�

佛山* Buddha Mountain * Ph�̣t Sơn

Calgary Alberta Canada

[中文|�ENGLISH]

[ TRANG CHỦ |�KINH ĐI�̉N�|�ĐẠI TẠNG KINH | TH�̀N CHÚ | HÌNH ẢNH�|�LI�N LẠC�]

S�́ 1515

LUẬN KINH KIM CƯƠNG B�T NH� BA LA MẬT

PH� THỦ TRƯỚC BẤT HOẠI GIẢ DANH

T�c giả: Bồ t�t C�ng Đức Th�

H�n dịch: Đời Đường, Sa m�n Địa B� Ha La

Việt dịch: Nguy�n Huệ

-o0o-

QUYỂN 1

K�nh lạy bậc Gi�c ngộ ph�p thật

L�a c�c ph�n biệt c�ng h� luận

Muốn khiến thế gian rời b�n lầy

Trong kh�ng ng�n thuyết, h�nh ng�n thuyết.

Chỗ tạo của hết thảy dị đạo

Kh�ng thể trừ bỏ c�c tưởng kiến

Kim cương đoạn trừ mọi tưởng kiến

N�n con t�m quy ph�p m�n ấy.

Nghĩa b� mật trong c�c c�u nghĩa

Tr� tuệ thế gian kh�ng thể x�t

Mở dẫn ch�ng con v� quần sinh

Ch�ng Bồ-t�t kia nay k�nh lễ.

Gi�o ph�p do Phật thuyết giảng đều quy về 2 Đế:

1. Tục đế.

2. Ch�n đế.

+ Tục đế: Nghĩa l� c�c ph�m phu, Thanh-văn, Độc-gi�c, Bồ-t�t, Như Lai, cho đến danh nghĩa, tr� cảnh, nghiệp quả li�n hệ.

+ Ch�n đế: Tức ở nơi ấy đều kh�ng c� thủ đắc. Như n�i đệ nhất nghĩa, kh�ng phải l� đối tượng h�nh của tr�, huống chi l� văn tự. Cho đến kh�ng nghiệp, kh�ng quả của nghiệp, l� t�nh của c�c Th�nh chủng. Thế n�n, trong B�t-nh� Ba-la-mật nầy đ� n�i bố th� kh�ng trụ. Tất cả ph�p kh�ng tướng, kh�ng thể giữ lấy, kh�ng thể n�u b�y. Sinh, ph�p v� ng�, kh�ng đối tượng để thủ đắc, kh�ng chủ thể chứng, kh�ng th�nh tựu, kh�ng đến, kh�ng đi v.v� Đ�y l� giải th�ch về Ch�n đế.

Lại n�i nội, ngoại, thế gian, xuất thế gian, tất cả ph�p tướng c�ng c�c c�ng đức, đ�y l� kiến lập Tục đế, n�n biết như thế.

+ T�i nghe như vầy: Tức hiển b�y kinh nầy l� do Đức Thế T�n hiện gi�c diễn n�i, kh�ng phải l� tự tạo ra.

+ Một thời: L� n�i về thời gian thuyết giảng kinh nầy. Thời gian kh�c lại thuyết giảng v� lượng kinh. Nơi chốn thuyết giảng l� tại th�nh X�-vệ v.v�, l� biện giải về xứ c� � nghĩa g�, đ� đem lại lợi �ch cho ch�ng sinh. Lợi �ch như thế n�o? Tức nhận biết địa phương ấy, Đức Phật đ� từng du h�a, cư ngụ, t�m tịnh t�n k�nh, gieo trồng nh�n phước.

Nơi phần đầu của tất cả kinh đều n�u ra đủ, l� hiển b�y uy đức lớn của Đức Như Lai. Lại, người kết tập kinh đ� chứng nhận về sự truyền thừa kh�ng kh�c với ph�p đ� n�u giảng. Trong c�c kinh Đại thừa đ� n�i rộng về c�ng đức của Đức Thế T�n, Bồ-t�t. T�n giả Tu-bồ-đề đối với chư vị ấy đ� sinh tịnh t�n, thế n�n n�i l� hy hữu v.v�

Ở đ�y:

+ Thế T�n: Nghĩa l� c� thể dứt trừ hết bốn thứ ma sợ h�i.

+ Thiện Thệ: l� nơi đệ nhất nghĩa, hết thảy ph�p đều kh�ng thủ đắc, đều tự chứng biết.

+ Như Lai: L� nơi ba v� số kiếp, phước tr� vi�n m�n, như thế m� đi đến (Lai) th�nh tựu ch�nh gi�c.

+ Ứng: Tức c�c phiền n�o o�n đều đ� vĩnh viễn loại trừ.

+ Ch�nh: L� nghĩa kh�ng đi�n đảo.

+ Đẳng: L� nghĩa hiện khắp c�ng đầy đủ, n�n gọi l� Ch�nh đẳng gi�c.

Hộ niệm c� hai loại: Như Lai th�u nhận khiến tỏ ngộ, l� hộ niệm ch�n thật. Lại khiến chuyển h�a v� lượng ch�ng sinh, l� hộ niệm bậc nhất. Đ� biết về hộ niệm, c�n ph� ch�c l� g�? V� c� trường hợp chưa thể thấy được ch�n thật. Đ�y cũng c� hai loại: C�c Bồ-t�t kia, nơi khắp thế gian, sẽ th�nh tựu thể tướng độc t�n của Như Lai. Như thế l� khen ngợi, giao ph� cho thiện tri thức, khiến họ xem x�t, gi�p đỡ, khiến người đ� sinh trụ ph�p Phật c�ng l� ph� ch�c tăng trưởng v� người chưa sinh thắng ph�p giao ph� khiến sinh, l� ph� ch�c bậc nhất. Lại do nh�n g� xả bỏ kiến chấp về nẻo ch�n, khen ngợi trường hợp chưa c� kiến chấp. L� v� thương x�t chư vị ấy chưa đạt được phẩm thiện của tr� th� thắng, n�n khuy�n dẫn t�m kia khiến tinh tấn, dũng m�nh.

+ Thiện nam, thiện nữ ph�t khởi thừa Bồ-t�t v.v�: Nghĩa l� hộ niệm ph� ch�c c�c Bồ-t�t hướng đến Phật thừa, n�n l�m thế n�o để trụ v.v�

+ L�m thế n�o để trụ?: L� đối với quả tướng n�o, t�m trụ nguyện cầu.

+ L�m thế n�o để tu h�nh?: L� n�n tu tập h�nh n�o để được quả ấy.

+ L�m thế n�o để h�ng phục t�m m�nh?: L� h�ng phục những t�m n�o khiến nh�n đấy thanh tịnh.

C�c ph�p l� nh�n trước quả sau, do đ�u trước n�i quả? Tức trước l� khen ngợi đức của quả, khiến người nghe vui th�ch mong cầu m� tu nh�n.

+ Lắng nghe: L� t�m chuy�n v�o một cảnh.

+ Thiện: L� ở nơi nghĩa như l� sinh tin tưởng, kh�ng nghi.

+ Tư niệm (nhớ nghĩ): L� k�nh giữ kh�ng qu�n.

+ N�n trụ như thế v.v�: L� như thứ lớp đ�, nơi quả như thế m� t�m được trụ. Tu h�nh như thế tất chứng quả kia. H�ng phục t�m như thế, tức nh�n thanh tịnh.

Ở đ�y, hiển b�y về quả của Bồ-t�t c� bốn thứ t�m tương ưng với lợi �ch. Những g� l� bốn? Đ� l�:

1. V� bi�n.

2. Tối thượng.

3. �i nhiếp.

4. Ch�nh tr�.

+ Thế n�o l� t�m v� bi�n? Kinh viết: Tất cả lo�i ch�ng sinh hiện c� v.v�

N�i lo�i ch�ng sinh: Nghĩa l� nhận lấy hơi thở, sự sống, gồm cả t�nh, gi�c. Đ�y lại l� thế n�o? Tức lo�i sinh từ trứng: như chim ch�c v.v� Lo�i sinh từ thai: như con người v.v� Lo�i sinh từ nơi ẩm ướt: như c�c thứ c�n tr�ng v.v� Lo�i sinh do biến h�a: như chư Thi�n v.v� Bốn thứ như vậy đều c� nhiều tộc loại.

C�c ch�ng sinh nầy, trụ nơi xứ n�o, d�ng g� l�m thể? Kinh viết: Hoặc c� sắc, hoặc kh�ng sắc.

C� sắc: Nghĩa l� c� h�nh tướng.

Kh�ng sắc: L� kh�ng c� h�nh tướng. Ch�ng sinh nơi ba c�i, ở đ�y đều gồm th�u hết.

C� h�nh tướng: L� c�i Dục c� hai mươi xứ nương dựa. C�i Sắc c� mười bảy xứ nương dựa.

Kh�ng c� h�nh tướng: Tức l� c�i V� sắc.

Đ�y lại c� bao nhi�u thứ? Kinh viết: Hoặc c� tưởng, hoặc kh�ng tưởng, hoặc phi tưởng phi kh�ng tưởng.

C� tưởng: Nghĩa l� xứ kh�ng v� bi�n, xứ thức v� bi�n, khởi tưởng kh�ng, tưởng thức.

Kh�ng tưởng: L� xứ v� sở hữu, l�a �t tưởng, n�n gọi l� kh�ng tưởng.

Phi c� tưởng phi kh�ng tưởng: Tức l� thuộc c�i Hữu đảnh.

+ Số lượng ch�ng sinh như thế, tất cả Ta đều th�u nhận.

+ Thế n�o l� t�m tối thượng? Kinh viết: Ta đều khiến nhập nơi Niết-b�n v� dư m� được giải tho�t.

Niết-b�n v� dư: Nghĩa l� thấu tỏ c�c ph�p l� t�nh kh�ng, kh�ng sinh. Vĩnh viễn dứt hết mọi hoạn nạn nơi c�c uẩn. Vật dụng v� bi�n, c�ng đức hy hữu, sắc tướng thanh tịnh, trang nghi�m vi�n m�n, lợi rộng mu�n lo�i, nghiệp diệu v� tận.

+ Thế n�o l� t�m �i nhiếp? Kinh viết: Giải tho�t cho v� lượng ch�ng sinh như thế, m� thật kh�ng c� ch�ng sinh n�o được giải tho�t. Đ�y l� nghĩa thế n�o? L� Bồ-t�t thương y�u tất cả ch�ng sinh, đồng nơi th�n m�nh, n�n ch�ng sinh giải tho�t tức l� m�nh, kh�ng kh�c. Đ� gọi l� �i nhiếp. Nếu l� c�c Bồ-t�t nhập nơi Địa thứ nhất của đệ nhất nghĩa kh�ng c� tưởng về ch�ng sinh, do ch�ng sinh kh�ng thể thủ đắc. Như người Dự lưu kh�ng khởi th�n kiến, Bồ-t�t kia kh�ng thấy một ch�ng sinh n�o l� đối tượng được h�a độ.

+ Thế n�o l� t�m ch�nh tr�? Kinh viết: Nếu c� tưởng ch�ng sinh, tức kh�ng gọi l� Bồ-t�t.

Gọi l� những g�? Đ� l� ph�m phu. V� sao? V� do m� lầm nơi đệ nhất nghĩa, khởi c�c tưởng ng�, tưởng ch�ng sinh, tưởng mạng, tưởng thủ giả. Nếu chứng đắc đệ nhất nghĩa ch�n thật, th� c�c tưởng như ch�ng sinh v.v� quyết định kh�ng sinh. Ở đ�y, do diệu lực của B�t-nh� n�n chứng đắc đệ nhất nghĩa, hết thảy ch�ng sinh đều kh�ng thể đạt được. Do t�m đại bi n�n thường gắn b� với ch�ng sinh, ở nơi sinh tử, t�y thuận h�a độ, dẫn dắt. Bốn thứ như thế l� quả tạo lợi �ch cho ch�ng sinh, n�n d�ng tục đế để khiến t�m trụ. Bốn thứ t�m đ� l� nh�n của quả vi�n m�n, phần tiếp theo n�n hiển b�y. Do đấy kinh viết: Lại nữa, nầy Tu-bồ-đề! Bồ-t�t kh�ng trụ nơi sự để h�nh bố th� v.v�:

Trong t�n gọi bố th� nầy gồm đủ 6 Ba-la-mật. Th� c� 3 loại th�u giữ nơi 6. Những g� l� 3?

1. Tư sinh th� (T�i th�).

2. V� �y th�.

3. Ph�p th�.

Ở đ�y, Tư sinh th� gồm th�u Bố th� Ba-la-mật. V� �y th� gồm th�u 2 Ba-la-mật l� Tr� giới v� Nhẫn nhục. Đối với việc �c đ� l�m, chưa l�m cho m�nh đều kh�ng sợ h�i. Ph�p th� gồm th�u 3 Ba-la-mật c�n lại. Tinh tấn kh�ng mệt mỏi dẫn ph�t c�c thần th�ng. Như kh�ng thủ đắc, v� người giảng n�i. Hoặc tất cả c�c Ba-la-mật kia, v� kẻ kh�c mở b�y, diễn giảng, đều th�nh ph�p th�. Sự v.v� l� những g�? Thế n�o l� kh�ng trụ nơi sự? Tức tự th�n, th�n nầy lu�n c� v� số sự việc như khổ vui v.v�

+ Kh�ng trụ: Nghĩa l� ở trong đ�, t�m kh�ng tham �i, vướng mắc.

+ Kh�ng chỗ trụ: L� kh�ng mong cầu b�o �n.

+ Kh�ng trụ nơi sắc v.v�: L� t�m kh�ng mong cầu c�c cảnh vừa �. Lại do nghĩa n�o n�n kh�ng trụ nơi ch�ng? Do t�m giữ nơi m�nh, kh�ng thể h�nh tuệ th�. Nếu c� mong cầu kh�c th� tho�i mất Bồ-đề.

Lại nữa, kh�ng trụ nơi sự l� dựa nơi tư sinh th� m� n�i. Nghĩa l� người bố th�, đối với c�c vật th� như của cải v.v� kh�ng n�n �i chấp. �i m� h�nh th�, t�m tất sinh khổ. Hoặc sau khi th�, trở lại hối tiếc.

Kh�ng chỗ trụ: L� dựa nơi v� �y th� m� n�i. Tức c�c Bồ-t�t, l�c tu tập về giới, nhẫn, kh�ng n�n sinh t�m cầu quả b�o.

Kh�ng trụ nơi sắc v.v�: L� dựa nơi ph�p th� m� n�i. Ph�p th� c� hai quả: L� hiện đời, đời kh�c. Ở trong hai thứ quả ấy kh�ng n�n tham chấp. Quả của hiện đời: L� những vật dụng nơi năm cảnh như sắc v.v� Đ�y lại l� thế n�o? Người thuyết giảng ph�p, được nhiều người k�nh ngưỡng, n�n d�ng c�c thứ sắc diệu v.v� như hương hoa, kỹ nhạc, thức ăn uống, y phục c�ng dường. Quả của đời kh�c: L� dựa nơi cảnh của ph�p m� n�i.

V� sao trong ấy cũng kh�ng trụ? Nếu c�c Bồ-t�t, l�c chứng đắc ch�n thật, cho đến Ph�p th�ncũng kh�ng thủ đắc.

Thế n�o l� tu h�nh s�u Ba-la-mật l� nh�n đạt được thanh tịnh? Kinh viết: Nầy Tu-bồ-đề! Bồ-t�t n�n bố th� như thế: Kh�ng trụ nơi tưởng, tướng v.v� Nghĩa ấy l� thế n�o? Tức l� c�c Bồ-t�t, ở trong đệ nhất nghĩa, người th�, kẻ nhận, c�ng vật d�ng để th�, c�c tưởng về danh, nghĩa, tr�, cảnh kh�ng sinh khởi, tức l� nh�n h�ng phục t�m khiến thanh tịnh. Hoặc cho, c� bố th� v.v�, tức c� thể sinh nh�m (số lượng) phước. Ba sự đều qu�n th� phước ở đ�u m� c�? Đ�y l� n�i về đệ nhất nghĩa, n�n kh�ng trụ nơi tưởng. Theo tục đế n�n h�nh th�, nh�m phước như thế l� kh� c� thể lường t�nh, như hư kh�ng trong mười phương rộng khắp, v� tận. Trước nh�n nơi xứ h�nh th�, n�n t�n th�n về phước ấy. Ở đ�y n�i, l� l�m sao h�ng phục nơi t�m? Tức c�c tưởng kh�ng sinh. Kh�ng sinh tưởng th� h�nh th� mới thanh tịnh. Do nh�n thanh tịnh, n�n phước l� v� bi�n.

* Từ đ�y trở xuống, tất cả phần Hỏi � Đ�p của kinh l� nhằm trừ bỏ nghi. Thọ tr� ch�nh ph�p đạt phước đức, uy lực. Uy lực nầy th�nh tựu tất cả ph�p tu tập. Tu h�nh tự nhi�n đạt quả, nh�n nơi tướng thanh tịnh. T�nh Như Lai tạng của tất cả ch�ng sinh l� cảnh giới Phật, thấy Ph�p th�n Phật nơi tướng ph�p giới. Kh�ng trụ nơi Niết-b�n, qu�n x�t hữu vi. Đức Thế T�n thuyết giảng rồi, Th�nh giả Tu-bồ-đề nghi, n�u: Nếu Bồ-t�t l�c bố th�, ph�p cũng kh�ng trụ, th� v� sao do cầu đạt tướng tốt n�n h�nh bố th�? Ph�p c�ng đức t�ch tụ như trăm phước tướng, gọi l� Thế T�n? Nếu kh�ng trụ nơi ph�p th� l�m sao th�nh tựu được thể tướng của chư Phật?

V� nhằm trừ bỏ nghi vấn ấy, kinh viết: Nầy Tu-bồ-đề! � của T�n giả thế n�o? C� thể d�ng tướng th�nh tựu để thấy Như Lai chăng? Kh�ng thể, bạch Đức Thế T�n! v.v�

+ Tướng th�nh tựu: L� v� thường. Như kinh n�i: Ph�m c�c tướng hiện c� đều l� hư vọng. C�c tướng phi tướng, tức phi hư vọng.

+ Phi hư vọng: Đ� l� ch�n thật. Do ch�n thật n�n gọi l� Như Lai. C�c tướng nếu giữ lấy l� hư dối. Như kinh n�i: N�n d�ng c�c tướng phi tướng m� thấy Như Lai. Tức tướng n�u cầu kh�ng thủ đắc. Nếu c� thể xa l�a sự mong cầu c�c quả, cho đến Ph�p th�n cũng kh�ng thủ đắc. Lu�n h�nh th� kh�ng trụ như thế, tức đối với Phật th�n mau ch�ng th�nh tựu vi�n m�n.

* Th�nh giả Tu-bồ-đề lại nghi, n�u: Nếu ba thứ th� đều kh�ng thủ đắc l� nh�n thanh tịnh, r� tướng t�nh kh�ng l� quả ch�n thật, th� ở trong đời sau, ai l� người vui th�ch tin tưởng? Chỉ n�i to�n l� kh�ng th� đồng nơi Thạch nữ, do đ� đ� thưa hỏi: Từng c� ch�ng sinh, nơi đời vị lai, năm mươi năm sau, l�c ph�p sắp diệt, nghe kinh nầy, sinh khởi tưởng thật chăng?

V� nhằm dứt trừ nghi vấn ấy, kinh n�u: Nầy Tu-bồ-đề! Chớ n�n n�i như thế! v.v�

+ Năm mươi năm sau: Thọ mạng của con người l� một trăm tuổi, chia l�m hai phần: Phần đầu năm mươi, gi�o lực tăng mạnh. Phần sau th� suy giảm dần. Phật B�t-Niết-b�n rồi, gọi l� đời vị lai, ở đ�y, ch�nh ph�p l�c sắp diệt, gi�o lực giảm yếu, do đ� n�i l� năm mươi năm sau.

Bồ-t�t Ma-ha-t�t, nghĩa ấy thế n�o? Ở nơi xứ Bồ-đề, c� t�m quyết định l� Bồ-t�t. Đối với tất cả ch�ng sinh thệ nguyện khởi tạo lợi �ch, l� Ma-ha-t�t.

+ Thế n�o lại gọi l� c� Thi-la (Giới)? Trong đời qu� khứ, gặp v� lượng Phật, đều c�ng dường. C�ng dường c� 3 thứ:

1. Gần gũi hầu cận.

2. B�y biện đầy đủ c�c vật cần d�ng.

3. Tu�n h�nh ph�p yếu.

C� thể giữ g�n n�n gọi l� Thi-la. Nghĩa l� c� thể kh�o giữ s�u căn. Thi-la lại c� 3:

1. Thi-la c� thể l�a: L�a nơi mười nghiệp bất thiện.

2. Thi-la c� thể tạo t�c: T�c nghiệp nơi Bồ-đề phần.

3. Thi-la c� thể hướng tới: Hướng tới nơi đệ nhất nghĩa đế.

+ Thế n�o lại gọi l� c� c�ng đức? Gieo trồng ba thiện căn như kh�ng tham v.v� Ngay thẳng, h�a dịu, c�ng c� đủ tr�, bi, đ� gọi l� c�ng đức.

+ Thế n�o lại gọi l� c� tr� tuệ? Nhận biết r� về sinh, ph�p, hai thứ đều v� ng�. Nhận biết r� như thế, l�a nơi t�m tưởng sinh ph�p, mỗi thứ đều c� bốn thứ tưởng.

+ L�a tưởng sinh: Kinh n�i: C�c Bồ-t�t ấy kh�ng c� c�c tưởng ng�, tưởng ch�ng sinh, tưởng mạng, tưởng thủ giả. Nghĩa nầy l� thế n�o? C� dụng của chủ tể gọi l� ng�. Qu�n đ�ng thực về c�c uẩn kh�ng c� thể tướng kia. Tưởng v� ng� an trụ nơi t�nh thường gọi l� ch�ng sinh. C�c uẩn v� thường nối tiếp lưu chuyển, kh�ng c� một ph�p n�o l� t�nh an trụ, n�n kh�ng c� tưởng ch�ng sinh. Như c� kinh n�i: �ng nay trong từng s�t-na, cũng sinh, cũng gi�, cũng chết, n�n kh�ng c� tưởng mạng. C�c uẩn tuần ho�n, thọ nhận c�c nẻo kh�c, gọi l� �Thủ giả�. Ở đ�y, kh�ng c� người c� thể nhận lấy c�c nẻo, xả bỏ hiện uẩn, thọ nhận uẩn sau, như bỏ �o cũ, mặc lấy �o mới. Nhưng dựa nơi tục đế, v� như nh�n nơi vật thật m� hiện ra h�nh tượng vật thật kh�ng đến h�nh tượng m� c� h�nh tượng hiện b�y. Do uẩn trước n�u uẩn sau tiếp tục sinh. Trước kh�ng đến sau m� sau nối tiếp. Do đ� Bồ-t�t kh�ng c� tưởng thủ giả. Đ�y nghĩa l� nhận biết r� t�nh của sinh l� v� ng�.

+ L�a tưởng ph�p: Kinh viết: Kh�ng c� tưởng ph�p, cũng kh�ng c� tưởng phi ph�p. Kh�ng tưởng cũng kh�ng phi tưởng. Đ�y lại l� thế n�o? Ph�p của đệ nhất nghĩa vốn kh�ng sinh, n�n kh�ng c� tưởng ph�p. Do kh�ng sinh n�n cũng kh�ng c� diệt, n�n kh�ng c� tưởng phi ph�p. L�a ph�n biệt ph�p, phi ph�p n�n kh�ng tưởng. Đ�y n�i kh�ng tưởng ch�nh l� hiển b�y tưởng kh�ng, chẳng phải cho l� c� ph�p m� gọi l� phi tưởng.

Lại nữa, tuy nơi đệ nhất nghĩa l�a tất cả tưởng, nhưng t�y theo ng�n ngữ của thế gian m� n�i về tưởng. Thế n�n Bồ-t�t cũng kh�ng phi tưởng. Đ�y nghĩa l� nhận biết r� t�nh của ph�p l� v� ng�.

V� sao chỉ n�i c� tr� giới gieo trồng thiện như Thi-la v.v�? V� c� thể dấy khởitr� tuệ tin s�u, thấy sinh đ�ng nơi tưởng thật. Hết thảy c�ng đức c�ng được gồm th�u ở đ�y. Lại do nghĩa g� n�i l� thấy biết? V� điều ấy khiến c�c Bồ-t�t t�m dũng m�nh, gắng sức. N�i như vầy: Ta nay tin hiểu chỗ thấy biết của Như Lai, n�n lại chuy�n cần tu c�c ph�p thiện. Do đ�u hai thứ thấy, biết c�ng được n�i đến? V� muốn mở b�y r� về Nhất thiết tr�. Đ�y lại l� thế n�o? Nhất thiết tr� ấy, nơi c�c cảnh giới đều hiện nhận biết r� r�ng, kh�ng phải như tỷ tr� thấy kh�i nhận biết c� lửa, kh�ng thể soi chiếu r� về c�c tướng c� sai biệt. Cũng kh�ng phải như nhục nh�n, chỉ thấy c�c vật th�, gần, chướng vi tế, xứ xa th� kh�ng thể nhận biết, chỉ theo đấy n�i đồng hoặc như đấy. Nếu c�c Bồ-t�t dấy khởi c�c tưởng như ng� v.v�, c�ng c�c tưởng như ph�p v.v� th� c� lỗi lầm g�? Tức nh�n đấy sinh c�c chấp như ng� v.v�

Thế n�o l� c�c tưởng như ng�, sinh khởi c�c chấp như ng� v.v�? Tức nếu sinh chấp ấy l� do c� tưởng kia.

Thế n�o l� c�c tưởng như ph�p v.v�, sinh khởi c�c chấp như ng� v.v�? Tức ng�, ng� sở trong uẩn dấy khởi tưởng ph�p, phi ph�p, chẳng phải ở nơi c�y c�i v.v� của v� ng�. Kinh n�i: Kh�ng n�n giữ lấy ph�p, kh�ng n�n giữ lấy phi ph�p. Nghĩa ấy l� thế n�o? L� xả bỏ hai bi�n. Ph�p c� t�nh tướng h�y c�n kh�ng n�n giữ lấy, huống chi l� phi ph�p vốn kh�ng c� t�nh tướng.

Lại nữa, kh�ng ph�n biệt: L� thiện, như ph�p h�y c�n kh�ng giữ lấy, huống hồ l� bất thiện, phi ph�p. Hoặc suy nghĩ: Bất thiện th� kh�ng n�n giữ lấy, do đ�u kh�ng giữ lấy thiện? Nếu ph�p cũng kh�ng giữ lấy, th� v� sao Đức Phật trong ba v� số kiếp đ� t�ch tập tư lương? Do đấy, kinh viết: Do nghĩa ấy, n�n Như Lai thường n�i dụ như chiếc b�, ph�p h�y c�n n�n bỏ, huống chi l� phi ph�p. Nghĩa nầy l� thế n�o?

Như muốn qua s�ng, trước n�n d�ng b�, đến bờ b�n kia rồi, th� bỏ b� m� đi. Đức Thế T�n cũng vậy. Muốn vượt qua d�ng chảy khổ, phải nhờ v�o b� tư lương, vượt khỏi tất cả quả l�n bờ Niết-b�n, nh�n lạc h�y c�n l�a, huống chi l� nh�n khổ. Như Kinh Tượng Hiếp n�i: Nếu ra khỏi sinh tử, chứng đắc cảnh giới Niết-b�n, th� nh�n của quả �i, phi �i, nh�n của ph�p, phi ph�p, tất cả đều bỏ.

* Lại nữa, nghi n�u: Nếu l�c chứng đắc, ph�p - phi ph�p đều bỏ, th� do đ�u Đức Thế T�n, d�ng một niệm tương ưng với ch�nh tr�, hiện gi�c c�c ph�p, để thuyết giảng?

V� nhằm dứt trừ nghi vấn ấy, kinh n�i: Nầy Tu-bồ-đề! � của T�n giả thế n�o? Như Lai c� chứng đắc đạo quả Ch�nh đẳng gi�c v� thượng chăng? Như Lai c� thuyết ph�p chăng? v.v�

Đ�y l� biện minh về nghĩa g�? Tức hiển b�y Đức Thế T�n chứng đắc nơi ch�n thật, kh�ng ph�p c� thể giữ lấy.

+ N�i c�c ph�p: L� thuận theo danh, ng�n của thế tục, kh�ng phải l� đệ nhất nghĩa. Nếu ph�p, phi ph�p đều kh�ng giữ lấy, tức dựa nơi Tục đế m� n�i, gọi l� Bồ-đề kh�ng c� vật thật. Như n�i: Đại Phạm! Chư Phật, Như Lai chứng đắc Bồ-đề, nghĩa l� �V� sở đắc�. Nếu l� �V� sở đắc� th� v� sao Đức Thế T�n c� c�c thứ sự việc thuận theo? Bản nguyện của Như Lai l� đem lại lợi �ch cho khắp quần sinh: Ta th�nh Ch�nh gi�c, l�a c�c ph�n biệt, kh�ng do t�c �, cho đến ch�ng sinh, sinh tử chưa đoạn hết, t�y theo chủng loại, ham muốn vui th�ch chẳng đồng, h�nh tướngng�n ngữ sai biệt, đều ứng hiện. Nơi t�nh của c�c ph�p đều v� sở đắc, l� chứng đắc Bồ-đề cũng gọi l� Ph�p th�n. Bồ-đề, Ph�p th�n đều �V� sở đắc�. Tuy kh�ng động niệm, nhưng do diệu lực của thệ nguyện từ trước, n�n c� v� bi�n sắc tượng d�ng để trang nghi�m th�n, mười phương c�i nước h�nh h�a khắp kh�ng ngăn ngại, ph�m c� thấy nghe, kh�ng ai l� kh�ng nhận được �n �ch. Th�nh giả Tu-bồ-đề, do Bồ-đề v� sinh, n�n mật � đ�p: Kh�ng c� ch�t ph�p n�o để Như Lai chứng đắc. Tức kh�ng phải ở nơi v� sinh m� kh�ng hiện chứng. Như kinh n�i: Như Lai thuyết giảng ph�p, đều kh�ng thể giữ lấy, kh�ng thể n�u b�y, l� phi ph�p, phi phi ph�p. Nghĩa ấy l� thế n�o?

+ V� sinh: Tức phi thị ph�p, cũng phi phi ph�p. Ph�p, phi ph�p l� cảnh ph�n biệt.

+ Kh�ng thể giữ lấy, kh�ng thể n�u b�y: L� kh�ng thể giữ lấy, thuyết giảng. V� chứng đắc l� �V� sở đắc�. Như kinh n�i: Do tướng v� vi n�n gọi l� Th�nh nh�n.

+ V� vi: L� nghĩa �V� sở đắc�.

+ Tướng v� vi: L� nghĩa tự t�nh của �V� sở đắc�.

+ Th�nh nh�n: L� nghĩa thấy ch�n như.

Th�nh giả Tu-bồ-đề lại suy niệm: C� Thi-la (Giới) v.v�, nếu nơi kinh nầy khởi tin tưởng s�u xa, th� phước đức c� được như thế n�o? Do đ� đ� biện minh rộng về uy lực của việc thọ tr� ph�p. Kinh viết: Nầy Tu-bồ-đề! � của T�n giả thế n�o? Nếu đem bảy thứ b�u đầy khắp trong Tam thi�n đại thi�n thế giới để bố th�, cho đến: V� người kh�c thuyết giảng v.v�

+ V� người kh�c thuyết giảng: Nghĩa l� đối với hai đế: hữu sở đắc, v� sở đắc, l� kh�o c� thể mở b�y diễn n�i kh�ng đi�n đảo.

+ Phước đức c� được ấy hơn hẳn trường hợp kia v� lượng A-tăng-kỳ: Tức kh�ng phải l� chỗ lường x�t của t�m, l� v� lượng. S�u mươi phần vị số cũng kh�ng thể bằng A-tăng-kỳ.

+ Nh�m phước đức tức phi nh�m phước đức: L� t�i th� tuy nhiều nhưng so với phước đức c� được do thọ tr� kinh th� rất �t. Phước đứcdo thọ tr� kinh c� nhiều, v� đ� th�nh lập 2 m�n: gi�o, l�.

Thế n�o l� gi�o? Như c� kinh n�i: Tối thắng trong th�, đ� l� ph�p th�. Nay ở đ�y, th� bằng bảy b�u l� thuộc về t�i th�.

Thế n�o l� l�? T�i th� tuy đạt được quả gi�u c�, nhưng l� ở nơi sinh tử, v� thường, hư hoại. Ph�p th� c� thể th�nh tựu c�ng đức cứu c�nh, đoạn trừ vĩnh viễn hết thảy nh�n khổ của sinh tử. Như kinh n�i: Đạo quả Bồ-đề V� thượng từ nơi kinh nầy xuất khởi. Chư Phật, Như Lai, từ nơi kinh nầy sinh ra.

Thế n�o l� xuất sinh? Tức dựa nơi ph�p m�n ấy, t�m kh�ng thủ đắc, chứng nhập l� v� sinh nơi Bồ-đề vi diệu.

Lại n�i nghĩa v� sinh v.v� của c�c ph�p, l� n�i về luật nghi. Từ đấy sinh khởi th�n c�c đức. Do tướng luật nghi của th�n khiến nghiệp vi�n m�n sinh h�a th�n.

Lại do từ nghĩan�o, tức th� chỉ đạt được quả l� của cải nhiều, ng�i vị lớn, kh�ng phải l� nh�n của chư Phật? Kinh n�i: Phật ph�p, tức phi Phật ph�p, đ� gọi l� Phật ph�p. Nghĩa nầy l� thế n�o? Thể t�nh của c�c ph�p l� kh�ng, kh�ng c� thực. Ở đ�y, nếu mở b�y, l�m r� l� Ph�p th�n của Phật. Người t�nh thấy c�, l� đối với ph�p chưa tỏ ngộ. Dựa nơi mật � nầy n�i l� phi Phật ph�p. Nếu nhận biết t�nh của ph�p l� kh�ng, gi�c ngộ điều ấy n�n gọi l� Phật. ph�p nầy Phật c�, người kh�c th� kh�ng, đ� gọi l� Phật ph�p. Do thọ tr� ch�nh ph�p, thấu tỏ ph�p l� t�nh kh�ng, n�n h�nh nơi t�i th� kh�ng thể đạt được phước nhiều như l� ph�p th�, l� do nghĩa ấy.

* Lại nữa, nghi n�u: Nếu ph�p được chứng đắc kh�ng c� t�nh, th� bốn Th�nh quả l�m sao được th�nh? Kh�ng thấy nơi thế gian kh�ng vật m� c� quả. V� trừ bỏ nghi ấy, kinh n�i: Nầy Tu-bồ-đề! � của T�n giả thế n�o? Vị Tu-đ�-ho�n c� thể khởi niệm: Ta chứng đắc quả Tu-đ�-ho�n chăng? Tu-bồ-đề thưa: Kh�ng thể, bạch Đức Thế T�n! v.v�

Do đ�u gọi l� Tu-đ�-ho�n? Do dựa v�o d�ng v� đắc. Thế n�o l� v� đắc? L� đối với c�c cảnh như sắc v.v� đều kh�ng thủ đắc. Đạt 15 niệm l� kiến đạo, nh�n đấy hướng tới quả, gọi đ� l� hướng quả. Niệm thứ 16 gọi l� trụ quả. Hai nẻo người, trời, tối đa l� bảy lần sinh. Do đ�u c� bảy lần sinh? L� do c�n c� 7 kiết. 7 kiết l�: Tham, s�n nơi c�i Dục. Hữu tham, �i, trạo, mạn, v� minh nơi c�i Sắc, V� sắc. Từ đấy lại đoạn trừ c�c Hoặc do tu đạo đoạn trong c�i Dục, cho đến năm phẩm, gọi l� hướng Tư-đ�-h�m. Ở đ�y, lại n�i hai thứ Gia gia: L� trời v� người. Gia gia của trời: Nghĩa l� tại nẻo trời, hoặc nơi một cảnh trời, hoặc nơi hai, ba cảnh trời, c�c Gia lưu chuyển m� B�t-Niết-b�n. Gia gia của người: L� tại nẻo người, hoặc ở nơi ch�u nầy, hoặc trong ch�u kh�c, c�c Gia lưu chuyển m� B�t-Niết-b�n. Hết phẩm thứ 6 gọi l� trụ nơi quả ấy, lại một lần sinh đến thế gian nầy. Như vậy, theo thứ lớp lại đoạn trừ hai phẩm, một lần sinh l� thời gian sẽ B�t-Niết-b�n. Đ� tức gọi l� hướng A-na-h�m. Ch�n phẩm vĩnh viễn l�a dứt, gọi l� trụ nơi quả ấy. Lại kh�ng c�n sinh trở lại nơi c�i Dục. Như vậy, lại đoạn trừ dục của địa sơ thiền, cho đến khi đạo v� gi�n đoạn trừ phẩm thứ 9 nơi c�i Hữu đảnh, tất cả gọi l� hướng A-la-h�n. Đạo v� gi�n nầy cũng gọi l� định kim cang dụ, do c� thể hủy hoại vĩnh viễn c�c t�y mi�n, hoặc, đến đạo giải tho�t gọi l� tận tr�, đồng thời sinh c�ng với đắc lậu tận. Như thế gọi l� trụ nơi quả A-la-h�n. N�n tạo sự lợi �ch cho m�nh, người. N�n được tất cả người c� tham chấp c�ng dường.

Bốn vị như thế đều kh�ng khởi niệm: Ta c� thể chứng đắc quả. V� sao? V� l�c chứng đắc l� v� sở đắc. Như kinh n�i: Thật kh�ng c� ph�p gọi l� Tu-đ�-ho�n, cho đến thật kh�ng c� ph�p gọi l� A-la-h�n. Do đ�u kh�ng muốn khởi niệm đắc quả? V� nếu sinh niệm ấy l� c� c�c chấp giữ như ng� v.v� Người l�a th�n kiến th� kh�ng c�n chấp giữ đ�. Thế n�n trước n�i, do tướng v� vi n�n gọi l� Th�nh nh�n.

+ Tướng v� vi: L� nghĩa tướng của t�nh kh�ng.

Th�nh giả Tu-bồ-đề n�u b�y chỗ chứng đắc của m�nh, x�c nhận l� kh�ng c� niệm ấy, n�i: Như Lai n�i con l� người h�nh kh�ng tranh bậc nhất, con l� A-la-h�n l�a dục. Con kh�ng niệm v.v� Nghĩa nầy l� thế n�o? Nếu Th�nh giả Tu-bồ-đề h�nh nơi kh�ng tranh, chẳng tỏ ngộ �tức kh�ng�, th� v� sao Như Lai khen ngợi, n�i l� bậc nhất. N�i bậc nhất, l� đ� tỏ ngộ �tức kh�ng�. Như kinh n�i: Do Tu-bồ-đề thật sự l� �kh�ng chỗ h�nh�.

Thế n�o l� tranh chấp? Đ� l� phiền n�o. L�a phiền n�o ấy, gọi l� định kh�ng tranh. Tu-bồ-đề trụ nơi định đ�, c�c chướng v� tranh chấp đều kh�ng c�n hiện h�nh. T�y thuận thế tục, n�n n�i: H�nh kh�ng tranh, h�nh kh�ng tranh.

* Lại nữa, nghi n�u: Nếu c�c vị Dự lưu v.v� kh�ng chứng đắc tự quả, th� v� sao Đức Thế T�n khi gặp Đức Phật Nhi�n Đăng, đ� đạt được Nhẫn v� sinh? V� nhằm loại trừ nghi nầy, kinh viết: Nầy Tu-bồ-đề! � của T�n giả thế n�o? Như Lai, về thời xa xưa, tại trụ xứ của Phật Nhi�n Đăng, đối với ph�p c� chỗ giữ lấy chăng? Tu-bồ-đề thưa: Kh�ng c�, bạch Đức Thế T�n! v.v� Đ�y l� n�u r� về nghĩa g�? Tức hiển b�y về thời xa xưa, l�c gặp Đức Phật Nhi�n Đăng, Đức Như Lai đ� tỏ ngộ về v� sinh, kh�ng ph�p c� thể giữ lấy.

+ N�i đạt được nhẫn: L� do tục đế. Như n�i đạt được Bồ-đề, nghĩa l� v� sở đắc.

Lại c� kinh n�i: Nầy Văn-th�-sư-lợi! Ta an tọa nơi đạo tr�ng, kh�ng thủ đắc m� khởi đạo tr�ng kim cang. Kinh lại n�i như vầy: Ph�p hiện c� của Ta đều kh�ng thể thủ đắc. Hoặc h�ng Thanh-văn, Độc-gi�c v� cả Như Lai. Hoặc n�i: Ng�n ngữ kh�ng thể giữ lấy đối với ph�p chứng đắc. Kh�ng phải tr� th� kh�ng giữ lấy. Đ�y n�i l� tr�i với kinh? Kinh n�i về đệ nhất nghĩa, kh�ng phải l� đối tượng h�nh của tr�, huống chi l� văn tự.

Lại nữa, cảnh nơi đối tượng nhận thức của tr�, gọi l� cảnh của đối tượng được giảng giải, l� đối tượng chứng đắc của hai tr� sai biệt. Gọi l� chẳng h�nh thứ nhất (?), vậy do nghĩa n�o cần n�i l� ng�n ngữ kh�ng thể giữ lấy? (?). Đ�y hoặc l� đ� giản lược th�i qu� (?), n�n n�i đầy đủ: Răng m�i, ch�n tay, c�c phần của th�n v.v� kh�ng thể giữ lấy (?).

Lại nữa, trong một số kinh kh�c, Đức Thế T�n đ� tự giải th�ch: Tại trụ xứ của Phật Nhi�n Đăng, đ� đạt được tr� v� sinh, kh�ng giữ lấy c�c ph�p. Như kinh kia n�i: Nầy Hải Tuệ n�n biết! Bồ-t�t c� 4 loại:

1. Bồ-t�t mới ph�t t�m.

2. Bồ-t�t tu h�nh.

3. Bồ-t�t kh�ng thối chuyển.

4. Bồ-t�t Nhất sinh bổ xứ.

Ở đ�y, Bồ-t�t mới ph�t t�m thấy Như Lai sắc tướng. Bồ-t�t tu h�nh thấy Như Lai th�nh tựu c�ng đức. Bồ-t�t kh�ng thối chuyển thấy Như Lai Ph�p th�n. Bồ-t�t Nhất sinh bổ xứ thấy phi sắc tướng, thấy phi th�nh tựu c�ng đức, thấy phi Ph�p th�n. V� sao? V� Bồ-t�t ấy đ� d�ng tuệ nh�n thanh tịnh để qu�n x�t, dựa nơi tuệ tịnh để trụ, nương nơi tuệ tịnh để h�nh.

Tuệ tịnh: L� kh�ng chốn h�nh, kh�ng h� luận, kh�ng c�nl� thấy (kiến). V� sao? V� kiến, phi kiến l� hai bi�n, xa l�a hai bi�n tức l� thấy Phật. Nếu thấy được Phật tức thấy tự th�n. Thấy th�n thanh tịnh, thấy Phật thanh tịnh. Thấy Phật thanh tịnh, l� thấy tất cả ph�p thảy đều thanh tịnh, trong ấy, thấy tr� thanh tịnh cũng lại thanh tịnh. Đ� gọi l� thấy Phật.

Nầy Hải Tuệ! Ta đ� thấy Đức Như Lai Nhi�n Đăng như thế, chứng đắc Nhẫn v� sinh, đạt được l� v� đắc - v� sở đắc. Tức v�o l�c ấy, Ta đ� bay l�n hư kh�ng, cao bằng bảy c�y Đa-la, tr� Nhất thiết tr� s�ng tỏ hiện tiền, đoạn trừ c�c phẩm kiến, vượt c�c thứ ph�n biệt, ph�n biệt kh�c, ph�n biệt khắp, kh�ng trụ nơi tất cả cảnh giới của thức, đắc s�u vạn Tam-muội. Như Lai Nhi�n Đăng tức thọ k� cho Ta: V�o đời vị lai, �ng sẽ th�nh tựu quả vị Phật, hiệu l� Th�ch-ca M�u-ni. �m thanh thọ k� ấy kh�ng đến nơi tai, cũng kh�ng phải l� chỗ c� thể nhận biết của tr� kh�c, cũng kh�ng phải l� Ta tối tăm, mịt mờ đều kh�ng hiểu biết g�, nhưng l� �V� sở đắc� cũng kh�ng c� tưởng về Phật, kh�ng c� tưởng về ng�, kh�ng c� tưởng về thọ k�, n�i thọ k�, cho đến n�i rộng.

+ N�i kh�ng c� tưởng: L� hiển b�y tr� chứng nhưng kh�ng chấp giữ.

+ Tưởng: L� ph�p của t�m, kh�ng phải l� lời n�i.

N�n biết ở đ�y, n�i cảnh giới của tr�, thế n�n n�i d�ng tuệ nh�n thanh tịnh m� qu�n x�t.

Lại nữa, Nhẫn v� sinh: L� ph�p của t�m, kh�ng phải l� ph�p của ng�n ngữ.

Lại nữa, chứng nơi v� đắc - v� sở đắc: L� do ph�p v� t�nh n�n kh�ng thể thủ đắc. L� v� đắc ấy c� thể đắc chăng?, đều kh�ng sở đắc th� tr� đ�u c� thể giữ lấy.

Lại nữa, đoạn trừ c�c phẩm kiến, vượt qu� c�c thứ ph�n biệt về phẩm kiến, ph�n biệt về tr�, ph�p kh�ng phải l� ng�n ngữ.

Lại nữa, kh�ng trụ nơi tất cả cảnh giới của thức, kh�ng n�i l� kh�ng trụ nơi tất cả cảnh giới của ng�n ngữ. Kh�ng c� đối tượng được giữ lấy, l� cảnh giới của tr�, v� sao c� sự kh�c lại cố cho l� ngăn chận ng�n ngữ?

* Lại nữa, nghi vấn n�u: Nếu tr� cũng kh�ng thể giữ lấy c�c ph�p Phật, th� v� sao Bồ-t�t d�ng tr� để giữ lấy c�ng đức nơi c�i Phật nhằm hưng khởi thệ nguyện? V� để loại trừ nghi vấn ấy, kinh viết: Nầy Tu-bồ-đề! Nếu Bồ-t�t n�i như vầy: Ta đ� th�nh tựu việc l�m trang nghi�m quốc độ của Phật, th� người ấy n�i kh�ng thật v.v� D�ng c�c thứ ch�u b�u đẹp đẽ, kh�c lạ t� điểm khiến t�m � vui th�ch gọi l� trang nghi�m. Quốc độ kia c� thể tướng, t�nh l� sắc v.v�, c�n trong đệ nhất nghĩa, th� điều ấy kh�ng thể được, n�n n�i l� phi trang nghi�m. Nhưng dựa nơi tục đế, do tr� th�nh tựu, đ� gọi l� trang nghi�m. Bồ-t�t n�n kh�ng sinh c� t�m trụ như thế: Ta tạo t�c, ta th�nh tựu. T�m trụ như vậy l� kh�ng n�n sinh.

+ Kh�ng n�n sinh t�m trụ nơi sắc v.v�: L� đối với c�c quả như sắc v.v� kh�ng n�n cầu.

+ N�n kh�ng chỗ trụ để sinh khởi t�m: L� do tr� th�nh tựu nhưng kh�ng trụ, n�n sinh t�m như vậy.

* Lại nữa, nghi n�u: Nếu kh�ng giữ lấy tất cả ph�p, th� v� sao chư Phật đ� giữ lấy th�n tự tại hiện hữu khắp? V� để loại bỏ nghi vấn nầy, kinh viết: Nầy Tu-bồ-đề! V� như c� người th�n như n�i ch�a Tu-di v.v�

Dụ nầy hiển b�y về ph�p tương tợ nơi th�n tự tại kia, nghĩa ấy l� thế n�o? Như n�i Tu-di, do sức của cộng nghiệp, tuy kh�ng ph�n biệt m� sinh thể lớn. Như Lai cũng thế. Nơi v� lượng kiếp tu c�c h�nh phước, tuy đạt được đại th�n, nhưng kh�ng ph�n biệt.

Như Lai do đ�u đồng với n�i Tu-di l� kh�ng ph�n biệt? Trong đệ nhất nghĩa, n�i c�ng sắc th�n l� kh�ng thể t�nh, n�n h�nh tướng ấy đều l� hữu vi. Như kinh n�i: V� sao? V� Phật n�i phi th�n, đ� gọi l� th�n. Phi nghĩa l� c� th�n gọi l� đại th�n.

Lại nữa, hiển b�y việc thọ tr� ch�nh ph�p, phước c� được l� rất nhiều, thế n�n ở đ�y lại n�i th� dụ lần nữa. Kinh viết: Như số lượng c�t hiện c� nơi s�ng Hằng, như thế số lượng s�ng Hằng cũng nhiều như số lượng c�t ấy. Theo � của T�n giả th� thế n�o, số lượng c�t nơi những con s�ng Hằng đ�, n�n cho l� nhiều chăng? v.v� Thắng dụ nầy v� sao kh�ng n�u l�n trước? Do c�c ph�m phu chưa thấy ch�n thật, n�n trước v� họ n�i rộng về chỗ kh�ng sinh tin hiểu, lần lượt nghe rồi mới sinh tin tưởng.

Lại nữa, thọ tr� ch�nh ph�p, phước c� được rất nhiều, l� do 13 thứ nh�n n�n c� thể th�nh tựu. 13 thứ nh�n l�:

1. Nơi chốn đ�ng cung k�nh.

2. Người đ�ng t�n s�ng.

3. Hết thảy nh�n hơn hẳn.

4. Nghĩa ấy l� v� thượng.

5. Vượt cả trong, ngo�i.

6. Nh�n của sắc tướng Phật th� thắng.

7. Vượt phước nội th�.

8. Xuất hiện đồng Phật.

9. Mong cầu c� thể tin hiểu.

10. Kh� c� người tu h�nh.

11. Tin tu quả lớn.

12. T�n, giải th�nh tựu.

13. Uy lực kh�ng g� hơn.

Do đ�u Đức Thế T�n đ� �n cần n�u r� tướng của c�c nh�n ấy? Do c�c ch�ng sinh h�nh tư sinh th� (T�i th�) cầu đạt về t�i sản, địa vị, kh�ng thọ tr� ch�nh ph�p, để đoạn trừ nh�n của c�c khổ.

+ Ở đ�y, nơi chốn đ�ng cung k�nh: Kinh viết: Lại nữa, nầy Tu-bồ-đề! T�y theo nơi chốn hiện c� thuyết giảng ph�p m�n nầy, cho đến: Một b�i kệ bốn c�u, n�n biết nơi chốn ấy tức l� Th�p miếu.

+ Người đ�ng t�n s�ng: Kinh n�i: N�n biết l� người ấy đ� th�nh tựu ph�p hy hữu tối thượng v.v�

+ Hết thảy nh�n hơn hẳn: Kinh viết: Ph�p m�n nầy n�n gọi l� g�?, cho đến: Gọi l� B�t-nh� Ba-la-mật v.v� Nghĩa nầy l� thế n�o? Tức chư Phật, Bồ-t�t, do B�t-nh� Ba-la-mật, n�n đối với thế gian, xuất thế gian đều nhận biết r� hơn hết. Nay, nơi ph�p m�n nầy đ� chỉ dạy như thế. L�m sao nhận biết? Như kinh n�i: Tức phi Ba-la-mật. Đ�y lại l� thế n�o? L� tr� nơi bến bờ c�ng đức kh�ng thể lường x�t.

Lại nữa, kh�ng phải l� bờ kia: Nghĩa l�, ph�p tr� của ba c�i c� thể xưng n�u, nhận biết l� kh�ng ki�n cố. Do đệ nhất nghĩa bản t�nh kh�ng sinh, do đ� n�i l� phi Ba-la-mật.

+ Nghĩa ấy l� v� thượng: Tức nghĩa như thế, kh�ng c� g� hơn, ở tr�n. Như kinh n�i: Nầy Tu-bồ-đề! � của T�n giả thế n�o? Như Lai c� thuyết ph�p chăng? v.v� Nghĩa đ� l� sao? Do trong B�t-nh� Ba-la-mật, kh�ng ph�p c� thể thủ đắc, thế n�n Như Lai cũng kh�ng thể d�ng văn tự để giảng n�i. Chỉ nơi phần lượng nầy n�i l� Bồ-đề. Như c� kinh n�i:

Dấu chim trong kh�ng chẳng thể đạt

T�nh Bồ-đề cũng lại như vậy.

+ N�i Bồ-t�t: L� ở trong nẻo �v� đắc� đ� c� thể nhận biết r�.

+ Vượt số lượng nhiều của b�n ngo�i: Kinh viết: Số lượng vi trần hiện c� trong Tam thi�n đại thi�n thế giới n�n cho l� nhiều chăng? v.v� Ở đ�y, n�u số lượng vi trần trong Đại thi�n thế giới l� nhiều, l� muốn đối chiếu để hiển b�y phước của việc thọ tr� kinh. Hiển b�y thế n�o? L� so với phước của việc thọ tr� kinh, tức số lượng kia kh�ng nhiều. Như kinh n�i: C�c vi trần ấy, Như Lai n�i tức phi vi trần. Phi vi trần: L� hiển b�y về nghĩa kh�ng nhiều. Nếu do kh�ng nhiều gọi l� �phi vi trần�, th� v� sao lại n�i: �Đ� gọi l� vi trần�? L� dựa v�o phần hạn của ch�nh m�nh, l� số lượng vi trần của một Đại thi�n thế giới.

Vượt qu� số lượng nhiều của b�n trong. Kinh viết: Thế giới hiện c�, Như Lai n�i l� phi thế giới v.v� Trong ấy, thế giới: L� ch�ng sinh giới. Nơi Đại thi�n thế giới, mỗi mỗi ch�ng sinh, số lượng vi trần thở v�o thở ra nơi từng s�t-na đều cũng l� nhiều. Phi thế giới v.v�: Như n�i về vi trần.

+ Nh�n của sắc tướng Phật th� thắng: Kinh viết: C� thể d�ng ba mươi hai tướng để thấy Như Lai chăng? v.v�

Đ�y l� n�u r� về nghĩa g�? L� hiển b�y Ph�p th�n, thể l� v� tướng. Như kinh n�i: Ba mươi hai tướng tức l� phi tướng. Phi tướng: L� kh�ng phải tướng của Ph�p th�n. Đ� gọi l� tướng: L� tướng trượng phu của sắc th�n Phật. Phước do thọ tr� kinh l� nh�n của Ph�p th�n, kh�ng phải l� nh�n của c�c tướng, do đ� phước ấy l� hết sức th� thắng.

+ Vượt phước nội th�: Kinh viết: Nếu c�c thiện nam, thiện nữ, đem Hằng h� sa th�n mạng để bố th�, cho đến: Phước ấy hơn trường hợp trước l� v� lượng A-tăng-kỳ. Đ�y l� nh�n g�? L� t�i th�. Xả bỏ th�n mạng h�y c�n như thế, huống chi l� vật b�n ngo�i th� lại c�ng thua k�m xa.

+ Thế n�o gọi l� xuất hiện đồng với Phật? Phật xuất hiện ở đời, kẻ phước mỏng kh� gặp, kinh nầy cũng như thế, người được nghe th� �t. Như kinh n�i: Bấy giờ, Th�nh giả Tu-bồ-đề, nghe giảng n�i về ph�p m�n nầy, sinh tin hiểu s�u xa, cảm động b�i ng�i rơi nước mắt, liền gạt lệ bạch Phật: Hy hữu thay thưa Đức Thế T�n! v.v� Tu-bồ-đề l� vị A-la-h�n, theo Phật được gi�c ngộ, đối với ch�nh ph�p ấy, từ xưa h�y c�n chưa được nghe, thế n�n cho l� hy hữu, đồng với Phật hiện.

+ Mong c� thể tin hiểu: Kinh viết: Nếu lại c� người, được nghe kinh nầy, sinh khởi tưởng thật, n�n biết người ấy đ� th�nh tựu sự hy hữu tối thượng v.v�

Tưởng thật: Nghĩa l� nghe ph�p m�n nầy l� nh�n của v� bi�n phước tin cho đ� l� thật.

Lại nữa, nghĩa l� l�nh hội ph�p kh� c� được, đồng với việc Phật xuất hiện ở đời, tin cho đấy l� thật.

Lại nữa, nghĩa l� nghe ở đ�y n�i tất cả ph�p kh�ng sinh, kh�ng chỗ thủ đắc v.v�, tin cho l� thật.

N�i tất cả ph�pkh�ng sinh, v� sao n�i sẽ sinh tưởng thật? Tức tuy sinh tưởng thật nhưng kh�ng hủy hoại kh�ng sinh. Như kinh n�i: Tưởng thật, tức l� phi tưởng. Do đ� n�n biết, sinh tưởng thật l� dựa nơi tục đế m� n�i, c�n đệ nhất nghĩa đế tức phi tưởng thật.

Lại nữa, tục đế gọi l� tưởng thật: L� tưởng của tục đế. Người ấy tuy tin c�c ph�p l� kh�ng sinh, nhưng kh�ng bỏ ph�p của tục đế. Do vậy sẽ được hy hữu tối thượng.

+ Kh� c� người tu h�nh: Kinh viết: Con nay được nghe ph�p m�n như thế, tin hiểu, thọ tr�, kh�ng đủ cho l� kh� v.v�

+ Tin tu quả lớn: Kinh viết: C�c ch�ng sinh ấy kh�ng c�n khởi tưởng ng�, tưởng ch�ng sinh, tưởng mạng, tưởng thủ giả v.v� Nghĩa nầy l� thế n�o? Do đối với kinh ấy tin c�ng h�nh, n�n hiểu r�, sinh t�nh v� ng�, kh�ng khởi c�c tưởng như ng� v.v� V� sao? V� c� đối tượng được giữ lấy l� ng�, trong ấy mới sinh khởi chủ thể giữ lấy tưởng. Chủ thể giữ lấy tưởng kia l� theo ng�n thuyết của thế tục, c�n nơi đệ nhất nghĩa tức l� phi tưởng. V� sao? V� chư Phật Thế T�n chứng đắc ph�p v� ng�, xa l�a hết thảy tưởng ph�n biệt, n�n thể tướng của chư Phật gọi l� quả lớn.

+ T�n giả th�nh tựu: Kinh viết: Nếu lại c� người, được nghe kinh nầy, kh�ng kinh, kh�ng sợ, kh�ng h�i v.v�

Ở đ�y, kh�ng kinh: Nghĩa l�, đối với l� kh�ng sinh của c�c ph�p, t�mkh�ng kinh ngạc, hướng đến sinh đạo. Kh�ng sợ: Nghĩa l� đối với tướng kh�ng h�a hợp của c�c ph�p t�m kh�ng lo sợ, nhưng ở trong tướng h�a hợp của thế tục, nối tiếp ph�n biệt, cho l� thật. Kh�ng h�i: L� t�m ho�n to�n quyết định kh�ng như thế.

Lại nữa, kh�ng kinh kh�ng sợ v.v�: Theo như thứ lớp, nghĩa l� l�c nghe ph�p, l�c tư duy, l�c tu tập, t�m an ổn kh�ng động. C�c tưởng như ch�ng sinh v.v� đ� xa l�a.

+ Uy lực kh�ng g� hơn: Kinh viết: Nầy Tu-bồ-đề! Như Lai giảng n�i Ba-la-mật bậc nhất, th� Ba-la-mật bậc nhất ấy, v� lượng chư Phật c�ng giảng n�i như vậy v.v�

Thế n�o gọi l� bậc nhất? L� kh�ng g� s�nh bằng. V� sao kh�ng c� g� s�nh bằng? V� trong tất cả ph�p Phật, đều c� uy lực tối thắng, hết thảy chư Phật đồng diễn n�i.

Do 13 thứ nh�n như vậy, n�n phước của việc thọ tr� kinh nhiều hơn phước do bố th� ch�u b�u.

* Lại nữa, nghi n�u: Nếu trong tất cả ph�p Phật, B�t-nh� Ba-la-mật l� tối thượng th� sao c�n khổ nhọc h�nh tr� c�c Độ kh�c? V� để loại trừ nghi vấn ấy, chỉ r� l� B�t-nh� đ� th�u giữ c�c Độ kia, kinh viết: Nầy Tu-bồ-đề! Như Lai n�i Nhẫn nhục Ba-la-mật tức phi Nhẫn nhục Ba-la-mật v.v�

+ Phi Ba-la-mật: L� xa l�a t�m ph�n biệt ấy.

Thế n�o l� kh�ng ph�n biệt? Kinh viết: Như Ta v�o thời xa xưa bị vua Ca-lợi cắt, chặt c�c chi phần nơi th�n. Bấy giờ, Ta kh�ng hề c� c�c tưởng ng�, ch�ng sinh, mạng, thủ giả v.v� Nghĩa nầy l� thế n�o? Nếu c� c�c tưởng như ng� v.v�, tức thấy c� m�nh, kẻ kh�c. Kẻ kh�c đến phạm nơi m�nh, tất sinh s�n hận.

Nếu cho tưởng kh�ng ph�n biệt l� t�m ngu si, t�m si tạo nh�n cho niệm giận dữ dấy khởi trở lại. Ở chỗ vị vua kia, ai c� thể kh�ng kh�ng cự? Do kh�ng kh�ng cự, n�n chứng biết l� kh�ng tưởng, cũng kh�ng phải l� kh�ng tưởng.

+ Kh�ng tưởng: Đ� l� kh�ng c� c�c tưởng như ng� v.v�, kh�ng c� tưởng về m�nh người kh�c, c�ng tưởng giận dữ.

+ Kh�ng phải l� kh�ng tưởng: Nghĩa l� kh�ng phải ngu si. Do đ�u ngu si gọi l� kh�ng tưởng? L� do kh�ng thể xem x�t l� n�n l�m, l� kh�ng n�n l�m.

Lại nữa, kh�ng tưởng, cũng kh�ng phải kh�ng tưởng: L� l�a nhiễm chấp ph�n biệt về tưởng, kh�ng tưởng.

Ở đ�y đ� n�i l� l�c bị vua �c h�m hại, đ� th�u giữ nhẫn nhục. Lại muốn l�m r� l� trong c�c thời gian kh�c cũng lu�n th�u giữ. Kinh viết: Lại nhớ nghĩ về qu� khứ, nơi năm trăm đời l�m Ti�n nh�n Nhẫn nhục v.v� Đ�y l� hiển b�y về thời xa xưa, chưa gặp vua �c, đ� ở trong nhiều đời đoạn dứt c�c tưởng như ng� v.v�, đều do sức th�u giữ của B�t-nh�.

Lại nhằm l�m r� về chỗ th�u giữ Bồ-đề. Kinh viết: Bồ-t�t n�n l�a tất cả tưởng để ph�t t�m Bồ-đề cầu đạt đạo quả Ch�nh gi�c V� thượng. Tức do l�a c�c tưởng n�n đạt được Bồ-đề. Như n�i: Ngồi nơi t�a Bồ-đề, ho�n to�n đoạn trừ tất cả tưởng.

Thế n�o l� l�a tưởng? Kinh viết: Kh�ng n�n trụ nơi sắc để sinh t�m. Kh�ng n�n trụ nơi thanh hương vị x�c ph�p để sinh t�m. N�n kh�ng chỗ trụ để sinh t�m.

+ Nếu sinh t�m từ kh�ng chỗ trụ, th� v� sao trụ nơi Bồ-đề m� ph�t t�m? V� do trụ nơi Bồ-đề n�n l� kh�ng chỗ trụ. Như kinh n�i: V� sao? V� trụ như thế, tức l� phi trụ. Nghĩa ấy l� thế n�o?

+ Trụ như thế: L� Tục đế.

+ Phi trụ: L� đệ nhất nghĩa đế.

Lại nữa, n�i trụ nơi Bồ-đề tức l� phi trụ. Như c� kinh n�i: Bồ-đề l� xứ kh�ng trụ, thế n�n phi trụ l� t�n gọi kh�c của trụ nơi Bồ-đề.

Đ� n�i B�t-nh� th�u giữ nhẫn nhục. Vậy th�u giữ c�c Độ c�n lại, sự việc ấy như thế n�o? Kinh viết: Thế n�n Phật n�i: Bồ-t�t, t�m kh�ng trụ nơi sắc để bố th�, kh�ng trụ nơi thanh hương vị x�c để bố th�. Ba thứ th� gồm th�u s�u Độ như trước đ� n�i. Năm Ba-la-mật, l�a nơi ba thứ ph�n biệt l� vật th�, người th�, người nhận, tức l� tướng của B�t-nh� Ba-la-mật. Th�u giữ c�c Độ c�n lại, nghĩa ấy đ� th�nh. Như n�i năm Ba-la-mật, nếu l�a B�t-nh�, th� như người kh�ng mắt m� kh�ng c� thầy dẫn đường. V� nhằm l�m r� phương tiện đ�, kinh viết: Bồ-t�t v� tạo lợi �ch cho tất cả ch�ng sinh, n�n bố th� như thế.

Hoặc c� người suy nghĩ: Nếu kh�ng trụ nơi ph�p m� h�nh bố th�, th� l�m sao tạo lợi �ch cho ch�ng sinh? Do đấy, kinh viết: Tất cả tưởng ch�ng sinh tức l� phi tưởng.

+ Tạo lợi �ch: L� theo ng�n thuyết của tục đế. Đệ nhất nghĩa tức l� phi tưởng. V� sao? L� do tưởng ch�ng sinh giữ lấy c�c ch�ng sinh, chấp c�ng với uẩn l� kh�c, hoặc kh�ng kh�c. C�n trong đệ nhất nghĩa th� kh�ng thể thủ đắc. Như kinh n�i: C�c ch�ng sinh ấy tức phi ch�ng sinh. Đ�y l� l�m r� chỗ xa l�a hai thứ ph�n biệt về tr� c�ng đối tượng nhận biết.

+ N�i phi tưởng: L� hiển b�y tr� v� t�nh.

+ Phi ch�ng sinh: Tức đối tượng nhận biết, l� v� t�nh.

Hai thứ v� t�nh ấy, Như Lai chứng đắc, thấu tỏ, c�c tưởng vĩnh viễn dứt trừ, l� chứng đắc v� t�nh.

HẾT - QUYỂN 1

LUẬN KINH KIM CƯƠNG B�T NH� BA LA MẬT

PH� THỦ TRƯỚC BẤT HOẠI GIẢ DANH

T�c giả: Bồ t�t C�ng Đức Th�

H�n dịch: Đời Đường, Sa m�n Địa B� Ha La

Việt dịch: Nguy�n Huệ

-o0o-

QUYỂN 2

Th�nh giả Tu-bồ-đề lại suy niệm: Chư Phật l�a tất cả tưởng, chứng ph�p v� t�nh, vậy thế gian do tướng g� để tin, biết? V� thế, kinh viết: Như Lai l� ch�n ngữ, thật ngữ, như ngữ, kh�ng kh�c như ngữ.

Do đ�u chỉ d�ng bốn c�u như vậy để hiển b�y chư Phật chứng thật, l�a tưởng? Do trong thế gian, người cầu danh lợi, đối với ph�p của bậc Thượng nh�n, chưa chứng n�i l� chứng. Phật kh�c với những kẻ ấy n�n n�i l� Ch�n ngữ.

Lại c� hạng tham lam keo kiệt, t�nh nhiều giả dối, từng đạt được thần th�ng, tự biết đ� mất, c� người tới hỏi, chỉ n�i phần trước đạt được. Đức Phật lu�n xa l�a t�m ấy, n�n gọi l� Thật ngữ.

Lại c� người tu đạt được định của thế gian, t�m tạm thời kh�ng sinh, c�ng đồng với tịch diệt, nhưng hướng tới kẻ kh�c n�i Ta chứng đắc Niết-b�n. Đức Phật ho�n to�n dứt trừ những thứ ng�n thuyết sai quấy ấy, n�n gọi l� Như ngữ.

Ở đ�y n�i như l� chọn lấy nghĩa như thị (như vậy), chỗ t�y theo chữ như, n�n c� thể so s�nh, nhận biết, tất đồng h�nh. Như l�c n�i về nghĩa, c�ng đồng h�nh c�ng tr�i nhau, cho đến n�i rộng. Trong đ�, đồng h�nh: Như b� mẹ đi tới th� b� con cũng theo đến. Như c�ng như thị n�n biết cũng thế.

Đ�y l� hiển b�y Đức Như Lai đoạn trừ tất cả chướng, như chỗ đ� chứng s�ng r� kia, như vậy m� n�i, n�u, chẳng đồng với kẻ học được thiền thế gian, n�i chứng Niết-b�n, lại liền thối mất.

V� sao lại n�i �Kh�ng kh�c như ngữ�? L� do c�c kẻ ph�m phu, đối với c�c thứ mộng huyễn, như th�nh C�n-th�t-b�, tiếng vang, h�nh tượng dợn nắng khi trời n�ng bức, c�c v�ng lửa nối nhau v.v�, đối diện những thứ ấy, chấp trước, gọi l� kh�c với như. Chư Phật th� kh�ng thế. Do đấy n�i l� �Kh�ng kh�c như ngữ�. Đ�y lại l� thế n�o? Những người tất cả h�ng ph�m phu đ� chấp giữ th�nh v.v�, phi th�nh l� c�, gọi l� kh�c với như. Như Lai chứng đắc kh�ng phải l� hư vọng, c� t�nh kh�ng dối, n�n gọi l� kh�ng kh�c như, thế n�n mọi ng�n thuyết chưa từng l� hư vọng. L�m sao nhận biết được? V� Phật đ� dứt trừ sạch hết thảy c�c chướng, c� sự chứng đắc c�ng gi�o ph�p c� thể biện minh.

Thế n�o l� chứng đắc? V� như n�i sắc l� v� thường v.v� th� ph�p của sắc hiện l� v� thường v.v�

Thế n�o l� gi�o ph�p? Như c� kinh n�i: Đồng tử! Ta nhận biết tất cả. Thấy r� tất cả. Lại nữa, ch�n v.v� l� t�n gọi của bốn đế, Như Lai chứng biết bốn l� th�m diệu ấy, do đ� c� thể thuyết giảng. Thuyết giảng m� kh�ng biết, l� kh�ng c� điều ấy.

+ Ở đ�y, ch�n ngữ: L� n�i về c�c uẩn như sắc v.v� thuộc Khổ đế. Ch�n l� khổ.

+ Thật ngữ: L� n�i về nh�n của khổ thật l� �i thuộc Tập đế, kh�ng phải l� tự tại v.v� c� thể l�m nh�n.

+ Như ngữ: L� n�i về Niết-b�n v� vi tất cả Diệt đế. Hữu vi l� hư vọng, v� vi l� tr�i lại. Như n�i ph�p v� vi t�nh kh�ng hư vọng, gọi đ� l� như.

+ Kh�ng kh�c như ngữ: L� n�i về Đạo đế. L�a t�m chi đạo, n�i chứng đắc Niết-b�n, l� hư dối, kh�ng thật. Đạo ấy c� thể chứng đắc thật, kh�ng vọng.

Hoặc c� suy niệm: Nếu chư Phật l�a tất cả tưởng, th� l�m sao ở nơi ph�p hiện chứng c� thể n�i t�m chi đạo l� thật? Nhập nước, lửa v.v� l� vọng. N�i thật, vọng n�n c� tưởng ph�n biệt. V� thế, kinh viết: Nầy Tu-bồ-đề! Như Lai chứng đắc ph�p, thuyết giảng ph�p kh�ng thật, kh�ng vọng. Nghĩa ấy l� thế n�o? Như Lai chứng đắc đệ nhất nghĩa, bản t�nh của tất cả ph�p l� kh�ng sinh. Kh�ng sinh n�n kh�ng từng l� c�, v� sao gọi l� thật. Đ� kh�ng sinh th� đ�u c� thật? Do đấy kh�ng phải l� (phi) vọng. Hai cảnh thật � vọng đều kh�ng thể thủ đắc, th� đối với g� m� sinh khởi ph�n biệt? Ph�p được n�u giảng l� t�nh của văn tự. Văn tự l� hữu vi n�n phi thật. Dựa v�o đấy m� chứng đắc thật, n�n phi vọng.

* Lại nữa, nghi n�u: Nếu ph�p được chứng đắc l� kh�ng sinh, kh�ng t�nh, phi thật phi vọng, tức l� th�n đệ nhất nghĩa của chư Phật. Từ đấy l�m nh�n, ba th�n th�nh đủ. Bồ-t�t do đ�u xả bỏ ph�p đ� chứng đắc, trụ nơi sự v.v� m� h�nh bố th�? V� để loại trừ nghi vấn ấy, kinh viết: Nầy Tu-bồ-đề! V� như c� người đi v�o chốn tối tăm, kh�ng thấy g� cả. Nếu Bồ-t�t, t�m trụ nơi sự m� h�nh bố th� v.v�

Hai dụ tối s�ng nầy chỉ r� về c�ng đức, lỗi lầm của c� trụ, kh�ng trụ. Nghĩa ấy l� thế n�o?

Như người trong chỗ tăm tối, bỏ đường bằng phẳng, đi v�o nơi kh�ng phải đường, rơi v�o nẻo kh� khăn hiểm trở, chịu nhiều khổ nạn, tại xứ vui th�ch gần đấy m� kh�ng đạt được. Nếu c�c Bồ-t�t trụ nơi sự để h�nh bố th�, l� bỏ con đường bằng phẳng của t�nh v� đắc, để đi v�o nẻo hiểm trở của hữu đắc, ở trong sinh tử nhận lấy c�c thứ khốn �ch, cảnh giới Niết-b�n, v�o l�c n�o mới c� thể đến được?

+ Như người c� mắt: L� đạt được Nhẫn v� sinh.

+ Đ�m tối đ� hết: L� bỏ hẳn quả �i.

+ �nh s�ng mặt trời tỏa chiếu: L� quyết định nhận biết r� về c�c ph�p l� v� t�nh.

+ Thấy v� số sắc: L� tỏ ngộ tất cả ph�p l� v� sở đắc, l� kh�ng diệt kh�ng sinh, kh�ng đoạn kh�ng thường, kh�ng một kh�ng kh�c, kh�ng đến kh�ng đi. Bồ-t�t h�nh nơi xứ kh�ng trụ như thế, tất mau ch�ng th�nh tựu ch�nh gi�c, đắc Đại Niết-b�n.

Trong tất cả ph�p tu h�nh ấy, c� hai lợi tự, tha.

Tự lợi lại c� gi�o, nghĩa tu h�nh.

+ Gi�o tu h�nh: L� thọ tr�, đọc tụng.

+ Nghĩa tu h�nh: L� lắng nghe, tư duy.

Lợi tha: Nghĩa l� v� người diễn n�i. Như kinh n�u: Nầy Tu-bồ-đề! Nếu c�c thiện nam, thiện nữ, đối với ph�pm�n nầy, thọ tr�, đọc tụng, tu tập, diễn n�i, Như Lai đều nhận biết người ấy, đều thấy r� người ấy, sinh v� lượng nh�m phước đức như thế, nhận lấy v� lượng phước đức như thế.

+ Ở đ�y, thọ nhận (thọ): L� tạo t�m l�nh nạp.

+ Nắm giữ (tr�): L� �n luyện, ghi nhớ kh�ng qu�n.

+ Đọc tụng: L� tụng r� về văn.

+ Tu tập: L� lắng nghe c�ng tư duy.

V� lượng nh�m phước, sự việc ấy như thế n�o? Kinh viết: Nếu c�c thiện nam, thiện nữ, buổi s�ng đem th�n mạng nhiều như Hằng h� sa để bố th�, cho đến: Đối với ph�p m�n nầy, t�m tin tưởng kh�ng hủy b�ng v.v� Bố th� nầy, phước c�ng hơn hẳn so với trước, do sự c�ng thời, hai thứ đều lớn. Sự lớn: Như kinh n�i: Đem th�n mạng nhiều như Hằng h� sa để bố th�. Thời gian lớn: Như kinh n�i: Trăm ng�n ức na-do-tha kiếp.

Tu h�nh đạt quả tự nhi�n, nay n�i thế n�o gọi l� quả tự nhi�n? Nghĩa l� người tu h�nh, từ l�c bắt đầu, cho đến chưa th�nh ch�nh gi�c, đời nầy đời kh�c đạt được c�c c�ng đức. Gốc nơi đối tượng mong đạt tới l� quả vị Phật, c�n c�ng đức l� g�? Đ� l� ma c�ng với dị đạo kh�ng thể g�y trở ngại, loạn động. L� c�ng đức lớn, n�n quả phước bền chắc th� thắng, kh�ng g� s�nh bằng. L� tư lương vi�n m�n của ph�p kh� tối thượng. C� thể tự tạo được sự tin hiểu s�u lớn kh� hơn nơi xứ của nh�n phước, diệt sạch hết thảy c�c tội, mau ch�ng chứng đắc địa.

Ở đ�y, ma c�ng với dị đạo kh�ng thể g�y trở ngại, loạn động: Như kinh viết: Ph�p m�n nầy kh�ng thể nghĩ b�n. Nghĩa ấy l� thế n�o? Do uy lực của ph�p l� kh�ng thể nghĩ b�n, n�n người đ� phước tuệ c� được vượt qu� cảnh của c�c tr�. V� vậy c�c loại t� đạo đều kh�ng thể g�y trở ngại, loạn động.

+ C�ng đức lớn n�n th� thắng, kh�ng g� s�nh bằng: Như kinh viết: Kh�ng thể n�u x�t. Do c� thể thọ tr� ph�p m�n nầy, n�n uy lực, c�ng đức của ph�p l� kh�ng thể lường x�t, c�c thứ kh�c kh�ng thể s�nh bằng, thế n�n người đ� l� hết sức th� thắng.

+ Quả phước bền chắc: Như kinh n�i: V� lượng quả b�o, kẻ t� vạy kh�ng thể ngăn trở. Tức do c�ng đức rộng lớn, n�n ở trong h�ng trời, người, thọ nhận c�c thắng phước, kh�ng g� c� thể x�m đoạt.

+ Ph�p kh� tối thượng: Như kinh n�i: Ph�p m�n nầy, Như Lai v� những người ph�t khởi Đại thừa n�n thuyết giảng. V� những người ph�t khởi Tối thượng thừa n�n thuyết giảng. Tức ph�p l� ch�n thật, l� tối thượng, n�n thực hiện việc trao nhận l� ph�p kh�.

+ Tư lương vi�n m�n: Như kinh viết: Nếu c� người thọ tr�, đọc tụng, tu tập, diễn n�i v.v� Ở đ�y, thọ tr�, đọc tụng, v� người kh�c giảng n�i, n�n phước đức tăng trưởng. Lắng nghe, tư duy n�n tr� tuệ tăng trưởng. N�u r� về tăng trưởng như thế n�o? Như kinh n�i: Đều th�nh tựu v� lượng nh�m c�ng đức kh�ng thể nghĩ b�n, kh�ng thể xưng n�u, kh�ng c� bi�n vực.

+ N�i v� lượng: L� hiển b�y c�ng đức nầy kh�ng phải l� cảnh giới của tất cả t�m c� thể lường x�t. Thế n�n, mọi tư duy đều kh�ng thể nhận biết, kh�ng thể giữ lấy, gọi l� kh�ng bi�n vực c� thể đạt được.

+ C� thể tự đảm đang được sự việc kh� hơn: Như kinh n�i: Người như thế v.v�, tức c� thể đảm nhận, h�nh tr� đạo quả Bồ-đề V� thượng của Như Lai. Nghĩa ấy l� thế n�o? Như Đức Phật đ� th�nh tựu ph�p vi diệu kh� nghĩ b�n, cứu độ rộng khắp mọi ch�ng sinh khổ n�o kh�ng s�t lo�i n�o. Người thọ tr� kinh phải n�n như thế.

+ Tin, hiểu rộng lớn, s�u xa: Kinh viết: Nếu l� người vui th�ch ph�p nhỏ, tức đối với kinh nầy kh�ng thể thọ tr�, đọc tụng v.v�

Ở đ�y, tin hiểu rộng lớn: L� kh�ng c� � lạc nhỏ.

Tin hiểu s�u xa: L� kh�ng c� c�c kiến như ng� v.v�

+ Xứ của nh�n phước: Kinh viết: Tại khắp c�c xứ, nếu n�u giảng kinh nầy v.v�

T�ch tập phước xả bỏ tội, n�n gọi l� Th�p miếu (Chi-đề). C�ng đức của người c� thể diễn n�i ph�p, so với nơi chốn đ� l� như nhau, tuy nơi chốn ấy kh�ng tư duy, thọ tr�, n�u giảng.

+ Diệt trừ sạch hết tất cả tội: Như kinh viết: Nếu c�c thiện nam, thiện nữ thọ tr�, đọc tụng kinh nầy, lại bị người khinh thường v.v�

Thọ tr� kinh nầy mới dẫn đến th�nh Phật, tr�i lại bị người khinh ch�. Sự việc ấy l� sao? Kinh viết: Người ấy nơi đời trước đ� tạo nghiệp tội đ�ng lẽ bị đọa v�o đường �c, do đời nay thọ tr�, đọc tụng kinh nầy, n�n chỉ bị kẻ kh�c khinh ch�, v� vậy nghiệp tội của đời trước liền được ti�u trừ. Phẩm Như Lai n�i: Nếu lại c� người thọ tr� kinh nầy, cho đến giảng n�i rộng, người đ� nơi đời hiện tại, hoặc gặp mộng �c, hoặc mắc phải bệnh nặng, hoặc bị bức b�ch xua đuổi khiến phải đi xa, nhục mạ, đ�nh đập cho đến mất mạng, c�c thứ nghiệp �c hiện c� đều được ti�u trừ. Lại c� tụng n�i:

Nếu ngườitạo nghiệp �c

G�y rồi sinh sợ h�i

Tự hối hoặc hướng người

Trừ hết mọi gốc rễ.

T�m sợ h�i, s�m hối tội lỗi h�y c�n trừ diệt gốc rễ, huống chi l� c� người thọ tr� ch�nh ph�p. Ở đ�y, h� kh�ng phải l� tr�i hẳn so với c�c gi�o ph�p kh�c sao! Như n�i:

Nghiệp tuy trải trăm kiếp

Nhưng trọn kh�ng hoại mất

L�c c�c duy�n hội hợp

Tất yếu sinh nơi quả.

Kh�ng phải l� c� m�u thuẫn. Đấy lại l� thế n�o? V� như mười nghiệp bất thiện, l� nghiệp của nẻo �c, do thọ tr� ch�nh ph�p c�ng s�m hối tội trước, n�n quả của nẻo �c tuy vĩnh viễn kh�ng sinh, nhưng nơi th�n hiện tại phải nhận c�c b�o khổ. Hiện thọ nhận c�c khổ h� l� nghiệp hoại mất chăng? Kh�ng sinh nơi đường �c, kh�ng phải l� dứt hết gốc rễ của tội chăng? Nếu c� nghiệp v� gi�n quyết định, th� sau khi mạng chung nhất định sinh v�o chốn ấy, n�n kiếp trụ chỉ thọ nhận trong chốc l�t rồi ra khỏi, như vua A-x�-thế. Do đấy kh�ng tr�i nhau.

+ Mau ch�ng chứng Địa: Kinh viết: Ta nhớ nghĩ về v� lượng A-tăng-kỳ kiếp nơi qu� khứ, cho đến: Nếu lại c� người, nơi đời vị lai, c� thể thọ tr�, đọc tụng kinh nầy, rộng v� người kh�c giảng n�i, th� c�ng đức của Ta c� được do c�ng dường chư Phật so với phước đức nầy, kh�ng bằng một phần trăm v.v�

Nghĩa nầy l� thế n�o? Phước đức c� được do c�ng dường v� bi�n chư Phật, kh�ng chứng đắc ch�n thật. Thọ tr� ph�p m�n nầy th� mau ch�ng c� thể chứng đắc. Do vậy, uy lực của c�ng đức thọ tr� kinh, nếu như chia l�m trăm phần, th� nh�m phước đức kh�ng bằng một. Như thế, ng�n phần, trăm ng�n phần, số phần, đều kh�ng bằng, theo loại n�n biết.

+ Số: Nghĩa l� s�u mươi bậc, qu� bậc ấy trở đi th� số kh�ng thể đạt được.

+ Ca-la kh�ng đạt tới, so x�t kh�ng đạt tới: Đ�y l� dựa nơi nghĩa vi tế của Ca-la m� n�i. Tức l� phước của sự thọ tr� kinh, t�nh hết sức vi tế, c�ng đức đ� nhiều, kh�ng phải l�chỗ đạt tới của c�ng đức trước. Tận c�ng nơi sự so x�t, trọn kh�ng s�nh bằng. Vi tế h�y c�n như thế, huống chi l� tất cả.

+ Ưu-ba-ni-sa: L� nh�n. Nghĩa nầy l� thế n�o? Ở đ�y, phần �t trước, đối với quả tối thắng tức th�nh t�nh nh�n. C�n to�n bộ nh�m phước đức ở trước cũng kh�ng th�nh nh�n, kh�ng thể đạt được quả ch�n thật.

+ Th� dụ cũng kh�ng đạt được: Như c� đồng nữ t�n l� Nguyệt Diện (Mặt như vầng trăng). Mặt của đồng nữ h� c� thể ho�n to�n giống với mặt trăng? Do c� vẻ tươi s�ng n�n c� phần �t tương đồng. Nh�m phước ở trước tức kh�ng như thế. Kh�ng c� ch�t tương tợ để c� thể th� dụ. Đ�y lại l� thế n�o? Nghĩa l� phước của việc chỉ thọ tr� văn tự, th� phước trước so với đ�y l� kh�ng c� t�nh tương tợ, kh�ng phải l� người phước mỏng m� c� thể nghi nhận văn tự ấy. Như kinh n�i: Nếu Ta n�u b�y đầy đủ, th� hoặc c� người nghe t�m tức m� hoặc m� sinh khinh thường. Nghĩa l� nghe n�i về uy lực của c�ng đức ấy, l�c suy x�t th� kh�ng tin. Như kinh n�i: Ph�p m�n nầy l� kh�ng thể nghĩ b�n. Quả b�o cũng kh�ng thể nghĩ b�n. Do uy lực th� thắng n�n cả hai c�ng kh� x�t lường.

T�n giả Tu-bồ-đề do đ�u lại n�i: Ph�t khởi Bồ-t�t thừa, n�n l�m thế n�o để trụ? v.v� Muốn hiển b�y đầy đủ tướng thanh tịnh của nh�n, v� sao kh�ng đủ?

Thế n�o l� hiển b�y đầy đủ? Nghĩa l� nh�n của sự tu tập kh�ng những chỉ l�a nơi tướng, tưởng của ba sự liền gọi l� thanh tịnh, m� c�n phải xa l�a c�c tưởng ng� trụ, ng� tu, ng� h�ng phục t�m như vậy mới được thanh tịnh. Như kinh viết: N�n sinh t�m như thế, cho đến: Thật kh�ng c� ph�p gọi l� ph�t khởi Bồ-t�t thừa. Đ�y lại l� thế n�o? Tức nơi đệ nhất nghĩa kh�ng c� ch�ng sinh đắc B�t-Niết-b�n, cũng kh�ng c� ph�p gọi l� Bồ-t�t ph�t t�m, trụ quả, tu h�nh, h�ng phục. Ở trong kh�ng c�, m� khởi c� tưởng, l� h�nh đi�n đảo, kh�ng phải l� nh�n thanh tịnh.

* Lại nữa, nghi n�u: Nếu kh�ng c� Bồ-t�t ph�t t�m hướng tới Đại thừa, tức kh�ng c� nh�n để chứng đắc quả vị Phật, th�nh đủ bốn thứ nghiệp lợi �ch. V� sao Đức Thế T�n, nơi trụ xứ của Phật Nhi�n Đăng đ� được thọ k�: �ng nơi đời vị lai sẽ đạt được quả vị Phật, hiệu l� Th�ch-ca M�u-ni, c� thể th�nh tựu bốn thứ sự đem lại lợi �ch cho ch�ng sinh.

V� nhằm đoạn trừ nghi vấn ấy, kinh viết: Nầy Tu-bồ-đề! � của T�n giả thế n�o? Như Lai, về thời xa xưa, nơi trụ xứ của Phật Nhi�n Đăng, từng c� ph�p để đắc đạo quả Bồ-đề V� thượng chăng? v.v�

Ở đ�y, � n�i Đức Phật v�o thời xa xưa, l�c chứng đắc nghĩa ch�n thật, được thọ k�, kh�ng thấy ch�t ph�p n�o gọi l� Bồ-đề V� thượng. Thể của nh�n do �v� sở đắc�, n�n được thọ k�. Đ�y tức chứng biết tất cả ph�p đều v� sở đắc. Như kinh n�i: Nầy Tu-bồ-đề! N�i Như Lai, l� do ch�n như. Ch�n như: L� nghĩa v� sở đắc. T�n giả Tu-bồ-đề t�m niệm: Ta đối với chỗ giảng n�i ấy kh�ng c�n nghi, nhưng c� người n�i: Nơi trụ xứ của Phật Nhi�n Đăng nếu kh�ng thấy c� ph�p, th� sao c� thể chứng đắc Bồ-đề, l�n t�a gi�c ngộ, h� cũng như thế? Do đấy kinh viết: Nầy Tu-bồ-đề! Nếu c� người n�i Như Lai chứng đắc đạo quả Bồ-đề V� thượng, th� người ấy n�i kh�ng thật. Cho đến: Như Lai chứng đắc ph�p, trong đ� kh�ng thật kh�ng vọng. Nghĩa ấy l� thế n�o? Ph�m l� thật, vọng, l� sinh nơi hữu đắc, c� l�c n�i thật hoại, c� l�c nhận biết vọng. Trong v� sở đắc, th� hai thứ ấy c�ng dứt.

Lại c� suy niệm: Nếu Như Lai chỉ chứng v� sở đắc, th� Phật ph�p tức chỉ một, kh�ng phải l� v� bi�n. Thế n�n kinh n�u: Như Lai n�i tất cả ph�p đều l� Phật ph�p. Phật ph�p nghĩa l� g�? Tức l� v� sở đắc. Chưa từng c� một ph�p n�o c� t�nh c� thể đắc, do đấy, tất cả ph�p kh�ng g� kh�ng l� Phật ph�p. Thế n�o l� tất cả đều v� sở đắc? Kinh viết: Tất cả ph�p tức phi tất cả ph�p. Thế n�o l� phi? L� t�nh v� sinh. Nếu v� sinh tức l� v� t�nh. Thế n�o gọi l� tất cả ph�p? Tức ở trong v� t�nh, giả n�u b�y, giảng n�i.

+ Tất cả ph�p kh�ng c� t�nh: Tức l� t�nh nơi Như Lai tạng của ch�ng sinh. V� vậy, Đức Thế T�n, thuận theo thứ lớp để mở b�y, l�m r�. Kinh viết: Nầy Tu-bồ-đề! V� như c� người th�n tướng diệu đại v.v�

Th�n diệu đại: Nghĩa l� th�n t�nh kh�ng.

V� sao l� diệu đại? T�y theo nơi chốn hiện c�, nhưng kh�ng kh�c, n�n hết thảy ch�ng sinh đều c�ng c�. Như n�i kh�ng t�nh của một ch�ng sinh nầy, t�nh kh�ng của tất cả ch�ng sinh kia, Như Lai c�, ch�ng sinh cũng c�. Do đ�u chỉ n�i Như Lai tạng nơi tất cả ch�ng sinh c�. Kh�ng n�i ch�ng sinh tạng nơi Đức Như Lai c�. Do c�c ch�ng sinh chưa chứng đắc l� kh�ng, Như Lai th� đ� chứng đắc. Như c� kinh n�i: B�n trong th�n ch�ng sinh c� Như Lai tạng gồm đủ tướng trang nghi�m, h� chẳng đồng với vọng chấp thần ng�? Tuy n�i như thế nhưng thấu tỏ về t�nh kh�ng gọi l� Ph�p th�n. Ph�p th�n l� nh�n n�n sinh ra sắc tướng, chẳng phải đồng với chỗ n�i về ng� của ngoại đạo. Như Kinh Lăng Gi�, Bồ-t�t Đại Tuệ bạch Phật: Thế T�n! Trong Tu-đa-la n�i: Như Lai tạng bản t�nh thanh tịnh, c� đủ ba mươi hai tướng, ở trong th�n của tất cả ch�ng sinh thường trụ, bất biến. V� tham s�n si ph�n biệt hư vọng tạo cấu uế nơi uẩn giới xứ, dựa v�o đấy n�n bị tr�i buộc, cũng như ngọc b�u v� gi� được bọc trong tấm �o dơ bẩn. Thế T�n! Ở đ�y n�i như thế n�o, kh�ng đồng với t� luận của ngoại đạo? Ngoại đạo n�i ng� l� thường, l� kẻ tạo t�c, thể kh�ng phải l� Cầu-na (Nương dựa, dựa nơi đế), hiện hữu khắp nơi, v� tận. Đức Phật bảo: Nầy Đại Tuệ! Ta giảng n�i về Như Lai tạng, nghĩa kh�ng giống với ngoại đạo n�i về ng�. Như Lai tạng tức l� t�nh kh�ng nơi thật tế, Niết-b�n, với c�c nghĩa kh�ng sinh, kh�ng diệt, v� tướng, v� nguyện. Như Lai muốn ngăn dứt hẳn sự sợ h�i về v� ng� của kẻ ngu tối, n�n n�i về m�n Như Lai tạng của cảnh giới kh�ng ph�n biệt, kh�ng hư vọng.

Nầy Đại Tuệ! C�c Bồ-t�t Ma-ha-t�t hiện tại, vị lai, kh�ng n�n ở chỗ chấp trước ấy sinh khởi ng� kiến, cho đến n�i rộng.

T�n giả Tu-bồ-đề v� muốn l�m r� về diệu th�n, đại th�n l� nghĩa kh�ng t�nh, n�n kinh viết: Như Lai n�i người c� th�n diệu, đại tức l� phi th�n. Phi th�n nghĩa l� do sắc th�n dựa nơi nghĩa thật m� n�i, t�nh kh�ng sinh, n�n n�i t�nh kh�ng sinh l� th�n diệu đại, kh�ng phải l� sắc th�n. Ở tr�n đ� n�i về tướng của nh�n thanh tịnh, nghĩa chưa vi�n m�n. V� để được đầy đủ, kinh n�u: Nầy Tu-bồ-đề! Bồ-t�t cũng như thế. Nếu n�i: Ta sẽ độ tho�t cho v� lượng ch�ng sinh, tức chẳng phải l� Bồ-t�t v.v� Do ch�nh l� nhằm trừ bỏ tất cả ph�n biệt về chủ thể h�a độ, đối tượng được h�a độ, th� Bồ-t�t tu nh�n mới được thanh tịnh.

Lại để th�nh tựu t�m kh�ng ph�n biệt, kinh viết: Từng c� ph�p gọi l� Bồ-t�t chăng? Tu-bồ-đề thưa: Kh�ng c�, bạch Đức Thế T�n! cho đến: Phật n�i tất cả ph�p l� kh�ng ng�, kh�ng ch�ng sinh v.v�

Trong đệ nhất nghĩa, kh�ng c� Bồ-t�t, kh�ng c� ph�m phu.

+ Ta sẽ l�m trang nghi�m quốc độ của Phật, kh�ng gọi l� Bồ-t�t: L� do nhiễm chấp nơi nh�n, n�n đối với c�c nh�m như sắc v.v�, đ� chấp giữ, cho l� tạo th�nh c�i Phật.

+ Tức phi trang nghi�m: L� thật nghĩa kh�ng sinh.

+ Đ� gọi l� trang nghi�m: L� ng�n thuyết theo tục đế.

+ Th�ng tỏ ph�p v� ng�, n�n gọi l� Bồ-t�t: L� nh�n thanh tịnh, l�a tất cả tưởng.

* Lại nữa, nghi n�u: Nếu nh�n thanh tịnh l�a c�c tưởng, l� c� cảnh c� thể đạt được, hay l� kh�ng c�? Thế n�n ở đ�y n�i cảnh giới của Phật. Kinh viết: Nầy Tu-bồ-đề! � của T�n giả thế n�o? Như Lai c� Nhục nh�n chăng? Tu-bồ-đề thưa: Đ�ng vậy, bạch Đức Thế T�n! Như Lai c� Nhục nh�n. Cho đến: Như Lai c� Phật nh�n chăng? Tu-bồ-đề thưa: Đ�ng vậy, bạch Đức Thế T�n! Như Lai c� Phật nh�n v.v�

Do đ�u Đức Thế T�n n�i đủ về năm thứ mắt? L� n�u b�y về cảnh giới, kh�ng g� l� kh�ng nhận biết r�. Ở đ�y c� số cảnh của ch�ng sinh v� phi số cảnh của ch�ng sinh. Như kinh n�i: Ch�ng sinh hiện c� với từng ấy thứ t�m trụ v.v�: L� hiển thị về sự nhận biết r� số cảnh của ch�ng sinh. Nơi Hằng h� sa số thế giới v.v�: L� l�m r� sự nhận biết về phi số cảnh của ch�ng sinh.

+ Từng ấy thứ t�m: L� mong muốn, vui th�ch kh�ng đồng.

+ Trụ: L� nối tiếp m� chuyển.

Hoặc khởi suy niệm: T�m nếu c� thể trụ, th� đ�y n�n c� thể. Do đấy kinh viết: Như Lai n�i c�c t�m trụ đều l� phi t�m trụ.

+ Phi t�m trụ: L� nơi đệ nhất nghĩa, kh�ng c� nối tiếp. Như kinh n�i: V� sao? Nầy Tu-bồ-đề! T�m qu� khứ kh�ng thể đạt được. T�m hiện tại kh�ng thể đạt được. T�m vị lai kh�ng thể đạt được. Đ�y lại l� thế n�o? Tức t�m qu� khứ đ� diệt. T�m vị lai chưa sinh. T�m hiện tại kh�ng dừng trụ, kh�ng hiện b�y. Kinh Bảo T�ch n�i: Nầy Ca-diếp! Tất cả chư Phật kh�ng thấy t�m qu� khứ, kh�ng thấy t�m vị lai, kh�ng thấy t�m hiện tại, cho đến n�i rộng.

Kinh viết: Nếu nh�m phước đức c� thật, Như Lai tức kh�ng n�i l� nh�m phước đức. � nầy l� thế n�o?

+ Nh�m (tụ): L� nghĩa t�ch tụ. Giả danh, kh�ng thật, thật tức phi nh�m. Đối với g� n�i l� nh�m? V� sao biết l� giả danh kh�ng thật? Nơi đệ nhất nghĩa, kh�ng c� t�ch tụ, c�n trong tục đế th� c� ng�n thuyết. Như vậy, năm thứ mắt đều l� v� sở đắc, l� cảnh giới của Phật. Theo đấy n�n biết: Nh�n tịnh l�a tưởng, kh�ng c� cảnh c� thể thủ đắc. Do đ�, trong Đại B�t-nh� Ba-la-mật, n�i như vầy: Nầy Tu-bồ-đề! Năm thứ mắt của Như Lai, nơi đệ nhất nghĩa đều l� v� sở đắc. Nếu n�i l� hữu đắc, l� kẻ ngu đ� hủy b�ng Như Lai.

* Lại nữa, nghi n�u: Nếu nơi đệ nhất nghĩa, cảnh giới của Phật l� v� sở đắc, th� sắc tướngNhư Lai phải chăng cũng kh�ng c�? V� loại trừ nghi vấn ấy, kinh viết: Nầy Tu-bồ-đề! � của T�n giả thế n�o? Như Lai c� thể d�ng sắc th�n đầy đủ để thấy chăng? Tu-bồ-đề thưa: Kh�ng thể, bạch Đức Thế T�n! v.v�

Đ�y l� hiển b�y về việc thấy Ph�p th�n Phật. L�m sao thấy? Như kinh n�u: Như Lai n�i sắc th�n đầy đủ tức phi sắc th�n đầy đủ. Đ�y l� dựa nơi thật nghĩa, tức ở nơi sắc tướng m� thấy Ph�p th�n.

+ Phi đầy đủ: L� Ph�p th�n. Như n�i: T�nh v� sinh l� Như Lai thường trụ, cho đến n�i rộng.

* Lại nữa, nghi n�u: Nếu nơi đệ nhất nghĩa, cảnh giới của Phật c�ng th�n sắc tướng, đều kh�ng c� thể t�nh, th� h� c� đầy đủ c�c đức, th�n tướng ng�n thuyết cũng lại kh�ng c�, để trừ bỏ nghi vấn ấy, kinh viết: Nầy Tu-bồ-đề! � của T�n giả thế n�o? Như Lai c� khởi niệm: Ta c� thuyết giảng ph�p chăng? v.v� Nhằm khiến nhất định trừ bỏ chấp c� thuyết giảng, n�n kinh n�u: Nếu người n�i Như Lai c� thuyết ph�p, tức l� hủy b�ng Phật, cho đến: Kh�ng c� ph�p c� thể thuyết giảng, đ� gọi l� thuyết giảng. Nghĩa nầy l� thế n�o? L� n�i về v� thể. Tức kh�ng thấy c� trong ngo�i, ph�p lậu v� lậu, c� t� ch�n thật để c� thể n�u giảng.

T�n giả Tu-bồ-đề lại muốn hiển b�y, đối với ph�p được thuyết giảng ấy, người tin nhận l� kh�. Thế n�n n�i: Từng c� ch�ng sinh nơi đời vị lai, nghe giảng n�i ph�p nầy, sinh t�m tin tưởng chăng?, cho đến: Đấy l� phi ch�ng sinh, phi chẳng ch�ng sinh v.v�

Thế n�o l� phi ch�ng sinh? Tức nơi đệ nhất nghĩa th� �l� uẩn kh�c uẩn�. Suy cầu về thể kh�ng thể đạt được. Như kinh n�i: Phi ch�ng sinh. V� sao phi ch�ng sinh? L� do tục đế dựa nơi nghiệp quả tương ưng của năm uẩn m� thiết lập, giả đặt. Như kinh n�i: Đ� gọi l� ch�ng sinh.

* Lại nữa, nghi n�u: Nếu nơi đệ nhất nghĩa, cảnh giới của Phật, sắc th�n, th�n ng�n thuyết, đều kh�ng thể thủ đắc, th� thể t�nh của Ph�p th�nh� cũng như thế? Nhằm trừ bỏ nghi ấy, kinh viết: Nầy Tu-bồ-đề! � của T�n giả thế n�o? Từng c� ph�p để Như Lai chứng đắc đạo quả Bồ-đề V� thượng chăng? Tu-bồ-đề thưa: Kh�ng c�, bạch Đức Thế T�n! v.v� Nghĩa ở đ�y l� thế n�o?

Phật chứng đắc ch�n thật, kh�ng thấy c� ch�t ph�p n�o l� đối tượng được chứng đắc. Do v� sở đắc thế n�n gọi l� đạo quả Bồ-đề V� thượng. Do đ�u l� v� sở đắc? Kinh viết: Ph�p ấy b�nh đẳng kh�ng c� cao thấp. V� sao b�nh đẳng? Kinh n�i: Do kh�ng ng�, kh�ng ch�ng sinh, kh�ng mạng, kh�ng thủ giả. Như b�nh đẳng sinh trong v� ng�, n�n v� ng� của ph�p v� sở đắc cũng như vậy. L� v� đắc ấy, do nh�n g� để chứng đạt? Kinh viết: Tất cả ph�p thiện.

V� sao ph�p thiện, l� ph�p c� thể t�nh c� thể đắc, m� c� thể chứng đạt l� v� sở đắc? Ph�p kh�ng tương tợ đ�u c� thể th�nh nh�n? Kinh viết: Ph�p thiện, Như Lai n�i l� phi ph�p. Thế n�o l� phi ph�p? L� t�nh v� sinh của đệ nhất nghĩa. N�n biết, nh�n ấy tức l� v� sở đắc.

+ Ph�p thiện: L� ng�n thuyết của tục đế, kh�ng phải l� nghĩa ch�n thật.

Do đ�u lại d�ng số lượng vi trần như n�i Tu-di, để so s�nh với phước đức c� được do bố th� ch�u b�u? L� nhằm khiến người tu h�nh t�m tinh tấn, dũng m�nh.

* Lại nữa, nghi n�u: Nếu Như Lai n�i phi ch�ng sinh, th� v� sao kh�ng gọi l� m�u thuẫn với những ng�n gi�o kh�c? Như c� kinh n�i: V� lượng ch�ng sinh, do được Ta l�m thiện tri thức, n�n c�c khổ như sinh v.v�, đều được giải tho�t. Để trừ bỏ nghi vấn ấy, kinh viết: Nầy Tu-bồ-đề! � của T�n giả thế n�o? Như Lai khởi niệm nầy: Ta h�a độ ch�ng sinh chăng? cho đến: Thật kh�ng c�ch�ng sinh để Như Lai h�a độ v.v�

+ Kh�ng c� ch�ng sinh: L� n�i về đệ nhất nghĩa. Lại nữa, do t�m đại bi th�u giữ đồng với ch�nh m�nh.

+ Nếu thật c� ch�ng sinh kh�c với Như Lai, l� đối tượng được h�a độ, th� Như Lai tức c� bốn thứ chấp giữ như ng� v.v� V� sao? V� nếu thấy c� m�nh l� chủ thể h�a độ ch�ng sinh, l� ng� thủ. Do đ�u kh�ng muốn c� c�c thủ như ng� v.v�? Kinh viết: Ng� thủ, Như Lai n�i l� phi thủ.

+ Phi, l� nghĩa g�? Đ� l� bất thiện. V� sao bất thiện? V� tr�i buộc ch�ng sinh ở nơi sinh tử.

+ Lại nữa, phi: L� nghĩa kh�ng c� thể t�nh. Đ�y lại l� thế n�o? Do kh�ng c� đối tượng được giữ lấy l� ng�, n�n cũng kh�ng c� chủ thể giữ lấy. Nếu c�c thủ như ng� v.v�, kh�ng c� thể t�nh c� thể đạt được, th� đ�u cần d�ng việc loại trừ ng�, để n�i l� phi thủ? L� do c�c ph�m phu vọng chấp giữ đi�n đảo, n�n n�i phi thủ l� để khiến họ hiểu r�. Như kinh n�i: Chỉ do kẻ ph�m phu kh�ng tr�, sinh chấp giữ sai lạc v.v�

Chưa được l� Th�nh giả, l� đều ở nơi ng� tự cho l� c� sai biệt m� sinh khởi, gọi l� ph�m phu sinh. Đấy tức phi sinh, bất thiện sinh. Như người bất thiện, gọi l� phi nh�n. Lại, ph�p từ duy�n khởi, kh�ng c� ng� tạo t�c, n�n gọi l� phi sinh. Thế n�n n�i ph�m phu sinh khởi, l� theo thế tục m� n�i.

Do c�c ch�ng sinh, đối với sắc th�n Phật sinh nhiều chấp giữ, do đ� lại n�i sắc th�n v� t�nh. Kinh viết: Nầy Tu-bồ-đề! � của T�n giả thế n�o? C� thể d�ng tướng th�nh tựu để thấy Như Lai chăng? cho đến: Chuyển lu�n Th�nh vương n�n l� Như Lai v.v� Đức Phật muốn khiến, đối với th�n như sắc, thấy được nghĩa Ph�p th�n, l�c thọ tr� dễ, n�n n�i tụng:

Nếu d�ng sắc thấy Ta

D�ng �m thanh cầu Ta

Người ấy đi đường t�

Kh�ng thể thấy Như Lai.

Như Lai ph�p l�m th�n

Chỉ n�n qu�n ph�p t�nh

Ph�p t�nh kh�ng chỗ thấy

Tr� cũng kh�ng thể biết.

D�ng sắc thấy Ta v.v�, nghĩa ấy l� thế n�o? Nghĩa l�c� người thấy tướng tốt s�ng tỏ, n�i l� đ� thấy Phật. Lại c� người nghe nhận văn tự của kinh v.v�, n�i l� m�nh đ� gắn b� n�n �đạt được� Như Lai. Kẻ ấy n�i: Ở nơi th�n tướng hảo, c�ng th�n ng�n thuyết duy�n dựa tu tập, sẽ dứt trừ phiền n�o. V� nhằm loại bỏ kiến chấp đ�, kinh viết: Người ấy đi đường t�, kh�ng thể thấy Như Lai. Nghĩa đ� l� thế n�o? Sắc c�ng văn tự, t�nh kh�ng ch�n thật, trong ấy, chấp giữ l� đường t�. Đi nơi đường đ� th� sao c� thể thấy Phật. Thế n�o l� thấy? Kinh viết: Như Lai ph�p l�m th�n, chỉ n�n qu�n t�nh ph�p.

+ Ph�p t�nh: Đ� l� t�nh kh�ng, kh�ng tự t�nh, t�nh kh�ng sinh. Đ�y tức l� th�n đệ nhất nghĩa của chư Phật. Nếu thấy th�n ấy tức l� thấy Phật. Như c� kinh n�i: Kh�ng sinh, kh�ng diệt l� Như Lai. Kinh Thập Vạn Tụng lại n�i như vầy: Từ Thị do thấy t�nh kh�ng, gọi l� thấy Như Lai. Trong Kinh T�t Gi� lại n�i: Thấy kh�ng chấp giữ vướng mắc l� thấy Phật.

Nếu kh�ng chấp giữ, vướng mắc, gọi l� thấy Phật: Th� duy�n nơi ph�p t�nh, tức kh�ng phải l� chấp giữ vướng mắc, do tr� tịnh n�n t�m nhận biết r� về ph�p t�nh, ph�p t�nh phải chăng l� đối tượng được nhận biết r�? Do đấy, kinh viết:

Ph�p t�nh kh�ng phải l� đối tượng được nhận thấy

Tr� kia cũng kh�ng thể nhận biết.

(Ph�p t�nh phi sở kiến

Bỉ diệc bất năng tri).

Xứ của ph�p t�nh kh�ng c� mộtvật n�o c� thể gọi l� đối tượng được nhận biết. Do vậy, tr� kia cũng kh�ng l� chủ thể nhận biết. Như c� kinh n�i: Nầy Đại vương! T�nh của tất cả ph�p cũng như hư kh�ng, c�ng với c�c vật l�m chỗ nương dựa. Nhưng thể t�nh của hư kh�ng ấy kh�ng phải l� c� vật, cũng kh�ng phải l� kh�ng vật, c� thể ở trong ấy vắng bặt kh�ng c�n nhận biết gọi l� nhận biết r�. Gọi l� sự nhận biết, l� theo ng�n thuyết của tục đế.

* Lại nữa, nghi n�u: Nếu tr� cũng kh�ng thể Niết-b�n về ph�p t�nh, th� v� sao chư Phật gồm đủ tướng trượng phu m� chứng đắc Bồ-đề? Tức do thấy tướng trượng phu đầy đủ, n�n chứng đắc Bồ-đề. Nhằm dứt trừ nghi vấn nầy, kinh viết: Nầy Tu-bồ-đề! � của T�n giả thế n�o? Như Lai c� thể d�ng c�c tướng th�nh tựu để chứng đắc đạo quả Bồ-đề V� thượng chăng? v.v�

Ở đ�yl� hiển b�y về tướng ph�p giới. Nghĩa ấy l� thế n�o? Nếu tướng th�nh tựu l� ch�n thật c�, th� tướng nầy l�c diệt tức gọi l� đoạn. Kh�ng c� Bồ-t�t thấy ph�p l� đoạn. V� sao? V� do sinh n�n tức c� đoạn. hết thảy ph�p, t�nh l� kh�ng sinh, do đấy xa l�a hai bi�n thường, đoạn. Xa l�a hai bi�n l� tướng ph�p giới. Thế n�n ở đ�y n�i phước do c� thể tin hiểu về v� sinh nhiều hơn so với phước do bố th� ch�u b�u. Như bảy b�u trong c�c c�i d�ng để bố th�, nếu Bồ-t�t chứng đắc v� ng� nơi ph�p Nhẫn v� sinhv.v�, chỉ ở nơi v� sinh vui nhận tu tập, phước nhiều hơn trường hợp kia. Như c� tụng n�i:

Nếu người giữ ch�nh ph�p

C�ng ph�t t�m Bồ-đề

Chẳng như hiểu nơi kh�ng

Một của mười s�u phần.

Hoặc c� suy niệm: Nếu tất cả ph�p l� kh�ng sinh, th� v� sao c� phước đức sinh khởi? Thế n�n kinh viết: Nầy Tu-bồ-đề! Bồ-t�t kh�ng n�n chấp giữ phước đức v.v�

+ Kh�ng n�n chấp giữ phước đức: Tức kh�ng phải trong đệ nhất nghĩa c� phước để c� thể giữ lấy.

Tu-bồ-đề bạch Phật: Bồ-t�t kh�ng giữ lấy phước đức: L� Bồ-t�t đối với phướccần phải tr�n đủ.

Đức Phật n�i: Nầy Tu-bồ-đề! Bồ-t�t n�n giữ lấy: L� theo tục đế. Kh�ng n�n tham chấp: L� theo đệ nhất nghĩa đế.

* Lại nữa, nghi n�u: Nếu đệ nhất nghĩa kh�ng c� phước để c� thể giữ lấy, th� do đ�u nơi c�c kinh kh�c n�i: Tư lương phước, tr� của Như Lai vi�n m�n, an tọa nơi t�a Bồ-đề, hướng đến Niết-b�n.

V� nhằm loại trừ nghi vấn nầy, n�n kinh viết: Nầy Tu-bồ-đề! Nếu c� người n�i: Như Lai hoặc đi hoặc đến, hoặc đứng, hoặc ngồi, hoặc nằm, th� người ấy kh�ng hiểu được � nghĩa của những điều Ta đ� n�u giảng v.v�

Niết-b�n kh�ng c� xứ sở ch�n thật để đến nơi ấy, gọi đ� l� đi. Sinh tử cũng kh�ng c� xứ sở ch�n thật, để từ đấy ra khỏi, gọi đ� l� lại. Kh�ng đi kh�ng lại l� nghĩa Như Lai. Đ�y tức l� hiển b�y về Niết-b�n v� trụ. Tuy sinh tử, Niết-b�n kh�ng c� một, kh�c, nhưng ở nơi lao ngục của ba c�i, dẫn dụ ch�ng sinh, tận c�ng nơi đời vị lai, đều được lợi �ch.

* Lại nữa, nghi n�u: Nếu sinh tử, Niết-b�n kh�ng thể thủ đắc, n�n kh�ng c� đi, lại, th� Như Lai phải chăng như n�i Tu-di v.v�, l� một hợp nhất t�ch tụ được an trụ?

V� nhằm loại trừ kiến chấp cho trong ấy l� một, l� thường, l� một hợp thể c� phần, kh�ng phần, n�n kinh viết: Nầy Tu-bồ-đề! Nếu c�c thiện nam, thiện nữ, đem Tam thi�n đại thi�n thế giới nghiền n�t th�nh vi trần, th� số lượng vi trần ấy n�n cho l� nhiều chăng? v.v�

+ Ở đ�y, vi trần rất nhiều: L� loại trừ kiến chấp về hợp nhất kh�ng phần.

+ Kh�ng phải l� c�c vi trần: L� loại trừ kiến chấp về hợp nhất c� phần.

+ Đ� gọi l� c�c vi trần: Tức kh�ng phải l� vật c� phần, để gọi đ� l� ch�ng, l� nhiều.

Lại để loại trừ kiến chấp về sự t�ch tụ, kinh viết: Như Lai n�i Tam thi�n đại thi�n thế giới tức phi thế giới v.v� Do đ�u lại n�i l� phi thế giới? Kinh viết: Nếu thế giới l� thật c�. Tức l� kiến chấp về hợp nhất.

Do đ�u kh�ng muốn c� kiến chấp về một hợp nhất? Kinh viết: Tức l� phi kiến. Thế n�o l� phi kiến? Tức ở trong kh�ng phải l� c�, m� vọng kiến. Như kinh n�i: Một hợp nhất, tức l� kh�ng thể n�u b�y, song do h�ng ph�m phu ng� kiến n�n chấp giữ sự ấy. Nghĩa nầy l� thế n�o? Một hợp nhất: L� tướngcủa tục đế, kh�ng phải l� c� ch�n thật. V� sao? V� nơi đệ nhất nghĩa, bản t�nh của tất cả c�c ph�p l� kh�ng sinh. Kh�ng sinh n�n kh�ng thể thủ đắc. Kh�ng thể thủ đắc n�n l�a mọi ng�n thuyết. Nhưng h�ng ph�m phu chấp ng�, trong ấy đ� chấp giữ sai lạc. Nếu kh�ng muốn ng� kiến c�ng với gi�o ph�p tr�i nhau, như c� tụng n�i:

Ng� d�ng tự nương dựa

H� d�ng tha để nương?

Kẻ tr� điều phục ng�

Sinh thi�n, thọ an lạc.

V� loại bỏ nghi ấy, kinh viết: Nầy Tu-bồ-đề! Nếu c� người n�i: Như Lai đ� n�i về c�c kiến như ng�, ch�ng sinh, mạng, thủ giả, n�i như vậy l� ch�nh ngữ chăng? v.v�

Đức Phật do đ�u đ� n�i về ng� kiến? L� để dẫn dụ, th�u giữ ch�ng sinh khiến tin, vui, n�n ở đ�y, đối với năm uẩn, theo tục đế gọi l� n�i, kh�ng phải cho l� ch�n thật. Do đ�, đối tượng thấy ng� của chư Phật, t�nh l� xa l�a. Như kinh n�i: Tức phi ng� kiến v.v� Đức Thế T�n do đ� l�a c�c kiến chấp về hợp nhất như ng� v.v� đối với sinh tử, Niết-b�n n�n chứng đắc Bồ-đề. Lại thương x�t mu�n lo�i, muốn khiến họ c�ng chứng đắc, do vậy, kinh viết: Nầy Tu-bồ-đề! Bồ-t�t ph�t t�m hướng tới Bồ-t�t thừa, đối với tất cả ph�p n�n nhận biết như thế, thấy r� như thế, tin hiểu như thế.

+ Kh�ng sinh thấy biết của tưởng ph�p: L� n�i về l�c chứng đắc.

+ Tin hiểu: L� n�i về l�c tu học.

Người tin, hiểu, th� tưởng ph�p h�y c�n kh�ng sinh, huống hồ l� tưởng phi ph�p.

+ Ở đ�y n�i tưởng ph�p, tưởng phi ph�p: L� tưởng ph�p, ph�n biệt như ph�p, ph�n biệt kh�ng như ph�p. Như ph�p do đ�u kh�ng sinh? Kinh viết: Tưởng ph�p, Như Lai n�i l� phi tưởng ph�p. Đ�y lại l� thế n�o? Hết thảy ph�p, t�nh v� sinh. Nếu l� v� sinh tức kh�ng c�, thế th� ở đ�u để thấy biết? L� do tục đế. Như kinh viết: Đ� gọi l� tưởng ph�p.

Do đ�u lại n�i về phước của việc thọ tr� kinh? L� nhằm khiến ch�ng sinh tin tưởng trọn vẹn. Kinh viết: Như kh�ng diễn n�i, đ� gọi l� diễn n�i. Đ�y l� n�i về điều g�? Tức nơi đệ nhất nghĩa kh�ng c� thế gian, xuất thế gian, kh�ng c� một ch�t hoặc ph�p hoặc vật để c� thể n�u b�y.

+ C� thể nơi nghĩa như thật, thuyết giảng như thế, mới gọi l� thuyết giảng. Đ�y l� Niết-b�n v� trụ, qu�n x�t hữu vi, sau đấy mới chứng đắc. Qu�n x�t như thế n�o? Kinh viết: Bấy giờ, Đức Thế T�n n�i tụng:

Tất cả ph�p hữu vi

Như sao, m�ng, đ�n, huyễn

Sương, bọt, mộng, chớp, m�y

N�n tạo qu�n như thế.

Nay trong tụng nầy, qu�n x�t thể tướng của 9 thứ hữu vi. Những g� gọi l� 9 thứ? Đ� l� qu�n x�t về:

1. Tự tại.

2. Cảnh vật.

3. Chuyển động.

4. Thể t�nh.

5. Thiếu thạnh.

6. Thọ mạng.

7. Sự tạo t�c.

8. T�m �.

9. C� � kh�ng.

+ Qu�n x�t về tự tại như tinh t� (Tinh): V� như tinh t� hiện r� h�nh tượng nơi hư kh�ng, theo phương vận h�nh, �nh s�ng tỏa chiếu rực rỡ, giả khiến trụ l�u, trọn t�y kiếp hết. Như vậy, nơi h�ng trời, người, thọ nhận c�c phước b�o, của cải nhiều, ng�i vị lớn, được bao nhi�u người chi�m ngưỡng. Tuy tự tại l�u, hợp cũng quy về kh�ng.

+ Qu�n x�t cảnh vật như m�ng nơi mắt nhặm (Ế): V� như mắt bị nhặm c� m�ng che, ở trong hư kh�ng thanh tịnh thấy c� những v�ng tr�n li ti như hoa bay nơi hai mặt trăng. V� minh che phủ thức cũng lại như thế. Nơi l� ch�n thật kh�ng c� xứ của vật m� thấy v� số c�c ph�p trong ngo�i, thế gian, xuất thế gian.

+ Qu�n x�t về chuyển động như ngọn đ�n (Đăng): V� như ngọn đ�n ch�y s�ng, tức nơi xứ sinh, diệt, kh�ng đến xứ kh�c, nhưng nh�n nơi ngọn lửa ấy m� ngọn lửa nơi c�c xứ kh�c sinh, niệm niệm nối tiếp như c� dời động. Ch�ng sinh cũng vậy. C�c uẩn của nẻo trước, tức ở nơi nẻo trước diệt, kh�ng đi đến nẻo kh�c. Nhưng nh�n nơi uẩn trước m� uẩn của nẻo sau sinh, do sự nối tiếp n�n giống như dời động, n�i l� c�c ph�m phu đi đến nẻo kh�c.

+ Qu�n x�t về thể t�nh như huyễn (Huyễn): Như nh�n nơi sức huyễn, biến l�m người nữ, dung mạo ưa nh�n, thể t�nh kh�ng c�, kẻ kh�ng biết r�, chấp giữ cho l� ch�n thật. Tất cả ph�p cũng lại như thế. Từ duy�n vọng sinh, khởi đều l� thể kh�ng thật. Ngườichưa r� thật, sinh kiến chấp cho l� c� thể.

+ Qu�n x�t về thiếu thạnh như sương (Lộ): V� như sương buổi sớm, thấy mặt trời tức tan. Dung mạo, h�nh sắc của tuổi trẻ cường tr�ng cũng lại như thế. Một gặp v� thường, đ� vội theo hướng suy t�n.

+ Qu�n x�t thọ mạng như bọt nước (B�o): V� như bọt nước, hoặc c� khi mới sinh, chưa th�nh thể tướng. Hoặc vừa sinh xong, trụ trong chốc l�t, liền quy về tan hoại. Thọ mạng cũng lại như vậy. Khởi đầu, th�c sinh nơi b�o thai, sinh ra, từ l� đứa b�, rồi thiếu ni�n, trung ni�n, cho đến l�o suy, quy về hoại diệt.

+ Qu�n x�t về sự tạo t�c như mộng (Mộng): V� như trong mộng theo chỗ thấy nghe trước, nhớ nghĩ ph�n biệt, hu�n tập khiến trụ. Tuy kh�ng người tạo t�c nhưng v� số cảnh giới hiện tiền ph�n minh. Như vậy, ch�ng sinh từ v� thỉ đến nay, c� c�c phiền n�o nơi nghiệp thiện, bất thiện hu�n tập m� trụ. Tuy kh�ng c� ng� l� chủ thể tạo t�c, nhưng hiện b�y v� bi�n sự việc sinh tử.

+ Qu�n x�t về t�m � như �nh chớp (Điện): V� như �nh chớp l�c s�ng l�n tức diệt. T�m cũng như thế, s�t-na tất l�i, dứt.

+ Qu�n x�t về c�, kh�ng như �ng m�y (V�n): Như m�y nơi kh�ng trung, trước kh�ng sau c�, khoảnh khắc lại tan. C�c ph�p hữu vi cũng lại như thế. Thể t�nh vốn kh�ng, từ vọng duy�n c�. C� duy�n đ� tan, trở lại l� kh�ng.

Lại nữa, trước dựa nơi tục đế, d�ng ch�n dụ như sao v.v�, an lập ph�p hữu vi. Sau dựa nơi đệ nhất nghĩa của Trung Luận: Tất cả ph�p: kh�ng diệt, kh�ng sinh, kh�ng đoạn, kh�ng thường, kh�ng nhất, kh�ng dị, kh�ng đến, kh�ng đi. C�ng trong B�t-nh� Ba-la-mật: Tất cả ph�p, t�nh kh�ng t�ch tập, dừng trụ. Giải th�ch tụng nầy, về nghĩa như thế n�o?

V� như �nh s�ng của ng�i sao, tự thể lu�n diệt. Hữu vi cũng thế. T�nh thường dời, t�n.

Như kẻ mắt bị nhặm, tuy kh�ng c� người tạo t�c, nhưng duy�n bệnh n�n sinh. Hữu vi cũng vậy, chỉ theo duy�n khởi.

V� như đ�n ch�y s�ng, niệm niệm lu�n dứt, hữu vi như thế, s�t-na chẳng dừng.

Như huyễn tạo ra, kẻ kh�ng biết r�, chấp giữ cho l� thật, thường. Kẻ ngu m� thật, chấp giữ ph�p hữu vi cũng lại như vậy.

V� như đ�m sương m�c đọng nơi c�c vật, tuy thấm ướt khắp, nhưng thể chỉ l� một. Đ� l� nội uẩn hữu vi thấm nhuần, nối tiếp sinh khởi, c� bản t�nh ri�ng cũng đồng c�ng với tham �i.

Như nh�n nơi những giọt nước mưa t�ch tụ th�nh đ�m bọt nước, đều ri�ng nhau m� th�nh, đều ri�ng nhau m� diệt. C�c h�nh của ch�ng sinh cũng lại như vậy. T�m vạn bốn ng�n thứ ri�ng sinh ri�ng diệt.

Như cảnh trong mộng, đến kh�ng từ đ�u, nhưng t�m mộng kia vọng thấy xứ đến. Hữu vi cũng thế, tới kh�ng thể thủ đắc, v� minh l� mộng, thức vọng thấy l� đến, đi.

V� như �nh chớp l�e l�n, t�nh kh�ng dời động, xứ trước diệt trước, xứ sau sinh sau, do tướng tương tợ, gọi đ� l� đi.

C�c ph�p hữu vi đến, đi cũng lại như thế.

V� như m�y nơi hư kh�ng, chẳng phải l� lu�n t�ch tập, dừng trụ. Tướng của hữu vi giống với đấy, n�n biết.

Như vậy gọi l� dựa nơi tục đế an lập ph�p hữu vi.

Như trong Trung Luận th�nh lập nghĩa chẳng sinh v.v� ch�n thật, đối với ph�p hữu vi n�n nhận biết như thế. Đ�y lại l� thế n�o? Trong Luận kia, do tự, tha c�ng kh�ng nh�n, qu�n x�t c�c ph�p vốn nghĩa kh�ng sinh. Như vậy, tợ như m�ng che, ph�p hữu vi sinh, n�n biết l� kh�ng sinh. Do kh�ng sinh n�n �nh s�ng của sao c� diệt l� tr�i với đạo l�. Hữu vi cũng thế, n�n biết l� kh�ng diệt.

Lại nữa, kh�ng sinh, n�n ngọn đ�n ấy, tự thể h�y c�n kh�ng thể thủ đắc, sao c� s�t-na để n�i l� đoạn? Hữu vi chẳng đoạn, giống với đấy n�n biết.

Lại nữa, kh�ng sinh n�n tợ huyễn tạo ra. Ph�p của hữu vi kh�ng c� nghĩa thường, n�n biết l� chẳng thường.

Lại nữa, kh�ng sinh n�n giống như sương buổi sớm. C�c ph�p hữu vi nghĩa một chẳng th�nh. �i c� thể l�m nhuần thấm sự sinh kh�ng hợp với l�, n�n biết l� chẳng một.

Lại nữa, chẳng sinh n�n tợ như bọt nước. Ph�p hữu vi sai biệt nơi t�nh kh�c chẳng th�nh, n�n biết l� chẳng kh�c.

Lại nữa, kh�ng sinh n�n tợ cảnh trong mộng. Ph�pcủa hữu vi vốn kh�ng nghĩa đến, n�n biết l� chẳng đến.

Lại nữa, kh�ng sinh n�n tợ như �nh chớp. Ph�p của sinh diệt, do tương tợ n�n n�i l� đi. L� kh�ng tương ưng, n�n biết l� chẳng đi.

Lại nữa, kh�ng sinh n�n ph�p ấy như m�y, thể h�y c�n kh�ng c�, h� c� t�ch tụ, dừng trụ? Như vậy, n�n nhận biết. Tụng viết:

�

T�i nay: C�ng Đức Th�

V� ph� c�c m� chấp

Mở b�y m�n Trung qu�n

Lược n�u nghĩa kinh nầy.

Nguyện c�c lo�i ch�ng sinh

Thấy nghe hoặc thọ tr�

Chiếu ch�n kh�ng hoại trụ

T�m thấu tỏ, v� ngại.

�

HẾT - QUYỂN 2

�

�

[ TRANG CHỦ |�KINH ĐI�̉N�|�ĐẠI TẠNG KINH | TH�̀N CHÚ | HÌNH ẢNH�|�LI�N LẠC�]