�

佛山* Buddha Mountain * Ph�̣t Sơn

Calgary Alberta Canada

[中文|�ENGLISH]

[ TRANG CHỦ |�KINH ĐI�̉N�|�ĐẠI TẠNG KINH | TH�̀N CHÚ | HÌNH ẢNH�|�LI�N LẠC�]

S�́ 1661

Phật lịch 2540 ; DL 1996

BỒ �Ề T�M LY TƯỚNG LUẬN

T�c giả:Long-Thọ Bồ-T�t
���� H�n dịch:�Ng�i th�-Hộ
���� Việt dịch: �Th�ch-T�m-Ch�u
---o0o---

Tổ-��nh Từ-Quang
2176 Ontario East
Montreal, Quebec H2K 1V6

---o0o---

BỒ �Ề T�M

LY TƯỚNG LUẬN[1][1]

��Con xin quy mệnh k�nh lễ hết thảy chư Phật.

Nay con xin n�i qua về nghĩa �bồ-đề-t�m�.

Con cũng xin ch� th�nh đỉnh lễ bồ-đề-t�m.

Nghĩa của bồ-đề-t�m cũng như một đạo qu�n dũng kiện, cầm những đồ binh-kh� tinh-nhuệ, quyết đem lại thắng lợi trong cuộc chiến. Chư Phật, Thế-T�n c�ng chư �ại-bồ-t�t, đều do nh�n-duy�n ph�t t�m đại-bồ-đề m� th�nh đạo-quả. Con nay cũng ph�t t�m bồ-đề như thế.

Thực vậy, chư Phật từ khi ph�t t�m cho đến khi ngồi tr�n đạo-tr�ng bồ-đề, th�nh quả ch�nh-gi�c, đều do nơi t�m bồ-đề ki�n-cố của m�nh. T�m bồ-đề ấy, cũng l� h�nh-m�n tổng-tr�[2][2] của c�c Bồ-t�t. Qu�n tưởng như thế sẽ ph�t minh như thế.

Nay t�i n�i lời t�n-th�n t�m bồ-đề ấy, l� v� tất cả ch�ng-sinh. T�i mong ch�ng-sinh khỏi bị sự đau khổ trong v�ng lu�n-hồi sinh-tử. T�i mong tất cả ch�ng-sinh, nếu ai chưa được độ sẽ được độ, chưa giải-tho�t sẽ được giải-tho�t, chưa an-ổn sẽ được an-ổn, chưa chứng niết-b�n sẽ chứng được niết-b�n. V� muốn th�nh-tựu vi�n-m�n thắng nguyện như thế, v� muốn an lập thể-nh�n[3][3] ch�n-ch�nh của tự-tướng, v� muốn thể-nhập v�o ch�n-thực-qu�n của đệ-nhất-nghĩa, v� muốn thể-nhập v�o tự-tướng v�-sinh của bồ-đề-t�m kia, n�n nay t�i viết ra luận n�y.

�Bồ-đề-t�m xa l�a hết thảy t�nh�.

HỎI: �Tại sao lại n�i l� Bồ-đề-t�m xa l�a hết thảy t�nh?�

��P: �c�u n�i ấy c� nghĩa l�, đối với năm uẩn, mười hai xứ, mười t�m giới, ch�ng đều thuộc về ph�p v� ng� b�nh-đẳng, xa l�a thủ v� xả, tự-t�m của ch�ng bản-lai kh�ng sinh, v� tự-t�nh của ch�ng bản lai vốn kh�ng. Như thế, tại sao trong đ�y lại n�i về ng�, uẩn, xứ, giới c� chỗ biểu lộ r� r�ng m� ph�n-biệt được t�m hiện-tiện v� thể? Do đ�, nếu ai thường gi�c liễu t�m bồ-đề, tức l� người ấy an-trụ v�o kh�ng-tướng của c�c ph�p. Chỗ thường gi�c-liễu t�m bồ-đề kia: d�ng bi-t�m qu�n, lấy đại-bi l�m thể. Bởi thế, trong c�c ph�p như uẩn, xứ, giới v.v..., kh�ng c� ng�-tướng n�o c� thể t�m được.

C�c ngoại-đạo khởi ra c�c h�nh-tướng phi-tướng-ứng, chấp tướng ph�n-biệt, cho rằng c�c uẩn l� c�, chẳng phải l� ph�p v� thường. Nhưng, thực ra, ch�ng chẳng phải thuộc về tướng ng�, ph�p m� c� thể t�m được. Trong t�nh ch�n-thực, sự nhậm-tr� của c�c ph�p, kh�ng thể chấp l� �thường� cũng chẳng phải l� �v� thường�. Trong c�c uẩn nơi ta, t�n c�n kh�ng c� thực, huống l� c�n c� sự tạo-t�c hay ph�n-biệt. Nếu n�i rằng c� một ph�p hay c�c ph�p n�o đ�, đ� chỉ l� lời n�i theo t�m của người đời, t�y chuyển theo h�nh-động của người đời, m� ch�ng chẳng phải ứng-hợp với h�nh-tướng thường hằng như thực, n�n nghĩa ấy kh�ng phải. V� thế, c�c ph�p v� t�nh. D� ch�ng thuộc b�n trong hay b�n ngo�i cũng kh�ng c� thể ph�n-biệt được.

Vậy, do nh�n g� m� họ thường c� t�m chấp-trước như thế? V� họ kh�ng xa l�a được sự t�y theo h�nh-tướng của đời. Nếu nương v�o nh�n, nương v�o tướng th� đ� thuộc về hai loại kh�ng cần ph�n-biệt. �� tức l� chẳng phải thường v� cũng chẳng phải l� c� thể chấp. T�m-t�nh kh�ng thể chấp �thường�. Những t�nh �v� thường� lại cho l� �thường�. Nếu biết những t�nh kia l� v� thường th� ch�ng ta từ chỗ n�o tạo t�c ra v� ch�ng từ chỗ n�o ph�t sinh ra, m� chấp lấy tướng �ng� của những ph�p ấy? Nếu xa l�a được giả-tướng của thế-gian rồi, đối với c�c uẩn kh�ng c� chướng-ngại. Gi�c-liễu rồi, đối với mười hai xứ, mười t�m giới cũng kh�ng c� chướng-ngại. �Thủ� v� �Xả�, tức thời, kh�ng thể t�m đ�u ra được.

Trong b�i luận n�y n�i về chữ �Uẩn�, tức l� n�i về: sắc, thụ, tưởng, h�nh v� thức. năm uẩn n�y l� mục-ti�u tu-học của c�c bậc Thanh-Văn. Sắc như đống bọt. Thụ như bọt nổi. Tưởng như tia s�ng th�i-dương. H�nh như vỏ c�y chuối. Thức như người l�m tr� huyễn-thuật. Nghĩa của năm uẩn n�y, chư Phật Thế-T�n, c�ng chư Bồ-T�t cũng đều n�i về th�-dụ như thế.

Nay lược tỏ về h�nh-tướng của SẮC-UẨN. Tứ-đại-chủng (đất, nước, lửa, gi�) v� những ph�p g� do ch�ng tạo ra, đ� l� Sắc-uẩn. Những ph�p kh�ng phải l� Sắc-uẩn, l� thuộc về ba uẩn: Thụ, Tưởng v� H�nh. H�nh-tưởng của thức-uẩn sẽ thuyết ở phần sau.

N� về XỨ, tức l� n�i về: nh�n, nhĩ, tỵ, thiệt, th�n, �-xứ ở trong v� sắc, thanh, hương, vị, x�c, ph�p-xứ ở ngo�i. �� l� n�i về mười hai xứ ở b�n ngo�i.

N�i về GIỚI, tức l� n�i về giới-phận của nh�n, nhĩ, tỵ, thiệt, th�n, �-căn; giới-phận của nh�n, nhĩ, tỵ, thiệt, th�n, �-thức v� cảnh-giới của sắc, thanh, hương, vị, x�c, ph�p-trần. �� l� mười t�m giới.

Như thế, Uẩn, Xứ v� Giới, ch�ng xa l�a c�c sự thủ v� xả. Ch�ng kh�ng c� phương-sở, kh�ng c� giới-phận, kh�ng thể ph�n-biệt được. Ph�n-biệt để thấy, nghĩa ấy kh�ng phải. V�, t�y theo sự ph�t khởi ra ph�n-biệt tức th� n� c� ra chỗ chấp-trước. � Như thế, l�m sao ch�ng tương-ứng với nhau được? � Nếu c� một ảnh-tướng n�o bị thấy ngo�i nghĩa ấy, đ� l� n� bị sự chuyển biến của tr�-tuệ ph�-hoại. � C� chỗ n�i: � trưởng-dưỡng cho Sắc-uẩn l� nghĩa thế n�o? � �� l� nghĩa �phi nhất, phi dị� (chẳng phải l� một, chẳng phải l� kh�c). C� những ngoại-đạo như Ba-rị-một-ra-nh�-ca...[4][4], họ t�y theo v�o sự thấy biết kh�c lạ, khởi ra sự ph�n-biệt ba chiều (c�, kh�ng, kh�ng c�, kh�ng kh�ng...). Nghĩa ấy kh�ng đ�ng. Như người trong mộng, mơ thấy m�nh đang l�m việc s�t-hại, nhưng chỗ h�nh-tướng tạo-t�c l� giả, kh�ng thực. Lại như c� người mơ thấy họ đang ở nơi tốt đẹp tối-thượng, nhưng sự thực, nơi chốn ấy kh�ng phải l� h�nh-tướng th�-thắng. Thế l� nghĩa g�? Nghĩa l�, �nh s�ng của THỨC đ� ph� hủy ảnh-tướng của thủ, xả. Ph�p của Thức như thế, l�m g� c�n c� nghĩa ngo�i n�o kh�c nữa. Cho n�n, c�c ph�p kh�ng c� ngoại-nghĩa. Chỗ biểu-hiện của hết thảy sắc-tướng, do �nh quang-minh nơi tự-thức l�m cho sắc-tướng soi tỏ. V� như người ta thấy sự huyễn-h�a của �nh th�i-dương biến ra th�nh C�n-th�t-b�[5][5], lại chấp-trước l� thực. Những người v� tr� do t�m ngu-chấp, qu�n s�t c�c cảnh-sắc cho l� thực, cũng như thế. Do ng�-chấp ấy, t�m thức t�y theo đ� chuyển biến.

Như tr�n kia đ� n�i về nghĩa của uẩn, Xứ, Giới. Ch�ng xa l�a tất cả c�c giới-phận sai-biệt. Ch�ng chỉ do sự bị xếp-đặt nơi phận-vị của t�m-thức. Sự th�nh-tựu của nghĩa ấy, trong Th�nh-Duy-Thức đ� n�i.

Trước kia c� n�i qua về năm uẩn, nhưng, tự-tướng của THỨC như thế n�o? � Thức cũng c� nghĩa như chữ T�m. Như đức Phật, Thế-T�n thường n�i: �hết thảy c�c ph�p chỉ do sự biến hiện của t�m�. Nghĩa ấy rất s�u, những người ngu-si kh�ng thể hiểu v� kh�ng thấy được l� ch�n-thực của n�. Cho n�n, để cho ng�-tướng rỗng kh�ng, t�m ấy kh�ng sinh ra sự ph�n-biệt. Khởi ra t�m ph�n-biệt, đ� l� t�-gi�o v� chỗ kiến-lập của họ kh�ng th�nh nghĩa g� cả. V� nghĩa như thực của n� l� thấy sự sự vật vật (ph�p) l� v� ng�. Ngay trong �ại-thừa, nghĩa của ph�p (sự vật) cũng l� v� ng�, v� bổn lai, tự-t�m kh�ng sinh. Nhưng, nếu c�, đ� l� t�y theo chỗ sinh-khởi của n�, song, n� vẫn đều b�nh-đẳng. Tự-t�m tăng thượng, thể-nhập v�o nghĩa ch�n-thực, v� chỗ ấy xuất sinh ra Du-gi� h�nh-m�n[6][6]. Nhưng, trong vấn-đề n�y ch�ng ta cần biết, chỗ y-chỉ của ph�p nọ, ph�p kia l� kh�ng c� thực-thể. �� chỉ gọi l� sự hiện-h�nh của tịnh-t�m m� th�i.

Nếu l� ph�p qu�-khứ, qu�-khứ kh�ng thực. Nếu l� ph�p vị-lai, vị-lai chưa đến. Nếu l� ph�p hiện-tại, hiện-tại kh�ng trụ. Vậy, c�c ph�p ở trong ba đời n�n gọi thế n�o l� �trụ�? � Như qu�n số, như rừng c�y, do sự hợp th�nh của nhiều ph�p. Thức l� tướng v�-ng�. Thức chẳng phải l� chỗ sở-y. Thấy được c�c ph�p như thế, ch�ng cũng như đ�m m�y đỏ, tan diệt một c�ch nhanh ch�ng. C� c�c ph�p, do nơi suy nghĩ biến-hiện ra. A-lại-gia-thức[7][7] cũng như thế. Sự c� đi, c� lại của c�c lo�i hữu-t�nh, v� �ph�p nhĩ như thị� (sự vật như thế l� như thế). V� như biển lớn, mọi d�ng nước đều chảy về đ�. Chỗ y-chỉ của A-lại-gia-thức cũng như thế.

Nếu c� sự qu�n-s�t c�c Thức kia như thế, t�m kh�ng sinh ph�n-biệt. Nếu mỗi loại kia đều c� sự biết như thế, t�n của mỗi loại ấy c�n g� để n�i. Nếu mỗi loại kia đều biết được vật-t�nh của ch�ng, mỗi loại ấy đều kh�ng thể n�i ra được. V� n�i ra lời n�i ấy l� lới n�i quyết-định sinh. Lời n�i quyết-định, n�n c�c ph�p cũng quyết-định sinh. �ối với hết thảy sự việc, th�nh-tựu theo sự chuyển biến. Năng-tri (chủ-động về sự biết), sở-tri (bị-động về sự biết) l� hai phần sai-biệt. Sở-tri nếu kh�ng c� năng-tri l�m sao th�nh-lập được. Hai phần ấy đều l� ph�p v� thực, l�m sao chứng thực được. Cho n�n, sở dĩ n�i về chữ �t�m�, l� n�i l�n c�i t�n. C�i t�n ấy kh�ng ph�n-biệt v� kh�ng thể chứng được. �� chỉ l� biểu-lộ sự thấu suốt tự-t�nh của c�i t�n kia v� n� cũng kh�ng c� thể chứng thực được.

Do c�c nghĩa ấy, c�c bậc tr�-giả cần n�n qu�n-s�t tự-t�nh của t�m bồ-đề như huyễn. D� l� b�n trong hay b�n ngo�i, hay trung-gian của hai phần ấy, ch�ng ta cố gắng t�m cầu cũng kh�ng thể chứng thực được. Kh�ng c� ph�p n�o c� thể nắm giữ được. Kh�ng c� ph�p n�o c� thể xả bỏ được. Chẳng phải dựa v�o h�nh-sắc để c� thể thấy. Chẳng phải do nơi hiển-sắc m� c� thể biểu-lộ. Ch�ng chẳng phải tướng nam, nữ. Ch�ng chẳng phải tướng ho�ng-m�n[8][8]. Ch�ng chẳng trụ trong tất cả c�c sắc-tướng. Kh�ng c� ph�p n�o c� thể thấy. Cũng chẳng phải thấy do cảnh-giới của nh�n-căn. Chỉ c� hết thảy chư Phật d�ng Phật-tr� qu�n-s�t b�nh-đẳng mới c� thể thấy được.

Trong ph�p b�nh-đẳng, nếu t�m l� tự-t�nh hay l� v�-tự-t�nh, l�m sao thấy được? � N�i về �t�nh�, l� c�n c� c�i t�n ph�n-biệt. L�a khỏi ph�n-biệt mới thấy được t�m, trong n�y, l�m sao lại n�i l� �kh�ng�? � V� vậy, ch�ng ta n�n biết l� kh�ng c� �năng-gi�c� v� cũng kh�ng c� �sở-gi�c�. Nếu thường qu�n t�m bồ-đề như thế, liền thấy được Như-Lai. Nếu c� năng-gi�c v� c� sở-gi�c, t�m bồ-đề kh�ng thể th�nh-lập dược. N� v� tướng. N� v� sinh. Chẳng phải d�ng con đường ng�n-ngữ m� c� thể khen ngợi n� được.

T�m bồ-đề cũng như hư-kh�ng. T�m v� hư-kh�ng, kh�ng c� hai tướng. ��y n�i, t�m v� hư-kh�ng, l� n�i về tr� ch�n-kh�ng b�nh-đẳng. Thần-th�ng của Phật với Phật, Phật với Phật kh�ng kh�c nhau. Sự-nghiệp của chư Phật trong qu�-khứ, hiện-tại, vị-lai, tất cả đều nhiếp-t�ng v� an-trụ trong cảnh-giới bồ-đề. Tuy sự-nghiệp ấy gọi l� nhiếp-t�ng, nhưng hết thảy ph�p thường thường vẳng-lặng.

Qu�n-s�t c�c ph�p v� thường đều như huyễ�n-h�a. Ch�ng chẳng phải bị nhiếp-t�ng. Ch�ng điều-phục cả ba hữu: Dục-hữu, sắc-hữu v� V�-sắc-hữu. Ch�ng trụ trong ph�p kh�ng. C�c ph�p v� sinh, đ�y n�i l� �kh�ng�. C�c ph�p v� ng� cũng n�i l� �kh�ng�. Nếu đem v� sinh, v� ng� m� qu�n l� �kh�ng�, qu�n ấy kh�ng th�nh. Nếu đem nhiễm v� tịnh m� ph�n-biệt, ch�ng liền th�nh hai thứ kiến-tướng: đoạn v� thường. Nếu d�ng tr� qu�n-s�t về tướng kh�ng kia, tướng kh�ng kia kh�ng c� bản thể ph�n-biệt. Cho n�n t�m bồ-đề xa l�a c�c sở-duy�n m� trụ trong tướng hư-kh�ng. Nếu qu�n hư-kh�ng l� nơi bị an-trụ, trong ấy phải c� kh�ng, c� t�nh. C� hai t�n sai-biệt, �kh�ng� ấy cũng như con sư-tử ở thế-gian, n� rống l�n một tiếng, l�m cho c�c lo�i th� đều sợ. Như n�i một chữ �kh�ng�, mọi ng�n-ngữ đều vẳng lặng. V� vậy, nơi n�y nơi kh�c thường lặng, c�i n�y c�i kia đều kh�ng.

Thức-ph�p l� ph�p v� thường. N� từ v� thường sinh ra. T�nh v� thường l� t�m bồ-đề. ��y n�i về nghĩa kh�ng, hẳn ch�ng cũng kh�ng tr�i nghịch nhau. T�nh v� thường l� t�m b�-đề, ưa th�ch bồ-đề l� t�m b�nh-đẳng. Tuy nhi�n, nơi đ�y cũng chẳng n�i l� ưa th�ch c�i kh�ng. T�m chấp c�i kh�ng, l�m sao chứng ngộ được. Bản-lai tự-t�nh ch�n-thực, hết thảy đều th�nh-tựu nghĩa bồ-đề-t�m. Vật v�-tự-t�nh. T�nh v�-tự-t�nh, l� nghĩa của thuyết n�y.

Thuyết n�y như thế, đối với t�m ra sao? Nếu xa l�a ng� v� ph�p th� t�m kh�ng trụ. ��y chẳng phải l� một ph�p cũng chẳng phải l� c�c ph�p. Tự-t�nh của mỗi ph�p, tự n� c�ch ly với tự-t�nh của n�. Như đường mật, ngọt l� tự-t�nh. Như lửa, n�ng l� tự-t�nh. C�c ph�p kia kh�ng, tự-t�nh cũng vậy. T�nh của c�c ph�p kia, ch�ng chẳng phải thường, chẳng phải đoạn, chẳng phải được, chẳng phải l�a. V� nghĩa ấy, v� minh l� đầu, l�o tử l� cuối, c�c ph�p duy�n sinh được th�nh-lập ra. V� như mộng huyễn, thể n� kh�ng thực. V� do nghĩa ấy, n�i ra mười hai chi-ph�p, tức cũng gọi l� mười hai chi-lu�n. Ch�ng lu�n-chuyển tuần-ho�n trong cửa sinh-tử, m� thực kh�ng c� ta, kh�ng ph�n-biệt với ch�ng-sinh v� kh�ng sai-biệt với ba thứ: nghiệp, h�nh v� quả-b�o.

Trong �-nghĩa ấy, nếu thấu suốt ph�p duy�n-sinh, tức th� ra khỏi c�c cửa cảnh-giới sinh-tử. Sự-kiện kia, chẳng phải l� h�nh-tướng, chẳng l�m băng-hoại ch�nh nh�n, m� n� do UẨN sinh ra. Chẳng phải l� h�nh-tướng của bi�n-tế sau khi bị lu�n-hồi. Hết thảy đều kh�ng nắm giữ được �kh�ng�, v� do �kh�ng� sinh ra. Ph�p ph�p b�nh-đẳng, tạo nh�n chịu quả, l� lời Phật n�i. C� c�c ph�p hợp loại m� sinh ra, như đ�nh trống c� tiếng, như trồng l�a mạch sinh mầm. C�c ph�p hợp loại kh�c, nghĩa cũng như thế. Như huyễn như mộng, bị sự biểu-hiện của duy�n-sinh. C�c ph�p nh�n sinh, m� cũng l� v� sinh. Nh�n n�y nh�n kh�c tự n� l� kh�ng, l�m sao sinh ra được. Do đ�, c�c ph�p thuộc về v� sinh, tức l� do v� sinh m� gọi l� �kh�ng�.

Như n�i về năm uẩn, t�nh của năm uẩn b�nh-đẳng. Hết thảy c�c ph�p cũng n�n qu�n niệm như thế. Nếu n�i l� �kh�ng�, l� n�i trong nghĩa như thực. V� chỗ bị n�i l� kh�ng ấy, thể của n� chẳng phải đứt đoạn. Trong thể chẳng phải đứt đoạn ấy, thực cũng kh�ng thể n�o t�m kiếm được. N�i thể l� kh�ng, kh�ng cũng kh�ng phải l� thể. Hiểu n� l� kh�ng thực, sự tạo-t�c l� v� thường. C�c nghiệp, phiền-n�o chứa g�p lại l�m thể. Nghiệp ấy cũng từ t�m sinh ra. T�m kh�ng trụ, nghiệp l�m sao c� thể tạo được. T�m kho�i-lạc l� t�nh tịch-tĩnh. T�m tịch-tĩnh kia kh�ng thể nắm giữ được. C�c bậc tr�-giả nến qu�n-s�t sự-vật một c�ch như thực. Thấy được lẽ như thực ấy, l� được giải-tho�t.

T�m bồ-đề ấy l� sự ch�n-thực tối thượng. Nghĩa ch�n-thực ấy l� �kh�ng�. Cũng gọi l� �ch�n-như�. Cũng gọi l� �thực-tế�. �� l� đệ nhất nghĩa đế về v� tướng. Nếu kh�ng thấu suốt được về nghĩa �kh�ng� như thế, l� chẳng phải đ� thuộc về phần giải-tho�t, m� đối với trong cảnh lu�n-hồi, người ấy l� đại-ngu-si. Người sống trong cảnh lu�n-hồi, bị lu�n-chuyển trong s�u th�: thi�n, nh�n, a-tu-la, địa-ngục, ng�-quỷ v� s�c-sinh.

Nếu bậc tr�-giả thường qu�n-tưởng t�m bồ-đề kia một c�ch như thực, c�ng tương-ứng với nghĩa �kh�ng�, khi qu�n-tưởng rồi sẽ th�nh-tựu được �-niệm lợi tha v� được tr�-tuệ v� ngại, v� trước. �� l� biết ơn v� b�o ơn Phật. Thường đem bi-t�m qu�n-tưởng tới tất cả mọi chủng-tướng ch�ng-sinh, cha mẹ quyến-thuộc, v� lửa dữ phiền-n�o thi�u đốt, khiến cho c�c ch�ng-sinh bị lu�n-hồi sinh-tử. Ch�ng-sinh chịu khổ, t�i sẽ chịu thay. Như trong trường-hợp c� sự vui h�a-hợp, ch�ng ta n�n nhớ nghĩ v� bố-th� cho tất cả ch�ng-sinh.

Qu�n-tưởng về nghiệp-quả của �i v� phi-�i, thiện-th� v� �c-th�, lợi-�ch v� kh�ng lợi-�ch, m� bản-lai của c�c ch�ng-sinh kh�ng thực chứng được. T�y theo sự sai-biệt của tr�-tuệ, khởi ra mọi thứ sắc-tướng: Phạm-Vương, �ế-Th�ch, Hộ-Thế Thi�n-Vương v.v... L� trời hay l� người, hết thảy đều kh�ng l�a khỏi h�nh-tướng thế-gian.

Qu�n-tưởng về c�c nơi địa-ngục, ng�-quỷ, s�c-sinh. Tất cả ch�ng-sinh ở trong c�c c�i ấy, c� v� lượng v� số chủng-loại sắc-tướng. Sự đau khổ, kh�ng được nhi�u-�ch, thường bị chuyển theo chủng-loại. ��i kh�t bức-b�ch, giết hại lẫn nhau. Bởi nh�n như thế, n�n quả-khổ kh�ng bị ti�u-hoại. Chư Phật, Bồ-T�t qu�n-tưởng về tự-tướng nghiệp-b�o như thực của hết thảy ch�ng-sinh trong c�c thiện-th� v� �c-th� như thế. Qu�n-tưởng rồi, c�c Ng�i liền khởi ra t�m phương-tiện, kh�o l�o gi�p đỡ ch�ng-sinh, l�m cho ch�ng-sinh xa l�a c�c nghiệp-cấu. Bởi thế, c�c vị Bồ-T�t lấy t�m đại-bi l�m căn-bản, lấy ch�ng-sinh kia l�m cảnh sở-duy�n. C�c vị Bồ-T�t kh�ng chấp-trước v�o những �-vị vui sướng trong c�c loại thiền-định, kh�ng cầu tự-lợi trong việc được c�c quả-b�o. Vượt qua quả-địa Thanh-Văn, c�c Ng�i kh�ng bỏ ch�ng-sinh, tu hạnh lợi tha, ph�t t�m đại-bồ-đề, nẩy mầm mống đại-bồ-đề v� cầu quả bồ-đề của Phật. C�c Ng�i đem t�m đại-bi qu�n-tưởng về sự đau khổ của ch�ng-sinh. C�c Ng�i thấy ngục A-tỳ[9][9] rộng lớn v� bi�n, ch�ng-sinh t�y theo nghiệp-nh�n, phải bị lu�n-chuyển v�o khổ-b�o ấy. Mọi tội b�o ấy phải chịu mọi thứ đau khổ. t�m đại-bi của c�c vị Bồ-T�t, c�c Ng�i nghĩ, c�c Ng�i muốn chịu khổ thay cho ch�ng-sinh. Mọi thứ khổ ấy, c� mọi thứ h�nh-tướng, n�i ra như kh�ng c� thực, nhưng cũng chẳng phải l� kh�ng thực.

Nếu thấu suốt lẽ �kh�ng�, liền biết r� c�c ph�p ấy, thuận-h�nh theo c�c nghiệp-quả của ch�ng-sinh. C�c vị Bồ-T�t v� muốn cứu độ ch�ng-sinh, c�c Ng�i khởi ra t�m dũng-m�nh, lăn v�o nơi b�n lầy sinh-tử. C�c Ng�i tuy ở trong sinh-tử, nhưng kh�ng nhiễm-trước. V� như hoa sen thanh-tịnh kh�ng nhiễm. C�c Ng�i lấy đại-bi l�m thể, n�n kh�ng bỏ ch�ng-sinh, d�ng kh�ng-tr� qu�n-tưởng, n�n kh�ng l�a phiền-n�o.

Bồ-T�t d�ng sức phương-tiện, thị-hiện việc gi�ng-sinh nơi vương-cung, vượt th�nh xuất-gia, tu đạo khổ-hạnh, ngồi nơi đạo-tr�ng bồ-đề, th�nh �ẳng-Ch�nh-Gi�c. Ng�i hiện thần-th�ng-lực ph� c�c ma qu�n, v� độ ch�ng-sinh, chuyển đại-ph�p-lu�n. Ng�i hiện ra ba đạo bảo-giai, từ tr�n cung trời gi�ng xuống. Ng�i hiện ra c�c h�nh-tướng biến-h�a. Ng�i thuận theo t�nh đời, nhập đại-niết-b�n. V�, trong khoảng trung-gian ấy, Ng�i hiện ra c�c sắc-tướng, hoặc l�m Phạm-Vương, hoặc l�m �ế-Th�ch v.v... L� Trời hay l� người... t�y theo c�c sắc-tướng m� chuyển. Do Ng�i thị-hiện ra c�c sắc-tướng n�n người đời gọi l� bậc �Cứu Thế �ạo-Sư�. Những sự-kiện ấy đều l� nguyện-lực đại-bi của chư Phật, Bồ-T�t, điều-phục thế-gian, l�m cho thế-gian được an-trụ v�o những thắng-hạnh tương-ứng.

Thế n�n, ở trong lu�n-hồi c�c Ng�i kh�ng sinh t�m tho�i-chuyển, mệt mỏi. Từ trong Nhất-thừa n�i ra ph�p Nhị-thừa. Nhất-thừa, Nhị-thừa đều ở trong nghĩa ch�n-thực. L� bồ-đề của bậc Thanh-Văn hay l� bồ-đề của Phật, chỉ l� một tướng của tr�-th�n (ch�n-th�n của tr�-tuệ), một thể của ch�nh-định. Tuy c� n�i, nhưng n�i m� chẳng phải n�i. Hoặc c� n�i ra mọi h�nh-tướng, nhưng đ� chỉ v� dẫn-đạo ch�ng-sinh m� th�i. Nếu ch�ng-sinh được lợi, bồ-đề của Phật vẫn l� ph�c-tr� b�nh-đẳng, thực kh�ng c� hai tướng c� thể trụ. Nếu c� trụ-tướng tức l� chủng-tử. Tướng chủng-tử kia lại hợp theo loại sinh ra. Thế l� l�m tăng-trưởng mầm mống sinh-tử. Như đức Phật, Thế-T�n thường n�i: �Chỉ v� ch�ng-sinh tạo ra c�c phương-tiện, ph� hủy mọi h�nh-tướng của thế-gian, nhưng thực chẳng phải ph� hủy.� �� l� c� �-nghĩa xa l�a sự ph�n-biệt. Nghĩa ấy rất s�u. Nghĩa rất s�u ấy kh�ng c� hai tướng. Tuy n�i l� c� ph�-hủy, nhưng đ�y chẳng phải l� ph�-hủy.

Trong ph�p �kh�ng�, kh�ng c� hai tướng. C�c ph�p giữ vững tự-t�nh ch�n-thực của ch�ng. Tr�-ba-la-mật l� t�m bồ-đề. T�m bồ-đề trừ hết thảy �kiến�. Do đ�, c�c th�n, ngữ, t�m, đều thuộc về ph�p v� thường. Nhưng chỉ v� ch�ng-sinh, đem lại lợi-�ch cho ch�ng-sinh m� th�i.

Trong n�y n�i �kh�ng�, nhưng �kh�ng� kh�ng phải l� đứt đoạn. Trong n�y n�i �c�, nhưng �c� cũng chẳng phải l� thường hằng. Thế n�n, kh�ng c� sinh-tử, cũng kh�ng c� niết-b�n, m� đều an-trụ v�o �v�-trụ niết-b�n�. Chư Phật, Thế-T�n đều n�i: �Bi-t�m khởi sinh ra, v� lượng ph�c tụ hội.� Lời n�i ấy l� n�i về l� �kh�ng� ch�n-thực tối thượng. Do uy-thần của chư Phật xuất sinh, m� hai hạnh tự-lợi v� lợi-tha th�nh-tựu.

Con nay xin đỉnh lễ Nhất-Thiết-T�nh kia. Con thường t�n k�nh T�m Bồ-�ề kia. Mong chỗ xưng-t�n của con đối với Phật-chủng kh�ng bị đoạn-diệt. Chư Phật, Thế-T�n thường trụ ở thế-gian. T�m bồ-đề l� t�m tối thắng trong �ại-thừa. Ch�nh-niệm của con an-trụ trong t�m ấy.

T�m bồ-đề, trụ nơi t�m �ẳng-Dẫn[10][10], v� từ nơi phương-tiện sinh ra. Nếu thấu suốt được t�m ấy, thấy sinh-tử b�nh-đẳng, hai hạnh: tự-lợi v� lợi-tha th�nh-tựu. t�m bồ-đề, l�a c�c kiến-tướng, v�-ph�n-biệt-tr�, chuyển biến ch�n-thực.

C�c bậc tr�-giả, ph�t t�m bồ-đề, hội-tụ được ph�c-b�o v� lượng v� bi�n. Nếu ai, trong khoảng s�t-na, qu�n-tưởng t�m bồ-đề, người ấy hội-tụ được ph�c-b�o, cũng kh�ng thể t�nh lường được. V�, t�m bồ-đề, chẳng phải thuộc về loại t�nh lường. Chất-liệu qu� b�u của t�m bồ-đề l� thanh-tịnh kh�ng nhiễm. N� thuộc v�o bậc tối đại, tối thắng, tối thượng, đệ nhất. N� thuộc v�o chất-liệu ch�n-thực ki�n-cố, kh�ng thể hoại v� cũng chẳng phải l� chỗ để hoại được. N� thường ph� c�c phiền-n�o, c�ng tất cả c�c loại ma. N� l�m đầy đủ hạnh-nguyện Phổ-Hiền[11][11] của c�c vị Bồ-T�t. T�m bồ-đề l� chỗ hướng về của hết thảy ph�p. N�i lời ch�n-thực, l�a c�c h�-luận. ��y l� h�nh-m�n thanh-tịnh của Bồ-T�t Phổ-Hiền, xa l�a hết thảy tướng. ��y xin n�i r� như thế.

T�i nay khen ngợi t�m bồ-đề,

Như Lưỡng-T�c-T�n[12][12] ch�nh n�i ra.

T�m bồ-đề ấy: tối t�n, thắng,

Người được ph�c-b�o cũng kh�ng lường.

T�i đem ph�c n�y cho ch�ng-sinh,

Mong ch�ng vược khỏi biển tam hữu.

Khen ngợi như thực v� như l�,

Tr�-giả cần n�n học như thế.

[ TRANG CHỦ |�KINH ĐI�̉N�|�ĐẠI TẠNG KINH | TH�̀N CHÚ | HÌNH ẢNH�|�LI�N LẠC�]