�

佛山* Buddha Mountain * Ph�̣t Sơn

Calgary Alberta Canada

[中文|�ENGLISH]

[ TRANG CHỦ |�KINH ĐI�̉N�|�ĐẠI TẠNG KINH | TH�̀N CHÚ | HÌNH ẢNH�|�LI�N LẠC�]

[ Quy�̉n 1 | Quy�̉n 2 | Quy�̉n 3 ]

S�́ 1511

�LUẬN KINH KIM CƯƠNG B�T NH� BA LA MẬT

T�c giả: Bồ t�t Thi�n Th�n.

H�n dịch: Đời Nguy�n Ngụy, Đại sư Bồ Đề Lưu Chi.

Việt dịch: Nguy�n Huệ

-o0o-

QUYỂN 1

Ph�p m�n: C�u nghĩa c�ng thứ lớp

Thế gian kh�ng tỏ, l�a tuệ s�ng

Đại tr� th�ng đạt dạy ch�ng con

Quy mạng v� lượng th�n c�ng đức.

Phải n�n t�n qu� bậc như thế

Đầu mặt cung k�nh lễ nơi ch�n

Do hay phụng Phật, sự kh� vượt

Th�u nhận ch�ng sinh tạo lợi �ch.

* T�i nghe như vầy:

�Một thời, Đức B�-gi�-b� ngụ tại khu vườn rừng Kỳ-đ� � Cấp C� Độc thuộc th�nh X�-b�-đề, c�ng với ch�ng Đại Tỳ-kheo một ng�n hai trăm năm mươi vị hội đủ.

Bấy giờ, sắp đến giờ thọ trai, Đức Thế T�n mặc y, cầm b�t, đi v�o đại th�nh X�-b�-đề, theo thứ lớp khất thực xong, trở về trụ xứ thọ thực, thọ thực xong th� th�u giữ y, b�t, rửa ch�n tay, như thường lệ, trải tọa cụ, ngồi kiết gi�, th�n ngay ngắn an trụ, ch�nh niệm, chẳng động.

L�c nầy, c�c vị Tỳ-kheo đi đến chỗ Đức Phật, đảnh lễ nơi ch�n Phật, nhiễu quanh Phật ba v�ng theo ph�a tay phải, rồi lui ra ngồi qua một b�n.

Khi ấy, Huệ mạng Tu-bồ-đề, ở trong đại ch�ng, liền từ t�a ngồi đứng dậy, để trần vai �o b�n phải, gối phải quỳ s�t đất, hướng về Đức Phật, chấp tay cung k�nh, bạch Phật: Thế T�n! Thật l� hy hữu! Như Lai Ứng C�ng Ch�nh Biến Tri đ� kh�o hộ niệm c�c Bồ-t�t, đ� kh�o ph� ch�c c�c Bồ-t�t�.

* Luận n�u:

+ Kh�o hộ niệm: L� dựa nơi Bồ-t�t căn đ� th�nh thục m� n�i.

+ Kh�o ph� ch�c: L� dựa v�o Bồ-t�t căn chưa th�nhthục m� n�i.

Thế n�o l� kh�o hộ niệm c�c Bồ-t�t? Thế n�o l� kh�o ph� ch�c Đại Bồ-t�t? Kệ n�i:

Kh�o hộ, nghĩa n�n biết

Th�m th�n kia đồng h�nh

Kh�ng thối, được chưa được

Đ� gọi kh�o ph� ch�c.

Thế n�o l� th�m th�n kia đồng h�nh? Nghĩa l� ở trong th�n Bồ-t�t c�ng với sức của tr� tuệ, khiến Phật ph�p th�nh tựu.

Lại, Bồ-t�t kia th�u giữ ch�ng sinh, c�ng với diệu lực gi�o h�a, đ� gọi l� kh�o hộ niệm, n�n biết.

Thế n�o l� kh�ng thối chuyển, được điều chưa được? Nghĩa l� ở trong c�ng đức đạt được, chưa đạt được, lo sợ bị thối thất n�n giao ph� cho bậc tr�. Lại, được kh�ng thối chuyển, l� kh�ng bỏ Đại thừa. Chưa được kh�ng thối chuyển: L� ở trong Đại thừa muốn khiến thắng tiến, đ� gọi l� kh�o ph� ch�c.

* Kinh viết: �Thế T�n! Bồ-t�t ở trong Đại thừa, l�m thế n�o để ph�t t�m Bồ-đề cầu đắc đạo quả Ch�nh gi�c V� thượng? N�n trụ như thế n�o? N�n tu h�nh như thế n�o? L�m sao h�ng phục t�m m�nh?

Đức Phật bảo T�n giả Tu-bồ-đề: L�nh thay! L�nh thay! Như T�n giả đ� n�i, Như Lai lu�n kh�o hộ niệmc�c Bồ-t�t, kh�o ph� ch�c c�c Bồ-t�t. T�n giả nay n�n lắng nghe, Như Lai sẽ v� T�n giả m� giảng n�i r�. Như Bồ-t�t ở trong Đại thừa ph�t t�m Bồ-đề cầu đắc đạo quả Ch�nh gi�c V� thượng, n�n trụ như thế, tu h�nh như thế, h�ng phục t�m m�nh như thế.

Tu-bồ-đề thưa: Bạch Đức Thế T�n! Con vui th�ch xin được nghe.

Đức Phật bảo T�n giả Tu-bồ-đề: C�c Bồ-t�t n�n sinh t�m như vầy: Hết thảy ch�ng sinh hiện c�, c�c lo�i thuộc về ch�ng sinh, hoặc sinh từ trứng, hoặc sinh từ thai, hoặc sinh từ sự ẩm ướt, hoặc h�a sinh, hoặc c� sắc, hoặc kh�ng sắc, hoặc c� tưởng, hoặc kh�ng tưởng, hoặc phi c� tưởng, phi kh�ng tưởng, Ta đều khiến họ nhập Niết-b�n v� dư m� được giải tho�t. H�a độ khiến đạt giải tho�t v� lượng, v� bi�n ch�ng sinh như vậy, nhưng thật kh�ng c� ch�ng sinh n�o được giải tho�t. V� sao? Nầy Tu-bồ-đề! Nếu Bồ-t�t c� tướng ch�ng sinh, tức chẳng phải l� Bồ-t�t. V� sao l� chẳng phải? Nầy Tu-bồ-đề! V� nếu Bồ-t�t khởi tướng ch�ng sinh, tướng nh�n, tướng thọ giả, th� kh�ng gọi l� Bồ-t�t�.

* Luận n�u: Thế n�o l� Bồ-t�t trụ trong Đại thừa?

Hỏi đ�p hiển b�y nghĩa nầy, kệ n�i:

Rộng lớn, thường, bậc nhất

T�m ấy kh�ng đi�n đảo

Lợi �ch, th�m t�m trụ

Thừa ấy, c�ng đức đủ.

Kệ nầy n�u những nghĩa g�? Nếu Bồ-t�t c� 4 thứ t�mBồ-đề tạo lợi �ch s�u xa, th� đấy l� Bồ-t�t nơi trụ xứ Đại thừa. V� sao? V� th�m t�m ấy c� c�ng đức vi�n m�n. V� đầy đủ n�n 4 thứ lợi �ch s�u xa th�u giữ t�m, sinh khởi, tức c� thể trụ trong Đại thừa. Những g� l� 4 thứ t�m? Đ� l�:

1. Rộng.

2. Bậc nhất.

3. Thường.

4. Kh�ng đi�n đảo.

+ Thế n�o l� t�m rộng, tạo lợi �ch? Như kinh n�i: C�c Bồ-t�t n�n sinh t�m như vầy: Hết thảy ch�ng sinh hiện c�, c�c lo�i thuộc ch�ng sinh, cho đến cảnh giới ch�ng sinh hiện c�, thuộc về ch�ng sinh.

+ Thế n�o l� t�m bậc nhất, tạo lợi �ch? Như kinh n�i: Ta đều khiến nhập nơi Niết-b�n v� dư m� được giải tho�t.

+ Thế n�o l� t�m thường, tạo lợi �ch? Như kinh n�i: H�a độ, khiến đạt giải tho�t v� lượng v� bi�n ch�ng sinh như thế, nhưng thật kh�ng c� ch�ng sinh n�o được giải tho�t. V� sao? Nầy Tu-bồ-đề! V� nếu Bồ-t�t c� tướng ch�ng sinh, tức chẳng phải l� Bồ-t�t. Nghĩa nầy như thế n�o? Bồ-t�t giữ lấy hết thảy ch�ng sinh cũng như th�n m�nh, do nghĩa ấy, n�n tự th�n của Bồ-t�t diệt độ, kh�ng kh�c với ch�ng sinh được giải tho�t. Nếu Bồ-t�t đối với ch�ng sinh khởi tưởng ch�ng sinh, kh�ng sinh tưởng ng�, tức kh�ng n�n được gọi l� Bồ-t�t. Như thế, giữ lấy ch�ng sinh như th�n m�nh, lu�n kh�ng l�a bỏ. Đ� gọi l� t�m thường, tạo lợi �ch.

+ Thế n�o l� t�mkh�ng đi�n đảo, tạo lợi �ch? Như kinh n�i: V� sao l� chẳng phải? Nầy Tu-bồ-đề! Nếu Bồ-t�t khởi tướng ch�ng sinh, tướng nh�n, tướng thọ giả, tức kh�ng gọi l� Bồ-t�t. Đ�y l� hiển thị việc xa l�a chỗ nương dựa nơi tướng ch�ng sinh v.v� của th�n kiến.

Từ đ�y tiếp xuống l� n�i về Bồ-t�t ở trong Đại thừa, an trụ, tu h�nh, sự ấy n�n nhận biết.

* Kinh viết: �Lại nữa, nầy Tu-bồ-đề! Bồ-t�t kh�ng trụ nơi sự để h�nh bố th�, n�n ở nơi kh�ng chỗ trụ để h�nh bố th�. Kh�ng trụ nơi sắc để bố th�. Kh�ng trụ nơi thanh, hương, vị, x�c, ph�p để bố th�. Bồ-t�t n�n bố th� như vầy: Kh�ng trụ nơi tưởng, tướng. V� sao? V� nếu Bồ-t�t kh�ng trụ nơi tướng để bố th�, th� số lượng phước đức c� được l� kh�ng thể nghĩ b�n.

Nầy Tu-bồ-đề! � của T�n giả thế n�o? Hư kh�ng ở phương Đ�ng c� thể lường t�nh được chăng? Tu-bồ-đề thưa: Kh�ng thể, bạch Đức Thế T�n! Phật bảo: Đ�ng vậy! Đ�ng vậy! Nầy Tu-bồ-đề! Hư kh�ng nơi c�c phương Nam, T�y, Bắc, bốn hướng, c�ng phương tr�n, dưới, c� thể lường t�nh được chăng? Tu-bồ-đề thưa: Kh�ng thể, bạch Đức Thế T�n! Đức Phật n�i: Đ�ng vậy! Đ�ng vậy! Nầy Tu-bồ-đề! Bồ-t�t kh�ng trụ nơi tướng để bố th�, th� số lượng phước đức c� được cũng lại như thế, tức kh�ng thể lường t�nh.

Đức Phật lại n�i với T�n giả Tu-bồ-đề: Bồ-t�t chỉ n�n h�nh bố th� như vậy�.

* Luận n�u: Kệ viết:

Nghĩa th� gồm nơi s�u

Tư sinh, v� �y, ph�p

Trong ấy một, hai, ba

Gọi l� trụ tu h�nh.

Do đ�u chỉ mỗi Bố th� Ba-la-mật, gọi l� n�i về s�u thứ Ba-la-mật? V� nghĩa của tất cả Ba-la-mật đều được hiển thị nơi tướng của Bố th� Ba-la-mật. Nghĩa của hết thảy Ba-la-mật, hiện c� nơi tướng của bố th�. Tức l� Bố th� Ba-la-mật, n�n biết l� gồm tư sinh (T�i), v� �y v� ph�p. Nghĩa nầy l� thế n�o? Tư sinh tức l� t�n gọi về thể của một Bố th� Ba-la-mật. V� �y th� Ba-la-mật c� 2:

1. Tr� giới Ba-la-mật.

2. Nhẫn nhục Ba-la-mật.

Đối với điều �c đ� l�m, chưa l�m, kh�ng sinh sợ h�i.

Ph�p th� Ba-la-mật c� 3:

1. Tinh tấn Ba-la-mật.

2. Thiền định Ba-la-mật.

3. Tr� tuệ Ba-la-mật.

Kh�ng mệt mỏi, kh�o nhận biết về t�m, thuyết ph�p như thật, đ�y tức l� trụ tu h�nh của Đại Bồ-t�t.

Như vừa n�i ba thứ Bố th� Ba-la-mật gồm th�u s�u Ba-la-mật, đ� gọi l� trụ tu h�nh của Đại Bồ-t�t.

Thế n�o l� c�c Bồ-t�t kh�ng trụ nơi sự để h�nh bố th�? v.v� Kệ viết:

Tự th�n c�ng b�o �n

Quả b�o, kh�ng chấp trước

Giữ g�n, đ� chẳng th�

Kh�ng cầu nơi sự kh�c.

+ Kh�ng trụ nơi sự: L� kh�ng chấp trước nơi tự th�n.

+ Kh�ng chỗ trụ: L� kh�ng vướng mắc nơi b�o �n.

+ B�o �n: L� v� số c�c thứ như c�ng dường, cung k�nh v.v� Như kinh n�i l� kh�ng chỗ trụ.

+ Kh�ng trụ nơi sắc v.v�: Nghĩa l�kh�ng chấp trước nơi quả b�o. Do đ�u, kh�ng n�n trụ như thế để h�nh bố th�? Kệ n�i:

Giữ g�n, đ� chẳng th�

Kh�ng cầu nơi sự kh�c.

Nếu chấp trước nơi tự th�n, l� kh�ng h�nh bố th�. V� nhằm giữ g�n sự ấy, n�n đối với th�n kh�ng chấp trước.

Nếu vướng mắc nơi b�o �n, quả b�o l� xả bỏ Bồ-đề Phật, l� theo nghĩa kh�c m� h�nh bố th�. V� để ngăn chận h�nh ấy, n�n ở nơi sự kh�ng chấp trước.

Từ đ�y trở xuống l� n�i về: Bồ-t�t l�m thế n�o để h�ng phục t�m m�nh? Sự ấy n�n biết.

Thế n�o l� h�ng phục t�m? Gọi l�h�ng phục, kệ viết:

Điều phục trong sự kia

Xa l�a t�m chấp tướng

C�ng dứt v� số nghi

Cũng ngăn t�m sinh th�nh.

Văn nầy n�i về nghĩa g�? Đ� l� kh�ng thấy c� vật th�, người nhận, c�ng người th�. Kệ n�i:

Điều phục trong sự kia

Xa l�a t�m chấp tướng.

Như kinh n�i: Nầy Tu-bồ-đề! Bồ-t�t n�n h�nh bố th� như thế l� kh�ng trụ nơi tưởng, tướng.

Tiếp theo, n�i về lợi �ch của bố th�. V� sao? Ở đ�y c� nghi: Nếu l�a tưởng tướng để bố th�, l�m sao c� thể th�nh phước của th�? Người kia bố th� như thế, phước ấy chuyển th�m nhiều.

Lại n�i về lợi �ch của bố th�. Như kinh viết: V� sao? V� nếu Bồ-t�t kh�ng trụ nơi tướng để bố th�, th� số lượng phước đức c� được l� kh�ng thể lường t�nh. Nầy Tu-bồ-đề! � của T�n giả thế n�o? Hư kh�ng nơi phương Đ�ng l� c� thể lường t�nh chăng? Tu-bồ-đề thưa: Kh�ng thể, bạch Đức Thế T�n! v.v�

Do đ�u, sau khi n�i về tu h�nh, tiếp theo l� hiển b�y lợi �ch của bố th�? L� do t�m đ� được h�ng phục, n�n tiếp đến l� n�i về lợi �ch của bố th�. Nghĩa nầy l� thế n�o? Kh�ng trụ nơi tưởng tướng để h�nh bố th�, l� nghĩa đ� th�nh tựu.

Từ đ�y trở xuống, hết thảy phần kinh l� hiển thị sự việc nhằm đoạn dứt t�m sinh nghi. V� sao sinh nghi? V� nếu kh�ng trụ nơi ph�p để h�nh bố th�, th� Bồ-đề của Phật, l�m sao hiện h�nh nơi bố th�. Để đoạn dứt t�m nghi kia:

* Kinh viết:�Nầy Tu-bồ-đề! � của T�n giả thế n�o? C� thể d�ng tướng th�nh tựu để thấy Như Lai chăng? Tu-bồ-đề thưa: Kh�ng thể, bạch Đức Thế T�n! Kh�ng thể d�ng tướng th�nh tựu để thấy Như Lai. V� sao? V� Như Lai đ� n�i tướng tức l� phi tướng.

Đức Phật bảo Tu-bồ-đề: Ph�m c�c tướng hiện c� đều l� vọng ngữ. Nếu thấy c�c tướng l� phi tướng th� kh�ng phải vọng ngữ. C�c tướng như thế l� phi tướng, tức thấy Như Lai�.

* Luận n�u: Kệ viết:

Ph�n biệt thể hữu vi

Ngăn chỗ th�nh tựu được

Ba tướng kh�c với thể

L�a ấy, l� Như Lai.

Nghĩa nầy l� thế n�o? Nếu ph�n biệt về thể của hữu vi, cho Như Lai do tướng hữu vi l�m đệ nhất nghĩa, n�n d�ng tướng th�nh tựu thấy Như Lai. V� nhằm ngăn chận, cho tướng th�nh tựu kia l� thấy được th�n Như Lai, n�n như kinh viết: Kh�ng thể d�ng tướng th�nh tựu để thấy được Như Lai. V� sao? V� Như Lai l� Ph�p th�n v� vi. Như kinh n�i: V� sao? V� Như Lai đ� n�i tướng tức l� phi tướng. Kệ n�u:

Ba tướng kh�c với thể

L�a ấy, l� Như Lai.

Tướng th�nh tựu kia tức l� phi tướng th�nh tựu. V� sao? V� ba tướng kh�c với thể của Như Lai.

Như kinh n�i: Đức Phật bảo T�n giả Tu-bồ-đề: Ph�m tướng hiện c� đều l� vọng ngữ. Nếu thấy c�c tướng l� phi tướng, tức kh�ng vọng ngữ. Như thế, c�c tướng l� phi tướng, tức thấy Như Lai.

C�u nầy hiển b�y hữu vi l� hư vọng, n�n kệ n�i:

L�a ấy, l� Như Lai.

L� hiển thị ba tướng của xứ kia l� kh�ng, n�n tướng, phi tướng đối nhau. Sinh, trụ, diệt dị biệt của xứ kia, thể của ch�ng kh�ng thể thủ đắc. C�u nầy n�u r� thể của Như Lai kh�ng phải l� hữu vi.

Bồ-t�t nhận biết về Như Lai l� Bồ-đề của Phật như thế để h�nh bố th�, tức Bồ-t�t ấy kh�ng trụ nơi ph�p để h�nh bố th�. Như vậy l� th�nh tựu sự đoạn trừ nghi.

Từ đ�y tiếp xuống l� T�n giả Tu-bồ-đề sinh nghi n�n hỏi.

* Kinh viết:�T�n giả Tu-bồ-đề bạch Phật: Nếu c� ch�ng sinh nơi đời sau c�ng của đời vị lai, được nghe chương c� của kinh như thế, c� thể sinh khởi thật tướng chăng?

Đức Phật bảo: T�n giả chớ n�n n�i như thế! Đức Phật lại n�i với T�n giả Tu-bồ-đề: C� c�c Đại Bồ-t�t nơi đời vị lai, l�c ch�nh ph�p sắp bị diệt, l� c�c bậc tr� giới, tu phước đức, tr� tuệ, đối với chương c� của kinh nầy, c� thể sinh khởi t�m tin tưởng, cho đấy l� thật, n�n biết c�c vị Đại Bồ-t�t kia, kh�ng phải đ� ở trụ xứ của một vị Phật, hai vị Phật, ba, bốn, năm vị Phật tu h�nh c�ng dường. Kh�ng phải chỉ ở trụ xứ của một vị Phật, hai vị Phật, ba, bốn, năm vị Phật gieo trồng căn l�nh, m� l� đ� ở nơi trụ xứ của v� lượng trăm ng�n vạn chư Phật, tu h�nh, c�ng dường, gieo trồng căn l�nh, được nghe kinh nầy, cho đến chỉ c� thể sinh tịnh t�n trong một niệm, nầy Tu-bồ-đề, Như Lai thảy đều nhận biết, thảy đều thấy r� c�c ch�ng sinh đ�. Nầy Tu-bồ-đề! C�c Bồ-t�t kia đ� sinh v� lượng tụ phước đức như thế, đ� nhận lấy v� lượng phước đức như thế. V� sao? V� c�c Bồ-t�t ấy đ� kh�ng c�n tướng ng�, tướng nh�n, tướng ch�ng sinh, tướng thọ giả. C�c Bồ-t�t ấy đ� kh�ng c� tướng của ph�p, cũng kh�ng phải kh�ng c� tướng của ph�p, kh�ng tướng cũng phi kh�ng tướng. V� sao? V� c�c Bồ-t�t nầy, nếu chấp giữ tướng của ph�p, tức l� chấp trước nơi ng�, nh�n, ch�ng sinh, thọ giả. Nầy Tu-bồ-đề! Nếu c�c Bồ-t�t ấy c�n c� tướng của ph�p, tức l� chấp trước nơi tướng ng�, tướng nh�n, tướng ch�ng sinh, tướng thọ giả. V� sao? Nầy Tu-bồ-đề! V� Bồ-t�t kh�ng n�n chấp giữ ph�p, kh�ng phải l� kh�ng chấp giữ ph�p. Do nghĩa ấy, n�n Như Lai thường n�i ph�p m�n dụ như chiếc b�, ph�p h�y c�n n�n bỏ, huống chi l� phi ph�p�.

* Luận n�u:Nghĩa ấy l� thế n�o? Vừa nương nơi Ba-la-mật để n�i kh�ng trụ nơi sự để h�nh bố th�, l� n�i về nghĩa s�u xa của nh�n. Lại dựa nơi Như Lai, thể kh�ng phải l� hữu vi, l� n�i về nghĩa s�u xa của quả. Như thế, nơi đời vị lai xấu �c, con người kh�ng sinh t�m tin tưởng, v� sao n�i l� chẳng kh�ng?

V� nhằm đoạn trừ nghi nầy, n�n Đức Phật đ�p với nghĩa ấy. Như kinh viết: Đức Phật bảo: T�n giả chớ n�n n�i như thế! Cho đến: Huống chi l� phi ph�p.

Nghĩa nầy l� thế n�o? Kệ viết:

N�i nh�n, quả nghĩa s�u

L�c ở đời xấu �c

Chẳng kh�ng do c� thật

Bồ-t�t ba đức đủ.

Nghĩa ấy như thế n�o? V�o l�c đời xấu �c kia, Bồ-t�t c� đủ c�ng đức, tr� giới, tr� tuệ, n�n c� thể sinh t�m tin tưởng. Do nghĩa nầy n�n gọi l� �N�i chẳng kh�ng�.

Lại, kệ n�u:

Tu giới nơi qu� khứ

C�ng trồng c�c căn l�nh

Giới đủ nơi chư Phật

Cũng n�i c�ng đức đủ.

Như kinh n�i: Đức Phật lại n�i với T�n giả Tu-bồ-đề: N�n biết l� Đại Bồ-t�t kia, kh�ng phải ở nơi trụ xứ của một vị Phật, hai vị Phật, ba, bốn, năm vị Phật, tu h�nh, c�ng dường. Kh�ng phải chỉ ở nơi trụ xứ của một vị Phật, hai vị Phật, ba, bốn, năm vị Phật gieo trồng căn l�nh, m� đ� ở nơi trụ xứ của v� lượng trăm ng�n vạn chư Phật, tu h�nh, c�ng dường, gieo trồng căn l�nh.

Văn của đoạn kinh nầy n�u r� c�c Bồ-t�t đối với chư Phật qu� khứ, đ� c� tr� giới đầy đủ để c�ng dường chư Phật ấy.

Cũng gieo trồng c�c thiện căn. Thứ lớp như thế, tức tr� giới đầy đủ, th� c�ng đứcđầy đủ. Lại, kệ n�u:

Thọ mạng c�ng ph�p kia

Xa l�a nơi chấp tướng

Cũng n�i biết tướng ấy

Dựa t�m, t�m nghĩa ri�ng.

Nghĩa nầy l� thế n�o? Lại n�i về nghĩa B�t-nh� kh�ng đoạn, l� n�i về những nghĩa g�? Ở đ�y l�m r� c�c Bồ-t�t kia l�a bỏ tướng thọ giả, l�a nơi tướng của ph�p. Do đối trị tướng kia n�n n�i về nghĩa nầy. Kệ viết: Dựa t�m, t�m nghĩa ri�ng. L� dựa nơi 4 thứ tướng như thọ giả, c� 4 thứ nghĩa. Dựa nơi 4 thứ tướng của ph�p c� 4 thứ nghĩa. Do đ�, dựa nơi 8 tướng, c� 8 thứ nghĩa sai biệt. Nghĩa nầy lại thế n�o? Kệ n�u:

Tướng sai biệt nối thể

Kh�ng đoạn đến mạng trụ

Lại hướng nơi dị đạo

L� bốn thứ tướng ng�.

Nghĩa nầy l�m r� về nghĩa của tướng thọ giả.

Những g� l� 4 thứ tướng?

1. Tướng ng�.

2. Tướng ch�ng sinh.

3. Tướng mạng.

4. Tướng thọ giả.

+ Tướngng�: L� thấy năm ấm c� sai biệt, nơi mỗi mỗi ấm l� ng�. Vọng chấp giữ như thế, đ� gọi l� tướng ng�.

+ Tướng ch�ng sinh: L� thấy th�n nối tiếp kh�ng dứt. Đ� gọi l� tướng ch�ng sinh.

+ Tướng mạng: L� mạng căn của một b�o, trụ kh�ng dứt. Đ� gọi l� tướng mạng.

+ Tướng thọ giả: L� mạng căn đoạn dứt, lại sinh nơi s�u đường. Đ� gọi l� tướng thọ giả.

Như kinh n�i: V� sao? Nầy Tu-bồ-đề! C�c Bồ-t�t ấy kh�ng c�n tướng ng�, tướng nh�n, tướng ch�ng sinh, tướng thọ giả.

Thế n�o l� c�ng với ph�p? Kệ n�u:

Hết thảy kh�ng, kh�ng vật

Thật c�, chẳng thể n�i

Dựa ng�n từ m� n�i

L� bốn thứ tướng ph�p.

Những g� l� 4 thứ?

1. Tướng của ph�p.

2. Tướng của phi ph�p.

3. Tướng.

4. Phi tướng.

Nghĩa nầy l� thế n�o? C� thể giữ lấy, l� chủ thể giữ lấy tất cả ph�p. V� kh�ng, n�n n�i l� kh�ng c� tướng của ph�p, do kh�ng vật. Ph�p kia v� ng�, kh�ng thật c�, n�n n�i cũng kh�ng phải l� kh�ng c� tướng của ph�p. Kh�ng kia l� kh�ng vật, nhưng đ�y kh�ng thể n�i l� c�, kh�ng, n�n n�i l� v� tướng. Dựa nơi ng�n từ m� n�i, n�n n�i cũng kh�ng phải l� v� tướng.

V� sao? V� do nơi xứ v� ng�n, dựa v�o tướng ng�n thuyết m� n�i. Thế n�n, dựa nơi t�m thứ nghĩa sai biệt, l�a t�m thứ tướng. Đ� l� l�a tướng nh�n, l�a tướng ph�p. Do đấy n�i c� tr� tuệ. Như kinh n�i: Nầy Tu-bồ-đề! C�c Bồ-t�t ấy kh�ng c� tướng ph�p, cũng phi kh�ng c� tướng ph�p, v� tướng cũng phi v� tướng, n�n c� tr� tuệ liền đủ. Do đ�u lại n�i tr� giới, c�ng đức. L� hiển b�y nghĩa sinh thật tướng c� sai biệt.

Hiển thị như thế n�o? Kệ viết:

Người kia dựa t�n t�m

Cung k�nh sinh thật tướng

Nghe tiếng kh�ng thủ đ�ng

Ch�nh n�i thủ như thế.

Nghĩa nầy l� sao? Người kia c� tr� giới, c�ng đức, dựa nơi t�n t�m cung k�nh, c� thể sinh thật tướng, do đấy n�n n�i về nghĩa ấy. Tiếp theo n�i nghe thuyết giảng về chương c� của kinh như thế, cho đến sinh tịnh t�n trong một niệm, v� vậy kh�ng chỉ n�i về B�t-nh�. Lại, người c� tr� tuệ, kh�ng như �m thanh chấp giữ lấy nghĩa. Tr� t�y thuận đệ nhất nghĩa, ch�nh l� n�i n�n giữ lấy như thế, c� thể sinh thật tướng, do đ� n�i về nghĩa nầy. Tiếp đến n�i: Tu-bồ-đề! Kh�ng n�n chấp giữ nơi ph�p, kh�ng phải l� kh�ng chấp giữ nơi ph�p.

+ Kh�ng n�n chấp giữ nơi ph�p: L� kh�ng n�n như �m thanh chấp giữ lấy ph�p.

+ Kh�ng phải l� kh�ng chấp giữ nơi ph�p: L� tr� thuận theo đệ nhất nghĩa, ch�nh l� n�i n�n giữ lấy như thế. Tức Bồ-t�t kia nghe n�i về chương c� của kinh như vậy, sinh khởi thật tướng.

Kinh lại n�i: Nầy T�n giả Tu-bồ-đề! Như Lai đều nhận biết c�c ch�ng sinh ấy. Như Lai đều thấy r� c�c ch�ng sinh ấy.

Ở đ�y l� n�u r� về nghĩa g�? Kệ n�u:

Phật kh�ng thấy quả, biết

Nguyện tr�, lực hiện thấy

Cầu c�ng dường, cung k�nh

Người kia kh�ng thể n�i.

Nghĩa nầy l� thế n�o?

Những người tr� giới v.v� kia, chư Phật Như Lai kh�ng phải thấy quả, do so s�nh để nhận biết. L�m thế n�o nhận biết? Kệ n�i:

Nguyệntr�, lực hiện thấy.

Như Lai đều nhận biết c�c ch�ng sinh ấy l� đủ. V� sao lại n�i Như Lai đều thấy r� c�c ch�ng sinh? Nếu kh�ng n�i Như Lai đều thấy r� c�c ch�ng sinh ấy, th� c� kẻ cho Như Lai do tỷ tr� để nhận biết, tức e sinh t�m như vậy. Nếu thế th� chỉ n�i Như Lai đều thấy r� c�c ch�ng sinh ấy l� đủ, v� sao lại n�i Như Lai đều nhận biết c�c ch�ng sinh ấy? Nếu kh�ng n�i Như Lai đều nhận biết c�c ch�ng sinh ấy: th� hoặc c� kẻ cho l� Như Lai d�ng nhục nh�n v.v� để thấy. V� để ngăn chận điều ấy, n�n đ� n�i như thế, tức c� hai lời n�i.

Lại, do đ�u Như Lai n�i như thế? Kệ viết:

Cầu c�ng dường, cung k�nh

Người kia kh�ng thể n�i.

Nghĩa ở đ�y l� n�i, như c� người muốn được cung k�nh, c�ng dường, n�n tự t�n th�n l� c� c�ng đức như tr� giới. Người kia tức kh�ng thể n�i. Người ấy tự nhận biết, l� chư Phật Như Lai kh�o nhận biết những g� người kia c�, những g� người kia đ� h�nh. Thế n�n người kia kh�ng thể tự n�i.

Lại, c�c vị Bồ-t�t ấy sinh khởi v� lượng tụ phước đức như thế, nhận lấy v� lượng phước đức như thế: Nghĩa nầy l� thế n�o? Sinh l� c� thể sinh nh�n. Nhận lấy l� nghĩa hu�n tu quả của tự thể.

Lại, kinh n�i: V� sao? Nầy Tu-bồ-đề! V� c�c Bồ-t�t ấy, nếu chấp giữ tướng của ph�p, tức l� chấp trước nơi ng�, nh�n, ch�ng sinh, thọ giả. Nghĩa ấy như thế n�o? Chỉ c� v� minh, khiến phiền n�o th� kh�ng hiện h�nh, chỉ r� kh�ng c� ng� kiến.

Lại kinh viết: Do nghĩa ấy, n�n Như Lai thường n�i ph�p m�n dụ như chiếc b�, ph�p h�y c�n n�n bỏ, huống chi l� phi ph�p.

Ở đ�y c� thứ lớp thế n�o? Kệ n�u:

Chẳng trụ, t�y thuận kia

Ở trong ph�p chứng tr�

Như người bỏ thuyền b�

Nghĩa trong ph�p cũng vậy.

Nghĩa ở đ�y l� chỉ r� trong ph�p của Tu-đa-la, chứng đắc tr� kh�ng trụ. Do chứng đắc tr� n�n bỏ ph�p, như đi đến bờ kia th� bỏ thuyền b�.

T�y thuận: L� thuận theo ph�p của tr� đ� chứng, ph�p ấy n�n giữ lấy, như người chưa đến bờ kia phải giữ lấy b�.

Từ đ�y tiếp xuống l� n�i về những nghĩa g�? L� nhằm ngăn chận những nghi kh�c. Thế n�o l� nghi kh�c?

Đ� n�i kh�ng thể d�ng tướng th�nh tựu để thấy Như Lai. V� sao? V� Như Lai kh�ng phải l� do tướng hữu vi m� được mang t�n. Nếu như thế, v� sao Phật Th�ch-ca M�u-ni chứng đắc đạo quả Bồ-đề V� thượng, gọi l� Phật. V� sao thuyết ph�p? Đ� gọi l� nghi kh�c. V� để đoạn trừ nghi nầy, l�m thế n�o đoạn?

* Kinh viết: �Lại nữa, Đức Phật bảo: Nầy T�n giả Tu-bồ-đề! � của T�n giả thế n�o? Như Lai chứng đắc đạo quả Bồ-đề V� thượng chăng? Như Lai c� thuyết ph�p chăng? Tu-bồ-đề thưa: Như con hiểu nghĩa của Phật đ� giảng n�i, th� kh�ng c� ph�p cố định để Như Lai chứng đắcđạo quả Bồ-đề V� thượng, cũng kh�ng c� ph�p cố định để Như Lai c� thể thuyết giảng. V� sao? V� ph�p do Như Lai thuyết giảng đều kh�ng thể nhận lấy, kh�ng thể n�u b�y, phi ph�p, phi phi ph�p. V� sao? V� tất cả Th�nh nh�n đều do ph�p v� vi m� được mang t�n�.

* Luận n�u: Do nghĩa ấy, n�n Phật Th�ch-ca M�u-ni kh�ng phải l� Phật, cũng kh�ng thuyết ph�p. Nghĩa ấy l� thế n�o? Kệ viết:

Ứng, h�a phi ch�n Phật

Cũng kh�ng phải thuyết ph�p

Thuyết ph�p, lấy kh�ng hai

Kh�ng thuyết, l�a ng�n tướng.

Nghĩa nầy n�i, Phật c� 3 loại:

1. Phật Ph�p th�n.

2. Phật b�o th�n.

3. Phật h�a th�n.

Lại, Th�ch-ca M�u-ni gọi l� Phật: Đ�y l� Phật h�a th�n. Phật ấy kh�ng chứng đắc đạo quả Bồ-đề V� thượng, cũng kh�ng thuyết ph�p. Như kinh viết: Kh�ng c� ph�p cố định để Như Lai chứng đắc đạo quả Bồ-đề V� thượng, cũng kh�ng c� ph�p cố định để Như Lai c� thể thuyết giảng.

Nếu thế, th� v� sao kinh n�i: V� sao? V� ph�p do Như Lai giảng n�i đều kh�ng thể giữ lấy, kh�ng thể n�u b�y v.v� C� người n�i lời hủy b�ng: Như Lai ho�n to�n kh�ng thuyết ph�p. V� nhằm ngăn chận điều ấy, kệ n�i:

Ứng, h�a kh�ng ch�n Phật

Cũng kh�ng phải thuyết ph�p

Thuyết ph�p, lấy kh�ng hai

Kh�ng thuyết, l�a ng�n tướng.

+ Nghe: L� kh�ng chấp giữ ph�p, kh�ng chấp giữ phi ph�p.

+ Thuyết: L� cũng kh�ng hai: thuyết ph�p, phi ph�p. V� sao? V� ph�p kia l� phi ph�p, phi phi ph�p. Dựa nơi nghĩa n�o để n�i? Dựa nơi nghĩa ch�n như để n�i.

+ Phi ph�p: L� tất cả ph�p kh�ng thể tướng.

+ Phi phi ph�p: L� tướng v� ng� thật c� của ch�n như.

Do đ�u chỉ n�i thuyết, kh�ng n�i chứng?

C� ng�n thuyết: Tức l� nghĩa th�nh chứng. Nếu kh�ng chứng th� kh�ng thể thuyết. Như kinh n�i: V� sao? V� tất cả Th�nh nh�n đều do ph�p v� vi m� được mang t�n. C�u nầy n�u r� về nghĩa g�? Tức ph�p kia l� n�i về nh�n. V� sao? V� tất cả Th�nh nh�n dựa nơi ph�p ch�n như thanh tịnh m� được mang t�n, tức do ph�p v� vi m� được mang t�n l� do nghĩa ấy. Lại do nghĩa n�o, như ph�p do Th�nh nh�n chứng đắc, l� kh�ng thể thuyết giảng như thế, huống chi l� chấp giữ. V� sao? V� ph�p kia xa l�a tướngng�n ngữ, kh�ng phải l� sự c� thể n�u b�y.

Do đ�u kh�ng chỉ n�i Phật, m� n�i tất cả Th�nh nh�n? L� do tất cả Th�nh nh�n đều dựa nơi ch�n như thanh tịnh m� được mang t�n. Như vậy l� thanh tịnh đầy đủ, như thanh tịnh phần.

* Kinh viết: �Nầy Tu-bồ-đề! � của T�n giả thế n�o? Nếu d�ng bảy thứ b�u đầy khắp trong Tam thi�n đại thi�n thế giới để bố th�, th� thiện nam, thiện nữ ấy c� được phước đức n�n cho l� nhiều chăng? Tu-bồ-đề thưa: Rất nhiều, bạch Đức Thế T�n! Rất nhiều, bạch Đức Thiện Thệ! C�c thiện nam, thiện nữ ấy, bố th� như thế l� được phước rất nhiều. V� sao? Thế T�n! V� tụ phước đức ấy tức phi tụ phước đức, thế n�n Như Lai n�i l� tụ phước đức.

Đức Phật n�i: Nầy Tu-bồ-đề! Nếu lại c� người, ở trong kinh nầy thọ tr�, đọc tụng, cho đến chỉ bốn c�u kệ, v� kẻ kh�c thuyết giảng, th� phước đức nầy hơn hẳn phước đức trước v� lượng, kh�ng thể t�nh kể. V� sao? V� ph�p nơi đạo quả Bồ-đề V� thượng của tất cả chư Phật, đều từ kinh nầy xuất hiện. Hết thảy chư Phật, Như Lai đều từ kinh nầy sinh ra. Nầy Tu-bồ-đề! Gọi l� Phật ph�p, Phật ph�p ấy tức phi Phật ph�p, đ� gọi l� Phật ph�p�.

* Luận n�u:Ở đ�y n�u th� dụ để đối chiếu về phước đức th� thắng, hiển thị nghĩa g�? Ph�p tuy kh�ng thể giữ lấy, kh�ng thể n�u b�y, nhưng chẳng kh�ng. Kệ n�u:

Thọ tr� ph�p c�ng thuyết

Chẳng kh�ng nơi phước đức

Phước kh�ng hướng Bồ-đề

Hai hay hướng gi�c ngộ.

Do đ�u n�i: Thế T�n! Tụ phước đức ấy tức phi tụ phước đức: Như kệ n�u:

Phước kh�ng hướng Bồ-đề

Hai hay hướng gi�c ngộ.

Nghĩa nầy n�u b�y điều g�? Phước đức kia kh�ng hướng tới Đại Bồ-đề. Hai thứ c� thể hướng tới Đại Bồ-đề. Đ� l�:

1. Thọ tr�.

2. Diễn n�i.

Như kinh viết: Thọ tr�, cho đến chỉ bốn c�u kệ, v� kẻ kh�c giảng n�i.

V� sao gọi l� tụ phước đức? Nghĩa của tụ c� 2 thứ:

1. Nghĩa t�ch tụ.

2. Nghĩa tiến tới.

Như người g�nh v�c nặng gọi l� tụ. Như thế, số lượng phước đức kia do c� nghĩa t�ch tụ, n�n gọi l� tụ. Đối với Bồ-đề kh�ng thể tiến tới, n�n gọi l� phi tụ phước đức. Hai thứ ấy c� thể hướng tới Đại Bồ-đề, thế n�n ở trong phước đức kia, th� phước nầy l� hơn hết.

V� sao hai thứ ấy c� thể đạt được Đại Bồ-đề? Như kinh n�i: V� sao? Nầy Tu-bồ-đề! Hết thảy ph�p nơi đạo quả Bồ-đề V� thượng của chư Phật, đều từ kinh nầy xuất hiện. Tất cả chư Phật, Như Lai đều từ kinh nầy sinh ra.

V� sao n�i: Ph�p Bồ-đề của tất cả chư Phật đều từ kinh nầy xuất hiện? V� sao n�i hết thảy chư Phật Như Lai đều từ kinh nầy sinh ra? Kệ n�u:

Nơi thật gọi liễu nh�n

Cũng l� sinh nh�n kh�c

Chỉ ri�ng ph�p chư Phật

Phước th�nh thể bậc nhất.

Nghĩa ấy l� thế n�o?

Bồ-đề gọi l� Ph�p th�n. Thể ấy thật l� v� vi. Thế n�n đối với Ph�p th�n kia, hai thứ ấy c� thể l�m liễu nh�n, kh�ng thể l�m sinh nh�n. Phần kh�c l�: Phật thọ b�o tướng tốt trang nghi�m, Phật h�a th�n tướng tốt. Đối với đấy l�m sinh nh�n. Do c� thể tạo nh�n của Bồ-đề, v� vậy gọi l� nh�n, hiển b�y trong phước đức kia, phước nầy l� th� thắng. Như kinh viết: V� sao? Nầy Tu-bồ-đề! cho đến: Đều từ kinh nầy sinh ra.

Thế n�o l� th�nh tựu nghĩa ấy? Kệ n�i:

Chỉ ri�ng ph�p chư Phật

Phước th�nh thể bậc nhất.

Tu-bồ-đề! Gọi l� Phật ph�p, Phật ph�p ấy tức phi Phật ph�p: Ph�p của chư Phật kia, người kh�c kh�ng đạt được, thế n�n ph�p của Phật ấy gọi l� Phật ph�p. V� vậy n�i: Chỉ ri�ng ph�p chư Phật. Bậc nhất l� nghĩa kh�ng chung, do c� thể tạo nh�n của ph�p bậc nhất, v� vậy trong phước đức kia, phước nầy l� hơn hẳn. Như thế l� th�nh tựu nhiều phước đức.

* Kinh viết:�Nầy Tu-bồ-đề! � của T�n giả thế n�o? Vị Tu-đ�-ho�n c� thể khởi niệm: Ta chứng đắc quả Tu-đ�-ho�n chăng? Tu-bồ-đề thưa: Kh�ng thể, bạch Đức Thế T�n! V� sao? V� thật kh�ng c� ph�p n�o gọi l�Tu-đ�-ho�n. Kh�ng nhập nơi sắc, thanh, hương, vị, x�c, ph�p, đ� gọi l� Tu-đ�-ho�n.

Đức Phật n�i: Nầy Tu-bồ-đề! � của T�n giả thế n�o? Vị Tư-đ�-h�m c� thể khởi niệm: Ta chứng đắc quả Tư-đ�-h�m chăng? Tu-bồ-đề thưa: Kh�ng thể, bạch Đức Thế T�n! V� sao? V� thật kh�ng c� ph�p n�o gọi l� Tư-đ�-h�m. Đ� gọi l� Tư-đ�-h�m.

Nầy Tu-bồ-đề! � của T�n giả thế n�o? Vị A-na-h�m c� thể khởi niệm: Ta chứng đắc quả A-na-h�m chăng? Tu-bồ-đề thưa: Kh�ng thể, bạch Đức Thế T�n! V� sao? V� thật kh�ng c� ph�p n�o gọi l� A-na-h�m. Đ� gọi l� A-na-h�m.

Nầy Tu-bồ-đề! � của T�n giả thế n�o? Vị A-la-h�n c� thể khởi niệm: Ta chứng đắc quả A-la-h�n chăng? Tu-bồ-đề thưa: Kh�ng thể, bạch Đức Thế T�n! V� sao? V� thật kh�ng c� ph�p n�o gọi l� A-la-h�n. Thế T�n! Nếu vị A-la-h�n dấy khởi niệm: Ta chứng đắc A-la-h�n, tức l� chấp trước nơi ng�, nh�n, ch�ng sinh, thọ giả. Thế T�n! Phật n�i con đạt được Tam-muội v� tr�nh l� bậc nhất, hơn hết. Thế T�n! Phật n�i con l� vị A-la-h�n l�a dục nhưng con kh�ng khởi niệm: Ta l� A-la-h�n l�a dục. Thế T�n! Nếu con khởi niệm như thế th� Đức Thế T�n kh�ng n�i con l� người h�nh �kh�ng tranh� bậc nhất. Do Tu-bồ-đề thật sự kh�ng chỗ h�nh, n�n gọi Tu-bồ-đề l� người h�nh kh�ng tranh, kh�ng tranh�.

* Luận n�u: Đ� n�i Th�nh nh�n, do ph�p v� vi n�n được mang t�n. V� nghĩa ấy, n�n ph�p kia kh�ng thể giữ lấy, kh�ng thể n�u b�y. Nếu c�c Th�nh nh�n như Tu-đ�-ho�n v.v�, giữ lấy nơi quả của m�nh, th� v� sao n�i ph�p kia kh�ng thể giữ lấy? Đ� như chứng, như thuyết, l�m sao th�nh kh�ng thể n�u b�y? Từ đ�y tiếp xuống, phần văn kinh l� nhằm đoạn trừ nghi ấy, để x�c nhận ph�p kia l� kh�ng thể giữ lấy, kh�ng thể n�u b�y. Kệ viết:

Kh�ng thể giữ lấy, n�i

Tự quả kh�ng giữ lấy

Dựa nơi Thiện C�t kia

N�i l�a hai thứ chướng.

Ở đ�y nghĩa n�u về điều g�? V� Th�nh nh�n do nơi ph�pv� vi n�n được gọi l� Th�nh nh�n, thế n�n kh�ng giữ lấy một ph�p n�o. Kh�ng giữ lấy l� kh�ng giữ lấy cảnh giới của s�u trần. Do nghĩa ấy n�n gọi l� kh�ng giữ lấy.

Nghịch lưu: L� như kinh n�i: Kh�ng nhập nơi sắc, thanh, hương, vị, x�c, ph�p. Đ� gọi l� Tu-đ�-ho�n. Cho đến A-la-h�n cũng kh�ng giữ lấy một ph�p. Do � nghĩa ấy n�n gọi l� A-la-h�n.

Nhưng Th�nh nh�n kh�ng phải l� kh�ng giữ lấy ph�p v� vi, do nhận lấy tự quả. Nếu Th�nh nh�n khởi t�m như vầy: Ta c� thể chứng đắc quả, tức l� chấp trước nơi ng� v.v�: Nghĩa nầy l� thế n�o? Đ�y l� do c� phiền n�o sai khiến, kh�ng phải l� h�nh phiền n�o. V� sao? V� c�c vị kia v�o l�c chứng quả đ� l�a phiền n�o như chấp giữ ng� v.v�, do đấy kh�ng c� khởi t�m như vầy: Ta c� thể chứng đắc quả.

Do đ�u T�n giả Tu-bồ-đề tự t�n th�n về th�n được thọ k�? L� do tự th�n chứng quả, v� ở trong nghĩa ấy sinh t�m tin tưởng.

Do đ�u chỉ n�i h�nh kh�ng tranh? L� v� để n�u r� về c�ng đức th� thắng. V� sinh khởi tin tưởng s�u xa.

Do đ�u n�i: V� Tu-bồ-đề thật kh�ng chỗ h�nh, n�n gọi Tu-bồ-đềl� người h�nh kh�ng tranh, kh�ng tranh. Kệ viết:

Dựa nơi Thiện C�t kia

N�i l�a hai thứ chướng.

Hai thứ chướng l�:

1. Phiền n�o chướng.

2. Tam-muội chướng.

L�a hai thứ chướng ấy, n�n n�i l� �Kh�ng chỗ h�nh�. Do nghĩa nầy n�n gọi hai thứ chướng được l�a l� h�nh kh�ng tranh, kh�ng tranh.

* Kinh viết:�Phật bảo T�n giả Tu-bồ-đề: � của T�n giả thế n�o? Như Lai, về thời xa xưa, tại trụ xứ của Phật Nhi�n Đăng đ� đắc ph�p của đạo quả Bồ-đề V� thượng chăng? Tu-bồ-đề thưa: Kh�ng c�, bạch Đức Thế T�n! Đức Như Laitại trụ xứ của Phật Nhi�n Đăng, đối với ph�p thật sự kh�ng chỗ đắc nơi đạo quả Bồ-đề V� thượng�.

* Luận n�u: Lại c� nghi: Như Lai Th�ch-ca thời xa xưa, tại trụ xứ của Phật Nhi�n Đăng thọ nhận ph�p, Đức Phật Nhi�n Đăng đ� v� Như Lai Th�ch-ca thuyết giảng ph�p. Nếu như thế, v� sao ph�p kia l� kh�ng thể n�i, kh�ng thể giữ lấy? V� nhằm đoạn trừ nghi ấy, n�n n�i tại trụ xứ của Đức Phật kia, kh�ng c� ph�p để c� thể nhận lấy. Như kinh n�i: Kh�ng c�, bạch Đức Thế T�n! Như Lai tại trụ xứ của Phật Nhi�n Đăng, đối với ph�p thật sự kh�ng chỗ đắc nơi đạo quả Bồ-đề V� thượng.

Do đ�u n�i như thế? Kệ n�u:

Phật nơi lời Nhi�n Đăng

Kh�ng thủ l� thật tr�

Do nghĩa ch�n thật ấy

Th�nh kh�ng thủ thuyết kia.

Nghĩa đấy l� thế n�o?

Như Lai Th�ch-ca, ở nơi trụ xứ của Phật Nhi�n Đăng, đối với ng�n ngữ đ� thuyết giảng l� kh�ng �thủ chứng� ph�p. V� nghĩa nầy n�n hiển b�y tr� chứng kia l� kh�ng thể n�u, kh�ng thể giữ lấy. Kệ viết:

Do nghĩa ch�n thật ấy

Th�nh kh�ng thủ thuyết kia.

Lại, nếu Th�nh nh�n do ph�p v� vi m� được mang t�n, tức ph�p nầy kh�ng thể giữ lấy, kh�ng thể n�u b�y. V� sao c�c Bồ-t�t nhận lấy việc l�m nghi�m tịnh quốc độ của Phật? V� sao Phật thọ nhận lạc b�o l� giữ lấy th�n Ph�p vương của m�nh? V� sao nơi thế gian kh�c lại giữ lấy th�n Ph�p vương kia? Phần văn kinh từ đ�y tiếp xuống l� nhằm đoạn trừ nghi đ�.

* Kinh viết: �Đức Phật bảo T�n giả Tu-bồ-đề: Nếu Bồ-t�t n�i: Ta l�m trang nghi�m quốc độ của Phật, th� Bồ-t�t ấy n�i kh�ng thật. V� sao? Nầy Tu-bồ-đề! V� Như Lai đ� n�i, l�m trang nghi�m c�i Phật tức phi l�m trang nghi�m, đ� gọi l� l�m trang nghi�m c�i Phật. Do đ�, nầy Tu-bồ-đề! C�c Đại Bồ-t�t n�n sinh t�m thanh tịnh như vầy: N�n kh�ng chỗ trụ. Kh�ng trụ nơi sắc để sinh t�m. Kh�ng trụ nơi thanh hương vị x�c ph�p để sinh t�m. N�n kh�ng chỗ trụ m� sinh t�m.

Nầy Tu-bồ-đề! V� như c� người th�n như n�i ch�a Tu-di. � của T�n giả thế n�o? Th�n ấy l� lớn chăng? Tu-bồ-đề thưa: Rất lớn, bạch Đức Thế T�n! V� sao? V� Đức Phật n�i phi th�n, đ� gọi l� th�n lớn. Th�n ấy l� phi th�n, đ� gọi l� th�n lớn�.

* Luận n�u:Nghĩa ấy n�n nhận biếtnhư thế n�o? Kệ viết:

Chỉ tr�, h�nh biết, th�ng

Như thế giữ c�i tịnh

Thể bậc nhất kh�ng h�nh

� trang nghi�m, kh�ng nghi�m.

Nghĩa nầy l� n�i về: Chư Phật kh�ng c� sự việc l�m trang nghi�m quốc độ. Chỉ l� tr� tuệ ch�n thật của chư Phật, Như Lai h�nh tập, nhận biết, th�ng đạt. Thế n�n c�i kia kh�ng thể giữ lấy. Nếu người chấp giữ h�nh tướng của c�i nước ấy, n�i l� Ta đ� th�nh tựu việc l�m thanh tịnh c�i Phật, th� người đ� n�i kh�ng thật.

Như kinh n�i: V� sao? Nầy Tu-bồ-đề! Như Lai n�i l�m trang nghi�m c�i Phật tức phi l�m trang nghi�m, đ� gọi l� l�m trang nghi�m c�i Phật. Do đ�u n�i như thế? Kệ n�u:

Thể bậc nhất kh�ng h�nh

� trang nghi�m, kh�ng nghi�m.

Trang nghi�m c� 2 thứ:

1. H�nh tướng.

2. Đệ nhất nghĩa tướng.

Do đ� n�i phi trang nghi�m l� trang nghi�m.

Lại, phi trang nghi�m c�i Phật: Tức kh�ng c� h�nh tướng n�n l� phi trang nghi�m, như vậy kh�ng trang nghi�m tức l� trang nghi�m bậc nhất. V� sao? V� do tất cả c�ng đức về trang nghi�m đ� th�nh tựu. Nếu c� Bồ-t�t ph�n biệt quốc độ Phật l� h�nh tướng hữu vi, n�i l� Ta đ� th�nh tựu việc l�m thanh tịnh quốc độ của Phật, th� Bồ-t�t ấy đ� trụ trong cảnh giới của sắc v.v� để sinh t�m như thế. V� nhằm ngăn chận điều ấy, n�n kinh n�i: Do đấy, nầy Tu-bồ-đề! C�c Đại Bồ-t�t n�n sinh khởi t�m thanh tịnh như vầy: Kh�ng trụ nơi sắc để sinh t�m. Kh�ng trụ nơi thanh hương vị x�c ph�p để sinh t�m. N�n kh�ng chỗ trụ để sinh t�m.

Trước n�i: V� sao Phật thọ nhận lạc b�o, đ� giữ lấy th�n Ph�p vương của m�nh? V� sao nơi thế gian kh�c lại giữ lấy th�n Ph�pvương kia? Để trừ bỏ nghi nầy, n�n n�i nghĩa Phật thọ nhận lạc b�o, thể đồng với cảnh tượng của n�i ch�a Tu-di kia. Kệ n�u:

Như n�i ch�a kh�ng chấp

Thọ b�o cũng như thế

Xa l�a nơi c�c lậu

V� c�c ph�p hữu vi.

Nghĩa ấy l� thế n�o?

Như n�i ch�a Tu-di, uy lực cao xa, n�n gọi l� lớn, nhưng kh�ng chấp giữ thể của n�i ch�a ấy, cho Ta l� n�i ch�a, do kh�ng ph�n biệt. Phật thọ nhận lạc b�o cũng như vậy. V� đạt được thể của Ph�p vương v� thượng, n�n gọi l� lớn, nhưng kh�ng chấp giữ nơi thể của Ph�p vương kia, cho m�nh l� Ph�p vương, do kh�ng c�n ph�n biệt. Do đ�u kh�ng ph�n biệt? Như kinh viết: V� sao? V� Phật n�i phi th�n, đ� gọi l� th�n lớn. Th�n ấy tức phi th�n, đ� gọi l� th�n lớn.

V� sao n�i như thế? Kệ n�u:

Xa l�a nơi c�c lậu

V� c�c ph�p hữu vi.

N�n Đức Phật thọ nhận lạc b�o kia, thể l�a nơi c�c lậu.

Nếu như vậy tức kh�ng c� vật. Hoặc như vậy tức gọi l� c� vật. Do chỉ c� th�n thanh tịnh. Do đ� xa l�a ph�p hữu vi. V� nghĩa ấy, n�n thật c� thể của ng�, do kh�ng dựa v�o duy�n kh�c để trụ.

HẾT - QUYỂN 1

�LUẬN KINH KIM CƯƠNG B�T NH�BA LA MẬT

T�c giả: Bồ t�t Thi�n Th�n.

H�n dịch: Đời Nguy�n Ngụy, Đại sư Bồ Đề Lưu Chi.

Việt dịch: Nguy�n Huệ

-o0o-

QUYỂN 2

* Kinh viết: �Đức Phật n�i: Nầy T�n giả Tu-bồ-đề! Như số lượng c�t hiện c� nơi s�ng Hằng, như vậy số lượng s�ng Hằng bằng với số lượng c�t ấy. � của T�n giả thế n�o? Số lượng c�t của những con s�ng Hằng đ� n�n cho l� nhiều chăng? Tu-bồ-đề thưa: Rất l� nhiều, bạch Đức Thế T�n!. Chỉ mỗi c�c con s�ng Hằng h�y c�n l� nhiều v� số, huống chi l� số lượng c�t của ch�ng.

Đức Phật bảo: Nầy Tu-bồ-đề! Như Lai nay d�ng lời n�i thật để n�i với T�n giả: Nếu c� thiện nam, thiện nữ, d�ng bảy thứ b�u đầy khắp trong v� số thế giới nhiều như số lượng c�t s�ng Hằng đ� n�u, để d�ng th� cho chư Phật, Như Lai. Theo � của T�n giả nghĩ sao? C�c thiện nam, thiện nữ kia được phước nhiều chăng? Tu-bồ-đề thưa: Rất nhiều, bạch Đức Thế T�n! C�c thiện nam, thiện nữ ấy đạt được phước l� rất nhiều.

Đức Phật n�i: Nếu lại c� thiện nam, thiện nữ, đối với ph�p m�n nầy, cho đến chỉ thọ tr� bốn c�u kệ, v� kẻ kh�c thuyết giảng, th� phước đức của c�c thiện nam, thiện nữ nầy c� được, nhiều hơn phước đức trước v� lượng A-tăng-kỳ�.

* Luận n�u: Trước đ� n�i th� dụ về phước đức nhiều. Do đ�u ở đ�y lại n�i nữa? Kệ viết:

N�i nhiều, nghĩa sai biệt

Cũng đối chiếu th�nh hơn

Phước sau vượt nơi trước

N�n lại n�i dụ hơn.

Nghĩa nầy l� thế n�o?

Trước n�i th� dụ về Tam thi�n đại thi�n thế giới l� n�u r� về phước đức nhiều. Nay lại n�i về v� lượng Tam thi�n đại thi�n thế giới. Do đ�u trước kh�ng n�i như dụ nầy? L� do h�a độ ch�ng sinh dần dần, khiến sinh t�m tin tưởng nơi nghĩa thượng diệu. Lại, trước chưa hiển b�y v� những c�ng đức th� thắng g� c� thể đạt được Đại Bồ-đề. Do dụ nầy đ� x�c nhận c�ng đức kia. Thế n�n lại n�i dụ hơn trước.

* Kinh viết: �Lại nữa, nầy Tu-bồ-đề! T�y theo nơi chốn hiện c� thuyết giảng ph�p m�n nầy, cho đến chỉ bốn c�u kệ. N�n biết nơi chốn ấy, tất cả h�ng trời, người, A-tu-la của thế gian đều n�n c�ng dường như th�p miếu của Phật. Huống chi l� c� người c� thể thọ tr�, đọc tụng to�n bộ kinh ấy. Nầy Tu-bồ-đề! N�n biết người đ� đ� th�nh tựu ph�p hy hữu bậc nhất, tối thượng. Nếu kinh điển nầy hiện c� nơi xứ n�o, tức l� c� Phật, n�n t�n qu� như Phật.

Bấy giờ, T�n giả Tu-bồ-đề bạch Phật: Thế T�n! Ph�p m�n nầy gọi l� g�, v� ch�ng con phụng tr� như thế n�o?

Đức Phật bảo: Nầy Tu-bồ-đề! Ph�p m�n nầy gọi l� Kim Cương B�t Nh� Ba-la-mật. Theo t�n gọi như thế, c�c vị n�n phụng tr�. V� sao? Nầy Tu-bồ-đề! V� Như Lai n�i B�t-nh� Ba-la-mật, tức phi B�t-nh� Ba-la-mật.

Nầy Tu-bồ-đề! � của T�n giả thế n�o? Như Lai c� thuyết ph�p chăng? Tu-bồ-đề thưa: Thế T�n! Như Lai kh�ng c� thuyết ph�p.

Nầy Tu-bồ-đề! � của T�n giả thế n�o? Số lượng vi trần hiện c� trong Tam thi�n đại thi�n thế giới l� nhiều chăng? Tu-bồ-đề thưa: Thế T�n! Số lượng vi trần ấy l� rất nhiều.

Nầy Tu-bồ-đề! C�c vi trần ấy, Như Lai n�i l� phi vi trần, đ� gọi l� vi trần. Như Lai n�i thế giới tức l� phi thế giới, đ� gọi l� thế giới.

Đức Phật n�i: Nầy Tu-bồ-đề! � của T�n giả thế n�o? C� thể d�ng ba mươi hai tướng của bậc Đại nh�n để thấy Như Lai chăng? Tu-bồ-đề thưa: Kh�ng thể, bạch Đức Thế T�n! V� sao? V� Như Lai n�i ba mươi hai tướng của bậc Đại nh�n tức l� phi tướng, đ� gọi l� ba mươi hai tướng của bậc Đại nh�n�.

* Luận n�u: L�m thế n�o x�c nhận phước ấy l� th� thắng? Kệ viết:

T�n trọng nơi hai xứ

Nh�n tập chứng thể lớn

Nh�n ấy tập phiền n�o

H�ng phục nầy phước nhiễm.

Nghĩa ấy l� thế n�o?

T�n trọng nơi 2 xứ. Hai xứ l�:

1. Xứ l� nơi chốn thuyết giảng: T�y theo những nơi chốn n�o thuyết giảng kinh nầy, khiến sinh tưởng kỳ diệu, t�n trọng.

2. Người c� thể thuyết giảng: T�y theo những người n�o c� thể thọ tr� c�ng giảng n�i.

Do t�n trọng kinh luận, n�n kh�ng phải bảy thứ b�u s�nh bằng. T�y theo nơi chốn n�o xả bỏ, t�y theo người n�o c� thể xả bỏ. Như thế sinh k�nh trọng. Ph�p m�n nầy c�ng l�m nh�n th� thắng cho ph�p của tất cả chư Phật, Như Lai chứng đắc. Như kinh viết: Tu-bồ-đề thưa: Như Lai kh�ng c� thuyết ph�p.

Nghĩa ở đ�y l� thế n�o? Kh�ng c� một ph�p n�o chỉ ri�ng mỗi Như Lai thuyết giảng, c�n c�c vị Phật kh�c kh�ng thuyết giảng.

Phước đức c� được do bố th� ch�u b�u kia l� nh�n của phiền n�o nhiễm, do c� thể tạo th�nh c�c sự việc phiền n�o. C�n nh�n nầy hiển b�y việc xa l�a nh�n phiền n�o, thế n�n n�i dụ về vi trần của đất. Như kinh n�i: Nầy Tu-bồ-đề! C�c vi trần ấy, Như Lai n�i l� phi vi trần, đ� gọi l� vi trần. Như Lai n�i thế giới l� phi thế giới, đ� gọi l� thế giới.

Do đ�u n�i như thế? Vi trần ấy kh�ng phải l� thể của phiền n�o như tham v.v� Do nghĩa đ�, n�n gọi l� vi trần của đất. Thế giới ấy kh�ng phải l� cảnh giới của nh�n phiền n�o nhiễm, do vậy n�n gọi l� thế giới. Đ�y l� l�m r� về nghĩa g�? Phước đức kia l� nh�n nhiễm trần của phiền n�o, v� thế, nơi b�n ngo�i kh�ng ghi nhận về trần cảnh. Phước đức kia so với thiện căn l� gần, huống chi phước đức nầy c� thể th�nh tựu Bồ-đề Phật, c�ng th�nh tựu tướng đại trượng phu, tức trong phước đức l� hơn hết. Thế n�n, thọ tr�, diễn n�i ph�p m�n nầy c� thể th�nh tựu Bồ-đề Phật, hơn hẳn phước đứckia. V� sao? V� tướng ấy đối với Bồ-đề Phật l� phi tướng, v� th�n ấy l� phi Ph�p th�n, do đ� n�i l� tướng đại trượng phu. Do tướng ấy, n�n phước đức c� được từ việc thọ tr� c�ng giảng n�i ph�p m�n nầy, c� thể th�nh tựu được Bồ-đề Phật. V� vậy n�i phước đức kia kh�ng hơn.

Lại, phước đức kia c� thể h�ng phục phước đức c� từ ch�u b�u, huống chi l� phước đức nầy vốn c� thể h�ng phục. V� vậy, phước đức nầy l� tối thắng. Như thế, trong phước đức như bố th� v.v�, th� phước đức nầy l� hơn hết, đ� th�nh tựu như vậy.

* Kinh viết: �Đức Phật bảo: Nầy Tu-bồ-đề! Nếu c� thiện nam, thiện nữ, đem th�n mạng nhiều như Hằng h� sa số để bố th�. Nếu lại c� người, ở trong ph�p m�n nầy, cho đến chỉ thọ tr� bốn c�u kệ, v� người kh�c giảng n�i, th� phước đức c� được nhiều hơn trường hợp trước l� v� lượng, v� số.

Bấy giờ, T�n giả Tu-bồ-đề, nghe Đức Phật giảng n�i về chỗ th�m diệu của kinh nầy, l�nh hội được nghĩa l� s�u xa, n�n cảm động rơi nước mắt, gạt lệ bạch Phật: Thật l� hy hữu, bạch Đức Thế T�n! Thật l� hy hữu, bạch Đức Thiện Thệ! Đức Phật đ� thuyết giảng ph�p m�n th�m diệu như vậy. Con từ trước đến giờ, tuy đ� được tuệ nh�n, nhưng chưa từng được nghe ph�p m�n như thế. V� sao? V� Phật n�i B�t-nh� Ba-la-mật, tức phi B�t-nh� Ba-la-mật. Thế T�n! Nếu lại c� người được nghe kinh nầy, khởi t�n t�m thanh tịnh, tức sinh thật tướng, n�n biết người ấy đ� th�nh tựu c�ng đức hy hữu bậc nhất.

Thế T�n! Thật tướng ấy tức l� phi thật tướng, thế n�n Như Lai n�i l� thật tướng, thật tướng.

Thế T�n! Con nay được nghe ph�p m�n như thế, tin hiểu, thọ tr�, kh�ng đủ cho l� kh�. Nếu v�o đời vị lai, c� c�c ch�ng sinh được nghe ph�p m�n nầy, tin hiểu, thọ tr�, người ấy tức l� hy hữu bậc nhất. V� sao? V� người ấy kh�ng c� tướng ng�, tướng nh�n, tướng ch�ng sinh, tướng thọ giả. V� tướng ng� tức l� phi tướng. Tướng nh�n, tướng ch�ng sinh, tướng thọ giả tức l� phi tướng. V� l�a tất cả c�c tướng tức gọi l� chư Phật.

Đức Phật bảo T�n giả Tu-bồ-đề: Đ�ng vậy! Đ�ng vậy! Nếu lại c� người được nghe kinh nầy, kh�ng hoảng, kh�ng sợ, kh�ng h�i, n�n biết người ấy hết sức l� hy hữu. V� sao? Nầy Tu-bồ-đề! Như Lai n�i Ba-la-mật bậc nhất, tức phi Ba-la-mật bậc nhất. Như Lai giảng n�i Ba-la-mật bậc nhất, th� v� lượng chư Phật cũng giảng n�i Ba-la-mật bậc nhất, đ� gọi l� Ba-la-mật bậc nhất�.

* Luận n�u: Từ đ�y tiếp xuống, văn kinh n�u r� lần nữa, trong phước đức kia, th� phước nầy c�ng th� thắng.

Nghĩa ấy như thế n�o? Kệ viết:

Th�n khổ hơn nơi kia

Nghĩa hy hữu c�ng tr�n

Tr� kia, bờ kh� lường

Cũng kh�ng đồng ph�p kh�c.

Hiểu chắc thật nghĩa s�u

Hơn hẳn c�c kinh kh�c

Nh�n lớn c�ng thanh tịnh

Phước đức hơn trong phước.

Hai kệ nầy n�i về nghĩa g�? Xả bỏ th�n mạng quan trọng hơn so với xả bỏ t�i sản, ch�u b�u. C�c thiện nam, thiện nữ ấy đ� xả bỏ v� lượng th�n mạng như thế, về phước đức của quả b�o th� phước đức nầy hơn hẳn phước đức kia. V� sao? V� c�c thiện nam, thiện nữ xả bỏ th�n mạng, khiến th�n t�m khổ, huống chi l� v� ph�p m� xả bỏ, lu�n suy niệm về th�n khổ kia. Huệ mạng Tu-bồ-đề t�n trọng ph�p n�n b�i ng�i rơi nước mắt. Như kinh n�i: Bấy giờ, T�n giả Tu-bồ-đề nghe Đức Phật giảng n�i về chỗ th�m diệu của kinh ấy, l�nh hội được nghĩa l� s�u xa n�n cảm động rơi nước mắt. Tức ph�p m�n nầy l� hy hữu. V� sao? V� như T�n giả Tu-bồ-đề tuy đ� c� mắt tr�, nhưng từ trước tới nay chưa từng được nghe, do đ� l� hy hữu, như kinh đ� n�u r�.

Lại, ph�p m�n nầy l� bậc nhất, do giảng n�i về B�t-nh� Ba-la-mật. Ở đ�y, do đ�u đ� th�nh tựu nghĩa tr�n? Như kinh viết: V� sao? Nầy Tu-bồ-đề! V� Phật n�i B�t-nh� Ba-la-mật, tức phi B�t-nh� Ba-la-mật.

Do đ�u n�i như vậy? V� tr� ấy l� tr� Ba-la-mật n�n kh�ng người n�o c� thể lường x�t nổi, thế n�n n�i l� phi Ba-la-mật. Lại, ph�p m�n nầy l� kh�ng đồng. V� sao? V� ở đ�y c� thật tướng, c�c thứ kh�c kh�ng phải l� thật tướng. Trừ Phật ph�p, c�c xứ kh�c đều kh�ng thật. Do xứ kia chưa từng c�, chưa từng sinh tin tưởng. V� nghĩa ấy, như kinh n�i: Thế T�n! Nếu lại c� người được nghe kinh nầy, khởi t�m tin tưởng thanh tịnh, tức sinh thật tướng, n�n biết người ấy đ� th�nh tựu c�ng đức hy hữu bậc nhất.

Lại, ph�p m�n nầy th�m diệu, chắc thật. V� sao? V� người thọ tr� kinh nầy, suy x�t tu tập, tức kh�ng c�n khởi c�c tướng ng� v.v�

Lại, kh�ng dấy khởi tướng ng� v.v�: L� chỉ r� c� thể nhận lấy tướng kh�ng đi�n đảo của cảnh giới.

Tướng ng� v.v�, tức l� phi tướng: L� chỉ r� chủ thể nhận lấy c� thể giữ lấy tướng kh�ng đi�n đảo của cảnh giới. Hai thứ tr� v� ng� ấy l� l�m r� về ng� kh�ng, ph�p khiến. Thứ lớp như thế, như nơi kinh viết: V� sao? V� người ấy kh�ng c� tướng ng�, tướng nh�n, tướng ch�ng sinh, tướng thọ giả. V� sao? V� tướng ng� tức l� phi tướng. Tướng nh�n, tướng ch�ng sinh, tướng thọ giả tức l� phi tướng. V� l�a tất cả c�c tướng ấy tức gọi l� chư Phật.

Đức Như Lai đ� v� T�n giả Tu-bồ-đề thuyết giảng về nghĩa như vậy.

+ Hoảng: Nghĩa l�kh�ng phải xứ, sinh lo sợ, thế n�n gọi l� hoảng (kinh), do c� thể tr�ch cứ, như đi kh�ng đ�ng đường.

+ Sợ (Bố): L� thể của t�m lo sợ, do khởi t�m kh�ng thể đoạn trừ nghi.

+ H�i (�y): L� ho�n to�n sợ, t�m ấy to�n bộ rơi v�o sự hoảng sợ, n�n xa l�a xứ kia. Như kinh n�u: Kh�ng hoảng, kh�ng sợ, kh�ng h�i.

Lại, ph�p m�n nầy hơn hẳn c�c kinh kh�c. Như kinh n�i: V� sao? Nầy Tu-bồ-đề! Như Lai n�i Ba-la-mật bậc nhất tức phi Ba-la-mật bậc nhất.

Lại, ph�p m�n nầy gọi l� nh�n lớn. Như kinh n�i: Như Lai n�i Ba-la-mật bậc nhất.

Lại, ph�p m�n nầy gọi l� thanh tịnh, do v� lượng chư Phật đ� thuyết giảng. Như kinh viết: V� lượng chư Phật cũng thuyết giảng Ba-la-mật. Đ� gọi l� Ba-la-mật bậc nhất.

Bố th� bằng ch�u b�u kh�ng c� c�c c�ng đức như thế, do đ� so với phước đức kia, phước đức nầy l� hơn. Đ� th�nh tựu như vậy.

Từ đ�y trở xuống, phần văn của kinh lại nhằm đoạn trừ nghi. Nghi như thế n�o? Vừa n�i về trường hợp xả bỏ th�n mạng để bố th�, nhưng phước b�o c� được l� k�m. Như thế, dựa nơi ph�p m�n nầy, thọ tr�, diễn n�i, so với c�c Bồ-t�t h�nh khổ hạnh th� khổ hạnh ấy cũng l� quả khổ. V� sao ở nơi ph�p m�n nầy kh�ng th�nh quả khổ? V� nhằm đoạn trừ nghe, n�n kinh n�u b�y.

* Kinh viết: �Nầy Tu-bồ-đề! Như Lai n�i Nhẫn nhục Ba-la-mật tức phi Nhẫn nhục Ba-la-mật. V� sao? Nầy Tu-bồ-đề! Như Ta, về thời xa xưa, bị vua Ca-lợi cắt chặt th�n thể. Bấy giờ, Ta kh�ng c� c�c tướng ng�, nh�n, ch�ng sinh, thọ giả, v� tướng cũng phi v� tướng. V� sao? Nầy Tu-bồ-đề! V� như Ta v�o l�c c�c chi phần nơi th�n thể của m�nh bị cắt, chặt như thế, nếu c� khởi c�c tướng ng�, nh�n, ch�ng sinh, thọ giả, tức n�n sinh giận dữ.

Nầy Tu-bồ-đề! Ta lại nhớ nghĩ về qu� khứ, nơi năm trăm đời l�m Ti�n nh�n nhẫn nhục, th� trong từng ấy đời, đều kh�ng c� c�c tướng kể tr�n. Do đ�, nầy Tu-bồ-đề! Bồ-t�t n�n l�a tất cả tướng để ph�t t�m Bồ-đề cầu đắc đạo quả Ch�nh gi�c V� thượng. V� sao? V� nếu t�m c� trụ tức l� phi trụ. Kh�ng n�n trụ nơi sắc để sinh t�m. Kh�ng n�n trụ nơi thanh hương vị x�c ph�p để sinh t�m. N�n ở nơi kh�ng chỗ trụ để sinh t�m. V� vậy Phật n�i Bồ-t�t, t�m kh�ng trụ nơi sắc để bố th�. Nầy Tu-bồ-đề! Bồ-t�t v� tạo lợi �ch cho tất cả ch�ng sinh, n�n h�nh bố th� như thế. Tu-bồ-đề thưa: Thế T�n! Tướng của tất cả ch�ng sinh tức l� phi tướng. V� sao? V� Như Lai n�i tất cả ch�ng sinh tức phi ch�ng sinh�.

* Luận n�u: Đ�y l� chỉ r� về nghĩa g�? Kệ viết:

Hay nhẫn nơi h�nh khổ

Do h�nh khổ c� thiện

Phước kia kh�ng thể lường

Nghĩa tối thắng như thế.

L�a ng� c�ng tướng giận

Thật kh�ng nơi khổ n�o

C�ng vui c� từ bi

Quả h�nh khổ như vậy.

Hai kệ ấy n�i về nghĩa g�?

Tuy h�nh khổ đ� đồng nơi quả khổ, nhưng h�nh khổ nầy kh�ng mệt nhọc, do c� Nhẫn nhục Ba-la-mật gọi l� bậc nhất.

Bờ giải tho�t c� 2 thứ nghĩa:

1. Thể của Ba-la-mật l� thiện căn thanh tịnh.

2. C�ng đức của bờ giải tho�t l� kh�ng thể lường. Như kinh n�i: Tức phi Ba-la-mật.

Phi Ba-la-mật: L� kh�ng người nhận biết về c�ng đức của bờ giải tho�t, n�n n�i l� phi Ba-la-mật. Do đấy, v� chứng đắc ph�p đệ nhất, h�nh khổ ấy hơn hẳn việc xả bỏ th�n mạng, huống chi lại l�a tướng ng�, tướng giận dữ.

Lại, h�nh nầy kh�ng khổ, kh�ng chỉ kh�ng khổ m� c�n c� lạc, do c� từ bi. Như kinh n�i: Ta bấy giờ kh�ng c� tướng ng�, cho đến: V� tướng cũng lại phi tướng: Đ�y l� n�u r� về t�m từ bi tương ưng, n�n n�i như vậy.

Nếu c� Bồ-t�t kh�ng l�a tướng ng�, th� Bồ-t�t ấy thấy khổ, h�nh khổ, cũng muốn xả bỏ t�m Bồ-đề. V� điều ấy n�n n�i như kinh: Do đấy, nầy Tu-bồ-đề! Bồ-t�t n�n l�a tất cả tướng v.v� Đ�y l� l�m r� về nghĩa g�? V� chưa sinh t�m Bồ-đề bậc nhất tức c� lỗi lầm như thế. Để ngăn chận lỗi lầm ấy, kệ n�u:

V� kh�ng bỏ t�m khởi

Tu h�nh c�ng ki�n cố

V� nhẫn Ba-la-mật

T�m h�nh tập hay học.

Nghĩa ấy l� thế n�o? V� những t�m g� khởi h�nh tướng để tu tập? L� những t�m g� kh�ng xả bỏ tướng? Kệ n�i:

V� nhẫn Ba-la-mật

T�m h�nh tập hay học.

Lại, t�m đệ nhất nghĩa: L� đ� nhập địa thứ nhất, đạt Nhẫn nhục Ba-la-mật. Đ�y gọi l� t�m kh�ng trụ, n�n kinh viết: V� vậy, nầy Tu-bồ-đề! Bồ-t�t n�n l�a tất cả tướng để ph�t t�m Bồ-đề cầu đắc đạo quả Ch�nh gi�c V� thượng. V� sao? V� hiển thị nghĩa kh�ng trụ để sinh t�m. Nếu t�m trụ nơi c�c ph�p như sắc v.v�, th� t�m kia kh�ng trụ nơi Bồ-đề Phật. Đ�y l� l�m r� về t�m kh�ng trụ để h�nh bố th�. Đoạn văn kinh nầy n�i về t�m kh�ng trụ để khởi phương tiện h�nh, do Bố th�Ba-la-mật gồm th�u s�u Ba-la-mật.

Thế n�o l� tu tập, tạo lợi �ch cho ch�ng sinh, nhưng kh�ng gọi l� trụ nơi sự việc của ch�ng sinh? V� để đoạn trừ nghi ấy, n�n kinh n�i: Nầy Tu-bồ-đề! Bồ-t�t v� tạo lợi �ch cho tất cả ch�ng sinh, n�n h�nh bố th� như thế. Đ�y l� n�u r� về nghĩa n�o? Kệ viết:

Tu h�nh lợi ch�ng sinh

Nh�n như thế n�n biết

Ch�ng sinh c�ng sự tướng

Cũng n�n biết xa l�a.

Nghĩa nầy l� thế n�o? Tạo lợi �ch l� thể của nh�n, n�n Bồ-t�t tu tập, tạo lợi �ch cho ch�ng sinh, kh�ng phải l� giữ lấy sự tướngcủa ch�ng sinh. Thế n�o l� sự của ch�ng sinh? Kệ n�u:

Giả danh c�ng sự ấm

Như Lai l�a tướng ấy

Chư Phật đều kh�ng hai

Do thấy r� ph�p thật.

Đ�y l� n�i về nghĩa g�? Gọi l� tướng ch�ng sinh c�ng sự của ấm kia. Thế n�o l� Bồ-t�t tu tập, xa l�a sự tướngcủa ch�ng sinh? Tức nơi Bồ-t�t gọi l� tướng, tướng ấy l� phi tướng, do ch�ng kh�ng c� thật thể. V� nghĩa đ�, n�n ch�ng sinh tức phi ch�ng sinh. Do những ph�p n�o? Tức năm ấm gọi l� ch�ng sinh, năm ấm ấy kh�ng phải l� thể của ch�ng sinh, v� n� kh�ng thật. Như vậy l� l�m r� ph�p v� ng�, nh�n v� ng�. V� sao? V� tất cả chư Phật Như Lai đều xa l�a hết thảy tướng. C�u nầy biện minh hai tướng kia l� kh�ng thật. Kệ n�i:

Như Lai l�a tướng ấy

Chư Phật đều kh�ng hai

Do thấy r� ph�p thật.

Đ�y l� n�i về nghĩa g�? Nếu hai thứ kia l� thật c�, th� chư Phật, Như Lai n�n c� hai tướng ấy. V� sao? V� chư Phật, Như Lai l� thấy thật.

* Kinh viết: �Nầy Tu-bồ-đề! Như Lai l� ch�n ngữ, thật ngữ, như ngữ, bất dị ngữ. Nầy Tu-bồ-đề! Như Lai chứng đắc ph�p Như Lai thuyết giảng ph�p, kh�ng thật, kh�ng vọng ngữ�.

* Luận n�u:Ở đ�y c� nghi, tức trong việc chứng đắc quả kh�ng đạo, l�m sao Bồ-t�t đối với quả c� thể tạo nh�n? V� nhằm dứt bỏ nghi nầy, n�n kinh viết: Nầy Tu-bồ-đề! Như Lai l� ch�n ngữ, l� thật ngữ, l� như ngữ, l� bất dị ngữ.

Bốn c�u nầy n�u b�y về những nghĩa g�? Kệ n�i:

Quả tuy kh�ng trụ đạo

Nhưng đạo hay l�m nh�n

Do chư Phật thật ngữ

Tr� kia c� bốn thứ.

Nghĩa đ� l� sao? Cảnh giới ấy c� 4 loại, do vậy Như Lai c� 4 thứ như thật ngữ. Thế n�o l� 4 loại? Kệ n�u:

Thật tr� c�ng Tiểu thừa

N�i ph�p Ma-ha-diễn

V� tất cả thọ k�

Do ng�n thuyết kh�ng hư.

Đ�y l� l�m r� về nghĩa g�? Do Như Lai l� thật tr�, kh�ng n�i vọng, n�n Bồ-đề Phật, Tiểu thừa, Đại thừa, sự việc thọ k� đều kh�ng vọng ngữ. Do bốn cảnh nầy, n�n thứ lớp n�i bốn ngữ. Như kinh viết: Nầy Tu-bồ-đề! Như Lai l� ch�n ngữ, thật ngữ, như ngữ, bất dị ngữ.

+ Kh�ng n�i vọng về Tiểu thừa: L� n�i khổ đế v.v� của Tiểu thừa chỉ l� đế.

+ Kh�ng n�i vọng về Đại thừa: L� n�i ph�p v� ng�, ch�n như. Ch�n như tức l� ch�n như.

+ Kh�ng n�i vọng về thọ k�: L� thọ k� về tất cả qu� khứ, hiện tại, vị lai, theo như nghĩa, như vậy l� thuyết giảng kh�ng đi�n đảo.

Kinh lại n�i: Nầy Tu-bồ-đề! Như Lai chứng đắc ph�p, Như Lai thuyết giảng ph�p kh�ng thật, kh�ng vọng ngữ.

Do đ�u n�i như thế? Kệ n�u:

T�y thuận thật tr� kia

N�i kh�ng thật kh�ng hư

Như nghe tiếng, thủ chứng

Đối trị, n�i như vậy.

Nghĩa nầy l� thế n�o? Ph�p do chư Phật thuyết giảng, ph�p ấy kh�ng thể đạt được ph�p của ch�nh chư Phật, m� chỉ thuận theo nghĩa. Do ph�p được n�u giảngkh�ng thể thủ đắc ph�p đ� chứng kia. Như được nghe �m thanh kh�ng như nghĩa ấy, thế n�n kh�ng thật. V� ph�p được thuyết giảng nầy thuận theo ph�p chứng đắc kia, do đấy kh�ng vọng ngữ.

Nếu vậy th� v� sao n�i: Như Lai chứng đắc ph�p, thuyết giảng ph�p? L� do dựa nơi chữ, c�u m� n�i. Thế v� sao Như Lai trước n�i Như Lai l� ch�n ngữ v.v�, lại n�i ph�p được n�u giảng l� kh�ng thật, kh�ng vọng ngữ? Kệ n�u:

Như nghe tiếng, thủ chứng

Đối trị, n�i như vậy.

* Kinh viết: �Nầy Tu-bồ-đề! V� như c� người đi v�o nơi tối tăm tức kh�ng thấy g� cả. Nếu Bồ-t�t t�m trụ nơi sự m� h�nh bố th�, cũng lại như vậy. Nầy Tu-bồ-đề! V� như người c� mắt, đ�m tối đ� hết, �nh s�ng mặt trời chiếu r�, n�n nh�n thấy v� số h�nh sắc. Nếu Bồ-t�t kh�ng trụ nơi sự để h�nh bố th�, cũng lại như vậy�.

* Luận n�u: Lại c� nghi: Nếu Th�nh nh�n do ph�p v� vi ch�n như n�n được gọi l� Th�nh nh�n, th� ch�n như kia nơi tất ca � thời, tất cả xứ đều c�, v� sao t�m kh�ng trụ? V� để đạt được Bồ-đề Phật th� kh�ng phải l� kh�ng trụ. Nếu nơi tất cả thời, tất cả xứ thật c� ch�n như, th� do đ�u c� người c� thể đạt được, c� người kh�ng đạt được?

V� nhằm dứt trừ nghi ấy, n�n n�i c�c dụ về đi v�o chỗ tối tăm v.v� Kệ viết:

Thời v� xứ thật c�

Nhưng chẳng được ch�n như

Kh�ng tr� do trụ ph�p

Kẻ kh�c, c� tr� được.

Nghĩa ở đ�y l� sao?

+ Tất cả thời: L� qu� khứ, hiện tại, vị lai.

+ Tất cả xứ: L� ba đời.

Ch�ng sinh đều thật c� ph�p ch�n như, do đ�u kh�ng đạt được? Kệ n�u:

Kh�ng tr� do trụ ph�p.

Kẻ kia kh�ng tr�, do t�m trụ nơi ph�p. Đ�y lại l� nghĩa g�? L� kh�ng thanh tịnh. Người do c� tr�, t�m kh�ng trụ nơi ph�p, v� vậy c� thể đạt được. V� nghĩa ấy, n�n chư Phật, Như Lai được gọi l� ch�n như thanh tịnh. Thế n�n t�m trụ th� kh�ng đạt được Bồ-đề Phật.

Lại, th� dụ nầy n�u r� về nghĩa n�o? Kệ viết:

Tối s�ng, ngu kh�ng tr�

S�ng l� như c� tr�

Đối trị, c�ng đối ph�p

Ph�p được diệt như thế.

Nghĩa ở đ�y l� g�? Dụ về s�ng tối kia l� ph�p tương tự. Tối l� chỉ r� về kh�ng tr�. �nh s�ng mặt trời soi tỏ l� chỉ r� về c� tr�. Người c� mắt l� l�m r� về nghĩa g�? Kệ viết:

Đối trị của đối ph�p

Ph�p được diệt như thế.

Thứ lớp l� như thế?

Lại, người c� mắt: L� như chủ thể c� được ph�p đối trị.

Đem tối đ� hết: L� như đối tượng được đối trị l� ph�p tối tăm đ� dứt.

�nh s�ng mặt trời chiếu tỏ: L� như ph�p của chủ thể đối trị hiện tiền. Như kinh n�i: Nầy Tu-bồ-đề! V� như c� người đi v�o nơi tối tăm, kh�ng thấy g� cả v.v�

* Kinh viết:�Lại nữa, nầy Tu-bồ-đề! Như c� thiện nam, thiện nữ, c� thể đối với ph�p m�n nầy thọ tr�, đọc tụng, tu tập, th� Như Lai d�ng tr� tuệ của Phật, đều nhận biết ngườiấy, đều thấy r� người ấy, đều hiểu thấu người ấy, đ� th�nh tựu được v� lượng v� bi�n tụ c�ng đức. Nầy Tu-bồ-đề! Nếu c� c�c thiện nam, thiện nữ, phần đầu của ng�y, đem th�n mạng nhiều như Hằng h� sa số để bố th�. Giữa ng�y, cuối ng�y cũng đều h�nh bố th� như vậy. Như thế l� trong một ng�y đ� xả bỏ v� lượng th�n mạng, v� trong trăm ng�n vạn ức na-do-tha kiếp, đều d�ng th�n như vậy để bố th�. Nếu lại c� người nghe giảng n�i về ph�p m�n nầy, t�m tin tưởng kh�ng hủy b�ng, th� phước đức c� được hơn hẳn trường hợp trước l� v� lượng A-tăng-kỳ, huống chi l� c�n bi�n ch�p, thọ tr�, đọc tụng, tu tập, v� người kh�c n�i rộng�.

* Luận n�u:Từ đ�y tiếp xuống l� lại n�i về nghĩa g�? Kệ viết:

Nơi ph�p n�o tu tập

Được những phước đức g�

Lại th�nh tựu nghĩa g�

N�i tu tập như thế.

+ Nơi ph�p n�o tu tập: L� hiển b�y về h�nh.

V� sao hiển b�y? Kệ viết:

Danh tự ba thứ ph�p

Thọ tr�, nghe n�i rộng

Tu từ tha c�ng nội

Được nghe l� tu tr�.

Nghĩa nầy l� n�i về g�? Ở nơi danh tự l� th�nh tựu được văn tuệ. Đ�y c� 3 loại:

1. Thọ.

2. Tr�.

3. Đọc tụng.

Điều ấy l�m sao nhận biết? Kệ viết:

Thọ tr�, nghe n�i rộng.

Thọ tr�, tu tập, dựa nơi ph�p tổng tr�. Đọc tụng, tu tập l� dựa nơi văn tuệ l� rộng. Đọc, tập rộng nhiều cũng gọi l� văn tuệ. Đ�y l� ba thứ tu tập trong danh tự. Như kinh n�i: Lại nữa, nầy Tu-bồ-đề! Như c� thiện nam, thiện nữ, c� thể đối với ph�p m�n nầy thọ tr�, đọc tụng.

Người kia tu tập, thế n�o l� đạt được? Kệ n�u:

Tu từ tha c�ng nội

Được nghe l� tu tr�.

Nghĩa ấy l� sao? L� tu được tướng, nơi tha c�ng tự th�n.

Thế n�o l� nơi tha c�ng tự th�n? Nghĩa l� nghe c�ng tu, thứ lớp như thế. Từ kẻ kh�c (tha) nghe ph�p, b�n trong (nội) tự tư duy, l� được tu tập.

Đ� n�i về danh tự c�ng do tu tập. Đ�y l� tự th�n. Kệ n�u:

Đ�y l� tự thuần thục

C�n lại, h�a ch�ng sinh

Do sự c�ng thời lớn

Trong phước, phước đức hơn.

Nghĩa nầy l� thế n�o? Danh tự kia l� văn tuệ. Tu tập l� tự th�n thuần thục. C�n lại l� h�a độ ch�ng sinh, rộng n�i ph�p. Được những phước đức g�: L� hiển b�y chỗ hơn hẳn khi so s�nh phước đức. Kệ n�i:

Do sự c�ng thời lớn

Trong phước, phước đức hơn.

Ở đ�y, phước đức do xả bỏ th�n mạng l� hơn hẳn so với phước đức cũng do xả bỏ th�n mạng n�u trước. V� sao hơn? Do sự hơn. Do thời lớn, tức thời gian của một ng�y, xả bỏ th�n mạng nhiều, lại nhiều thời gian. Như kinh n�i: Nầy Tu-bồ-đề! Như c� thiện nam, thiện nữ, phần đầu của ng�y, đem th�n mạng nhiều như Hằng h� sa số để bố th�, cho đến: Hoặc lại c� người nghe thuyết giảng về ph�p m�n nầy, t�m tin tưởng kh�ng hủy b�ng, th� phước đức c� được hơn hẳn trường hợp trước l� v� lượng A-tăng-kỳ. Huống chi c�n bi�n ch�p, thọ tr�, đọc tụng, tu tập, v� người kh�c n�i rộng.

* Kinh viết:�Nầy Tu-bồ-đề! N�i t�m lại, kinh nầy c� v� bi�n c�ng đức kh�ng thể nghĩ b�n, kh�ng thể xưng n�u. Ph�p m�n nầy, Như Lai v� ph�t khởi Đại thừa n�n thuyết giảng, v� ph�t khởi Tối thượng thừa n�n thuyết giảng. Nếu c� người c� thể thọ tr�, đọc tụng, tu tập kinh nầy, rộng v� người kh�c n�u giảng, th� Như Lai đều nhận biết, thấy r� người ấy, đ� th�nh tựu v� lượng, v� bi�n tụ c�ng đức kh�ng thể nghĩ b�n, kh�ng thể lường t�nh. Những người như vậy tức đảm nhận, th�nh tựu được đạo quả Ch�nh đẳng Ch�nh gi�c V� thượng của Như Lai. V� sao? Nầy Tu-bồ-đề! Nếu người ưa th�ch Tiểu thừa, th� đối với kinh nầy kh�ng thể thọ tr�, đọc tụng, tu tập, v� người kh�c giải n�i. Nếu người c� kiến chấp về ng�, về nh�n, về ch�ng sinh, về thọ giả, đối với ph�p m�n nầy m� c� thể thọ tr�, đọc tụng, tu tập, v� người kh�c giải n�i, l� điều kh�ng hề c�. Nầy Tu-bồ-đề! Tại những nơi chốn c� kinh nầy, th� hết thảy h�ng trời, người, A-tu-la ở thế gian, đều n�n c�ng dường, n�n biết nơi chốn ấy tức l� th�p miếu, đều phải cung k�nh đảnh lễ, nhiễu quanh, d�ng c�c thứ hương hoa tung rải l�n chốn ấy.

Lại nữa, nầy Tu-bồ-đề! Nếu c�c thiện nam, thiện nữ, thọ tr�, đọc tụng kinh nầy m� bị kẻ kh�c khinh khi, l� v� c�c thiện nam, thiện nữ ấy, đời trước đ� tạo nghiệp tội đ�ng lẽ bị đọa nơi nẻo �c, nhưng đời nay nhờ thọ tr�, đọc tụng kinh ấy n�n chỉ bị người khinh khi, v� nghiệp tội của đời trước tức được ti�u trừ, sẽ chứng đắc đạo quả Bồ-đề V� thượng. Nầy Tu-bồ-đề! Như Lai nhớ lại về thời qu� khứ, v� lượng A-tăng-kỳ, A-tăng-kỳ kiếp về trước, trước thời Phật Nhi�n Đăng, đ� được gặp t�m mươi bốn ức na-do-tha trăm ng�n vạn chư Phật, Như Lai đều thừa sự c�ng dường, kh�ng hề thiếu s�t. Nầy Tu-bồ-đề! V� lượng chư Phật như thế, Như Lai đều thừa sự c�ng dường, kh�ng hề thiốu s�t. Nếu lại c� người, v�o đời vị lai, c� thể thọ tr�, đọc tụng, tu tập kinh nầy, với c�ng đức đạt được, so với c�ng đức c�ng dường chư Phật của Như Lai c� được, th� c�ng đức của Như Lai kh�ng bằng một phần trăm, một phần ng�n, vạn, ức. Cho đến to�n số, th� dụ cũng kh�ng thể n�u b�y hết được số lượng c�ng đức kia.

Nầy Tu-bồ-đề! Nếu c� thiện nam, thiện nữ, nơi đời vị lai, c� thể thọ tr�, đọc tụng, tu tập kinh nầy, th� c�ng đức đạt được, nếu Như Lai n�i đầy đủ, th� hoặc c� người nghe, t�m tức cuồng loạn, nghi hoặc kh�ng tin. Nầy Tu-bồ-đề! N�n biết ph�p m�n nầy l� kh�ng thể nghĩ b�n, quả b�o cũng kh�ng thể nghĩ b�n�.

* Luận n�u: Lại tu tập th�nh tựu h�nh nghiệp n�o? Nay hiển b�y h�nh nghiệp tu tập kia. Kệ viết:

Kh�ng phải cảnh giới kh�c

Chỉ dựa Đại nh�n n�i

C�ng �t nghe, tin ph�p

Đầy đủ c�i v� thượng.

Thọ tr� ph�p ch�n diệu

T�n trọng th�n được phước

C�ng xa l�a c�c chướng

Lại hay mau chứng ph�p.

Th�nh v� số uy lực

Được quả b�o lớn, diệu

Nghiệp th� thắng như thế

Nơi ph�p tu tập biết.

Ba b�i kệ nầy, n�i về những nghĩa g�?

+ C� kh�ng thể nghĩ b�n: L� chỉ r� về cảnh giới kh�ng thể nghĩ b�n.

+ Kh�ng thể xưng n�u: L� chỉ ri�ng về Đại nh�n, kh�ng chung với Thanh-văn, l� do trụ nơi Đại thừa bậc nhất, v� ch�ng sinh giảng n�i. Đ�y l� chỉ r� nương dựa nơi bậc Đại nh�n.

Lại n�i Đại thừa: L� Đại thừa tối diệu, tu tập th� thắng.

Do tin nơi Tiểu thừa, tức kh�ng thể l�nh hội ph�p nầy, chỉ r� d� �t nghe nhưng c� thể tin ph�p. Như kinh viết: N�i t�m lại, kinh nầy c� v� bi�n c�ng đức kh�ng thể nghĩ b�n, kh�ng thể xưng n�u. Như Lai v� ph�t khởi Đại thừa n�n thuyết giảng, v� ph�t khởi Tối thượng thừa n�n thuyết giảng.

+ �t nghe: L� văn c� kh�ng thể nghĩ b�n v.v� Được phước đức kh�ng thể nghĩ b�n v.v� l� hiển b�y t�nh đầy đủ, do phước đức, thiện căn đầy đủ.

Đ�y n�u về văn c� kh�ng thể nghĩ b�n, như kinh n�i: Đều th�nh tựu v� lượng v� bi�n tụ c�ng đức kh�ng thể nghĩ b�n, kh�ng thể n�u xưng. Người như thế, tức c� thể đảm nhận, th�nh tựu được đạo quả Ch�nh đẳng Ch�nh gi�c V� thượng của Như Lai v.v�: L� hiển b�y việc thọ tr� ph�p ch�n diệu.

+ Thọ tr� ph�p: Tức l� g�nh v�c lấy Đại Bồ-đề. Như kinh n�i: Người như thế, tức c� thể đảm nhận v.v�

Tại những nơi chốn c�ng dường: N�n biết l� người ấy tất định th�nh tựu v� lượng c�ng đức. Như kinh n�i: Ở những nơi chốn nếu c� kinh nầy, th� tất cả h�ng trời, người, A-tu-la của thế gian đều n�n c�ng dường v.v�

+ Thọ tr�, đọc tụng kinh nầy, bị người khinh khi: L� chỉ r� n�n xa l�a tất cả chướng ngại.

Do đ�u bị người khinh khi m� l�a c�c chướng: L� do c� c�ng đức lớn. Như kinh n�i: Người nầy, nghiệp tạo tội lỗi từ đời trước liền được ti�u trừ v.v�

+ Nơi trước thời Phật Nhi�n Đăng, c�ng đức c� được do c�ng dường v� lượng chư Phật. Đối với đời vị lai, thọ tr�, đọc tụng, tu tập ph�p m�n nầy, c�ng đức c� được nhiều hơn c�ng đức kia: L� hiển b�y mau ch�ng chứng đắc ph�p Bồ-đề, do c� nhiều phước đức trang nghi�m, n�n mau ch�ng đầy đủ. Như kinh viết: Nếu lại c� người, v�o đời vị lai, c� thể thọ tr�, đọc tụng, tu tập kinh nầy v.v�

+ N�n biết, ph�pm�n nầy l� kh�ng thể nghĩ b�n. Quả b�o cũng kh�ng thể nghĩ b�n: Đ�y l� l�m r� về nghĩa g�? Kệ n�i:

Th�nh v� số uy lực

Được quả b�o lớn, diệu.

Đ� l� th�u nhận Tứ Thi�n vương, Th�ch-đề-ho�n-nh�n, Phạm-thi�n vương v.v�, l� th�nh tựu uy lực.

+ Nếu nghe sự việc nầy, t�m bị m� loạn: L� do quả b�o kia kh�ng thể nghĩ b�n, hết sức thắng diệu, chỉ r� kh�ng phải l� cảnh giới của tr� suy x�t lường t�nh. Bồ-t�t trụ trong ấy để tu tập sẽ th�nh tựu c�c c�ng đức như thế. Do đấy, Bồ-t�t h�nh nghiệp tu tập, n�n biết, như kinh n�i: Phải biết ph�p m�n nầy l� kh�ng thể nghĩ b�n, quả b�o cũng kh�ng thể nghĩ b�n.

* Kinh viết: �Bấy giờ, T�n giả Tu-bồ-đề bạch Phật: Thế T�n! Thế n�o l� Bồ-t�t ph�t t�m Bồ-đề cầu đắc đạo quả Ch�nh gi�c V� thượng? L�m thế n�o để trụ? L�m thế n�o để tu h�nh? L�m sao h�ng phục t�m?

Đức Phật bảo T�n giả Tu-bồ-đề: Bồ-t�t ph�t t�m Bồ-đề, n�n sinh t�m như vầy: Ta n�n h�a độ tất cả ch�ng sinh khiến họ đạt được giải tho�t, đều nhập giới Niết-b�n v� dư. H�a độ tất cả ch�ng sinh đều đạt giải tho�t như thế rồi, nhưng kh�ng một ch�ng sinh n�o thật sự được giải tho�t. V� sao? Nầy Tu-bồ-đề! V� nếu Bồ-t�t c� tướng ch�ng sinh, tướng nh�n, tướng thọ giả th� kh�ng phải l� Bồ-t�t. V� sao? Nầy Tu-bồ-đề! V� thật sự kh�ng c� ph�p n�o gọi l� Bồ-t�t ph�t t�m Bồ-đề cầu đắc đạo quả Ch�nh gi�c V� thượng�.

* Luận n�u: Do đ�u trước đ� n�i về ba thứ tu tập, nay lại n�i lần nữa? Ở đ�y c� g� hơn? Kệ viết:

Nơi nội t�m tu tập

Cho Ta l� Bồ-t�t

Đ�y tức chướng nơi t�m

Tr�i với đạo kh�ng trụ.

Nghĩa nầy l� thế n�o? Nếu Bồ-t�t đối với ba thứ tu tập của tự th�n, sinh t�m như vầy: Ta trụ nơi Đại thừa của Bồ-t�t. Ta tu tập như thế. Ta h�ng phục t�m như vậy. Bồ-t�t khởi ph�n biệt ấy tức chướng ngại nơi h�nh Bồ-đề. Kệ n�u:

Nơi nội t�m tu tập

Cho ta l� Bồ-t�t.

Đ�y tức chướng ngại nơi t�m. Chướng ngại những g� nơi t�m? Kệ n�u:

Tr�i với đạo kh�ng trụ.

Như kinh viết: V� sao? Nầy Tu-bồ-đề! Thật kh�ng c� ph�p gọi l� Bồ-t�t ph�t t�m Bồ-đề cầu đắc đạo quả Ch�nh gi�c V� thượng.

* Kinh viết:�Nầy Tu-bồ-đề! � của T�n giả thế n�o? Như Lai ở tại trụ xứ của Đức Phật Nhi�n Đăng, c� ph�p để đắc đạo quả Bồ-đề V� thượng chăng? Tu-bồ-đề thưa: Kh�ng c�, bạch Đức Thế T�n! Như con hiểu nghĩa Phật đ� giảng n�i, th� Như Lai ở tại trụ xứ của Đức Phật Nhi�n Đăng, kh�ng c� ph�p để đắc đạo quả Bồ-đề V� thượng.

Đức Phật n�i: Đ�ng vậy! Đ�ng vậy! Nầy Tu-bồ-đề! Thật kh�ng c� ph�p để Như Lai ở tại trụ xứ của Phật Nhi�n Đăng đắc đạo quả Bồ-đề V� thượng. Nếu c� ph�p để Như Lai đắc đạo quả Bồ-đề V� thượng, th� Phật Nhi�n Đăng tức kh�ng thọ k� cho Như Lai: �ng v�o đời vị lai sẽ chứng đắc quả vị Phật hiệu l� Th�ch-ca M�u-ni. Do thật kh�ng c� ph�p n�o để đắc đạo quả Ch�nh gi�c V� thượng, thế n�n Đức Phật Nhi�n Đăng mới thọ k� cho ta, n�i: Nầy Thiện nam! V�o đời vị lai, �ng sẽ chứng quả vị Phật, hiệu l� Th�ch-ca M�u-ni. V� sao? Nầy Tu-bồ-đề! V� Như Lai tức l� thật ch�n như. Nầy Tu-bồ-đề! Nếu c� người n�i: Như Lai đắc đạo quả Ch�nh đẳng Ch�nh gi�c V� thượng, th� người ấy n�i kh�ng thật. V� thật kh�ng c� ph�p để Phật đắc đạo quả Bồ-đề V� thượng. Nầy Tu-bồ-đề! Như Lai chứng đắc đạo quả Ch�nh gi�c V� thượng, trong ấy l� kh�ng thật, kh�ng vọng ngữ. Thế n�n Như Lai l� n�i tất cả ph�p đều l� Phật ph�p. Nầy Tu-bồ-đề! Gọi l� tất cả ph�p, tất cả ph�p ấy tức phi tất cả ph�p, do đấy gọi l� tất cả ph�p�.

* Luận n�u:Ở đ�y c� nghi vấn: Nếu kh�ng c�Bồ-t�t, v� sao Như Lai Th�ch-ca ở tại trụ xứ của Đức Phật Nhi�n Đăng, h�nh hạnh Bồ-t�t? Nhằm đoạn nghi vấn ấy, như kinh n�i: Nầy Tu-bồ-đề! � của T�n giả thế n�o? Như Lai ở tại trụ xứ của Phật Nhi�n Đăng, c� ph�p để đắc đạo quả Bồ-đề V� thượng chăng? Kh�ng c�, bạch Đức Thế T�n! v.v� Đấy l� n�u r� về nghĩa g�? Kệ viết:

Do thời sau thọ k�

Nhi�n Đăng h�nh kh�ng hơn

Bồ-đề được h�nh tr�

Tướng hữu vi kh�ng thật.

Nghĩa ở đ�y l� g�? L�c ở tại trụ xứ của Phật Nhi�n Đăng, kh�ng phải l� h�nh Bồ-t�t bậc nhất. V� sao? V� Ta v�o thời ấy, tu tập c�c h�nh, kh�ng c� một ph�p n�o để đắc đạo quả Bồ-đề V� thượng. Nếu Ta ở nơi trụ xứ của Đức Phật kia, đ� chứng đắc Bồ-đề, th� v�o thời gian sau, chư Phật kh�ng thọ k� cho ta. Do vậy, Ta v�o thời ấy, h�nh chưa th�nh Phật. Kệ viết:

Do thời sau thọ k�

Nhi�n Đăng h�nh kh�ng hơn.

Nếu kh�ng c� Bồ-đề, tức kh�ng c� chư Phật Như Lai. C� sự hủy b�ng như thế, cho l� ho�n to�n kh�ng c� chư Phật, Như Lai.

Để dứt bỏ nghi ấy, như kinh viết: V� sao? Nầy Tu-bồ-đề! V� Như Lai tức l� thật ch�n như.

+ Thật l� nghĩa kh�ng đi�n đảo.

+ Ch�n như l� bất kiến kh�ng đổi kh�c.

Nầy Tu-bồ-đề! Nếu c� người n�i: Như Lai chứng đắc đạo quả Bồ-đề V� thượng: Đ�y l� chỉ r� về nghĩa g�? Kệ viết:

Bồ-đề được h�nh tr�.

Tức Bồ-t�t kia h�nh tr�, nếu ngườin�i đ� l� c� thật, th� đấy tức hư vọng. Như thế, Như Lai đắc đạo quả Ch�nh gi�c V� thượng, nếu c� người n�i đ� l� chứng đắc, th� đấy cũng l� hư vọng.

N�i: Bồ-đề được h�nh tr�, tướng hữu vi kh�ng thật. Nếu như thế c� kẻ hủy b�ng, cho l� Như Lai kh�ng chứng đắc đạo quả Ch�nh đẳng Ch�nh gi�c V� thượng. V� để dứt trừ nghi nầy, như kinh n�i: Nầy Tu-bồ-đề! Như Lai chứng đắc đạo quả Ch�nh gi�c V� thượng, ph�p ấy l� kh�ng thật, kh�ng vọng ngữ.

Nghĩa nầy như thế n�o? Do Như Lai đắc đạo quả Bồ-đề, kệ n�u:

Tướng hữu vi kh�ng thật.

+ Tướng hữu vi: L� tướng của năm ấm.

Ph�p Bồ-đề ấy l� tướng kh�ng sắc v.v� Đ�y lại l� thế n�o? Kệ viết:

Tướng kia tức phi tướng

Do n�i kh�ng hư vọng

Ph�p ấy, ph�p chư Phật

Tất cả tướng tự thể.

Nghĩa nầy l� sao? Đấy tức đối nơi sắc v.v� l� phi tướng, đối nơi phi sắc v.v� l� tướng. Đấy tức tướng Bồ-đề. V� thế, kệ n�i:

Tướng kia tức phi tướng

Do n�i kh�ng hư vọng.

Thế n�n Như Lai n�i tất cả ph�p l� Phật ph�p v.v� Nghĩa ấy l� sao? Do Như Lai chứng đắc ph�p như vậy. Kệ viết:

Ph�p ấy, ph�p chư Phật

Tất cả tướng tự thể.

+ Tướng tự thể: L� tự thể của phi thể. Nghĩa nầy n�u r� về g�? Thể của hết thảy ph�p l� ch�n như. Ph�p ấy, Như Lai đ� chứng đắc, do đ� n�i tất cả ph�p l� Phật ph�p. Tướng của xứ sắc kh�ng trụ, n�n tất cả ph�p như sắc v.v� l� phi ph�p. Như vậy, c�c ph�p, phi ph�p tức l� c�c ph�p. Ph�p do kh�ng c� tướng của ph�p kia, n�n thường kh�ng trụ giữ tướng của ph�p ấy.

* Kinh viết: �Nầy Tu-bồ-đề! V� như c� người th�n tướng diệu, đại. Tu-bồ-đề thưa: Thế T�n! Như Lai n�i th�n người diệu, đại tức phi đại th�n, thế n�n Như Lai n�i l� đại th�n�.

* Luận n�u: Th� dụ về đại th�n l� hiển b�y nghĩa g�? Kệ n�i:

Dựa Ph�p th�n Phật kia

N�n n�i dụ đại th�n

Th�n l�a tất cả chướng

C�ng hiện khắp mọi cảnh.

C�ng đức c�ng thể lớn

N�n tức n�i đại th�n

Phi th�n tức l� th�n

Do đ� n�i phi th�n.

Hai kệ nầy n�u r� về điều g�?

Xa l�a rốt r�o hai chướng phiền n�o v� tr�, Ph�p th�n đầy đủ trọn vẹn. Đ�y lại l� thế n�o? C� 2 thứ nghĩa:

1. Hiện b�y khắp tất cả xứ.

2. C�ng đức lớn.

Thế n�n gọi l� đại th�n. Kệ viết:

C�ng đức c�ng thể lớn.

+ Hiện b�y khắp tất cả xứ: L� ch�n như nơi tất cả ph�p kh�ng sai biệt. Kệ n�u:

Phi th�n tức l� th�n

Do đ� n�i phi th�n.

Như kinh viết: Thế T�n! Như Lai n�i th�n người diệu đại, tức phi đại th�n, do đ� Như Lai n�i l� đại th�n.

Đ�y l� n�u b�y về nghĩa g�?

+ Phi th�n: L� kh�ng c� c�c tướng. Đ� gọi l� phi th�n.

+ Đại: Tức thể l� ch�n như.

Như vậy, tức gọi l� th�n diệu đại. Như kinh n�i: Đ� gọi l� th�n diệu đại.

* Kinh viết:�Đức Phật n�i: Nầy Tu-bồ-đề! Bồ-t�t cũng như vậy. Nếu n�i: Ta sẽ h�a độ v� lượng ch�ng sinh khiến họ đạt đến giải tho�t, tức chẳng phải l� Bồ-t�t.

Nầy Tu-bồ-đề! � của T�n giả thế n�o? Từng c� thật ph�p gọi l� Bồ-t�t chăng? Tu-bồ-đề thưa: Kh�ng c�, bạch Đức Thế T�n! Thật kh�ng c� ph�p gọi l� Bồ-t�t. Do đấy Phật n�i tất cả ph�p l� kh�ng ng�, kh�ng nh�n, kh�ng ch�ng sinh, kh�ng thọ giả.

Nầy Tu-bồ-đề! Nếu Bồ-t�t n�i: Ta l�m trang nghi�m quốc độ của Phật, th� kh�ng gọi l� Bồ-t�t. V� sao? V� Như Lai n�i l�m trang nghi�m c�i Phật, th� l�m trang nghi�m c�i Phật ấy tức phi trang nghi�m, đ� gọi l� l�m trang nghi�m quốc độ của Phật. Nầy Tu-bồ-đề! Nếu Bồ-t�t th�ng tỏ về v� ng� nơi ph�p v� ng�, Như Lai n�i đấy đ�ch thực l� Bồ-t�t, Bồ-t�t�.

* Luận n�u:Ở đ�y c� nghi vấn:

Nếu kh�ng c� Bồ-t�t, th� chư Phật cũng kh�ng th�nhtựu Đại Bồ-đề, ch�ng sinh cũng kh�ng nhập Đại Niết-b�n, cũng kh�ng c� quốc độ của Phật thanh tịnh.

Như thế l� nghĩa g�? C�c Đại Bồ-t�t ph�t t�m, nhằm khiến ch�ng sinh nhập Niết-b�n, khởi t�m tu tập l�m thanh tịnh quốc độ Phật. Từ đ�y tiếp xuống, phần văn kinh l� nhằm dứt trừ nghi ấy. Thế n�o l� dứt trừ nghi? Kệ viết:

Kh�ng đạt ch�n ph�p giới

Khởi t�m độ ch�ng sinh

C�ng l�m tịnh c�i nước

Sinh t�m tức l� đảo.

Nghĩa ấy như thế n�o?

Nếu khởi t�m như vậy, tức l� đi�n đảo, kh�ng phải l� Bồ-t�t. Khởi những t�m g� gọi l� Bồ-t�t? Như kinh n�i: Nầy Tu-bồ-đề! Nếu Bồ-t�t th�ng tỏ về v� ng� nơi ph�p v� ng�, Như Lai gọi đấy đ�ch thực l� Bồ-t�t, Bồ-t�t. Kệ n�i:

Ch�ng sinh c�ng Bồ-t�t

Biết c�c ph�p v� ng�

Phi Th�nh, tự tr� tin

C�ng Th�nh do c� tr�.

Đ�y l� n�u r� về nghĩag�?

+ Nhận biết v� ng� nơi ph�p v� ng�: Nghĩa l� ch�ng sinh c�ng Bồ-t�t. Những g� l� ch�ng sinh? Những g� l� Bồ-t�t? Nơi ph�p kia, như c� thể do tự tr� tin tưởng, hoặc tr� thế gian, tr� xuất thế gian, đ� gọi l� ph�m phu, Th�nh nh�n, người ấy gọi l� Bồ-t�t. C�u ấy gồm th�u cả Bồ-t�t của thế đế v� Bồ-t�t của xuất thế đế. Do đ�, c�ng n�i Bồ-t�t, Bồ-t�t. Như kinh viết: Như Lai n�i đấy đ�ch thực l� Bồ-t�t, Bồ-t�t.

HẾT - QUYỂN 2

�LUẬN KINH KIM CƯƠNG B�T NH�BA LA MẬT

T�c giả: Bồ t�t Thi�n Th�n.

H�n dịch: Đời Nguy�n Ngụy, Đại sư Bồ Đề Lưu Chi.

Việt dịch: Nguy�n Huệ

-o0o-

QUYỂN 3

* Kinh viết:�Nầy Tu-bồ-đề! � của T�n giả thế n�o? Như Lai c� Nhục nh�n chăng? Tu-bồ-đề thưa: Đ�ng vậy, bạch Đức Thế T�n! Như Lai c� Nhục nh�n.

Đức Phật n�i: Nầy Tu-bồ-đề! � của T�n giả thế n�o? Như Lai c� Thi�n nh�n chăng? Tu-bồ-đề thưa: Đ�ng vậy, bạch Đức Thế T�n! Như Lai c� Thi�n nh�n.

Đức Phật bảo: Nầy Tu-bồ-đề! � của T�n giả thế n�o? Như Lai c� Tuệ nh�n chăng? Tu-bồ-đề thưa: Đ�ng vậy, bạch Đức Thế T�n! Như Lai c� Tuệ nh�n.

Đức Phật n�i: Nầy Tu-bồ-đề! � của T�n giả thế n�o? Như Lai c� Ph�p nh�n chăng? Tu-bồ-đề thưa: Đ�ng vậy, bạch Đức Thế T�n! Như Lai c� Ph�p nh�n.

Đức Phật bảo: Nầy Tu-bồ-đề! � của T�n giả thế n�o? Như Lai c� Phật nh�n chăng? Tu-bồ-đề thưa: Đ�ng vậy, bạch Đức Thế T�n! Như Lai c� Phật nh�n.

Đức Phật n�i: Nầy Tu-bồ-đề! � của T�n giả thế n�o? Như số lượng c�t hiện c� nơi s�ng Hằng, Phật n�i l� c�t chăng? Tu-bồ-đề thưa: Đ�ng vậy, bạch Đức Thế T�n! Như Lai n�i l� c�t.

Đức Phật bảo: Nầy Tu-bồ-đề! � của T�n giả thế n�o? Như số lượng c�t hiện c� nơi một s�ng Hằng. Lại c� số lượng s�ng Hằng bằng số lượng c�t ấy. Lại c� số lượng thế giới Phật bằng số lượng c�t hiện c� nơi những con s�ng Hằng kia. Vậy thế giới như thế n�n cho l� nhiều chăng? Tu-bồ-đềthưa: Thế giới ấy rất l� nhiều, bạch Đức Thế T�n!

Đức Phật n�i với T�n giả Tu-bồ-đề: Trong số lượng thế giới như vậy, với ch�ng sinh hiện c� theo từng ấy thứ t�m trụ, Như Lai đều nhận biết. V� sao? V� Như Lai n�i c�c t�m trụ đều l� phi t�m trụ, đ� gọi l� t�m trụ. V� sao? Nầy Tu-bồ-đề! T�m qu� khứ kh�ng thể thủ đắc. T�m hiện tại kh�ng thể thủ đắc. T�m vị lai kh�ng thể thủ đắc.

Nầy Tu-bồ-đề! � của T�n giả thế n�o? Nếu c� người đem bảy thứ b�u đầy khắp Tam thi�n đại thi�n thế giới để bố th�. Thế th� c�c thiện nam, thiện nữ ấy, do nh�n duy�n đ� n�n phước c� được l� nhiều chăng? Tu-bồ-đề thưa: Đ�ng vậy, bạch Đức Thế T�n! Người ấy, do nh�n duy�n đ� n�n được phước rất nhiều.

Đức Phật bảo: Đ�ng thế! Đ�ng thế! Nầy Tu-bồ-đề! C�c thiện nam, thiện nữ kia, do nh�n duy�n ấy, n�n đạt được tụ phước đức rất nhiều. Nầy Tu-bồ-đề! Nếu tụ phước đức c� thật, Như Lai tức kh�ng n�i l� tụ phước đức, tụ phước đức�.

* Luận n�u: Lại c� nghi vấn: Trước n�i Bồ-t�t kh�ng thấy c�c ch�ng sinh kia l� ch�ng sinh, kh�ng thấy m�nh l� Bồ-t�t, kh�ng thấy quốc độ của Phật thanh tịnh. V� sao? V� do kh�ng thấy c� c�c ph�p gọi l� chư Phật Như Lai. Nếu như thế, hoặc c� người cho: Chư Phật, Như Lai kh�ng thấy c�c ph�p. Từ đ�y tiếp xuống, phần văn kinh l� nhằm trừ bỏ nghi vấn ấy, n�n n�i năm thứ mắt. Kệ viết:

Tuy kh�ng thấy c�c ph�p

Phi kh�ng r� cảnh, mắt

Chư Phật năm thứ thật

Do thấy kia đi�n đảo.

Do đ�u n�i chỗ thấy kia l� kh�ng đi�n đảo? V� đ� hiển b�y th� dụ đoạn trừ nghi. V� vậy n�i Như Lai nhận biết v� số t�m trụ của c�c ch�ng sinh ấy. Đ�y l� l�m r� về nghĩa g�?

Chỗ thấy kia kh�ng đi�n đảo, do đ� thấy r� về đi�n đảo.

Thế n�o l� đi�n đảo? Kệ n�u:

V� số thức đi�n đảo

Do l�a nơi niệm thật

Chẳng trụ tr� thật kia

V� thế n�i đi�n đảo.

Nghĩa ấy l� thế n�o?

V� số đi�n đảo: Tức v� số t�m duy�n trụ, đ� gọi l� v� số thức. Do s�u thứ thức c� sai biệt n�n đi�n đảo. V� sao t�m trụ ấy gọi l� đi�n đảo? Kệ n�u:

Do l�a nơi niệm thật

Chẳng trụ tr� thật kia

V� thế n�i đi�n đảo.

Như Lai n�i c�c t�m trụ đều l� phi t�m trụ: C�u nầy chỉ r�việc xa l�a bốn niệm xứ. Đ�y l� do nghĩa g�?

T�m trụ l� trụ nơi niệm xứ, do l�a niệm xứ ấy n�n n�i l� chẳng trụ. Lại, trụ v� bất động, về căn bản t�n gọi kh�c, nhưng nghĩa l� một. Nếu kh�ng trụ như thế, do đấy n�i l� t�m trụ. Đ�y l� n�u b�y nh�n h�nh của chẳng trụ nối tiếp kh�ng dứt, thế n�n chẳng trụ, tức chỉ r� đi�n đảo kia tương tục. Như kinh n�i: V� sao? Nầy Tu-bồ-đề! T�m qu� khứ kh�ng thể thủ đắc. T�m hiện tại kh�ng thể thủ đắc. T�m vị lai kh�ng thể thủ đắc. Do l� qu� khứ, vị lai, n�n kh�ng thể thủ đắc. T�m hiện tại lu�n ph�n biệt hư vọng, n�n kh�ng thể thủ đắc. Như thế, tức chỉ r� t�m trụ ấy l� đi�n đảo. C�c thức hư vọng do kh�ng qu�n ba đời.

Do đ�u dựa nơi phước đức để n�i lần nữa về th� dụ? Kệ viết:

Căn bản tr� tuệ Phật

C�ng đức kh�ng đi�n đảo

L� do tướng phước đức

N�n lại n�i th� dụ.

Đ�y l� n�u b�y về nghĩa g�? Lại c� nghi vấn: Đ� n�i t�m trụ đi�n đảo. Nếu như thế th� phước đức cũng l� đi�n đảo. Nếu l� đi�n đảo th� sao gọi l� ph�p thiện? V� nhằm đoạn trừ nghi vấn ấy, n�n hiển b�y t�m trụ tuy đi�n đảo, nhưng phước đức th� kh�ng đi�n đảo. V� sao? Kệ n�i:

Căn bản tr� tuệ Phật.

V� sao hiển b�y về căn bản? Như kinh viết: Nầy Tu-bồ-đề! Nếu phước đức c� thật, Như Lai tức kh�ng n�il� tụ phước đức, tụ phước đức. Nghĩa nầy l� thế n�o? Tức n�u r� tụ phước đứchữu lậu l� đi�n đảo. Do tụ phước đức ấy l� hữu lậu, v� vậy Như Lai kh�ng n�i l� tụ phước đức.

Lại, tụ phước đức ấy l� tụ phước đức. V� sao? V� nếu kh�ng phải l� tụ phước đức, Như Lai tức kh�ng n�i l� căn bản của tr� tuệ. Thế n�n tụ phước đức ấy l� tụ phước đức.

* Kinh viết: �Nầy Tu-bồ-đề! � của T�n giả nghĩ sao? C� thể d�ng sắc th�n đầy đủ để thấy Phật chăng?

Tu-bồ-đề thưa: Kh�ng thể, bạch Đức Thế T�n! Kh�ng thể d�ng sắc th�n để thấy Như Lai. V� sao? V� Như Lai n�i sắc th�n đầy đủ tức phi sắc th�n đầy đủ, thế n�n Như Lai n�i l� sắc th�n đầy đủ.

Đức Phật n�i: Nầy Tu-bồ-đề! � của T�n giả thế n�o? C� thể d�ng c�c tướng đầy đủ để thấy Như Lai chăng? Tu-bồ-đề thưa: Kh�ng thể, bạch Đức Thế T�n! Kh�ng n�n d�ng c�c tướng đầy đủ để thấy Như Lai. V� sao? V� Như Lai n�i c�c tướng đầy đủ tức phi đầy đủ, thế n�n Như Lai n�i l� c�c tướng đầy đủ�.

* Luận n�u:Ở đ�y lại c� nghi vấn: Nếu chư Phật do ph�p v� vi v.v� được gọi t�n, th� v� sao chư Phật th�nh tựu ba mươi hai tướng tốt v� t�m mươi vẻ đẹp, gọi l�Phật? V� đoạn trừ nghi ấy, do đ� n�i kh�ng phải sắc th�n th�nh tựu, kh�ng phải l� c�c tướng th�nh tựu để được thấy Như Lai. Lại, sắc th�n gồm th�u được ba mươi hai tướng v� t�m mươi thứ vẻ đẹp, như kinh n�i: V� sao? V� Như Lai n�i sắc th�n đầy đủ tức phi sắc th�n đầy đủ, thế n�n Như Lai n�i l� sắc th�n đầy đủ. V� sao? V� Như Lai n�i c�c tướng đầy đủ tức phi đầy đủ, thế n�n Như Lai n�i l� c�c tướng đầy đủ. Do đ�u n�i như vậy? Kệ viết:

Ph�p th�n, thể rốt r�o

Kh�ng phải Th�n tướng hảo

Do phi tướng th�nh tựu

Kh�ng phải Ph�p th�n kia.

Chẳng l�a nơi Ph�p th�n

Hai thứ phi chẳng Phật

N�n lại n�i th�nh tựu

Cũng kh�ng hai c�ng c�.

Hai kệ nầy n�i về nghĩa g�? Ph�p th�n ấy, thể rốt r�o, kh�ng phải l� do sắc th�n th�nh tựu, cũng kh�ng phải do tướng th�nh tựu, tức do kh�ng phải th�n kia. Kh�ng phải th�n kia, l� do kh�ng phải tướng của Ph�p th�n ấy. Hai thứ nầy kh�ng phải l� kh�ng Phật, tức l� th�n Như Lai hiện c�. Những g� l� 2 thứ?

1. Sắc th�n th�nh tựu.

2. C�c tướng th�nh tựu.

Do hai ph�p nầy kh�ng l�a nơi Ph�p th�n, thế n�n th�n Như Lai ấy đ� th�nh tựu tướng tốt, cũng được gọi l� c�. V� sao n�i l� c�? Tức như kinh viết: Sắc th�n th�nh tựu, c�c tướng th�nh tựu. V� vậy, kệ n�u:

Hai thứ, phi chẳng Phật.

Do đấy, hai thứ đ� cũng được n�i l� kh�ng, n�n n�i kh�ng phải th�n th�nh tựu, kh�ng phải tướng th�nh tựu. Tức cũng được n�i l� c�, n�n n�i sắc th�n th�nh tựu, c�c tướng th�nh tựu. Kệ viết:

Cũng kh�ng hai c�ng c�.

Do đ�u n�i như vậy? Do trong Ph�p th�n ấy l� kh�ng. Tức ở nơi nghĩa nầy m� n�i sắc th�n của Như Lai th�nh tựu, c�c tướng của Như Lai th�nh tựu, do kh�ng l�a th�n kia. Nhưng Ph�p th�n kh�ng n�i như vậy, v� Ph�p th�n kh�ng phải l� thể của ch�ng.

* Kinh viết: �Đức Phật n�i: Nầy Tu-bồ-đề! � của T�n giả thế n�o? T�n giả cho l� Như Lai khởi niệm: Ta hiện c� thuyết ph�p chăng? Chớ n�n nghĩ như thế. V� sao? V� nếu người n�o n�i Như Lai c� thuyết ph�p, tức l� hủy b�ng Phật, kh�ng thể l�nh hội những điều Như Lai đ� n�u giảng. V� sao? Nầy Tu-bồ-đề! Như Lai thuyết ph�p, th� thuyết ph�p ấy l� kh�ng ph�p n�o để c� thể thuyết. Đ� gọi l� thuyết ph�p�.

* Luận n�u: Lại c� nghi vấn:

Nếu kh�ng thể d�ng sắc th�n th�nh tựu đầy đủ để thấy Như Lai, nếu kh�ng thể d�ng c�c tướng th�nh tựu để thấy Như Lai, th� v� sao n�i Như Lai thuyết ph�p? Phần văn kinh từ đ�y tiếp xuống l� để đoạn trừ nghi ấy. Như kinh viết: Nếu người n�i Như Lai c� thuyết ph�p, tức l� hủy b�ng Phật, kh�ng thể l�nh hội được những điều Như Lai đ� n�u giảng. Nghĩa nầy l� thế n�o? Kệ viết:

Như Phật ph�p cũng thế

Chỗ n�i, hai sai biệt

Kh�ng l�a nơi ph�p giới

Thuyết ph�p kh�ng tự tướng.

Do đ�u lại n�i thuyết ph�p, thuyết ph�p? Kệ n�u:

Chỗ n�i, hai sai biệt

Thế n�o l� 2? Tức:

1. Ph�p được thuyết giảng.

2. Nghĩa hiện c�.

Do đ�u n�i: Kh�ng ph�p để c� thể thuyết, đ� gọi l� thuyết ph�p.

Kệ viết:

Kh�ng l�a nơi ph�p giới

Thuyết ph�p kh�ng tự tướng.

Đ�y l� n�i về nghĩa g�? Ph�p được thuyết giảng l�a nơi ch�n ph�p giới, kh�ng thể thấy được tự tướng.