�

佛山* Buddha Mountain * Ph�̣t Sơn

Calgary Alberta Canada

[中文|�ENGLISH]

[ TRANG CHỦ |�KINH ĐI�̉N�|�ĐẠI TẠNG KINH | TH�̀N CHÚ | HÌNH ẢNH�|�LI�N LẠC�]

Ph�̀n 1� Ph�̀n 2� Ph�̀n 3

S�́ 1566

B�T NH� ĐĂNG LUẬN �
Prajnã-pradipa
Luận giải ��n B�t Nh�
Thanh Biện Bhàvaviveka
Tr�ch dịch: Cao Dao

CHƯƠNG 18: KHẢO S�T VỀ TỰ NG� V� ĐỐI TƯỢNG

Phần I

1 PHỦ ĐỊNH TỰ NG�*1 (NHƯ L� MỘT THỂ ĐỒNG NHẤT CỦA TH�N V� T�M):

Trước hết, ch�ng ta (những người đứng tr�n lập trường Trung Qu�n) ph� ph�n c�c quan điểm của c�c học ph�i kh�c, nhằm mục đ�ch n�i l�n quan điểm ch�n x�c của m�nh rằng: Tất cả c�c T�c vi của nhận thức (H�nh)*2, như l� những c�i c� thể chuyển h�a-biến đổi, đều thiếu vắng Tự Ng� v� c�i g� thuộc về Tự Ng�. Đ�y l� t�m điểm của luận chứng, được viết trong Phẩm 18, Trung Luận.�

C� nhiều định kiến cho rằng Tự Ng� tồn tại, nhưng v� tất cả những định kiến n�y đều lấy Năm Điều Kiện Nhận Thức (Ngũ Ấm)*3 l�m đối tượng luận cứ của họ, v� vậy ch�ng ta h�y bắt đầu khảo s�t từ Năm Điều Kiện Nhận Thức. Thế T�n cũng đ� n�i: "D� l� người xuất gia, hay l� b� la m�n, khi muốn hiểu r� những vấn đề của ch�nh m�nh một c�ch đ�ng đắn, th� tất cả đều phải suy x�t một c�ch ch�n x�c từ Năm Điều Kiện Nhận Thức".�

Trong đ�, đầu ti�n l� Bốn Thực Thể (Tứ Đại: Đất, Nước, Gi�, Lửa) l� những yếu tố căn bản h�nh th�nh n�n h�nh tướng của th�n x�c. Những yếu tố n�y "tập hợp" (skandha) lại th�nh c�c Cơ Năng Nhận Tri (Lục Căn: Mắt, Tai, Mũi, Lưỡi, Th�n thể v� � thức). C�c cơ năng nhận tri n�y, hay n�i c�ch kh�c, c�c dạng thức của t�m thức n�y, đối với một số người th� l� Tự Ng�. Về điểm n�y c� những quan niệm kh�c nhau của nhiều học ph�i, n�n cần phải thiết lập vấn đề như sau:_Bốn Thực thể v� những Cơ năng Nhận tri, hoặc 1. Từng phần ri�ng lẻ h�nh th�nh từng dạng thức ri�ng biệt của t�m thức? ;hoặc 2. C�ng tập họp chung lại th�nh một thể chung nhất, gọi l� Th�n-T�m?. V� vậy, nếu cho rằng những Điều kiện Nhận thức ấy vốn l�Tự Ng�, hay n�i như Trung Luận, "nếu Tự Ng� đồng nhất với những Điều kiện Nhận thức", th� phải chăng ch�ng ta (những người tầm cầu đạo ph�p) đang suy nghĩ theo th�i thường của thế gian, rằng thay v� n�i về "Điều ki�n nhận thức", th� đang chuyển sang n�i về "c�i T�i"? Hoặc giả kh�ng phải như thế?�

Họ cho rằng: "Cho d� suy nghĩ theo c�ch n�o đi nữa, một khi đ� thừa nhận rằng Tự Ng� tồn tại, th� � nghĩa m� ch�ng t�i muốn n�i đến đ� th�nh h�nh r�i". V� thế, giờ đ�y ch�ng ta h�y suy gẫm thử, theo chủ trương của họ:

���� �"Nếu Tự Ng� đồng nhất với những Điều kiện Nhận Thức,

����� "Th�: Ng� l� một tồn tại c� Sinh Khởi v� Hoại Diệt" (TL18.1ab)

Vậy th�, những Điều kiện nhận thức ấy vốn l� c�i g� c� Sinh Khởi v� Hoại Diệt, tức l�, n� được thể hiện ra như l� c�i c� những t�nh chất được sinh ra rồi mất đi. Trong trường hợp n�y, khi n�i "c�i c� sinh c� diệt" l� n�i với t�nh c�ch biểu trưng*4, qua đ� chỉ đơn cử ra một đặc trưng: Điều Kiện Nhận Thức l� c�i c� Sinh-Diệt, nhưng c� thể hiểu ra được tất cả những tương quan kh�c c� c�ng t�nh c�ch như th�, như tương quan Nh�n-Quả, qu� tr�nh t�ch lũy tạo t�c (Nghiệp), kết quả (Quả) v� sự gặt h�i (B�o)�Những điểm nghị luận n�y được t�m lại trong cấu tr�c luận l�*5 như sau:�

�� a. Mệnh đề chủ trương: Từ điểm nh�n của Thực Tại tối hậu, th� từ bốn thực thể (đất, nước, gi�, lửa), cho đến những cơ năng nhận tri_như l� tập họp của bốn yếu tố ấy, cho đ�n t�m thức_như l� tập họp của những cơ năng nhận tri, v� cả th�n_như l� c�i� c� những cơ năng cảm gi�c, v� cả t�m_như l� c�i c� trong th�n, đều l� những g� kh�ng c� tự ng�.�����

�� b. Luận cứ: Bởi v� ch�ng c� sinh khởi v� hoại diệt.

�� c. Tỉ dụ: V� dụ như: những thực thể vật chất (đều l� những c�i c� sinh diệt, n�n kh�ng c� tự ng�)�

Theo quan điểm của học ph�i Số luận (S�mkhya)*6, nếu th�n x�c l� c�i g� c� nguy�n do từ Linh Ng� m� h�nh th�nh, th�ng qua những yếu tố vật chất, th� hẳn trong th�n x�c phải tồn tại Linh Ng�. Tuy nhi�n, lại cũng theo quan điểm của học ph�i Số Luận n�y, th� t�nh t�y biến của Linh Ng�_như nước trong b�nh biến ứng theo h�nh dạng của n�_l� luận cứ hiển nhi�n cho t�nh V� Ng�. Theo đ�, nếu họ qui kết rằng trong th�n x�c tồn tại Linh Ng�, th� ch�nh họ m�u thuẩn với ch�nh luận chứng của họ.�

Hoặc giả, "Nếu Tự Ng� đồng nhất với những Điều kiện nhận thức (Ngũ Ấm),", trong đ�, v� vốn c� những Điều kiện nhận thức (mắt, tai, mũi, lưỡi, th�n thể, � thức) với những phương thức nhận tri kh�c nhau, vậy "Th� trong một th�n x�c hẳn phải c� nhiều Tự Ng� kh�c nhau (tương ứng với những điều kiện nhận thức kh�c nhau)".�

Hơn thế nữa, "Nếu Tự Ng� đồng nhất với những Điều kiện nhận thức, th� hẳn l� n� cũng phải c� Sinh khởi v� Hoại Diệt". Hai c�u sau của thi tụng n�y c� thể hiểu l�: Nếu thừa nhận tiền đề cho rằng Tự Ng� đồng nhất với Điều kiện tạo t�c, th� tất yếu phải đi đến kết luận cho rằng "Tự Ng� c� Sinh, Diệt", điều n�y phủ định ch�nh chủ trương ban đầu cho rằng "Tự Ng� l� c�i gi kh�ng Sinh, kh�ng Diệt". Do đ�, kẻ đưa ra mệnh đề căn bản cho chủ trương của ch�nh m�nh, lại rơi v�o chỗ ch�nh m�nh phản lại n�.�

Hoặc giả, trong c�ng một luận cứ: "Nếu Tự Ng� đồng nhất với những Điều kiện nhận thức, th� hẳn l� n� cũng phải c� Sinh khởi v� Hoại Diệt", m� nếu người phản luận đưa ra chủ trương rằng: Tự Ng� l� c�i c� Sinh, Diệt; th� trong trường hợp n�y, ch�nh người đưa ra mệnh đề chủ trương ấy, lại rơi v�o chỗ tự m�nh phủ nhận � nghĩa bản chất của mệnh đề do ch�nh m�nh chủ trương (Tự ng� m� c� Sinh, Diệt, th� kh�ng c�n l� "Tự Ng�" như n� được định nghĩa l� "c�i thường hằng bất biến" nữa).

Hơn thế nữa, cũng c�ng một luận cứ: "Nếu Tự Ng� đồng nhất với những Điều kiện nhận thức, th� hẳn l� n� cũng phải c� Sinh khởi v� Hoại Diệt", m� nếu người phản luận chủ trương kh�ng thừa nhận Tự Ng� l� c�i c� Sinh, Diệt, thế nhưng ch�nh người ấy lại kh�ng thể đưa ra luận cứ chứng minh cho sự tồn tại của c�i "Tự Ng� kh�ng c� t�nh Sinh, Diệt" ấy được. Nhưng mặt kh�c, ch�ng ta lại c� thể đưa ra luận cứ để chứng minh rằng: "Từ điểm nh�n của Thực Tại tối hậu, th� Tự Ng� kh�ng tồn tại, v� n� vốn l� c�i kh�ng c� Sinh, Diệt. Những c�i g� vốn kh�ng c� Sinh, Diệt, như l�ng r�a sừng thỏ, đều vốn kh�ng tồn tại".�

Vả lại, "Nếu Tự Ng� đồng nhất với những Điều kiện nhận thức, th� hẳn l� n� cũng phải c� Sinh khởi v� Hoại Diệt", từ hai mệnh đề c� t�nh biểu trưng n�y, c�n c� nghiệm suy ra rất nhiều � nghĩa c�n h�m ẩn trong đ�. Như: "Từ điểm nh�n của Thực Tại tối hậu, th� Năm Điều Kiện Nhận Thức (1 T�nh chất của sự vật (Sắc), 2 Thụ cảm (Thọ), 3 Kh�i niệm, Biểu tượng của Nhận thức(Tưởng), 4 T�c vi của T�m thức (H�nh), 5 Thức Biệt (Thức) đều kh�ng phải l� Tự Ng�, v� ch�ng l� những điều kiện vốn c� Sinh Khởi v� Hoại Diệt, v� như c�i bầu chứa nước vậy". Hơn nữa chuỗi mắc x�ch Nh�n-Quả cũng l� c�i g� kh�ng Thường Hằng Bất Biến (V� Thường), c� khi n� tạo ra vui th�, c� khi tạo ra phiền n�o, c� khi tạo ra những nhận thức sai lầm, rồi tạo ra những ho�i nghi tiếp nối� V� c�n c� thể nghiệm suy ra mu�n v�n � nghĩa kh�c nữa ��

2 PHỦ ĐỊNH TH�N, T�M NHƯ L� HAI THỰC THỂ DỊ BIỆT:�

Học ph�i Thắng Luận (Vainshesika)*7 chủ trương rằng: Tự Ng� tồn tại với nhiều thực thể kh�c nhau, trong đ� th�n x�c v� Điều kiện Nhận thức l� những c�i dị biệt, c� thực thể cảm x�c, c� thực thể như l� chủ thể của nhận thức v� h�nh vi, l� c�i g� thường hằng, l� c�i g� c� bi�n tại, v� tất cả những c�i ấy đều kh�ng phải l� T�m.�

Hơn nữa, học ph�i n�y cho rằng: Linh Ng�-Purusa l� Nguy�n Nh�n Đầu Ti�n của vạn hữu, kết quả sinh ra l� thi�n h�nh vạn trạng những c�i c� biệt. Tuy Linh Ng� kh�ng phải l� chủ thể (của nhận thức v� h�nh vi), nhưng n� thụ hưởng những kết quả (của ch�ng), l� c�i g� vốn thanh tịnh, kh�ng c� giới hạn, kh�ng biến đổi v� l� c�i g� c� t�nh minh tuệ.�

Những người chủ trương rằng Ng�-Purusa l� Nguy�n nh�n khởi đầu cho tất cả mọi hiện tượng (học ph�i Vedanda) th� cũng như vậy, họ cho rằng Ng� v� Điều kiện Nhận thức l� hai thực thể c� biệt.

Những người lập luận như thế th� phản b�c rằng luận chứng phủ định Tự Ng� tr�n (hai mệnh đề đầu của thi tụng 1) kh�ng c� hiệu quả đối với họ. V� vậy, Luận sư (Long Thụ) đ� đưa ra luận chứng cho rằng Ng� v� Điều kiện Nhận thức kh�ng thể tồn tại như hai thực thể c� biệt, như sau (thi tụng 1, hai mệnh đề sau):�

����� "Nếu Ng� l� một c�i dị biệt với Điều kiện Nhận thức,

������ Th�: Ng� l� c�i g� phi-Điều kiện Nhận thức". (TL18.1cd)�

Trong đ�, phức hợp ngữ "phi-Điều-kiện-Nhận-thức" (phi-Ngũ Ấm tướng) khẳng định rằng Điều kiện Nhận thức kh�ng phải l� đặc trưng của Ng� v� tự ch�ng kh�ng c� t�nh đặc trưng (như l� thuộc t�nh của một chủ thể). Tức l�: Tự Ng� tự n� kh�ng c� tương quan với: 1 T�nh chất của sự vật (Sắc), 2 Thụ cảm (Thọ), 3 Kh�i niệm, Biểu tượng của Nhận thức, 4 T�c vi của T�m thức, 5 Thức Biệt. V� vậy, điểm ngộ nhận căn bản cho rằng Tự Ng� như l� c�i g� c� Tự t�nh, m� n� lại kh�ng c� những t�nh chất của Điều kiện Nhận thức, th� n� cũng kh�ng thể c� những t�nh chất n�o kh�c được nữa. Điều n�y dẫn đến kết luận (mặc nhi�n) rằng: c�i Tự t�nh đ� vốn kh�ng tồn tại v� do đ� ch�nh bản th�n Tự Ng�, cũng kh�ng tồn tại. Luận chứng n�y đưa ra hai yếu tố luận l�: 1_Sở Chứng (thuộc t�nh c� thể luận chứng được: ở đ�y kh�ng tồn tại), v� 2_Năng chứng (luận cứ chứng minh: "ngo�i Điều kiện Nhận thức"), l� hai yếu tố hiển nhi�n m� người phản luận v� người luận chứng đều phải thừa nhận. V� dụ như: đứa con (Sở chứng) của Thạch nữ7 (Năng chứng). C� thể thấy cấu tr�c luận l� như thế trong:�

�� a. Mệnh đề chủ trương: Từ điểm nh�n của Thực Tại tối hậu, th� c�i Tự Ng� biệt lập với những yếu tố vật chất (Th�n) v� yếu tố Nhận thức (T�m), vốn kh�ng tồn tại.

�� b. Luận cứ: Bởi v� rằng những yếu tố vật chất (Th�n) v� những yếu tố thuộc Nhận thức (T�m) vốn đều kh�ng c� tự t�nh.

�� c. Dị Tỉ dụ: Giống như đứa con của thạch nữ vậy (l� c�i thuộc về tưởng tượng, vốn kh�ng tồn tại, kh�ng c� những yếu tố vật chất hay nhận thức).

Những người phản luận c� thể sẽ cho rằng: Như thế th� Niết B�n, c�i được xem như l� kh�ng c� (hay kh�ng t�y thuộc) những t�nh c�ch của vật chất v� của t�m thức, m� vẫn được cho l� tồn tại, v� vậy, luận cứ tr�n kh�ng thể dẫn đến kết luận l� "Tự ng� kh�ng tồn tại" được. Tuy nhi�n, khi n�i rằng:

����� "Những c�i g� kh�ng c� t�nh chất của n�,

������ Th� bất kỳ ở đ�u cũng kh�ng tồn tại". (TL5.2ab)

th� lập trường của Trung Qu�n cũng phủ định Niết B�n như l� c�i g� tuyệt nhi�n v� t�nh (như hư kh�ng hay đoạn diệt của Cực đoan luận). V� thế, trong luận chứng tr�n, dị tỉ dụ n�u l�n t�nh c�ch kh�ng tồn tại của những g� kh�ng c� t�nh chất, kh�ng phải l� kh�ng thể dẫn đến kết luận nhất định.�

C� lẽ những người phản luận chứng sẽ cho rằng:_Luận chứng n�i tr�n (TL5.2 v� những luận chứng kh�c của Trung Luận do Long Thọ viết đều) kh�ng chỉnh bị v� kh�ng thiết định cấu tr�c luận l� ở dạng ho�n chỉnh của suy luận thức gồm mệnh đề chủ trương v� c�c chi ph�n (theo m� h�nh luận l� của Trần Na, đ� th�nh một cơ sở để ph�n đo�n luận l�), n�n n� vi phạm v�o những sai lầm trong việc bất chỉnh bị những yếu tố luận l� cơ bản. Tuy nhi�n, đ� l� những giải minh (artha-v�da) n�n kh�ng phạm v�o sai lầm luận l�. Tức l�, lập ng�n của luận sư (Long Thọ) l� để minh giải, chứ kh�ng phải l� để minh chứng. Trong đ�, nội dung th�m viễn được bao h�m trong c�ch biểu hiện giản khiết, l� những g� c� thể xem l� căn cứ cho nhiều suy luận thức. Nếu cho đ� l� những suy luận thức, để chỉ tr�ch l� ch�ng sai lầm, th� sự chỉ tr�ch n�y kh�ng đ�ng chỗ. Hơn thế nữa, cho d� c� xem đ� l� những suy luận thức đi nữa, th� những mệnh đề cần thiết kh�c (cho một suy luận thức ho�n chỉnh) vốn kh�ng được ng�n biểu ở đ�, nhưng c� thể thấy đ�y đ� đầy dẫy trong Luận thư v� c�c kinh điển. �

C� những người (thuộc học ph�i Thắng Luận) phản đối rằng:_Phương hướng (l� một thực thể, cũng như Tự ng�)*8 l� c�i g� vốn tự n� c� t�nh thường hằng, nhưng bởi n� được nhận thức hay kh�ng được nhận thức m� c� t�nh sinh khởi v� hoại diệt. V� vậy, kh�ng thể theo như tr�n m� đưa ra luận cứ "v� ch�ng c� sinh diệt" hay "ch�ng đồng nhất với điều kiện nhận thức", để dẫn đến kết luận "ch�ng kh�ng phải l� Tự ng�" v� "ch�ng kh�ng tồn tại" được.�

Tuy nhi�n, (tiền đề của) học ph�i Thắng Luận kh�ng đ�ng. Nếu quan niệm như họ rằng "Tự ng� l� c�i g� kh�ng c� những t�nh chất đặc trưng của th�n x�c v� t�m thức (vốn l� những điều kiện nhận thức, Ngũ Ấm)", th� "Tự ng�" theo quan niệm của họ như l� "c�i kh�ng c� t�nh chất" ấy, cũng vẫn cứ l� đối tượng đ� bị phủ định: "Những c�i g� kh�ng c� t�nh chất của n�, th� bất kỳ ở đ�u cũng kh�ng tồn tại" (TL5.ab). (M� nếu cho Tự ng� l� c�i g� thường hằng, kh�ng c� giới hạn như họ quan niệm, th� tồn tại của n� bị phủ định bời những suy luận thức như sau:)

Suy luận thức 1:

�� a. Mệnh đề chủ trương: C�i g� thường hằng, kh�ng c� giới hạn, th� kh�ng phải l� c�i c� thể l�m cơ sở cho những điều kiện nhận thức được.

�� b. Luận cứ: Bởi v� những điều kiện đều l� những c�i vốn c� sinh khởi v� hoại diệt.

�� c. Tỉ dụ: Những t�nh chất của vật chất (Sắc).

V� suy luận thức 2:

�� a. Mệnh đề chủ trương: Tự Ng� kh�ng phải l� c�i g� kh�ng c� giới hạn.

�� b. Luận cứ: Bởi v�, n� l� một thực thể ri�ng biệt (c� thể).

�� c. Tỉ dụ: như c�i b�nh n�y.�

Người ta c� thể phản luận lại rằng: luận cứ của suy luận thức 2 n�i tr�n, nếu đặt v�o trường hợp của hư kh�ng như l� một thực thể ("c�i hư kh�ng n�y")vốn kh�ng c� giới hạn, th� kh�ng thể n�o dẫn đến kết luận rằng "n� kh�ng l� c�i g� kh�ng c� giới hạn" được. Tuy nhi�n ch�ng ta phủ định rằng hư kh�ng kh�ng phải l� một thực thể, v� t�nh kh�ng c� giới hạn của n� cũng lu�n thể bị phủ định, cũng như trường hợp của Tự ng�. Như thế kh�ng phạm v�o lỗi l� kh�ng qui kết được.

Vả lại:

�� a. Mệnh đề chủ trương: Tự ng� kh�ng phải l� chủ thể của những điều kiện nhận thức (t�nh chất của vật chất, cảm thụ của gi�c quan, biểu tượng về sự vật, t�c vi của t�m thức v� thức biệt).

�� b. Luận cứ: Bởi v� n� kh�ng c� tự thể (hay tự t�nh, c�i l�m cho n� l� n�).*9

�� c. Tỉ dụ: như t�ch lũy của những tạo t�c (Nghiệp).

Điều n�y cũng c� thể dẫn đến qui kết của suy luận thức 2 ở tr�n: a. Tự ng� kh�ng phải l� c�i g� kh�ng c� giới hạn, b. bởi v� n� l� một thực thể ri�ng bi�t, c. như c�i b�nh n�y.

Đồng dạng thức l� luận như thế, cũng c� thể sử dụng đối tượng của nhận thức, đối tượng của ng�n ngữ, tồn tại của sự vật như l� luận cứ: a. Tự ng� kh�ng phải l� c�i g� kh�ng c� nh�n tố tạo t�c ra, b. bởi v� n� l� c�i g� đang tồn tại, c. như c�i b�nh n�y. Cũng như thế nếu sử dụng luận cứ như l� đối tượng của nhận thức, đối tượng của ng�n ngữ...�

Cũng giống như trường hợp của học ph�i Thắng Luận, đối với quan niệm của học ph�i Số Luận cho rằng: "Linh Ng� kh�ng phải l� chủ thể của nhận thức v� h�nh vi, đ� l� một tồn tại thường hằng v� b�ng quan với những c�i như thế", vậy th�:

�� a. Mệnh đề chủ trương: Từ điểm nh�n của Thực Tại tối hậu, th� Tự ng� kh�ng c� những t�nh c�ch của Linh Ng�, cũng kh�ng phải l� c�i g� thường hằng v� kh�ng c� giới hạn, cũng kh�ng phải l� c�i g� kh�ng c� nguy�n nh�n.

�� b. Luận cứ: Bởi v� n� l� c�i g� đang tồn tại. Vả lại, n� l� c�i g� đ�i khi đem lại c�i biết đ�ng đắn, đ�i khi đem lại c�i biết nhầm lẫn, đ�i khi đem lại những những ho�i nghi. Vả lại, n� l� c�i g� đ�i khi đem lại niềm vui, đ�i khi đem lại sầu bi.

�� c. Tỉ dụ: Như c�i trụ (một sự vật tồn tại, người ta cũng c� khi biết về n� đ�ng, c� khi biết về n� sai, c� khi ho�i nghi n� v� c� khi n� đem lại niềm vui cũng c� khi đem lại nỗi buồn).�

Vả lại, c� nhiều người cho rằng: Lập trường của Trung Qu�n kh�ng thừa nhận Tự ng� như l� một thực tại m� ng�n ngữ n�i đến*10, v� vậy tất cả những điều họ luận về t�nh chất đặc th� của Tự ng� đều kh�ng ch�nh x�c. V� điều đ� cũng giống hệt như luận về "m�u trắng hay m�u xanh của đứa con của thạch nữ" (vốn kh�ng tồn tại).

Tuy nhi�n, chỉ tr�ch n�y kh�ng đ�ng. C�i Tự ng� m� ch�ng ta đang n�i đến trong � nghĩa l� chủ thể thụ nhận những sinh diệt tiếp nối nhau m� tồn tại. Trong � nghĩa n�y th� "T�m Thức" l� đối tượng m� ch�ng ta đang giả thiết l� "Tự Ng�" tr�n b�nh diện ng�n ngữ, v� c�i gọi l� "Tự Ng�" ấy chẳng l� c�i g� kh�c hơn "T�m Thức" cả. Thế T�n cũng thuyết giảng với ng�n ngữ như thế:

����� "Ch�nh ch�ng ta phải l� chủ thể của "ch�nh m�nh" (�tman, tự ng�)*11, chứ c�n một chủ thể n�o đ�u kh�c hay sao? Người c� tr� tự điều ngự ch�nh m�nh (�tman), th� mới nhận được niềm vui của c�i trời". (kinh Ph�p C�)

Với c�ng � nghĩa của ng�n ngữ ("ch�nh m�nh"-�tman-tự ng�) như thế, ch�ng ta vẫn đang sử dụng theo th�i quen của thế tục, thừa nhận c�i m� một c�ch phổ qu�t được thừa nhận, v� phủ định c�i g� kh�ng thể thừa nhận được. C�i (Tự ng�_c�i "ch�nh m�nh") m� ch�ng ta đang luận chứng, kh�ng c� lầm lẫn.�

Hơn nữa, cũng c� c�ch kh�c để luận chứng (c�ng một � với suy luận thức tr�n m� kh�ng phải phủ định "Tự Ng�" như đ� bị chỉ tr�ch):

�� a.Mệnh đề chủ trương: Th�n x�c, như l� c�i được trang bị những cơ năng cảm gi�c, kh�ng thể l� c�i c� thể l�m nh�n tố tạo t�c n�n nhận thức, một� "c�i g� thường hằng v� v� hạn" (_như l� "Linh Ng�" m� đối phương quan niệm) được.

�� b. Luận cứ: Bởi v� th�n x�c cũng chỉ l� một c�i g� c� thể tri gi�c được.

�� c. Tỉ dụ: Như c�i b�nh.

C�ng � nghĩa như thế, cũng c� thể sử dụng luận cứ kh�c, ngo�i "c�i c� thể tri gi�c được".�

Về điều n�y, những người chủ trương c� Tự ng� c� thể phản luận rằng: "Những điều kiện nhận thức c� được th�ng qua cảm gi�c v� th�n x�c kh�ng phải l� Tự ng�" (theo như quan niệm của Trung Qu�n), vậy th� Tự ng�, n� l� c�i g�? Nếu cho đưa ra chủ trương rằng Tự Ng� ho�n to�n kh�ng tồn tại trong những điều kiện như thế, th� sẽ kh�ng c� được c�i g� c� thể l�m tỉ dụ để đi đến kết luận được. Tức l�, ngay cả ở "c�i b�nh" (m� luận chứng của Trung Qu�n lấy l�m tỉ dụ về c�i kh�ng c� Tự ng�), thực ra trong một c�ch n�o đ�, cũng tồn tại Tự Ng�.*12 Hơn nữa, theo như chủ trương tr�n, th� cho d� th�n x�c l� một c�i g� kh�ng thể tri gi�c được, th� cũng kh�ng thể c� tỉ dụ n�o c� thể minh chứng được cho điều ấy, v� rằng c�i b�nh đi nữa th� cũng l� đối tượng của tri gi�c. V� hơn nữa, nếu cho rằng th�n x�c kh�ng phải l� nh�n tố tạo t�c n�n nhận thức,� th� cũng kh�ng thể n�o kiếm ra được một c�i g� để l�m tỉ dụ minh chứng được. Bởi v�, ngay ch�nh c�i b�nh, cũng c� thể l� nh�n tố tạo t�c n�n nhận thức (theo quan điểm của những người cho rằng Linh ng� tồn tại). �

Để trả lời điều n�y, cần x�c định l� mệnh đề chủ trương ch�ng ta đưa ra với � nghĩa rằng: Th�n x�c v� c�c cơ năng cảm gi�c của n� kh�ng thể l� căn nguy�n cho nhận thức của Tự ng� được. Điều n�y kh�ng c� � nghĩa đơn thuần như l� "kh�ng phải l� căn nguy�n của nhận thức", hay như l� "kh�ng phải l� căn nguy�n nhận thức của một c�i g� ngo�i Tự ng�". Những chỉ tr�ch n�i tr�n kh�ng thể phản luận hay ph� ph�n chủ trương ấy được.�

Theo đ�, người t�m cầu đạo l� c� thể tự tra vấn ch�nh m�nh những vấn nạn như sau: C�i m� theo quan niệm của thế gian cho l� Tự ng�, l� c�i g�? C�i đ�, n�i cho c�ng c� phải l� c�i c� những t�nh chất của những điều kiện nhận thức hay kh�ng? Hoặc, những yếu tố của th�n x�c v� t�m thức tồn tại đồng nhất hay biệt lập với nhau? Trong đ�, trước hết l� tra vấn: Những yếu tố của th�n x�c v� t�m thức tồn tại đ�ng nhất hay biệt lập nhau? Nếu Tự ng� đồng nhất với những điều kiện của nhận thức, th� n� tất nhi�n lệ thuộc v�o những điều kiện sinh diệt. V� như thế, v� những yếu tố của th�n x�c v� t�m thức cũng phải sinh diệt như c�i b�nh, n�n ch�ng đều kh�ng phải l� Tự ng�. Ngược lại điều n�y, nếu Tự ng� l� c�i g� tồn tại biệt lập với những điều kiện nhận thức, như l� những yếu tố của th�n x�c v� t�m thức, th� những điều kiện n�y đều l� những c�i kh�ng c� tự t�nh. Cũng như hoa đốm giữa kh�ng trung (v� dụ của những c�i g� kh�ng tồn tại), những điều kiện nhận thức kh�ng c� tự t�nh ấy, vốn kh�ng tồn tại.

Cũng giống như vậy khi thay thế bằng luận cứ rằng Tự ng� l� c�i g� kh�ng nguy�n nh�n, n�n n� cũng kh�ng tồn tại.�

3. PH� PH�N LUẬN CHỨNG VỀ TỰ NG� CỦA C�C HỌC PH�I KH�C:�

Những người quan niệm Tự ng� tồn tại (của học ph�i Thắng Luận v� học ph�i Ch�nh L�) lập luận như thế n�y:

� �Tự ng� hẳn nhi�n tồn tại (chủ trương),

�� V� n� l� chủ thể của nhận thức (luận cứ),

�� Tức l�, nếu trong th�n x�c kh�ng tồn tại Tự ng�, th� giống như c�i cửa sổ, chỉ tồn tại những cơ năng cảm gi�c m� kh�ng hề c� được nhận thức về những đối tượng b�n ngo�i (đồng tỉ dụ). Mặt kh�c, Tự ng�, như l� c�i g� tồn tại dị biệt với những cơ năng cảm gi�c, n�n n� c� thể nhận thức được những đối tượng b�n ngo�i (dị tỉ dụ).

�� C�i chủ thể của nhận thức ấy, kh�ng l� c�i g� kh�c hơn Tự ng� (li�n kết luận l�).

�� V� vậy, Tự ng� hẳn phải tồn tại (qui kết)*13. �

Tuy nhi�n, lập luận n�y kh�ng chuẩn x�c. Đ�y l� lập luận của học ph�i Thắng Luận v� Niyaya, chứ kh�ng phải l� của ch�ng ta (Trung Qu�n). giữa mệnh đề chủ trương của suy luận thức n�y "Tự ng� hẳn nhi�n tồn tại" v� luận cứ "v� n� l� chủ thể của nhận thức"� trong đ� tương quan tất nhi�n giữa Tự ng� v� th�n x�c chưa được minh chứng. Nếu như đổi mệnh đề chủ truơng lại th�nh "Trong th�n x�c c� chứa Tự ng�", th� c� thể n� tr�nh được sai lầm của luận cứ.�

Học ph�i Ch�nh L� cho rằng: "C�i m� mắt phải nh�n thấy, th� mắt tr�i t�i nhận", hay l�: "Những g� kinh nghiệm được th� được k� ức lưu giữ lại", hay l�: "Qu� tr�nh t�ch lũy những tạo t�c (Nghiệp) được ghi nhận lại trong kết quả gặt h�i (B�o)", như l� căn cứ để minh chứng cho sự tồn tại chủ thể nhận thức thường hằng, l� Tự ng�, th� đ� được ch�ng ta ph� ph�n như tr�n (ở 1. v� 2.) rồi. Xa hơn nữa, những người tri thức (của học ph�i Thắng Luận) cho rằng:

�� Luận chứng A:

�� "Khi th�ng qua th�n x�c để gọi l� "c�i t�i-Tự ng�" (�tman), th� t�n gọi "Tự ng�" n�y đ�p ứng với một đối tượng tr�n thực tế kh�ng phải l� th�n x�c." (Mệnh đề chủ trương)

�� "V� n� đang giả thiết về một c�i kh�c đang tồn tại" (Luận cứ)

�� "V� dụ như: Giả thuyết rằng c�c trẻ em b�-la-m�n l� những con sư tử, th� từ "những con sư tử" l� những tồn tại kh�c (đối với "những trẻ em b�-la-m�n"), với r�u v� bờm của ch�nh sư tử tự n� được xem như l� những c�i thực sự kinh nghiệm được". (Tỉ dụ)

�� "T�n gọi "Tự ng�" cũng giống như thế, tuy l� c�i được giả thiết cho th�n x�c v� những cơ năng cảm gi�c v� n�i chung l� nhận thức, nhưng đ� l� c�i được giả thiết dựa tr�n cơ sở thực tế, l� một tồn tại kh�c (với th�n x�c, cảm gi�c, nhận thức...) đ�p ứng với thực tại đ�, đ� ch�nh l� Tự ng� tự n�. (Li�n kết luận l�)

�� "V� vậy, Tự ng� l� một c�i g� tự n� (chứ kh�ng phải l� giả thiết) tồn tại. (Qui kết)

Hoặc giả, họ lập luận như thế n�y:

�� Luận chứng B:

�� "Những tri thức m� ch�ng ta c� thể biết được về Tự ng�, l� những tri thức c� thể biết được về một đối tượng thực sự tồn tại". (Mệnh đề chủ trương)

�� "Bởi v� rằng: Những c�i kh�c n� th� ch�ng ta biết l� kh�ng phải n�" (Luận cứ)

�� "V� dụ như: C�i biết ph�n định về một người v� một gốc c�y. (Tỉ dụ)

�� "Cũng giống như thế: Ch�ng ta c� thể ph�n định những tri thức m� con người ta c� thể biết được về Tự ng� (như l� nguy�n nh�n của sự tụ hội những thực thể đất, nước, gi�, lửa, để th�nh ra kết quả l� th�n x�c v� t�m thức), với những c�i biết sai lầm về Tự ng�. Theo đ� c�i m� ch�ng ta c� thể biết được về Tự Ng� l� tri thức đ�p ứng với một c�i g� thực sự tồn tại. (Li�n kết luận l�)

�� "V� vậy, Tự ng� thực sự tồn tại". (Qui kết)�

Đối với những luận chứng n�y, ch�ng ta (Trung Qu�n) trả lời rằng: Nếu dựa tr�n cơ sở định thuyết của học ph�i n�y, th� vẫn kh�ng thể x�c đinh được tự t�nh (như l� bản chất) của Tự ng�, m� nếu cứ theo c�ch hiểu th�ng tục của thế gian, trong một � nghĩa chung chung, để chủ trương rằng Tự ng� (�tman) tồn tại như l� c�i "ch�nh m�nh", c�i "t�i", th� n� cũng chẳng chứng minh được điều g� hơn được cả, ngo�i những g� người ta ai cũng biết rồi. Kh�ng kể trường hợp trong kinh điển gọi "�tman" trong � nghĩa như l� một t�m thức ch�n thực vốn c�, th� ngo�i ra chỉ l� những trường hợp của giả thuyết, hay phỏng đo�n c� t�nh c�ch c� nh�n. Điều n�y chẳng kh�c g� như n�i những bộ phận của c�i xe họp lại th� cứ cho l� c�i xe, những yếu tố của th�n v� t�m họp lại th� cứ cho l� một c�i g� hữu t�nh hữu l�, l� được. Vả lại, trong � nghĩa rằng t�m thức l� một c�i g� c� thể t�i sinh khởi li�n tục v� tồn tại, th� n� được gọi c�i "ch�nh m�nh", c�i "t�i" (�tman) trong � nghĩa th�ng dụng của kh�i niệm n�y (v� với � nghĩa th�ng dụng như thế th� ch�ng ta cũng kh�ng cần g� phải phủ định cả).

Tuy nhi�n, nếu cho rằng: T�m thức l� cũng ch�nh l� c�i m� ng�n ngữ đang n�i đến (pard�rtha) như l� "Tự ng�", th� cũng phải biết rằng: Tự ng� kh�ng phải l� đối tượng m� tri thức c� thể "biết" được. Bởi v� rằng: "N�" (c�i tương ứng với� t�m thức v� "chủ thể" của nhận thức), một mặt được xem như l� c�i g� do nh�n tạo t�c v� điều kiện tạo t�c m� h�nh th�nh cũng giống như th�n x�c, mặt kh�c. n� lại được quan niệm như l� một thực thể thường hằng bất biến v� kh�ng c� giới hạn (như l� "Tự ng�"). Trong trường hợp n�y, cho d� người đối luận c� quan niệm như thế n�o đi nữa, d� cho t�m thức l� c�i m� kh�i niệm ng�n ngữ đang n�i đến như l� "Tự ng�" đi nữa, th� việc chủ trương rằng Tự ng� kh�ng phải l� đối tượng c� thể tri thức được, cũng chẳng kh�c g� hơn l� chứng minh cho một việc m� ai cũng đ� biết rồi. C�n ch�ng ta th� trong bất kỳ trường hợp n�o, cũng đều phủ định những kiến giải cho rằng Tự ng� tồn tại.

Vả lại, nếu chỉ theo như th�i thường mặc nhi�n c�ng nhận của thế gian, th� luận chứng tr�n (của người đối luận) cũng kh�ng ch�nh x�c. Bởi v� rằng, cả ng�n ngữ v� giả thiết, v� cả đối tuợng đ� ("Tự ng� tự n�"), m� học ph�i ấy v� c�c học ph�i kh�c c�ng nhận l� thỏa đ�ng, th� khi mới vừa tiền đề, họ cũng đ� mặc nhi�n c�ng nhận theo th�i thường của thế gian, (tuy nhi�n, trong mặc định như thế, suy luận thức tr�n của họ thiếu đi một điều kiện cần thiết, l� x�c định t�m thức như l� một thực thể biệt lập).

Nếu nh�n từ điểm nh�n ch�n thật tối hậu, th� kh�i niệm "Tự ng�" của ng�n ngữ kh�ng đ�p ứng với c�i m� n� n�i đến trong thực tại (như l� "Tự ng� tự n�"). Ngay cả kh�i niệm "sư tử" được n�u ra trong tỉ dụ của luận chứng A, với t�nh c�ch l� kh�i niệm thuộc về thực tại ng�n ngữ, v� với t�nh c�ch như l� giả thiết chứ kh�ng phải l� c�i đang thực sự tồn tại (con sư tử trong thực tế), n�n chỉ c� thể l� một phản tỉ dụ. Theo đ�, ngay cả kh�i niệm ng�n ngữ về "con sư tử", cũng tự n� kh�ng n�i l�n t�nh ch�n, thực của thực tại m� n� đang n�i đến. N�i một c�ch kh�c chuẩn x�c hơn:

� �a. Mệnh đề chủ trương: Đối với một kh�i niệm ng�n ngữ giả thiết về một thực tại, th� phải hiểu rằng n� tương ứng với một tổng thể m� n� n�i đến.

�� b. Luận cứ: Bởi v�, n� đang giả thiết về tổng thể của c�i đ�.

�� c. Tỉ dụ: Như kh�i niệm về "con sư tử".

Như vậy, th� c� thể phủ định lu�n cả c�i kh�i niệm về "Tự ng�" (theo như họ quan niệm� l� một c�i g� "tồn tại biệt lập" với th�n x�c v� những điều kiện nhận thức). Theo đ�, mệnh đ� chủ trương ở suy luận thức A của họ đ� giả thiết "Tự ng�" như l� một thực thể biệt lập kh�ng phải l� th�n x�c, đồng thời cũng bao h�m � nghĩa của luận cứ: đ� l� giả thiết về một tổng thể (của một c�i v� của một c�i kh�c kh�ng phải l� n�), vậy th�, chủ trương mệnh đề n�y tự phủ định bởi t�nh c�ch m�u thuẩn giữa nh�n tố đồng loại (Ph�p sai biệt tương dị nh�n).

Đối với mệnh đề chủ trương của suy luận thức B của họ, th� ch�ng ta cũng c� thể ph� ph�n như ở suy luận thức A.�

Những người của học ph�i Số Luận th� lập luận như sau:

�� "Linh ng� l� bản chất tinh yếu của c� nh�n, v� l� c�i m� tất cả mọi người đều c� thể thừa nhận. Ch�ng ta kh�ng phải luận b�n g� th�m về sự tồn tại của n� nữa, m� tốt hơn l� chỉ n�n luận b�n về t�nh c�ch thụ nhận những đặc t�nh của n�". C� lẽ những t�n đồ Phật gi�o sẽ phản luận lại rằng: "C�i gọi l� Linh ng� cũng chỉ đồng dạng với t�m thức v� t�m thức th� cũng chỉ l� tri năng (buddhi). Theo đ� th� kh�ng thể n�i Linh ng� l� c�i g� tinh yếu như l� bản chất của con người được". Tuy nhi�n, điều n�y kh�ng được (học ph�i Số Luận) đồng �, với l� do:

�� "Tri năng kh�ng phải l� Linh ng�. (mệnh đề chủ trương)

��� Bởi v�, đ� l� c�i g� c� sinh khởi. (luận cứ)

��� Cũng giống như c�i b�nh". (tỉ dụ)

Cũng giống như thế, đường th� c� thể thanh lọc những chất tạp nhiễm để trở th�nh c�i hữu ich được sử dụng (với c�ng năng t�nh v� thực dụng t�nh), tri t�nh con người kh�ng phải l� Linh ng�, bản chất tinh yếu của con người. Nh�n từ g�c độ của lập luận n�y th� Linh ng� (m� họ quan niệm) kh�ng phụ thuộc v�o trong th�n x�c, l� đối tượng thụ nhận của n�, m� l� chủ thể của vật thụ nhận (th�n x�c). Ch�nh x�c hơn th� trong � nghĩa n�y, "Linh ng�" đồng ngữ nghĩa với "Tự ng�", l� c�i tri gi�c được th�n x�c; v� cũng theo quan niệm của họ, th� n� thường hằng, kh�ng c� giới hạn, v� b�ng quan đối với những g� đang diễn ra của th�n x�c như l� một tồn tại biệt lập.

Về vấn đề n�y th� đ� c� luận chứng phủ định về t�nh c�ch Linh ng� của Tự ng�, t�nh thường hằng v� hạn của n�, t�nh thụ nhận...(như ở phần 1 v� 2). C�n s�t lại vấn đề: Tri năng kh�ng phải l� Linh Ng�_điều n�y c� � nghĩa như thế n�o? Rằng tri năng (buddhi) tự n� c�, hay kh�ng c� tri t�nh? Hoặc giả, tri năng cũng chỉ l� một khả năng n�o đ� của Linh ng� (điều m� c�c t�n đồ Phật gi�o đ� phản đối)? Học ph�i Số Luận muốn cho rằng tr� năng vốn l� c�i ch�n tri (cetan�) của Linh ng� (một c�i "biết" minh mẫn, ở ngo�i những điều kiện thụ cảm của gi�c quan v� th�n x�c). Tuy nhi�n, khi cho rằng c�i ch�n tri ấy l� một c�i g� biệt lập, th� c�i thực thể biệt lập ấy chưa được chứng minh. Như vậy, bởi v� c�i m� họ quan niệm như l� "ch�n tri" thuộc về Linh ng� l� c�i chưa được minh chứng, n�n chủ từ của mệnh đề chủ trương m� họ đưa ra bị phạm v�o lỗi sai lầm, l� kh�ng c� căn cứ luận chứng ("Sở Y Bất Th�nh", �sray�siddhi).

Vả lại, luận cứ "Bởi v� đ� l� c�i g� c� sinh khởi" c� � nghĩa như thế n�o? Nếu l� � nghĩa "sinh ra từ chỗ kh�ng tồn tại th�nh ra tồn tại", th� luận cứ m� học ph�i Số Luận đưa ra phản lại ch�nh cơ sở học thuyết của họ (dựa tr�n Nh�n-trung-hữu-Quả luận, rằng trong vạn hữu c� tiềm tại nguy�n nh�n tối sơ-prakrti v� n� ứng hiện ra trong mọi tồn tại). Tuy nhi�n họ c� thể phản b�c như sau:

�� "Cho d� rằng kh�ng th�nh lập được căn cứ cho luận chứng, th� cũng vẫn c� thể n�i l�n � nghĩa muốn n�i của m�nh (Chủ trương). Bởi v�, căn cứ đ� c� thể h�nh th�nh trong tương quan đối lập với c�c học thuyết kh�c (Luận cứ). Cũng giống như căn cứ của luận chứng h�nh th�nh trong tương quan đối lập của người lập luận v� người đối luận (Tỉ dụ)".

Tuy nhi�n, ch�ng ta cũng c� thể đưa ra l� luận ngược lại: Nếu chỉ c� thể đưa ra căn cứ của luận chứng th�ng qua tương quan đối lập với người đối luận, th� kh�ng thể minh chứng được cho nội dung của c�i m� m�nh muốn chứng minh (Chủ trương). Bởi v�, cũng c� trường hợp � nghĩa của người lập luận kh�ng h�nh th�nh được (Luận cứ). Cũng giống như trường hợp � nghĩa của người đối luận kh�ng th�nh lập được (th� luận cứ h�nh th�nh từ c�i kh�ng thể th�nh lập được ấy, cũng kh�ng hữu hiệu) (Tỉ dụ). Bởi lẽ ấy, điều m� họ lập luận, "tri năng kh�ng phải l� Linh ng�", bị loại bỏ như l� một suy l� kh�ng đủ điều kiện luận l�. Theo đ�, điều m� ch�ng ta ph� ph�n l� n� kh�ng c� căn cứ luận chứng, vẫn thỏa đ�ng.

Ngược lại, nếu � nghĩa của luận cứ "Bởi v� đ� l� c�i g� c� sinh khởi" c� � nghĩa như l� "sự chuyển biến ứng hiện (qua tương t�c của Linh ng� v� những nguy�n nh�n tối sơ-prakrti, theo quan niệm của Số luận)", th� l� luận về sự chuyển biến-vyakti, cũng đ� bị phủ định, n�n luận cứ kh�ng th�nh lập được. Hơn nữa, tỉ dụ (c�i b�nh) được đưa ra để thực chứng cho luận cứ (l� c�i c� sinh khởi, chuyển biến ứng hiện) th� kh�ng c� t�nh c�ch đ�.�

"Những người kh�ng r�nh luận l�" (theo c�ch tự gọi một c�ch khi�m cung v� tự ngụy trang của trường ph�i luận l� học Ch�nh L�, chuy�n về l� luận) th� cho rằng: "Năm điều kiện nhận thức (t�nh chất của vật chất, cảm thụ của gi�c quan, biểu tượng về sự vật, t�c vi của t�m thức v� thức biệt), v� th�n x�c với những cơ năng cảm gi�c của n�, kh�ng phải l� nguy�n nh�n khiến cho Tự ng� nhận thức được. V� lập trường của Trung Qu�n v� ngay từ đầu kh�ng thừa nhận sự tồn tại của Tự ng�, n�n cũng kh�ng thể th�nh lập được luận chứng tiếp theo li�n quan đến những thuộc t�nh của n�. V� vậy, những người theo lập trường Trung Qu�n, vốn c� địch � với Tự ng�, họ kh�ng muốn thừa nhận những g� tr�i với chủ trương V� Ng� của họ".�

Về điểm n�y, th� ch�ng ta (với lập trường của Trung Qu�n), cũng đ� tr�nh b�y như phần tr�n, rằng: V� c�c học ph�i kh�c thừa nhận theo th�i thường của thế gian về �tman-c�i "ch�nh m�nh", c�i "t�i" như l� "Tự ng�". Dựa tr�n cơ sở đ�, họ cũng ngộ nhận v� g�n cho n� những thuộc t�nh như l�: "thường hằng", "kh�ng c� giới hạn", "l� chủ thể của h�nh v� v� nhận thức", "l� chủ thể thụ nhận những x�c cảm, những th�nh quả (B�o) của qu� tr�nh tạo t�c (Nghiệp)"...V� lập trường Trung qu�n ch�ng ta phủ định t�nh c�ch ngộ nhận (Vọng Tưởng) n�y. Trong thế giới quan m� con người thế gian quan niệm, th� c�i "t�i"-Tự ng� mặc nhi�n được thừa nhận như l� c�i g� c� t�nh chất cụ thể v� h�nh tướng hẳn hoi, nhưng nếu nh�n từ điểm nh�n của Thực Tại tối hậu, th� c�i "Tự ng�" ấy vốn kh�ng tồn tại, v� cả những t�nh chất tương đối của vạn hữu trong tương quan tương t�c cũng kh�ng tồn tại. Theo đ� th� lập trường Trung Qu�n phủ định tất cả mọi thuộc t�nh m� theo th�i thường của thế gian ngộ nhận v� g�n cho c�i "t�i"-Tự ng�, tr�n cơ sở lấy Thực Tại tối hậu l�m chuẩn cứ. Điều n�y kh�ng c� nghĩa l� Trung Qu�n chủ trương V� Ng� (như l� một định thuyết về nguồn gốc của tồn tại) hay điều g� như thế cả. V� thế, sự c�ng k�ch tr�n chỉ l� c�ng k�ch v�o khoảng kh�ng (chỗ Trung Qu�n kh�ng hề chủ trương).�

Những người phản luận c� thể cho rằng:

�� "Tự ng� hẳn phải tồn tại, (mệnh đề chủ trương)

���� Bởi v�, chỉ c� thể phủ định n� ở một chỗ n�o đ� th�i, (luận cứ)

���� V� dụ như phủ định: c�i giếng n�y kh�ng c� nước, th� chỉ c� thể phủ định l� kh�ng c� nước trong c�i giếng n�y, nhưng c� thể biết được nước tồn tại ở những nơi kh�c" (tỉ dụ).

��� Cũng giống như thế, khi phủ định Tự ng� kh�ng tồn tại ở th�n x�c v� những cơ năng cảm gi�c, v� nhận thức, th� chỉ c� thể phủ định ở những chỗ đ�, ngo�i những chỗ ấy ra th� Tự ng� vẫn tồn tại, (li�n kết luận l�)

��� V� vậy, Tự ng� hẳn phải tồn tại". (qui kết)�

Đ�p lại điều n�y: Về những cơ quan cảm gi�c của con người, th� cho d� c� phủ định rằng Chủ Thể S�ng Tạo ra ch�ng như thần Tự Tại Thi�n tối cao của c�c vị thần kh�ng tồn tại, hay phủ định nguy�n nh�n tối sơ-prakrti của ch�ng kh�ng tồn tại, hay phủ định tất cả những đại loại như thế đều kh�ng tồn tại, đi chăng nữa, th� cũng kh�ng c� nghĩa l� ở "những chỗ kh�c" n�o đ�, những cơ quan cảm gi�c ấy tồn tại. V� vậy, luận cứ "tồn tại ở những chỗ kh�c" n�y kh�ng thể dẫn đến kết luận được. Hơn thế nữa, nh�n cho rốt r�o vấn đề, th� cũng kh�ng c� nghĩa l� "c�i g� kh�c với nước cũng tồn tại" (như bản chất của vấn đề giả thiết: "Tự ng� tồn tại như l� c�i g� kh�c với th�n x�c"), n�n cả tỉ dụ để thực chứng cũng kh�ng th�nh lập được. T�m lại, đ�y kh�ng phải l� một luận chứng đ�ng đắn.�

Vả lại, c� nguời trong học ph�i Số Luận chỉ tr�ch luận chứng phủ định Tự ng� của ch�ng ta, rằng: "Cũng giống như c�i trụ, kh�ng thể l� nh�n tố tạo t�c n�n nhận thức; th�n x�c với những cơ năng cảm gi�c cũng kh�ng thể l� nh�n tố tạo t�c n�n nhận thức của Tự ng�", như sau:

�� "Những h�nh giả ph�i Du gi� (Yoga) c� thể chuyển t�m thức của m�nh v�o th�n x�c của người kh�c, khi họ tập luyện đến mức độ c� thể kh�ng tri gi�c th�n x�c của m�nh, th� họ cũng c� thể chuyển t�m thức sang một th�n x�c kh�c, khi th�n x�c n�y biến hoại. Đối với những h�nh giả c� thể chuyển dịch th�n x�c (như đổi một c�i b�nh) như thế, th� một c�i binh hay những g� c� thể biến hoại như th�n x�c, cũng c� thể l�m nh�n tố tạo t�c n�n nhận thức� (được quan niệm như l� "Linh ng�"). Trường hợp n�y, th� tỉ dụ của luận chứng tr�n kh�ng hiệu nghiệm nữa. Vả lại, ở chung cuộc của mọi sự khi ch�ng băng hoại, ho�n nguy�n th�nh những thực thể tối sơ (đất, nước, gi�, lửa) v� lại kết hợp để th�nh một "cuộc sống kh�c" c� thể ho�n bị những cơ năng cảm gi�c (như của con người), th� l�c ấy, những nguy�n tố tối sơ ấy lại đ�ng vai tr� nh�n tố tạo t�c n�n nhận thức".�

Tuy nhi�n, đ�y kh�ng phải l� nghị luận ch�nh đ�ng. V� rằng:

�� a. Mệnh đề chủ trương: C�i b�nh, hay một c�i g� đại loại như thế, kh�ng thể l� nh�n tố tạo t�c n�n nhận thức của một h�nh giả đ� thể nghiệm ch�n l� của sinh tồn.

�� b. Luận cứ: Bởi v�, n� chỉ l� đối tượng của những cơ năng cảm gi�c (như th�nh gi�c, thị gi�c...) để bắt đ�u h�nh th�nh n�n những cảm gi�c về n�.

�� c. Tỉ dụ: V� dụ như, C�i g� được nghe (đối tượng của th�nh gi�c) bởi một người kh�c với h�nh giả nọ (th� chưa chắc h�nh giả đ� c� thể nghe được, hay nhận thức được).

Vả lại, ch�ng ta cũng đ� đưa ra tỉ dụ về c�i b�nh, như l� c�i g� kh�ng phải l� nh�n tố tạo t�c n�n nhận thức, n�n ch�ng ta kh�ng phạm v�o chỗ sai lầm m� họ đ� chỉ tr�ch.�

Học ph�i Số Luận cho rằng: "Vạn hữu đều h�nh th�nh qua tương giao của những thực thể tối sơ v� Linh ng�, trong � nghĩa n�y, th� trong c�i b�nh cũng tiềm tại những t�nh năng cảm gi�c v� nhận thức (m� Linh ng� c� thể)". Tuy nhi�n, với c�i "tiềm tại" t�nh như thế, cũng kh�ng thể n�i được rằng tỉ dụ cho luận cứ v� chủ trương của ch�ng ta kh�ng th�nh lập được. V� thế, bản chất của chỉ tr�ch n�y l� kh�ng c� � nghĩa.�

4. PHỦ ĐỊNH TƯƠNG QUAN CỦA NG� (�TMAN) V� NHỮNG G� THUỘC VỀ NG� (�TMIYA-NG� SỞ):

Những người quan niệm Tự ng� tồn tại n�i rằng:

�� "Tự ng� hẳn phải tồn tại (mệnh đề chủ trương)

��� Bởi v�, c�i sở thuộc (c�i "của m�nh") của n� tồn tại (luận cứ)

��� V� dụ như: C� t�i sản th� phải c� chủ nh�n của n� (tỉ dụ)

��� Những c�i sở thuộc của Tự ng�, trong đ� c� nh� "của m�nh", ph�ng ngủ, quần �o, mắt, tai "của m�nh"...(li�n kết luận l�)

��� V� vậy, Tự ng� hẳn phải tồn tại (qui kết)".

Trả lời điều n�y, ch�ng ta c� thể n�i: Nếu từ giờ trở đi m� c�i gọi l� "Tự ng�"� bắt đầu tồn tại, th� ch�ng ta c� thể n�i với "anh ta" rằng c�i n�y l� "của anh", n� l� một tồn tại thuộc về "anh", l� sở hữu chủ của n� (v� n� m� "anh tồn tại đấy!). Thế nhưng, đ� r� r�ng rằng một c�i "Tự ng�" như thế kh�ng tồn tại:

���� "Nếu kh�ng tồn tại Tự ng�,

����� Th� l�m sao c� được những t�nh chất v� t�nh năng thuộc về Tự ng� ấy?". (TL18.2ab)

Như vậy th�, luận cứ của suy luận thức tr�n kh�ng h�nh th�nh � nghĩa được. Tỉ dụ đưa ra, thực tế th� cũng kh�ng thể c� được. Nghĩa l�, nếu nh�n từ điểm tối hậu của thực tại, th� cả t�i sản v� cả chủ nh�n t�i sản đều kh�ng tồn tại như l� một thực tại (m� chỉ tồn tại như l� sự vật, vật thể, hiện vật theo quan điểm của thế gian). Hơn thế nữa, đặt cơ sở tr�n vật thể t�nh*15 (của những c�i như "t�i sản" v� "sở hữu chủ") để luận chứng cho tồn tại của Tự ng�-c�i "t�i", theo thế gian thường t�nh quan niệm, như vậy th�, kết luận c� được dựa tr�n sự qui kết v�o những quan điểm thế gian ấy, � nghĩa của n� kh�ng thỏa đ�ng trong c�i nh�n từ Thực tại tối hậu.

C�ng một suy l� như thế, rằng những hệ quả c� từ Tự ng� cũng tồn tại, những t�nh chất v� t�nh năng của Tự ng� cũng tồn tại, ch�ng ta c� thể ph� ph�n đ� l� những sai lầm được diễn dịch từ luận cứ sai lầm. V� thế, người t�m cầu Tr� tuệ Giải tho�t khi tinh tấn qu�n s�t những điều như thế, th�:

����� "Nếu triệt ti�u được tất cả c�i Ng� v� t�nh chất thuộc về c�i Ng� ấy,

������ Th� gọi l� chứng đắc được Tr� Tuệ V� Ng�". (TL18.2cd)

�Đ�y l� � nghĩa của việc tu chứng V� ng�.�

Những người quan niệm Tự ng� tồn tại c�n phản luận xa hơn nữa:

�� "Tự ng� hẳn nhi�n tồn tại (mệnh đề chủ trương)

��� Bởi v�, đối với người đ� chứng đắc Ch�n Thực Tr� kh�ng c�n tương quan với c�i "ch�nh m�nh"-Tự ng� v� c�i "thuộc về m�nh", th� người ấy tự m�nh biết rằng c�i "tự m�nh biết" ấy thuộc về một c�ch nh�n kh�c, kh�ng c�n bị hạn định trong c�i "t�i"-Tự ng� v� c�i "thuộc về t�i" nữa.(luận cứ)

�� V� dụ như: Đứa con của thạch nữ, một c�i g� được cho ho�n to�n kh�ng tồn tại, th� kh�ng thể c� c�i biết như thế.

�� Một người đ� chứng đắc Giải Tho�t th� biết c�i biết Ch�n Thực như thế.(li�n kết luận l�)

�� V� vậy, Tự ng� hẳn nhi�n tồn tại (như l� chủ thể của c�i biết ch�n thực đ�)". (qui kết).�

Về điểm n�y, ch�ng ta đ�p lại rằng: Tất cả những g� c� thay đổi-chuyển biến thuộc v�o những điều kiện tạo t�c, đều l� những c�i g� do từ c�i kh�c sỉnh ra, từng mỗi mỗi s�t-na sinh khởi ra v� hoại diệt đi. Ở đ�, kh�ng tồn tại Tự ng� v� những gi thuộc về n�. Tất cả những đệ tử Phật gi�o (Thượng Tọa bộ) cũng hiểu điều n�y, như l�:

��� "Thực thể gọi l� "Tự ng�" kh�ng tồn tại, chỉ c� những g� sinh khởi v� hoại diệt, như ch�ng được sinh ra như thế v� phải diệt mất đi như thế th�i".

V� rằng, c�i gọi l� "Tự ng�" đ� chỉ l� đối tượng của � thức biện biệt (Thức Biệt) về n� th�i. Nếu "Tự ng�" kh�ng c�, th� � thức về "n�" cũng kh�ng c�, � thức về n� kh�ng c�, th� kh�ng dấy l�n được � thức về những g� nội tại v� ngoại tại "thuộc về n�". Một khi � thức về "Tự ng�" v� � thức về những c�i "thuộc về n�" kh�ng khởi dấy l�n, th� cho d� c�i m� ng�n ngữ thế gian r�ng buộc (v� giả định) như l� c�i "t�i"-Tự ng�-�tman như thế n�o đi nữa, th� cũng kh�ng thể quyết định được rằng c�i "t�i" bản thể ấy l� thực sự tồn tại được.

Huống chi l� người chứng đắc một trạng th�i đ� vượt qua khỏi những kh�i niệm hạn định v� tương đối của tư duy về vạn hữu, nh�n r� một c�ch ch�n thực (Ch�n Thực Tr�, Ch�n Tri) rằng mọi sự vốn kh�ng tự-n� khởi sinh ra. Trong quan điểm tinh cần Bồ T�t đạo (như l� một l� tưởng của Đại Ch�ng bộ) như thế, th� kh�ng cần phải n�i nữa:

����� "Tất cả những yếu tố nội tại v� ngoại tại của c�i Ng� (�tman)v� những g� thuộc về Ng� (�tm�ya-Ng� Sở)

������ đều triệt ti�u ho�n to�n, kh�ng tồn tại nữa". (TL18.4ab)

Nghĩa l�: "Tự ng�" như l� một tồn tại c� t�nh c�ch giả định (Giả Danh) v� cả Điều kiện Nhận thức (t�nh chất của vật chất, cảm thụ của gi�c quan, biểu tượng về sự vật, t�c vi của t�m thức v� thức biệt_Ngũ Ấm) cũng vốn kh�ng phải l� những g� tự-ch�ng khởi sinh ra. Việc n�y cũng giống như: người bị bệnh đau mắt, nh�n thấy dạng tướng (ngẫu nhi�n đo những t�c động kh�c) của r�u t�c, m� cho rằng đ� l� những tồn tại cố hữu:

����� "Những c�i thụ nhận đều triệt ti�u,

������ C�i thụ nhận triệt ti�u, th� hẳn chủ thể thụ nhận cũng triệt ti�u". (TL18.4ab)

Nghĩa l�: Tồn tại hay kh�ng-tồn tại, đ� cũng chỉ l� những g� chẳng kh�c hơn sự chấp trước v�o những kiến giải dựa tr�n cơ sở của ảo tưởng.

V� thế, luận cứ của người phản luận đưa ra (rằng "Tự ng� tồn tại như l� chủ thể nhận biết của Ch�n Tri") kh�ng th�nh lập � nghĩa được. Vả lại, trong tiền đề được đặt ra (một c�ch mặc định rằng "c�i Ch�n Tri ấy thuộc về nhận biết của chủ thể Tự ng�"), th� � thức về Tự ng� v� những g� thuộc về n� vẫn tồn tại như l� một cứ điểm của � thức biện biệt (Thức biệt-thuộc Ngũ Ấm), v� vậy, đ� kh�ng thể gọi l� Ch�n Tri được. Hơn thế nữa, trong luận cứ ấy c�n bao h�m cả t�nh c�ch phản-tồn tại của Tự ng�: tr�n cơ sở của Tự ng�, m� lại "kh�ng c�n tương quan với Tự ng� v� những g� thuộc về n�", v� vậy, kh�ng thể x�c quyết được tự thể của c�i "Tự ng�" ấy l� g� được.�

_________________________________________________________

(1) Tự Ng�: �tman　自我. C�c học ph�i kh�c nhau c� những quan niệm kh�c nhau về �tman, theo đ� c� nhiều � nghĩa v� nhiều c�ch dịch kh�c nhau: học ph�i Vainshesika (Thắng Luận) v� học ph�i Niy�ya (Ch�nh L�) d�ng � nghĩa như Tự Ng�, học ph�i S�mkhya (Số Luận) quan niệm như l� Linh Ng� 霊我, hay Thần Ng� 神我, học ph�i Vedanda quan niệm l� Ng�, như l� c�i "T�i". Trong Phật gi�o n�i chung, được d�ng với � nghĩa như Tự Ng�, c�i "T�i", đ�i khi được d�ng với � nghĩa như T�m Thức 心識, hay Tự Kỷ 自己

����������������� �tm�ya, H�n dịch: Ng� sở 我所, c�i thuộc về Tự Ng�, thuộc t�nh của Tự Ng�.�

(2) T�c Vi của Nhận thức: Samk�ra, H�n dịch: H�nh行, l� một trong năm yếu tố h�nh th�nh n�n nhận thức con người (Ngũ Ấm: Sắc, Thọ, Tưởng, H�nh, Thức, xem tiếp ch� th�ch 3). Trong đ�, T�c Vi l� yếu tố chủ động nhất của nhận thức trong việc tạo t�c ra những gi� trị ph�n đo�n như: đ�ng-sai, thiện-�c, c�i n�y-c�i kia�Đ�y l� yếu tố đ�ng vai tr� quan trọng nhất để tạo ra những gi� trị chủ quan cho nhận thức trong tương quan với thế giới chung quanh, v� khởi đầu cho những quan niệm c� định hướng của con người, từ đ� tạo n�n những sai lệch (V� Minh) trong nhận thức đối với thực tại. V� vậy n� trở th�nh cứ điểm quan trọng nhất, trung t�m điểm cho mọi luận cứ của Trung Qu�n.

Thực ra Samk�ra (C�i l�m ra, c�i t�c tạo_Anh dịch: Doer) c� � nghĩa gần với T�c v� Vi hơn l� với H�nh (hiện ra ngo�i một c�ch cụ thể như l� "h�nh" động). Đ�ng hơn, Samk�ra kh�ng phải l� "H�nh động" hay "H�nh vi", m� c� � nghĩa căn nguy�n hơn: Căn nguy�n của h�nh vi, c�i được tạo t�c ra từ trong nhận thức con người, m� ch�nh con người thường kh�ng � thức được n� (V� Minh). Ch�nh v� những Samk�ra-T�c Vi c� t�nh tạo t�c của nhận thức m� tạo ra một thế giới chủ quan ri�ng theo định hướng tạo t�c ri�ng của con người: Samkrta (H�n dịch: Hữu Vi Ph�p).�

(3) Năm Điều Kiện Nhận Thức: Skandha hay Up�d�na-skandha, H�n dịch: Uẩn hay Ấm陰, hay Thủ Ấm取陰. Skandha nguy�n nghĩa l� "tập hợp", "nh�m" gồm c�: 1 Tồn tại kh�ch quan như l� một nguồn những t�nh chất của sự vật: m�u, sắc, �m, thanh, vị, m�i, cứng, mềm�(H�n dịch: gọi chung l� "Sắc" thường đi chung với "Trần": tồn tại kh�ch quan của thế giới), 2 Cảm thụ của gi�c quan (Thọ): thuộc mắt, tai, mũi, luỡi� để thụ nhận những t�nh chất tr�n, 3 Những kh�i niệm hay biểu tượng về sự vật (Tưởng), như l� những bản sao, bản in, của sự vật, 4 T�c Vi của t�m thức(xem ch� th�ch 2), 5 Thức biệt (Thức): � thức ra sự kh�c nhau của sự vật. Năm yếu tố n�y "tập hợp" (skandha) lại h�nh th�nh một kh�ng gian thuộc nhận thức của con người. Kh�i niệm n�y vốn đ� c� từ Phật gi�o Nguy�n thủy, để giải th�ch mối quan hệ giữa Th�n, T�m con người trong tương quan với thế giới chung quanh.�

(4)Biểu Trưng: hay Biểu Trưng Luận ph�p-Upalaksana (Synecdoche), một ng�n ph�p chỉ d�ng một, hai mệnh đề tượng trưng để biểu hiện tất cả tương quan c� thể suy diễn ra được�

(5) Cấu tr�c luận l�: l� cấu tr�c luận l� được c�ch t�n bởi Trần Na để th�nh một h�nh thức luận l� học của Phật gi�o Ắn độ, gồm ba mệnh đề: 1. Mệnh đề chủ trương: l� mệnh đề qui kết tr�n sự thực như l� một chủ đề để suy luận, 2. Mệnh đề thứ hai n�u ra luận cứ (năng chứng) r�t ra từ t�nh tất nhi�n từ chủ đề của mệnh đề chủ trương, trong đ�, chủ từ thường được nhắc lại một c�ch giản lược, hay mặc định. 3. Mệnh đề thứ ba l� tỉ dụ cụ thể, diễn dịch với những c�i c�ng chung t�nh chất, qua đ� cho thấy những t�nh chất l�m n�n luận cứ từ mệnh đề thứ hai, l� thuộc từ (sở chứng) phải c� tất nhi�n trong chủ từ của mệnh đề chủ trương. Đồng thời cũng qua tỉ dụ, bằng loại suy để phủ định những g� kh�ng nằm trong t�nh chất của mệnh đề chủ trương. Trong cấu tr�c luận l� của Trần Na, th� những tỉ dụ của mệnh đề thứ ba kh�ng đơn thuần l� những v� dụ, m� n� bao h�m t�nh tất được cường điệu h�a giữa sờ chứng v� năng chứng

(6) Học ph�i Số Luận (S�mkhya) chủ trương nhị nguy�n luận với những Thực Thể Tối Sơ (Prakrti hay Pradh�na) tiếp x�c với Linh Ng� (霊我 Purusa), tạo n�n những chuyển biến cho Linh Ng�, từ đ� ứng hiện n�n những dạng tướng cụ thể kh�c nhau về: Tr� năng-Buddhi, �-Manas, � Thức Tự Ng� -Ahamk�ra, Điều Kiện Nhận Thức-Skandha� Sự ứng hiện-Vyakta l� kết quả sau c�ng để h�nh th�nh c�i-được-ứng-hiện-ra, Vyakti. Những Thực Thể Tối Sơ vốn gồm c� ba loại ở trạng th�i qu�n b�nh với nhau: Chất Thuần Nhất, Chất K�ch Hoạt v� Chất U Tối. T�nh qu�n b�nh giữa ba yếu tố n�y bị ph� vỡ khi tiếp x�c tương t�c với những Linh Ng�, để tạo ra thi�n h�nh vạn trạng của tồn sinh. Trung t�m điểm của luận chứng n�y l� Linh Ng�, rằng thế giới n�y tồn tại v� Linh Ng�, l� điểm qui kết của vạn hữu. Quan niệm n�y c� những tương đồng với Platon với học thuyết về Idea (Thế Giới Ho�n Hảo v� L� Tưởng), linh hồn, v� sự ph�n hữu (ứng hiện) cho những tồn tại c� biệt. Cả hai quan niệm đều cố gắng đưa ra nguy�n nh�n v� cứu c�nh của tất cả mọi tồn tại. Điểm kh�c biệt l� ở Platon, cứu c�nh m� �ng hướng tới l� c�i Ch�n Tri (Epistheme) thuộc về l�nh vực tri thức của con người, trong l�c tra vấn Thực tại. Platon cũng kh�ng hề đặt cơ sở tr�n c�i Khổ, để t�m cầu Giải tho�t như l� vấn đề cốt l�i như ở Phật gi�o.�

(7) Học ph�i Thắng Luận (Vainshesika): Quan niệm rằng Tự Ng� v� T�m vốn l� hai thực thể kh�c nhau, v� Nhận thức chỉ l� thuộc t�nh của Tự Ng�. Theo đ�, Tự Ng� tự n� v� T�m v� Nhận thức đều l� những c�i kh�c biệt nhau.�

(8) Phương hướng (như l� một thực thể của Ng�): Học ph�i Thắng Luận chủ trương: Đất, nước, gi�, lửa, phương hướng, thời gian, kh�ng gian, Tự ng�, đều l� những thực thể vốn thường hằng. Khi bốn thực thể đất, nước, gi�, lửa tập họp lại để h�nh th�nh những c� thể tồn tại như l� sự phối hợp tạm thời của ch�ng, n�n những tồn tại n�y kh�ng thường hằng (v� thường). Tuy nhi�n, những thực thể như đất, nước, gi�, lửa, phương hướng, thời gian, kh�ng gian, Tự ng�, như l� những thực thể cơ bản, l� những c�i g� vốn kh�ng c� giới hạn, l� những c�i thường hằng bất biến.�

(9) Tự thể (c�i l�m cho n� l� n�):"C�i tự n� tồn tại", svo bh�vah, "thể của n�", �tm�yam r�pam_c�i l�m cho n� tồn tại như l� n�.�

(10) Thực tại m� ng�n ngữ n�i đến: pad�rtha, H�n dịch: C� Nghĩa-句議(từ n�y chỉ c� t�nh c�ch ước lệ v� kh�ng chuẩn nghĩa),� C�i l�m � nghĩa cho kh�i niệm ng�n ngữ, thực tại m� nguy�n từ đ� h�nh th�nh biểu tượng về n� như l� kh�i niệm ng�n ngữ, hay n�i c�ch kh�c: nguy�n bản tồn tại trong thực tế m� kh�i niệm ng�n ngữ sao ch�p lại. Về mặt � nghĩa luận (semantics) th� padh�ta kh�ng kh�c với kh�i niệm "thing-itself" của triết học t�y phương: một tồn tại (kh�ch quan) như n� l� thế b�n ngo�i � ch� v� tư duy của con người, những kh�i ni�m về n� m� người ta c� thể c� được trong nhận thức v� ng�n ngữ, chỉ l� những biểu tượng m� phỏng về n�, chứ kh�ng phải n�.�

(11) "Ch�nh m�nh": nguy�n nghĩa của �tman: Tự Ng�, c�i "t�i".

(12) Ở c�i b�nh, thực ra trong một c�ch n�o đ�, cũng tồn tại tự ng�: học ph�i Thắng Luận v� học ph�i Ch�nh L� quan niệm rằng đất, nước, gi�, lửa... l� những thực thể cơ bản v� c� t�nh chất thường hằng, kh�ng c� giới hạn cũng như Tự ng�. Theo đ�, một vật thể v� tri như c�i b�nh đi nữa cũng tồn tại những t�nh chất của Tự ng�. Khi c�i b�nh bị hủy hoại th� những yếu tố cấu th�nh n� (đất, nước, gi�, lửa) r� ra, v� một l�c n�o đ� lại tụ lại để th�nh ra những sự vật kh�c, trong đ� c� con người với Tự ng�. Học ph�i Số Luận, th� quan niệm rằng tất cả mọi vật chất đều tồn tại v� Tự ng�, như l� điểm đến của ch�ng. Theo đ� th� ngay cả những sự vật v� tri như c�i b�nh, cũng được xem l� một phần trong tiến tr�nh của Tự ng�. Những quan niệm n�y c� thể được xem như dấu ấn của Ấn độ gi�o l�n Phật gi�o, v� cũng l� quan niệm kh� phổ biến � ch�u n�i chung (Trung hoa, Việt nam, Nhật bản...).�

(13) Chủ trương-luận cứ-tỉ dụ-li�n kết l� luận v� qui kết: l� năm mệnh đề (chi ph�n) của suy luận thức được c�c học ph�i sử dụng. Về sau Trần Na cho l� hai mệnh đề cuối của suy luận thức n�y l� thừa, n�n đ� bỏ đi, v� chỉ cần mệnh đề tỉ dụ được sử dung như l� cơ sở thực chứng cho chủ trương v� luận cứ, l� đ� đủ để kết luận. �ng đề ra suy luận thức với ba mệnh đề (Chủ trương-luận cứ-tỉ dụ) đơn giản v� s�c t�ch hơn, nhưng cần v� đủ những điều kiện luận l� để ph�n một c�ch hiển nhi�n v� thỏa đ�ng cho mọi trường hợp. Suy luận thức của Trần Na được xem l� cấu tr�c ho�n chỉnh của luận l� học Ấn độ, ở đ�y Thanh Biện đ� sử dụng n� để đối lập với những suy luận kiểu cũ của c�c học ph�i kh�c.�

(14)�

(15) Vật thể t�nh (ontische): Trong trường hợp n�y, c� lẽ cần thiết phải hiểu theo c�ch ph�n định của M. Heiddegger về Tồn Tại t�nh (Ontologische) v� Vật Thể t�nh (Ontische). Mặc d� c� một độ lệch kh� lớn trong c�ch sử dụng những kh�i niệm giữa Đ�ng v� T�y, tuy nhi�n, vẫn c� thể t�m thấy những chỗ giao thoa giữa hai d�ng văn h�a v� tư tưởng để nh�n ra được những điểm chung nhất. "Những quan điểm thế gian" ma Thanh biện đang n�i đến với t�nh c�ch như l� một đối tượng của nhận thức luận th�ng tục với những phạm tr� nhất định, với t�nh c�ch tri thức luận nhị nguy�n, th� thật ra cũng kh�ng kh�c g� lắm so với những quan niệm cận đại của ch�u �u về "sự vật-things". Mặt kh�c c�i m� Thanh Biện đang n�i tới như l� "Tự Ng�-c�i T�i" ở đ�y, cũng chẳng c� g� ch�nh lệch lắm nếu thay thế từ n�y bằng c�i "Cogito ergo sum" của Descartes. C� lẽ sẽ thỏa đ�ng hơn, nếu ch�ng ta hiểu c�i "Quan niệm của Thế gian" theo c�ch đương đại của ch�ng ta với � nghĩa rộng nhất l� "Vật thể t�nh" (Ontische)

B�T NH� ĐĂNGLUẬN �
Prajnã-pradipa
Luận giải ��n B�t Nh�
Thanh Biện Bhàvaviveka
Tr�ch dịch: Cao Dao

CHƯƠNG 18: KHẢO S�T VỀ TỰ NG� V� ĐỐI TƯỢNG

Phần II

5. "CHỦ THỂ" GIẢI THO�T:

Học ph�i Số Luận cho rằng: � thức về Tự ng� v� những g� thuộc về n�, vốn thuộc về Linh ng� (như l� một thực thể tối sơ của tinh thần, l� c�i tương t�c với những Thực Thể Tối Sơ của vật chất như Đất, Nước, Gi�, Lửa, để ứng hiện n�n những tồn tại cụ thể của vạn hữu. V�, Linh ng�, như l� một thực thể tinh thần thường hằng v� v� hạn, tồn tại biệt lập với tất cả những Tự ng� cụ thể (th�ng qua vật chất hữu h�nh) ấy:

��� "Tri năng (Buddhi-Gi�c) c� thể "biết" được rằng những cơ năng nội tại*16 (gồm tri năng, tự-� thức v� tri gi�c) kh�ng phải l� Linh ng�, ngoại trừ tự-� thức. V� tri năng cũng� "biết" rằng ch�nh n� (một c�i hữu hạn) kh�ng phải l� Linh ng�, m� cũng như những cơ năng kh�c, chỉ c� thể tồn tại trong tương quan với Linh ng�, một c�i kh�c thường hằng v� v� hạn. Do vậy, một c�i "biết" Ch�n Tri (biết ch�n thực trong tương quan thống nhất với c�i thường hằng v� v� hạn_Linh ng�) th� kh�ng c�n dấy l�n � thức về "thuộc về" Tự ng� nữa. V� vậy điều phản b�c của Trung Qu�n (rằng "c�i biết ấy vẫn c�n phụ thuộc v�o � thức biện biệt thuộc về Tự ng�, n�n kh�ng phải l� Ch�n Tri" v� "Tự ng� tự phủ định n� bởi c�i biết kh�ng thu�c về n�"), l� kh�ng đ�ng.�

Tuy nhi�n, khi họ (học ph�i Số Luận) thừa nhận rằng Linh ng� vẫn cứ tiếp tục tồn tại trong mỗi "Tự ng� nhỏ", th� n� cũng chỉ c� thể � thức được bởi c�i "Tự ng� nhỏ" ấy th�i, qua đ�, kh�ng thể loại bỏ � thức "thuộc về m�nh" th�ng qua cảm quan (mắt, tai, mũi, lưỡi...) trong tương quan với t�nh c�ch của đối tượng (m�u sắc, �m thanh, m�i, vị�) , để c� thể nhận biết ch�n thực về Thực tại được. Theo đ�, th� họ cũng kh�ng thể th�nh lập được một c�i biết ch�n thực (Ch�n Tri) m� kh�ng th�ng qua � thức về Tự ng� v� c�i g� "thuộc về n�" được. Về điều n�y th� Đề B� (Àrya Deva, m�n đệ của Long Thọ), cũng c� n�i:

����� "Nếu c�i gọi l� "Tự ng�" tồn tại, th� V� Ng� l� một điều g� kh�ng thể. Hoặc giả, Tr� Tuệ V� ng� (Ch�n Thực Tr�) v� cả Niết B�n nữa, cũng chỉ l� ảo tưởng".�

Về vấn nạn trong vấn đề Giải Tho�t n�y, c� người trong học ph�i Số Luận cho rằng: "Ch�nh những Thực Thể Tối Sơ tự n� giải tho�t", c� người trong họ lại cho rằng: "Ch�nh Linh Ng� tự n� giải tho�t". Trong đ�, theo "Kim Thất Thập Luận" th�:

��� "Ch�nh những Thực Thể Tối Sơ (gồm Linh ng� v� Đất, Nước, Gi�, Lửa) tự ch�ng lưu chuyển-biến đổi, tự ch�ng r�ng buộc với nhau, v� cũng tự ch�ng giải tho�t".�

Như vậy, nếu theo như họ chủ trương th� "tri năng v� những thực thể� tối sơ (trong đ� c� Linh ng�) tồn tại biệt lập" v� qua đ�, tri năng c� thể c� căn cứ để nhận biết "c�c Thực Thể Tối Sơ ấy tự giải tho�t". Tuy nhi�n, thực ra th� c�i "tri năng" ấy chẳng l� g� kh�c hơn ngo�i nhận thức sai lầm của họ. Một mặt, họ quan niệm tri năng như l� c�i g� "ứng hiện từ những thực thể tối sơ" v� như thế kh�ng thể thừa nhận l� n� ho�n to�n kh�ng thể t�ch rời với những Thực Thể Tối Sơ ấy được; mặt kh�c, họ lại vẫn cứ chủ trương rằng "Linh ng�, như l� một thực thể tối sơ l� chủ thể giải tho�t". Cứ cho l� như thế đi, th� c� rất rất nhiều những Tự ng�, (như l� những "Linh ng� nhỏ" đang c�ng tồn tại cộng th�ng với c�i "Linh ng� lớn" kia), ch�ng vẫn cứ đang tiếp tục hoạt động kh�ng nhắm v�o mục đ�ch giải tho�t� v� sẽ kh�ng c� cơ hội giải tho�t (cho d� chủ thể giải tho�t l� "Linh ng� lớn" c� giải tho�t đi chăng nữa) (?).�

Những người kh�c trong họ lại cho rằng: "Dưới ảnh hưởng của Linh ng� (lớn) như l� chủ thể giải tho�t, th� cho d� những c�i ứng hiện của n� l� những Tự ng� cụ thể ("Linh ng� nhỏ") vẫn cứ hoạt động trong tr�i buộc, th� cuối c�ng cũng sẽ được giải tho�t".�

Tuy nhi�n, họ lại x�c quyết rằng "tri năng tự n� tồn tại biệt lập với những Thực Thể Tối Sơ", mặt kh�c, lại x�c t�n rằng c�i "Linh ng� như l� một thực thể tối sơ vốn thường hằng v� v� hạn_một c�i vốn kh�ng thay đổi" ấy, cuối c�ng cũng sẽ kh�ng kh�c với những c�i m� n� "ứng hiện" ra (Tự ng� v� tri năng của n�). Theo những điều� kiện (vốn m�u thuẩn trong tiền đề) như thế, th� kh�ng thể c� căn cứ n�o để ph�n ra được đ�u l� tr�i buộc v� đ�u l� Giải tho�t nữa.

V� như d� họ c� thể giải th�ch rằng: "Tuy bản chất của Linh ng� l� kh�ng hề c� thay đổi-chuyển biến, cũng giống như một khối v�ng, th� cũng c� khi biến th�nh vật trang sức cho cổ tay, c� khi th�nh vật trang sức cho cổ ch�n, th� Linh ng� cũng chuyển đổi như thế". Tuy nhi�n, ngay khi họ cho Linh ng� l� "cũng chuyển đổi như thế", th� n� đ� kh�ng thể l� "Linh ng� thường hằng v� v� hạn" nữa rồi, m�u thuẩn đ� ph�t sinh.�

Họ cũng cho rằng: "C� những c�i d� chỉ tồn tại th�i, cũng c� thể g�y ra ảnh hưởng đến những c�i kh�c. Tri năng, như l� một cơ năng nội tại (vốn mang những t�nh c�ch nguy�n sơ của những Thực Thể Tối Sơ_gồm t�nh Thuần Nhất, t�nh K�ch Hoạt v� t�nh U Tối ), trong đ� phần Thuần Nhất*6 của n� ph�t triển cho đến khi n� nhận ra được t�nh dị biệt giữa Linh ng� (tinh thần) v� những Thực Thể Tối Sơ kh�c (vật chất), như tương quan giữa h�nh v� b�ng, th� n� cũng nhận biết (buddhi-khả năng Gi�c ngộ) ra sự kh�c nhau giữa n� v� những Thực Thể Tối Sơ kh�c, th� l�c đ� những g� thuộc về Linh ng� lại hướng về sự Giải Tho�t của ch�nh n� ra khỏi những r�ng buộc tối sơ ấy".�

Tuy nhi�n, đối với những cơ năng nội tại (như l� những c�i tương đối với những điều kiện) th� c� thể xảy ra những tương quan "kh�c biệt" c� t�nh tương đối như thế, nhưng đối với Linh ng� (như l� một thực thể tuyệt đối như họ quan niệm)� th� kh�ng thể c� được sự "kh�c biệt" n�o c� thể xảy ra đến với n� cả, n�n ch�nh n� lại l� c�i g� kh�ng thể c� Giải Tho�t (một trạng huống kh�c). Nếu ở Linh ng� cũng c� thể diễn ra một trạng huống "kh�c biệt" mang t�nh tương đối như thế, th� cũng lại giống như điểm đ� ph� ph�n như tr�n.

Vả lại, cứ cho rằng việc Linh ng� tự n� v� những Thực Thể Tối Sơ kh�c tồn tại biệt lập c� thể chuyển ho�n th�nh tri t�nh m� tri năng c� thể nhận biết-gi�c ngộ được, tuy nhi�n, ch�nh Linh ng� tự n� kh�ng phải l� một đối tượng (c� t�nh tương đối) của nhận thức (c� t�nh tương đối), th� lẽ n�o lại c� thể nhận bi�t được n� như l� một tri t�nh c� thể chuyển ho�n được v� c� khả năng gi�c ngộ? Họ cho rằng "c� thể nhận biết được sự Giải Tho�t của Linh ng� giống như nhận biết được c�i ấn triện để lại dấu ấn của n�". Về điều n�y th� ch�ng ta c� thể luận b�c rằng: Linh ng� được quan niệm như l� c�i kh�ng c� biến đổi chuyển h�a n�o cả, từ trước n� đ� kh�ng hề c� thể chuyển ho�n, th� sau n�y n� cũng kh�ng thể n�o c� thể chuyển ho�n được th�nh ra một tri t�nh thanh tĩnh khả tri n�o cả. V� thế, kh�ng thể tồn tại một sự Giải Tho�t n�o ở n�. Bởi v�, nếu n� c� khả năng chuyển ho�n th�nh một trạng th�i tri t�nh v� nhiễm (Gi�c Ngộ), th� n�, "Linh ng� thường hằng bất biến v� v� hạn" kh�ng phải l� "Linh ng� " như đ� quan niệm, điểm sai lầm n�y vốn c� từ trong quan niệm.

Học ph�i Số Luận quan niệm "Linh ng�" l� một c�i g� từ tối sơ kh�ng thể t�c động chuyển h�a được (như l� một Tuyệt Đối Thể), chỉ c� nhận thức v� h�nh vi con người, như l� những cơ năng căn bản c� t�nh c�ch tương đối, được h�nh th�nh từ những Thực Thể Tối Sơ với những t�nh c�ch m�u thuẩn tối sơ (Thuần nhất, K�ch hoạt, U tối). Theo đ�, tri t�nh (buddhi) của con người, c�i c� khả năng t�nh Gi�c Ngộ, cũng l� một cơ năng tương đối v� n� được v� dụ như l� một chủ nh�n c�ng c� khả năng đem lại chiến thắng (Gi�c Ngộ) cho Linh ng�, v� v� dụ n�y chỉ c� t�nh c�ch giả định về một c�i giả định l� "Linh ng�". Điều n�y c� nghĩa l� cả "Linh ng�" v� khả năng "Gi�c Ngộ" của n�, đều l� giả định. Đến đ�y, đ� c� đầy đủ căn cứ luận chứng, ch�ng ta h�y khảo s�t v�o vấn đề ch�nh:��

6. GIẢI THO�T, NHƯ L� MỘT TRẠNG TH�I V� NG�:�

Như vậy, người tu đạo nỗ lực qu�n s�t tương quan ch�n thật giữa những cơ năng nhận tri nội tại (mắt, tai, mũi, lưỡi, th�n thể v� � thức_Lục Căn) v� những t�nh chất thuộc đối tượng ngoại tại (m�u sắc, �m thanh, m�i, vị, cứng mềm�v� những t�nh c�ch của đối tượng_Lục Trần), v� nhận ra căn để của ch�ng đều l� Kh�ng (S�nyat�):

����� "Tất cả những yếu tố nội tại v� ngoại tại của Ng� v� những g� thuộc về Ng� đều triệt ti�u ho�n to�n, kh�ng tồn tại nữa.

������ Những c�i thụ nhận đều triệt ti�u,

������ C�i thụ nhận triệt ti�u, th� hẳn chủ thể thụ nhận cũng triệt ti�u". (TL18.4)

Tức l�: Khi những c�i nội tại, như l� cứ điểm để h�nh th�nh c�i m� người ta nghĩ l� "ch�nh m�nh"-"t�i"-Ng�-�tman v� những c�i ngoại tại, m� người ta c� thể thụ nhận từ thế giới quanh m�nh v� nghĩ l� ch�ng "thuộc về m�nh"-"của t�i"-Ng� sở-�tm�ya, đều dừng lại (ở mức độ ch�ng l� như thế, v� kh�ng c�n g�y ra những ảo tưởng về những gi� trị tự ch�ng kh�ng l� như thế), th� bốn loại chấp trước: 1. Những chấp trước cho những g� gi�c quan đem lại l� thực hữu (Sắc, Thanh, Hương, Vị, X�c_Dục Thủ), 2. Chấp trước con đường m�nh đi l� đ�ng, ngo�i ra l� sai (Giới Cấm Thủ), 3. Chấp trước v�o những định kiến sẵn c�, cho đ� l� Ch�n l� bất biến (Kiến Thủ), 4. Chấp trước c�i "ch�nh m�nh" v� những g� "thuộc về" n� l� c� gi� trị tồn tại (Ng� Ngữ Thủ), cũng đều dừng lại. Trong đ�, đầu ti�n phải n�i đến l� việc Chấp trước v�o gi� trị tồn tại của Ng� (Ng� Ngữ Thủ), một khi đ� nhận biết v� hiểu (gi�c ngộ) được rằng c�i "t�i"-Tự ng� ấy kh�ng thực hữu, th� chấp v�o Ng� cũng tự dứt. Ng� chấp đ� dứt rồi, th� c�c chấp trước kh�c cũng tự dứt. Điều n�y c� nghĩa l�: Chấp trước một c�i Ng� thực hữu ch�nh l� cứ điểm cho mọi chấp trước tiếp theo sau đ�, một khi chấp trước t�m điểm n�y đ� tuyệt, th� mọi c�i tồn tại dựa tr�n cơ sở của cứ điểm đ�, cũng tự nhi�n kh�ng c�n nữa. Căn nguy�n cho mọi c�i dấy l�n (Sinh khởi) đ� tận tuyệt, đ� gọi l� Giải Tho�t.

Tuy nhi�n, sự Giải Tho�t n�y t�y thuộc v�o mức độ của c�i biết v� hiểu của từng người như thế n�o về việc kh�ng tồn tại của Ng�. C�i biết v� hiểu ấy c� thể c� được qua ng�n ngữ được truyền dạy (Thanh Văn), hoặc giả, c� thể c� được bởi t�m chứng ri�ng tư (Độc Gi�c), l� hai phương thức để th�nh tựu c�i biết Ch�n Thực, nhằm v�o việc chấm dứt phiền n�o-đau khổ (_Nh�n V� Ng�, như l� một l� tưởng của Tiểu thừa) . C�n phương thức để th�nh tựu Ch�n Thực Tr� kh�ng chỉ nhằm v�o việc chấm dứt dứt phiền n�o-đau khổ m� c�n để tận tuyệt mọi chướng ngại của nhận thức v� tư duy của con người, th� đ� l� con đường của Bồ T�t (_Ph�p V� Ng�, như l� l� tưởng của Đại Thừa). Phương thức chấm dứt mọi đau khổ phiền n�o đ� được thuyết dạy ngay từ đầu, c�n phương thức tận tuyệt mọi chướng ngại do ch�nh tư duy v� nhận thức tạo ra, th� được thuyết dạy như sau:

����� "Như thế, t�ch lũy tạo t�c v� Phiền N�o cũng triệt ti�u,

����� N�n gọi l� Giải Tho�t". (TL18.5ab)

T�ch lũy Tạo t�c (Nghiệp) v� Phiền N�o l� cơ sở của tiến tr�nh Sinh Khởi, n�n khi đ�nh chỉ hai yếu tố n�y được giải ph�ng khỏi r�ng buộc trong Đau Khổ, n�n gọi l� Giải Tho�t. Như l� hai yếu tố cơ sở của tiến tr�nh Sinh Khởi, T�ch lũy Tạo t�c v� Phiền N�o vốn kh�ng dấy l�n từ những đối tượng ngoại tại, nếu con người ta l�a khỏi dục vọng nội tại trong ch�nh m�nh, th� d� đối tượng vẫn cứ tồn tại như thế, th� hai yếu tố n�y cũng kh�ng c� cơ hội để khởi dấy l�n. N� khởi dấy l�n như thế n�o:

����� "T�ch lũy tạo t�c v� Phiền N�o vốn đều l� những c�i phi-Thật của tư duy" (TL18.5c)

T�ch lũy tạo t�c v� phiền n�o, l� những c�i tiến h�nh dựa tr�n ph�n đo�n gi� trị "(t�i) th�ch" hay "(t�i) kh�ng th�ch" của tư duy. Những ph�n đo�n gi� trị (lu�n lu�n mang t�nh c�ch quy hướng v�o Ng�-"t�i") như thế l� nguy�n nh�n cho Sinh Khởi (của tạo t�c v� phiền n�o). Cũng như tr�n thế gian n�y, c� hạt gi�ng th� c� l�c n� nẩy sinh ra mầm, một c�i khi tồn tại l�m nẩy sinh ra c�i kh�c, c�i trước l�m nguy�n nh�n cho c�i sau. Cũng giống như thế, đối với con người chưa thức tỉnh, th� tư duy ch�nh l� c�i do một t�m thức chưa nhận biết r� ch�nh n� tạo t�c ra, v� ch�nh tư duy lại tạo t�c ra những ph�n đo�n gi� trị (quy hướng về Ng�) l�m nền tảng cho t�ch lũy tạo t�c v� phiền n�o (trong một v�ng tr�n kh�p k�n của lu�n hồi); ngược lại, đối với t�m thức của người đ� thức tỉnh V� Ng�, th� tư duy kh�ng c�n t�c tạo ra những ph�n đo�n gi� trị (quy ng�) như thế, n�n cũng kh�ng dấy l�n t�ch lũy tạo t�c v� phiền n�o.

Trong đ�, sự t�ch lũy tạo t�c (Nghiệp)� trong một gắn kết li�n ho�n với t�m thức tạp nhiễm bởi phiền n�o v� những ph�n đo�n gi� trị sai lệch, lại dẫn đến việc khởi động cho những h�nh vi thuộc th�n x�c v� ng�n ngữ. Phiền N�o, l� c�i d�y v� t�m hồn con người ta, cũng ch�nh l� c�i khởi l�n từ Dục Vọng (gắn liền với S�n Hận v� M�ng Muội).

����� "T�ch lũy tạo t�c v� Phiền N�o được sinh ra từ tư duy, từ đ� khởi dấy l�n những h� luận" (TL18.5c)

Những c�i được cho l� "Ch�n l�" theo th�i thường của thế gian (Ng�n Thuyết Đế) đều dựa tr�n cơ sở của t�nh đa chiểu của kh�i niệm ng�n ngữ (H� Luận). T�nh đa chiều của kh�i niệm ng�n ngữ n�y c� thể triệt ti�u như thế n�o?:

������ "Tr�n cơ sở của Kh�ng T�nh (S�nyat�), mọi h� luận đều triệt ti�u". (TL18.5d)

Trong � nghĩa "tr�n cơ sở của Kh�ng T�nh" n�y, cần phải bổ sung th�m � "biết v� hiểu (Gi�c v� Ngộ) về Kh�ng T�nh" (tức l� nhận thức theo một chiều hướng kh�c của Thực Tại). Tức l�, nếu c� thể biết v� hiểu rằng Tự T�nh của vạn hữu (theo như c�ch người ta đ� nhận thức về ch�ng một c�ch quy ng�) vốn kh�ng tồn tại (theo như c�ch nhận thức của Ph�p V� Ng�), th� t�nh c�ch đa chiều của kh�i niệm ng�n ngữ (h� luận, trong hệ quy ng�) cũng triệt ti�u.

Vả lại, � nghĩa Kh�ng T�nh trong c�ch n�i "tr�n cơ sở của Kh�ng t�nh", c� nghĩa l� khi c�i Tuệ gi�c (trực quan) về Thực Tại Ch�n Thực đ� dấy l�n, th� mọi cơ sở thuộc về t�nh đa chiều của ng�n ngữ tạo t�c (h� luận) đều triệt ti�u.�

Người ta c� thể hỏi rằng: Nếu con người c� thể tư duy với t�nh c�ch V� Ng� (Nh�n V� Ng�), th� tư duy ấy kh�ng đưa ra những ph�n đo�n gi� trị "th�ch" v� "kh�ng th�ch" (theo hệ quy ng�) nữa, th� mọi t�ch lũy tạo t�c v� phiền n�o đều đ�nh chỉ (Giải Tho�t). Vậy th� đ�u cần g� phải c� một c�ch nhận thức kh�c về vạn hữu, rằng Tự T�nh của ch�ng kh�ng tồn tại?�

Tuy nhi�n, điều n�y kh�ng đ�ng. Bởi v�, theo qu�n t�nh của nhận thức (được hu�n tập c�ng với qu� tr�nh t�ch lũy tạo t�c, đ� trở th�nh thế giới quan với tất cả những quan niệm về sự vật tồn tại), phiền n�o vẫn cứ tiếp tục theo hướng c� sẵn của n�, d� người ta c� muốn căn tuyệt n� đi, m� nếu kh�ng qu�n s�t ngọn nguồn rằng mọi tồn tại đều kh�ng c� tự t�nh (m� người ta đ� cho l� "cố hữu"), th� kh�ng thể n�o đạt đến sự đoạn tuyệt ho�n to�n được. Vả lại, những g� người ta "biết một c�ch tự nhi�n" về tất cả những sự vật như l� đối tượng của nhận thức (quy Ng�) đều dựa tr�n một cơ sở ho�n to�n kh�c đối với phương thức nhận tri kh�ng qui hướng về Ng� (Ph�p V� Ng�), như l� một phương thức nhận tri kh�ng chỉ để "biết" (V� Tr�), hay kh�ng tạp nhiễm bởi c�i biết (Bất Tạp Nhiễm V� Tri), v� thế m� những g� người ta nghĩ l� m�nh "vốn đ� biết" dựa tr�n cơ sở của Ng�, đều bị loại. Do đ�, sự qu�n s�t t�nh c�ch V� Tự T�nh của vạn hữu kh�ng thể n�i l� kh�ng để l�m g� cả.

Bởi lẽ đ�, Kh�ng T�nh, như l� căn nguy�n triệt ti�u của t�nh đa chiều đa biện của kh�i niệm ng�n ngữ (n�i theo chiều n�o cũng c� thể đ�ng v� cũng c� thể sai cả), cũng kh�ng l� g� kh�c hơn ch�nh Giải Tho�t. Đề B� Th�nh Thi�n (Àryadeva) cũng giải thuyết:

����� "Giản ước tất cả những g� Như Lai thuyết giảng cho thế gian, th� chỉ c� hai điều: Một, l� kh�ng s�t sinh (như l� một c�i Thiện phổ qu�t), v� hai, l� Giải Tho�t, gọi l� Kh�ng T�nh (như l� cơ sở cho c�i Thiện phổ qu�t v� l� � nghĩa tối hậu của tồn tại con người)".��

7. THUYẾT GIẢNG CỦA THẾ T�N:

C� những người ngoại đạo n�i rằng: "Về điểm n�y, kh�ng phải l� ch�nh �ng thầy của c�c anh (Phật) đ� n�i trong kinh như thế n�y hay sao:

����� "Ta đ� l� vương giả của ch�nh m�nh, c�n một đấng vương giả n�o kh�c nữa sao?

������ L� đấng trượng phu tự điều ngự ch�nh m�nh�.������ "

"V� thế, khi anh n�i Tự ng� kh�ng tồn tại, th� h� kh�ng phải l� đ� m�u thuẩn với c�i được thừa nhận từ đầu hay sao? Như vậy th� kh�ng thể th�nh lập được l� luận kh�ng c� Tự ng�".�

V� điều n�y, ch�ng� t�i c� thể trả lời: C� những người m� tr� tuệ bị tổn hại bởi những thi�n kiến phủ định t�nh nh�n quả, rằng "Kh�ng c� đời n�y, kh�ng c� đời kh�c, cũng kh�ng c� kết quả được t�ch lũy từ h�nh vi thiện v� �c, cũng kh�ng c� lu�n những tồn tại chuyển tiếp phi-vật chất (H�a Sinh)*17 giữa những kiếp sống". Những thi�n kiến như thế (vốn tự n� kh�ng c� những định hướng hướng thượng)� thường mang xu hướng bất thiện dẫn đến bờ vực của những sinh loại hạ đẳng (như địa ngục, ngạ quỉ, s�c sinh�). Nh�n v� c� những người mang những quan niệm ( tự l�m tổn thương v� hạ thấp � nghĩa cuộc sống họ) như thế, t�m đại từ-bi của Thế T�n hướng về họ để n�i l�n � nghĩa cao qu� l�m lợi cho cuộc tồn sinh, rằng: d�ng chảy li�n tục của t�m thức v� t�c động của t�m thức kh�ng hể giới hạn v� đứt đoạn trong tồn sinh của một c� thể, v� d�ng chảy của tồn sinh vẫn tiếp tục lưu tồn những t�c động của t�m thức, m� kh�ng tuyệt tận ở chung điểm mỗi cuộc sống. Đ� l� � nghĩa cơ bản của tồn sinh m� Thế T�n muốn n�i, chứ kh�ng phải theo � nghĩa theo th�i thường của thế gian rằng Tự ng� (như l� một giới hạn c� thể) tồn tại:

����� "C�c Như Lai hoặc n�i về c�i Ng�". (TL18.6a)

Bởi v�, c� người quan niệm một c�ch sai lệch rằng: Tự ng� l� một c�i g� c� bản chất thường hằng bất biến, kh�ng giới hạn, l� chủ thể thống ngự tr�n mọi h�nh vi thiện v� �c, l� chủ thể thụ nhận những kết quả ấy. Họ ngộ nhận Tự ng� như l� một sợi d�y thừng tr�i buộc t�m thức con người, v� rằng n� ở ngo�i giới hạn m� th�n x�c với c�c cơ năng nhận tri, cho đến nhận thức con người cũng kh�ng c� khả năng v�i tới. V� thế m� cho d� c� tu h�nh đạt được những cảnh giới thiền, định cao như thế n�o đi nữa, th� cũng giống như đ�i c�nh của một con chim bị tr�i buộc bởi định mệnh vốn c� của n� (ch�nh l� bản chất bất biến của Tự ng�), th� d� c� bay xa trong chừng mực được cho ph�p, th� cuối c�ng cũng chỉ rơi xuống trở lại th�i, nghĩa l�, con người ta kh�ng thể giải tho�t được khỏi Đau khổ, l� yếu tố định mệnh bất biến vốn nằm trong bản chất của con người. V� thế (trong trường hợp n�y), Thế T�n nhằm v�o sự đ�nh chỉ những định kiến như thế, cốt để cắt đứt sợi d�y "Tự ng�", giải ph�ng con người ra khỏi những đau khổ tự tạo, v� chỉ ra rằng trong những điều kiện nhận thức (Ngũ Ấm) của con người, kh�ng tồn tại "Tự ng�" (như họ quan niệm). Mặt kh�c,

����� "(C�c Như Lai) hoặc n�i về V� Ng�". (TL18.6a)

Bởi v�, c� những người kh�c, vốn t�ch lũy được nhiều mầm thiện, căn cơ đ� thuần thục, c� l�ng tin s�u xa v� những điều Phật thuyết giảng v� nhận được những tri thức ch�n thật từ những thuyết giảng như nếm vị Cam lộ. Hướng về những người n�y, Thế T�n n�i l�n � nghĩa Ch�n Thực của Thực Tại Tối Hậu, rằng c�i "ch�nh m�nh" (như l� một thực thể Bản Lai Ch�n Thực vốn c�) th� kh�ng thể n�i l� kh�ng tồn tại. Như thế:

����� "Trong c�i Ch�n-Thật-Như-L�-Thế ấy,

����� Kh�ng tồn tại Ng� v� cũng kh�ng tồn tại phi-Ng�". (TL18.5cd)

C� nghĩa l�: Trong c�i thực thể Ch�n Thực vốn c� ấy, kh�ng c� căn cứ n�o để c� thể ph�n đo�n rằng Tự ng� tồn tại hay kh�ng tồn tại được cả. Như thế th� cũng kh�ng thể n�i (như c�ch những người ngoại đạo đ� chỉ tr�ch ở tr�n) l� phủ định Tự ng� l� điều m�u thuẩn với c�i "ch�nh m�nh" m� Phật thừa nhận theo quan điểm th�ng thường của thế gian.�

Những người phản luận c� thể cho rằng: Những điều m� Phật dạy l� những ch�n l� tối cao, trong đ� c� cả điều Phật thừa nhận c�i "ch�nh m�nh"-Tự ng� như tr�n, v� vậy kh�ng thể luận b�c điều đ� được". Tuy nhi�n, ch�ng ta kh�ng phải l� kh�ng c� cơ sở hồi đ�p, v� kinh điển (từ ch�nh kim khẩu của Thế T�n) cũng n�i:

����� "Thế gian n�y kh�ng tồn tại Tự ng�, cũng kh�ng tồn tại những chủ thể hữu t�nh. Tất� cả những c�i ấy đều l� những g� do nh�n tạo t�c (Nh�n) v� những điều kiện tạo t�c (Duy�n) khởi sinh ra th�i".

Vả lại, ch�nh những người phản luận ấy lại đ� kh�ng thể đưa ra luận chứng để chứng minh Tự ng� tồn tại như họ chủ trương, ngựợc lại, ch�ng ta đ� đưa ra luận chứng để chứng minh được rẳng Tự ng� kh�ng tồn tại (phần 3 v� 4).�

Hơn nữa, c� thể giải th�ch thi tụng 6 của Trung Luận với một h�nh thức kh�c, những người kh�ng đứng tr�n quan điểm Phật gi�o l� giải rằng: "Tất cả những g� c� thể biến đổi-chuyển h�a đều kh�ng tồn tại Tự ng�, ch�ng đều l� những c�i biến diệt trong từng mỗi mỗi s�t-na, n�i c�ch kh�c, ch�ng kh�ng tồn tại li�n tục đến tương lai, kh�ng c� Tự ng�. Vậy th� cả những tạo t�c được t�ch lũy (Nghiệp) v� kết quả của ch�ng (B�o), kh�ng c� một chủ thể nhất qu�n trong thời gian (kh�ng c� "ai" ph�i g�nh chịu hậu quả của h�nh v� của m�nh cả, mọi gi� trị thiện-�c cũng v� nghĩa, tồn sinh của con người ho�n to�n v� nghĩa)". Như thế th� họ phải đối diện với một sự thất đ�ng sợ (rằng tất cả đều l� hư v� v� nghĩa), n�n đối với những người Tự ng� phải tồn tại (như l� một điểm tựa, từ đ� c� thể định gi� � nghĩa cho tất cả mọi sự cho cuộc tồn sinh), d� đ� chỉ l� một tồn tại giả định. V� thế m� Trung Lu�n (18.6a) viết: "C�c Như Lai hoặc n�i về c�i Ng�".�

Vả lại, c� những người kh�c (thuộc nh�m chủ trương Duy Kho�i-Lok�yakita) th� suy nghĩ như thế n�y: Con người ta, cũng chỉ l� một tập hợp c�c quan năng của th�n x�c v� nhận thức th�ng qua c�c gi�c quan. Ở đ�, Tự ng�, c�i được xem như l� căn nguy�n của tương quan Nh�n-Quả v� Nghiệp-B�o, l� một c�i g� kh�ng c� thực thể, chỉ l� một c�i biến đổi-chuyển h�a kh�ng cố định. C�i gọi l� "con người", rốt cuộc cũng chỉ l� một c�i g� kh�ng c� Tự Ng�, kh�ng c� một tồn sinh li�n tục đến tương lai, kh�ng c� một căn cứ thực hữu để tồn tại, thế n�n cũng kh�ng c� cả l� lẽ lu�n hồi n�o cả.� Theo c�ch suy nghĩ như thế, họ qui kết rằng tương quan Nh�n Quả l� v� mục đ�ch:

��� "Con người ta, l� c�i g� chỉ c� thể đi đến tận c�ng v� kết th�c ở những gi�c quan v� những phạm vi chi phối của ch�ng. N�ng hỡi, những g� m� c�c vị hiền th�nh n�i cũng chỉ như theo vết ch�n con s�i th�i (thực ra kh�ng ai c� thể biết con s�i đ�_sự thực_ ở đ�u cả), vậy th�, y�u kiều n�ng hỡi, h�y ăn h�y uống cho say đi. Ngo�i th�n x�c tuyệt vời của n�ng ra, n�ng hỡi, kh�ng c� g� tr�c việt hơn được nữa. N�ng đ�ng sợ của ta,� những g� đ� tr�i qua th� kh�ng thể n�o thay đổi được nữa, ngay cả th�n x�c n�y, cũng chỉ l� một tập hợp nhất thời (của c�c yếu tố vật chất_Tứ Đại) th�i"*18 .�

Bởi v� họ nghĩ rằng Tự ng� (như l� một cứ điểm vững chắc để ph�n định gi� trị của tồn sinh) kh�ng tồn tại, với tư c�ch như l� con người chỉ c� thể nhận thức được vạn hữu th�ng qua những cảm quan. V� thế m� Trung Luận viết: "(C�c Như Lai) hoặc n�i về V� Ng�" (18.6b).

Khi c�c Như Lai n�i về Thực Tại Ch�n Thực được nhận biết một c�ch trực quan, th� cũng kh�ng khẳng định cũng kh�ng phủ định tồn tại của Ng� (như l� một thực thể l�m nền tảng cho những gi� trị ph�n đo�n cố định v� quy hướng), trong đ�:

���� "Trong c�i Ch�n-Thật-Như-L�-Thế ấy,

����� Kh�ng tồn tại Ng� v� cũng kh�ng tồn tại phi-Ng�". (TL18.6cd)

Nghĩa l�: Tồn tại ch�n thực của vạn hữu ở b�n ngo�i t�nh c�ch đa chiều v� qui hướng của những kh�i niệm ng�n ngữ, n� vượt qua những chấp giữ cố định trong phạm vi qui hướng rằng Tự ng� tồn tại hay kh�ng tồn tại. Hơn thế nữa, c�c Như Lai biết r� ngọn nguồn, rằng những ph�n đo�n trong phạm vi kh�i niệm ng�n ngữ v� tư duy của con người về tự ng� tồn tại hay kh�ng tồn tại, đều kh�ng c� căn cứ thực tại. Rằng, Tự ng� tồn tại hay kh�ng tồn tại, đều l� giả định của tư tưởng (Vọng Tưởng), ch�nh những giả định dựa tr�n cơ sở của những giả đinh c� được từ cảm quan v� nhận thức như thế, đều kh�ng phải l� Thực Tại.

Kinh "Thắng Thi�n Vương B�t Nh� Ba La Mật Đa" cũng thuyết giảng:

������ "N�y hỡi Svikr�nta Vikr�m�, những yếu tố thuộc th�n x�c (Sắc) kh�ng phải l� Tự ng� cũng kh�ng phải l� phi-Ng�. Cũng như thế, những thụ cảm (Thọ), những biểu tượng, những kh�i niệm (Tưởng), những t�c v� ph�n đo�n gi� trị (H�nh), v� cả nhận thức (Thức), đều kh�ng phải l� Tự ng�, cũng kh�ng phải l� phi-Ng�. Biết r� điều n�y, đ� l� Tuệ Gi�c Ch�n Thực (B�t Nh� Ba La Mật)".�

8. T�NH CH�N THỰC CỦA THỰC TẠI (PH�P T�NH):�

Ch�ng ta đ� luận b�n "Tr�n cơ sở của Kh�ng T�nh, mọi h� luận đều triệt ti�u" (TL18.5d), thế nhưng l�m thế n�o m� t�nh đa chiều v� t�nh tương đối của kh�i niệm ng�n ngữ lại c� thể triệt ti�u như thế? Con người chỉ c� thể tư tưởng một c�ch thi�n h�nh vạn trạng dựa tr�n những kh�i niệm ng�n ngữ để c� thể ph�n đo�n về những sự vật tồn tại. Ngược lại điều n�y, Kh�ng T�nh-S�nyat� l� một trạng th�i si�u việt l�n tất cả mọi t�nh c�ch c� thể c� của sự vật (hay t�nh c�ch m� người ta ph�n đo�n về ch�ng), cũng giống như nh�n v�o hư kh�ng, n� chẳng c� c�i g� m� người ta c� thể tri gi�c được bằng trực quan, cũng chẳng c� c�i g� để người ta c� thể biểu hiện bằng kh�i niệm ng�n ngữ được cả.

����� "Trong c�i Ch�n-Thật-Như-L�-Thế ấy, tất cả những T�c Vi (H�nh) của t�m thức, cả những kh�i niệm ng�n ngữ đều dứt tuyệt" (TL18.7ab)*19

Nghĩa l�: Căn cứ của ng�n ngữ, l� những kh�i niệm h�nh th�nh của n� kh�ng tồn tại. V� như thế n�o m� những kh�i niệm h�nh th�nh� lại c� thể dứt tuyệt như thế?

����� "(Bởi v�) tất cả những T�c vi (H�nh) của t�m thức, cả những kh�i niệm ng�n ngữ đều tận tuyệt" (TL18.7b)

C� thể hiểu c�u 7b với trợ ngữ bổ sung "bởi v�", như l� l� do cho c�u 7a. Nh�m từ "những T�c Vi của t�m thức" (T�m h�nh) c� thể hiểu như l� "những T�c Vi c� định hướng của t�m thức". Tức l�, tạo t�c cho sự vật tồn tại những � nghĩa kh�c (với c�i m� sự vật vốn l� như thế, m� được định hướng theo hệ quy ng�_T�m H�nh Cảnh). Những � nghĩa kh�c được tạo t�c với t�nh định hướng n�y, từ điểm nh�n Ch�n Thực tối hậu, th� kh�ng phải l� Thực Tại vốn như l� thế. Những t�c vi tạo t�c của t�m thức được biểu hiện ra hoặc với t�nh c�ch c� biệt, hoặc với t�nh c�ch phổ qu�t, như l� những "sự vật", "đối tượng" của ch�nh t�m thức. "Tận tuyệt" ở đ�y c� thể hiểu theo nghĩa "c� thể xem như l� một phương thức tận tuyệt". Điều n�y c� nghĩa l�: Cho d� những t�nh năng của tri năng c� t�c động v�o hay kh�ng t�c động v�o đi nữa, th� Kh�ng T�nh vẫn kh�ng hề mất đi, m� vẫn được trực quan bởi Tuệ Gi�c si�u việt l�n mọi tư tưởng c� t�nh định hướng của kh�i niệm (V� Ph�n Biệt Tr�). Bởi t�nh c�ch như thế, một khi con người đ� đ�nh chỉ mọi T�c Vi tạo t�c của t�m thức, th� cũng đi đến chỗ đ�nh chỉ lu�n tất cả mọi tư tưởng h�nh th�nh từ kh�i niệm ng�n ngữ.

Tuy nhi�n, sự đ�nh chỉ mọi T�c Vi (H�nh) tạo t�c của t�m thức, kh�ng c� nghĩa l� "bởi một yếu tố n�o đ�", vậy th� l�m sao c� thể "tận tuyệt" được những t�nh năng vốn c� của�� ch�nh t�m thức? B�n ngo�i những T�c� Vi của ch�nh t�m thức con người, l� một Thực Tại vốn như l� thế:

����� "Kh�ng c� Sinh Khởi, cũng kh�ng c� Hoại Diệt,

����� Đ� l� một thể tuyệt đối tuyệt hết mọi đối-phản Sinh-Diệt, ho�n to�n tịch tĩnh, như Niết B�n". (TL18.7cd)

Ở đ�y, phải n�i đến "T�nh Ch�n Thực của Thực Tại" (Ph�p T�nh), vốn l� bản thể của vạn hữu, cũng đồng nghĩa với bản t�nh của sự vật tồn tại.

Hoặc giả, c� thể giải th�ch thi tụng 18.7 như sau: Người phản luận c� thể hỏi về cấu thức luận l�*20 của việc "tất cả những kh�i niệm ng�n ngữ đều bị dứt tuyệt", về việc n�y th� t�n sư (Long Thọ) đ� minh giải: Khi một người tu h�nh thiền định, nhập v�o Kh�ng T�nh, th� người ấy đi v�o trong một t�m cảnh si�u vượt mọi h�nh tướng, trong đ� những� g� được biểu hiện bởi kh�i niệm ng�n ngữ kh�ng tồn tại, v� thế n�n n�i l� "những kh�i niệm của ng�n ngữ đều dứt tuyệt". Bởi v� ch�nh t�m thức kh�ng t�c vi ra những định hướng c� t�nh c�ch quy hướng (Ng�) n�o để c� thể h�nh th�nh những kh�i niệm thuộc về ng�n ngữ: "V� tất cả những T�c Vi của t�m thức đều tận tuyệt".

Như thế th� "Tự t�nh" của sự vật tồn tại với t�nh c�ch l� "đối tượng" của t�m thức (hay của nhận thức n�i chung) chẳng l� g� kh�c hơn l� ch�nh c�i được tạo t�c ra bởi t�m thức. Bởi v� một khi một người đi s�u v�o cảnh giới m� "tất cả những t�c vi của t�m thức đều tận tuyệt", th� ch�ng cũng kh�ng c�n tồn tại nữa. Nhưng, như thế n�o m� những "đối tượng" của t�m thức ấy_c�i được tạo t�c ra bởi ch�nh t�m thức ấy_lại ngưng tồn tại như thế? Bởi v�, l�c ấy chỉ c�n lại c�i Ch�n Thực như l� thế (Ph�p T�nh): "một thể tuyệt đối tuyệt hết mọi đối-phản Sinh-Diệt, ho�n to�n tịch tĩnh, như Niết B�n". Trong c�u n�y cần bổ sung th�m một � nghĩa nữa: "Ph�p T�nh, đ� cũng ch�nh l� ch�n tướng vốn c� của vạn hữu v� của ch�nh t�m thức".

Hoặc giả, cũng c� thể hiểu th�m � của thi tụng 18.7 trong � nghĩa: Khi kh�ng c�n bận t�m đến nữa vấn đề tồn tại hay kh�ng tồn tại (như l� tri thức giả định) nữa, th� khi ấy c�i Ch�n Thực nguy�n sơ của Thực Tại hiển lộ ra như n� vốn lu�n lu�n l� như thế. Hoặc giả, nếu như c� người hỏi: như thế n�o c�i Ch�n Thực nguy�n sơ ấy hiển lộ ra? Th� c� thể n�i đơn giản rằng: chỉ v� đ� kh�ng c�n kh�i niệm c� t�nh định hướng của ng�n ngữ g�n cho n� một "� nghĩa" quy hướng n�o nữa, "mọi kh�i niệm ng�n ngữ đều dứt tuyệt" th� chỉ c�n n�, Thực Tại-Ph�p T�nh, ở đ�, từ xưa đến nay bao giờ vẫn thế. Nếu đ� kh�ng c�n lưu luyến g� nữa những tri thức giả định về tồn tại hay kh�ng tồn tại nữa, th� n�, như thế đấy. Hoặc giả, nếu c�n thắc mắc nữa rằng như thế đấy l� như thế n�o? Th� l� bởi v� rằng "mọi T�c Vi của t�m thức đều tận tuyệt", ch�nh t�m thức tự n� kh�ng c�n T�c Vi n�o t�c động v�o "đối tượng" của n� nữa, n� kh�ng c�n bận t�m xao xuyến v� những c�i m� n� giả định rằng tồn tại hay kh�ng tồn tại, với những nhận thức th�ng qua những kh�i niệm c� t�nh quy hướng của ng�n ngữ nữa.

Ngo�i ra, c� thể hiểu ở thi tụng 18.7 n�y, c�n c� một � nghĩa mặc định đ� được giản lược đi, đ� l�: "những c�i kh�c nữa". Ngo�i những T�c Vi tạo t�c v� định hướng của t�m thức th�ng qua những kh�i niệm ng�n ngữ, c�n c� "những c�i kh�c nữa" (những điều kiện tạo t�c của nhận thức n�i chung: những t�nh chất của sự vật được định hướng như l� "đối tượng" của t�m thức_Sắc, những thụ cảm từ c�c quan năng đem lại những th�ng b�o c� li�n quan đến tồn sinh_Thọ, những h�nh ảnh v� biều tuợng của sự vật được t�m thức lưu lại trong kinh nghiệm_Tưởng, những T�c Vi của t�m thức để định hướng v� ph�n đo�n_H�nh, v� những � thức ph�n định biện biệt giữa c�i n�y v� c�i kia_Thức. Những điều kiện n�y vốn gắn kết nhau trong một tư thế li�n ho�n chặc chẽ của nhận thức). Hơn nữa, kh�ng đặt cơ sở tr�n những điều kiện nhận thức n�y, kh�ng c� nghĩa l� kh�ng thể nhận ra t�nh ch�n thực của Thực Tại. V� rằng, ch�nh bản th�n sự kh�ng đặt cơ sở dựa tr�n t�nh c�ch quy hướng (Ng�) như thế để nhận thức "sự vật" như l� những "đối tượng", cũng l� một sự nhận "biết" kh�ng lầm sai về những g� đang tồn tại, trong � nghĩa nhận "biết" (Tuệ Gi�c) t�nh ch�n thực của Thực Tại. Đ� ch�nh l� c�i m� Kinh gọi l� "C�i Biết Ch�n Thực l� c�i Kh�ng Biết". Bởi lẽ đ�, m� mọi kh�i niệm ng�n ngữ mang t�nh định hướng v� t�nh giả định, đều tận tuyệt.

Kinh "Th�nh V� Tận Tuệ Bồ T�t" viết: "C�i Ch�n Thực Tối Hậu l� c�i như thế n�o? L� c�i m� ở đ� kh�ng c� những t�c động của t�m thức nữa, huống hồ chi l� tạo t�c ra những kh�i niệm văn tự". Kinh điển kh�c th� n�i: "Đ� l� c�i xa l�a khỏi t�m thức, � niệm v� thức biệt". V� Trung Luận cũng n�i về c�i Ch�n Thực như thế một c�ch giản khiết: "Kh�ng c� sinh khởi, cũng kh�ng c� hoại diệt. Đ� l� một thể tuyệt đối tuyệt hết mọi đối-phản Sinh-Diệt, ho�n to�n tịch tĩnh, như Niết B�n" (TL18.7cd). Nghĩa l�: Tất cả mọi tồn tại đều l� thể si�u việt (khỏi mọi kh�i niệm ng�n ngữ v� tư tưởng).

Hoặc giả l� (trong một � nghĩa kh�c), ở một người đ� đi s�u v�o t�m cảnh đ� si�u việt khỏi những t�c động của nhận thức, th� những biểu hiện ng�n ngữ v� tư duy kh�ng khởi l�n, cũng giống như �nh s�ng mặt trời, khi ấy Tuệ Gi�c về Kh�ng T�nh chiếu soi tất cả mọi bản t�nh vốn c� (Ph�p T�nh) của tồn tại. Đ� cũng ch�nh l� c�i m� "mọi kh�i niệm ng�n ngữ đều dứt tuyệt", bởi v� rằng: "mọi T�c Vi của t�m thức đều dứt tuyệt". Đối tượng được n�i đến ở đ�y l� sự t�c động của t�m thức con người. Như thế n�o m� mọi t�c động của t�m thức lại c� thể dứt tuyệt như thế được? L� như thế n�y: Trong một thế giới m� tất cả mọi nhận thức về "đối tượng" đều khởi sinh do t�c động quy hướng của t�m thức, th� mọi sự vật tồn tại được nhận thức với thi�n h�nh vạn trạng những t�nh chất đặc th� hay phổ qu�t, v� c�i d�ng ch�y tư duy cứ dấy l�n thi�n h�nh vạn trạng những tư duy, giống như con tằm tự cuộn m�nh trong c�i k�n của ch�nh n� tạo ra; tuy nhi�n, một khi m� con người nhận ra ch�n tướng vạn hữu vốn kh�ng tồn tại như thế (như l� một "đối tượng" quy hướng của t�m thức), th� t�m thức kh�ng c�n "đối tượng" của n� nữa, n�n mọi tư duy (về những "đối tượng") cũng kh�ng thể khởi dấy l�n được.

Ngay cả việc nhận "biết" (Tuệ Gi�c) bởi trực quan về "mọi T�c Vi của t�m thức đều dứt tuyệt" n�y, th� chủ thể nhận biết (l� một c�i g� vốn kh�ng c� T�c Vi tạo t�c), cũng kh�ng thuộc về "chủ thể" tạo t�c (Tự Ng�). Thế th�, như thế n�o m� c� thể như thế được? Bởi v� rằng: "Kh�ng c� sinh khởi, cũng kh�ng c� hoại diệt. Đ� l� một thể tuyệt đối tuyệt hết mọi đối-phản Sinh-Diệt, ho�n to�n tịch tĩnh, như Niết B�n". N�i như vậy c� nghĩa l�: "đối tượng" của t�m thức, hay n�i c�ch kh�c, "sự vật" ở ngo�i t�m thức được quy hướng như l� "đối tượng" của n�, đều dứt tuyệt, kh�ng c� nghĩa l� sự dứt tuyệt n�y được tạo t�c ra bởi một c�i g� kh�c nữa. Về việc n�y th� Kinh Bảo T�ch c� thuyết giảng: "Kh�ng phải v� do bởi Kh�ng T�nh l�m cho sự vật tồn tại trở th�nh Kh�ng. M� ch�nh v� tất cả mọi sự vật tồn tại tự ch�ng, đ� vốn l� Kh�ng T�nh"

Thế nhưng, cũng cần được hiểu rằng bản t�nh của tất cả mọi sự vật cũng đồng nghĩa với Niết B�n. Về điều n�y th� Kinh Phạm Thi�n Vương Sở Vấn c� n�i: "Như Lai biết rằng: tr�n cơ sở của Gi�c Ngộ, th� những phiền n�o khởi dấy l�n do vọng tưởng ph�n biệt, tự ch�ng kh�ng thực c�, bẩn t�nh của ch�ng vốn l� kh�ng khởi dấy l�n".Cũng bởi lẽ ấy, Đề B� Th�nh Thi�n n�i một c�ch chuẩn x�c rằng:

����� "Ch�nh t�m thức l� mầm mống của sinh khởi, m� đối tượng của n� ch�nh l� phạm vi t�c động của n�. Nếu nhận biết được rằng những đối tượng ấy vốn kh�ng tồn tại (như l� những định hướng của Tự Ng�), th� mầm mống của sinh khởi cũng tận tuyệt" ("Tứ B�ch Lu�n"-Catuh - Sataka, bản T, 14.25)

Như thế th�, nếu gi�c ngộ được rằng mọi sự vật tồn tại đều đồng như nhau, vốn tự ch�ng l� những c�i kh�ng sinh khởi, như Niết B�n, th� "đối tượng" t�c động của t�m thức đều dừng lại, nếu kh�ng c� những đối tượng của t�m thức th� cũng kh�ng c� đối tượng của ng�n ngữ. Nếu kh�ng c� tất cả những thứ ấy, th� tất cả mọi thi�n h�nh vạn trạng của tư duy, do chấp trước những l� lẽ theo th�i thường của thế gian, đều dừng lại trong im lặng.

B�T NH� ĐĂNGLUẬN �
Prajnã-pradipa
Luận giải ��n B�t Nh�
Thanh Biện Bhàvaviveka
Tr�ch dịch: Cao Dao

CHƯƠNG 18: KHẢO S�T VỀ TỰ NG� V� ĐỐI TƯỢNG

Phần III

9. TRUNG QU�N KH�NG PHẢI L� HƯ V� LUẬN:�

Một số người trong một bộ phận của Phật gi�o v� một số người ngo�i Phật gi�o chỉ tr�ch rằng: "Những luận giả của Trung Qu�n đều dẫn đến chỗ qui kết rằng tất cả mọi tồn tại đều như l� kh�ng tồn tại, điều n�y chẳng c� g� kh�c biệt với Hư V� Luận cả". Đ�p lại điều n�y, c� người trong ph�i Trung Qu�n (chỉ Ph�̣t H�̣-Buddhapàlita) n�i:

����� "Cho d� cả hai đều giống nhau ở điểm cho rằng vạn hữu đều l� kh�ng, th� giữa Trung Qu�n v� Hư V� Luận đều c� những điểm kh�c nhau. Cũng như c�c Phạm Thi�n v� c�c A-la-h�n đều kh�ng quan t�m đến tồn tại hay kh�ng tồn tại, thế� nhưng một b�n v� b�ng quan m� như thế, c�n một b�n th� bởi v� đ� qu�n s�t suy tưởng đủ rốt r�o để kh�ng quan t�m đến vấn đề ấy nữa. Vả lại, cũng� như người m� v� người s�ng mắt, th� cho d� c� biết l� lầm phương hướng, điểm kh�c nhau ở chỗ l� một b�n th� kh�ng thể, c�n một b�n th� c� thể (x�c định chỗ sai lầm)".

Thế nhưng, về điểm n�y th� người phản luận c� thể chất vắn: "Nhưng m� ch�nh sự l� giải vạn hữu đều kh�ng, tự n� kh�ng c� điểm ph�n biệt n�o kia m�?". Về điểm n�y th� Phật Hộ kh�ng giải th�ch được, v� thế m� c�u trả lời của �ng, vẫn chưa thỏa đ�ng được. Cần một sự minh giải điểm n�y ch�nh x�c hơn, như sau:

Rằng người ta c� thể xem những người theo Trung Qu�n v� những kẻ luận giải Hư V� l� giống nhau trong mọi phương diện hay sao? C�ch nhận định n�y l� theo bề mặt như th�i thường của thế gian, hay từ điểm nh�n của Thực Tại Tối Hậu?

Trước hết h�y luận về c�ch nh�n của thế gian: Những kẻ luận giải Hư V� trong bản chất l� những kẻ chấp trước v�o việc phủ định luật Nh�n Quả, họ bất chấp cơ sở đạo đức v� h�nh xử thiếu đạo đức, l�m tổn hại đến những c�i m� th�ng lệ m� thế gian tin cậy. Tuy nhi�n, những người luận giải Trung Qu�n th� xem tương quan Nh�n Quả như huyễn ảnh, như qu�ng nắng kh�ng thực sự tồn tại, cũng kh�ng nhất thiết phủ định n�, cũng kh�ng khuyến dẫn đến những h�nh vi bất thiện. Đối với d�ng chảy của t�m thức lu�n lu�n mang theo phiền n�o như l� một hệ quả tất nhi�n, rồi lại t�i sinh khởi t�m thức ở tương lai (cũng k�m theo những phiền n�o tất nhi�n) trong một chuỗi d�i, c�i ở qu� khứ nối tiếp c�i ở hiện tại, c�i ở hiện tại lại tiếp nối với c�i ở tương lai, trong một chuỗi mắc x�ch tự tạo, về tất cả những c�i n�y th� Trung Qu�n xem như những g� diễn ra trong giấc mộng, kh�ng c� căn cứ x�c thực. V� thế, Trung Qu�n cũng kh�ng l�m tổn hại đến lệ thường của thế gian, những kẻ Hư V� Luận đ� l�m. Bởi l� do đ�, cho d� c� đứng tr�n lập trường của thế gian đi nữa, th� cũng kh�ng thể xem Trung Qu�n Luận v� Hư V� Luận giống nhau.

Vả lai, nếu đứng từ điểm nh�n của Thực Tại tối hậu, th� cũng kh�ng thể xem hai c�i ấy giống nhau được. Tức l�, ở trường hợp những kẻ luận giải Hư V�, ngay ch�nh bản t�m của con người cũng bị phủ định c�ng một c�ch thế như l� một đối tượng kh�ng tồn tại, như mọi c�i đều kh�ng tồn tại, điều n�y cũng sai lầm từ trong căn để khi "đối tượng" h�a mọi tồn tại (liệt mọi "c�i" th�nh ra những "c�i g�", như l� những "vật thể t�nh" thuộc về l�nh vực qui hướng của tư duy, rồi từ đ� mới "Hư V� h�a" ch�ng theo một c�ch thức tư duy ri�ng biệt). Trong trường hợp n�y, sự ph� hủy những luật tắc cấm đo�n (Ph� Giới) chỉ đem lại cho ch�nh kẻ ph� hủy sự � nhiễm_bời ch�nh sự ph� hủy tự n� đ� l� � nhiễm_m� kh�ng l�m cho phiền n�o ngu�i đi được. Tr�i lại, lập trường của Trung Qu�n (trong một bản thể luận ho�n to�n kh�c) l� kết quả của một sự qu�n s�t T�nh Ch�n Thực của vạn hữu, rằng khi chưa nh�n ra được bản thể của vạn hữu th� mọi c�i đều tồn tại như l� những "c�i kh�c" (với c�i ch�ng vốn l� như thế), m� một khi đ� nh�n ra, th� những "c�i kh�c" ấy đều vốn l� Kh�ng cả. Sự soi s�ng t�nh c�ch của mọi tồn tại như thế, l�m ngưng lại mọi t�c động sai lệch của con người đối với tồn tại (v� v� thế cũng l�m ngưng lại mọi phiền n�o dấy l�n từ những cố chấp lầm sai ấy).

Cũng kh�ng thể nghĩ rằng sự phủ định của Trung Qu�n c� bao h�m � thức về kh�ng-tồn tại (cũng l� một � thức về "đối tượng" trong tương quan tương phản). C� nghĩa l�:

�

��� a. Nếu nh�n từ điểm nh�n của Thực Tại ch�n thực tối hậu, th� những "c�i kh�c" của tồn tại đều kh�ng tồn tại (mệnh đề chủ trương).

��� b. V� ch�ng chỉ l� những tri thức giả định (luận cứ).

��� c. V� dụ như: tri thức giả định rằng n� tồn tại (th� sự "tồn tại" đ� chỉ c� � nghĩa tr�n cơ sở của giả định, rằng "n� chỉ tồn tại trong giả định", tự n� vốn kh�ng phải l� Thực tại) (tỉ dụ)*21 .�

Hơn nữa, về một c�i g� đ�, nếu � thức nhận ra sự tồn tại (Hữu) của n�, th� điều n�y dẫn đến một đối phản l�: n� cũng tạo cơ hội cho � thức về sự kh�ng-tồn tại (V�) của n�. Một khi đ� triệt bỏ "tồn tại" (như l� một giả đinh trong một c�ch n�o đ�) đi rồi, th� c�i đối phản của n�, "kh�ng-tồn tại" (cũng như l� một giả định trong c�ng một c�ch ấy) cũng kh�ng c�n nữa, cả � thức về tồn tại lẫn kh�ng-tồn tại c�ng một l�c dừng lại (v� � thức về c�i đối phản chỉ tồn tại khi c� một trong hai c�i đối phản, c� � thức về c�i n�y th� mới c� � thức về c�i kia, đối phản của n�). Một người khi đi s�u v�o trong Tuệ Gi�c của Kh�ng, đ� si�u vượt ra khỏi mọi giới hạn (c� t�nh giả định) của của những đối phản, th� cũng kh�ng c�n c� cả � thức về c�i "kh�ng c�" (như l� một đối phản của c�i "c�") nữa. Bởi vậy m� Hư V� Luận (l� c�i vốn coi "kh�ng c� g�" l� cứ điểm căn bản cho chủ trương của n�) th� kh�ng thể gọi l� giống với Trung Qu�n được. Bởi v� Trung Qu�n kh�ng phủ nhận c�i "c�" để thừa nhận c�i "kh�ng c�" (một c�ch t�ch cực) như thế. Sự so s�nh bề mặt giữa Hư V� Luận v� Trung Qu�n Luận, cũng như sự so s�nh giữa hạt anh t�c (c�y � phiện) v� n�i Th�i sơn, giữa hai c�i c� một khoảng c�ch đ�ng sợ.��

10. HAI BẢN THỂ CH�N L�:�

Tất cả mọi sự vật tồn tại đều giống như Niết B�n (vốn kh�ng sinh kh�ng diệt), tuy nhi�n đ� l� nh�n từ quan điểm của Thực Tại tối hậu. Những th�nh quả từ hạnh Bố th� vẫn được duy tr� v� ứng đ�p. Vả lại, d� theo những nguy�n tắc sẵn c� của thế gian đi nữa, th� những điều kiện nội tại (mắt, tai, mũi, lưỡi, th�n thể, � thức_Lục Căn) v� ngoại tại (m�u sắc, �m thanh, m�i, vị, x�c gi�c, biểu tượng về sự vật_ Lục Trần) vẫn cứ lộ ra bản thể ch�n thực của ch�ng (xưa nay vẫn thế). V� thế một mặt, những điều kiện nội v� ngoại tại vẫn cứ h�nh th�nh n�n nhận thức về vạn hữu theo c�ch thế của thế gian nhận thức, mặt kh�c, tất cả những c�i đ� cũng đuợc nhận biết như l� hoa đốm trong kh�ng trung, như sừng thỏ, kh�ng phải l� c�i ch�n thực tối sơ v� tối hậu:

����� "Tất cả, (d� l�) thực hay kh�ng thực," (TL18.8a)

Nghĩa l�, như Thế T�n cũng đ� n�i: "Những c�i m� thế gian cho l� c�, ta cũng n�i l� c�. Những c�i m� thế gian cho l� kh�ng, ta cũng n�i l� kh�ng".

Trong nghĩa n�y, những điều kiện nội tại như mắt v� những điều kiện ngoại tại như m�u sắc, vẫn cứ như thế kh�ng đổi, tồn tại theo c�ch thế của ch�ng, như ch�ng đ� l� như thế v� được nhận thức như thế, n�n gọi l� "Tất cả, (d� l�) thực".� Mặt kh�c, đối với bản thể ch�n thực tối hậu, th� những g� khởi dấy l�n từ những điều kiện ấy, đều như ảo huyễn, c�i vốn kh�ng tự n� c�, kh�ng c� bản thể thực sự (Tự t�nh) của n�. Tự ch�ng vốn kh�ng tồn tại như l� những thực hữu, n�n gọi l� "Tất cả, (d� l�) kh�ng thực".

Hai � nghĩa (c� vẻ mậu thuẫn) tr�ng lập (m� kh�ng tr�ng lặp), được khẳng định c�ng một l�c với phủ định (kh�ng như l� hai t�nh c�ch đối cực, m� như l� một thể đồng nhất của hai t�nh c�ch n�y, Thực Tại):

����� "Cũng đều l� thực, v� cũng đều l� kh�ng thực," (TL18.8b)

Đối với những h�nh giả Du Gi� (Yoga) hay với người đang trực quan Thực Tại với Tuệ Gi�c, th� một thể đồng nhất những t�nh c�ch đối cực như thế, l� một điều hiển nhi�n, v� họ chỉ đơn giản trực quan n�, kh�ng th�ng qua những biện biệt của t�m thức nữa.

����� "Đều kh�ng phải thực, v� cũng kh�ng phải kh�ng thực .

����� Đ� l� Ph�p yếu của chư Phật." (TL18-8cd)

Hoặc giả, cũng c� thể hiểu thi tụng 8 như sau:

Để cắt đứt những chướng ngại bởi phiền n�o cho con người, Thế T�n đ� thuyết giải: "H�y biết rằng những điều kiện nội tại (Lục Căn) v� những điều kiện ngoại� tại (Lục Trần), đều vốn kh�ng phải l� Tự ng� v� c�i thuộc về Tự ng�". V� thế n�i rằng: "Tất cả, (d� l�) thực".

C�i được gọi l� "t�m thức", cũng l� c�i thường được cho l� "Tự ng�", như l� một chủ thể tồn tại với những c�i "thuộc về" n�. Ở đ�, những ph�n định biện biệt như l� chủ thể "nghe", chủ thể "tư duy", chủ thể "tu tập"� cuối c�ng, cũng chỉ l� những c�i do điều kiện tạo t�c khởi dấy l�n, đều kh�ng thực hữu. V� thế n�i rằng: "Tất cả, (d� l�) kh�ng thực".

D� đ� l� lập trường của thế gian, hay đ� l� quan niệm của những triết luận, tr�n cơ sở thực chứng hay tr�n cơ sở luận chứng, đều kh�ng v�i tới Thực Tại, vốn b�n ngo�i t�nh c�ch thực chứng v� luận chứng, v� thế: "Cũng đều l� thực, v� cũng đều l� kh�ng thực".

C�ch giải minh của Đại Thừa dựa tr�n cơ sở (kh�c với những c�i tr�n), rằng: Tất cả đều vốn kh�ng tự khởi sinh, kh�ng tự tạo t�c. Theo đ� th� tất cả những tri thức của con người, tr�n cơ sở giả định t�nh của những kh�i niệm, cũng chỉ l� những giả định dựa tr�n những điều kiện (d� l� thực hay kh�ng thực), cũng đều kh�ng thể đi đến được mục ti�u cuối c�ng của nh�n sinh: đ� l� tho�t khỏi phiền n�o v� đau khổ. V� thế m�: "Đều kh�ng phải thực, cũng kh�ng phải kh�ng thực. Đ� l� Ph�p yếu của chư Phật".�

Trong thi tụng n�y th� "Phật", như l� một nguy�n l� Gi�c Ngộ to�n diện trong một con người, cũng gọi l� "To�n Gi�c", l� l� tưởng v� l� mục ti�u tối hậu m� con người ta c� thể đạt đến được, với tư c�ch l� một con người. "Ph�p Yếu" l� một chỉ hướng (m� tự n� kh�ng phải l� "Ch�n l�") đến mục ti�u tối hậu ấy, một hướng đi m� mối người c� thể hướng theo đ� với khả năng, t�nh c�ch, hạn định của mỗi người, mỗi người với tư c�ch l� một con người vốn c� những hạn định, cũng c� thể đạt đến cứu c�nh tối hậu ấy. "Ph�p Yếu của chư Phật", đơn giản chỉ l� lời giảng, chỉ hướng đi đến mục ti�u tối hậu (chứ kh�ng phải l� thuyết giảng ch�n l� tự n�, cũng kh�ng phải thuyết giảng tự n� l� ch�n l�).�

Đ� l� minh giải chỗ kh�c biệt giữa nhận thức của thế gian v� Gi�c T�nh (Buddhi) theo điểm nh�n Ch�n Thực Tối Hậu. Minh giải n�y l� hi hữu, kh�ng giống với những luận giải� (kh�ng to�n triệt) kh�c, kh�ng g�y ra phương hại, l� chỗ giải minh c� thể dứt được to�n triệt những bất an, phiền n�o cho người nhiệt t�m theo hướng n�y.�

11. ĐỊNH NGHĨA THỰC TẠI TỐI HẬU_(paramārthasatya)�

Nhiều người trong nội bộ Phật gi�o v� c�c học ph�i chỉ tr�ch rằng: "Nếu như anh cho rằng cứ tha hồ m� phủ định tất cả mọi vọng tưởng của người kh�c, kh�ng chừa một chỗ n�o, th� khiến người ta c� thể l� giải được sự ch�n thực. Vậy th�, �t nhất cũng phải định nghĩa (c�i m� anh cho l�) ch�n thực, l� g�. Nếu như anh kh�ng chỉ ra được n� l� c�i g�, th� ch�nh anh cũng kh�ng thể tự thiết định chủ trương của m�nh, m� chỉ đi phủ định chủ trương của người kh�c, h� kh�ng phải l� phỉ b�ng (người kh�c hay Phật ph�p) hay sao?".

Để trả lời điều n�y, ch�ng ta n�i rằng: "Nếu như c� thể biểu hiện những t�nh chất đặc trưng của c�i Ch�n Thực, bằng ng�n ngữ, th� việc tất nhi�n phải thuật tr�nh n� ra, l� đ�ng. Tuy nhi�n, đ� kh�ng phải l� c�i c� thể biểu hiện được, bằng ng�n ngữ*22 . D� vậy, để những người sơ t�m c� kh�i niệm đ�ng đắn về điều n�y, ch�ng ta phải dựa tr�n sự khảo s�t tế vi những kh�i niệm tương đối tr�n nền tảng t�nh Kh�ng tuyệt đối (Hữu Ph�n Biệt Diệu Qu�n S�t Tr�-有分別妙観察智) , để c� thể thẩm định điều n�y:

����� "C�i đ� chỉ c� thể tự ch�nh m�nh nhận biết ra th�i, kh�ng t�y thuộc v�o điều kiện n�o cả,

����� L� một thể tuyệt đối tịch tĩnh, kh�ng tồn tại kh�i niệm tương đối của ng�n ngữ (H� Luận),

����� Kh�ng c� tương quan dị biệt, cũng kh�ng c� ph�n biệt dị biệt,

����� N�n gọi đ� l� Ch�n Thực T�nh." (TL18.9)

Trong thi tụng n�y (TL18.9), "Chỉ c� thể tự m�nh biết" c� nghĩa l�: Kh�ng thể dựa v�o ai kh�c m� biết (Gi�c-Buddhi) được cả, tức l�, kh�ng thể truyền đạt th�ng qua bất kỳ một gi�o huấn n�o m� chỉ c� thể tự trực quan (Gi�c-Buddhi), tự m�nh hiểu ra (Gi�c-Buddhi) th�i. "Thể tuyệt đối tịch tĩnh", c� nghĩa l�: Tất cả mọi sự đều thiếu vắng bản thể thực hữu (Tự T�nh) của ch�ng, con người ta chỉ c� thể tư duy về ch�ng như l� những đối tượng c� bản thể thực hữu với những thuộc t�nh thực hữu, tuy nhi�n, từ đối với bản thể Ch�n Thực tối hậu (một bản thể vốn kh�ng c� những t�nh chất tương đối thuộc về những điều kiện tạo t�c như thế), th� những đối tượng như thế kh�ng tồn tại. "Kh�ng tồn tại kh�i niệm tương đối của ng�n ngữ (H� Luận)", c� nghĩa l�: T�nh đa chiều, t�nh tương đối v� t�nh giả định của những biểu hiện ng�n ngữ (vốn được tạo ra bởi nhận thức tương đối c� từ những điều kiện tương đối, được giả định như l� những thực hữu, v� chỉ c� thể nhận thức từng phần theo từng khĩa cạnh của thực tại vốn đa chiều), cũng kh�ng tồn tại, ch�ng triệt ti�u trong bản thể Ch�n Thực tuyệt đối t�nh. "Kh�ng c� những tương quan dị biệt", c� nghĩa l�: Kh�ng c� những kh�i niệm tương đối của ng�n ngữ, v� cũng kh�ng c� những biểu tượng hay h�nh tượng h�nh th�nh những kh�i niệm ấy, kh�ng c� những gi� trị ph�n đo�n đối phản (đ�ng-sai, thực-giả...). V� thế m� cũng kh�ng c� cả "sự ph�n biệt những dị biệt" đối phản như thế, n�n n�n t�nh chất của vạn hữu hiển hiện ra như n� vốn như thế, như l� một Bản Thể Ch�n Thực của vạn hữu (Ph�p T�nh), một bản thể tối sơ v� tối hậu.

Ở một bản thể Ch�n Thực vượt l�n tr�n mọi t�nh tương đối như thế, th� kh�ng c� khe hở n�o cho những kh�i niệm tương đối lọt v�o được, n�n n� cũng kh�ng thể lập luận bằng luận chứng v� luận l� th�ng qua ng�n ngữ (H� Luận), cho n�n n� "ho�n to�n tịch tĩnh"*23 . V� ho�n to�n tịch tĩnh, n� chỉ được trực nhận bởi bởi c�i biết đ� vượt ra khỏi những kh�i niệm tương đối của ng�n ngữ (V� Ph�n Biệt Tr�). V� chỉ c� thể trực nhận bởi c�i biết vượt ra khỏi kh�i niệm ng�n ngữ, n� kh�ng đuợc nhận thức bởi một c�ch n�o kh�c (qua con đường qui nạp, diễn dịch, phủ định, khẳng định�) được, n� "kh�ng c� những tương quan dị biệt" khởi dấy l�n do t�c động ph�n đo�n của t�m thức, v� do đ� cũng kh�ng c� lu�n cả ch�nh t�m thức ph�n đo�n "ph�n biệt những dị biệt". V� thế, bản thể "Ch�n Thực� T�nh", l� một si�u việt thể ở ngo�i tất cả mọi định t�nh, định lượng� v� định hướng của ng�n ngữ v� tư tưởng.

Về một c�i Ch�n Thực như thế, người ta kh�ng thể thuyết minh hay thuyết giải được. Gi�o huấn của Thế T�n, rằng vạn hữu vốn kh�ng c� tự t�nh v� tự n� kh�ng khởi sinh, rằng đ� chỉ l� sản phẩm của ng�n ngữ v� tư tưởng, v� đối lại, đ�y l� c�ch si�u việt ra khỏi tầm hạn định của ng�n ngữ v� tư tưởng, đ�y l� Tr� Tuệ ch�n thực. Tuy nhi�n, gi�o thuyết ấy cũng vẫn cứ được ng�n minh v� ng�n thuyết th�ng qua con đường ng�n ngữ. Đ� chỉ như l� một phương tiện để chỉ hướng, c�n ch�ng ta, mỗi người phải "tự ch�nh m�nh nhận biết ra" th�i. Định nghĩa về c�i Ch�n Thực ấy, vốn kh�ng phải l� định nghĩa định t�nh thuộc về một c�i g�, như l� một "đối tượng", m� cũng chỉ l� x�c định � nghĩa tồn tại vốn thuộc về tự mỗi người để kh�m ph� ra N� (nếu "nh�n ra"-Gi�c được N�, th� n� c� nghĩa, nếu kh�ng, th� v� nghĩa). Chỉ tr�ch cho rằng ch�ng ta l� những kẻ phỉ b�ng, cũng thế,� � nghĩa của "phỉ b�ng" chỉ c� thể c� nghĩa, khi n�o tự ch�nh mỗi người (trong tất cả mọi người) chưa nh�n ra được bản thể Ch�n Thực� Tối Hậu ấy (khi chưa hiểu được N�, th� d� c� định nghĩa về N� như thế n�o hay kh�ng định nghĩa về n� như thế n�o, n�i hay kh�ng n�i, cũng đều l� "phỉ b�ng" cả).

12. CH�N L� QUI ƯỚC V�� MẶC ĐỊNH CỦA THẾ GIAN (lokasaṃvṛtisatya):

Tr�n đ�y, đ� "thuyết minh" về Thực Tại Tối Hậu, giờ đ�y, ch�ng ta h�y n�i về ch�n l� c� t�nh qui ước của thế gian:�

����� "Nếu mọi tồn tại đều theo điều kiện tạo t�c (Duy�n) khởi sinh ra,

����� Theo đ� ch�ng kh�ng đồng nhất, cũng kh�ng dị biệt với nh�n t�c tạo ra ch�ng (Nh�n)" (TL18.10ab)

Khi một kết quả được khởi sinh ra từ một nguy�n nh�n, th� kết quả ấy kh�ng đồng nhất với nguy�n nh�n tạo t�c ra n�. Cũng tức l�, Quả cũng kh�ng hẳn l� dị biệt với Nh�n, (điều n�y c� thể lập th�nh một luận thức như sau):

����� Mệnh đề chủ trương: Kết quả kh�ng hẳn l� dị biệt với nguy�n nh�n.

����� Luận cứ: Bởi v�, n� chỉ được nhận thức như l� một c�i kh�c đối với nhận thức.

����� Tỉ dụ: V� dụ như c�i nhận thức được v� đối tượng của nhận thức (th� kh�ng hẳn l� ho�n to�n kh�c nhau, phải c� c�i g� chung nhất giữa ch�ng).

Mặt kh�c, nếu cho rằng ch�ng giống nhau, th� nguy�n nh�n v� kết quả đồng nhất với nhau (A=A), th� kh�ng thể n�o Nh�n sinh ra Quả hay Quả được sinh ra từ Nh�n được.

Tuy nhi�n, ch�ng "cũng kh�ng dị biệt với Nh�n t�c tạo ra ch�ng": Khi một kết quả được nầy sinh ra từ một nguy�n nh�n, th� n� cũng được nhận thức như l� một c�i kh�ng kh�c với nguy�n nh�n tạo ra n�. Nếu l� một c�i kh�c với nguy�n nh�n (th� giữa ch�ng ho�n to�n kh�ng c� tương quan), th� cũng kh�ng thể n�i l� Nh�n sinh ra Quả, hay quả được sinh ra từ Nh�n được:

����� Mệnh đề chủ trương: Kết quả kh�ng phải l� một c�i dị biệt với nguy�n nh�n.

����� Luận cứ: Bởi v�, n� được sinh ra bởi tương quan Nh�n-Quả.

����� Tỉ dụ: V� dụ như ch�nh nguy�n nh�n tự n� (phải c� tương quan n�o đ� với kết quả th� mới tạo sinh ra kết quả được).

Trong đ� luận cứ "được sinh ra bởi tương quan Nh�n-Quả" c� � nghĩa hạn định đặc biệt kh�c nữa, rằng trong trường hợp kết quả được sinh ra từ những nguy�n nh�n kh�c, th� sẽ kh�ng dẫn đến kết luận được, như đ� c� phản luận (rằng c� thể c� nhiều nguy�n nh�n dẫn đến c�ng một kết quả)*24 . Ở c�u c của thi tụng 10 ("na c�nyad api tas tasm�t_kết quả kh�ng dị biệt với nguy�n nh�n tạo t�c, theo đ�"), c� từ "theo đ�" (tasm�t) chỉ định c�u n�y l� luận cứ của c�u kế tiếp:

Thế gian n�y tồn tục tr�n cơ sở của một d�ng tương quan Nh�n-Quả, trong đ� nguy�n nh�n diệt đi rồi, kết quả của n� xuất hiện. Kết quả kh�ng phải l� một c�i kh�c với nguy�n nh�n tạo ra n�, kết quả được tạo ra kh�ng mất đi, cho d� nguy�n nh�n của n� kh�ng c�n; vả lại, khi c� kết quả th� nguy�n nh�n tạo ra n� kh�ng c�n nữa, Quả chỉ tồn tại khi Nh�n kh�ng c�n tồn tại, v� thế m� Nh�n v� Quả kh�ng đồng nhất. Như thế, cả hai đều kh�ng thường hằng. Đề B� Th�nh Thi�n (Àrya Deva) n�i như sau:

���� "Mọi c�i cứ tiếp tục khởi sinh ra, v� thế n� kh�ng đứt đoạn. Mọi c�i đều phải bị hoại diệt, v� th� n�n kh�ng thường hằng".

Vả lại, c� người (t�c giả tự đặt m�nh ở ng�i thứ ba) n�i: Sự vật sinh ra từ nguy�n nh�n của n�, n�n kh�ng c� đứt đoạn. V�, sự vật đều hoại diệt, n�n kh�ng thường hằng". Bởi thế:

���� "Vốn kh�ng đứt đoạn, cũng kh�ng thường hằng,

���� Kh�ng đồng nhất, cũng kh�ng dị biệt.

���� Đ� l� ch�nh c�i vị Cam lộ, m� chư Như Lai đ� huấn gi�o". (TL18.11)

"Vị Cam lộ", l� tượng trưng cho đạo quả V� Sinh Bất Diệt (Amrita), nghĩa l�: C�c vị Bồ T�t với phẩm c�ch v� tr� tuệ kh�ng thể s�u thẳm kh�ng thể lường được, nhận biết điều n�y, tinh cần v� lợi �ch của tất cả ch�ng sinh, cuối c�ng đi đến chỗ gi�c ngộ ho�n to�n, th�nh tựu Phật đạo, lời huấn giảng như �nh s�ng mặt trời tỏa khắp mọi nơi, đem lại cho những người may mắn được nghe, khiến đ�a hoa sen gi�c ngộ của họ khai nở ra. Vả lại, c�c vị thanh văn, l� những người nghe được huấn gi�o, tu tập v� t�m chứng được Niết B�n trong c�i thế. Đ� l� c�i giải tan mọi đau khổ phiền n�o, n�n gọi l� "Cam lộ".

Đối với những người m� phẩm c�ch v� tr� tuệ chưa được ho�n bị , chưa thể th�nh tựu gi�c ngộ Giải Tho�t trong đời n�y, th� hẳn cũng th�nh tựu trong đời sau. N�i như Đề B� Th�nh Thi�n:

���� "Người đ� nhận biết được lẽ Ch�n Thực, th� cho d� kh�ng th�nh tựu được Niết B�n trong đời n�y, th� cuộc tồn sinh kế tiếp sẽ th�nh tựu đơn giản hơn. Cũng như h�nh vi vậy (lần n�y kh�ng l�m được, th� lần sau sẽ l�m được một c�ch đơn giản)".

Hơn nữa, trong t�nh trạng:

����� "D� đấng To�n Gi�c kh�ng c�n tại thế nữa,

����� C�c vị đ� từng nghe lời Phật giảng (Thanh Văn) cũng kh�ng c�n nữa," (TL18.12ab)

Tức l�: Cho d� khi kh�ng c�n cơ hội để c�n được nghe huấn giảng trực tiếp (qua ch�nh kim khẩu của Thế T�n) hay gi�n tiếp (qua những truyền ng�n hoặc qua kinh điển) nữa, th� người vốn đ� c� t�ch tập những t�m đắc về Ph�p T�nh trong qu� khứ, th� vẫn cứ:

����� "Th� Tr� Tuệ của c�c vị Độc Gi�c Phật cũng nương theo lẽ đ� (Ph�p) m� sinh ra, rời xa những biện biệt của thế gian" (TL18.12cd)

"Rời xa" (Viễn Ly), c� nghĩa l�: trong trạng th�i t�m thức đ� vượt qua được những hạn định trong c�ch nhận thức theo t�nh c�ch của thế gian, khởi đầu cho một si�u việt khỏi thế gian t�nh, đem lại Tuệ Gi�c cho c�c vị Độc Gi�c trong m�i trường c� tĩnh.

V� yếu nghĩa của gi�o huấn, như vị Cam lộ đối với người tu h�nh, l� c�i đem lại sự tĩnh tại trong đời n�y v� trong những đời kh�c. Con người ta, chỉ c� thể tự m�nh nhận ra, theo ch� hướng đ� m� tu sửa.

T�m lại, phẩm n�y (TL18) n�i l�n � nghĩa: Loại bỏ những định kiến m� c�c học phăi chủ trương, đồng thời, n�i l�n lập trường Trung Qu�n một c�ch r� r�ng rằng tất cả những g� c� biến đổi chuyển h�a đều kh�ng phải l� Tự Ng� v� những g� thuộc về n�. Như Kinh đ� viết:

����� " N�y Svikr�nta Vikr�m�, những điều kiện cấu th�nh th�n x�c n�y v� thế giới n�y (Sắc) kh�ng phải l� Ng�, cũng kh�ng phải l� phi-Ng�, đồng thới, những điều kiện thụ cảm (Thọ), từ đ� những biểu tượng h�nh th�nh (Tưởng) những những t�c vi ph�n đo�n của t�m thức (H�nh) v� � thức ph�n định biện biệt (Thức), cũng đều kh�ng phải l� Ng�, cũng kh�ng phải l� phi-Ng�. Nhận ra điều n�y, th� đ� l� Tr� Tuệ ho�n to�n". (Kinh Thắng Thi�n Vương B�t Nh� Ba La Mật)

V�:

�� ���"Thế giới n�y vốn kh�ng tồn tại bản ng�, kh�ng tồn tại c�i hữu t�nh (c�i c� � thức), kh�ng c� t�m điểm của cuộc sống (Tự), kh�ng c� người kh�c v� những c�i kh�c như l� ngoại vi của t�m điểm (Tha). Tất cả, đều l� tập hợp của những điều kiện, n�n ta n�i như thế".

V�:

����� "Thế giới n�y kh�ng tồn tại Tự ng�, kh�ng tồn tại c�i hữu t�nh, tất cả ch�ng đều chỉ l� c�i do Nh�n tạo t�c m� khởi sinh".

V�:

����� "N�y bạn hỡi, ở th�n x�c n�y thực ra kh�ng c� Ng�, kh�ng c� c�i hữu t�nh, n� kh�ng phải l� t�m điểm gi� trị của cuộc sống, cũng kh�ng phải l� t�m điểm để thẩm định gi� trị cho những c�i kh�c. Tự n� kh�ng phải l� một bản ng� cố định, cũng kh�ng phải chỉ l� những c�i kh�c, n� cũng chưa hề l� c�i thụ nhận cũng chưa hề tạo t�c t�ch lũy".

Những � nghĩa của Kinh điển n�y thẩm định lại cho những điều đ� luận giải tr�n.�

Đ�y l� một phần trong trứ t�c của luận giả Thanh Biện "Luận Giải Đ�n B�t Nh�_Giải Th�ch Căn Bản Trung Luận", chương 18 "Khảo S�t Về Tự Ng� V� Đối Tượng Của N�".�

(19-10-2008)

_____________________________________________________________�

(16) Cơ năng nội tại: Theo quan niệm chung của học ph�i Số Luận, th� "cơ năng nội tại" gồm: 1. Tri năng, 2. Tự-� thức, 3. Tri gi�c. B�n cạnh đ�, "cơ năng ngoại tại" bao gồm: 1. Cảm gi�c, 2. H�nh vi.

(17) Những tồn tại chuyển tiếp phi-vật chất: Theo quan điểm tồn tại trong Phật gi�o Nguy�n thủy, tất cả những g� c� cuộc sống được chia ra th�nh bốn loại (Tứ Sinh): 1. No�n sinh: những loại sinh ra từ trứng như lo�i b� s�t, lo�i chim�, 2. Thai sinh: những loại sinh ra từ b�o thai do sự kết hợp giới t�nh, như c�c động vật hữu nhũ, người�, 3. Thấp sinh: những loại sinh ra từ nơi ẩm ướt như những vi sinh vật, những lo�i tr�ng�, 4. H�a sinh: những loại kh�ng sinh ra từ những yếu tố vật chất như ba lo�i tr�n, được xem như l� trung gian chuyển tiếp cho những kiếp sống. Sự ph�n loại n�y dựa tr�n cơ sở của quan niệm Lu�n Hồi vốn đ� c� trong Ấn độ gi�o cổ đại, rằng sự sống vẫn cứ tồn tại li�n tục sau c�i chết của mỗi c� thể, qua đ� những tồn tại chuyển tiếp phi-vật chất giữa những kiếp sống (H�a sinh), được xem như l� những trung gian. Đồng thời, c�ng với quan niệm li�n tục của Lu�n hồi l� một thế giới quan đa tầng từ thấp đến cao, qua đ� cuộc sống tồn tại li�n tục trong tương quan Nh�n Quả, với c�i Thiện như l� một yếu tố hướng thượng v� c�i �c như l� một yếu tố hướng hạ. Thiện v� �c được lưu giữ li�n tục để h�nh th�nh những thang bậc kh�c nhau cho c�c kiếp sống, một tiến h�a luận theo quan điểm của Phật Gi�o.

(18) Tr�ch dẫn từ Haribhadra, Saddarsanasamuccaya_"Lục Ph�i Triết Học Cương Yếu六派哲学綱要", c� nguy�n văn Phạn ngữ ở v.81,82, trong đ� c� những chỗ kh�c nhau trong c�ch giới thiệu những kiến giải của ph�i Duy Kho�i-Lok�yakita. Ở đ�y dịch theo tr�ch dẫn trong nguy�n bản của Qu�n Thệ観誓-Avalokitavrata.

(19) Chỗ n�y dịch nghĩa theo bản tiếng Nhật. Bản H�n của Cưu Ma La Thập l�:

"Trong c�i Ch�n-Thật-Như-L�-Thế ấy,

Tất cả những T�c vi (H�nh) của t�m thức, cả kh�i niệm ng�n ngữ, đều bị dứt tuyệt,

Kh�ng c� Sinh Khởi, cũng kh�ng c� Hoại Diệt,

Đ� l� một thể tuyệt đối tuyệt hết mọi đối-phản Sinh-Diệt, ho�n to�n tịch tĩnh, như Niết B�n".

���������諸法實相者�� Chư� ph�p thực t�nh giả

������� 心行言語斷�� T�m h�nh ng�n ngữ đoạn

������� 無生亦無滅�� V� sinh diệc v� diệt

������� 寂滅如涅槃�� Tịch diệt như Niết B�n�

(20) Cấu thức luận l�: Kh�c với c�ch thiết đặt vấn đề luận l� một c�ch nghi�m nhặt bởi suy luận thức Trần Na (mệnh đề chủ trương, luận cứ, tỉ dụ) để phản b�c đối thủ, trong phần 8 n�y, c� vẻ như Thanh Biện đang đ�a giỡn với luận l� với một nụ cười k�n đ�o, hoặc giả như �ng đang diễu cợt tr�o lộng ch�nh tinh thần ham m� luận l� vậy. Ở đ�y, �ng lập đi lập lại từng c�u của th� tụng 7 Trung Luận, d�ng c�u n�y để l�m luận cứ chứng minh cho c�u kia v� ngược lại, v� �ng cứ như thế m� dẫn luận l� đi lẩn quẩn l�ng v�ng. Thoạt nh�n, ch�ng ta c� thể rất ngạc nhi�n, bởi lẽ một người rất nhạy b�n với những vấn đề luận l� như �ng (đ� biểu hiện qua những phần trước, với những luận l� rất s�c b�n v� nghi�m mật), lại c� vẻ như đang phạm v�o một lỗi luận l� rất ấu trĩ l� "Đồng Nghĩa Phản Phục (quay trở lại � nghĩa đ� đưa ra, tiền đề v� luận cứ đồng nghĩa nhau: A=A, th� kh�ng th�nh lập được luận l�). Tuy nhi�n, nh�n kỹ hơn th� ch�ng ta phải ngạc nhi�n với một sự thật kh�c, rằng �ng đang sử dụng luận l� với một thủ ph�p linh hoạt hơn nhiều, kh�ng phải để đập đối thủ nữa, m� để vạch c�i bất lục của ch�nh luận l� trước Thực Tại sau c�ng, b�n ngo�i của l� t�nh. Ở đ�y, �ng sử ch�nh c�i hạn chế của luận l� v� t�nh đa chiều của kh�i niệm ng�n ngữ, để dẫn ch�ng ta đi l�ng v�ng, nh�n ngắm những kh�a cạnh kh�c nhau của Thực Tại nguy�n sơ_N� ở đ�, l� như thế (Tat tvam asi)_vốn kh�ng hạn định v� kh�ng c� định hướng nhất định, cũng kh�ng c� con đường luận l� v� tư tưởng n�o c� thể dẫn đến N� được cả. �ng chắp tay đi l�ng v�ng, để lộ ra ch�nh sự bất lực của m�nh. Đ� cũng ch�nh l� sự bất lực của ch�nh luận l� v� tư tưởng, tự n� để lộ ra ch�nh c�i l�ng v�ng luẩn quẩn của kh�i niệm ng�n ngữ v� tư tưởng, m� Thanh Biện l� người dẫn ch�ng ta đi đến giới hạn c�ng tột của n�, cũng đề xem c�i chỗ luẩn quẩn của n�. Điều khiến ch�ng ta đ�ng ngạc nhi�n hơn nữa, l� c�i thủ ph�p �ng đang d�ng lại chẳng kh�c g� c�i m� ng�y nay ch�ng ta gọi l� "thủ ph�p hiện tượng luận" (phenomenological method), c�i vẫn c�n mới lạ đối với ch�ng ta. Nếu chỉ đ�nh gi� Thanh Biện như l� một nh� luận l� kiệt xuất chuy�n m�n d�ng luận l� để đập ph� đối thủ kh�ng hề nương tay, th� c� lẽ ch�ng ta đ� đ�nh gi� thấp �ng mất rồi, c�i Tự Y Luận Ph�p do �ng s�ng tạo ra kh�ng phải chỉ để như thế. (Xem tiếp phần 9, với ch� th�ch 21 để c� thể thấy r� hơn thủ ph�p của Thanh Biện)�

(21) "Giả định rằng n� tồn tại": Ở đ�y ch�ng ta lại thấy Thanh Biện quay trở lại luận chứng bằng suy luận thức điển h�nh của Trần Na (mệnh đề chủ trương, luận cứ, tỉ dụ), nhưng trong đ� c� những c�i m� Trần Na kh�ng c�, m� chỉ Thanh Biện mới c�. Đ� l�: l� sử dụng ch�nh luận cứ để chứng minh cho luận cứ, tức l�, sử dụng ch�nh luận cứ (b."V� ch�ng chỉ l� những tri thức giả định") để l�m tỉ dụ (c."V� dụ như tri thức giả định rằng n� tồn tại") để minh chứng v� qui kết. Trường hợp n�y kh�ng thể l� đ�ng nghĩa phản phục, v� � nghĩa của luận cứ đ� được ph�n t�ch ra th�nh một yếu tố m�u thuẩn nội tại, qua đ� l�m lộ ra bản chất của vấn đề được chủ trương v� sử dụng ch�nh n� để minh chứng. Đ�y l� điểm đặc th� của Tự Y Luận Chứng Ph�p (Sỳatantrika)_luận chứng dựa tr�n ch�nh n� để minh chứng, bởi t�nh c�ch tự minh (evidence) của n�. Tự mịnh t�nh (evidence) được r�t ra từ sự k�t hợp giữa mệnh đề luận l� (logical propositions) v� mệnh đề ph�n t�ch (analytical propositions), qua đ�, phủ định được h�nh th�nh th�ng qua t�nh c�ch m�u thuẩn vốn nội h�m trong chủ trương, chỉ cần ph�n t�ch n� ra để minh chứng cho ch�nh n�, chứ kh�ng cần một tỉ dụ tương đồng kh�c để thực chứng cho luận l�. Thực ra, trong suy luận thức đặc th� của Thanh Biện, kh�ng c� phần tỉ dụ minh chứng, m� chỉ c� kết quả ph�n t�ch để lộ ra minh chứng. Với điều n�y, Thanh Biện đ� n�ng luận l� học của Trần Na l�n một c�i ngưỡng kh�c, c�i ngưỡng của thuần luận l�, luận l� tự minh cho ch�nh n�.�

(22) "Nếu như c� thể biểu hiện những t�nh chất đặc trưng của c�i Ch�n Thực, bằng ng�n ngữ, th� việc tất nhi�n phải thuật tr�nh n� ra, l� đ�ng. Tuy nhi�n, đ� kh�ng phải l� c�i c� thể biểu hiện được, bằng ng�n ngữ":Đoạn văn n�y khiến ch�ng ta phải li�n tưởng đến một c�u kh�c của Wittgenstein "Con người ta, đối với những c�u trả lời kh�ng thể bằng ng�n ngữ, th� c�u hỏi cũng kh�ng thể bằng ng�n ngữ. Những c�u đố b� ẩn huyền nhiệm kh�ng thể giải, th� kh�ng tồn tại. Ph�m, nếu c� thể thiết định được một c�u hỏi, th� cũng c� thể trả lời được c�u hỏi đ�." (Luận khảo Luận L�-Triết học 6.5). Ở đ�y, c�u trả lời của Thanh Biện đối với c�i "Kh�ng phải l� c�i c� thể biểu hiện được bằng ng�n ngữ" dựa tr�n một cơ sở kh�c, cũng bằng ng�n ngữ: "sự khảo s�t tế vi những kh�i niệm tương đối tr�n nền tảng t�nh Kh�ng tuyệt đối (Hữu Ph�n Biệt Diệu Qu�n S�t Tr�-有分別妙観察智)". Nỗ lực n�y của Trung Luận n�i chung, kh�ng ngo�i mục ti�u vạch ra một đường bi�n giới hạn giữa những "c�i m� người ta c� thể tư tưởng" v� "c�i m� người ta kh�ng thể tư tưởng", c� thể n�i theo c�ch của Wittgenstein: "Để c� thể vẽ được c�i đường bi�n giới hạn cho tư tưởng, th� ch�ng ta cũng buộc phải t�m cho ra hai mặt của giới hạn m� ch�ng ta c� thể tư tưởng tới được (v� dụ: ch�ng ta cũng bị buộc phải c� khả năng tư tưởng đến c�i-g�-kh�ng-thể-tư-tưởng-được)." (Luận khảo Luận l�-Triết học, Khai từ".�

(23) "Ho�n to�n tịch tĩnh": Lại một lần nữa, ch�ng ta lại thấy Thanh Biện sử dụng Tự Y Luận Chứng của �ng để dẫn ch�ng ta đi xu�i, rồi đi ngược, đi v�o, rồi đi ra. Luận l� (logic) ở đ�y chỉ đ�ng vai tr� dẫn đường của hướng dẫn vi�n du lịch, hay những k� hiệu giao th�ng để khỏi bị đi lạc! Bởi v� trong một bản thể tuyệt đối tịch tĩnh, thi kh�ng c�n một định hướng v� định t�nh n�o nữa, con người ta kh�ng c�n một điểm tựa n�o để dựa v�o nữa, cũng kh�ng c� những c�i mốc để theo đ� m� suy ra những c�i kh�c. "Ho�n to�n tịch tĩnh" th� cũng c� nghĩa l� "ho�n to�n tịch li�u": Đối diện với một c�i Ch�n Thực tuyệt đối v� v� hạn, th� cũng ch�nh l� đối diện với một c�i c� đơn tịch mịch v� c�ng tận, chẳng c�n "C�i G�" m� cũng chẳng c�n "Ai" l� chủ thể, để m� c� thể chia sẻ với "Ai" kh�ch thể nữa, c�i "V� Hạn" đồng nhất trong nghĩa "vắng lặng tịch li�u v� hạn"_Ở đ�, đi v�o rồi, th� phải biết c�ch đi ra, đi xu�i th� cũng phải biết c�ch đi ngược, để quay trở lại lối cũ, nếu kh�ng th� con người ta kh�ng thể quay lại c�i nh�n sinh tương đối n�y được nữa. Đối với c�i "ng� cụt của V� Hạn" tr�n b�nh diện ng�n ngữ n�y, Phật gi�o Đại Thừa phải nỗ lực mở ra một lối tho�t ri�ng cho m�nh, cũng tr�n b�nh diện ng�n ngữ (v� ngo�i ng�n ngữ ra, con người ta kh�ng c�n c� con đường n�o kh�c "để n�i về N�" nữa): Ph�p T�nh, cũng ch�nh l� Vật T�nh, phủ định cũng ch�nh l� khẳng định, v�, ch�nh c�i nh�n sinh đa trọc n�y cũng ch�nh l� Giải Tho�t, kh�ng c� Niết B�n như l� một thực thể biệt lập, tồn tại b�n ngo�i những c�i m� ch�ng ta "nghĩ"_cũng tức l� c�i g�y ra phiền n�o. Đ�y cũng ch�nh l� yếu chỉ của Trung Qu�n v� của Đại Thừa n�i chung. Ở kinh điển Phật gi�o nguy�n thủy, kh�ng phải l� kh�ng c� n�i những điều tương tự, tuy nhi�n, những � nghĩa n�y chỉ được đề cập trong cơ sở Gi�o l� nền tảng n�i chung. Những th�ng điệp mang t�ch c�ch phản phục n�y chỉ ph�t triển tr�n cơ sở luận l� của Đại Thừa, khi m� luận l� học được ph�t triển như l� một phương ph�p luận để thẩm định lại � nghĩa của kinh điển.�

(24) Như đ� c� phản luận rằng c� thể c� nhiều nguy�n nh�n dẫn đến c�ng một kết quả: theo v� dụ trong ch� giải của Qu�n Thệ-観誓-Avalokitavrata, cũng như trộn lẫn một hạt giống l�a tẻ v�o trong những hạt giống l�a mạch, rồi gieo ch�ng l�n c�nh đồng: như vậy cho d� những mầm l�a tẻ v� mầm l�a mạch c�ng mọc chung với nhau, nhưng kh�ng thể n�i l� ch�ng kh�ng c� tương quan nh�n quả, cũng kh�ng thể n�i l� hạt giống l�a tẻ sinh ra mầm l�a mạch (c� những nguy�n nh�n kh�c nhau đề sinh ra c�ng một kết quả) được.

H�́T

�

�

[ TRANG CHỦ |�KINH ĐI�̉N�|�ĐẠI TẠNG KINH | TH�̀N CHÚ | HÌNH ẢNH�|�LI�N LẠC�]