, ngo�i; b�n ngo�i l� lỗi của th�n, miệng, b�n trong l� lỗi của t�m. H�y suy tư về hai việc n�y th� ch�nh ph�p được l�u d�i.

�L�c ngồi h�y tự suy nghĩ: ch�n lỗ b�i tiết dẫy đầy chất dơ. Một lỗ đ�ng vai chủ b�n trong, ch�n lỗ đều b�i tiết đồ bất tịnh; đ�i, no, n�ng, lạnh đều l�m cho ta đau khổ c�ng cực; th�n thể kh� l�m cho th�ch nghi, đều l� bất tịnh; b�n trong chứa đồ bất tịnh; gi� n�ng, gi� lạnh hiện ra b�n ngo�i; đều l� bất tịnh m� tự che đậy; lỗ mũi hiện ra sự lạnh n�ng th� trong t�m đều kh�ng hoan hỷ; nếu c� m�i h�i thối cũng kh�ng gh�t, kh�ng mừng. Tỳ-kheo n�n giữ t�m đoan ch�nh trong v� ngo�i như vậy th� ch�nh ph�p được l�u d�i.

�H�y qu�n xem những người trong thi�n hạ, vua ch�a cũng chết; kẻ ngh�o, người gi�u, kẻ sang người h�n kh�ng ai tho�t khỏi c�i chết, đồng ở trong con đường sống chết như nhau. Như người nằm mộng thấy nh� đẹp, vườn xinh, gi�u sang sung sướng, đến l�c tỉnh giấc th� chẳng thấy g� cả. Những sự gi�u, ngh�o, sang, h�n ở thế gian cũng như người nằm mộng. H�y tự suy tư về thế gian, v� như người chi�m bao m� th�i.

�Tỳ-kheo thọ tr� bảy ph�p n�y, tư duy kh�ng qu�n th� ch�nh ph�p được l�u d�i.�

�Lại c� bảy ph�p:

�Tỳ-kheo Tăng[35] phải c� t�m từ đối với mọi người, c� t�m từ đối với đức Phật. Người ta chửi mắng th� kh�ng chửi mắng lại, kh�ng s�n hận. H�y giữ t�m từ đối với mọi người. V� như người ở trong t� thường c� l�ng từ đối với nhau. Người ta ở tr�n thế gian cũng n�n bằng từ m� chiếu cố cho nhau. Tỳ-kheo h�y giữ t�m, bị người chửi mắng m� kh�ng giận, b�nh thản kh�ng mừng rỡ, sanh t�m như vậy, khả dĩ kh�ng lo lắng, do đ� kh�ng tranh chấp với người thế gian. Th� như con tr�u c�i ăn cỏ non th� sanh ra sữa, từ sữa tạo ra lạc, từ lạc tạo ra t�, từ t� th�nh đề hồ. H�y giữ t�m như đề hồ m� phụng tr� giới ph�p của Phật, c� thể được tồn tại l�u d�i.

�Lưỡi kh�ng n�i dối; lời n�i kh�ng l�m thương tổn người kh�c; � v� lưỡi phải đoan ch�nh. Lưỡi kh�ng đoan ch�nh khiến người ta kh�ng thể đắc đạo. Do lưỡi đưa đến việc dao gậy hoặc đưa đến sự t�n diệt. Cho n�n người học đạo phải lu�n lu�n n�i lời đoan ch�nh th� ch�nh ph�p được l�u d�i.

�H�y giữ t�m m�nh được đoan ch�nh, chớ c� nghĩ �c, chớ nghĩ đến d�m; nếu c� t�m d�m dục th� kh�ng th�nh đạo A-la-h�n. Ban đ�m nằm ngủ m� t�m d�m dục muốn khởi l�n th� h�y nghĩ đến sự nhơ nhớp của người nữ, � d�m liền được loại bỏ. Khi t�m s�n hận khởi l�n, h�y nghĩ: �Con người sống tr�n mặt đất n�y c� bao l�u đ�u�. L�m như vậy th� ch�nh ph�p được l�u d�i.

�Nếu c� người mời Tỳ-kheo thọ trai, những người kh�c kh�ng được th� nghĩ rằng: �Chỉ c� Tỳ-kheo n�y được mời, c�n ta th� kh�ng.� Chớ c� những � nghĩ như vậy. C� Tỳ-kheo bịnh, c� người mang thuốc đến cho; những Tỳ-kheo kh�c kh�ng được như vậy, b�n nghĩ: �Chỉ chăm s�c người kia m� kh�ng chăm s�c m�nh.� Chớ c� � nghĩ như vậy. C� ngươi mang y phục đến cho Tỳ-kheo, những người kh�c kh�ng được, kh�ng n�n nghĩ: �Ri�ng ta th� kh�ng được, sao lại phải đi xin mới c�?�. Khi t�n th� bỏ đồ ăn v�o trong b�t, kh�ng được n�i nhiều hay �t. Giữ t�m như vậy th� ch�nh ph�p được tồn tại l�u d�i.

�H�y thọ tr� giới ph�p, thận trọng giới ph�p. Nếu đối với giới ph�p m� kh�ng biết th� n�n hỏi vị Tỳ-kheo biết giới. H�y niệm Phật, niệm Ph�p v� niệm Tỳ-kheo Tăng kh�ng ph�t n�o nghỉ. Cung k�nh thừa sư lẫn nhau. Nếu trong y phục c� ch� rận n�n khởi l�ng thương đối với ch�ng, như vậy th� ch�nh ph�p được tồn tại l�u d�i.

�L�c thấy người chết, ta n�i: �Người n�y đ� chết, m� kh�ng biết kinh đạo, cả nh� kh�c l�c, c�c th�n thuộc tri thức đều kh�ng biết người chết ấy đi về đ�u�, nhưng Tỳ-kheo đ� đắc đạo c� thể biết người chết ấy, thần thức đi về đ�u. Đối với kinh điển th� cần phải đọc, đối với đạo th� cần phải học. Con đường tắt trong thi�n hạ th� nhiều, nhưng đường của vua l� lớn nhất. Phật đạo cũng thế, l� đạo tối thượng. Giống như v�i chục người, ai ai cũng cầm cung t�n bắn v�o ụ đất để tập bắn; c� người bắn tr�ng trước, c� người bắn tr�ng sau. Cứ bắn li�n tục, sẽ c� mũi t�n tr�ng ngay giữa ụ đất. Người thực h�nh kinh đạo của Phật cũng giống như thế, chớ biếng nh�c, chớ suy nghĩ rằng người trước đ� đắc đạo, nay ta kh�ng đắc đạo; kh�ng được c� sự hối tiếc n�y. Giống như người bắn t�n kh�ng dừng nghỉ rồi được tr�ng đ�ch. H�nh đạo Tỳ-kheo kh�ng ngừng, th� ch�nh ph�p được tồn tại l�u d�i.

�Khi đi, khi đứng phải lu�n t�n trọng, c�ng dường kinh Phật; h�y đọc tụng v� tư duy về nghĩa kinh.

�Tỳ-kheo[36], thanh t�n sĩ, v� thanh t�n nữ thực h�nh bảy ph�p như vậy th� ch�nh ph�p được tồn tại l�u d�i.

�Phụng tr� bảy bảy bốn mươi ch�n ph�p n�y, như nước từ tr�n trời đổ xuống, nước của khe nhỏ chảy v�o khe lớn, nước của khe lớn chảy v�o s�ng, nước của s�ng chảy v�o biển. Tỳ-kheo h�y như d�ng nước chảy v�o biển; h�nh đạo kh�ng bao giờ dừng nghỉ sẽ được đạo quả A-la-h�n.�

Đức Phật từ th�nh Vương x� bảo A-nan:

�Ch�ng ta h�y đến x�m Ba-l�n[37].�

T�n giả A-nan thưa:

�Dạ.�

Rồi từ nước Ma-kiệt-đ�, đi chưa tới x�m Ba-l�n, giữa đường l� x�m La-tr�[38], ở đ� đức Phật bảo c�c Tỳ-kheo Tăng h�y lắng nghe, c�c Tỳ-kheo v�ng lời dạy. Đức Phật bảo:

�Trong thi�n hạ c� bốn sự thống khổ[39], đức Phật biết r� nhưng con người lại kh�ng biết. Do con người kh�ng biết cho n�n cứ bị sanh tử m�i kh�ng l�c n�o dừng nghỉ. Những g� l� bốn? Đ� l�, sanh l� thống khổ, gi� l� thống khổ, bệnh l� thống khổ, chết l� thống khổ. V� con người kh�ng biết suy tư để chấp nhận bốn sự thống khổ n�y một c�ch dũng m�nh n�n mới chịu sự sanh tử m�i m�i kh�ng bao giờ dừng nghỉ. Đức Phật v� vậy n�u l�n bốn sự thống khổ n�y cho mọi người biết. Tuy c� cha mẹ, vợ con, nhưng đều sẽ bị biệt ly, c�ng nhau lo buồn, kh�c l�c kh�ng th�i. Những việc xấu xa hằng ng�y hiện ra ngay trước mắt[40]. Do đ� đức Phật c�ng bố gi�o ph�p để dứt trừ bốn sự thống khổ, phụng tr� t�m giới, th�n n�y đ�ng nh�m ch�n.

�Đức Phật dạy:

�Một l� họ l�nh lời Phật dạy. Hai, xa l�a �i dục, đến với đạo kh�ng c� ham tranh c�i. Ba, kh�ng n�i dối, n�i th�u dệt, n�i hai lưỡi v� n�i lời độc �c. Bốn, kh�ng được s�t sanh, trộm cắp, x�m phạm phụ nữ của người kh�c. Năm, kh�ng được ganh tị, s�n hận v� ngu si. S�u, khi ngồi, tự m�nh tư duy về bốn sự thống khổ ở trong t�m. Bảy, nghĩ tưởng th�n thể đều l� nhơ nhớp. T�m, qu�n sự sanh tử, th�n n�y rồi sẽ trở th�nh đất.

�Đức Phật cũng nghĩ về sự hiện hữu của bốn thống khổ v� sự ra đi của ch�ng. Đức Phật cũng đ� n�i t�m giới n�y v� Phật cũng sẽ n�i về t�m giới. H�y suy niệm � nghĩa s�u xa của kinh Phật.

�C�c Tỳ-kheo nếu c� nghĩ tưởng về cha mẹ, vợ con, nghĩ về sự sanh hoạt của thế gian th� kh�ng thể đạt được đạo giải tho�t khỏi thế gian. Nếu ưa th�ch thế gian th� t�m kh�ng ưa th�ch đạo. Đạo từ t�m m� c�, ch�nh t�m mới c� thể đắc đạo. C� ch�t ch�nh t�m th� c� thể sanh l�n c�i trời; hiểu kinh ph�p c� thể được l�m người. H�y đoạn trừ con đường địa ngục, s�c sanh v� ngạ quỷ. Đức Phật v� thi�n hạ m� sửa trị con đường sanh tử. C�c Tỳ-kheo h�y n�n suy tư về việc n�y.�

Đức Phật từ x�m La-tr�[41] bảo t�n giả A-nan c�ng đi đến x�m Ba l�n[42]. A-nan thưa:

�Dạ v�ng.�

Liền đi theo sau đức Phật. Bấy giờ Tỳ-kheo Tăng c� một ng�n hai trăm năm mươi vị. Đức Phật đi đến x�m Ba-l�n, ngồi b�n gốc c�y. Quỷ thần[43] của xứ Ba-l�n liền b�o cho cư sĩ[44] biết, tất cả đều mang hoặc ghế, nệm l�ng, đ�n đi đến chỗ đức Phật, đảnh lễ trước đức Phật rồi ngồi qua một b�n. Đức Phật bảo c�c cư sĩ:

�Con người ở thế gian, những ai tham dục, tự m�nh bu�ng lung, th� c� năm điều xấu �c[45]. Những g� l� năm? Một, t�i sản ng�y một hao m�n. Hai, kh�ng biết � đạo. Ba, mọi người kh�ng k�nh nể; l�c chết bị hối hận. Bốn, tiếng xấu đồn khắp, thi�n hạ đều nghe. Năm, l�c chết đọa v�o địa ngục, trong ba đường �c.

�Nếu ai c� thể h�ng phục t�m m�nh, tự m�nh kh�ng bu�ng lung, th� c� năm điều l�nh. Những g� l� năm? Một, t�i sản ng�y một tăng. Hai, c� đạo hạnh. Ba, mọi người k�nh nể, l�c chết kh�ng hối hận. Bốn, tiếng tốt đồn khắp ai cũng nghe. Năm, l�c chết được sanh đến c�i tr�n, đầy đủ phước đức.

�Tự m�nh kh�ng bu�ng lung c� năm điều l�nh như vậy, c�c ngươi h�y tự m�nh suy tư về việc ấy.�

Đức Phật thuyết ph�p cho cho c�c gia chủ cư sĩ, tất cả đều hoan hỷ, lạy Phật rồi đi.

Đức Phật đi đến x�m A-vệ[46], ngồi b�n một gốc c�y, d�ng đạo nh�n thấy chư thi�n tr�n trời sai c�c thần Hiền thiện[47] bảo hộ v�ng đất n�y. Đức Phật từ chỗ ngồi đứng dậy, ra khỏi x�m A-vệ, lại ngồi xuống một chỗ kh�c. Hiền giả A-nan sửa lại y phục ngay thẳng, từ chỗ ngồi đứng dậy, lạy Phật xong đứng qua một b�n. Đức Phật hỏi A-nan:

�Ai t�nh to�n ở x�m Ba-l�n n�y x�y dựng th�nh qu�ch?�

Thưa:

��ng đại thần Vũ-x� nước Ma-kiệt x�y dựng th�nh n�y nhằm ngăn chận qu�n nước Việt-kỳ.

Đức Phật n�i:

�L�nh thay! N�y A-nan, �ng Vũ-x� l� người hiền mới biết mưu kế ấy. Ta thấy c�c vị trời thần diệu ở tr�n c�i trời Đao-lợi đều hộ tr� đất n�y. Ai c� đất đai m� được chư thi�n tr�n trời hộ tr�, v�ng đất ấy chắc chắn sẽ được an ổn, gi�u c�. Lại nữa, v�ng đất n�y l� trung t�m của trời. Vị trời l�m chủ bốn ph�n d�[48] n�y t�n l� Nh�n �[49]. Nuớc n�o được Nh�n � hộ tr�, nước ấy c�ng l�u bền, lại c�ng hưng thịnh. Nước đ� chắc chắn c� nhiều bậc th�nh hiền, mưu tr� m� c�c nước kh�c kh�ng thể b� kịp, cũng kh�ng thể ph� hoại được. Th�nh Ba-l�n n�y sẽ bị ph� hoại bởi ba việc: Một, lửa lớn; hai, nước lớn; ba, người trong v� ngo�i th�nh th�ng mưu với nhau.�

Đại thần Vũ-x� nghe đức Phật c�ng ch�ng Tỳ-kheo từ nước Ma-kiệt du h�nh đến đ�y, b�n nương uy củavua, trang nghi�m năm trăm cỗ xe m� ra khỏi x�m Ba-l�n, đi đến chỗ đức Phật; đến ph�a trước đảnh lễ rồi ngồi qua một b�n, bạch Phật:

�Ng�y mai mong ng�i c�ng đ�ng đủ Tỳ-kheo đến nh� con để d�ng bữa ăn nhỏ[50].�

Đức Phật y�n lặng kh�ng trả lời. �ng Vũ-x� n�i như vậy đến ba lần. Sự y�n lặng trong Phật ph�p tức l� nhận lời. Vũ-x� liền trở về nh� sửa soạn, đặt b�y giường ghế, thắp đ�n dầu, đồ ăn thức uống đầy đủ để đ�n rước đức Phật v� c�c Tỳ-kheo Tăng. S�ng mai, Vũ-x� đến thỉnh Phật. Bấy giờ đức Phật c�ng đ�ng đủ một ng�n hai trăm năm mươi vị Tỳ-kheo Tăng đi đến. Ăn uống xong, đức Phật liền ch� nguyện:

�Mong t�n chủ được đắc đạo, kh�ng ham th�ch địa vị quốc c�ng. tuy đời n�y kh�ng thể từ bỏ quan lại[51], nhưng nay t�n chủ c�ng cơm cho Phật v� Tỳ-kheo Tăng, mong cho đời sau được tho�t khỏi việc quan lại. Thế gian c� người s�ng suốt n�n c�ng thức ăn cho đạo nh�n hiền thiện, đạo nh�n ch� nguyện, nếu kh�ng bỏ được t�m muốn l�m quan, th� quan kh�ng n�n c� t�m tham lam, t�m khốc hại, t�m cầu cạnh, t�m ham th�ch dục lạc, t�m khuy�n l�m điều �c[52]. Bỏ năm t�m n�y, người giữ việc triều ch�nh c� thể sẽ kh�ng c� lỗi; sau khi chết c� thể trừ được tội �c nơi địa ngục. N�y Vũ-x�, h�y tự suy nghĩ lấy.�

�ng thưa:

�Dạ, con xin thọ gi�o.�

Đức Phật v� c�c Tỳ-kheo Tăng đều đứng dậy ra đi. Đức Phật đi ra cửa th�nh, Vũ-x� liền đi theo sau Phật quan s�t xem đức Phật đi ra cửa th�nh n�o để đặt t�n cửa th�nh ấy l� Phật th�nh m�n[53]. C�n c�i khe nước nhỏ m� đức Phật đi qua th� gọi l� Phật kh�[54].

Đức Phật đi đến b�n bờ s�ng. Bấy giờ d�n ch�ng nhiều người muốn qua s�ng; c� người d�ng thuyền lớn, c� người d�ng thuyền nhỏ, c� người d�ng b� tre để vượt qua. Đức Phật ngồi suy nghĩ: �L�c ta chưa th�nh Phật, qua s�ng n�y, cỡi l�n b� tre để đi qua. Nay th�n ta kh�ng c�n cỡi l�n b� tre để qua s�ng�. Đức Phật lại tự nghĩ: �Ta l� thầy đưa đ� người, đưa người vượt qua nẻo đường thế gian, kh�ng c�n để ai đưa đ� nữa�. Nghĩ như vậy rồi c�c Tỳ-kheo đều vượt qua.

Đức Phật gọi A-nan:

�Tất cả h�y đi đến x�m C�u-l�n[55].�

A-nan thưa:

�Dạ v�ng.�

Đức Phật c�ng với một ng�n hai trăm năm mươi vị Tỳ-kheo liền đến x�m C�u-l�n. Đức Phật bảo c�c Tỳ-kheo:

�Tất cả h�y lắng nghe. H�y kh�o giữ g�n t�m, kh�ng tranh c�i với thi�n hạ; tự suy tư, để biết v� thường; h�y bằng tr� tuệ m� lo cho th�n[56]. H�y kh�o giữ t�m,kh�ng tranh c�i với thi�n ha; tự suy tư, th� liền được s�ng suốt. Người s�ng suốt liền trừ bỏ được trạng th�i tham d�m, s�n nhuế, ngu si. Trừ bỏ được ba trạng th�i n�y rồi liền được vượt khỏi con đường thế gian, kh�ng c�n sanh trở lại, t�m kh�ng c�n dong ruổi nữa. Nhất t�m, kh�ng bị vướng mắc. V� như quốc vương vui th�ch độc t�n[57], suy nghĩ: �Trong quần ch�ng đ�ng người n�y, ta l� �ng chủ độc nhất.� Người đắc đạo, đ� vượt qua khỏi thế gian, cũng tự nghĩ trong l�ng: �D� c� trăm ng�n vạn mối rối ren, chỉ c� t�m l� chủ, giống như quốc vương l�m chủ coi s�c mu�n d�n�.�

Đức Phật lại từ C�u-l�n bảo A-nan:

�Tất cả h�y đến nước Hỷ dự[58].�

A-nan thưa:

�Dạ v�ng.�

Đức Phật c�ng c�c Tỳ-kheo đồng đến nước Hỷ dự, ngồi b�n gốc c�y Kiền-đề[59]. Đức Phật bảo c�c Tỳ-kheo Tăng:

�C�c ngươi h�y đi khất thực ở nước Hỷ dự.

L�c khất thực xong trở về, c�c Tỳ-kheo bạch đức Phật:

�Nước Hỷ dự c� nhiều bệnh tật n�n d�n ch�ng c� nhiều người chết, trong đ� c� c�c Ưu-b�-tắc[60] t�n l� Huyền Điểu, Thời Ti�n, Sơ Động, Thức Hiền, Thục Hiền, Kho�i Hiền, B� T�ng, Ki�m T�ng, Đức Cử, Thượng Tịnh. Mười vị n�y[61] đều l� Ưu-b�-tắc thọ tr� năm giới, nay đều qua đời.�

C�c Tỳ-kheo hỏi đức Phật:

�C�c Ưu-b�-tắc n�y chết rồi sanh về đ�u?�

Đức Phật trả lời:

�Huyền Điểu v.v� cả thảy mười người n�y, chết rồi được sanh v�o trong đạo Bất ho�n [62].�

Đức Phật bảo c�c Tỳ-kheo Tăng:

�C�c ngươi chỉ biết về c�i chết của mười người n�y. Phật bằng thi�n nh�n qu�n s�t xem thấy năm trăm Ưu-b�-tắc đ� chết đều sanh trong đạo Bất-ho�n. Lại c� ba trăm Ưu-b�-tắc như Nan-đề, l�c c�n sống đ� kh�ng c�n trạng th�i d�m, trạng th�i phẫn hận v� trạng th�i ngu si[63], th� l�c chết được sanh l�n c�i trời Đao-lợi, đắc đạo quả C�u cảng[64], chỉ c�n bảy lần sanh, bảy lần tử nữa l� chứng được đạo quả A-la-h�n. C�n Huyền Điểu v.v� cả thảy năm trăm người đều được đạo quả Bất ho�n, tự m�nh ở nơi c�i trời đạt được đạo Ứng chơn[65].�

Đức Phật bảo c�c Tỳ-kheo:

�C�c người đi khất thực[66] về, cớ g� lại hỏi đến mười vị Ưu-b�-tắc ấy? Nếu c�c ngươi muốn cố � quấy rầy Phật, cho rằng Phật kh�ng muốn nghe điều xấu n�y. Nhưng Phật đ�u c� g� e sợ. Đ� c� sanh th� ai cũng phải chết. C�c đức Phật qu� khứ, vị lai v� hiện tại đều B�t-n�-ho�n. Nay ta đ� th�nh Phật, cũng sẽ B�t-n�-ho�n. Nhờ th�n n�y m� được l�m Phật. Trải qua nhiều kiếp cầu Phật để chấm dứt con đường sanh tử. Khi l�m Phật th� nhổ sạch gốc rễ của sanh tử. Biết gốc rễ con người vốn từ si[67], từ si l� h�nh; từ h�nh l� thức; từ thức l� danh sắc[68]; từ danh sắc l� lục nhập; từ lục nhập l� x�c[69]; từ x�c l� thọ[70]; từ thọ l� �i; từ �i n�n thủ[71]; từ thủ l� hữu; từ hữu l� sanh; từ sanh l� gi� chết, lo, buồn, khổ n�o, buồn b�, chẳng như �. Như l� sự tập khởi của khối lớn đau khổ họp lại[72].

�Phật do vậy suy tư về nguồn gốc sanh tử, như chiếc xe c� b�nh, khi xe chạy th� b�nh xe kh�ng thể ngừng. Con người từ si cho n�n mới bị sanh tử. Nếu từ bỏ si th� si diệt, do si diệt th� h�nh diệt, do h�nh diệt n�n thức diệt, do thức diệt n�n danh sắc diệt, do danh sắc diệt n�n lục nhập diệt, do lục nhập diệt n�n x�c diệt, nhờ x�c diệt n�n thọ diệt, do thọ diệt n�n �i diệt, do �i diệt n�n thủ diệt, do thủ diệt n�n hữu diệt, do hữu diệt n�n sanh diệt, do sanh diệt n�n gi� chết diệt, do gi� chết diệt n�n ưu bi khổ n�o, bất như � diệt. Như vậy sự tập khởi của khối lớn đau khổ họp lại được chấm dứt.

�Cho n�n trước ti�n đức Phật n�i cho c�c ngươi biết, do si m� n�n c� sanh tử; người c� tr� giữ đạo th� kh�ng c�n sanh tử nữa.�

Đức Phật dạy:

�H�y nghĩ tưởng phụng tr� Phật, Ph�p, Th�nh ch�ng, v� tịnh giới. Cung k�nh, thừa sự lẫn nhau m� dạy dỗ kinh Phật. H�y tư duy, giữ t�m ch�nh niệm, th� chẳng c�n trở lại nẻo sanh tử, kh�ng c�n nỗi lo lắng ưu sầu.�

Đức Phật từ x�m Hỷ dự gọi A-nan�đi đến nước Duy-da-l�[73], t�n giả A-nan thưa:

�Dạ v�ng.�

Đức Phật từ x�m Hỷ dự đi đến nước Duy-da-l�, chưa tới bảy dặm, th� dừng ch�n nơi vườn Nại[74]. C� một d�m nữ t�n Nại nữ[75], với năm trăm đệ tử l� d�m nữ, ở trong th�nh nghe đức Phật đi đến hiện ngụ nơi vườn Nại, liền bảo đ�m đệ tử d�m nữ phải lo trang điểm mặc y phục v� chuẩn bị xe cộ, rồi từ trong th�nh đi ra, đến chỗ Phật, muốn yết kiến c�ng lễ b�i đức Thế T�n.

Bấy giờ đức Phật ở nơi vườn Nại c�ng với h�ng ng�n vị Tỳ-kheo, đang thuyết giảng kinh cho c�c vị ấy. Đức Phật thấy Nại nữ c�ng năm trăm đệ tử d�m nữ đang đi tới, tất cả đều mặc những bộ y phục đẹp đẽ, c� trang điểm. Đức Phật bảo c�c Tỳ-kheo:

�C�c ngươi đ� thấy Nại nữ c�ng với năm trăm d�m nữ đệ tử, thảy đều h�y c�i đầu, t�m đoan ch�nh. Họ tuy trang điểm, ăn mặc đẹp đẽ đến đ�y, v� như c�i b�nh vẽ, b�n ngo�i t� vẽ rất đẹp, nhưng b�n trong chứa to�n l� đồ nhơ nhớp, đ� được phong k�n kh�ng đ�ng để mở ra; nếu ai mở ra th� to�n l� những thứ bất tịnh x� uế. Đ� ch�nh l� Nại nữ; cả đ�m đều l� những c�i b�nh vẽ. Vậy c�c Tỳ-kheo phải c� khả năng qu�n s�t[76]. Qu�n s�t những g�? Đ� l� bỏ �c theo thiện, kh�ng chạy theo trạng th�i ham muốn của l�ng d�m, th� tự m�nh bị chẻ xương, ph� tim, thi�u đốt th�n thể chớ quyết trọn đời kh�ng bao giờ đồng l�a với vọng t�m l�m �c. Kh�ng chỉ l� lực sĩ mới c� nhiều sức mạnh, m� tự m�nh giữ t�m ch�nh niệm th� c�n hơn cả lực sĩ. Đức Phật chế ngự t�m m�nh đến nay đ� trải qua v� số kiếp, kh�ng chạy theo vọng t�m, si�ng năng tinh tấn để tự đạt đến quả Phật. Vậy c�c Tỳ-kheo h�y tự l�m cho t�m m�nh ngay thẳng, đoan nghi�m. T�m từ l�u ở trong chỗ bất tịnh, th� hiện tại cũng c� thể tự m�nh nhổ bỏ. H�y tự tư duy năm tạng trong th�n thể cũng c� thể đ�nh chỉ được ph�p sanh tử. H�y qu�n xem b�n ngo�i cũng khổ, b�n trong cũng khổ, h�y khiến cho t�m m�nh lu�n ch�nh đ�ng[77].�

Nại nữ đến nơi, xuống xe đến chỗ đức Phật, đảnh lễ rồi ngồi qua một b�n. C�c Tỳ-kheo đều c�i đầu. Đức Phật hỏi:

�Do nh�n duy�n g� m� đến đ�y?�

Nại nữ thưa:

�Con thường nghe Phật l� bậc t�n qu� hơn chư Thi�n n�n con đến để lễ b�i.�

Đức Phật n�i:

�N�y Nại nữ! C� th�ch l�m th�n người nữ chăng?�

Nại nữ thưa:

�Trời bắt con l�m th�n người nữ, nhưng con kh�ng th�ch.�

Đức Phật dạy:

�Nếu c� kh�ng th�ch l�m th�n người nữ, vậy ai khiến c� nu�i tới năm trăm đệ tử d�m nữ?�

Nại nữ thưa:

�Họ đều l� những d�n ngh�o, con nu�i dưỡng v� bảo hộ cho họ.�

Đức Phật n�i:

�Chẳng phải như thế! Nếu kh�ng nh�m ch�n về bệnh khổ của người nữ, hoặc như kinh nguyệt bất tịnh, lại bị nhiều thứ r�ng buộc, đ�nh đập, kh�ng được tự tại. Đ� kh�ng nh�m ch�n th�n nữ của c� lại c�n nu�i chứa đến năm trăm người nữ nữa?�

Nại nữ thưa:

�Con ngu si n�n mới như vậy. Người c� tr� th� kh�ng l�m như vậy.�

Đức Phật n�i:

�Biết suy x�t như thế l� tốt.�

Nại nữ liền quỳ mọp, bạch Phật:

�S�ng mai con mời đức Phật v� ch�ng Tỳ-kheo Tăng đến nh� con thọ trai.�

Đức Phật y�n lặng kh�ng trả lời. Nại nữ rất sung sướng, liền đứng dậy đảnh lễ đức Phật rồi đi ra.��

Nại nữ ra khỏi chưa bao l�u th� c�c L� gia[78] thuộc d�ng họ danh gi� của th�nh Duy-da-ly, nghe đức Phật c�ng đ�ng đủ c�c Tỳ-kheo Tăng đang đi đến đ�y, c�ch th�nh bảy dặm, ở trong vườn Nại, liền dựa v�o oai lực của nh� vua, sửa sang xe cộ rồi ra đi, muốn đến yết kiến để c�ng dường đức Phật. Trong đ� c� to�n cỡi ngựa xanh, xe xanh, �o xanh, d� lọng xanh, tr�ng phan cũng xanh, c�c vi�n quan đều mặc m�u xanh. To�n cỡi ngựa v�ng, xe v�ng, y v�ng, lọng v�ng, tr�ng phan v�ng, quan thuộc đều mặc m�u v�ng. C� to�n th� cỡi ngựa đỏ, xe đỏ, �o đỏ, lọng đỏ, tr�ng phan đỏ, quan thuộc đều d�ng m�u đỏ. C� to�n th� cỡi ngựa trắng, xe trắng, �o trắng, d� lọng trắng, tr�ng phan trắng, quan thuộc đều d�ng m�u trắng. C� to�n th� cỡi ngựa đen, xe đen, �o đen, lọng đen, tr�ng phan đen, quan thuộc đều mặc m�u đen. Đức Phật từ xa tr�ng thấy đo�n xe ngựa khoảng chừng mười vạn người đang đi đến, liền bảo c�c Tỳ-kheo:

�C�c ngươi muốn thấy trong vườn của Đế Th�ch, tr�n c�i trời Đao-lợi, đ�m thị t�ng ra v�o đ�ng đ�c ra sao, th� h�y nh�n c�c L� gia n�y. Ch�ng giống nhau, chẳng kh�c g� cả.�

C�c L� gia tới đầu đường đều xuống xe, đi đến chỗ đức Phật. Người đến trước gần đức Phật th� quỳ, người ở giữa đều c�i đầu, c�n đ�m người sau c�ng th� đều chấp tay rồi ngồi xuống.

Đức Phật hỏi:

�C�c vị từ đ�u đến đ�y?�

C�c L� gia thưa:

�Ch�ng con nghe đức Phật ở chỗ n�y cho n�n đến đ�y để lễ b�i.�

Trong đo�n c� một người t�n l� T�n Tự[79], đứng dậy đi đến trước đức Phật, nh�n Ng�i thật kỹ. Đức Phật hỏi:

��ng nh�n những g� ở nơi ta?�

T�n Tự thưa:

�Khắp tr�n trời dưới đất đều rung động hướng về Ng�i, cho n�n con nh�n đức Phật kh�ng hề biết ch�n.�

Đức Phật n�i:

�N�y T�n Tự, �ng h�y nh�n Phật thật kỹ. Về l�u xa lại c� Phật ra đời nữa. L�c c� Phật n�n theo lời Phật dạy.�

Trong nh�m c� bốn năm trăm L� gia n�i:

�T�n Tự c� phước đức lớn, c�ng được hầu chuyện đức Phật.

T�n Tự n�i:

�Từ xa t�i được nghe n�i tới kinh Phật. T�i nghĩ kinh ấy từ l�u rồi, cho đến h�m nay t�i mới được gặp. T�i c� t�m từ hiếu đối với đức Phật.�

Đức Phật n�i:

�Người trong thi�n hạ �t c� ai như T�n Tự, từ hiếu đối với thầy.�

Đức Phật bảo T�n Tự:

�Phật xuất hiện trong thi�n hạ, biết r� con đường sanh tử của mu�n người, thuyết giảng kinh để mở b�y, gi�o h�a. Tr�n trời dưới trời v� c�c lo�i quỷ, rồng v.v... kh�ng ai l� kh�ng nghi�ng m�nh. Đ� l� oai thần thứ nhất của Phật.

�Nếu ai đọc tụng kinh Phật, tự m�nh giữ t�m ngay thẳng, th� đạt được đạo. Đ� l� oai thần thứ hai của Phật.

�Phật thuyết giảng kinh cho mu�n người. Những người hiền tr� thảy đều hoan hỷ. Những người đến nghe kh�ng ai l� kh�ng vui mừng. Những người tu học c�ng chỉ dạy lẫn nhau, c�ng nhau dẫn dắt, c�ng nhau gi�p cho t�m được ngay thẳng. Đ� l� oai thần thứ ba của Phật.

�Ai học kinh Phật cũng đều hoan hỷ, như người ngu được v�ng. Kẻ thượng tr� được đạo Ứng chơn. Hạng thứ hai c� thể được quả Bất ho�n, hạng thứ ba c� thể được quả Tần lai[80], hạng thứ tư c� thể được C�u cảng,[81] hạng thứ năm l� giữ năm giới của ưu-b�-tắc, c� thể được sanh l�n c�i trời, giữ ba giới th� c� thể được l�m người. Đức Phật xuất hiện ở thế gian, nh�n đ� mới xuất hiện đạo n�y. Đ� l� oai thần thứ tư của đức Phật.�

Đức Phật bảo T�n Tự:

��ng đến nh�n Phật thật kỹ. �ng n�i rằng đ� từng nghe danh hiệu của Phật nhưng �t thấy Phật. L�c bấy giờ, trong số h�ng chục vạn người đang ngồi ở đ�, đều kh�ng hỏi Phật, m� chỉ ri�ng �ng hỏi Phật. Đ� l� oai thần thứ năm của Phật.�

Đức Phật bảo T�n Tự:

�Người c� tr� huệ trong thi�n hạ rất �t, người kh�ng hiểu đạo[82] th� nhiều. Thọ tr� kinh gi�o của Phật, thọ tr� những lời hay của thầy, giữ giới ph�p của thầy, th� c�c lo�i quỷ, thần, rồng kh�ng ai l� kh�ng hộ vệ, chăm s�c, khiến kh�ng ai d�m phỉnh phờ, dối gạt[83]. H�y từ hiếu đối với thầy. L�m thầy kh�ng n�n theo những y�u s�ch của đệ tử. Trước mặt thầy phải n�n cung k�nh, sau lưng th� n�n khen ngợi thầy. Thầy chết th� lu�n lu�n tưởng nhớ. Hiện nay T�n Tự l� người t�i giỏi trong lo�i người, kh�o ưa th�ch ph�p, giới thanh tịnh.�

C�c vị Thệ t�m L� gia[84] ở Duy-da-l� mời đức Phật s�ng mai c�ng c�c Tỳ-kheo v�o th�nh để c�ng dường. Đức Phật n�i:

�S�ng mai Nại nữ đ� thỉnh Phật v� Tỳ-kheo Tăng rồi.�

C�c Thệ t�m L� gia đều trở về.

S�ng sớm, Nại nữ đi đến chỗ đức Phật, thưa:

�Con đ� đặt t�a ngồi, đồ ăn uống cũng đ� dọn xong, mong đức Thi�n T�n thể hiện oai thần hạ cố.�

Đức Phật n�i:

�H�y về đi, ta sẽ đến!�

Đức Phật đứng dậy, mặc y �m b�t c�ng đ�ng đủ Tỳ-kheo đi v�o th�nh. Ở trong th�nh c� mấy mươi vạn người đến xem, trong đ� c� c�c ưu-b�-tắc hiền thiện, họ đều khen: �Đức Phật như trăng s�ng, c�c đệ tử ng�i như sao s�ng v�y quanh mặt trăng.�

Đức Phật đến nh� Nại nữ, ngồi xuống, d�ng nước rửa tay ch�n. Đức Phật v� c�c Tỳ-kheo Tăng thọ trai, rửa tay xong xu�i, Nại nữ lấy một chiếc ghế nhỏ ngồi trước đức Phật. Đức Phật bảo Nại nữ:

�C�c bậc Th�nh nhơn v� những người gi�u c�, ph� qu� được t�n k�nh trong thi�n hạ chỉ th�ch tịnh giới, r� biết c�c kinh của Phật; những điều họ n�i ra trong ch�ng hội, ai cũng ưa nghe; những việc họ l�m, ai cũng k�nh y�u. Nay được l�m người trong thi�n hạ, đừng tham tiền, sắc, v�ng theo sự gi�o h�a của Phật, l�c chết tất được sanh l�n c�i trời.�

Đức Phật bảo Nại nữ:

�H�y kh�o giữ� m�nh, thọ tr� năm giới.�

Đức Phật v� ch�ng Tỳ-kheo ra đi.

Đức Phật ra khỏi nước Duy-da-l�, bảo A-nan:

�Tất cả h�y đến x�m Tr�c phương[85].�

T�n giả A Nan thưa:

�Dạ v�ng.�

Lại nghe ở x�m Tr�c phương bấy giờ l�a th�c khan hiếm, c�c Tỳ-kheo đi khất thực kh� khăn, đức Phật ngồi suy nghĩ: �Nước Duy-da-l� đang hồi đ�i k�m, l�a th�c �t ỏi, đắt đỏ, c�n ở x�m l�ng n�y th� nhỏ hẹp, kh�ng đủ để c�c Tỳ-kheo đi khất thực.� Đức Phật nghĩ, muốn bảo c�c Tỳ-kheo h�y ph�n bố ra nước kh�c, nơi l�a th�c dồi d�o hơn để khất thực. Đức Phật bảo c�c Tỳ-kheo Tăng:

�Ở x�m Tr�c phương n�y l�a th�c kh�ng nhiều, việc khất thực kh� khăn, c�n b�n nước Sa-la-đề[86] th� kh� giả, sung t�c hơn. Chung quanh nước Duy-da-l� n�y th� l�a th�c rất đắt đỏ. Ri�ng ta c�ng A-nan th� ở lại x�m Tr�c phương.

C�c Tỳ-kheo nghe lời Phật dạy, đều đi đến nước Sa-la-đề, c�n đức Phật v� A-nan th� đến x�m Tr�c phương. L�c n�y, đức Phật bị bệnh nặng, muốn nhập Niết-b�n. Đức Phật tự nghĩ: �C�c Tỳ-kheo đều đi khỏi cả, ri�ng ta nhập Niết-b�n, kh�ng c� lời dạy dỗ n�o sao?�

A Nan ở b�n một gốc c�y, đi đến chỗ đức Phật hỏi thăm:

�Th�nh thể kh�ng điều h�a, nay c� bớt kh�ng?�

Phật n�i:

�Chưa bớt. Bịnh rất nặng. Ta muốn nhập N�-ho�n.�

A-nan thưa:

�Xin Phật h�y khoan nhập Niết-b�n. H�y chờ c�c Tỳ-kheo tụ tập đ�ng đủ đ�.�

Phật bảo t�n giả A Nan:

�Ta c� kinh điển v� giới luật[87]. C�c ngươi h�y v�ng theo kinh, giới m� tu h�nh th� cũng như ta hiện c� trong ch�ng Tỳ-kheo Tăng. C�c Tỳ-kheo Tăng đều đ� biết sự chỉ dạy của Phật. Ta đ� dạy cho đệ tử ph�p thờ thầy. C�c đệ tử h�y n�n thọ tr�, dốc t�m tu học. Nay to�n th�n ta đau đớn. Ta đ� vận dụng oai thần của Phật, trị bệnh kh�ng cho t�i ph�t; trụ t�m nhiếp phục bệnh, như c� phần thuy�n giảm.�

Đức Phật bảo A-nan :

�Nay ta đ� gi� rồi, tuổi đ� t�m mươi. V� như chiếc xe cũ kỹ kh�ng c�n cứng c�p. Th�n thể ta cũng như vậy, kh�ng c�n cứng c�p nữa. Ta h� chẳng từng n�i với c�c ngươi: �Kh�ng c� c�i g� tr�n mặt đất n�y m� kh�ng chết. C� một c�i trời thật cao t�n l� Bất tưởng nhập[88], thọ đến t�m mươi ức bốn ng�n vạn kiếp, cuối c�ng cũng phải chết.� Do đ� n�n ta mới giảng kinh chỉ dạy cho mọi người để đoạn trừ cội gốc của sanh tử. Sau khi ta đ� B�t-n�-ho�n[89], c�c ngươi kh�ng được l�a bỏ kinh giới n�y; h�y cung k�nh, t�n trọng nhau; h�y tự qu�n s�t nội th�n; giữ t�m ch�nh niệm, thực h�nh ch�n ch�nh; h�y giữ giới ph�p, khiến cho trong v� ngo�i vẫn như thường. Trong bốn ch�ng đệ tử, ai thọ tr� giới ph�p, thảy đều l� đệ tử Phật. Nếu ai học kinh gi�o của Phật cũng đều l� đệ tử của Phật. Đức Phật đ� bỏ ng�i vị Chuyển Lu�n vương lo cho mọi người trong thi�n hạ; cũng tự lo bệnh tật của ch�nh m�nh; lu�n xả bỏ mọi trạng th�i d�m, nộ, si.�

Đức Phật từ x�m Tr�c phương, bảo A-nan:

�Ch�ng ta h�y trở lại nước Duy-da-l�[90].

A-nan v�ng theo lời dạy. Đức Phật trở lại nước Duy-da-l�, �m b�t v�o th�nh khất thực, t�m đến ngồi ở khoảng đất trống dưới một gốc c�y Cấp tật thần[91] ở khoảng đất trống suy tư về việc sanh tử. A-nan th� ngồi dưới một gốc c�y kh�c c�ch xa đ� m� suy nghĩ về những điều �m ảnh[92]; rồi đứng dậy đi đến chỗ đức Phật; đảnh lễ Phật xong, đứng bạch Phật:

�Sao Ng�i chưa nhập Niết-b�n[93]?�

Đức Phật bảo A-nan:

�An vui thay nước Duy-da-l�. An vui thay nước Việt-da.[94] An vui thay đất của thần Cấp Tật. An vui thay cửa th�nh Sa-đạt-tr�nh. An vui thay những con đường trong th�nh. An vui thay đền thờ Danh-ph�-phất. An vui thay thi�n hạ Di�m-ph�-lợi. An vui thay nước Việt-kỳ. An vui thay nước Gi�-ba. An vui thay cửa T�t-th�nh. An vui thay nước Ma-kiệt. An vui thay M�n-phất. An vui thay Uất-đề. An vui thay suối T�y-li�n. An vui thay n�i Xuất kim. Năm sắc[95] sanh ra trong nội địa Di�m-ph�-lợi như bức họa; an vui thay những ai sanh trong đ�.�

Đức Phật bảo A-nan:

�Nếu c� Tỳ-kheo, Tỳ-kheo ni n�o, thọ tr� bốn ph�p [96], tư duy cho thuần thục, ch�nh t�m, kh�ng lệ thuộc v�o vọng t�m, b�n ngo�i cũng nghĩ tốt, b�n trong cũng nghĩ tốt, t�m kh�ng c�n tham đắm dục lạc, kh�ng kinh sợ, cũng kh�ng c�n dong ruổi nữa, th� Tỳ-kheo, Tỳ-kheo ni đ� đ� giữ vững � ch� m�nh. Tu tập bốn ph�p như vậy gọi l� bốn thần t�c [97]; nếu muốn sống đến một kiếp cũng c� thể được.�

Bấy giờ, Ma đ� nhập v�o bụng[98] của A-nan. Đức Phật lại bảo A-nan:

�Như vậy h�y c�n c� thể được.�

A-nan lại n�i:

�V� sao Phật chưa nhập Niết-b�n? B�y giờ l� đ�ng l�c Niết-b�n!�

Đức Phật lại n�i:

�An vui thay Di�m-ph�-lợi. Nếu ai biết bốn thần t�c n�y th� c� thể sống trong trời đất n�y một kiếp, hoặc hơn thế nữa.�

Ng�i lại bảo A-nan như vậy cho đến lần thứ ba m� A-nan vẫn kh�ng trả lời về việc bốn thần t�c. Đức Phật bảo A-nan:

�H�y n�n ngồi b�n gốc c�y m� tự suy tư.�

Đức Phật đứng dậy đi đến b�n d�ng suối H�-li�n[99], ngồi cạnh gốc c�y. Ma[100] đi đến chỗ Phật n�i:

�Tại sao Ng�i kh�ng nhập Niết-b�n?�

Đức Phật bảo:

�N�y Tệ Ma[101], ta chưa thể nhập Niết-b�n, v� c�n chờ bốn ch�ng đệ tử của ta c� tr� tuệ s�ng suốt, đắc đạo; c�n chờ chư thi�n tr�n trời, d�n ch�ng nơi thế gian v� c�c h�ng quỷ thần đạt được tr� tuệ, đắc đạo; chờ cho kinh ph�p của ta được truyền b� khắp mọi nơi chốn, cho n�n ta chưa thể nhập Niết-b�n.�

Ma biết Phật sẽ nhập Niết-b�n n�n vui mừng ra đi. Đức Phật ngồi tự suy tư: �Ta nay c� thể xả bỏ tuổi thọ[102].� Khi ng�i muốn xả bỏ tuổi thọ, bấy giờ trời đất chấn động mạnh, h�ng quỷ thần thảy đều kinh h�i. L�c đ�, A-nan đang ngồi b�n gốc c�y lo sợ vội đứng dậy đi đến chỗ Phật ngự, c�i đầu đảnh lễ s�t ch�n Phật rồi đứng qua một b�n, thưa:

�Con đang ngồi b�n gốc c�y, bỗng nhi�n trời đất chấn động mạnh. Con kinh h�i đến nỗi l�ng t�c trong người đều dựng đứng. Con kh�ng biết v� l� do g� m� đại địa chấn động như thế?�

Đức Phật bảo t�n giả A-nan:

�Ph�m đại địa rung động c� t�m nh�n duy�n. Những g� l� t�m? V� đất ở tr�n nước, nước ở tr�n gi�, gi� duy tr� nước. Như từ mặt đất m� nh�n l�n trời, hoặc c� l�c gi� l�m rung động nước, nước l�m rung động đại địa, đại địa nh�n đ� bị chấn động. Đ� l� nguy�n nh�n thứ nhất.

�Hoặc c� bậc A-la-h�n t�n qu�, muốn thử oai thần của m�nh, � muốn khiến cho đại địa chấn động, n�n lấy hai ng�n tay ấn tr�n mặt đất l�m cho đất trời bị chấn động mạnh. Đ� l� nguy�n nh�n thứ hai.

�Trong khoảng kh�ng c� vị trời oai thần lớn lao � muốn l�m cho đại địa rung động, tức th� đại địa liền bị chấn động mạnh. Đ� l� nguy�n nh�n thứ ba.

�Khi đức Phật c�n l�m Bồ t�t từ c�i trời Đ�u-thuật[103] nhập mẫu thai, l�c đ� đất trời bị chấn động mạnh.

�Khi Bồ t�t từ h�ng b�n hữu của mẹ hạ sanh th� đất trời bị chấn động mạnh.

�Khi Bồ t�t đắc đạo th�nh Phật, đất trời bị chấn động mạnh.

�L�c Phật bắt đầu thuyết giảng kinh gi�o h�a ch�ng sinh th� đất trời bị chấn động mạnh.�

Đức Phật bảo A-nan:

�Sau ba th�ng nữa th� Phật sẽ B�t-n�-ho�n, trời đất sẽ lại chấn động. Đ� l� nguy�n nh�n thứ t�m khiến cho đại địa chấn động.�

�A-nan�nghe đức Phật n�i thời hạn l� ba th�ng nữa sẽ nhập Niết-b�n liền kh�c l�c, hỏi:

�Phải chăng Ng�i đ� xả bỏ thọ mạng?�

Đức Phật bảo A-nan:

�Ta đ� xả bỏ thọ mạng rồi.�

A-nan bạch Phật:

�Con từng nghe từ kim khẩu của Phật n�i: Nếu Tỳ-kheo n�o c� bốn ph�p n�y, gọi l� bốn thần t�c, nếu muốn k�o d�i mạng sống trong một kiếp cũng c� thể được. Uy đức của đức Phật c�n cao hơn bốn thần t�c nữa, tại sao kh�ng k�o d�i mạng sống hơn một kiếp?�

Đức Phật bảo A-nan:

�Đ� l� do lỗi của ngươi, l� điều người đ� l�m. V� ta đ� ba lần n�i với ngươi: �An vui thay trong c�i Di�m-ph�-lợi!� nhưng ngươi vẫn im lặng kh�ng trả lời. Ta thấy ngươi t�i năng[104], tại sao lại để cho Tệ Ma nhập v�o trong người m�nh? Ta kh�ng thể dừng lại được, sau ba th�ng ta sẽ nhập Niết-b�n.�

A-nan liền đứng dậy n�i với c�c Tỳ-kheo Tăng:

�Sau ba th�ng nữa đức Phật sẽ nhập Niết-b�n.�

Đức Phật bảo A-nan:

�H�y tập hợp tất cả c�c Tỳ-kheo lại trong đại hội đường.

A-nan bạch:

�Tất cả c�c Tỳ-kheo Tăng đ� ở trong đại hội đường rồi.�

Đức Phật liền đứng dậy đi v�o đại hội đường. C�c Tỳ-kheo đều đứng dậy, cung k�nh đảnh lễ. Đức Phật bảo c�c Tỳ-kheo:

�Mọi vật trong trời đất đều v� thường, kh�ng c� g� vững chắc. Con người vẫn ham muốn sanh tử, kh�ng mong t�m con đường giải tho�t khỏi thế gian, thảy đều do si m� cả. Cha mẹ rồi cũng phải biệt ly, tưởng nhớ đến m� buồn thương. Người c��ng �n �i, tham luyến nhau c�ng nhiều bi ai. Trong thi�n hạ, kh�ng c� c�i g� c� sanh m� kh�ng c� chết. Ta từng giảng n�i nơi kinh: Hễ c� sanh th� phải c� chết; chết rồi lại sanh, sầu kh�c lẫn nhau chẳng l�c n�o th�i. N�i Tu-di rồi cũng sụp đổ. Chư thi�n tr�n trời cũng phải chết. L�m vua cũng chết; ngh�o, gi�u, sang, h�n, cho đến lo�i s�c sanh cũng vậy. Kh�ng c� g� sanh m� kh�ng chết. Đừng kinh ngạc khi biết đức Phật sau ba th�ng nữa sẽ nhập Niết-b�n. D� Phật kh�ng c�n, h�y thọ tr� giới kinh. Phật c�n tại thế cũng phải thọ tr� giới luật kinh ph�p, mong cầu tho�t khỏi cuộc đời kh�ng c�n trở lại nẻo sanh tử nữa, cũng kh�ng c�n ưu sầu khổ nữa. Để cho kinh Phật được trường tồn, sau khi Phật diệt độ, c�c bậc hiền giả trong khắp mọi nơi h�y c�ng nhau thọ tr� giới, kinh. Người trong thế gian m� tự l�m cho t�m m�nh được ngay thẳng ch�nh đ�ng th� chư thi�n tr�n trời thảy đều hoan hỷ hỗ trợ, khiến người đ� được phước. Đối với kinh của Phật phải đọc phải tụng, phải học, phải thọ tr�, phải tư duy, phải khiến cho t�m � lu�n chơn ch�nh, h�y c�ng truyền dạy cho nhau.

�C� bốn việc: đoan nghi�m th�n, đoan nghi�m t�m, đoan nghi�m ch�, đoan nghi�m miệng.

�Lại c� bốn việc: l�c muốn s�n hận th� nhẫn, niệm �c khởi l�n th� diệt trừ, c� tham dục th� diệt bỏ, phải n�n lu�n lu�n lo nghĩ về sự chết.

�Lại c� bốn việc: t�m muốn t� vạy th� đừng nghe theo, t�m muốn d�m dục th� đừng nghe theo, t�m muốn l�m điều �c th� đừng nghe theo, t�m muốn sự gi�u sang, ph� qu� cũng đừng nghe theo.

�Lại c� bốn việc: t�m phải n�n lo nghĩ về sự chết, t�m muốn l�m điều �c th� đừng nghe theo, phải kiềm chế t�m; t�m phải t�y thuộc người, người đừng t�y t�m; t�m l�m m� hoặc người; t�m giết th�n, t�m l�m bậc La-h�n, t�m l�n trời, t�m l�m người, t�m l�m s�c sanh, tr�ng kiến chim th�, t�m v�o địa ngục, t�m l�m ngạ quỷ. Tất cả h�nh dạng tướng mạo đều do t�m l�m ra cả.

�T�m, thọ v� mạng, ba thứ theo nhau. T�m l� vị thầy dẫn đầu. Mạng t�y t�m, thọ t�y mạng. Đ� l� ba thứ theo nhau. Nay ta l�m Phật, được tr�n trời dưới trời t�n k�nh, cũng đều do t�m m� ra. H�y n�n nghĩ đến sự thống khổ của sanh tử, l�a bỏ mọi sự r�ng buộc của gia đ�nh. N�n nhớ nghĩ đến t�m việc để suy tư về kinh Phật:

�Một, h�y l�a bỏ vợ con m� t�m con đường vượt khỏi thế gian; kh�ng tranh c�i với người đời; kh�ng c� t�m tham.

�Kh�ng được n�i hai lưỡi, n�i lời th� �c, n�i dối, th�u dệt, ng�m vịnh ca h�t.

�Kh�ng được s�t sanh, trộm cắp t�i vật người kh�c v� nhớ nghĩ đến sự d�m dục.

�Kh�ng được �m l�ng s�n hận, ngu si v� tham lam.

�Kh�ng được ganh gh�t, khinh mạn người kh�c.

�Kh�ng được nghĩ tưởng l�m �c, l�m cho người kh�c th�m đau khổ.

�Kh�ng n�n c� th�i độ bu�ng lung; kh�ng được biếng trễ, nằm d�i, nghĩ tới chuyện ăn uống.

�H�y n�n lo lắng, th�n sanh rồi sẽ gi�, bệnh v� chết.

�Thọ tr� t�m việc n�y, tự đoan nghi�m t�m, kh�ng tranh c�i c�ng mọi người, được giải tho�t khỏi thế gian.

�N�y c�c Tỳ-kheo! H�y n�n suy tư về t�m việc n�y v� bốn nguồn gốc thống khổ th� kinh Phật được tồn tại l�u d�i.�

Đức Phật từ nước Duy-da-l�, bảo A-nan, h�y đi đến x�m C�u-l�n[105]. A-nan bạch:

�Dạ v�ng!�

Đức Phật từ nước Duy-da-l� ra đi, ngo�i nh�n lại th�nh. A-nan�liền đến trước thưa:

�Đức Phật đ�u c� v� cớ xoay người để nh�n lại th�nh n�y?�

Đức Phật bảo A-nan:

�Ta kh�ng hề v� cớ xoay người lại để ngắm. Ph�m l�m Phật th� kh�ng v� cớ quay lại để ngắm.�

A-nan thưa:

�Vậy đức Phật quay nh�n như vậy l� � g�?�

Đức Phật n�i:

�H�m nay tuổi thọ của ta đ� dứt, kh�ng c�n trở lại để v�o th�nh n�y nữa, cho n�n ta quay lại nh�n.�

C� một vị Tỳ-kheo tiến đến trước, gần chỗ Phật hỏi:

�Từ h�m nay Thế T�n kh�ng c�n đi v�o trong th�nh n�y nữa sao?�

Đức Phật n�i:

�Ta sắp nhập Niết-b�n, kh�ng c�n thấy lại nước Duy-da-l� nữa. Ta sẽ đi đến đến qu� hương Hoa thị[106].�

Đức Phật đến x�m C�u-l�n, trong đ� c� khu vườn t�n l� Thi-x�-ho�n[107]. Đức Phật bảo c�c Tỳ-kheo:

�H�y giữ t�m tinh khiết, an tọa lu�n tự tư duy, biết trong cuộc sống người c� tr� tuệ khiến cho t�m đoan ch�nh, do t�m ch�nh trực m� ba thứ độc l� d�m, nộ, si được trừ sạch. Tỳ-kheo ấy tự n�i rằng đ� đoạn trừ cội gốc của sanh tử, đắc quả A-la-h�n, nhất t�m kh�ng c�n g� để lo lắng, lại kh�ng c�n lo sợ về sanh tử. Tuy c�n khổ[108] nhưng vẫn đạt được con đường kh�ng sanh tử[109].�

Đức Phật từ x�m C�u-l�n bảo t�n giả A-nan đi đến x�m Kiền-l��[110].

T�n giả A-nan thưa:

�Dạ v�ng.�

Đức Phật c�ng Tỳ-kheo Tăng đi đến x�m Kiền-l�. Từ x�m Kiền-l� đức Phật bảo A-nan đồng đi đến Kim tụ[111], c�ng với đ�ng đủ Tỳ-kheo Tăng. Đức Phật bảo c�c Tỳ-kheo:

�Nếu c� Tỳ-kheo n�o t�m thanh tịnh, t�m tư duy, t�m c� tr� tuệ, t�m tự tư duy, th� người đ� c� tr� biết kinh, đ� l� gốc của t�m tr� tuệ; v� t�m d�m, t�m hận, t�m si đều được trừ diệt. Ba t�m đ� thanh tịnh, nếu muốn tho�t khỏi cuộc đời th� kh�ng phải l� chuyện kh�. Khi đắc quả A-la-h�n th� c�c thứ d�m, nộ, si đều được ti�u trừ. N�n tự n�i: �Đ� trừ diệt ba thứ n�y th� kh�ng c�n tạo ph�p sanh tử nữa�.�

Đức Phật từ Kim tụ bảo A-nan lại đến x�m Thọ thủ[112]. A-nan thưa:

�Dạ v�ng.�

Liền c�ng đ�ng đủ c�c Tỳ-kheo đi đến x�m Thọ thủ. Đức Phật bảo c�c Tỳ-kheo:

�H�y để t�m thanh tịnh, t�m tư duy, t�m tr� tuệ[113]. Nếu ai t�m � được thanh tịnh th� t�m liền ngay thẳng, t�m tr� tuệ liền sanh, tr� t�m liền hiểu r�, khai mở, kh�ng nghĩ về d�m, kh�ng nghĩ đến hận, kh�ng c�n si m� nữa, t�m đ� được khai mở.�

C�c Tỳ-kheo tự n�i:

�Những điều mong ước của ta đ� đạt được, nhơn đ� thấy được đạo A-la-h�n.�

Đức Phật từ x�m Thọ thủ bảo A-nan đi đến x�m Y�m-m�n[114], A-nan thưa:

�Dạ v�ng.�

T�n giả liền c�ng đ�ng đủ c�c Tỳ-kheo đi đến x�m Y�m-m�n. Đức Phật bảo c�c Tỳ-kheo Tăng[115]:

�Phương ph�p của t�m thanh tịnh, t�m tư duy, t�m tr� huệ dẫn tới việc dứt hết c�c thứ d�m, nộ. Đạt được con đường của t�m thanh tịnh, c�ng với t�m tư duy, t�m tr� huệ liền sanh ra con đường để t�m tư duy[116]. Nếu c� t�m thanh tịnh, t�m tr� huệ liền khai mở được con đường của t�m tr� huệ. C� t�m thanh tịnh, t�m tư duy liền được s�ng suốt[117]. Người đời d�ng vải dạ để nhuộm m�u, nếu vải dạ sạch sẽ th� m�u nhuộm đẹp, đ� l� do dạ sạch. Tỳ-kheo c� ba t�m: t�m thanh tịnh, t�m tư duy, t�m tr� huệ. T�m thanh tịnh l� thi-đại[118], t�m tư duy l� tam-ma-đề[119], t�m tr� huệ l� băng-mạn-nh�[120]. T�m thi-đại l� kh�ng d�m, kh�ng giận dữ, kh�ng tham. Tam-ma-đề l� t�m được thu nhiếp khiến kh�ng c�n dong ruổi. Băng-mạn-nh� l� t�m kh�ng c�n �i dục.

�Người thọ tr� kinh giới của Phật v� như người c� tấm vải dạ. Tấm vải ấy nếu bị bẩn, muốn nhuộm lấy để c� m�u sắc th� m�u sắc kh�ng được tươi tốt. Tỳ-kheo nếu chẳng an định đối với t�m thanh tịnh, t�m tư duy, t�m tr� huệ m� muốn đạt đạo th� thật l� kh�. V� t�m của vị ấy kh�ng được cởi mở. Tỳ-kheo t�m tự cởi mở, bằng t�m tư của m�nh vị ấy liền thấy cả việc tr�n trời, biết r� � niệm của t�m người, cũng thấy họ sẽ sanh v�o c�c c�i địa ngục, ngạ quỷ, s�c sanh, thiện, �c. Giống như dưới nước trong c� c�t, đ� m�u xanh, v�ng, trắng, đen ... tất cả đều hiện r� do nhờ nước trong. Cầu con đường giải tho�t khỏi thế gian, phải để t�m thanh tịnh như vậy. Th� như khe nước đục ngầu th� c�t, đ� ở dưới kh�ng thể thấy được, cũng kh�ng thể biết l� nước cạn hay s�u. T�m Tỳ-kheo m� kh�ng thanh tịnh th� kh�ng thể đạt được con đường giải tho�t, v� t�m của Tỳ-kheo ấy lu�n bị � trược.�

Đức Phật từ x�m Y�m-m�n bảo t�n giả A-nan c�ng đi đến x�m Hỷ dự[121]. A-nan thưa:

�Dạ v�ng.�

Rồi c�ng đ�ng đủ c�c Tỳ-kheo đi đến x�m Hỷ dự. Đức Phật bảo c�c Tỳ-kheo:

�Nếu c� t�m thanh tịnh, t�m tư duy, t�m tr� huệ th� đối với những điều thầy truyền dạy, đệ tử phải n�n học. Nếu kh�ng những điều suy nghĩ của thầy kh�ng thể đi v�o trong t�m của đệ tử, l�m cho t�m của đệ tử được đoan nghi�m. Tỳ-kheo h�y tự l�m thanh tịnh lấy m�nh, t�m đoan nghi�m mới l� t�m. T�m đoan nghi�m th� được giải tho�t khỏi thế gian. H�y tự n�i: �Ta đ� được giải tho�t khỏi thế gian, đoạn trừ cội gốc của sanh tử�.�

Đức Phật bảo t�n giả A-nan:

�H�y đi đến x�m Hoa thị[122].�

A-nan thưa: �Dạ v�ng!� Liền c�ng đ�ng đủ c�c Tỳ-kheo đi đến x�m Hoa thị. Đức Phật bảo c�c Tỳ-kheo:

�T�m c� ba thứ cấu uế, đ� l� cấu uế về tham d�m, cấu uế về giận dữ v� cấu uế về si m�. Giữ t�m thanh tịnh th� trừ được cấu uế về tham d�m, giữ t�m tư duy th� trừ được cấu uế về giận dữ, giữ t�m tr� tuệ th� trừ được cấu uế về si m�. Bấy giờ Tỳ-kheo tự tuy�n bố: Đ� tho�t khỏi thế gian, đoạn trừ được cội gốc của bao thứ khổ n�o nơi sanh tử.�

Đức Phật lại từ x�m Hoa thị bảo A-nan c�ng đi đến th�nh Phu di�n[123].

A Nan thưa: �Dạ v�ng!� Rồi c�ng đ�ng đủ c�c Tỳ-kheo đi đến ph�a Bắc th�nh Ph�-di�n, ngồi dưới một gốc c�y. A-nan ngồi kế b�n gốc c�y, dốc tư duy qu�n tưởng nội t�m, th� đại địa rung động mạnh. A-nan liền đứng dậy đi đến chỗ đức Phật, thưa:

�Đại địa v� sao lại chấn động mạnh?�

Đức Phật đ�p:

�Đại địa chấn động c� bốn nguy�n nh�n:

�Đất ở tr�n nước, nước ở tr�n gi�, gi� động l�m nước chuyển động, nước chuyển động l�m cho đất chấn động. Nh�n đ� đại địa rung động. Đ� l� nguy�n nh�n thứ nhất.

�Nếu c� bậc A-la-h�n muốn tự thử đạo lực của m�nh, d�ng hai ng�n tay ấn xuống mặt đất, khiến đại địa rung động. Đ� l� nguy�n nh�n thứ hai.

�Ở trong khoảng kh�ng c� một vị trời với oai thần lớn lao muốn khiến cho đại địa rung động, tức th� đại địa liền rung động. Đ� l� nguy�n nh�n thứ ba.

�Đức Phật kh�ng bao l�u nữa sẽ nhập Niết-b�n, đại địa lại chấn động mạnh. Đ� l� bốn nguy�n nh�n l�m đại địa rung động[124].

A-nan thưa:

�Do oai thần của Phật, đức Phật nhập Niết-b�n n�n đại địa mới chấn động mạnh như vậy?�

Đức Phật bảo A-nan :

�Oai thần của Phật v�i vọi, rất t�n qu�, h�a độ soi s�ng cho v� lượng ch�ng sanh. Vậy ngươi c� muốn biết oai thần của Phật chăng?�

A-nan thưa:

�Con mong muốn được nghe biết điều ấy.�

Đức Phật n�i:

�Ta đi khắp mọi nơi chốn. D�n ch�ng trong quận huyện m� Ta đến, ai biết th� đi đến chỗ đức Phật. Th�n Phật tự biến h�a theo ng�n ngữ, y phục của d�n nước ấy. Ta xem thấy d�n ch�ng ở nước ấy thực h�nh những ph�p g�, biết những kinh, giới g�; Phật liền thuyết giảng kinh giới để đem lại lợi �ch cho họ. Nhưng những d�n ch�ng ấy đều chẳng biết Ta l� ai, cũng chẳng biết Ta từ tr�n trời hay dưới đất đến. D�n ch�ng đều hết sức cung k�nh Ta.

�Ta lại biến h�a đến chỗ c�c quốc vương, quốc vương hỏi Ta: �Khanh l� ai?� Ta đ�p: �T�i l� đạo nh�n ở trong nước n�y.� Quốc vương lại hỏi: �Ng�i n�i kinh g�?� Ta n�i: �Ng�i muốn hỏi kinh g�, xin cứ hỏi, t�i đều trả lời tất cả.�Quốc vương rất hoan hỷ. Ta v� nh� vua thuyết giảng rộng khắp xong, Ta liền biến mất, kh�ng thấy. Quốc vương sau đ� đều chẳng biết Ta l� ai.

�Ta đến c�c nước Thệ t�m[125], Ta cũng biến h�a th�nh người Thệ t�m với y phục, ng�n ngữ của như họ. Ta hỏi: �C�c người n�i những giới kinh g�?� Ta biết t�m của c�c họ�, biết tiếng n�i của họ, Ta đem kinh v� giới ra gi�o h�a họ rồi biến mất. Những người ấy sau đ� suy nghĩ về lời n�i v� h�nh tướng của Ta, họ hỏi: �Đ� l� người g�? L� trời, l� quỷ hay l� thần?� Họ đều chẳng biết Ta l� ai. Ta cũng kh�ng n�i với họ Ta l� Phật.

�Ta đ� du h�nh khắp thi�n hạ, truyền trao kinh, đạo mọi nơi rồi l�n c�i trời thứ nhất chỗ ở của Tứ Thi�n Vương, Ta cũng mặc y phục như trời v� n�i tiếng của trời. Ta hỏi trời: �Ng�i thọ tr� kinh g�?� Trời thưa: �T�i chẳng biết kinh.� Ta liền thuyết giảng kinh cho họ nghe xong rồi biến mất, trời cũng chẳng biết Ta l� ai.

�Ta lại l�n c�i trời thứ hai l� Đao-lợi thi�n, h�a ra như y phục v� tiếng n�i của c�i trời Đao-lợi. Ta hỏi trời Đao-lợi: �Ng�i đ� n�i những kinh g�?� Trời Đao Lợi thưa: �T�i kh�ng biết kinh.� Ta liền thuyết giảng kinh cho họ nghe xong rồi biến mất. Trời cũng chẳng biết Ta l� ai.

�Ta lại l�n c�i trời thứ ba l� Di�m[126], h�a ra y phục v� tiếng n�i của c�i trời Di�m. Ta hỏi trời Di�m: �Ng�i thọ tr� kinh g�?� Trời thưa: �T�i kh�ng biết kinh.� Ta thuyết giảng kinh cho họ nghe.

�Ta lại l�n c�i trời thứ tư l� Đ�u-thuật[127], h�a ra y phục v� tiếng n�i của trời ấy. Ta hỏi: �Ng�i thọ tr� những kinh g�?� Vị trời ấy thưa: Ng�i Di-lặc n�i kinh cho t�i nghe.� Ta cũng lại n�i kinh cho họ nghe.

�Ta l�n c�i trời thứ năm l� Bất ki�u lạc[128], cũng mặc y phục v� n�i tiếng của c�i trời ấy. Ta hỏi trời ấy: �Ng�i c� biết kinh kh�ng?� Vị trời ấy thưa: �T�i kh�ng biết kinh.� Ta liền giảng n�i kinh cho vị ấy nghe rồi biến mất, vị trời ấy cũng chẳng biết Ta l� ai.

�Ta lại l�n c�i trời thứ s�u l� Ứng h�a thanh[129], cũng mặc y phục v� n�i tiếng của c�i trời ấy. Ta hỏi trời: �Ng�i thọ tr� những kinh g�?� Trời thưa: �T�i kh�ng biết kinh.� Ta b�n giảng n�i kinh cho họ nghe rồi lại biến mất. Sau đ�, những vị ở c�i trời thứ s�u đều chẳng biết Ta l� ai v� Ta cũng kh�ng n�i với họ Ta l� Phật.

�Ta lại l�n c�c c�i Phạm thi�n, Phạm ch�ng thi�n, Phạm phụ thi�n, Đại Phạm thi�n, Thủy h�nh thi�n, Thủy vi thi�n, V� lượng thủy thi�n, Thủy �m thi�n, Ước tịnh thi�n, Biến tịnh thi�n, Tịnh minh thi�n, Thủ diệu thi�n, Cận tế thi�n, Kho�i kiến thi�n, V� kết �i thi�n[130]. C�c vị trời ấy đều đến gặp Ta. Ta hỏi: �C�c vị c� ai biết kinh kh�ng?� Trong số đ� c� người biết kinh, c� người kh�ng biết kinh. Ta đều thuyết giảng về con đường sanh tử cho họ nghe, lại thuyết giảng về con đường đoạn trừ cội gốc của sanh tử. Ai th�ch nghe kinh, Ta đều giảng n�i cho họ nghe. Ta cũng mặc y phục v� n�i tiếng giống như c�c c�i trời ấy.

�Ngo�i ra c�n c� bốn c�i trời kh�ng thể d�ng ng�n ngữ[131]. Ta muốn l�n c�c c�i ấy nhưng họ kh�ng thể trả lời những điều ta hỏi; đ� l� c�i trời thứ hai mươi lăm l� Kh�ng huệ thi�n, c�i trời thứ hai mươi s�u l� Thức huệ nhập, c�i trời thứ hai mươi bảy l� V� sở niệm huệ nhập v� c�i trời thứ hai mươi t�m l� Bất tưởng nhập.[132]�

Đức Phật dạy:

�Chẳng c� nơi n�o m� ta kh�ng thấy biết, nhưng chỉ c� Niết-b�n l� an lạc tột bực.�

Đức Phật bảo t�n giả A-nan:

�Oai thần của Phật kh�ng chỉ l�m cho đại địa chấn động, m� c�n khiến cho cả hai mươi t�m từng trời[133] kia cũng r�ng động mạnh. Đức Phật nhờ ch�nh t�m m� được như vậy.�

Đức Phật bảo A-nan:

�Sau khi Ta nhập Niết-b�n rồi, những kinh giới ph�p, sư ph�p, m� A-nan đ� nghe từ miệng Phật, A-nan n�n n�i rằng: �T�i nghe ph�p n�y từ miệng của đức Phật[134]�. H�y n�i lại cho c�c Tỳ-kheo Tăng đời sau như vậy. N�y A-nan, kh�ng được cất giấu kinh Phật, phải dốc sức n�u b�y phổ biến, trong kinh kh�ng c� g� phải nghi ngờ. Sau khi ta nhập Niết-b�n, c�c Tỳ-kheo h�y n�n c�ng nhau giữ g�n ch�nh ph�p. Nếu c� những Tỳ-kheo kh�c, dối muốn l�m ph�p sư. Trong kinh những kẻ đ� kh�ng c� giới cấm, n�n bỏ chẳng n�n giữ, v� n� hủy hoại Phật ph�p. Hoặc c� c�c Tỳ-kheo kh�c t�y tiện th�m bớt kinh giới của Phật. A-nan ngươi n�n n�i như vầy: �T�i từng theo Phật nhưng kh�ng nghe đức Phật giảng n�i kinh ph�p n�y. Tại sao lại t�y tiện th�m bớt kinh ph�p của Phật?� Nếu c� Tỳ-kheo kh�ng hiểu kinh Phật th� n�n hỏi Tỳ-kheo t�n l�o l� A-nan. V� đ� nhận biết đầy đủ về kinh giới của Phật, đ� nghe ch�nh từ miệng đức Phật n�i ra v� n�i cho c�c Tỳ-kheo Tăng nghe, chớ c� th�m bớt. Nếu ai muốn th�m bớt kinh giới th� ngươi h�y sừa lại cho đ�ng; điều l� phi ph�p th� h�y bỏ đi chớ d�ng.

�N�y A-nan, nếu c� người n�i: �đức Phật kh�ng n�i lời n�y, th� h�y n�i với kẻ ấy: �Tại sao �ng muốn hủy hoại giới kinh của Phật?�. Hoặc c� c�c Tỳ-kheo ngu si kh�ng hiểu giới kinh th� n�n hỏi c�c Tỳ-kheo t�n l�o, Tỳ-kheo kh�ng được tức giận. Nếu c� Tỳ-kheo kh�ng hiểu kinh ấy, trong số đ� c� Tỳ-kheo biết kinh giới, biết những điều Phật dạy th� h�y n�n tới đ� m� học hỏi. Nếu c� Tỳ-kheo nghi ngờ đối với kinh giới đến hỏi Tỳ-kheo Tăng, th� n�n n�i với vị ấy: � �ng theo thầy n�o m� nghe như vậy?�. Vị ấy tự n�i t�n của thầy m�nh. Tỳ-kheo n�i giới kinh kh�ng được nghi: �Đ� kh�ng phải do Phật chỉ dạy ngăn cấm.� Tỳ-kheo Tăng đều c� mặt trong l�c kiết tập kinh. Những kinh n�o ở trong cuộc kiết tập th� d�ng, c�n những g� ở ngo�i sự kiết tập th� bỏ đi đừng d�ng. Ai kh�ng hiểu kinh giới, n�n hỏi nơi n�o c� Trưởng l�o Tỳ-kheo th�ng suốt về kinh giới, sẽ đến đ� để hỏi nghĩa kinh. Khi hỏi kinh kh�ng được n�i đ�ng, sai. Nếu ai c� nghi ngờ, A-nan h�y giải th�ch: �Ch�nh t�i được nghe đức Phật dạy.� Kinh kh�ng thuộc trong cuộc kiết tập, c�c Trưởng l�o Tỳ-kheo đ� kh�ng n�i th� bỏ đi chớ d�ng. C�c Tỳ-kheo n�n n�i cho đ�ng giới kinh. C�c Tỳ-kheo sau khi đ� n�i giới kinh n�n c�ng nhau thọ tr�. Nếu c� Tỳ-kheo nghi, n�i rằng: �Đ� chẳng phải l� kinh Phật chơn thật,� v� người ấy kh�ng th�ch kinh th� c�c Tỳ-kheo n�n trục xuất kẻ ấy ra ngo�i. Khắp thi�n hạ, từ trong l�a sanh ra cỏ, cỏ l� thứ hủy hoại, l�a l� chơn thật, người ta phải nhổ sạch cỏ đi th� l�a mới chắc hạt. Tỳ-kheo xấu �c kh�ng th�ch kinh, kh�ng giữ giới, l�m hư hoại c�c Tỳ-kheo tốt, th� chư Tỳ-kheo n�n nh�m họp lại để trục xuất kẻ ấy ra. Trường hợp c� những vị Tỳ-kheo hiền thiện, th�ng hiểu kinh giới, th� c�c Tỳ-kheo n�n đi đến chỗ Tỳ-kheo ấy để học hỏi, tu tập.�

Đức Phật n�i:

�C�c Tỳ-kheo đ� thọ tr�, đ� biết, đ� học, khi truyền trao giới kinh cho Tỳ-kheo n�n n�i: �L�c đức Phật c�n tại thế, đối với chốn kia, l�ng x�m kia, huyện kia, nước kia, bấy giờ c� Tỳ-kheo kia c�ng đi theo, Ng�i đ� giảng n�i kinh giới n�y, vậy thọ tr� kinh giới n�y kh�ng được lớn tiếng giận dữ cho rằng, kh�ng phải do Phật n�i.� Những điều được n�i ra n�n dạy dỗ lẫn nhau, t�n trọng v� c�ng dường nhau, kẻ lớn người nhỏ h�y c�ng nhau kiềm chế, kh�ng để Phật B�t-n�-ho�n rồi m� kh�ng t�n k�nh c�ng dường nhau. Nếu c�ng t�n k�nh c�ng dường nhau th� chư thi�n v� d�n ch�ng hỗ trợ, hoan hỷ, tất cả đều được phước, c� thể l�m cho kinh Phật được trụ thế l�u d�i. Sau khi ta nhập Niết-b�n A-nan n�n n�i: �Ở chỗ kia c� Tỳ-kheo th�ng hiểu kinh, tr� giới. Tỳ-kheo mới tu học n�y n�n đến chỗ vị Tỳ-kheo Trưởng l�o hiểu kinh kia để theo vị ấy thọ học kinh giới.� C�c Tỳ-kheo mới tu học đến nghe kinh giới, kh�ng được n�i rằng: �Đ�y kh�ng phải l� vị tr� kinh giới của Phật;� m� h�y t�n k�nh c�ng dường nhau. Nếu c�c Tỳ-kheo h�a hợp c�ng nhau giữ đ�ng giới ph�p th� b�n ngo�i c� c�c h�ng thanh t�n sĩ, c�c h�ng thanh t�n nữ nghe c�c vị Tỳ-kheo Tăng h�a hợp giữ giới của Phật th� đều vui mừng lo c�ng dường đồ ăn, y phục v� thuốc men trị bệnh cho c�c Tỳ-kheo Tăng. Như vậy l� kinh Phật c� thể được trụ thế l�u d�i. Tỳ-kheo Tăng n�n h�a hợp, t�n k�nh v� thừa sự nhau, tr�n dưới c�ng nhau theo đ�ng giới ph�p. Khắp nơi trong c�i người, c�c nẻo địa ngục, cầm th�, ngạ quỷ, do v� bất h�a cho n�n rơi v�o ba đường �c. C�c Tỳ-kheo thọ tr� kinh giới n�n h�a hợp, kh�ng được c�ng nhau tranh chấp, cười n�i cho rằng: �Ta nhiều tr�, �ng �t tr�.� D� tr� nhiều, tr� �t, tất cả đều phải tu h�nh. Nếu Tỳ-kheo h�a hợp dốc thọ tr� kinh Phật, khiến cho ch�nh ph�p được tồn tại l�u d�i, l�m cho người trong thi�n hạ được phước, chư thi�n nơi c�c c�i trời đều hoan hỷ. Kh�ng n�n ở trong kinh giới m� l�a bỏ lời Phật dạy. Đối với lời Phật dạy, Tỳ-kheo đ� thọ tr� th� n�n phụng h�nh.�

Đức Phật bảo A-nan n�n trở lại nước Ba-tuần[135]. A-nan thưa:

�Dạ v�ng.�

Đức Phật c�ng Tỳ-kheo Tăng từ nước Ph�-di�n đi đến nước Ba-tuần, dừng ch�n trong vườn Thiền-đầu[136]. D�n ch�ng của nước Ba-tuần gọi l� Chư Hoa[137]. D�n ch�ng Chư Hoa nghe Phật đi tới đ�y, dừng ch�n trong vườn Thiền-đầu, họ đều đến ph�a trước đảnh lễ Phật, rồi tất cả đều ngồi xuống. Đức Phật thuyết giảng kinh cho họ nghe. Bấy giờ c� một người t�n l� Thuần[138]. Cha của Thuần t�n l� Hoa Thị[139]. Con của Hoa Thị l�c n�y vẫn c�n ngồi lại, trong khi mọi người đ� đi hết. Một m�nh Thuần ở lại trong gi�y l�t th� đứng dậy, đi nhiễu quanh đức Phật ba lần, chấp tay thưa:

�S�ng mai mong Ng�i c�ng c�c Tỳ-kheo Tăng đến nh� con để thọ trai.�

Đức Phật y�n lặng kh�ng trả lời. Thuần liền đến trước đức Phật đảnh lễ, nhiễu quanh Phật ba v�ng rồi trở về nh�, trải t�a, thắp đ�n để mời Phật v� chư Tỳ-kheo.

S�ng mai, Thuần đi đến bạch với đức Phật l� đ� chuẩn bị xong xu�i. Đức Phật đứng dậy �m b�t c�ng với đ�ng đủ c�c Tỳ-kheo đi đến nh� Thuần để thọ trai. Trong số c�c Tỳ-kheo đi theo, c� một Tỳ-kheo c� � xấu, lấy nước uống trong b�nh b�t đổ đi. Đức Phật liền biết v� Thuần cũng thấy như vậy. Đức Phật ăn xong, Thuần lấy một c�i ghế nhỏ ngồi trước đức Phật v� bạch Phật:

�Con muốn hỏi một việc l� khắp tr�n trời dưới trời, kh�ng ai c� tr� tuệ hơn Phật, vậy trong thi�n hạ c� mấy hạng Tỳ-kheo?

Đức Phật dạy:

�C� bốn hạng Tỳ-kheo: Một, h�nh đạo th� thắng. Hai, hiểu đạo, c� thể giảng n�i được. Ba, nương nơi đạo để sống. Bốn, l�m � uế đạo.

�Sao gọi l� Tỳ-kheo h�nh đạo th� thắng? Đ� l� � về đạo nghĩa của vị ấy thuyết giảng kh�ng thể n�o kể xiết. Vị ấy thực h�nh đạo lớn, tối thắng kh�ng thể so s�nh, đ� h�ng phục được t�m lo sợ, chế ngự c�c ph�p, dẫn dắt thế gian. Đ� l� hạng Sa-m�n h�nh đạo th� thắng.

�Sao gọi l� hạng Sa-m�n hiểu đạo, c� thể giảng n�i được? Đ� l� vị ấy n�u b�y được điều cao qu� thứ nhất của đức Phật, lại c�n phụng h�nh kh�ng c� nghi ngờ, lại cũng c� thể diễn n�i đạo ph�p cho người kh�c nghe. Hạng Sa-m�n như vậy gọi l� hiểu đạo c� thể giảng n�i được.

�Sao gọi l� hạng nương nơi đạo để sinh sống? Đ� l� hạng lu�n nhớ đến việc tự giữ g�n cho ri�ng m�nh, si�ng năng học tập một mạch kh�ng l�i, chăm chăm kh�ng mỏi, nhưng bị người, ph�p tự che lấp. Đ� l� hạng Sa-m�n nương nơi đạo để sinh sống.

�Sao gọi l� hạng l�m � uế đạo? Đ� l� hạng chỉ l�m những điều m�nh ưa th�ch, ỷ lại v�o tộc họ của m�nh, chuy�n tạo h�nh vi � trược l�m khiến người kh�c b�n t�n, chẳng nhớ lời Phật dạy, cũng kh�ng sợ tội lỗi. Hạng Sa-m�n như vậy l� l�m � uế đạo. Kẻ ph�m nh�n nghe hạng người n�y cho l� h�ng đệ tử c� tr� huệ thanh tịnh.

�Vậy Sa-m�n c� người thiện, c� người �c, kh�ng phải l� c�ng một hạng giống nhau. Người bất thiện th� bị người thiện ch� bai. Th� như trong l�a c� cỏ. Cỏ l� xấu, l�a l� tốt. Những nh� trong thế gian c� con xấu �c, một đứa con l�m ảnh hưởng cả gia đ�nh. Một Tỳ-kheo xấu �c l�m bại hoại c�c Tỳ-kheo kh�c, khiến nhiều người cho c�c Tỳ-kheo đều l� xấu �c.�

Đức Phật dạy:

�Con người kh�ng n�n cho nhan sắc, y phục l� đẹp. � đoan nghi�m, thanh tịnh mới l� đẹp. Con người kh�ng n�n để cho h�nh tướng lừa dối.�

Đức Phật dạy Thuần:

�Nếu ai c�ng cơm cho Phật v� chư Tỳ-kheo Tăng, l�c chết được sanh l�n c�i trời. Người hiểu biết kinh th� trừ bỏ t�m d�m, t�m n�ng giận v� t�m si m�. Kh�ng n�n v� một người m� ch� tr�ch tất cả mọi người.

KINH PHẬT B�T N� HO�N

�

[1]^.� � Bản H�n, Phật B�t-n�-ho�n kinh, T�y Tấn, Bạch Ph�p Tổ dịch, Đại I, No. 5, tr. 160b- 168a. Tham chiếu, Phật thuyết Trường A-h�m kinh, quyển 2. Hậu Tần Hoằng thỉ ni�n Phật-đ�-da-x� cọng Tr�c Phật Niệm dịch (Đại I, No. 1(2) tr. 11a-16b.)��

[2]^.�� Bản H�n: Quyển thượng, No. 1(2) sđd.: 'Đệ nhất phần Du h�nh kinh đệ nhị, sơ'

[3]^.�� H�n: Văn như thị 聞如是.��

[4]^.�� Di�u sơn, 鷂山 (n�i K�n k�n); No. 1(2) sđd.: Kỳ-x�-quật, 耆奢崛.��

[5]^. �� H�n: Vương-x� quốc, 王舍國; No. 1(2) sđd.: La-duyệt th�nh, 羅閱城; hay La-duyệt-kỳ, 羅閱祇, tức th�nh Vương-x�, thủ phủ nước Ma-kiệt-đ� v�o l�c bấy giờ.

[6]^. �� Ma-kiệt, 摩竭.��

[7]^.�� A-x�-thế, 阿闍世; No. 1(2), cũng vậy.��

[8]^.�� Việt-kỳ, 越祇; No. 1(2) sđd.: Bạt-kỳ, 跋祇, t�n một thị tộc, nh� nước thị tộc, v�o l�c bấy giờ.

[9]^. ��Vũ-x�, 雨舍; như No. 1(2).��

[10]^. �Thệ T�m, 逝心; No. 1(2) sđd.: d�ng d�i B�-la-m�n, 婆羅門. ��

[11]^.� H�n: Cấp-tật Thần x�, 急疾神舍; xem cht. 91. Trong bản Pāli, Phật giảng bảy ph�p bất thối n�y cho những người Vajjī tại miếu thần Sārandada.��

[12]^. � H�n: v� thủ v� nguyện 無取無願. So s�nh Pāli: apa��attaṃ na pa��āpenti, �kh�ng thiết chế điều kh�ng được thiết chế."

[13]^.� H�n: thừa thi�n tắc địa 承天則地.

[14]^.� H�n: ứng chơn, 應真 chỉ Th�nh giả A-la-h�n.

[15]^.� H�n: Giới ph�p, 戒法; No. 1(2) sđd.: bất thối ph�p, 不退法; c� bảy ph�p bất thối của quốc vương, v� bảy ph�p bất thối của Tỳ-kheo.

[16]^.� Ph�p khả cửu, 法可久 ; No. 1(2) sđd.: Ph�p bất khả hoại , 法不可壞.

[17]^. � H�n: thượng hạ tương thừa dụng khởi tọa 上下相承用起坐; văn H�n tối nghĩa; c� lẽ Pāli chuẩn: sakkaroti garukaroti māneti pūjeti: cung k�nh, t�n trọng, thừa sự, c�ng dường.

[18]^. � So s�nh Pāli: (...) uppannāya taṇhāya ponobhavikāya na vasaṃ gacchanti, �c�c Tỳ-kheo kh�ng bị chi phối bởi kh�t �i dẫn đến t�i sinh đời sau...�

[19]^.� H�n: ngũ diệt 五滅 (?)

[20]^.� H�n: kỉnh �y thừa dụng 敬畏承用, xem cht. 17.

[21]^.� H�n: nhập giả 入者.

[22]^.� H�n: tha sự 他事, việc của người kh�c.

[23]^.� Hữu vi 有為, đ�y chỉ ph�p thế gian, hay chuyện thế� sự. Tham chiếu Pāli: (...) na kammārāmā�bhavissanti.

[24]^. � H�n: bất đầu dư h�nh 不投餘行: kh�ng bị l�i cuốn bởi c�c h�nh hữu dư, t�c th�nh đời sống kh�c; đưa đến t�i sinh. Tham chiếu Pāli: na pāpicchā �bhavissanti na pāpikāṇāṃ icchānaṃ vasaṃ gatā.

[25]^.� Bảy ph�p n�y, giữa hai bản No. 5 v� No. 1(2) ho�n to�n kh�ng giống nhau.��

[26]^.� H�n: kinh giới 經戒, chỉ Th�nh giới.

[27]^.� H�n: kinh ph�p 經法, chỉ Th�nh Ph�p.

[28]^.� No. 2 v� No. 1(2) sđd.: c� một v�i chi tiết giống nhau, ngo�i ra ho�n to�n kh�c nhau.��

[29]^.� H�n: bất đắc hạ đạo 不得下道; c� lẽ Pāli: na oramattakena (...) āpajjanti.

[30]^.� Xem cht. 17.

[31]^.� H�n: kinh 經, đ�y chỉ gi�o ph�p của Phật.

[32]^.� H�n: đương dữ th�n cạnh 當與身競.

[33]^.� H�n: lục t�nh 六情, hay lục trần, chỉ s�u ngoại cảnh.

[34]^.� H�n: đương dữ t�m tr�nh 當與心諍, �h�y c�i nhau với t�m.�

[35]^.� Văn đủ c� lẽ l� Tỳ-kheo tăng ng�n thọ gi�o 比丘言受教như c�c đoạn trước.

[36]^.� H�n: trừ cẩn 除饉, �trừ sự đ�i k�m.�� Pāli: dubhikkha (?), c�ng ngữ nguy�n với bhikkhu: tỳ kheo.

[37]^.� X�m Ba-l�n, 巴鄰; c�n gọi l� Ba-li�n-phất, 波連弗; hay Hoa-thị th�nh, 華氏城. No. 1(1): Phật khởi h�nh từ Ma-kiệt-đ� đi đến Ca-lan-đ� Tr�c vi�n; rồi từ đ�y đi tiếp đến Ba-lăng-phất. Trong bản P�li, Phật từ Rājagaha đi Ambalatthika; từ đ�y đi đến Nalanda, tr� trong rừng Pāvārikambavana; rồi từ đ�y đi đến Pātaligāma (Ba-lăng-phất).

[38]^.� La tr�, 羅致(?), c� lẽ l� Ambalatthi trong bản Pāli; nhưng tại đ�y Phật giảng về th�nh tựu của giới-định-tuệ, chứ kh�ng giảng về bốn sự khổ như trong bản H�n n�y.

[39]^.� H�n: tứ thống, 四痛.

[40]^.� Nguy�n văn H�n: Chư sở �c kiến nhựt tại mục tiền, 諸所惡見日在目前; đ�y muốn n�i đến điều m� th�nh ngữ H�n Phật thuờng gọi l� o�n tắng hội khổ: phải hằng ng�y tụ hội với những g� m�nh gh�t. Trong t�m khổ, đ�y chỉ kể bốn khổ tự nhi�n, v� chỉ th�m hai khổ x� hội: xa l�a người m�nh y�u, chung đụng với người m�nh gh�t.

[41]^.� La-tr� 羅致, No. 1(2), Phật từ Tr�c Vi�n 竹園 đi đến Ba-li�n-phất. �

[42]^.� Ba l�n, 巴鄰; No. 1(2), Ba-lăng-phất, 波陵弗. Xem cht. 25.��

[43]^.� No. 5, Quỷ thẩn, 鬼神; bản No. 1(2) kh�ng c�.�

[44]^.� No. 5, thệ t�m l� gia, 誓心理家; chỉ B�-la-m�n v� cư sĩ (hay gia chủ); xem cht. 10. No. 1(2): Thanh t�n sĩ, 清信士. Tham chiếu Pāli: assosuṃ kho pāṭāligāmikā upāsakā, �c�c ưu-b�-tắc th�n Pātaligāma nghe đồn rằng.�

[45]^. � Tham chiếu Pāli: pa��cime gahapatayo ādīnavā dussīlassa sīlavipattiyā, �N�y c�c gia chủ, c� năm điều tai hại cho những ai �c giới, ph� giới.�

[46]^. � A-vệ, 阿衛;� chưa r� địa danh n�y.

[47]^.� Hiền Thiện thần, 賢善神; c� lẽ chỉ chủng loại, chứ kh�ng phải t�n ri�ng. C�c bản kh�c kh�ng c� chi tiết n�y.� �

[48]^.� Tứ phần d�, 四分野 tức tọa đời trời, thuật ngữ thi�n văn Trung quốc.��

[49]^.� H�n: nh�n � 仁意, chưa x�c định được � nghĩa g�.

[50]^.� H�n: tiểu thực, 小食. Ch�nh x�c l� ngọ thực. Phật v� ch�ng Tăng chỉ d�ng một bữa (nhất tọa thực).

[51]^.� H�n: huyện quan 縣官.

[52]^.� H�n: quan bất khả hữu tham t�m, khốc t�m, tiến t�m, lạc t�m, khuyến t�m 官不可有貪心酷心進心樂心勸心.

[53]^.� Phật th�nh m�n 佛城門; No. 1(2): C�-đ�m m�n, 瞿曇門.

[54]^.� Phật kh�, 佛溪; No. 1(2): bến đ� m� Phật đi qua được đặt t�n l� �bến C�-đ�m 瞿曇渡�.

[55]^.� C�u-l�n, 拘鄰; No. 1(2): C�u lị, 拘利.

[56]^.� H�n: dĩ tuệ ưu th�n 以慧憂身, � n�i, h�y qu�n s�t th�n bằng tr� tuệ.

[57]^.� H�n: lạc độc 樂獨, ưa sự độc t�n hay độc cư.

[58]^.� H�n: Hỷ dự quốc, 喜豫國; No. 1(2): Na đ� th�n, 那陀村.

[59]^.� Kiền đề thọ, 揵提樹; No. 1(2): Kiền ch�y xứ, 揵椎處, Pāli: Ginjakāvasatha, ng�i nh� gạch.

[60]^.� Ưu-b�-tắc, 優婆塞; Skt.: Upāsaka; No. 1(2) sđd.: Cư sĩ, 居士; Pāli: Gaha-pati; Skt.: Grha-pati.

[61]^.� Danh s�ch mười vị Ưu-b�-tắc ở nước Hỷ dự: Huyền Điểu, 玄鳥, Thời Ti�n 時仙, Sơ Động 初動, Thức Hiền 式賢, Thục Hiền 淑賢, Kho�i Hiền 快賢, B� T�ng 伯宗, Ki�m T�ng 兼尊, Đức Cử 德舉, Thượng Tịnh 上淨. Danh s�ch mười hai vị cư sĩ ở Na-đ�, theo No. 1(2): Gi�-gi�-la 伽伽羅 , Gia-lăng-gia 加陵加, Tỳ-gi�-đ� 毗伽陀, Gi�-lị-th�u 伽梨利輸 , Gi�-l�u 遮樓 , B�-da-l�u�婆耶樓, B�-đầu-l�u�婆頭樓, Tẩu-b�-đầu-l�u 藪婆頭樓, Đ�-l�-x�-nậu 陀梨舍耨 , Tẩu-đạt-l�-x�-nậu 藪達利舍耨, Da-th�u 耶輸, Da-th�u-đa-l�u 耶輸多樓.

[62]^.� Bất ho�n, 不還; đ�y chỉ c�c cư sĩ đ� chứng quả Bất ho�n, sau khi chết sinh l�n c�i trời Tịnh cư, v� nhập Niết-b�n ở đ�.

[63]^.� Ch�nh x�c, chỉ trấn �p, l�m cho vơi mỏng đi, chứ chưa diệt trừ ho�n to�n.

[64]^. � C�u-cảng, 溝港, nghĩa đen: �ng�i r�nh�� tức đạo quả Dự-lưu 預流, hay Tu-đ�-ho�n.

[65]^. � Ứng-chơn, 應真, c�n gọi l� A-la-h�n, 阿羅漢, chứng A-ha-h�n v� nhập Niết-b�n tr�n c�c tầng trời Tịnh cư.��

[66]^. � Nguy�n H�n: ph�n-vệ 分衛, phi�n �m, Pāli: piṇḍapāta.

[67]^. � H�n: si 癡, tức v� minh.

[68]^. � Nguy�n H�n: tự sắc 字色.

[69]^. � Nguy�n H�n: t�i 栽, �trồng trọt.�

[70]^. � H�n: thống 痛, �đau nhức.�

[71]^. � H�n: cầu 求, �mong cầu (hay t�m cầu).�

[72]^. � H�n: hợp đại khổ ấm đọa tập 合大苦陰墮習.

[73]^. � Duy-da-l� quốc, 維耶梨國; No. 1(2), Tỳ-x�-ly, 毗舍離, hoặc Tỳ-da-ly, 毗耶離.

[74]^. � Nại vi�n, 柰園(vườn xo�i, c� chỗ n�i l� vườn t�o); đ�y chỉ khu vườn của kỹ nữ Am-ba-b�-l�, hay Am-ma-la. No. 1(2) .: tại Tỳ-da-ly, Phật ngồi dưới một gốc c�y. Kỹ nữ Am-b�-b�-l� đến nghe Ph�p. Sau đ� quy y v� c�ng khu vườn sở hữu cho Phật.

[75]^. � Nại nữ, 柰女; No. 1(2) sđd.: Am-b�-b�-l�, 菴婆婆梨, �m kh�c: Am-b�-ba-lị, 菴婆波利, Am-b�-la-b�-lị, 菴婆羅婆利, Am-b�-la, 菴婆羅 ; Pāli: Ambapāli-ganikā.

[76]^. � H�n: kiến lực 見力, tức Pāli: vipassana.

[77]^. � Văn dịch kh�ng r� r�ng. Nhưng, tr�n đ�y l� b�i giảng về việc Tỳ-kheo tu tập sống trong ch�nh niệm, ch�nh tr�, bằng c�ch tu bốn niệm xứ: qu�n nội ngoại th�n, v.v... B�i giảng c� mục đ�ch khiến c�c Tỳ-kheo nhiếp t�m để sẽ khỏi bị sắc đẹp của kỹ nữ Am-b�-b�-l� t�c động.

[78]^. � L� gia, 理家 tức gia chủ; gần �m với, No. 1(2), Lệ xa, 隸車 một bộ tộc h�ng mạnh v�o l�c bấy giờ, thủ phủ ở Tỳ-x�-ly.� Xem cht. 10 v� 44.��

[79]^. � T�n tự, 賓自 (?); No. 1(2) sđd.: Tịnh k� 并暨 (?)��

[80]^. � Tần lai, 頻來, Nhất lai, 一來 (dịch �m: Tư đ� h�m, 斯陀含), �người chỉ t�i sinh dục giới nhiều lần (ch�nh x�c: một lần nữa) trước khi đắc quả A-la-h�n v� nhập Niết-b�n.�

[81]^. � Ở tr�n l� Tứ quả Sa-m�n, 四果沙門: Dự lưu, Nhứt lai, Bất ho�n, A-la-h�n (Tu-đ�-ho�n, Tư-đ�-h�m, A-na-h�m, A-la-h�n) l� quả vị tu đạo của c�c h�ng Thanh văn tiểu thừa Phật gi�o.

[82]^. � Nguy�n H�n: phản phục 反復, c� lẽ mượn chữ kinh Dịch, quẻ Phục: phản phục chi vị đạo 反復之謂道, �đi rồi trở lại, đ� l� Đạo.�

[83]^.� H�n: bất cảm vọng triệu h� 不敢妄召呼 , c� lẽ muốn n�i �kh�ng bị ma quỷ �m ảnh hay quấy nhiễu.�

[84]^.� Thệ t�m l� gia, tức B�-la-m�n cư sĩ, hay gia chủ B�-la-m�n. Xem cht. 10.

[85]^.� Tr�c phương, 竹芳; No. 1(2) sđd.: Tr�c l�m, 竹林. ��

[86]^.� Sa-la-đề, 沙羅提; No. 1(2) sđd.:� đến hai nước, Tỳ-x�-ly 毗舍離, Việt kỳ 越祇.

[87]^.� H�n: kinh giới 經戒, chỉ Ph�p v� Luật.

[88]^.� Bất-tưởng-nhập, 不想入, tức phi tưởng phi phi tưởng xứ.��

[89]^. �Xem cht. 52.��

[90]^.� Duy-da-l�, 維耶梨; No. 1(2) sđd.: đi đến th�p Gi�-b�-la th�p 遮婆羅塔.

[91]^.� H�n: Cấp-tật thần thọ hạ, 急疾神樹下 (xem cht.4), c� lẽ muốn n�i l� gốc c�y ở gần th�p Gi�-b�-la. Pāli: Cāpāla-cetiya. No. 1(2) sđd.: kh�ng c� t�n n�y.��

[92]^.� Nguy�n văn: tư duy �m ph�ng chi sự, 思惟陰房之事, nghĩa đen: �suy nghĩ về căn buồng bị che tối.� � muốn n�i, A-nan bị Ma-vương che lấp t�m tr� n�n kh�ng biết thỉnh Phật trụ thế l�u hơn. No. 1(2) sđd.: Ma sở tế, 魔所蔽.�

[93]^. � C� sự nhầm lẫn trong bản H�n dịch n�y. Thay v� l� Ma Ba-tuần n�i c�u n�y, chứ kh�ng phải A-nan.

[94]^.� Danh s�ch c�c địa phương Phật đi qua v� khen ngợi vẻ đẹp của ch�ng như l� b�o hiệu Ng�i sắp nhập Niết-b�n: Việt-da quốc 越耶國, Danh-ph�-phất 名浮沸, Di�m-ph�-lợi 閻浮利, Việt-kỳ 越祇, Gi�-ba quốc 遮波國, T�t th�nh 薩城, Ma kiệt 摩竭, Uất-đề 鬱提, T�y-li�n-kh� 醯連溪, Xuất-kim sơn 出金山. So s�nh liệt k� của bản Pāli: th�nh Vesāli, miếu Udena, miếu Gotamaka, miếu Sattambaka, miếu Bahuputta, miếu Sārandada, miếu Cāpala. No. 1(2) kh�ng n�u danh s�ch n�y.

[95]^.� H�n: ngũ sắc 五色; đ�y kh�ng chỉ m�u sắc của thị gi�c, m� ch�nh x�c n�i đến m�u da, tức chỉ năm sắc d�n, yếu tố ph�n chia đẳng cấp x� hội của Ấn độ cổ đại.

[96]^.� Tứ ph�p, 四法, chỉ cho Tứ thần t�c, 四神足.

[97]^. �Xem cht. 88.�

[98]^.� Nguy�n H�n: A-nan ph�c 阿難腹.

[99]^. � H�-li�n kh� 醯連溪, phi�n �m kh�c: Hy-li�n-thuyền h� 希 [熙] 連禪河; tức Pāli, s�ng Hira��avatī (Kim h�) Kusināra.

[100]^. Ma, 魔; No. 1(2) sđd.: Ma ba tuần, 魔波旬; Pāli: Māra pāpimant, ma �c, hay thần chế kẻ g�y ra tội �c, x�i dục người kh�c l�m �c.

[101]^. Tệ ma 弊魔, chỉ �c ma; xem cht. 100.

[102]^. Nguy�n văn: Diệc khả ph�ng kh� thọ mạng 亦可放棄壽命; No. 1(2) sđd.: Xả mạng trụ thọ 捨命住壽.

[103]^. Đ�u-thuật, 兜術; No. 2 (1) sđd.: Đ�u-suất, �兜率; Pāli: Tusita; Skt.: Tusita.

[104]^. Nguy�n văn: Ng� kiến nhược đầu gi�c, 我見若頭覺.��

[105]^. C�u-l�n, 拘鄰, xem cht.55.

[106]^. Hoa-thị hương thổ, 華氏鄉土, c� lẽ đồng nhất với Lực sĩ sanh địa 力士生地, tức ��qu� hương của những người lực sĩ� hay cũng gọi l� Mạt-la quốc, m� thủ phủ l� th�nh C�u-thi-na, nơi� Phật sẽ nhập Niết-b�n. Phạn: malla: lực sĩ, malya: tr�ng hoa.

[107]^{. �}Thi-x�-ho�n, 尸舍洹. No. 2(2) sđd.: Thi-x�-ba 尸舍婆 t�n một loại c�y, Pāli: Siṃsāpa; t�n khoa học: Dalbergia sisu. No. 1(2): Phật dừng lại trong rừng c�y Thi-x�-b�, ph�a bắc th�nh Phụ-di. (Theo t�i liệu Pāli, c� một khu r�ng Sinsāpavana tại Kosambī).�

[108]^. H�n: tuy c�nh khổ 雖更枯苦, kh�ng r� �.

[109]^. Văn dịch kh�ng chuẩn về th�nh c� chuẩn li�n hệ sự chứng quả A-la-h�n. H�n dịch thường gặp: sanh dĩ tận, phạm hạnh dị lập, sở t�c dĩ biện, bất thọ hậu hữu �生已盡梵行已立所作已辨不受後有.

[110]^. Kiền-l�, 揵梨; No. 1(2) sđd.: Phật từ th�p Gi�-b�-la đi đến th�n Am-b�-la, rồi đến th�n Chi�m-b�, rồi đến th�n Kiển-đồ. Trong bản Pāli: từ miếu Cāpālā-cetiya, Phật trở v�o th�nh Vesāli, từ đ� đi đến th�n Bhandagāma, đến th�n Hatthigāma, th�n Ambagāma, Jambugāma, dừng ch�n tại thị trấn Bhoganagara...��

[111]^. Kim tụ, 金聚; tức No. 2(2) sđd.: th�n Chi�m-b�, 瞻婆, Pāli: Jambugāma. Ở đ�y, jambu được hiểu l� jambunada hay jambodana, di�m-ph�-đ�n kim, t�n loại v�ng lấy từ c�t ở Jambu, do đ� dịch l� Kim tụ, hay X�m V�ng.��

[112]^. Thọ thủ, 授手. Pāli: Hatthigama.��

[113]^. Ch�nh x�c, đoạn n�y Phật giảng về sư tu tập c�ng l�c ba m�n giới, định v� tuệ.

[114]^. Y�m-m�n, 掩滿. Pāli: Ambagāma��

[115]^. Tham chiếu No. 1(2): tại th�n Am-b�-la, Phật giảng, tu tập giới-định-tuệ đưa đ�n giải tho�t dục lậu, hữu lậu v� v� minh lậu. Bản Pāli, tại th�n Bhandagāma, nội dung cũng tương đồng.

[116]^. Tham chiếu No. 1(2): tu giới đắc định, được phước lớn. Pāli: định c�ng tu với giới đưa đến kết quả lớn.

[117]^. Tham chiếu No. 1(2): do t�m (định) v� tr� (tuệ) được tu tập đồng thời, sẽ giải tho�t, dứt sạch c�c lậu hoặc: dục lậu, hữu lậu, v� minh lậu. Bản Pāli cũng vậy.

[118]^. H�n: thi đại 尸大, phổ th�ng phi�n �m l� thi-la 尸羅, tức Pāli: giới.

[119]^. H�n: tam-ma-đề 三摩提, phi�n �m phổ th�ng l� tam-ma-địa hay tam-muội, tức định hay ch�nh định.

[120]^. H�n: băng-mạn-nh� 崩曼若, phi�n �m phổ th�ng: b�t-nh�, tức tuệ hay tr� tuệ.

[121]^. Hỷ-dự, 喜豫, Pāli: Ānanda-cetiya, chứ kh�ng phải l� Nādika, No. 1(1) Na-đ� th�n, như thấy ở cht. 58.��

[122]^. Hoa-thị tụ 華氏聚. No. 2(2) sđd.: Ba-b�, 波婆; Pāli: Pāvā. theo t�i liệu Pāli, Pāvā l� một đ� thị của bộ tộc Malla�(xem cht. 106). Phật từ Bhoagagāma đi đến Pāvā. No. 1(2), Phật từ Ph�-di (Pāli: Bhogagāma?) đi đến Pāvā.

[123]^. Phu-di�n, 夫延; No. 2(2) sđd.: Phụ-di 負彌. Tức Pāli: Bhogagāma.��

[124]^. Bốn nguy�n nh�n khiến c�i đất rung động: Ở đ�y được lập lại như tr�n.

[125]^. Thệ t�m quốc, chỉ cho ch�ng hội những người B�-la-m�n.��

[126]^. Đệ tam Di�m thi�n, 第三鹽天, Di�m c�i trời thứ ba, trong s�u c�i trời dục giới, cũng �m� l� Diễm-ma thi�n, 焰摩天.

[127]^. Đệ tứ Đẩu-thuật thi�n, 第四兜術天; Đẩu-thuật c�i trời thứ tư, trong s�u c�i trời dục giới, tức thường gọi Đẩu-suất thi�n, 兜術率天.

[128]^. Đệ ngũ Bất-kiều-lạc thi�n, 第五不憍樂天; Bất-kiều-lạc c�i trời thứ năm, trong s�u c�i trời dục giới, c�n gọi l� H�a-tự-tại thi�n, 化自在天.

[129]^. Đệ lục Ứng-h�a-thinh thi�n, 第六應化聲天; Ứng-h�a-thinh l� c�i trời thứ s�u, trong s�u c�i trời dục giới, c�n gọi l� Tha-h�a-tự-tại thi�n, 他化自在天.

[130]^. Liệt k� danh hiệu c�c trời thuộc Sắc giới c�c c�i trời Sắc giới, 色界: Phạm thi�n 梵天 , Phạm ch�ng thi�n 梵眾天, Phạm phụ thi�n 梵輔天, Đại phạm thi�n 大梵天, Thủy h�nh thi�n 水行天, Thủy vi thi�n 水微天, V� lượng thủy thi�n 無量水天, Thủy �m thi�n 水音天, Ước tịnh thi�n 約淨天, Biến tịnh thi�n�遍淨天, Tịnh minh thi�n 淨明天, Thủ diệu thi�n 守妙天, Cận tế thi�n 近際天, Kho�i kiến thi�n 快見天, V� kết �i thi�n 無結愛天. Tham chiếu Trường A-h�m kinh 20 �(No. 1(20), c�i Sắc giới ph�n ra Nhị thập nhị thi�n, tức: Phạm th�n thi�n 梵身天, Phạm phụ thi�n 梵輔天, Phạm ch�ng thi�n 梵眾天, Đại Phạm thi�n 大梵天, Quang thi�n 光天, Diệu quang thi�n 光妙天, V� lượng quang thi�n 無量光天, Quang �m thi�n 光音天, Tịnh thi�n 淨天, Thiếu tịnh thi�n 少淨天五, V� lượng tịnh thi�n 無量淨天, Biến tịnh thi�n 遍淨天氣, Nghi�m sức thi�n 嚴飾天, Tiểu nghi�m sức thi�n 小嚴飾天, V� lượng nghi�m sức thi�n 無量嚴飾天, Nghi�m sức quả thật thi�n 嚴飾果實天, V� tưởng thi�n 無想天, V� tạo thi�n 無造天, V� nhiệt thi�n 無熱天才, Thiện kiến thi�n 善見天, Đại thiện kiến thi�n 大善見天, A-ca-ni-tra thi�n 阿迦尼吒天.��

[131]^. Chỉ bốn c�i trời thuộc V� sắc giới.

[132]^. Danh s�ch bốn trời thuộc V� sắc giới: Kh�ng huệ thi�n 空慧天, Thức huệ nhập 識慧入獄, V� sở niệm huệ nhập 無所念慧入, Bất tưởng nhập 不想入. Danh hiệu được bi�t nhiều nhất: Kh�ng v� bi�n xứ thi�n 空無邊處天, Thức v� bi�n xứ thi�n 識無邊處天, V� sở hữu xứ thi�n 無所有處天, Phi tưởng phi phi tưởng xứ thi�n 非想非非想處天.

[133]^. Nhị thập b�t thi�n, 二十八天: S�u trời c�i dục, mười t�m trời c�i sắc, v� bốn trời c�i v� sắc như những ch� th�ch tr�n.

[134]^. Phật chỉ cho A-nan, khi kết tập kinh điển, mở đầu kinh bằng �T�i nghe như vầy.� Văn dịch H�n ở đ�y kh�ng r�.

[135]^. Ba-tuần, 波旬; No. 2(2) sđd.: Ba-b�波婆; Pāli: Pāvā ��

[136]^. Thiền-đầu, 禪頭; No. 2(2) sđd.: X�-đầu, 闍頭圓.��

[137]^. Tức d�n Mạt-la, tức tiếng Phạn l� Malla, thường dịch l� Lực sĩ.� Trong bản H�n n�y, hiểu Malla l� �b�ng hoa� do li�n hệ vời từ mallikā: hoa mạt-lị hay hoa l�i.

[138]^. Thuần, 純; No. 2(2) sđd.: Ch�u-na, 周那; No. 7, Thuần-đ�, 純陀.��

[139]^.��Hoa-thị 華氏 ; No. 1(2) sđd.: Ch�u-na, con trai một nguời thợ; Pāli:� kammāraputta Cunda, Cunda con trai người thợ sắt.

�

��