�

佛山* Buddha Mountain * Ph�̣t Sơn

Calgary Alberta Canada

[中文|�ENGLISH]

[ TRANG CHỦ |�KINH ĐI�̉N�|�ĐẠI TẠNG KINH | TH�̀N CHÚ | HÌNH ẢNH�|�LI�N LẠC�]

S�́1506

LUẬN TAM PH�P ĐỘ

T�c giả: T�n giả Sơn Hiền.

H�n dịch: Đời Đ�ng Tấn, Đại sư C� Đ�m Tăng Gi� Đề B�.

Việt dịch: Nguy�n Huệ

-o0o-

�QUYỂN THƯỢNG

Phẩm 1: ĐỨC

Biết sinh khổ v� lượng

Thiện tịch hướng an lạc

Do thương x�t ch�ng sinh

Lu�n chuyển nơi nhiều kiếp.

Xả bỏ th�n diệu thiện

V� hết thảy thuyết ph�p

Tr� khắp diệt c�c nẻo

Cung k�nh lễ Tối gi�c.

Mở ba ph�p m�n nầy

Chốn c�ng đức quy về

An lạc mọi ch�ng sinh

L�a xa tất cả khổ.

Trước lễ bậc Thiện Thệ

Ph�p c�ng ch�ng v� thượng

Nay n�i ph�p Ch�n đế

Ba ba như diệu nghĩa.

Luận n�u: Nay n�i ba ph�p, xin hỏi bậc T�n trưởng: V� sao n�i ba ph�p? Ba ph�p c� nghĩa g�?

Đ�p: Kinh nầy nh�n nơi ph�p, chỉ n�u b�y về ba thứ tương tục. Ba ph�p l� giả tưởng.

Hỏi: Do đ�u ba ph�p được n�u b�y?

Đ�p: Kinh Phật nầy dựa nơi v� lượng tưởng. Ch�ng sinh lu�n bị đời �c trược hủy hoại, thọ mạng do ăn uống mới tồn tại, muốn cầu nẻo ch�n, n�n v� họ m� mở b�y c�c tưởng, c�ng kh�o duy tr�. Ba ph�p nầy được n�u dẫn, v� tất cả thế gian cũng dựa nơi ch�n tưởng v� giả tưởng. Do để mở b�y tưởng n�n ba ph�p được n�u.

Hỏi: Đ� đ�p về việc n�u b�y ba ph�p, vậy xin n�i r� về ba ph�p?

Đ�p: Đức, �c, Nương dựa, nhận biết r� l� ph�p m�n thiện thắng. Nhận biết r� về ch�ng, tức biết r� ph�p m�n thiện thắng. Ba ph�p nầy l� ba thứ căn bản của kinh nơi ba Phẩm, n�n n�i mỗi phẩm đều c� ba Ch�n độ.

Hỏi: C� thể n�i về ba phẩm, chỉ n�u như thế l� c� lỗi. V� sao? V� thiện thắng th� n�n n�i trước, sau đấy mới n�i về Đức, �c, Nương dựa, cần nhận biết r�.

Đ�p: Đ� vui th�ch với chỗ hướng tới th� kh�ng n�n n�i. Ở đ�y, tất cả thế gian đều vui th�ch hướng đến thiện thắng, cho đến lo�i c�n tr�ng cũng vui th�ch hướng tới an lạc. V� sao? V� cần ăn uống n�n c� chỗ cầu mong. Thiện thắng l� vui th�ch, y�u mến tốt đẹp. Như vậy, nghĩa được so s�nh để n�i về thiện thắng. Thế gian c� nhiều vui th�ch, hướng đến an lạc m� lại từ bỏ nh�n của an lạc. An lạc l� Đại Niết-b�n.

Lại kh�ng bệnh tật l� nhiều an vui, hướng đến song lại từ bỏ nh�n ấy. Như đ� vui th�ch hướng tới th� kh�ng n�n v� điều đ� m� n�i nữa. V� như người hướng tới đạo, nếu đ� biết r� đạo th� kh�ng c�n n�i về đạo nữa, trường hợp kia cũng như thế, do đấy kh�ng c� lỗi.

Hỏi: V� sao nhận biết r� về Đức, �c, Nương dựa th� liền c� thiện thắng? Đ� từng c� trường hợp thấy v�ng được gi�u sang, thấy thuốc th� bệnh kh�ng c�n chăng? Thế n�n kh�ng thể n�i nhận biết r� về Đức, �c, Nương dựa m� c� thiện thắng.

Đ�p: Tuy c� lời ấy, nhưng nghĩa th� kh�ng phải thế. N�n lấy th� dụ như đ�n s�ng. Như đốt đ�n tức th� hủy hoại b�ng tối, kh�ng phải đốt đ�n rồi sau mới hủy hoại b�ng tối. Như thế tr� sinh tức c� tr� nhận biết về thiện thắng, l� một nghĩa.

Hỏi: Đức gọi l� những g�? L� số lượng ch�ng sinh, l� sắc hương vị, đối chiếu để gồm th�u, v� tranh chấp, h�ng phục?

Đ�p: Ta muốn kh�ng vui th�ch từ tưởng tạo t�c kinh, nhưng ở đ�y, đức l� Phước, Căn, Kh�ng �c. Phước, căn, kh�ng �c, ba thứ ấy l� tưởng của đức. Ph�p bạch tịnh c�ng quả của ph�p, Ta cho đ� l� tưởng của đức, l� tất cả được gồm th�u trong ba thứ ấy, nay n�n nối tiếp hiển thị.

Hỏi: Đ� n�i về phước, căn, kh�ng �c. Vậy những g� l� Phước?

Đ�p: Phước l� Tu, Th�, Giới, lu�n lu�n ở nơi thiện thắng, đ� l� phước. Cũng n�u r� việc trừ bỏ kẻ �c, đ� l� phước. L� ba thứ tu, th�, giới, như đ� n�i.

Hỏi: Đ� n�i phước l� th�, giới, tu. Vậy những g� l� Th�?

Đ�p: V� đ� gồm th�u kẻ kh�c, n�n l�c xả bỏ của cải c�ng tư nguyện v� v� gi�o (v� biểu) l� ba thứ th�.

Hỏi: Điều ấy l� thế n�o?

Đ�p: Th� l� ph�p, v� �y, t�i. Tức ph�p th�, v� �y th� v� t�i th�, ba thứ ấy l� n�i về th�. Ph�p th� l� thuyết giảng kinh, khiến ra khỏi thế gian. V� �y th� l� t�m thứ, ba quy mạng đứng đầu. Như Đức Thế T�n n�i, quy y Phật l� th� v� �y cho v� lượng ch�ng sinh. Kh�ng kết hận, kh�ng tạo ph�p �c, ch�ng sinh cũng như thế.

Hỏi: Như c� người nhận ba quy y cũng s�t sinh, l�m sao n�i th� l� v� �y đứng đầu?

Đ�p: Kh�ng n�i hết thảy ch�ng sinh, chỉ như ở đ�y t� kiến l� si m�, n�n s�t sinh, trộm cắp t�i sản kẻ kh�c, tạo c�c thứ �c. Người nhận ba quy y th� kh�ng l�m c�c điều ấy, tức đ� được ch�nh kiến. Nếu nhận ba quy y m� kh�ng c� ch�nh kiến th� kh�ng phải l� ba quy y. Thế n�n th� cho v� lượng ch�ng sinh, th� v� �y đứng đầu. Kh�ng tiếc lẫn, h�nh t�i th�, th� ăn uống l� đứng đầu, v� gồm th�u kẻ kh�c n�n th�. C�ng dường v.v� th� d�ng hương hoa l� đứng đầu. Tự m�nh l�m, hoặc lại c�ng l�m, l� m�nh, người c�ng tạo đức n�n được quả b�o lớn. Ở đ�y l� th� tịnh, n�n ph�n biệt rộng, như kệ đ� n�i:

V� như c�y d�ng gốc

L�c lại d�ng nơi c�nh

Hoặc c�ng d�ng cả hai

L� việc thường ở đời.

Như vậy phương tiện th�nh

Th� ấy được quả lớn

C� từ nh�n duy�n tịnh

C�ng c�ng đức cũng thế.

Hỏi: Thế n�o l� Giới?

Đ�p: Giới l� hai thứ th�n miệng được th�u giữ, kh�ng nhiễu hại kẻ kh�c. Giới tạo lợi �ch c� ba tướng, từ nơi th�n miệng sinh.

Hỏi: Điều ấy l� thế n�o?

Đ�p: Gồm th�u kẻ kh�c, kh�ng nhiễu hại kẻ kh�c. C�ng tạo lợi �ch gồm th�u kẻ kh�c: L�c đ�i kh�t, thiếu thốn, ch�ng sinh y�u qu� mạng sống, n�n rộng l�ng tha thứ, kh�ng mưu hại. L�a bỏ việc chiếm đoạt t�i sản, th� thiếp của kẻ kh�c cũng như thế. Đ�y l� việc gồm th�u kẻ kh�c. L�a bỏ n�i lời hai chiều, n�i lời th� �c, n�i dối, n�i lời th�u dệt, l� kh�ng nhiễu hại kẻ kh�c.

Lại nữa, bảy chi kh�ng bức b�ch kẻ kh�c, l� kh�ng nhiễu hại họ. Bị c�c khổ bức b�ch, kh�ng c� nơi chốn quy ngưỡng, nương dựa, thương x�t cứu gi�p họ l� nhiếp phục kẻ kh�c. Thọ tr� hai ph�p ấy, hoặc phước nối tiếp sinh l� tạo lợi �ch. Ta từ nay l�a bỏ s�t sinh, ph�t t�m, tức tạo lợi �ch được tăng trưởng. V� như tạo ra c�c vật dụng th� ng�y c�ng c� lời. Thọ giới t�m sinh thiện n�n thọ nhận tương tục. Hạt đ� diệt như khi gieo trồng c� mầm, tạo lợi �ch. Nếu kh�ng xả bỏ h�nh thiện tương tục, cho đến ngủ nghỉ cũng tăng �ch phước, đ�y l� tạo lợi �ch, gọi l� giới.

Hỏi: Thế n�o l� Tu?

Đ�p: Tu l� tu tập thiền, v� lượng, v� sắc. Tu ấy l� đối với h�nh thiện, thế n�n tu như hoa tỏa hơi thơm. Tập l� tu như h�nh tập gần gũi vua. V� như vua, quan kh�o h�nh tập gần nhau, tất c� kết quả. Như vậy tu tập tất được quả bạch tịnh.

N�i tu thiền, l� nhớ nghĩ về nghĩa nơi bốn thứ ấy.

Hỏi: Điều ấy l� thế n�o?

Đ�p: Thiền l� l�a dục, qu�n, hỷ, khổ, lạc, l� bốn thiền. Thứ nhất l� đ� l�a ph�p dục �c, bất thiện. Duy�n nơi thiện, buộc giữ t�m an trụ, đ� l� l�a dục. Thứ hai l� l�a qu�n. Qu�n l� h�nh vi tế đối với gi�c, như chu�ng rung c� �m thanh kh�c, ở đ�y kh�ng c�n nữa, gọi l� l�a qu�n. Dục th� trước đ� l�a. Thứ ba l� l�a hỷ. Hỷ l� t�m vui vẻ, như biển c� s�ng vọt l�n, ở đ�y kh�ng c�n c�ng với dục, qu�n, n�n n�i l�a hỷ. Thứ tư l� l�a khổ, lạc. Lạc l� th�n t�m kh�ng bị bức b�ch. Khổ l� bị bức b�ch. Ở đ�y đều kh�ng c�n, c�ng với dục, qu�n, hỷ, n�n gọi l� l�a khổ, lạc. Bốn thứ ấy gọi l� thiền.

Hỏi: Thế n�o l� v� lượng?

Đ�p: V� lượng l� Từ, Bi, Hỷ, Hộ (Xả), l� bốn quả giả tưởng l�m v� lượng. Duy�n nơi v� lượng ch�ng sinh n�n l� v� lượng. Cũng kh�ng thể t�nh kể về c�ng đức, n�n l� v� lượng. Từ l� t�m h�nh thương x�t tất cả ch�ng sinh. Hết thảy ch�ng sinh lu�n được hiện r� nơi trước niệm, l� Từ. Bi l� thương x�t c�c ch�ng sinh khổ n�o lu�n ở trước mắt m�nh, nhớ nghĩ khiến họ l�a sầu n�o, l� Bi. Hỷ l� đối với ch�ng sinh c� nhiều an vui, hạn chế mọi vui th�ch qu� mức, l� Hỷ. Hộ (xả) l� kh�ng cầu, kh�ng n�ng giận, n�n tha thứ đối với c�c ch�ng sinh c� lỗi lầm. Nếu ch�ng sinh l�m �c th� kh�ng vui th�ch với điều ấy, l� lại qu�n x�t tự nghiệp của ch�ng sinh. Như thế l� tha thứ đối với lỗi lầm, gọi đ� l� Hộ (xả).

Hỏi: Đ� n�i về v� lượng, c�n v� sắc l� thế n�o?

Đ�p: V� sắc l� Kh�ng, Thức, V� sở hữu v� Phi tưởng phi phi tưởng xứ. Xứ l� nương dựa, l� bốn thứ. Kh�ng l� trừ sắc, thấy vượt qu� sắc, l� l�a dục, nhất t�m duy�n nơi kh�ng. Nơi kh�ng, buộc giữ tưởng l� Kh�ng xứ. Chẳng nương nơi kh�ng, chỉ c� thức, duy�n nơi thức n�n c� Thức xứ, đ� cũng l� nương dựa. Kh�ng nương dựa n�n hơn, như v� sở hữu, đấy gọi l� V� sở hữu xứ. Đối với tưởng thấy vượt qu�, diệt tưởng thấy sợ h�i, nhất t�m l� Phi tưởng phi phi tưởng xứ, l� c�i V� sắc. Đ� gọi l� tất cả phước.

Hỏi: Căn l� g�?

Đ�p: Căn l� kh�ng tham, kh�ng giận, kh�ng ngu si. Kh�ng tham, kh�ng s�n, kh�ng si, đ�y l� ba tướng của căn.

Hỏi: Đ�y l� căn g�?

Đ�p: Kh�ng phải l� trước đ� n�i về gốc của đức, chỗ n�o l� tất cả hướng về gốc của ph�p thiện thắng. T�y nơi nghĩa, một thứ tăng th� phần c�n lại cũng theo. Như kh�ng tham đối với th� tăng, kh�ng giận đối với giới tăng, kh�ng si đối với tu tăng. Lại nữa, kh�ng tham đối với t�i th� tăng, kh�ng giận đối với v� �y th� tăng, kh�ng ngu si đối với ph�p th� tăng. Đ� gọi l� ba thứ th� tăng trưởng.

Lại nữa, kh�ng tham đối với việc th�u phục kẻ kh�c tăng, kh�ng giận dữ đối với việc kh�ng nhiễu hại kẻ kh�c tăng, kh�ng ngu si đối với việc tạo lợi �ch tăng. Đ� gọi l� ba thứ giới tăng trưởng.

Lại nữa, kh�ng tham đối với thiền định tăng, kh�ng giận dữ đối với v� lượng tăng, kh�ng ngu si đối với v� sắc tăng. Đ� gọi l� ba thứ tu tăng trưởng.

Lại nữa, kh�ng tham đối với kh�ng �c tăng, kh�ng giận dữ đối với nhẫn nhục tăng, kh�ng ngu si đối với đa văn tăng. Như vậy đối với lực, căn l� như thế, n�n biết về căn của tất cả h�nh thiện. Kh�ng tham l� đối với c�c vật dụng hiện c� kh�ng thấy lợi, kh�ng vướng chấp. � kh�ng giận dữ l� diệt trừ mọi giận dữ. Kh�ng ngu si l� dứt trừ si m�, n�n gọi l� căn.

Hỏi: Thế n�o l� Kh�ng �c?

Đ�p: Kh�ng �c l� nhẫn nhục, đa văn. Kh�ng �c, kh�ng c� kẻ �c l� giả tưởng theo thế tục.

Lại nữa, �c l� tăng trưởng �c. L� kh�ng tăng trưởng �c, n�n gọi l� kh�ng �c, như đ� n�i. Kh�ng �c l� n�i về diệu thiện. Nhẫn nhục l� chịu khổ. Sang, h�n, lực tự k�m chế, kh�ng giận dữ. Nhẫn nhục l� chịu khổ. Sức mạnh của sang, h�n, t�y theo sự việc n�n tự k�m chế, kh�ng phẫn nộ. Bị khổ bức b�ch m� tự k�m chế, l� nghĩa gắng nhẫn nại. Bị sức mạnh của gi�u sang bức b�ch, giận dữ nhưng kh�ng thể đ�p trả, chỉ đối với kẻ tệ �c n�n khởi giận dữ. Nếu đối với sức mạnh lớn đ� bức b�ch, kh�ng dấy khởi phẫn nộ l� nhẫn nhục. Bị sức mạnh của kẻ h�n k�m gia hại th� tha thứ. O�n gia c� thể đ�p trả, nếu kh�ng đ�p trả l� tha thứ. Như thế, ch�ng sinh c�loi c�ng h�nh lỗi lầm, đều gắng nhẫn nại. Nghĩa nầy nay sẽ n�i. Khổ l� lạnh n�ng gi� nắng, cực nhọc, bị c�c thứ khổ bức b�ch, phải tự k�m chế khổ ấy. Từ hai sự việc dấy khởi sầu n�o, đối với th�n kh�ng nổi giận, đối với lo�i v� t�nh nổi t�nh, ch�ng sinh theo nh�n duy�n n�u b�y, do đấy dựa nơi hai thứ bức b�ch th�n, n�n gắng nhẫn.

Hỏi: Đ� n�i về nhẫn nhục, c�n đa văn l� thế n�o?

Đ�p: Đa văn l� đối với Khế kinh, A-tỳ-đ�m, Luật. Người đa văn l� nếu c� thể trừ bỏ tham s�n si, đ� l� đa văn, phần kh�c kh�ng phải l� đa văn. Ba thứ Khế kinh, A-tỳ-đ�m, Luật, trong đ� Khế kinh l� do bậc Nhất thiết tr� thuyết giảng hoặc ấn chứng, hiển b�y nẻo bạch tịnh, uế nhiễm, l�m s�ng r� bốn Th�nh đế, l�a v� lượng �c. A-tỳ-đ�m (Luận) l� ph�n biệt đầy đủ những thứ hiện c� nơi Khế kinh. Luật l� n�i về oai nghi, ph�p tắc khiến được thanh tịnh. Đ� gọi l� ba thứ đa văn. Ở đ�y, luật l� ch� trọng chế ngự tham dục, A-tỳ-đ�m ch� trọng chế ngự giận dữ. A-tỳ-đ�m l� n�i về t�nh của c�c nghiệp, do đấy đoạn dứt giận dữ. Nh�n nơi giận dữ dấy khởi phạm giới, do phạm giới n�n bị đọa v�o địa ngục. Khế kinh ch� trọng chế ngự si m�. Khế kinh l� n�i về mười hai nh�n duy�n.

Hỏi: Đa văn ấy v� sao kh�ng �c?

Đ�p: Kh�ng �c l� nhận biết đ�ng đắn về nguy�n do để chế ngự t�m �. Nhận biết đ�ng đắn về nguy�n do đ�ng đắn để chế ngự đ�ng đắn nơi t�m �, đ� gọi l� kh�ng �c.

Nhận biết đ�ng đắn l� thầy, đệ tử, đồng học c� thể h�nh từ thiện. Nếu c� thể h�nh từ thiện, đ� gọi l� nhận biết đ�ng đắn, l� ba thứ thầy, đệ tử, đồng học ấy.

Hỏi: Thế n�o l�, hoặc từ l� thầy, thiện l� đệ tử, khả năng l� đồng học, c� thể n�i như thế chăng?

Đ�p: Kh�ng phải. V� sao? V� n�u b�y kh�ng th�ch hợp. Từ, thiện, năng lực, l� tướng của tri thức ch�n thật, l� n�i về chỗ n�n qu�n x�t nơi thầy, đệ tử, đồng học. Ở đ�y, tướng từ l� tối thắng, hai thứ c�n lại l� c�nh nh�nh được tạo th�nh. Hoặc từ l� chỉ kh�ng thiện, nhận biết sự việc nhưng cũng kh�ng thể n�i, như người cha tuổi gi�, kh�ng đức. Hoặc c� năng lực, cũng kh�ng thiện. Hoặc tuy c� từ, kh�ng thiện, n�n chỉ dạy điều �c, như đ�m Lục sư v.v� Nếu c� đầy đủ th� ba tướng th�nh tựu, n�n biết đấy l� tri thức ch�n thật.

Hoặc c� thầy tạo lỗi lầm n�n bị hoại. Hoặc đệ tử lỗi lầm. Hoặc đồng học tạo lỗi lầm. Do đ�, th�nh tựu đầy đủ ba tướng, phải cầu tri thức ch�n thật.

Hỏi: Tri thức ch�n thật ấy, l�m thế n�o để chế ngự đ�ng đắn t�m �?

Đ�p: Chế ngự đ�ng đắn t�m � l� dừng dứt tưởng cử, hộ (xả) dừng dứt tưởng mạnh mẽ. Hướng tới tưởng cử, tưởng hộ l� mạnh mẽ. Ở đ�y, dừng dứt l� đ�nh chỉ t�m � bu�ng lung. K�m so với đ�y l� qu�n x�t tướng m� n�i. Dừng dứt cử l� t�m � nhu h�a. Sức lực thấp th� trợ gi�p khiến tăng cao, ở đ�y l� qu�n x�t tướng m� n�i. Cử, hộ l� do t�m � b�nh đẳng n�n nhận giữ nẻo h�nh. Như kh�o điều khiển xe, chậm th� khiến nhanh, gấp th� k�m chế lại, c�ng h�nh m� hộ. Đ�y cũng như thế. Trong bốn v� lượng th� Hộ l� kh�ng hợp �. Đối với ch�ng sinh, d�ng Từ đứng đầu để Hộ, trong ấy, � b�nh đẳng Hộ.

Hỏi: Thế n�o l� nhận biết? Như t�m � k�m n�n đề cao, t�m � được để cao n�n chế ngự, b�nh đẳng l� Hộ (xả)?

Đ�p: Kh�ng phải l� tự theo chỗ mong muốn l� chế ngự đ�ng đắn t�m �. Do đ� ở đ�y l� tự t�y theo chỗ mong muốn l� nghĩa t�y thời, t�y phương tiện, nếu c� cao thấp th� đấy kh�ng phải l� chế ngự đ�ng đắn về t�m �.

Hỏi: L� chế ngự đ�ng đắn về t�m �, c�n thế n�o l� nguy�n do đ�ng đắn?

Đ�p: Nguy�n do đ�ng đắn l� c� đủ phương tiện nơi quả. Nguy�n do đ�ch thực l� hướng tới nẻo kia, hoặc n�i về sự tu tập, c� đủ phương tiện tạo quả l� nguy�n do đ�ch thực.

Hỏi: C�i g� l� gồm đủ?

Đ�p: Trước đ� n�i về thiện thắng.

Hỏi: Những g� gọi l� gồm đủ?

Đ�p: Gồm đủ l� kh�o giảm bớt, chế phục căn v� tiếp cận h�nh thiền. Đ�y l� tư lương đối với h�nh thiện, n�n gọi l� gồm đủ, như h�nh đầy đủ c�c vật dụng. Gồm đủ l� nghĩa c�nh nh�nh. Ở đ�y l� gồm đủ ba thứ: kh�o giảm bớt, chế phục căn v� tiếp cận h�nh thiền.

Hỏi: Thế n�o l� kh�o giảm bớt?

Đ�p: Kh�o tổn giảm l� mặc y phấn tảo, khất thực v� sự. Trong c�c x�m l�ng, giảm bớt gọi l� kh�o tổn giảm. Kh�o tổn giảm l� nghĩa thanh bạch, đạm bạc. Người thợ giỏi tạo ra hai thứ h�nh tượng, c� tăng, c� giảm. Giảm l� c�ng sức của đ�, gỗ. Tăng l� c�ng sức của b�n đất, c�ng sức t� vẽ. Người thợ h�nh th�nh hai thứ tượng. Nếu theo giảm l� c� thể chịu đựng được mưa gi�. Thứ c�n lại tuy c� sắc đẹp nhưng kh�ng chịu đựng được gi� mưa. Hai thứ người như thế l� h�ng tại gia, xuất gia. H�ng xuất gia t�m � được giải tho�t đối với những hệ lụy của gia đ�nh, đ� xả bỏ c�c thứ vật dụng, lấy giảm bớt l�m điều tốt đẹp. H�ng tại gia, nh�n nơi vợ con, th�n tộc l� tăng th�m, c�c sự việc được th�nh. H�ng tại gia tuy c� c�c vật dụng l�m mỹ vị, song �i c�ng biệt ly th� sầu bi, tranh chấp v.v� V� kh�ng phải ph�p, n�n bị mưa gi� hủy hoại, t�m � kh�ng nơi chịu đựng, như h�nh tượng t� vẽ bị gi� mưa hủy hoại, kh�ng phải l� h�ng xuất gia. Như Đức Thế T�n n�i:

Như chim sức kh�

Cổ xanh sắc đẹp

Trọn kh�ng thể bằng

Ngỗng, nhạn bay đi.

Tại gia như thế

Kh�ng bằng Tỳ-kheo

M�u-ni xa l�a

Tọa thiền chốn vắng.

Đ� gọi l� kh�o tổn giảm: Mặc y phấn tảo, khất thực, v� sự. Ba c�ng đức tịnh nầy l� gốc của mười hai thứ, ch�n thứ c�n lại l� quyến thuộc, n�n n�i ri�ng. Đức Thế T�n muốn khiến cho Nan-đ� hoan hỷ, n�n cũng n�i ba thứ ấy:

Nan-đ� sao thấy ngươi

Y phấn tảo, v� sự

Biết rồi, vui nơi cao

L�a bỏ dục, kh�ng nhiễm.

Do đấy n�n biết ba thứ ấy l� gốc.

Lại nữa, bốn �i sinh l� y phục, thức ăn uống, vật nằm ngồi, v� c�i. Trong ấy, v� do tham �i về y phục nắm giữ, n�n n�i về y phấn tảo. V� do tham �i về thức ăn uống nắm giữ n�n n�i về khất thực. V� do tham �i về vật dụng nằm ngồi, n�n n�i về v� sự. Nếu th�nh tựu ba c�ng đức ấy l� phương tiện diệt trừ �i c�i, l� do kh�o tổn giảm.

Lại nữa, c� hai thứ chấp trước l� ng� h�nh v� ng� sở tạo t�c. Trong đ�, v� tham �i y phục, thức ăn uống, chỗ ngồi nằm, n�n sinh khởi chấp trước về ng� sở tạo t�c. H�nh giả d�ng ba c�ng đức tịnh ấy để dứt trừ. Nếu diệt một sự, tất đoạn trừ chấp ng�, thế n�n gọi l� c�ng đức tịnh.

Hỏi: Thế n�o l� y phấn tảo?

Đ�p: Y phấn tảo l� ba y, như y dệt bằng l�ng, t�y theo chỗ ngồi. Y phấn tảo nầy l� một trong ba thứ kia. C� đủ ba y như y dệt bằng l�ng t�y theo chỗ ngồi. Nếu ba y chỉ l� y phấn tảo, tức n�n c� ch�n c�ng đức tịnh. Như vậy th� c�ng tr�i với kinh chăng? Y phấn tảo l� từ nơi v�ng g� mả, nơi ng� x�m l�ng, nhặt nhạnh c�c tấm vải cũ, hoại m�u, giặt sạch để may th�nh. Ba y l� Tăng-gi�-l�, Uất-đa-la-tăng, An-đ�-la-hội. Hoặc c� trường hợp tr� ba y, v� y�u th�ch y, nh�n đấy miệt m�i t�m cầu, do �i ấy n�n l� hết sức cực nhọc. Nếu kh�ng được nhiều th� ba y n�n biết l� đủ, tốt. �i c� hai thứ: �i tốt đẹp v� �i nhiều. V� như cầu t�m một người nữ đẹp đẽ hơn hết, hoặc t�m cầu h�ng ng�n người nữ kh�ng xinh đẹp. Như vậy tham �i nhiều, d�ng ba y chế ngự sinh �i tốt đẹp. Đức Thế T�n v� hạng người ấy n�i tr� ba y c� s�u loại: kiếp bối, tất c�nh, tơ lụa, vải vỏ gai, vải dệt bằng vỏ c�y, sợi gai, trong ấy n�n d�ng một thứ. Người kia thấy rồi th� ưa th�ch, việc đ� g�y nhiều cực nhọc, n�n v� họ n�i về y dệt bằng l�ng, kẻ ấy như thế l� tr� ba y dệt bằng l�ng. Hoặc ở trong ch�ng, hoặc tại giường t�a nơi gia đ�nh, nếu thấy t�a ngồi tốt đẹp kh�c, liền dời đến để ngồi, th� v� những người ấy n�i, cứ theo t�a đ� ngồi, kh�ng n�n v� tốt đẹp m� dời đổi t�a ngồi. Do m�nh l� lớn n�n dấy khởi � cho kẻ kh�c l� phải t�y theo t�a ngồi. Như vậy, đầy đủ ba thứ l� y phấn tảo.

Hỏi: V� sự l� thế n�o?

Đ�p: V� sự l� ngồi nơi gốc c�y, dưới b�ng c�y, hiện r�. Thực hiện ngồi ngay ngắn, ngồi nơi gốc c�y, dưới b�ng c�y, ngồi hiện r�, h�nh đủ ba thứ ấy l� v� sự. Bốn thứ nầy l� để diệt trừ tham �i về nơi chốn. Ở đ�y, người tinh tấn th� h�ng t�n th� tạo nh�, c�c thứ giường t�a lớn, vật trải mềm mại. Kẻ gi�o h�a tham chấp, Đức Thế T�n biết rồi, v� họ n�n giảng n�i sự việc ấy. Kh�ng n�n xả bỏ nh� của m�nh để tham vướng nh� kẻ kh�c. N�n xả bỏ nh� nầy để vui nơi v� sự. Kẻ kia đ� ở nơi v� sự, lại tạo ph�ng ốc lầu g�c cao lớn, đ�y cũng l� điều kh�ng n�n l�m. Ở trong chỗ v� sự lại y�u th�ch ph�ng g�c cao rộng, như d�ng xe ngựa m� gồm đủ cả lừa. Do đ�, n�n thực hiện việc ngồi dưới b�ng c�y, b�n gốc c�y. Người kia đ� thọ tr� rồi, nhưng kh�ng th�ch c�y nhỏ, xấu x�, m� lại cầu c�y to lớn, tươi tốt, nhiều hoa quả. Đức Thế T�n chỉ dạy những người ấy n�n thọ tr� việc ngồi nơi khoảng đất trống. Th� chủ của �ng đ� nu�i lớn th�n ấy, sao lại l�m sự việc như thế, n�n học theo sự an lạc của bậc Thần ti�n. Nơi khoảng đất trống, �ng kh�ng c� nh� cửa, kh�ng bị tham �i bức b�ch. Người kia đ� ở nơi khoảng đất trống, liền khởi suy nghĩ: Ta đ� l�m được việc kh� l�m. Do xả bỏ ấy n�n tư duy đ�ng đắn, tức liền nằm nghi�ng ngủ cho đến mặt trời mọc.

Đức Thế T�n chỉ dạy kẻ kia sự việc như thế, kh�ng thể như người cắt tai để trang sức nơi đầu. Do đấy, �ng n�n thọ tr� việc ngồi ngay ngắn tr�n thảm cỏ, ngồi theo tư thế kiết gi�, qu�n x�t thế gian đ�ng như thật m� tạo tự nghiệp. Như thế l� gồm đủ v� sự.

Hỏi: Đ� n�i về v� sự, vậy thế n�o l� khất thực?

Đ�p: Khất thực l� ăn ng�y một bữa, qu� giờ th� kh�ng được uống c�c thứ nước kh�c ở nơi nghĩa địa. Người xuất gia c� hai loại thọ thực: Thọ thực với ch�ng Tăng v� khất thực. Thọ thực c�ng với ch�ng Tăng l� ng�i nh� lu�n tinh tấn, được thọ thực đầy đủ, hoặc lại lu�n tinh tấn v� để diệt trừ phiền n�o. Đối với b�n ngo�i, x�y dựng ph�ng ốc, ph�n ph�t c�c thức ăn uống. Khất thực l� lần lượt đi tới từng nh� để xin nhận thức ăn, kể cả c� l�c nhận rất �t. Đ� gọi l� khất thực. Những c�ch sống kh�c l� t� mạng. Người kia thọ thực với ch�ng Tăng, khởi suy nghĩ: Ta c� thể đi đến nh� th� chủ kia để thọ thực. Liền dấy ng� mạn, cao ngạo. Đức Thế T�n v� kẻ ấy n�n chỉ dạy: Phải n�n khất thực. Người kia khất thực rồi th� thường xuy�n ăn uống trong nhiều thời gian, do đ� bỏ phế việc tu học. Đức Thế T�n chỉ dạy kẻ kia n�n thọ thực một lần, như kệ n�i:

Người n�n khởi t�m niệm

Mỗi lần ăn, biết �t

Tức l� thọ dụng giảm

Hạn chế, giữ mạng sống.

Người kia thọ thực ng�y một lần rồi, chấp trước nơi thức ăn, liền dấy khởi suy niệm: Đức Thế T�n chỉ cho ph�p uống nước, vậy n�n t�m cầu đủ c�c thứ nước uống, do đấy bỏ phế việc tu học. Đức Thế T�n chỉ dạy kẻ kia: �ng đ� c� được xứ khổ như thế, n�n bỏ việc uống nhiều thứ nước. L�c kh�t nước thường cũng c� thể dứt trừ. N�n thọ tr� việc qu� giờ th� kh�ng uống c�c thứ nước kh�c. Người kia như vậy l� thọ thực �t, biết đủ rồi, lại ưa th�ch tắm gội xoa ch� th�n thể. Đức Thế T�n chỉ dạy kẻ ấy: Đ�y cũng l� việc cao ngạo của tưởng thọ thực. V� sao? V� th�n thể l� từ trong việc ăn uống sinh ra, tuy c� b�o mập hết sức cũng sẽ đem bỏ nơi nghĩa địa. Do vậy, �ng n�n vui th�ch nơi nghĩa địa, qu�n x�t về nơi ấy, từ chỗ thọ thực dẫn đến th�n thể s�nh trướng, rữa n�t, tan hoại, mỡ m�u chảy tr�n. Thấy rồi th� diệt trừ tưởng ki�u mạn kia. Như thế l� khất thực đầy đủ. Đ� gọi l� kh�o tổn giảm.

Hỏi: Thế n�o l� chế phục căn?

Đ�p: Chế phục căn l� kh�ng hại, giữ g�n, h�ng phục. Chế phục căn l� c� thể chế ngự c�c căn, l� h�ng phục căn. Ba thứ ấy l� kh�ng hại, giữ g�n, h�ng phục.

Hỏi: Kh�ng hại những g�?

Đ�p: Trước đ� n�i về căn. Hại căn l� kh�ng thể điều khiển căn. Như lo�i ngựa tuy đoạn dứt nước, l�a th�c, nhưng kh�ng đường n�o l� kh�ng chạy điều h�a. Ăn no do l�a th�c, nước th� theo đường đi tức điều h�a chạy tốt. Như vậy, hại căn l� kh�ng điều khiển được. Th�u giữ c�c căn tức điều khiển được. Nếu hại căn, cho đ� l� điều khiển được th� l� người m� m� l�a dục, thế n�n chớ hại căn, chỉ chế ngự đ�ng đắn đối với cảnh giới. Tư duy đ�ng đắn để th�u t�m, tức c� thể giữ g�n, như kệ n�i:

C�c căn đến cảnh giới

N�n xa l�a c�c tưởng

Kh�ng thể hại cảnh giới

Chỉ trừ bỏ nhiễm chấp.

H�ng phục căn l� nếu thấy người nữ nhan sắc đẹp đẽ, liền khởi tưởng như mẹ. Đ� gọi l� ba thứ chế phục căn.

Tiếp cận h�nh thiền: L� tiếp nhận danh tưởng, gần nơi tư duy n�n gọi l� gần h�nh thiền.

Hỏi: L� gần thứ g�?

Đ�p: Như trước đ� n�i về thiện thắng.

Hỏi: Như trước đ� n�i về bốn thiền, v� sao lại n�i lần nữa?

Đ�p: Trước l� n�i về thiền, l� hướng tới việc thắng vượt sinh tử. Ở đ�y l� hướng đến nẻo xuất yếu, thắng vượt điều ấy, thứ lớp qu�n Ch�n đế. Như người lần đầu đi qua v�ng đồng rộng, thấy ao nước với đủ c�c thứ hoa tươi đẹp, lại c� từng ấy suối nước trong theo d�ng chảy tr�n trề, c�ng vườn c�y, lầu g�c, trồng nhiều loại c�y hoa xinh xắn. Thấy rồi, khởi suy nghĩ: Đ�y chẳng phải l� trong v�ng đồng rộng vắng vẻ m� c� thể c� được, tất l� phải gần với th�nh ấp. Như vậy, H�nh giả ở tại qu�ng đồng rộng sinh tử, c� đủ phiền n�o tham s�n si, đạt được nhận biết ch�n thật n�n ch�nh tư duy, l�c qu�n x�t ấm, giới, nhập l� v� thường, khổ, kh�ng, v� ng�, nếu mong muốn, vui th�ch, đ� gọi l� nhẫn. Ch�nh tư duy, t�m � kh�ng động, đ� gọi l� như trong mộng thấy người th�n, như trong gương thấy h�nh b�ng. Như vậy, tưởng qu�n khổ, l� ph�p đệ nhất của thế gian. Do tưởng Đức Thế T�n, đ� gọi l� gần h�nh thiền. H�nh giả kia thứ lớp như từ mộng tỉnh giấc, thấy người th�n, sau đạt được qu�n Th�nh đế cũng như thế.

Phần thứ nhất của phẩm Đức nơi Ch�n độ đ� n�u b�y xong.

Hỏi: Thế n�o gọi l� Phương tiện?

Đ�p: Phương tiện l� Giới, Thượng chỉ, Tr�. Phương tiện l� đạo (đường đi), l� hướng đến thiện thắng, n�n n�i l� phương tiện, l� ba thứ giới, thượng chỉ, tr�.

Hỏi: Chẳng phải l� n�i lần nữa về Giới chăng?

Đ�p: Trước đ� n�i. Thiện thắng c� hai thứ: Một l� thọ sinh. Hai l� xuất yếu. Giới n�i trước l� thọ sinh, đ�y l� xuất yếu. Nghĩa của giới l� nghĩa h�nh tập.

Hỏi: Điều ấy l� thế n�o?

Đ�p: Giới l� ch�nh ngữ, ch�nh nghiệp, ch�nh mạng, ba thứ ấy gọi l� giới. Ch�nh ngữ l� l�a bỏ n�i hai lưỡi, n�i lời th� �c, n�i dối v� n�i lời th�u dệt. Ch�nh nghiệp l� l�a s�t sinh, trộm cắp, d�m dục. Ch�nh mạng l� Tỳ-kheo thọ thực c�ng ch�ng Tăng hoặc khất thực, y phục, thuốc men đầy đủ, đ� l� ch�nh mạng, c�c lối sống kh�c l� t� mạng. H�ng Ưu-b�-tắc l�a năm nghiệp, đao gậy, rượu độc, thịt ch�ng sinh. Đ� gọi l� ch�nh mạng.

Hỏi: Thế n�o l� Thượng chỉ?

Đ�p: Thượng chỉ l� tấn, niệm, định. Thượng chỉ l� đầy đủ, vi�n m�n. Lại nữa, diệt trừ tham s�n si, đ� l� thượng chỉ. Hướng đến nẻo kia để an trụ, n�n n�i l� thượng chỉ, l� ba thứ tấn, niệm, định. Trong đ�, tấn l� lực, nếu n�i tấn n�n biết l� đ� n�i về lực.

Lại nữa, c� thể tạo t�c, n�n n�i l� tấn. Tấn l� h�nh. Ph�p ấy c� thể tiến đến thiện thắng n�n gọi l� tấn.

Hỏi: Điều ấy l� thế n�o?

Đ�p: Tấn l� t�n, cần, kh�ng xả. T�n, cần, kh�ng xả l� ba giả danh nơi tấn. V� sao? V� t�n l�m tăng trưởng tất cả h�nh thiện, lu�n ở trước tất cả ph�p thiện, đối với hết thảy c�c ph�p l� bậc nhất, hơn hết. Như kệ n�i:

Sĩ c� h�nh t�n

Được bậc Th�nh khen

Vui th�ch giải tho�t

Mọi tr�i buộc mở.

L� ba thứ t�n.

Hỏi: Thế n�o l� ba thứ?

Đ�p: T�n l� tịnh, dục, giải. Tịnh, dục, giải l� t�n. Trong ấy, tịnh l� trừ bỏ � trược. � trược l� chỗ tạo �c của con người, như s�n hận, ki�u mạn, kh�ng hổ, kh�ng thẹn. V� như voi, tr�u l�m đục loạn nước suối, l� n�i về � trược. Khiến dừng lại n�n nước sẽ lặng trong. Như thế, người tạo �c, s�n hận, ki�u mạn, kh�ng hổ, kh�ng thẹn, so s�nh với t�m � loạn động, gọi đ� l� � trược. Kh�ng c�n � trược, gọi l� tịnh.

Dục l� y�u th�ch nơi th� thắng. Như người bị bệnh l�m cho khốn khổ, n�n kh�ng muốn ăn ngon. Bệnh khỏi rồi, th� mong muốn c� được c�c m�n ăn ngon. Người ấy bị c�c ph�p �c bức b�ch n�n kh�ng vui th�ch muốn nghe ph�p. C� được thiện tri thức rồi th� vui th�ch nơi ph�p. Liền khởi suy nghĩ: Ph�p nầy l� v� c�ng vi diệu. Đ� gọi l� dục.

Giải l� nắm giữ. V� như người bị rắn độc cắn, l�c thầy ch� nguyện đối với độc, người kia t�m � ch� th�nh, liền suy nghĩ: Thật như l� n�i ch�. Từ đấy tất bớt dần, � hiểu r� n�n t�m thuốc. Như vậy, con người bị rắn tham s�n si cắn mổ, Đức Thế T�n với t�m từ, v� họ giảng n�i ch�nh ph�p. Người kia nếu � hiểu r�, th� kh�ng kh�c với dụ tr�n. T�m của người kia dứt trừ được tham s�n si. Trường hợp kh�c th� kh�ng dứt trừ được. Đ� l� giải.

Hỏi: Thế n�o l� cần?

Đ�p: Cần l� ph�t khởi chuy�n h�nh tập. Khởi, tập, chuy�n, ba thứ ấy gọi l� cần.

Khởi l� bắt đầu tạo thiện. Như l�c d�i lửa th� phải tạo c�c vật dụng của lửa. Tập l� thường xuy�n h�nh t�c. Chuy�n l� gắn liền, kh�ng bỏ, kh�ng ph�n t�n khiến � th�nh một duy�n, như cứu lửa ch�y đầu. Ba thứ ấy gọi l� cần.

Hỏi: Thế n�o l� kh�ng xả?

Đ�p: Kh�ng xả l� kh�ng dừng, kh�ng ch�n, kh�ng l�a. Ba thứ ấy gọi l� kh�ng xả.

Kh�ng dừng: L� trong tất cả thời gian kh�ng rời. Ta hết sức tinh tấn kh�ng bỏ phế, l� kh�ng ch�n. Ta ho�n to�n si�ng năng, d� trong thời gian l�u d�i c� nhiều phiền n�o, l� kh�ng l�a. Hoặc c� quả, hoặc kh�ng, nếu xả th� c� được c�ng dụng g�? Hoặc do đấy n�n kh�ng bỏ tinh tấn, đ� gọi l� kh�ng xả. Ba sự việc nầy tất đạt được quả. Như người đi đường, vui th�ch với nơi chốn đi đến.

Hỏi: Đ� n�i về tấn, thế n�o l� niệm?

Đ�p: Niệm l� th�n, thống (thọ), t�m, ph�p, trong ngo�i đều kh�ng qu�n. Trong, ngo�i, c�ng kh�ng qu�n l� ba thứ niệm. V� tự m�nh l� trong, phần c�n lại l� ngo�i. Hai sự l� c�ng.

Lại nữa, trong l� thọ nhận ấm, giới, nhập. Ngo�i l� kẻ kh�c thọ nhận. Kh�ng thọ nhận l� c�ng.

Lại nữa, ba thứ phiền n�o ở b�n trong, ở b�n ngo�i, c�ng. Ở b�n trong l� dục. Ở b�n ngo�i l� giận dữ. Giận dữ l� v� kẻ kh�c, kh�ng phải l� tự s�n giận. Hoặc khởi suy nghĩ: Dục cũng l� v� kẻ kh�c. Điều nầy kh�ng đ�ng. V� sao? V� b�n trong l� nhiễm, b�n ngo�i l� kẻ kh�c sinh dục, do b�n trong chấp trước, như kinh đ� n�i. Người thấy người nữ như nội căn si �m c�ng h�nh. Nếu diệt trừ ba thứ phiền n�o nầy, l� ba thứ niệm. Ba thứ thọ, t�m, ph�p, cũng như th�n kia, mỗi thứ c� ba, l� mười hai thứ niệm.

Hỏi: Đ� n�i về niệm, thế n�o l� định?

Đ�p: Định l� kh�ng, v� nguyện, v� tưởng. Đ� l� ba thứ định. Sự kh�ng n�n gọi l� kh�ng.

Hỏi: C� nhiều thứ kh�ng như th�n x�m kh�ng, nh� kh�ng. Như vậy so với ở đ�y th� n�i về những kh�ng g�?

Đ�p: Kh�ng l� ng� h�nh, ng� tạo t�c đều kh�ng thấy. Ng� h�nh, ng� tạo t�c đều kh�ng thấy, đ� gọi l� kh�ng.

Hỏi: V� sao ng� h�nh, ng� tạo t�c kh�ng thể thấy? Như Đức Thế T�n n�i: Ta bấy giờ gọi l� Phạm-ch� T�y-lam. Lại như c� chỗ n�i: Tỳ-kheo! Tay Ta giơ l�n nơi hư kh�ng.

Đ�p: Kh�ng phải như thế. Ng� h�nh, ng� tạo t�c l� giả hiệu, chỉ ở trong năm ấm chấp ng� l� ng� h�nh. Đức Thế T�n kh�ng h�nh điều ấy. Nếu đối với cảnh giới chấp trước ng� thuận theo, đ� gọi l� ng� tạo t�c. Điều nầy Đức Thế T�n cũng kh�ng. Như Kinh Th�nh Ph�p Ấn n�i, kh�ng l� qu�n thế gian kh�ng. Như vậy so với chỗ giải th�ch kia cũng l� ng�, ng� sở c�ng được th�nh, thế n�n kh�ng lỗi. Đ� gọi l� kh�ng.

Hỏi: Thế n�o l� v� nguyện?

Đ�p: V� nguyện l� qu� khứ, hiện tại, vị lai kh�ng vui th�ch an lập. V� nguyện l� nghĩa kh�ng an lập. L� nhập trong ba thời qu� khứ, hiện tại, vị lai, l� tất cả hữu vi. Như Kinh Thuyết Xứ đ� n�i, ph�p kia nếu tạo t�c � ấy, ng� c�ng Niết-b�n, th� ph�p kia kh�ng gồm th�u ba thời. Ở đ�y th� kh�ng như thế. V� sao? V� một l� kh�ng, hai l� nghĩa. Niết-b�n l� l�a thế gian, ho�n to�n kh�ng duy�n. Trong ph�p kia kh�ng c� � về ng�, l�a ba đời lại kh�ng c� ph�p ấy n�n kh�ng thể n�i, l� do trong ba thời kh�ng vui th�ch an lập. Đ� gọi l� v� nguyện.

Hỏi: Thế n�o l� v� tưởng?

Đ�p: V� tưởng l� sự tạo t�c c�ng tưởng, l�a sự tạo t�c c�ng tưởng, l�a c�c thứ ấy l� v� tưởng. Như c� chỗ n�i: L�a tất cả hữu vi. Tất cả l� sự c�ng tạo t�c. C� thể tạo t�c l� sự. Chủ thể tạo l� tạo t�c. Như do v� minh, phước, v� phước, bất động tạo t�c h�nh. Duy�n kia nối tiếp, c� sinh thức l� sự. V� minh v� h�nh l� tạo t�c. Như vậy, tất cả hữu vi, nếu l�a c�c thứ kia gọi l� v� tưởng.

Lại nữa, như Kinh Th�nh Ph�p Ấn đ� n�i: V� tưởng l� kh�ng thấy sắc tướng kia. Như thế, trong tất cả c�c thứ kia cũng n�i, ba sự, tạo t�c c�ng l�a. Tất cả c�c thứ kia l� ba nghĩa, chỉ n�i kh�c nhau. Như n�i s�ng kh�ng nước, kh�ng thấy nước, l� một nghĩa nhưng n�i kh�c nhau. Kh�ng, v� nguyện, v� tưởng cũng như vậy. Đ� gọi l� định.

Hỏi: Thế n�o l� Tr�?

Đ�p: Tr� l� đối tượng h�nh của địa kiến, tu, v� học. Tr� l� nhận biết, l� ba địa: Địa kiến, địa tu, địa v� học. Ở đ�y, thấy biết n�n gọi l� kiến.

Hỏi: Những g� gọi l� thấy biết (kiến)?

Đ�p: Thấy biết những thứ chưa từng thấy biết, như căn, lực, gi�c đạo chi v� thật của địa Th�nh. Tu l� nghĩa h�nh tập. Như d�ng tro sạch để giặt �o, tuy đ� trừ bỏ phần cấu uế, �o được trắng sạch nhưng vẫn c�n c� m�i tro, sau đấy d�ng c�c thứ hương hoa như hương hoa Tu-mạn-na để x�ng ướp. Như vậy, nơi địa kiến, � thiền thanh tịnh, v� lượng c�c định đoạn trừ hết c�c kiết với rất nhiều c�ng sức. Đ� gọi l� tu.

Địa v� học l� tham s�n si đ� ho�n to�n dứt hết. Đ� gọi l� địa v� học.

Hỏi: Những g� l� tr� nơi địa kiến?

Đ�p: Địa kiến l� tr� ph�p, qu�n, vị tri, tức ph�p tr�, qu�n tr�, vị tri tr�, đ�y l� tr� của địa kiến. Trong đ�, ph�p tr� l� nghĩa của hiện tr�. V� như lương y nhận biết về mụt nhọt đ� muồi, n�n d�ng dao b�n mổ xẻ, cắt bỏ, sau đấy d�ng tay kh�u chung đường, kh�ng l�m thương tổn đến c�c mạch kh�c, m� mụt nhọt đ� được cắt bỏ. H�nh giả tu tập cũng như vậy. Ch�nh tư duy, l�c qu�n khổ nơi c�i Dục, đoạn trừ c�c phiền n�o do kiến khổ đoạn, sau đấy sinh khởi tr� thứ hai. Như nơi c�i Dục l� khổ, v� thường, th� nơi c�i Sắc, V� sắc cũng như thế. Từ đấy, tỷ tr� đoạn trừ phiền n�o của c�i Sắc, V� sắc. Đ� gọi l� ba tr� của kiến khổ. �i của c�i Dục l� nh�n của khổ, ph�p tr� ấy tức l� qu�n tr�. Như thế, tr� vị tri của c�i Sắc, V� sắc, l� ba tr� của kiến tập. Khổ của c�i Dục diệt, dứt, ph�p tr� ấy tức l� qu�n tr�. Như vậy, tr� vị tri của c�i Sắc, V� sắc, đ� gọi l� ba tr� của kiến diệt. Đạo ấy diệt khổ của c�i Dục, ph�p tr� nầy tức l� qu�n tr�, như thế, tr� vị tri của c�i Sắc, V� sắc, đ� gọi l� ba tr� của kiến đạo. Mười hai tr� nầy, quảng diễn nơi kiến địa, n�n biết.

Hỏi: Thế n�o l� địa tu?

Đ�p: Địa tu l� tướng, h�nh, chủng tri, tức tướng tri, h�nh tri, chủng tri. Ba thứ ấy l� địa tu.

Hỏi: Thế n�o l� tướng?

Đ�p: Tướng l� khởi, trụ, hoại. Khởi l� sinh. Trụ l� th�nh. Hoại l� hư hoại.

Hỏi: N�i rộng nơi ch�ng sinh, Niết-b�n c� nghi. Ch�ng sinh c�ng Niết-b�n cũng c� tướng ấy? Nếu c� l� lỗi lầm lớn, tức c� v� thường. Nếu kh�ng th� kinh nầy c� lỗi, phải n�n n�i khởi trụ hoại l� tướng hữu vi?

Đ�p: Ch�ng sinh l� đối với tướng, l� phần kh�c, kh�ng thể n�i. Nếu kh�c tức c� thường. Nếu như thế tức v� thường. Hai lỗi lầm ấy l� kh�ng thể n�i. Niết-b�n cũng như vậy. Do đ� cần ph�n biệt. N�n biết tướng l� ho�n to�n tướng hữu vi.

Hỏi: Nay n�i c�ng đức. V� sao tướng ấy l� c�ng đức?

Đ�p: Nay n�i về tr�. Tr� trong ba thứ ấy l� c�ng đức, kh�ng phải tướng.

Hỏi: Thế n�o l� h�nh?

Đ�p: H�nh l� v� thường, khổ, v� ng�. H�nh l� tận tr�, đ� l� nghĩa của h�nh. Tướng ấy do h�nh nầy nhận biết, l� nghĩa của h�nh. Ấm l� v� thường. Nếu v� thường l� khổ. Nếu khổ l� kh�ng tự tại n�n v� ng�. V� thường l� kh�ng trụ l�u, n�n như bọt nước. Khổ l� bị bức b�ch, n�n như mũi t�n găm v�o th�n. V� ng� l� kh�ng tự tại, n�n như mượn chuỗi anh lạc. Đ� gọi l� h�nh.

Hỏi: Thế n�o l� chủng?

Đ�p: Chủng l� vị, hoạn, l�a. Chủng l� vị, l� hoạn, l� l�a.

Hỏi: Điều ấy nghĩa l� g�?

Đ�p: L� hữu vi. Trong đ�, vị l� diệu (tốt đẹp). Hoạn l� �c. L�a l� c�ng dứt bỏ. Ở đ�y, người, trời vui th�ch l� vị. Khổ nơi ba đường �c l� hoạn. L�a cả tội phước l� l�a. Nếu qu�n như thế l� c�ng đức của ch�nh kiến, n�n tức đạt được giải tho�t, đ� l� chủng. Đ�y l� tr� của địa tu.

Hỏi: Thế n�o l� tr� của địa v� học?

Đ�p: Địa v� học l� đạt, th�ng, biện tr�, tức đạt tr�, th�ng tr�, hữu biện tr�. Đ� l� ba tr� của địa v� học.

Hỏi: Thế n�o l� đạt tr�?

Đ�p: Đạt tr� l� t�c mạng tr�, sinh tử tr� v� lậu tận tr�. C� thể thấu đạt n�n gọi l� đạt. Đạt l� nghĩa nhận biết. Trong ấy, t�c mạng tr� l� nhớ nghĩ biết c�c h�nh đ� tạo t�c nơi qu� khứ. Sinh tử tr� l� nhận biết c� được quả của nghiệp. Lậu tận tr� phần sau sẽ n�i. Lại nữa, phiền n�o c� ba loại ở nơi qu� khứ, vị lai, hiện tại. Qu� khứ l� mười t�m kiến. Vị lai l� bốn mươi bốn kiến. Hiện tại l� ở nơi th�n kiến. Do đấy n�n sinh hiện tại, ph�n biệt với qu� khứ, vị lai. Ở đ�y, nếu đạt được t�c mạng tr� th� kh�ng phỉ b�ng qu� khứ. Nếu đạt được sinh tử tr� th� kh�ng si m�, đối với vị lai. Đạt được lậu tận tr� th� kh�ng vướng chấp nơi hiện tại.

Hỏi: Thế n�o l� lậu tận tr�?

Đ�p: Lậu tận tr� l� tận, v� sinh, nguyện tr�. Phiền n�o của ta dứt hết, qu�n như thế l� tận tr�. Kh�ng c�n sinh lại nữa l� v� sinh tr�. V� như vị sư đối trị rắn cắn, nhận biết rồi trừ độc, l� tr� thứ nhất. Kh�ng bị hơi độc c� trước x�ng v�o người l� tr� thứ hai. V� sinh tr� cũng như thế. Nguyện tr� l� nếu h�ng Thanh-văn d�ng t�c mạng tr� tự nhớ nghĩ nhận biết về c�c đời nối tiếp nhau một c�ch trọn vẹn l� nguyện tr�, do nguyện n�n cũng nhận biết kẻ kh�c. Đ� gọi l� nguyện tr�.

Hỏi: Thế n�o l� th�ng?

Đ�p: Th�ng l� Như � t�c, Thi�n nhĩ, Tha t�m tr�. Như � t�c, Thi�n nhĩ, Tha t�m tr�, ba thứ ấy l� th�ng. Như � t�c th� phần sau sẽ n�i. Thi�n nhĩ l� do định lực n�n ở trong một duy�n, bốn đại tăng trưởng thanh tịnh. Ở đ�y, người trời cho đến nẻo �c, nghe �m thanh t�y theo lực dụng. Như mắt hoặc thấy gần, hoặc thấy xa t�y theo nh�n lực. Như thế, t�y theo định lực m� đạt được Thi�n nhĩ. Tha t�m tr� l� như thấy ch�ng sinh, hoặc nghe �m thanh, nhận biết t�m niệm của họ như vậy như vậy.

Hỏi: Thế n�o l� Như � t�c?

Đ�p: Như � t�c l� du h�nh nơi kh�ng, biến h�a, Th�nh tự tại. Như � t�c, do được như � n�n n�i l� như �. Như � l� nghĩa tự tại. Du h�nh nơi kh�ng tự tại, biến h�a tự tại, Th�nh tự tại, đ� gọi l� ba thứ như � t�c.

Du h�nh nơi kh�ng tự tại: L� đi tr�n nước, đạp nơi hư kh�ng, c� thể chui v�o đất, v�ch đ� đều vượt qua, sờ nắm mặt trời mặt trăng. Đ� gọi l� du h�nh nơi kh�ng tự tại.

Biến h�a tự tại: L� hiện ra h�nh tướng người, voi, ngựa xe, n�i rừng, th�nh qu�ch đều c� thể h�a hiện.

Th�nh tự tại: L� c� thể h�a sự sống l�u, h�a nước th�nh t� sữa, h�a đất đ� th�nh v�ng bạc. Đối chiếu như thế gọi l� như � t�c, l� chỗ tăng trưởng, nu�i lớn của bậc Th�nh. Như � t�c, Thi�n nhĩ, Tha t�m tr� gọi l� th�ng. T�c mạng tr�, Sinh tử tr� l� năm th�ng của ph�m phu.

Hỏi: Thế n�o l� biện?

Đ�p: Biện l� ph�p nghĩa từ ứng. Kh�o nhận biết ph�p. Kh�o nhận biết nghĩa. Kh�o nhận biết từ. Kh�o nhận biết ứng. Bốn thứ ấy l� biện. Nhận biết ph�p l� nhận biết về danh, c�, vị. Nhận biết nghĩa tức nhận biết về t�nh thật kia. Như lửa gọi l� t�nh n�ng, nghĩa ấy ở trong đ� kh�ng si m�. Nhận biết từ l� văn vẻ ấy thứ lớp như thế. Nhận biết ứng l� n�u b�y c�u văn kh�ng đi�n đảo, cũng kh�ng sai lạc. Đ� gọi l� biện. Đ�y cũng đ� n�i rộng nơi tr� của địa học.

Hỏi: Như giới cũng định, trong địa học, v� học cũng c� thể đạt được giới, định. V� sao kh�ng n�i ba thứ?

Đ�p: Kh�ng giới, giới sai biệt, kh�ng phải l� học, như l�a s�t sinh. Ch�ng sinh hết sức hộ tr� v� học. Kh�ng như thế, nếu học kh�ng s�t sinh tức l� v� học. Do đấy, kh�ng sai lạc n�n kh�ng n�i ba thứ.

Phần thứ hai của phẩm Đức nơi Ch�n độ đ� n�u b�y xong.

HẾT - QUYỂN THƯỢNG

LUẬN TAM PH�P ĐỘ

T�c giả: T�n giả Sơn Hiền.

H�n dịch: Đời Đ�ng Tấn, Đại sư C� Đ�m Tăng Gi� Đề B�.

Việt dịch: Nguy�n Huệ

-o0o-

QUYỂN TRUNG

Phẩm 1: ĐỨC (tiếp theo)

Hỏi: Trước đ� n�i về nguy�n do, l� Gồm đủ, Phương tiện, Quả. Trong ấy đ� n�i về Gồm đủ, Phương tiện. Vậy Quả l� g�?

Đ�p: Quả l� Phật, Phật B�ch-chi, Thanh-văn. Phật, Phật B�ch-chi, Thanh-văn, ba bậc ấy l� quả.

Hỏi: L� quả g�?

Đ�p: L� giới thượng chỉ tr�.

Hỏi: Nay n�i nguy�n do. Nguy�n do l� đạo. V� sao quả cũng l� đạo?

Đ�p: Quả nầy n�i l� hữu dư. Trước n�i l� v� dư. V� dư l� B�t-Niết-b�n, thế n�n kh�ng lỗi.

Phật l� l�a tất cả chướng ngại, chứng đắc mười lực, đạt bốn v� sở �y, thấu đạt hết thảy ph�p Phật. Giới, định, tuệ của chư Phật l� kh�ng sai lạc.

Phật B�ch-chi: L� tự gi�c, kh�ng v� kẻ kh�c, m� tự gi�c ngộ n�n n�i l� Phật B�ch-chi.

Thanh-văn: L� do người kh�c thuyết giảng.

Lại nữa, giải tho�t đầy đủ c� hai thứ: một l� bi, hai l� ch�n. Nếu từ bi, đắc đạo đầy đủ l� Phật. Ch�n gồm đủ c� hai loại: một l� do tự đạt được. Hai l� do kẻ kh�c n�n đạt được. Nếu tự đạt được l� Phật B�ch-chi. Nếu do người kh�c n�n đạt được l� Thanh-văn.

Lại nữa, nếu nhận biết khắp, tận c�ng, gồm đủ c�ng đức, l�a c�c thứ �c l� Phật. Phật B�ch-chi tuy l�a c�c thứ �c, nhưng c�c sự việc c�n lại th� kh�ng như thế. Thanh-văn l� duy�n nơi kẻ kh�c để l�a c�c thứ �c.

Hỏi: V� sao nhận biết chư Phật l� kh�ng sai lầm? Thanh-văn cũng lại như thế chăng?

Đ�p: Thanh-văn l� l�a dục, chưa l�a dục. Thanh-văn A-la-h�n c� sai lầm, ph�n biệt về tướng, t�n đứng đầu năm căn c� chỗ dựa hạ trung thượng, thế n�n Thanh-văn c� sai kh�c nơi tất cả địa.

Hỏi: Thế n�o l� l�a dục?

Đ�p: Kh�ng dục l� t�n. Giải tho�t, kiến đ�o, th�n chứng. Do t�n đứng đầu nơi độ n�n gọi l� t�n giải tho�t. Do tuệ đứng đầu nơi độ n�n gọi l� kiến đ�o. Cả hai c�ng đạt l� th�n chứng, l� v� lượng chủng loại, nay sẽ n�u r�. T�n giải tho�t l� thượng lưu, h�nh, v� h�nh B�t-Niết-b�n, tức thượng lưu B�t-Niết-b�n, h�nh B�t-Niết-b�n, v� h�nh B�t-Niết-b�n, ba loại ấy l� t�n giải tho�t.

Thượng lưu: L� �i ph�p kia dẫn đến bậc thượng.

Lại nữa, lưu l� đạo. Ph�p kia ở nơi c�i Dục sắp đạt đến bậc thượng n�n gọi l� thượng lưu.

H�nh B�t-Niết-b�n: H�nh nghĩa l� hữu vi. C� nhiều phương tiện c�ng đạo duy�n nơi h�nh đến v� vi, n�n gọi l� h�nh B�t-Niết-b�n.

V� h�nh B�t-Niết-b�n: V� h�nh l� v� vi, �t phương tiện c�ng đạo duy�n nơi v� vi đến v� vi, n�n gọi l� v� h�nh B�t-Niết-b�n. Đ� gọi l� ba thứ t�n giải tho�t.

Hỏi: Thế n�o l� kiến đ�o?

Đ�p: Kiến đ�o l� trung, sinh B�t-Niết-b�n, cũng l� thượng lưu kiến đ�o, cũng c� ba thứ: Trung B�t-Niết-b�n, Sinh B�t-Niết-b�n, Thượng lưu B�t-Niết-b�n.

Trung B�t-Niết-b�n: L� ở đ�y mạng chung, chưa sinh nơi kh�c m� đắc đạo. Trung B�t-Niết-b�n như ngọn lửa nhỏ, ch�y s�ng l�n chưa rơi xuống đất đ� tắt. Nghĩa ấy cũng như thế.

Sinh B�t-Niết-b�n: Như ngọn lửa ch�y s�ng khắp, rơi xuống đất liền tắt. Như thế l� mới sinh, thứ lớp đắc đạo, B�t-Niết-b�n.

Thượng lưu, như trước đ� n�i. C�i V� sắc nầy cũng như thế. Ba thứ ấy l� kiến đ�o.

Hỏi: Thế n�o l� th�n chứng?

Đ�p: Th�n chứng l� h�nh, v� h�nh, sinh B�t-Niết-b�n. C�c thứ nầy trước đ� n�i.

Hỏi: Chẳng phải l� đ� n�i lần nữa chăng?

Đ�p: Kh�ng phải. C�i kh�c n�n l�a dục giới, cũng l�a sắc giới, l� hai thứ trừ hết trung ấm, kh�ng phải c� trung ấm của c�i V� sắc. Lại nữa, trước n�i kh�ng giải tho�t. Th�n chứng l� c� giải tho�t. Giải tho�t, phần sau sẽ n�i.

Hỏi: Đ� n�i về l�a dục. Thế n�o l� chưa l�a dục?

Đ�p: Chưa l�a dục l� thứ t�m, Tu-đ�-ho�n, Bạc địa. Thứ t�m, Tu-đ�-ho�n, Bạc địa, ba thứ ấy l� chưa l�a dục.

Hỏi: Thế n�o l� thứ t�m? Nếu l� số th� phải l� thứ nhất, kh�ng phải thứ t�m. Đầu ti�n l� hướng, sau đến A-la-h�n. V� sao ở đ�y l� A-la-h�n chăng?

Đ�p: Kh�ng n�n qu�n như người c� t�m. Trẻ con kia kh�ng phải do lớn l� thứ t�m, do ấu thơ l� thứ t�m. Như thế l� con c�ng đức của Đức Thế T�n c� t�m, bậc A-la-h�n kia l� lớn, c�c lậu đ� dứt hết. Tức đầu ti�n l� hướng, l� ấu thơ, do đấy n�i l� thứ t�m.

Hỏi: Điều ấy l� thế n�o?

Đ�p: Thứ t�m l� t�n, tuệ c�ng c�. Tộc t�nh nầy, l�c l� người ph�m, c� đủ t�n v� tuệ như thế. Kẻ ấy, hoặc t�n thắng, tuệ t�y, hoặc tuệ thắng, t�n t�y theo, hoặc c�ng l� sinh ph�p tr�. Đ� từ t�n h�nh l� độn căn, từ ph�p h�nh l� trung căn, c�ng h�nh cả hai l� lợi căn. Ba thứ nầy l� thứ t�m. Đ� kiến đế, nếu t�n l� thắng, l� tột bậc bảy. Tuệ thắng l� trung. C�ng thắng l� Gia gia. Đ�y l� địa kiến. Nếu l�n địa tu l� tại Bạc địa. T�n thắng l� nhất v�ng lai. Tuệ thắng l� trung. C�ng thắng l� nhất chủng. Nếu l�a dục của c�i Dục, t�n thắng l� t�n giải tho�t. Tuệ thắng l� kiến đ�o. C�ng thắng l� l�a sắc, đắc th�n chứng. Nếu tất cả lậu dứt hết, t�n thắng l� tuệ giải tho�t. Tuệ thắng l� c�u giải tho�t, c�ng được giải tho�t. C�ng thắng l� cũng c�ng giải tho�t.

Lại nữa, t�n thắng l� độn căn. Tuệ thắng l� trung căn. C�ng thắng l� lợi căn. Như thế lần lượt đến bậc thượng.

Hỏi: Đ� n�i rộng về thứ t�m, dần dần sinh khởi rừng c�ng đức, nhưng kh�ng r� điều ấy l� thế n�o? Xin được hiển b�y.

Đ�p: Tu-đ�-ho�n l� tối đa bảy lần trong Gia gia. Tu-đ�-ho�n l� ba thứ, trụ nơi quả thứ nhất, cầu quả thứ hai. Tu-đ�-ho�n l� đạo. Đi l�n l� đạo, n�n gọi l� ho�n, l� th�n kiến, trộm giới (giới cấm thủ), nghi đoạn, nẻo �c dứt hẳn. H�ng độn căn tối đa bảy lần vui th�ch thọ sinh trong c�i trời, người, mong B�t-Niết-b�n. Gia gia l� cũng trụ nơi quả thứ nhất, ba kiết đ� dứt hẳn. Do tư duy đoạn đ� dứt hết một �t, l� ở trong ấy sinh, từ nh� đến nh� m� B�t-Niết-b�n. Trung l� ở trong hai thứ ấy, kh�ng phải ho�n to�n từ nh� đến nh� B�t-Niết-b�n. Cũng kh�ng ho�n to�n tối đa l� bảy lần thọ sinh nơi c�i trời, người m� B�t-Niết-b�n, nhưng ở nơi trung gian B�t-Niết-b�n.

Hỏi: Đ� n�i về Tu-đ�-ho�n, vậy thế n�o l� Bạc địa?

Đ�p: Bạc địa l� nhất lai, nhất chủng, trung, kiết của c�i Dục mỏng dần (bạc) an trụ, n�n gọi l� Bạc địa. Ba thứ ấy l� nhất lai, nhất chủng, trung. Nhất lai l� ở đ�y trọn sinh nơi c�i trời, một lần sinh m� B�t-Niết-b�n. Nhất chủng l� thọ sinh một hữu m� B�t-Niết-b�n, n�n c�ng đức tăng trưởng. Trung l� c�ng c� hai thứ ấy.

Ba thứ nầy gọi l� chưa l�a dục.

Hỏi: Thế n�o l� A-la-h�n?

Đ�p: A-la-h�n l� lợi độn trung căn. A-la-h�n l� n�i về t�n gọi c�ng dường. C� thể thọ nhận sự c�ng dường, n�n gọi l� A-la-h�n.

Hỏi: V� c�i g� n�n c� thể thọ nhận?

Đ�p: V� tất cả ch�ng sinh, n�n n�i l� A-la-h�n. A-la-h�n ấy c� ba loại, l� lợi căn, độn căn, trung căn.

Hỏi: Thế n�o l� lợi căn?

Đ�p: Lợi căn l� ph�p trụ, thăng tiến, bất động. Ph�p trụ, ph�p thăng tiến, ph�p bất động, n�n biết đ� l� lợi căn.

Ph�p trụ: L� l�a phương tiện, trừ diệt phiền n�o, n�n gọi l� ph�p trụ.

Ph�p thăng tiến: L� trừ bỏ c�c phiền n�o, cầu thượng thắng c� thể đạt được, n�n gọi l� thăng tiến. Thắng l� đạt, th�ng, biện.

Ph�p bất động: L� đ� được thắng quả, tất cả sự đ�m luận đều kh�ng loạn động được biện t�i. Đ� gọi l� lợi căn.

Hỏi: Thế n�o l� độn căn?

Đ�p: Độn căn l� ph�p thối, niệm, hộ. Ph�p thối, ph�p niệm, ph�p hộ, ba thứ ấy l� độn căn.

Ph�p thối: L� hoặc sai lạc n�n thối chuyển kh�ng phải Th�nh đế, n�n gọi l� ph�p thối. Hoặc lại ở nơi địa tu thối chuyển. Tu l� tu tập. N�i do kh�ng tu tập, đ� gọi l� thối. Như học kinh rồi, kh�ng lu�n h�nh tập n�n qu�n. Như vậy, kh�ng tu tập n�n nơi địa tu thối chuyển. Bệnh nghiệp ấy, tụng c�ng tranh chấp, xa l�a h�nh qu�n n�n thối chuyển. Do đấy n�n gọi l� địa tu.

Ph�p niệm: L� đ� đắc A-la-h�n, h�nh k�m n�n c�ng với th�n k�m, liền khởi niệm: Chỗ tạo t�c của ta, đ� l�m rồi, ta l�m sao để trụ? Như thế l� suy niệm. Niệm l� c� nhiều phẩm loại. Cũng tư niệm về t�i sản c�ng may mặc y phục, song ở đ�y l� suy niệm về xả bỏ th�n mạng.

Ph�p hộ (xả): L� kh�ng thối chuyển, cũng kh�ng tư niệm, chỉ xả phương tiện cực lớn. Như người ngh�o c� nhiều phương tiện được của cải th� giữ lấy. Đ� l� độn căn.

Hỏi: Thế n�o l� trung căn?

Đ�p: Trung căn l� tuệ giải tho�t, cụ bất cụ giải tho�t. Được tuệ giải tho�t l� thấp. C�u giải tho�t c� hai: một l� đắc cụ giải tho�t. Hai l� bất cụ. C�u giải tho�t l� t�n v� tuệ. Đ� được hai thứ ấy n�n l� thắng.

Hỏi: Thế n�o l� giải tho�t?

Đ�p: Giải tho�t l� dục, sắc, diệt tận. Giải tho�t c�i Dục, c�i Sắc, diệt t�m thường trụ, c�ng ba c�i tận. Đ� l� ba thứ giải tho�t. Giải tho�t đối với phiền n�o, n�n gọi l� giải tho�t.

Hỏi: Thế n�o l� giải tho�t dục?

Đ�p: Giải tho�t dục l� nội sắc tưởng v� sắc, bất tịnh cũng tịnh. Nội l� tự nội, l� hai thứ tưởng c� sắc v� tưởng hoại sắc. Ở đ�y l� nội hoại sắc. Nơi nghĩa địa qu�n x�t thịt rữa n�t từng phần. Mắt lồi, bụng vỡ, ruột l�i ra, từ chỗ đại tiểu tiện chảy đầy c�c thứ bất tịnh, v� số lo�i tr�ng duỗi b� nhung nh�c tr�n đấy, quạ chim tranh nhau ăn. Tay, ch�n, đầu l�u, mỗi thứ ở mỗi nơi. Thấy rồi, khởi v� dục, liền suy niệm: Th�n nầy, do đấy n�n ch�ng sinh giận dữ, tranh chấp, kiện tụng, ki�u mạn, cao ngạo, dấy l�n v� lượng �c. Qu�n như vậy rồi, giải tho�t, �c dứt, t�m định. Đ� gọi l� tưởng nội sắc, bất tịnh giải tho�t, l� tưởng nội hoại sắc thứ hai. Do định n�n như kh�ng sắc, như vậy được lập qu�n, th�n kẻ kh�c cũng lại như tr�n. Đ� gọi l� tưởng nội kh�ng sắc, bất tịnh giải tho�t. Tịnh giải tho�t l� c�c sắc xanh v�ng đỏ trắng, duy�n nơi hoa, y phục v.v� Do ph�t khởi � tư duy, t�m trụ bất động, l� tịnh giải tho�t. Ba thứ ấy l� giải tho�t dục.

Hỏi: Thế n�o l� giải tho�t sắc?

Đ�p: Giải tho�t sắc l� v� sắc l�a sắc, dục rồi, bốn thứ t�m trụ cũng lại l� hữu lậu. Đ� gọi l� giải tho�t sắc. Điều nầy trước đ� n�i.

Hỏi: Thế n�o l� giải tho�t diệt tận?

Đ�p: T�m c�ng tưởng của c�c t�m n�n diệt. Đ� gọi l� giải tho�t diệt tận.

Phần thứ ba của phẩm Đức nơi Ch�n độ đ� n�u b�y xong.

Phẩm 2: �C

Hỏi: Đ� n�i rộng về Phẩm Đức nơi ba Ch�n độ. Thế n�o l� �c?

Đ�p: �c l� H�nh, �i, V� minh �c. H�nh, �i, v� minh �c, ba thứ ấy n�n biết. �c nầy l�m nhiễm � h�nh thiện, n�n gọi l� �c. Đ�y cũng l�m nhiễm � con người, tức l� người cấu nhiễm. � vui th�ch nơi �c, như lo�i heo vui th�ch nơi bất tịnh. Ở đ�y, đầu ti�n l� h�nh �c của th�n miệng �. C�c �c nầy l� đầu ti�n, l� ba thứ h�nh �c của th�n miệng �.

H�nh �c: L� việc l�m của người �c n�n gọi l� h�nh �c.

Lại nữa, h�nh nầy l� �c n�n gọi l� h�nh �c. L� chỗ tạo t�c �c của th�n, l� h�nh �c của th�n. Miệng, � cũng như thế.

Hỏi: Thế n�o l� H�nh �c của th�n?

Đ�p: H�nh �c của th�n l� s�t, đạo, d�m. H�nh �c của th�n n�n biết l� ba thứ s�t sinh, trộm cắp, d�m dục.

Hỏi: Đ� biết h�nh �c của th�n l� ba thứ. Vậy thế n�o l� s�t sinh?

Đ�p: S�t sinh l� niệm, gi�o, t�c. Niệm, gi�o, t�c, l� n�i về ba thứ s�t sinh. Phần c�n lại cũng như thế. Như h�nh �c của th�n, ba thứ niệm, gi�o, t�c của s�t sinh, trộm cắp, d�m dục cũng như vậy. Khẩu nghiệp cũng thế.

Hỏi: Biết phần c�n lại cũng như thế, nhưng chưa biết niệm. Thế n�o l� niệm?

Đ�p: Niệm l� t�m dục, dục khiến kẻ kh�c tạo t�c, hoan hỷ. Niệm gọi l� tư duy, l� ba thứ t�m dục tạo t�c, muốn khiến tạo t�c, kẻ kh�c tạo t�c th� hoan hỷ. Như � s�t hại ch�ng sinh l� dục tạo t�c. � khiến s�t hại l� dục khiến tạo t�c. Kẻ kh�c s�t hại rồi, � vui th�ch l� kẻ kh�c tạo t�c th� hoan hỷ. Đ� gọi l� ba thứ niệm.

Hỏi: Thế n�o l� gi�o?

Đ�p: Gi�o l� dạy, khiến, c� thể. Dạy bảo, sai khiến, c� thể, đ� l� ba thứ gi�o.

Dạy bảo: L� như ngoại đạo n�i, giết heo, d� để c�ng tế trời, l� dạy bảo.

Sai khiến: L� như vua sai khiến quan: Ta c� kẻ o�n địch, khanh phải đi đến s�t hại hắn, đ� l� sai khiến.

C� thể: L� như c� người hỏi: G� kia l� o�n địch của ta, �ng muốn đi đến giết hắn chăng? Người nầy tức nhi�n nhận lời. Đ� gọi l� c� thể.

Ba thứ ấy l� gi�o.

Hỏi: Thế n�o l� h�nh t�c?

Đ�p: H�nh t�c l� tưởng ch�ng sinh xả bỏ, đoạn mạng. T�c gọi l� thi h�nh sự. Như n�i s�t sinh, n�n biết l� dạy bảo, sai khiến, c� thể. H�nh �c của � cũng như thế. Ở đ�y c� tưởng ch�ng sinh kh�c, xả bỏ ch�ng sinh, đoạn mạng ch�ng sinh, l� ba h�nh t�c gồm đủ. Thầy thuốc kh�ng hiểu r� việc cắt mổ ung nhọt, nếu l�c cắt mổ, bệnh nh�n bị chết th� kh�ng phải do thầy thuốc s�t sinh, v� �ng ấy kh�ng c� � s�t hại. Ba sự việc như thế nếu kh�ng đủ th� kh�ng phải l� s�t sinh. Đ� gọi l� ba thứ h�nh t�c.

Hỏi: Thế n�o l� trộm cắp?

Đ�p: Trộm cắp l� vật của kẻ kh�c, nghĩ tưởng, khởi � trộm lấy. Vật của kẻ kh�c, nghĩ tưởng, khởi � trộm lấy, l� ba thứ trộm cắp gồm đủ. V� sao? V� giả sử c� vật của kẻ kh�c, kh�ng c� � trộm cắp m� lấy vật ấy, l� ta cho ph�p, do giống nhau n�n kh�ng phải l� trộm. Nếu vật của kẻ kh�c, kh�ng c� � trộm lấy l� kh�ng trộm cắp, như lấy vật tri thức. Ba sự như thế, nếu kh�ng đủ th� kh�ng phải l� trộm cắp. Gồm đủ mới l� trộm cắp. Đ� gọi l� ba thứ trộm cắp.

Hỏi: Thế n�o l� t� d�m?

Đ�p: T� d�m l� kẻ kh�c, ph�p thọ, phi đạo, l� h�nh t� d�m. Ba thứ phạm l� kẻ kh�c thọ phạm, ph�p thọ phạm v� kh�ng phải đạo.

Hỏi: N�i d�m l� gốc, do những g� n�n gọi l� t� d�m?

Đ�p: Người c� hai loại: xuất gia v� tại gia. Ở đ�y, xuất gia h�nh d�m l� n�i về h�nh �c. Tại gia h�nh d�m th� kh�ng phải l� h�nh �c, nhưng t� vạy l� h�nh �c. Nếu tại gia h�nh d�m l� h�nh �c, l� Tu-đ�-ho�n h�nh d�m n�n bị đọa địa ngục. Nếu kh�ng như thế th� t� d�m l� h�nh �c, n�n kinh n�i hai thứ kh�ng lỗi.

Đ�p: Thế n�o l� kẻ kh�c thọ nhận?

Đ�p: Kẻ kh�c thọ nhận l� chủ, th�n, vua. Chủ đ� thọ nhận, th�n đ� thọ nhận, vua đ� thọ nhận, l� tất cả kẻ kh�c thọ nhận. Chủ c� hai: C� ch� c�nh v� c� thiếu thời. Ch� c�nh l� như nơi chốn, gia ph�p, người nữ thuộc về chủ. Nếu d�m với người nữ ấy, th� theo c�c thứ kia l� t� d�m. Chủ thiếu thời: Nếu người nữ theo kẻ kia lấy vật, hạn mức c� thời. Nếu d�m với người nữ nầy, theo c�c thứ kia l� t� d�m.

Th�n l� cha mẹ, anh em, cậu, c�ng nu�i dưỡng người nữ, hoặc nhận lấy việc nu�i dưỡng m� bỏ người nữ.

Vua thọ nhận: L� nếu kh�ng c� người th�n, kh�ng c� chủ, m� thọ nhận theo lệnh vua.

Hỏi: Thế n�o l� ph�p thọ nhận?

Đ�p: Ph�p thọ nhận l� học, trai, tộc ph�p. Nếu thọ học ph�p l� học ph�p thọ nhận. Nếu thọ trai ph�p l� trai ph�p thọ nhận. Nếu thọ tộc ph�p l� tộc ph�p thọ nhận, l� trong đ� c�ng c� thể n�i.

Học ph�p thọ nhận: L� nếu chủ trước thuận theo học, sau phạm l� t�. Đ� gọi l� học ph�p thọ nhận.

Trai ph�p thọ nhận: L� nếu chủ trước thuận theo việc thọ trai, sau phạm l� t�. Đ� gọi l� trai ph�p thọ nhận.

Tộc ph�p thọ nhận: L� như trước đ� n�i về th�n thọ nhận. Song người bi�n ch�p kinh muốn khiến cho đủ ba ph�p, n�n lại n�i tộc ph�p thọ nhận.

Mẹ, chị em người nữ, vợ v� c�ng họ, l� tất cả kh�ng thể phạm. Phạm l� t�.

Hỏi:. Thế n�o l� h�nh kh�ng phải đạo (phi đạo)?

Đ�p: H�nh kh�ng phải đạo l� người nữ sinh đẻ, người nam kh�ng th�nh nam, gọi l� h�nh phi đạo. Nếu người nữ mới sinh đẻ, sau phạm l� h�nh phi đạo. Nếu d�ng thế lực, phạm người nữ chưa kết h�n, l� h�nh phi đạo, c�ng d�m với người nam kh�ng th�nh nam, đ� l� ba h�nh phi đạo.

Hỏi: Đ�y n�i kh�ng đủ. V� sao? V� trong đ� c�n c� c�c thứ t� d�m kh�c, ở đ�y đ� n�i l�m sao gồm th�u ch�ng? Nếu kh�ng gồm th�u, thế n�n ở đ�y n�i kh�ng đủ.

Đ�p: Đ�y n�i đ� đủ. V� sao? V� trước đ� n�i l�a người nữ l�c sinh đẻ. Nếu n�i người nữ, n�n biết l� đ� n�i về s�c sinh. Nếu n�i l�a l�c sinh nở, n�n biết l� đ� n�i về c�c h�nh kh�c. Do đấy l� đ� n�i đầy đủ.

Hỏi: C�c thứ �c phi nghĩa nầy, từ đ�u m� sinh?

Đ�p: Đều từ tham s�n si sinh. Tất cả c�c thứ kia n�n biết đều từ tham s�n si sinh.

Hỏi: V� sao n�i tất cả l� s�t, đạo, d�m?

Đ�p: Kh�ng chỉ như thế. Nếu chỉ n�i như thế l� do người bi�n ch�p kinh. Phải n�n n�i tức l� chỉ gồm th�u tất cả, vậy n�n t�m bản kinh. Tất cả h�nh �c của th�n miệng � n�n n�i ri�ng.

Hỏi: V� sao ở đ�y n�i từ trong ba �c sinh? Ở đ�y c� lỗi. V� sao? V� kh�ng phải do lạc thọ, khổ thọ c�ng một l�c sinh, cũng kh�ng phải do lạc thọ đ� khiến giận dữ. D�m l� n�i vui th�ch h�nh tập. Dục l� d�m. Ở đ�y v� sao n�i l� giận dữ?

Đ�p: Kh�ng phải l� n�i từ d�m sinh ra giận dữ. Ở đ�y n�i l� từ nguyện gốc. V� y�u mến đến cả răng, l�ng, n�n khởi giận dữ, s�t hại. Như thế, trước ph�t khởi giận dữ: Kẻ kia phạm vợ ta, ta cũng đ�p trả lại, nhưng sau h�nh d�m khởi �i, song nguyện gốc từ trong giận dữ sinh. Dục từ thứ kia sinh, do đ� kh�ng lỗi. C�c thứ kh�c cũng như vậy.

Hỏi: Trước n�i tất cả từ tham s�n si sinh. Ở đ�y đ� n�i h�nh �c của th�n, song kh�ng r� H�nh �c của miệng l� thế n�o?

Đ�p: H�nh �c của miệng l� chẳng thật, chẳng hư, ỷ ngữ. H�nh �c của miệng c� bốn thứ, song chỉ n�u ba ph�p, n�n biết l� ba. Ba ph�p nầy cũng hiển thị bốn.

Hỏi: Thế n�o l� kh�ng thật?

Đ�p: Kh�ng thật l� v� m�nh, v� kẻ kh�c, c� lợi, n�n ki�ng, tr�nh sự thật. Nếu kh�ng thật l� h�nh �c của miệng, tức l� v� m�nh, kẻ kh�c, c� lợi, n�n � ki�ng, tr�nh sự thật. Ki�ng, tr�nh sự thật l� � che giấu. Như � nhận biết rồi, miệng n�i lại kh�c. N�i ba thứ l� v� m�nh, v� kẻ kh�c, v� c� lợi.

V� m�nh: L� mạng sống của m�nh. V� kẻ kh�c: L� người th�n. V� c� lợi: L� vật dụng, của cải. Đ� gọi l� ba thứ. Như Đức Thế T�n n�i: Ở nơi quyến thuộc, nh�n nơi m�nh, nh�n nơi kẻ kh�c, nh�n nơi c� lợi, n�n biết rồi lại n�i dối.

Hỏi: Đ� n�i h�nh �c của miệng l� kh�ng thật, c�n thế n�o h�nh �c của miệng l� chẳng hư?

Đ�p: Chẳng hư: L� chẳng �i, biệt ly, c�ng h�nh. Chẳng hư gọi l� h�nh chẳng �i, l� h�nh biệt ly, l� c�ng h�nh. H�nh l� tạo t�c chẳng �i. H�nh gọi l� �c khẩu. �i n�n n�i lời giận dữ l� kh�ng �c khẩu. Nếu kh�ng như thế th� kh�ng g� l� kh�ng �c khẩu. �c khẩu l� v� m�nh sinh. Nếu kh�c, th� Đức Thế T�n cũng �c khẩu. Đức Thế T�n v� từ bi, n�n nghe Điều-đạt n�i m� giận. Do đấy, tạo h�nh kh�ng �i l� �c khẩu. Như kẻ m� l�a gọi kẻ m� l�a giận dữ, tuy c� lời n�i thật, song do � �c, thế n�n tạo chẳng �i, gọi l� h�nh �c.

H�nh biệt ly: Tuy c� lời n�i thật, song v� h�nh biệt ly n�n l� n�i hai lưỡi. Nếu kh�ng tạo h�nh biệt ly, m� c� thể biệt ly, th� kh�ng phải l� n�i hai lưỡi. Nếu kh�ng như thế, th� Đức Thế T�n cũng ch�nh l� n�i hai lưỡi. Đức Thế T�n v� từ bi đối với đ�m dị học n�n đ� độ họ l�m đệ tử. Do đấy, tạo h�nh biệt ly n�n l� �c.

C�ng h�nh: Tức l� hai sự việc ấy, tạo chẳng thật c�ng chẳng hư. Như thế, �c khẩu l� do �c khẩu, cũng gọi l� n�i hai lưỡi.

Hỏi: Thế n�o l� ỷ ngữ (n�i lời th�u dệt)?

Đ�p: Ỷ ngữ l� chẳng đ�ng l�c, chẳng th�nh thật, kh�ng nghĩa m� n�i. Kh�ng đ�ng l�c m� n�i, kh�ng th�nh thật m� n�i, kh�ng � nghĩa m� n�i, l� ba thứ ỷ ngữ, ph�n biệt l� v� lượng.

Kh�ng đ�ng l�c m� n�i: L� l�c n�n n�i th� kh�ng n�i. L�c kh�ng n�n n�i, lại n�i. Như v�o l�c h�n nh�n hội hợp, vui vẻ, hoặc c� người n�i: Nầy anh bạn kia! Tất cả mọi sự hội họp đều quy về hoại diệt, mu�n vật l� v� thường, thịnh rồi tất suy, anh n�n mau ch�ng xả bỏ sự việc nầy. Kẻ kia n�i lời ấy, được Phật, Phật B�ch-chi, Thanh-văn khen ngợi, song do n�i kh�ng đ�ng l�c, n�n l� ỷ ngữ.

Kh�ng th�nh thật m� n�i: Hoặc tưởng thật n�n n�i t� vạy. Như c�c dị học n�i ng� l� Nhất thiết tr�. Họ tuy c� tưởng thật, song chỉ l� ỷ ngữ. V� sao? V� đấy kh�ng phải l� Nhất thiết tr�, chỉ l� tưởng m� th�i.

Kh�ng c� � nghĩa m� n�i: L� n�i về cười đ�a, ca m�a, sầu lo.

Đ� gọi l� h�nh �c của miệng.

Hỏi: Thế n�o l� H�nh �c của �?

Đ�p: H�nh �c của � l� tham, giận, t� kiến, l� chỗ h�nh �c của � n�n gọi l� h�nh �c của �, l� ba thứ tham, giận, t� kiến ấy.

Tham l� mong c� được t�i sản, vật dụng của kẻ kh�c.

Hỏi: Nếu mong c� được t�i sản vật dụng của kẻ kh�c l� tham, tức l� n�i lặp lại, c� lỗi. Tại trong niệm n�n đ� n�i ở đấy. Niệm l� t�m mong muốn, mong muốn khiến h�nh t�c, kẻ kh�c tạo t�c th� hoan hỷ chăng?

Đ�p: Đ�y n�i kh�ng c� tr�ng lặp. � muốn như thế. Niệm l� � mong muốn như thế, muốn h�nh t�c. Ở đ�y kh�ng muốn h�nh t�c m� muốn đoạt lấy vật dụng của kẻ kh�c. Tham n�n khiến t�i sản vật dụng ấy c� nơi m�nh. Như thế l� � nhiễm �, vướng mắc trong t�i sản vật dụng của kẻ kh�c. Tham l� hướng tới vật dụng của kẻ kh�c. S�n l� bức b�ch kẻ kh�c với � �c.

Hỏi: Thế n�o l� t� kiến?

Đ�p: T� kiến l� nghiệp quả tr�i nhau, kh�ng thấy biết. Nghiệp tr�i nhau, quả tr�i nhau, kh�ng thấy biết, l� t�m lược về ba thứ t� kiến. Nếu ph�n biệt l� v� lượng. Như ở đ�y, dị kiến l� t� kiến.

Hỏi: Thế n�o l� nghiệp tr�i nhau?

Đ�p: Nghiệp tr�i nhau l� � tịnh bất tịnh, � bất tịnh tịnh, c�ng một �. � tịnh bất tịnh, � bất tịnh tịnh, c�ng một � l� ba thứ nghiệp tr�i nhau.

� tịnh, bất tịnh: L� nghiệp th�n miệng � thiện, quả bất thiện.

� bất tịnh, tịnh: L� nghiệp th�n miệng � bất thiện, quả thiện.

C�ng một �: L� nghiệp th�n miệng � thiện, bất thiện, quả thiện bất thiện. Quả cũng như vậy. Như ph�n biệt về nghiệp, ph�n biệt về quả cũng thế. Tr�n c�i trời khổ, Niết-b�n khổ, so s�nh như thế l� quả tịnh � bất tịnh. Đường �c vui, sinh tử vui, so s�nh như thế l� quả bất tịnh, � tịnh. Đường �c khổ phi khổ, so s�nh như thế l� c�ng một �.

Hỏi: Thế n�o l� kh�ng thấy biết?

Đ�p: Kh�ng thấy biết l� kh�ng thấy biết nghiệp quả ch�ng sinh. Kh�ng thấy biết nghiệp, kh�ng thấy biết quả, kh�ng thấy biết ch�ng sinh. Đ� l� ba thứ kh�ng thấy biết.

Kh�ng thấy biết nghiệp: L� kh�ng th�, kh�ng trai giới, kh�ng thuyết giảng, kh�ng phương tiện, kh�ng tạo t�c nghiệp thiện bất thiện.

Kh�ng thấy biết quả: L� tạo thiện bất thiện kh�ng c� quả b�o, kh�ng c� địa ngục, ngạ quỷ, s�c sinh.

Kh�ng thấy biết ch�ng sinh: L� kh�ng c� cha mẹ, kh�ng c� ch�ng sinh sinh nơi thế gian, kh�ng c� Sa-m�n, Phạm-ch� thật. Đ� gọi l� v� lượng thứ của t� kiến.

Đ�y l� ba thứ h�nh �c của � nơi v� lượng thứ. Tất cả nh�n �c được tạo c�ng tr�i với tất cả nh�n thiện được tạo, trong phần Giới ở trước đ� n�i.

Phần thứ nhất của phẩm �c nơi Ch�n độ đ� n�u b�y xong.

Hỏi: Đ� n�i về H�nh �c, c�n thế n�o l� �i?

Đ�p: �i l� nhiễm, giận, mạn. Nhiễm giận mạn l� ba thứ �i, n�n biết. �i l� cầu, l� ba thứ n�i chung l�m một.

Hỏi: Thế n�o l� nhiễm?

Đ�p: Nhiễm l� chấp trước dục, hữu, phạm hạnh. Chấp trước dục, chấp trước hữu, chấp trước phạm hạnh, l� ba thứ nhiễm.

Ở đ�y, dục l� năm dục: sắc, thanh, hương, vị, tế hoạt (x�c). L� dựa nơi ba thứ ấy, c�c ch�ng sinh mỗi mỗi đều vui th�ch, vướng mắc, c�c sự kh�c th� kh�ng thế. Tại đ�y, chấp trước dục l� nữ, nam, chẳng th�nh nam chấp trước dục. Nữ �dục� nam, nam dục nữ c�ng chẳng th�nh nam. Chẳng th�nh nam dục nữ, dục nam.

Hỏi: Trước đ� n�i về chấp trước năm dục, nay n�i nữ, nam, chẳng th�nh nam, chẳng phải l� lỗi sao?

Đ�p: Nữ, nam, chẳng th�nh nam, nữ nam chẳng th�nh nam l� lặp lại ở trong năm dục, mỗi mỗi thứ đều vướng mắc. Đối với c�c sự việc kh�c th� kh�ng thế. Như Đức Thế T�n đ� n�i: Ta kh�ng thấy sắc �i n�o khiến nhiễm đắm như l� sắc nam nữ, như l� cảnh giới của năm dục. Do đ� kh�ng c� lỗi về �i. Dục c� ba thứ: k�m, vừa, hơn. K�m l� dục của nam. Vừa l� dục của nữ. Hơn l� dục của chẳng th�nh nam. Đ� gọi l� chấp trước nơi dục.

Hỏi: Thế n�o l� chấp trước nơi hữu?

Đ�p: Chấp trước hữu l� dục, sắc, v� sắc hữu. Chấp trước nơi dục hữu, sắc hữu, v� sắc hữu, đ� gọi l� chấp trước hữu.

Hỏi: Như ở đ�y, chấp trước dục, trước đ� n�i ri�ng nơi nữ, nam, chẳng th�nh nam. Nay v� sao lại ở trong chấp trước hữu n�i nữa?

Đ�p: Chấp trước hữu l� v� ch�ng sinh n�n n�i. Chấp trước dục l� v� phiền n�o n�n n�i. Tất cả ph�p của c�i Dục gọi l� dục hữu. Nếu chấp trước nơi ch�ng th� đ� l� chấp trước dục hữu. Ph�p của c�i Sắc gọi l� sắc hữu, nếu chấp trước ch�ng th� đ� l� chấp trước sắc hữu. Ph�p của c�i V� sắc gọi l� v� sắc hữu, nếu chấp trước ch�ng th� đ� l� chấp trước v� sắc hữu. Do đấy n�n n�i ri�ng, kh�ng lỗi.

Hỏi: Thế n�o l� chấp trước phạm hạnh?

Đ�p: Chấp trước phạm hạnh l� được, chưa được, mất, chấp trước dục, lo. Chấp trước phạm hạnh l� đ� được liền chấp, chưa được liền mong cầu, nếu mất liền lo. Do nghĩa ấy, n�n cũng n�i l� chấp trước dục hữu: Đ� được liền chấp, chưa được liền mong cầu, nếu mất liền lo lắng. Như vậy, chấp trước dục hữu, phạm hạnh, mỗi thứ đều c� ba, n�n n�i l� ch�n.

Lại nữa, được người nữ liền tham đắm, chưa được liền mong cầu, nếu mất liền lo lắng. Như vậy, nữ, nam, chẳng th�nh nam nơi chấp trước dục cũng n�n n�i ch�n thứ. Như thế, chấp trước dục hữu, chấp trước phạm hạnh, n�n n�i l� hai mươi bảy.

Hỏi: Chấp trước phạm hạnh c� thể được như thế l� phiền n�o chăng?

Đ�p: C�. Như Đức Thế T�n n�i: Ba cầu l� cầu dục, cầu hữu, cầu phạm hạnh. Cầu �i, nhiễm chấp l� một nghĩa.

Lại nữa, như đ� n�i, dục c�ng phạm hạnh, l�a �i lu�n nhớ nghĩ.

Hỏi: Nếu như thế th� phạm hạnh kh�ng thể h�nh. V� sao? V� c� chấp trước. Lại nữa, nếu như chỗ đ� n�i th� tất cả phạm hạnh n�n c� chấp trước?

Đ�p: N�n theo phương tiện h�nh, như họ Th�ch đ� h�nh. Họ Th�ch l� h�nh phạm hạnh m� kh�ng chấp trước phạm hạnh. Họ l�a tội phước, n�n h�nh đạo kh�ng để cầu quả. Người cầu quả gọi l� chấp ng�. Do giới nầy, do khổ hạnh nầy, do phạm hạnh nầy, n�n được sinh l�n c�i trời, c�ng c�i kh�c. Như thế l� h�nh chấp trước, nhiễm �, cầu mong v�o l�c n�o ta sẽ được phạm hạnh, khiến ta được sinh trong nẻo thiện? Nếu chấp trước phạm hạnh để được an vui của đời sau, l� đ� nắm giữ �i lạc, tạo phi phạm hạnh sinh hối tiếc, khiến ta thối chuyển. Đ� gọi l� lo lắng. Như thế gọi l� chấp trước phạm hạnh.

Hỏi: Thế n�o l� giận?

Đ�p: Giận l� đ� c� th�n, o�n, đ� c� phẫn nộ. Th�n, o�n, phẫn nộ, l� ba thứ giận.

Hỏi: Thế n�o l� nơi xứ �i n�i về giận?

Đ�p: Giận l� cầu �c, cầu kh�ng �i, l� đ� c� n�n trong bốn m�n h�nh th�n o�n cũng h�nh trong bốn m�n.

Hỏi: Điều ấy l� thế n�o?

Đ�p: V� m�nh, c�ng người th�n, chưa được an vui th� cầu, đ� được th� khiến kh�ng mất. Đ� bị khổ th� muốn xả bỏ, chưa bị th� kh�ng muốn khiến cho bị. Như vậy, m�nh v� người th�n, tr�i với bốn thứ l� o�n.

Chưa bị khổ, muốn khiến cho bị, đ� bị rồi muốn khiến kh�ng bỏ. Chưa được vui th� muốn khiến kh�ng được. Đ� được th� muốn khiến mau ch�ng mất. Đ� gọi l� v� o�n n�n cầu �c, l� giận. Do đấy nơi xứ �i n�i giận kh�ng lỗi.

Hỏi: Thế n�o l� v� m�nh?

Đ�p: V� m�nh l� ba thời cầu kh�ng lợi. Ba thời l� qu� khứ, hiện tại, vị lai, như đ� n�i. Kẻ kia v� ta đ� cầu kh�ng lợi, sẽ cầu kh�ng lợi, nay cầu kh�ng lợi, n�n sinh giận. Đ� gọi l� v� m�nh, ba thời cầu kh�ng lợi, sinh giận.

Hỏi: Thế n�o l� th�n?

Đ�p: Th�n cũng như thế. Như v� m�nh, ba thời cầu kh�ng lợi, sinh giận. Như vậy l� v� người th�n, ba thời cầu kh�ng lợi, sinh giận.

Hỏi: Điều ấy l� thế n�o?

Đ�p: Như đ� n�i, nếu ta th�n �i với kẻ kia, v� đấy đ� cầu kh�ng lợi, sẽ cầu kh�ng lợi, nay cầu kh�ng lợi, sinh giận. Đ� gọi l� th�n.

Hỏi: Thế n�o l� o�n?

Đ�p: O�n l� tr�i nhau, o�n gia kh�c nhau như đ� n�i. Như ta o�n kẻ kia, v� đấy đ� cầu lợi, sẽ cầu lợi, nay cầu lợi, sinh giận. Như thế l� v� o�n cầu lợi nơi ba thời, sinh giận. Đ� gọi l� ch�n thứ giận.

Hỏi: Giận nầy v� giận trong ba h�nh �c c� sai biệt g�?

Đ�p: Đ�y l� dựa v�o phương tiện sinh. C�n giận của h�nh �c, n�n biết l� từ v� tr� n�n giận dữ.

Hỏi: Ch�n thứ giận của tất cả ch�ng sinh l� như nhau chăng?

Đ�p: Trụ nầy như vẽ nơi nước đất đ�. Giận ấy t�y theo ch�ng sinh n�n biết như vẽ nơi nước, đất, đ�. Ch�ng sinh với từng ấy loại, n�n biết giận c� hạ trung thượng. Như vẽ tr�n nước tức th� mất ngay. Vẽ tr�n đất th� c� được �t thời gian, nếu bị gi� mưa c�ng nh�n duy�n kh�c mới bị mất. Vẽ tr�n đ� th� cho đến trụ đ� kh�ng c�n đ� mới mất. Như thế, ch�ng sinh với từng ấy thứ giận kh�ng đồng. Hoặc l�c mới sinh giận liền tự tr�ch: Ta kh�ng đ�ng, ch�ng sinh l� ph�p tự nhi�n diệt, v� lượng khổ bức b�ch tự ch�ng sẽ dứt. Ta kh�ng c� tội, kh�ng c� � �c hủy hoại kẻ kh�c. Như thế l� giận dữ kia tự dứt như vẽ tr�n nước. Hoặc lại sinh giận kh�ng thể tự k�m chế, nếu c� thầy, bạn l�nh từ bi quở tr�ch th� mới dứt được, như vẽ tr�n đất. Hoặc lại c� � �c, kh�ng suy x�t đ�ng đắn, sinh giận, Phật, Phật B�ch-chi, Thanh-văn kia cũng kh�ng thể l�m cho dứt, c�ng với th�n c�ng diệt, như vẽ tr�n đ�. Đ� gọi l� giận.

Hỏi: Thế n�o l� mạn?

Đ�p: Mạn l� � dấy khởi thấp, ngang, hơn, do đấy để dựa cậy, n�n gọi l� mạn. Lại nữa, n�u t�nh về c�c thứ kia đ�y n�n gọi l� mạn, l� ba thứ � khởi ta l� k�m, � khởi ta l� bằng, � khởi ta l� hơn.

Nếu c� sắc, gi�u sang, tộc họ noi theo, ta kh�ng như kẻ kia, n�n gọi l� � khởi ta k�m. Hoặc c� sắc, gi�u sang, tộc họ noi theo, ta c�ng với kẻ kia bằng nhau, n�n gọi l� � khởi ta bằng. Hoặc c� sắc, gi�u sang, tộc họ đ�ng vui, ta đối với kẻ kia l� hơn, n�n gọi l� � khởi ta hơn.

Hỏi: Đ� n�i về tướng của mạn như k�m (ty), bằng (đẳng), hơn (thắng). L�m sao nhận biết đấy l� ch�n độ, ph�n biệt tất cả mạn? Mạn c� v� lượng thứ, như trong phần th� tạp đ� n�i?

Đ�p: Thấp k�m (ty) l� t�, bất như, cực hạ mạn. Ty mạn l� ba thứ t� mạn, bất như mạn, cực hạ mạn. T� mạn l� ta tạo nghiệp cực �c, lại khởi � cao ngạo.

Bất như mạn: L� thọ nhận sự khen ngợi, t�n dương của kẻ kh�c n�i: L�nh thay! �ng c� đức lớn! Nghe rồi trong l�ng hoan hỷ: Đối với ta, v� sao kh�ng được như thế?

Cực hạ mạn: L� biếng nh�c, dấy khởi niệm nầy: Con người kh�ng thể hướng tới nẻo th� thắng. Đ� l� ba thứ ty mạn.

Hỏi: Thế n�o l� đẳng mạn?

Đ�p: Đẳng mạn l� ng�, cống cao, bất k�nh mạn. Đẳng mạn l� ba thứ ng� mạn, cống cao mạn, bất k�nh mạn.

Ng� mạn: L� chấp năm ấm l� ng�, đ� ở trong �c cho l� c�ng đức.

Cống cao mạn: L� thọ nhận sự cung phụng của kẻ kh�c.

Bất k�nh mạn: L� kh�ng k�nh c�c bậc sư trưởng.

Đ� gọi l� ba thứ đẳng mạn.

Hỏi: Thế n�o l� thượng mạn?

Đ�p: Thượng mạn l� đại mạn, mạn đại mạn, tăng thượng mạn.

Đại mạn: L� đối với chỗ k�m v� bằng, cho ta l� hơn, sinh ki�u mạn.

Mạn đại mạn: L� đối với kẻ hơn, cho ta l� hơn, sinh ki�u mạn.

Tăng thượng mạn: L� đối với việc chưa được quả th� thắng cho l� được, sinh ki�u mạn.

Đ� gọi l� ba thứ thượng mạn. Tất cả mạn ấy từ nơi �i lạc, lo sợ sinh, do đấy n�i nơi xứ �i.

Phần thứ hai của phẩm �c nơi Ch�n độ đ� n�u b�y xong.

Hỏi: Đ� n�i về �i, thế n�o l� V� minh?

Đ�p: V� minh l� tr� Phi, T�, Hoặc. Phi tr�, t� tr�, hoặc tr�, ba thứ ấy l� v� minh. V� minh l� giả danh của si, l� ph�n biệt về chữ, n�i kẻ kia hủy b�ng để lập t�n gọi. Như người c� con �c th� gọi l� kh�ng con. Như thế, v� minh nầy l� minh �c n�n n�i l� v� minh.

Hỏi: Điều ấy l� thế n�o?

Đ�p: Phi tr� l� hữu vi v� vi, kh�ng thể n�i, kh�ng biết. Hữu vi, v� vi, kh�ng thể n�i, kh�ng biết, đ� l� ba thứ phi tr�.

Hỏi: Hai thứ hữu vi l� thọ c�ng kh�ng thọ. Ở đ�y l�m thế n�o để định r�?

Đ�p: Hữu vi l� thọ, kh�ng thọ c�ng thọ. Nếu l� phi tr�, n�n biết l� thọ si, kh�ng thọ si, c�ng si. Ở đ�y, thọ l� hai thứ tự thọ, tha thọ của ấm, giới, nhập. Kh�ng thọ l� so s�nh với c�y cỏ, tường v�ch. Ở đ�y, hoặc tha thọ, hoặc kh�ng thọ, n�n biết l� kh�ng thọ, trong ấy mỗi mỗi đều bị si �m. Đ� gọi l� phi tr�. Như Đức Thế T�n n�i: S�u c�nh nhập, phi tr� kh�ng thấy biết. Như thế, quảng diễn như kinh đ� n�i. Thọ gọi l� nghĩa nhận lấy. Nh�n nơi nghiệp c�ng phiền n�o, � si chấp ng� l� ng� sở. Đ� gọi l� thọ.

Hỏi: V� vi l� Niết-b�n, l� một, v� sao n�i ba?

Đ�p: V� vi l� hữu dư, v� dư, c�ng c�. Tuy Niết-b�n l� một v� vi, song l� sự n�n n�i hai thứ l� hữu dư v� v� dư. Hữu dư l� th�n đ� thọ nhận nghiệp v� phiền n�o, l� n�i hữu dư. Kẻ ấy đoạn trừ hết tất cả phiền n�o, t�c chứng rồi, n�n l� hữu dư, l� n�i về hữu dư.

V� dư l� nếu thọ ấm nầy xả, lại kh�ng nối tiếp, như đ�n tắt, l� Niết-b�n, đ�y gọi l� v� dư, trong đ�, mỗi mỗi thứ v� c�ng diệt, l� v� vi kh�ng biết.

Hỏi: Thế n�o l� kh�ng thể n�i?

Đ�p: Kh�ng thể n�i l� thọ nhận, qu� khứ, diệt n�u b�y. Thọ nhận n�u b�y, qu� khứ n�u b�y, diệt n�u b�y. Nếu kh�ng biết, đ� gọi l� kh�ng thể n�i, kh�ng biết.

Thọ nhận n�u b�y: L� ch�ng sinh đ� thọ nhận ấm, giới, nhập, chấp l� một, l� kh�c.

Qu� khứ n�u b�y: L� nh�n nơi ấm, giới, nhập của qu� khứ m� n�i. Như đ� n�i: Ta nơi bấy giờ t�n l� C�-tuần-đ�.

Diệt n�u b�y: L� nếu đ� diệt l� nh�n nơi thọ m� n�i. Như đ� n�i: Đức Thế T�n B�t-Niết-b�n.

Lại nữa, qu� khứ n�u b�y: L� chế phục ch�ng sinh chấp đoạn. Diệt n�u b�y: L� chế phục hữu thường. Thọ n�u b�y: L� chế phục về v�. Kh�ng thọ n�u b�y: L� chế phục về hữu. Trong kia, mỗi mỗi đều kh�ng biết. Đ� gọi l� kh�ng thể n�i, kh�ng tr�.

Hỏi: Đ� n�i về Phi tr�, thế n�o l� T� tr�?

Đ�p: T� tr� l� kiến th�n, bi�n, trộm. Th�n kiến, bi�n kiến, trộm kiến l� ba thứ t� tr�. T� l� đi�n đảo, kh�ng phải như, chẳng ch�n thật đồng một nghĩa.

Th�n kiến: L� ng�, ng� ấy, tự tại. Ng� tất như thế, ng� ấy tất như thế, tự tại tất như thế, l� th�n kiến.

Ng� tất như thế: Tức ấm l� huyễn h�a, như dợn nắng, như tiếng vang, như b�ng trăng trong nước, h�nh tướng giống năm ấm, n�n chấp trước l� ng�.

Ng� ấy tất như thế: L� giả mượn chuỗi anh lạc, c�y tr�i t�ch tụ, tương tợ như năm ấm, chấp l� sở hữu của ng�.

Tự tại tất như thế: L� th�n c�y chuối, c�c thứ bọt b�ng nước giống như cảnh giới của năm dục, chấp l� tự tại, như l�ng x�m trống vắng. Th�n kiến l� kiến chấp về sở hữu của ng� nơi th�n. Như vậy gọi l� ba thứ th�n kiến.

Hỏi: Thế n�o l� bi�n kiến?

Đ�p: Bi�n kiến l� đoạn, thường, c�ng đoạn thường, c�ng l� ba thứ bi�n kiến thọ nhận. Bi�n l� kh�ng do đạo l�, l� kiến chấp một b�n. Ở đ�y, đoạn thường l� thế gian hữu thường, v� thường, phi hữu thường phi v� thường. Thế gian l� hữu bi�n, v� bi�n, phi hữu bi�n phi v� bi�n. Ch�ng sinh l� hữu chung, ch�ng sinh l� v� chung, phi hữu chung phi v� chung, l� th�n l� mạng, so s�nh như thế.

C�ng l� hữu thường, v� thường, hữu bi�n, v� bi�n. Hữu chung, v� chung, so s�nh như thế. Đ� gọi l� ba thứ bi�n kiến.

Hỏi: Thế n�o l� trộm kiến?

Đ�p: Trộm kiến l� giới, kiến, nương dựa. Trộm kiến nầy từ trong ba thứ sinh: Một l� giới. Hai l� kiến. Ba l� nương dựa. Trong trộm kiến ấy, giới th� nơi phần Ch�n độ thứ nhất đ� n�i. Do giới nầy được thanh tịnh n�n c�ng thọ giới. Đ� gọi l� hai thứ giới trộm. Đ�y l� ch�n thật, thứ kh�c l� hư, kh�ng phải thật. Đ� gọi l� kiến trộm. Chấp l� ch�n thật tất như thế, cũng l� n�i về kiến trộm.

Th�n tr�i buộc, dựa nương v�o đấy: Tức nếu dựa v�o giới c�ng kiến l� năm ấm. Do đấy n�n hoặc giới hoặc kiến chấp l� năm ấm tịnh. N�n biết l� giới trộm chấp năm ấm l� bậc nhất, kh�ng phải thứ kh�c. N�n biết kiến trộm l� dựa v�o đấy. Đ� gọi l� ba thứ trộm kiến.

Hỏi: Thế n�o l� Hoặc tr�?

Đ�p: Hoặc tr� l� bảo, đế, trong định kh�ng biết r�. Bảo kh�ng nhận biết r�, đế kh�ng nhận biết r�, trong định kh�ng nhận biết r�. Kh�ng nhận biết r� l� kh�ng quyết đo�n nơi nghi, đồng một nghĩa với do dự.

Hỏi: Thế n�o l� Bảo?

Đ�p: Bảo l� Phật, Ph�p, Tăng. Phật bảo, Ph�p bảo, Tăng bảo, n�n biết l� Tam bảo. Phật l� phổ tr�, th�nh tựu tất cả c�ng đức, l�a hết thảy �c.

Hỏi: Phật do những g� gọi l� bảo?

Đ�p: Do c�ng đức ấy.

Lại nữa, do đại từ đại bi, do thuyết ph�p ch�n thật, do v� sự th�n, do kh� xuất hiện ở đời, như hoa Ưu-đ�m. Như thế, do th�nh tựu c�ng đức kh�ng thể t�nh kể, n�n n�i l� bảo (b�u).

Ph�p l� phương tiện c�ng quả của phương tiện, trong ấy, chỉ n�i về Niết-b�n, l� Ph�p bảo. Phật ấy, ở tại tr�n tất cả ph�p, như kinh đ� n�i. Nếu c� ph�p hữu vi v� v� vi, th� Niết-b�n v� vi kia l� bậc nhất. Bảo nầy kh�ng bị hủy hoại, diệt trừ hết c�c khổ, an vui rốt r�o, kh� đạt được, kh�ng thể c�ng tận. So s�nh như thế n�n gọi l� bảo.

Tăng l�, trong phần Thanh-văn ở trước đ� n�i, l� bảo, do phước đức lớn rộng, kh�ng tr�i với gi�o ph�p của Đức Thế T�n, l� phước điền v� thượng, được Đức Thế T�n khen ngợi, kh�ng bị hủy hoại, lu�n h�a hợp kh�ng tranh chấp. So s�nh như thế về v� lượng c�ng đức được th�nh tựu, n�n gọi l� bảo.

Hỏi: Đ� n�i về bảo. Vậy thế n�o l� đế?

Đ�p: Đế l� đẳng, tướng, đệ nhất nghĩa đế, tức đẳng đế, tướng đế, đệ nhất nghĩa đế l� ba thứ đế.

Đế l� thật c� đế, ch�n đế, bất hư đế, như đế, n�n n�i l� đế.

Đẳng đế: L� phương tục, tộc, học được n�u l�n. Tức phương tục được n�u l�n, tộc họ được n�u l�n, học xứ được n�u l�n, đ� gọi l� ba thứ đẳng đế. H�nh v� số sự việc n�n gọi l� đẳng đế. H�nh v� số sự việc l� nghĩa của tr�. Ở đ�y, phương tục được n�u l�n l� nghĩa tất như thế. Sự việc nầy l� ta đ� chấp thuận. Sự việc kia, t�n gọi kia, như nước đầy dẫy, chảy tr�n trề. So s�nh như thế, về chỗ được n�u l�n như thế, đ� gọi l� đẳng đế.

Tộc họ được n�u l�n: L� gia ph�p của m�nh.

Học xứ được n�u l�n: L� do oai nghi, ph�p tắc l�m h�nh, c�ng suy x�t, l�nh hội kinh. Lại nữa, thọ thực nơi ban ng�y, kh�ng thọ thực v�o ban đ�m. Kh�ng chặt ph� c�y cỏ, m�a mưa kh�ng đi. So s�nh như thế về h�nh, đ� gọi l� đẳng đế.

Hỏi: Thế n�o l� tướng đế?

Đ�p: Tướng đế l� khổ, tập, đạo. Tức khổ đế, tập đế, đạo đế l� ba tướng đế. Do đế c�ng qu�n n�n l� tướng. Tướng của đế l� n�i về sinh, l�o, v� thường. Tướng l� n�i về cờ hiệu. Trong đ�, tướng bức b�ch l� khổ đế. Tướng chuyển th�nh l� tập đế. Tướng xuất yếu l� đạo đế. Diệt l� v� tướng, ở đ�y sẽ n�i ri�ng.

Lại nữa, khổ đế l� ấm, giới, nhập. Tập đế l� tham s�n si. Đạo đế l� giới, định, tr�. Đ� gọi l� tướng đế.

Hỏi: Thế n�o l� đệ nhất nghĩa đế?

Đ�p: L� tạo, chữ, niệm, dừng dứt rốt r�o. Tạo, chữ, c�ng tất cả niệm, dừng dứt rốt r�o, đ� gọi l� đệ nhất nghĩa đế. Tạo l� th�n nghiệp. Chữ l� khẩu nghiệp. Niệm l� � nghiệp. Nếu ba thứ ấy đạt đến vắng lặng rốt r�o, đ� gọi l� đệ nhất nghĩa đế, l� nghĩa Niết-b�n.

Hỏi: Như Đức Phật n�i kệ:

Một đế kh�ng c� hai

Nếu đời đời nơi Hoặc

Nan-đ� qu�n c�c đế

L� Sa-m�n kh�ng n�i.

Như bốn đế v� sao n�i l� một?

Đ�p: Đ�y l� đệ nhất nghĩa đế, n�n n�i kh�ng c� hai Niết-b�n. Như kệ nầy đ� n�i:

Nan-đ� qu�n c�c đế

L� Sa-m�n kh�ng n�i.

Do nửa kệ nầy c� thể nhận biết kh�ng n�i về đế kh�c l� kh�ng lỗi.

Hỏi: Đ� n�i về đế, c�n thế n�o l� định?

Đ�p: Định l� định sắc, v� sắc, v� lậu. Tức định sắc, định v� sắc, định v� lậu, đ� gọi l� định.

Định l� nghĩa t�m h�nh định. Ở đ�y, định sắc l� v� lượng trừ nhập của thiền c�i Sắc. giải tho�t thứ nhất, thứ hai, thứ ba, c�ng nhập thứ nhất nơi tất cả nhập.

Định v� sắc: L� bốn v� sắc, hai nơi tất cả nhập.

Định v� lậu: L� kh�ng, v� nguyện, v� tưởng.

Thiền v� lậu l� v� lậu. Định v� sắc l� v� lậu. Năm tưởng trước c�ng định đoạn c�i, tất cả c�c thứ ấy đều kh�ng quyết đo�n về nghi hoặc, đều do dự, đ� gọi l� Hoặc tr�. Đ�y cũng l� Hoặc của khổ phi khổ, tập diệt đạo phi đạo. Bốn đế như thế, nơi ba c�i Dục, Sắc, V� sắc l� mười hai thứ. Đối với Hoặc tr� nầy, như nơi xứ �i đ� n�i. Nơi xứ v� tr� cũng n�i về t� tr�, t� kiến. Trong h�nh �c của � ở trước đ� n�i. Kiến trộm cũng như thế. Th�n kiến, bi�n kiến ở nơi khổ thuộc ba c�i. Giới trộm ở nơi khổ, đạo thuộc ba c�i.

Lại nữa, �i cũng do tư duy đoạn, như thế l� đ� ph�n biệt n�i về ch�n mươi t�m sử.

Phần thứ ba của phẩm �c nơi Ch�n độ đ� n�u b�y xong.

HẾT - QUYỂN TRUNG�

LUẬN TAM PH�P ĐỘ

T�c giả: T�n giả Sơn Hiền.

H�n dịch: Đời Đ�ng Tấn, Đại sư C� Đ�m Tăng Gi� Đề B�.

Việt dịch: Nguy�n Huệ

-o0o-

QUYỂN HẠ

Phẩm 3: NƯƠNG DỰA

Hỏi: Đ� n�i về Đức c�ng �c. Thế n�o l� Nương dựa?

Đ�p: Nương dựa l� Ấm, Giới, Nhập. Ấm, giới, nhập, ba thứ nầy l� nương dựa. C� thể nương dựa n�n n�i l� nương dựa.

C� thể nương dựa: L� nghĩa an lập. Ch�ng sinh ở nơi ấm, giới, nhập tạo sự nương dựa cho h�nh đức c�ng �c. Do đ� n�n biết đ�y l� chỗ dựa của đức, �c.

Hỏi: Thế n�o l� Ấm?

Đ�p: Ấm l� Sắc, H�nh, Tri. Sắc, h�nh, tri, ba thứ nầy n�n biết l� ấm. Ấm đồng một nghĩa với t�ch tụ, b� buộc. Ở đ�y, xanh v�ng đỏ trắng, th� tế, d�i ngắn, vu�ng tr�n được so s�nh, n�n biết gồm chung l� sắc ấm. Trong đ�, sắc l� bốn đại c�ng c�c thứ do bốn đại tạo ra, c� thể thấy, kh�ng thể thấy, l� n�i về sắc ấm. Bốn đại v� sắc được tạo l� hai thứ c� thể thấy c�ng kh�ng thể thấy. C� thể thấy l� đối tượng được nhận thấy của mắt. Kh�ng thể thấy l� thanh, hương, vị, tế hoạt (x�c), nơi mắt tai mũi lưỡi th�n v� bốn đại.

Hỏi: N�i về Sắc l� bốn đại c�ng c�c thứ do bốn đại tạo ra, trong đ�, bốn đại h�y c�n kh�ng nhận biết, huống chi l� c�c thứ do bốn đại tạo. Thế n�o l� bốn đại?

Đ�p: Đại l� địa, thủy, hỏa, phong (đất, nước, lửa, gi�). Địa, thủy, hỏa, phong ấy giả gọi l� đại, l� sắc mỗi mỗi thứ c�ng hợp. Ở đ�y, tướng cứng chắc l� địa (đất), tướng ẩm ướt l� thủy (nước), tướng n�ng l� hỏa (lửa), tướng động l� phong (gi�).

Sắc được tạo: L� kh�i, m�y, sương m�, b�ng, tối, s�ng, �nh s�ng mặt trời, năm sắc, năm t�nh (căn), được so s�nh như thế.

Hỏi: Đ� n�i về sắc ấm. Thế n�o l� H�nh?

Đ�p: H�nh l� dựa nơi th�n miệng t�m. Ở đ�y, dựa nơi th�n n�n n�i l� nương th�n. Dựa nơi miệng n�n n�i l� nương miệng. Dựa nơi t�m n�n n�i l� nương t�m. Nương v�o th�n miệng t�m tạo h�nh, tạo h�nh hữu vi, n�n gọi l� h�nh. Như Khế kinh Phật n�i: Sắc l� h�nh hữu vi. Ch�ng lại tạo tiếp, như con lại sinh con. Như sắc, n�n biết năm ấm cũng như thế. V� lượng thứ ấy, v� lượng thứ kết hợp tạo t�c rồi, đ� gọi l� năm ấm, như l�a th�c được t�ch tụ. H�nh l� phước, phi phước, bất động, ba thứ ấy l� n�i về h�nh.

Hỏi: Thế n�o l� Tri?

Đ�p: Tri l� thống (thọ), tưởng, thức. Ba thứ ấy l� tri, cũng gọi l� đạo ph�p, do đạo kh�ng c�ng l�a. Như Đức Thế T�n n�i: Như thống (thọ) tức l� tri.

Hỏi: Thế n�o l� thống (thọ)?

Đ�p: Thọ l� lạc thọ, khổ thọ v� thọ kh�ng khổ kh�ng lạc. T�nh của thọ n�i về thọ. Thọ kh�ng c� nguy�n do để được thọ. Thọ tức l� c� thể thọ nhận. Nếu thọ c� nguy�n do th� phải c� thọ mạng kh�c. Nếu c� thể thọ nhận n�n tức l� mạng, song thọ kh�ng phải l� mạng, n�n t�nh của thọ l� thọ. L� ph�n biệt chữ, n�n n�i thọ nầy c� ba thứ: Lạc thọ, khổ thọ, thọ kh�ng khổ kh�ng lạc. Mỗi mỗi thứ đều c�ng duy�n. Duy�n nơi lạc thọ c� khổ thọ. Duy�n nơi khổ thọ c� lạc thọ. Duy�n cả hai c� thọ kh�ng khổ kh�ng lạc. Như Đức Thế T�n n�i: Lạc thọ c�ng với khổ thọ đối nhau. Khổ thọ c�ng với lạc thọ đối nhau. Lạc khổ thọ c�ng với kh�ng khổ kh�ng lạc thọ đối nhau. Đối l� nghĩa o�n địch.

Hỏi: Thế n�o l� lạc thọ?

Đ�p: Lạc thọ l� dục, chẳng �c, kh�ng chấp trước sinh. Lạc thọ c� ba thứ: L� từ dục sinh, từ chẳng �c sinh, từ kh�ng chấp trước sinh. Ở đ�y, từ dục sinh: L� h�nh năm dục, được nhiều vui th�ch. Từ chẳng �c sinh: L� chẳng �c tức chẳng tăng th�m �c, l� h�nh thiện nơi giới kh�ng dục. Đối với giới, � kh�ng hối, do đấy n�n vui vẻ. Từ kh�ng chấp trước sinh: L� chế ngự c�c căn, l�a năm dục, � kh�ng loạn, l�c h�nh thiền, v� lượng, được an vui, l� n�i về kh�ng chấp trước sinh. Kh�ng chấp trước gọi l� kh�ng vướng mắc. Đối với nghĩa của căn cũng lại n�i l� kh�ng nhiễm. Đ� l� n�i về ba thứ lạc thọ.

Hỏi: Thế n�o l� khổ thọ?

Đ�p: Khổ thọ l� sinh l�o tử. Sinh, gi�, chết, ba thứ ấy l� khổ thọ. Trong đ�, sinh khổ như sinh ung nhọt. Gi� khổ như ung nhọt mới ph�t. Chết khổ như ung nhọt đ� ph�t, v�o s�u trong đốt xương.

Lại nữa, sinh n�n c� tất cả khổ, n�n gọi l� sinh khổ. Như Đức Thế T�n n�i: Sinh n�n c� ch�n tay bị cắt đứt, so s�nh như thế. Gi� khổ l� sắc lực tr�ng kiện đ� bị hoại. Chết khổ l� �i c�ng biệt ly. Đ� gọi l� khổ thọ.

Hỏi: Thế n�o l� thọ kh�ng khổ kh�ng lạc?

Đ�p: Kh�ng khổ kh�ng lạc l� ba c�i. Nếu kh�ng khổ kh�ng lạc n�n biết l� ba c�i. Kh�ng khổ kh�ng lạc l� chướng ngại đối với khổ lạc. Ba c�i ấy, phần sau sẽ n�i. Nếu cho kh�ng khổ kh�ng lạc l� ba c�i, tức đ� th�u gồm cả phần trước n�i về khổ, lạc, n�n biết kh�ng phải do lạc khổ nơi ba c�i. C�i Dục c� đủ ba thọ. C�i Sắc c� hai l� lạc thọ v� thọ kh�ng khổ kh�ng lạc. C�i V� sắc chỉ c� một l� thọ kh�ng khổ kh�ng lạc. Do đ�, kh�ng khổ kh�ng lạc n�n biết l� ba c�i.

Hỏi: Thọ nầy l�m chỗ dựa cho những g�?

Đ�p: Lạc l� chỗ dựa của đa dục. Khổ l� chỗ dựa của nhiều giận dữ. Kh�ng khổ kh�ng lạc l� chỗ dựa của nhiều si m�. V� sao? V� c� lạc thọ kh�ng dục, c� thể trừ bỏ dục, như trong ba thiền. C� khổ thọ kh�ng giận, như Đức Thế T�n bị đau đầu c�ng bị thương ở g�t ch�n kh�ng khởi giận. Kh�ng khổ kh�ng lạc nhận biết thiền thứ tư, c�ng bốn định v� sắc, trong ấy kh�ng si, c� thể trừ bỏ si. Nếu như thế, t�y nghĩa c� thể được n�u b�y.

Hỏi: Ch�ng từ những g� sinh?

Đ�p: Ch�ng từ nghiệp, từ sự bức b�ch, từ c�i sinh. C�c thứ lạc thọ, khổ thọ, thọ kh�ng khổ kh�ng lạc kia, n�n biết l� từ nghiệp sinh, từ sự bức b�ch sinh, từ c�i sinh, kh�ng phải l� tự nhi�n, kh�ng phải l� ngẫu nhi�n.

Hỏi: Nghiệp c� v� lượng thứ. Ở đ�y l� n�i về nghiệp n�o?

Đ�p: Từ nghiệp sinh, l� từ phước, phi phước, bất động. Lạc thọ, khổ thọ, kh�ng khổ kh�ng lạc thọ nầy từ trong ba nghiệp l� phước, phi phước, bất động sinh. Như nghĩa, lạc thọ từ phước sinh, khổ thọ từ tội sinh, kh�ng khổ kh�ng lạc thọ từ bất động sinh. Ở đ�y, phước l� c� thể trừ h�nh �c, l� bốn thiền đứng đầu. Phi phước l� h�nh �c. Bất động l� thiền thứ tư c�ng v� sắc.

Hỏi: Như trước đ� n�i, Phước l� Th�, Giới, Tu. Tu tức l� thiền, v� lượng v� v� sắc. Nay v� sao n�i ri�ng lạc thọ từ phước sinh?

Đ�p: N�i ri�ng kh�ng lỗi. Do c� rất nhiều t�ch tụ, n�n ở đ�y đ� n�i ri�ng. Thiền như đ� n�i. So với ba y của Tỳ-kheo l� kh�c. So với Phật hộ b�t, kh�ng thể cho l� Phật hộ, cũng l� Tỳ-kheo, n�n trao cho ba y, b�t. Nhưng Tỳ-kheo kh�c với Phật hộ, n�n trao y cho Tỳ-kheo kia. Như vậy, tu l� thiền, v� lượng, v� sắc. Phước l� ba thiền. Nếu kh�ng ph�n biệt ba thiền th� đối với tu phải c� lỗi, v� c� rất nhiều t�ch tụ.

Hỏi: Thế n�o l� từ bức b�ch sinh?

Đ�p: Từ bức b�ch sinh l� m�nh, người, c�ng bức b�ch sinh ba thứ thọ, l� v� m�nh, v� người, v� c�ng cả hai. Bức b�ch l� hai thứ, l� lạc l� khổ. Ở đ�y, v� m�nh l� như d�ng đao tự đ�m, hoặc về sau d�ng Chi�n-đ�n, thuốc b�i v�o. V� người: Như đ�nh vỡ đầu kẻ kh�c, lại d�ng thuốc để điều trị. V� c�ng cả hai: Như n�i với người khiến đ�nh vỡ đầu m�nh, rồi lại d�ng thuốc đắp v�o. Như thế đều n�n biết đ� gọi l� từ bức b�ch sinh khổ.

Hỏi: Thế n�o l� từ c�i sinh?

Đ�p: Từ c�i sinh l� thời �c, hoạn.

Hỏi: C�i, như đ� n�i về ba c�i Dục, Sắc, V� sắc. Ở đ�y tức l� c�i ấy chăng?

Đ�p: Ở đ�y kh�ng phải l� c�i như thế. T�ch rời ch�ng sinh l� ba thứ tưởng: Thời, �c, hoạn. C�i ở đ�y l� giả tưởng. Trong đ�, thời l� c�c m�a hạ, đ�ng, xu�n. Hạ đ�ng xu�n, n�n biết ba m�a nầy l� thời. M�a hạ th� đ�m tăng nhiều. M�a đ�ng th� nước d�i nước miếng tăng nhiều. M�a xu�n th� phong tăng trưởng. Như y thuật đ� n�i về thời, n�n c� khổ lạc thọ. Đ� gọi l� ba thời.

Hỏi: Thế n�o l� �c? L� h�nh �c, tức �i, v� minh chăng?

Đ�p: Kh�ng hủy hoại Ph�p th�n, ở đ�y n�i l� hủy hoại th�n bốn đại.

Hỏi: Vậy thế n�o l� �c?

Đ�p: �c l� phong, đ�m, nước d�i, c�c thứ nầy hủy hoại th�n bốn đại, do đấy n�n sinh thọ.

Hỏi: Thế n�o l� hoạn?

Đ�p: Hoạn l� ch�ng sinh nh�n nơi đấy để l�a c�c thứ tai họa. Hoặc ch�ng sinh nh�n đấy để l�a sinh khổ, l� nh�n nơi tường v�ch, rừng n�i, hang n�i.

Nh�n l� nh�n nơi m�nh, người, cả hai. Đ� gọi l� thọ.

Hỏi: Thế n�o l� tưởng?

Đ�p: Tưởng l� c� tưởng, kh�ng tưởng, kh�ng chỗ tưởng nơi qu�n sai biệt. Tưởng l� n�i về việc thọ nhận h�nh tượng sai biệt. Ở đ�y, c� tưởng, kh�ng tưởng, kh�ng chỗ tưởng, qu�n sai biệt l� đồng một nghĩa. Trong đ�, c� tưởng l� c�ng nương dựa. Kh�ng tưởng l� kh�ng c�ng nương dựa. Như rất nhiều b�nh, hoặc c� người n�i l� b�nh mật, l� b�nh t�, do tưởng ấy n�n tưởng. Hoặc kh�ng mật kh�ng t�, l� kh�ng thọ nhận, tưởng kh�ng. Như vậy, tưởng �m thanh, so s�nh thọ nhận c� sai biệt. Hoặc loại bỏ �m thanh, so s�nh thọ nhận như thế.

Kh�ng chỗ tưởng: Đ�y l� kh�ng c� thực, tức xả.

Lại nữa, hữu dục n�i l� c� sở hữu. Hữu dục ấy n�i l� xứ giải tho�t, qu�n rồi l� kh�ng sở hữu.

Lại nữa, c� tưởng l� qu�n xứ Thiện thức. Kh�ng tưởng l� qu�n xứ Phi tưởng phi phi tưởng. Kh�ng chỗ nương dựa l� qu�n xứ V� sở hữu.

Hỏi: Thế n�o l� thức?

Đ�p: Thức l� sinh, th�nh, kh�ng th�nh nhập. H�nh, danh sắc c�ng dựa duy�n, c� thể đạt được. Thức l� kh�c với chủng tr� n�n n�i l� thức. Chủng chủng tr� n�n n�i l� thức. L� ba thứ sinh nhập, th�nh nhập, kh�ng th�nh nhập. Dựa nơi h�nh, dựa nơi danh sắc, dựa nơi hai thứ duy�n, c� thể đạt được, l� ba thứ. Đức Thế T�n trong mười hai duy�n khởi, n�i h�nh duy�n nơi thức. Lại n�i danh sắc duy�n nơi thức. Lại n�i nh�n, sắc duy�n sinh nh�n thức. Ở đ�y, v� số h�nh tạo sinh l�c nhập nơi thai mẹ, c�ng sinh thức. Đ� gọi l� h�nh duy�n sinh thức. Tức ở trong thai mẹ d�y lớn dần th�nh c�c nhập. Đ� sinh thức l� danh sắc duy�n thức. Lại nữa, th�nh nhập, l� tranh kh�ng tranh nhập, định kh�ng nhập định. Duy�n nơi căn c�ng nghĩa của căn sinh thức, l� dựa nơi hai duy�n. Duy�n l� nương dựa. Kh�ng thể kh�ng nương dựa m� sinh thức. Đ� gọi l� c�ng nương dựa, duy�n, c� thể đạt được.

Hỏi: Như trước đ� n�i về giới, định, tr�. V� sao lại n�i lần nữa nơi thức?

Đ�p: Dựa nơi tr� c�ng chỗ dựa l� hai thứ. Đ�y l� dựa, kia l� chỗ dựa. Lại nữa, như n�i hai thứ giới, như vậy, trong đ�y cũng n�i hai thứ, kh�ng lỗi.

Phần thứ nhất của phẩm Nương Dựa nơi Ch�n độ đ� n�u b�y xong.

�

Hỏi: Đ� n�i về Ấm. Thế n�o l� Giới?

Đ�p: Giới l� Dục, Sắc, V� sắc giới. Dục giới, Sắc giới, V� sắc giới, ba thứ ấy l� giới. Duy tr� nghiệp ấy, n�n gọi l� giới. Ở đ�y, trụ nghiệp n�n gọi l� giới, l� gồm th�u tất cả ch�ng sinh, đến B�t-Niết-b�n v� dư.

Hỏi: Thế n�o l� Dục giới?

Đ�p: Dục giới l� người, trời, nẻo �c. Người, trời, nẻo �c, đ�y l� lược n�i về dục giới. Ở đ�y, trụ nơi dục n�n gọi l� dục giới. Giữ lấy dục n�n gọi l� dục giới.

Hỏi: Thế n�o l� người?

Đ�p: Người l� nam nữ, mạng căn đ� qu�n về tướng. Dựa nơi bốn ch�u, nam căn đ� qu�n về tướng, nữ căn đ� qu�n về tướng, mạng căn đ� qu�n về tướng. N�n biết, tất cả đ�y l� người. Tất cả ấy cũng dựa nơi bốn ch�u. Trong đ�, tướng nữ gọi l� nữ, tướng nam gọi l� nam.

Hỏi: Mạng căn đ� qu�n về tướng kh�ng phải l� nam nữ, do đấy mạng căn được n�i ri�ng chăng?

Đ�p: Tuy c� nam, nữ, mạng căn đ� qu�n về tướng, nhưng ở đ�y n�i c� sai biệt. Kh�ng th�nh nam l� kh�ng ở nơi căn nam, nữ. Trong tướng đ� qu�n chỉ c� mạng căn. Tướng đ� qu�n trụ nơi m�ng mỏng, dần dần d�y th�m l� c� mạng căn, nhưng căn nam, nữ chưa th�nh. Đ� gọi l� sai biệt.

Hỏi: Thế n�o l� bốn ch�u?

Đ�p: Ch�u l� Di�m-ph�-đề, Phất-vu-đ�i, C�-da-ni, Uất-đơn-việt, l� n�i về bốn ch�u. Trong đ�, Di�m-ph�-đề đ� qu�n về tướng, n�n n�i l� Di�m-ph�-đề. T�y theo tướng đ� qu�n của c�c phương m� n�i Phất-vu-đ�i, C�-da-ni, Uất-đơn-việt, thọ mạng của c�c ch�u t�y theo số lượng, c�c vật dụng tạo an vui c� sai biệt, c� giới hạn, lần lượt c� hơn.

Hỏi: Trời, gọi chung l� hai loại loại trời: Dục sinh v� l�a dục. Ở đ�y l� n�i về trời n�o?

Đ�p: Trời l� tế hoạt (x�c), thuyết, thị dục sinh. Nếu n�i dục sinh, n�n biết l� kh�ng n�i về l�a dục. Trời do dục sinh: L� ba thứ, x�c dục sinh, n�i dục sinh, thấy dục sinh.

N�i dục sinh: L� trời H�a-lạc. C�i ấy, nếu t�m nhiễm �, l� t�m nhiễm � đối với thi�n nữ c�ng n�i năng, bấy giờ liền th�nh dục. Nếu chỉ một � nhiễm � th� kh�ng th�nh dục, chỉ l� hoan lạc. Như người ở c�i nầy, l�c nắm bắt nhau, vui th�ch, c�i trời kia cũng vậy. � kh�ng nhiễm � như mẹ, con g�i. Tạo t�c, biến h�a cảnh giới đẹp đẽ vui th�ch nơi dục, n�n gọi l� trời H�a-lạc.

Nh�n dục sinh: L� c�i trời Tha-h�a-tự-tại. Nơi c�i ấy nếu c�ng với thi�n nữ mỗi mỗi đều nhiễm vướng khi c�ng nh�n nhau, bấy giờ liền th�nh dục. Nếu chỉ một � nhiễm � th� kh�ng th�nh dục, chỉ l� hoan lạc. Như người nơi thế gian nầy l�c �m nhau sinh vui th�ch. � kh�ng nhiễm � như thấy người kh�c. Chỗ h�a hiện của kẻ kh�c (Tha) được tự tại, n�n gọi l� trời Tha-h�a-tự-tại.

Hỏi: Đ� n�i về trời nh�n dục sinh, c�n thế n�o l� trời x�c dục sinh?

Đ�p: X�c dục sinh l� cả hai b�n c�ng nắm tay, �m nhau. Trời x�c dục sinh c� ba thứ l� cả hai b�n dục sinh, �m nhau dục sinh, nắm tay dục sinh. Ở đ�y, cả hai b�n dục sinh phần sau sẽ n�i. �m nhau dục sinh: L� c�i trời Diệm-ma (Trời Diệm-ma, đời Tấn dịch l� Thời Phần thi�n). C�i ấy, mỗi mỗi sự việc đều c� � nhiễm vướng. Hoặc l�c �m nhau liền th�nh dục. Nếu chỉ một b�n nhiễm vướng th� kh�ng th�nh dục, chỉ l� vui th�ch, như người ở thế gian nầy c�ng �m nhau sinh vui th�. � kh�ng nhiễm vướng th� xem như kẻ kh�c. H�ng đ�m thường hoan hỷ n�i về lạc n�n gọi l� Diệm-ma.

Hỏi: Thế n�o l� cầm nắm tay, dục sinh?

Đ�p: Cầm nắm tay, dục sinh l� c�i trời Đ�u-suất-đ� (Trời Đ�u-suất-đ�, đời Tấn dịch l� trời Tri T�c). Nếu c�ng với thi�n nữ, mỗi mỗi việc � đều nhiễm � th� l�c cầm nắm tay, bấy giờ liền th�nh dục, c�n như một b�n nhiễm vướng th� kh�ng th�nh dục, chỉ l� vui vẻ, như ở thế gian l�c �m nhau sinh vui. � kh�ng nhiễm � th� xem như người kh�c. Tự biết đủ về cảnh giới hiện c�, n�n gọi l� Đ�u-suất-đ�.

Hỏi: Thế n�o l� cả hai b�n dục sinh?

Đ�p: Cả hai b�n dục sinh l� c�i trời Ba Mươi Ba Tứ vương địa (Trời Đao-lợi). Hai b�n c�ng khởi sự, n�n gọi l� cả hai b�n dục sinh. Hết thảy sự dục của c�i nầy như trước đ� n�u đủ, chỉ n�n ph�n biệt, n�n n�i l� trời cả hai b�n dục sinh. Như người ở thế gian nầy, chư Thi�n của trời Ba Mươi Ba, cư tr� tại đỉnh n�i Tu-di, h�nh dục như người. Trong xứ của Tứ vương, l� địa thi�n th� cư ngụ dựa v�o khoảng đất đai, c�y cối, n�i non, y�u th�ch cảnh giới dục lạc, tất cả c�c thứ ấy gọi l� trời h�nh dục, như nơi nh�n gian, nhưng kh�ng c� bất tịnh, d� c� kh� chất. Cư tr� l�n cao c�ng chuyển tăng. Đ� gọi l� trời dục giới.

Hỏi: Thế n�o l� nẻo �c?

Đ�p: Nẻo �c l� địa ngục, s�c sinh, ngạ quỷ. Địa ngục, s�c sinh, ngạ quỷ, ba thứ ấy l� nẻo �c. Nẻo nầy l� �c n�n gọi l� nẻo �c. �c l� kh�ng đ�ng y�u th�ch.

Hỏi: Thế n�o l� địa ngục?

Đ�p: Địa ngục l� c�c địa ngục Lạnh, N�ng, Bi�n. Địa ngục Lạnh, địa ngục N�ng, địa ngục Bi�n. Địa ngục l� kh�ng thể an vui. L� v� lượng thứ, nay sẽ n�i.

Hỏi: Thế n�o l� địa ngục Lạnh?

Đ�p: Địa ngục Lạnh l�: Liễu khiếu ho�n, Bất liễu khiến ho�n, Bất khiếu ho�n, l� ba tướng, qu�n tướng nơi địa ngục Lạnh.

Liễu khiếu ho�n, Bất liễu khiếu ho�n, l� k�u g�o cực �c n�n gọi l� Khiếu ho�n.

Hỏi: Thế n�o l� Liễu khiếu ho�n?

Đ�p: Liễu khiếu ho�n l� A-ph�-đ�, N�-la-ph�-đ�, A-ba-bả. A-ph�-đ�, N�-la-ph�-đ�, A-ba-bả, ba ngục nầy l� Liễu khiếu ho�n.

+ A-ph�-đ� l� n�i về số lượng. Như ở nước Ma-kiệt, mười thương đựng hạt cải, mỗi thương đều nhận hai mươi Khư-l�, trong ấy đựng đầy hạt cải. Giả sử c� người, cứ một trăm năm th� lấy ra một hạt cải, số lượng hạt cải kia c�n c� thể hết, nhưng thọ mạng nơi địa ngục A-ph�-đ� th� kh�ng thể hết. Cứ hai thăng l� một A-lặc, bốn A-lặc l� một Độc-lung-na. Mười s�u Độc-lung-na l� một Khư-l�. Hai mươi Khư-l� l� một thương. Như vậy cho đến mười thương, l� so với số lượng thọ mạng của địa ngục A-ph�-đ�.

Lại nữa, A-ph�-đ� l� giống như ung nhọt. Trong địa ngục A-ph�-đ�, do lạnh n�n trong th�n sinh ra giống như ung nhọt, n�n gọi l� A-ph�-đ�.

+ N�-la-ph�-đ�: L� kh�ng giống với ung nhọt, song khi đưa th�n l�n th� gi� thổi khiến ph�nh trướng đầy khắp, n�n gọi l� N�-la-ph�-đ�.

+ A-ba-bả: L� c� gi� thổi hết sức lạnh, lột b�c da thịt nơi th�n rơi rớt xuống, v� qu� run rẩy, k�u g�o A ba ba, n�n gọi l� ngục A-ba-bả.

Ba thứ nầy l� Liễu khiếu ho�n.

Hỏi: Thế n�o l� Bất liễu khiếu ho�n?

Đ�p: Bất liễu khiếu ho�n l� A-tr�, Hưu-tr�-hữu, Ưu-b�t-la, ba thứ ấy l� Bất liễu khiếu ho�n. Trong đ�, A-tr�, Hưu-tr�-hưu cũng l� c� gi� thổi hết sức lạnh, b�c vứt da thịt nơi th�n rơi rớt khắp, tội nh�n kh�ng thể chịu nổi khổ bức, hoặc l�c c� phương tiện th� k�u la A-tr�, Hưu-tr�-hưu. Ưu-b�t-la: L� c� gi� thổi, lạnh c�ng cực, khiến da thịt nơi th�n bị b�c ra rơi rớt khắp. Do nơi tội n�n từ trong th�n sinh ra những l� sắt v�y buộc quanh th�n, như hoa Ưu-b�t-la. Tội nh�n ấy do đ� phỉ b�ng c�c bậc Th�nh Hiền, n�n bị đọa v�o địa ngục Ưu-b�t-la, lu�n nhận lấy khổ bức như thế.

Hỏi: Thế n�o l� Bất khiếu ho�n?

Đ�p: Bất khiếu ho�n l� bốn địa ngục C�u-m�u-đ�-tu, Kiền-đề-gi�-phần, Đ�-l�-gi�, Ba-đ�m-ma. Nơi bốn địa ngục nầy đều c� gi� thổi v� c�ng lạnh buốt, th�n thể bị ph�nh trướng khắp, khiến th�n giống như c�c thứ hoa C�u-m�u-đ�-tu, Kiền-đề-gi�-phần v..v� Tội nh�n thọ nhận c�c thứ khốn khổ c�ng cực, trụ trong r�n rỉ, l� do đ� phỉ b�ng c�c bậc Th�nh Hiền, n�n bị đọa trong bốn thứ địa ngục ấy, hết thảy thời gian phải thọ nhận v� lượng khổ bức.

Đ� l� tất cả mười địa ngục Lạnh, ở tại trong khoảng giữa bốn ch�u, dựa v�o ch�n n�i Thiết-vi, Đại Thiết-vi, hướng l�n nơi cư tr�, ở trong b�ng tối. Gi� lạnh hủy hoại th�n thể như lửa dữ thi�u đốt. Th�n như đ�m tr�c lau bị ch�y kh�, ph�t ra �m thanh lẫn lộn, mỗi mỗi thứ đều c�ng va chạm, sinh tưởng. Cũng lại c� c�c ch�ng sinh kh�c ở trong ấy thọ khổ. Tất cả họ đều do hủy b�ng Th�nh Hiền, n�n thọ nhận khổ n�o như thế. Như Đức Thế T�n n�i kệ:

N�-la-ph� c� trăm ng�n

A-ph�-đ� ba mươi lăm

C�ng tột, nẻo �c địa ngục

Miệng v� � đều nguyện �c.

Đ� gọi l� địa ngục Lạnh.

Hỏi: Thế n�o l� địa ngục N�ng?

Đ�p: Địa ngục N�ng l�: Hữu chủ trị, Thiếu chủ trị v� V� chủ trị. Ba tướng nầy l� qu�n x�t về tướng.

Chủ trị l� khảo tra, đ�nh đập. Ở đ�y, phần nhiều l� ch�ng sinh bị chủ trị. Hoặc kh�ng nhiều ch�ng sinh bị xử trị. Hoặc tự xử trị. Hoặc do tội n�n tự sinh. Hoặc l�a phương tiện của ch�ng sinh, thọ khổ lớn.

Hỏi: Thế n�o l� Hữu chủ trị.

Đ�p: Hữu chủ trị l� c�c địa ngục Hoạt, H�nh, Hắc thằng, ba địa ngục ấy l� Hữu chủ trị.

+ Địa ngục Hoạt: L� nơi nầy, c�c cai ngục d�ng đao b�a sắc b�n chặt, chẻ b�c, bằm ch�m c�c ch�ng sinh bị tội, như chặt ch�m đầu d�. Da thịt bị xẻ băm tan hết rồi, tội nh�n do duy�n chưa hết, n�n khi c� gi� lạnh thổi th� sinh trở lại như cũ.

Lại nh�n nơi tội �c, n�n tay tự nhi�n sinh ra m�ng sắt, nhọn b�n giống như đao, mũi nhọn, h�nh tựa như trăng lưỡi liềm, mỗi mỗi thứ, � đều sinh o�n kết: Kẻ kia từng bức b�ch ta, tay nay lại bức b�ch hắn. Do đấy sinh giận dữ. Lại c�ng vồ lấy, chặt ch�m, như chặt cắt tr�c, lau. Kẻ kia, nơi thế gian nầy t�m kết hận m� chết, n�n sinh trong địa ngục ấy.

+ Địa ngục Hắc thằng: L� bắt tội nh�n nằm d�i nơi đất, d�ng d�y đen (Hắc thằng) quấn chặt từng đoạn rồi chặt ch�m. Kẻ kia ở nơi thế gian thường d�ng dao chặt ch�m ch�ng sinh, n�n sinh v�o đ�y.

Lại nữa, d�ng những l� đồng sắt nung đỏ rực, cuộn chặt nơi th�n, khiến xương bị vỡ n�t, m�u tủy tr�o ra. Kẻ kia ở nơi c�i đời nầy thường d�ng roi gậy đ�nh đập, giết hại ch�ng sinh, v� người xuất gia thọ nhận c�c vật dụng của t�n th� như y phục, đồ nằm ngồi v.v� nhưng kh�ng tinh tấn tu tập, n�n sinh v�o đ�y. Lại chịu khổ bức nơi chốn v� c�ng tối tăm, kh�i x�ng m� mịt, th�n tội nh�n bị treo ngược khiến thở h�t lấy kh�i ấy. Kẻ kia ở nơi thế gian thường d�ng kh�i x�ng v�o hang c� ch�ng sinh cứ tr� để giết hại, n�n bị đọa v�o địa ngục nầy.

+ Địa ngục H�nh: L� c�c tội nh�n được b�y ra th�nh h�ng, như nơi qu�n x� mổ giết s�c vật, b�y b�n thịt. Tội nh�n bị chặt đứt tay ch�n, tai mũi, đầu cổ v.v� Họ vốn h�nh nghề đồ tể n�n b�y giờ phải nhận lấy c�c thứ khổ bức như thế.

Lại nữa, đất l� sắt n�ng, cai ngục d�ng xe lửa sắt m�c tội nh�n v�o đấy, giương mắt qu�t th�o, la h�t inh ỏi rồi cho xe chạy bừa. C�c tội nh�n nầy ở nơi thế gian d�ng ngựa, voi chuy�n chở đồ vật, lu�n h�nh hạ ch�ng, khiến ch�ng lu�n khổ nhọc, do đ� bị đọa v�o đ�y. Tội nh�n vốn d�m phạm vợ người th� bị đuổi chạy l�n chốn rừng c�y kiếm, tự nhi�n bị lửa đốt, thọ nhận khổ bức như vậy. Đ� gọi l� địa ngục Hữu chủ trị. Đ�m cai ngục l� do h�nh duy�n n�n kh�ng bị lửa thi�u đốt. Do h�nh b�o n�n kh�ng thể suy x�t.

Hỏi: Thế n�o l� địa ngục Thiếu chủ trị?

Đ�p: Địa ngục Thiếu chủ trị l� ba địa ngục Ch�ng hợp, Đại khốc, Thiết hạm.

+ Địa ngục Ch�ng hợp: Tội nh�n ở đ�y rất sợ đ�m ngục tốt. V� lượng trăm ng�n tội nh�n chạy �a v�o ph�a n�i. V�o rồi th� trước sau tự nhi�n sinh lửa dữ ngăn chận họ lại. Bị lửa trước sau ngăn chận như thế rồi, nơi hai ph�a n�i tự hợp lại như bị cối đ� xay n�t. Do đấy, m�u tu�n chảy như s�ng, thịt xương n�t vụn. Những tội nh�n nầy ở nơi thế gian vốn vui th�ch h�nh hạ, đ�y đọa c�c ch�ng sinh.

Lại nữa, nơi cối sắt lớn c� lửa ch�y dữ dội, ngục tốt d�ng ch�y đ�m gi� tội nh�n h�ng trăm năm. Do tội duy�n n�n thọ mạng của họ kh�ng hết. C�c tội nh�n kia ở nơi c�i đời thường hay d�ng cối để đ�m gi�, s�t hại c�c lo�i ch�ng sinh nhỏ yếu.

+ Địa ngục Đại khốc: Ở đ�y, n�i sắt lớn c� lửa dữ bốc ch�y khắp chốn, bốn b�n đều bị ngăn dứt kh�ng c� lối đi. Đ�m ngục tốt xấu �c kh�ng ch�t thương x�t, giận dữ qu�t hỏi c�c tội nh�n: Muốn chạy tới đ�u? Kh�ng việc th� cho việc, b�n d�ng ch�y sắt nung lửa đỏ rực đ�nh đập vỡ đầu họ. Những tội nh�n nầy, ở nơi thế gian thường g�y khốn khổ cho mu�n người n�n sinh v�o địa ngục Đại khốc.

+ Địa ngục Thiết hạm: Đất ở đ�y l� sắt nung n�ng, đ�m tội nh�n bị đuổi xua khiến v�o trong chốn ấy v� bị rang kh� cho ch�n, ch�n rồi th� bị đuổi ra ngo�i, liền bị lo�i ch� dữ cắn x�, ăn hết thịt. Gi� nổi l�n th� c�c tội nh�n sống trở lại như cũ. Lại bị xua đuổi v�o chốn kia. Những tội nh�n ấy, ở nơi thế gian nu�i tằm rồi đem rang nướng, n�n sinh v�o c�i nầy. Đ� gọi l� địa ngục Thiếu chủ trị.

Hỏi: Thế n�o l� địa ngục V� chủ trị?

Đ�p: Địa ngục V� chủ trị l� c�c địa ngục Khốc, Ch�ch, V� khuyết.

+ Địa ngục Khốc: Ở đ�y, sắt được nung ch�y đỏ rực tợ như mai r�a, nơi chốn hết sức chật hẹp, giam nhốt đầy tội nh�n, d�ng nắp sắt chụp xuống khiến họ phải chịu v� số khổ cực như thế. Đ�m tội nh�n ấy ở nơi thế gian thường hay đốt ch�y đồng rộng c�ng thi�u đốt x�ng hơi v�o hang c� c�c ch�ng sinh cư tr�, do đ� n�n bị đọa v�o đ�y.

+ Địa ngục Ch�ch: N�i sắt lớn tại đ�y bốc lửa dữ dội, c�ng chộp lấy đ�m tội nh�n, d�ng nạo sắt cắt gọt, gi�p v�ng th� gia tăng thi�u nướng. Một b�n vừa ch�n th� c�i nạo sắt b�n chuyển, lần lượt đảo lộn. C�c tội nh�n kia, ở nơi thế gian hay đ�m, x�u, giết người n�n sinh v�o địa ngục nầy.

+ Địa ngục V� khuyết: Đất ở đ�y l� sắt, v�ng quanh l� lửa ch�y đỏ rực, rộng đến trăm do-tuần, c� bốn cửa như th�nh, d�ng đồng mỏng phủ l�n tr�n, lửa cứ �n �n ch�y li�n tục. Đ�m tội nh�n ở trong đ�, dồn đống như củi, lửa dữ thi�u đốt khắp nơi, kh�ng bị trở ngại, th�n thể tội nh�n bị ch�y tan n�t, chịu khổ kh�ng thiếu thứ g�. Họ do ở nơi c�i đời đ� giết hại cha mẹ, giết hại c�c bậc Ch�n nh�n, c� � �c hướng đến Phật khiến th�n Phật chảy m�u, hoặc tạo loạn động nơi ch�ng Tăng, c�ng tạo mười nghiệp bất thiện lu�n tăng thượng, do đấy bị đọa v�o c�i nầy. Đ� gọi l� địa ngục V� chủ trị.

Hỏi: Thế n�o l� địa ngục Bi�n?

Đ�p: Địa ngục Bi�n l� c�c địa ngục ở tại c�c v�ng nước, n�i, đồng rộng, độc nhất thọ nhận quả b�o của nghiệp �c. Đ� gọi l� địa ngục Bi�n.

Hỏi: Đ� n�i về địa ngục. C�n thế n�o l� s�c sinh?

Đ�p: S�c sinh l� c�c lo�i vật đi tr�n đất, dưới nước, tr�n kh�ng, tất cả, hoặc kh�ng ch�n, hoặc hai ch�n, nhiều ch�n. Đi tr�n đất, đi dưới nước, đi tr�n kh�ng, ba loại ấy l� s�c sinh.

Đi tr�n đất: Như voi, ngựa, tr�u b�, d�, lừa, la, lạc đ�, l� c�c lo�i đứng đầu.

Đi dưới nước: Như c�c lo�i c� Ma-kiệt, Thất-th�u, Ma-lại, l� lo�i đứng đầu.

Đi tr�n kh�ng: Như c�c lo�i chim, c�c lo�i muỗi, ruồi, ong, ve v.v�

Tất cả c�c lo�i kh�ng ch�n, hai ch�n, nhiều ch�n.

Kh�ng ch�n: Như lo�i rắn l� đứng đầu.

Hai ch�n: Lo�i chim l� đứng đầu.

Nhiều ch�n: Như lo�i b�, d�, ngựa, ong, c�ng lo�i trăm ch�n.

Hết thảy c�c chủng loại s�c sinh kia l� do h�nh nghiệp tội lớn n�n sinh trong lo�i ấy. Đ� gọi l� s�c sinh.

Hỏi: Đ� n�i về s�c sinh, vậy thế n�o l� ngạ quỷ?

Đ�p: Ngạ quỷ l� c�c lo�i quỷ V� t�i, Thiểu t�i, Đa t�i. Ba lo�i nầy l� ngạ quỷ.

Hỏi: Thế n�o l� quỷ V� t�i?

Đ�p: Quỷ V� t�i l� c�c lo�i quỷ: miệng như b� đuốc, miệng như c�y kim, miệng h�i thối. Ba loại nầy l� quỷ V� t�i.

+ Quỷ miệng như b� đuốc: Hợp với miệng l� ngọn lửa dữ từ nơi miệng phun ra, tự thi�u đốt th�n thể, như lửa đồng đốt ch�y c�y Đa-la. Lo�i nầy, ở nơi thế gian đa phần h�nh tham lam, keo kiệt, n�n sinh v�o lo�i quỷ ấy, chịu khổ bức b�ch.

+ Quỷ miệng như c�y kim: Loại quỷ nầy bụng to như hang n�i, cổ họng th� nhỏ như lỗ kim, giả như c� được thức ăn dồi d�o, nhưng cũng kh�ng thể ăn được.

+ Quỷ miệng h�i thối: Lo�i nầy miệng bị rữa n�t, h�i h�m như ph�n nơi nh� x�, tự ợ ra m�i h�i thối. Kh�ng bụng n�n kh�ng được ăn g� cả, lu�n thọ khổ bức như vậy. Đ� gọi l� quỷ V� t�i.

Hỏi: Thế n�o l� quỷ Thiểu t�i?

Đ�p: Quỷ Thiểu t�i l� c�c lo�i quỷ: L�ng nơi th�n như c�y kin, l�ng nơi th�n h�i thối v� c� bướu ở cổ. Ba loại nầy l� quỷ Thiểu t�i. Quỷ nầy hoặc c� l�c c� ch�t �t vật bất tịnh để ăn, n�n gọi l� Thiểu t�i (c� �t của cải).

+ Quỷ l�ng nơi th�n như c�y kim: Lo�i nầy l�ng nơi th�n rất cứng, d�i, đầu l�ng b�n như c�y kim, phủ khắp th�n, lớp lớp c�ng l�a nhau. Đi lại rất kh� khăn, v� c�c l�ng nhọn trở lại tự đ�m v�o m�nh, như mũi t�n nhọn bắn v�o lo�i hươu, nai, nhận lấy khố bức lớn, hoặc c� khi c� được ch�t �t thức ăn.

+ Quỷ l�ng nơi th�n h�i thối: Lo�i nầy l�ng nơi th�n rất h�i h�m phủ khắp m�nh, lại c�ng tự đ�m ch�nh v�o th�n thể. Th�n h�i thối, gi� thổi bốc l�n, sinh giận dữ, n�n tự nhổ l�ng. Thọ khổ bức b�ch như vậy.

+ Quỷ c� bướu ở cổ: Do nghiệp b�o của tội nơi ch�nh m�nh tạo ra, n�n sinh ung bướu ấy, trở lại tự ph� vỡ ra, m�u mủ tu�n đầy, lấy đ� để ăn. Đấy gọi l� quỷ Thiểu t�i.

Hỏi: Thế n�o l� quỷ Đa t�i?

Đ�p: Quỷ Đa t�i l� c�c lo�i quỷ: kh�, thất, đại thế. Ba loại nầy l� quỷ Đa t�i.

+ Quỷ kh�: Lo�i nầy do thọ mạng đời trước c� bố th� n�n được thức ăn dư thừa. Lo�i ấy trọn đời nhờ v�o c�ng tế m� c� được thức ăn, do đấy n�n được an vui.

+ Quỷ thất: Lo�i nầy, trọn đời c� được thức ăn nơi c�c ngả tư đường lớn, c�c đường tắt, ngỏ hẻm, những thứ thức ăn rơi rớt ở đấy, do đ� cũng được vui vẻ.

+ Quỷ đại thế: L� c�c lo�i quỷ Dạ-xoa, La-s�t, Tỳ-x�-gi�. Ba thứ quỷ nầy l� quỷ đại thế. Cảnh giới của ch�ng như chư Thi�n. T�c mạng c� phước đức, n�n hoặc được thức ăn ngon, ăn rồi th� c� v� số quỷ đ�i v�y quanh, c�ng thấy sinh khổ. Như người ở tại ngục, thấy người th�n sinh khổ, lo�i quỷ kia cũng thế, thấy đ�m quỷ đ�i v�y quanh, sinh khổ. Do khổ ấy n�n thức ăn h�a th�nh mủ. Phải thọ nhận khổ n�o như vậy, đ� gọi l� quỷ đại thế. Ch�ng c� h�nh tướng s�c sinh, người, trời. L� ngạ quỷ c� h�nh tướng s�c sinh, h�nh tướng người, h�nh tướng chư Thi�n, t�y theo nghiệp lực.

Đ� gọi l� c�i Dục.

Hỏi: Đ� n�i về c�i Dục. Thế n�o l� c�i Sắc?

Đ�p: C�i Sắc l� hữu hỷ, v� hỷ, hộ. C�i Sắc l� kh�ng dục, chỉ do thiền dứt trừ giận dữ, c� được sắc đẹp đẽ như v�ng r�ng đ� luyện, c�i nầy c� hỷ, kh�ng hỷ, l�a khổ lạc l� hộ (xả). Hỷ c�ng với lạc n�n gọi l� hữu hỷ (c� hỷ). L�a hỷ, kh�ng c� hỷ c�ng với lạc n�n gọi l� v� hỷ (kh�ng hỷ). L�a khổ, dứt lạc ấy như ngựa kh�ng c�n đ�ng v�o xe.

Hỏi: Thế n�o l� hữu hỷ?

Đ�p: Hữu hỷ l� hữu gi�c, v� gi�c, thiểu qu�n.

C�ng với gi�c n�n gọi l� hữu gi�c. L�a gi�c n�n gọi l� v� gi�c. C� �t qu�n n�n gọi l� thiểu qu�n. Lạc l� l�a l� n�i về thiền. Ở đ�y, hữu gi�c l� sơ thiền. V� gi�c l� hai thiền. Thiền qu�n l� trung gian thứ nhất. H�nh tập thiền nầy sinh trong c�i Sắc. N�i ch�ng sinh l� n�i về c�i. N�i c�i l� n�i về thiền.

Hỏi: Ai h�nh tập sinh thiền hữu gi�c?

Đ�p: Hữu gi�c l� Phạm-ph�-l�u, Phạm-ca-di, Phạm-ba-sản. H�nh tập thiền hữu gi�c sinh trong c�i ấy. Ba c�i trời đ� l� hữu gi�c. Hạ, trung, theo đấy m� sinh.

Đại phạm l� do thiểu qu�n sinh. Nghĩa của gi�c, qu�n như trước đ� n�i.

Hỏi: Thế n�o l� v� gi�c?

Đ�p: V� gi�c l� c�c c�i trời Thiểu quang, V� lượng quang, Quang diệu. Gi�c h�nh tập thiền v� gi�c, hỷ lạc tương ưng, l� sinh nơi ba c�i ấy. Thiểu quang, V� lượng quang, Quang diệu, tưởng nầy hoặc l� giả tưởng, hoặc l� nh�n tưởng.

Lại nữa, Thiểu quang l� l�c n�i năng, từ miệng ph�t ra �t �nh s�ng. �nh s�ng �t n�n gọi l� Thiểu quang. �nh s�ng nhiều n�n gọi l� V� lượng quang. �nh s�ng thanh tịnh, v� bi�n, n�n gọi l� Quang diệu.

Hỏi: Đ� n�i về hữu hỷ. C�n thế n�o l� v� hỷ?

Đ�p: V� hỷ l� c�c c�i trời Thiểu tịnh, V� lượng tịnh, Biến tịnh. Gi�c h�nh tập thiền v� hỷ tương ưng lạc, l� sinh nơi ba c�i trời ấy. Thiểu tịnh: Gọi l� kh�ng c� nhiều. Đ�y l� thiền �t phương tiện tương ưng, sinh trời Thiểu tịnh thọ an lạc. Cũng �t phương tiện vừa, sinh c�i trời V� lượng tịnh. Phương tiện tr�n, hơn, sinh c�i trời Biến tịnh.

Hỏi: Đ� n�i về v� hỷ lạc. Thế n�o l� hộ (xả)?

Đ�p: Hộ l� ba thứ tương ưng: hữu tưởng, v� tưởng, gi�c � tương ưng. Hộ ấy l� Quả thật, V� tưởng, Tịnh cư. Tu tập thiền hộ (xả) tương ưng lạc, sinh trong c�i nầy, n�n n�i l� hộ (xả). L� ba c�i trời Quả thật, trời V� tưởng v� trời Tịnh cư.

Ở đ�y, Quả thật: L� tu tập bậc hạ, trung, thượng nơi thiền thứ tư, sinh c�i trời Quả thật.

V� tưởng: Diệt trừ tưởng n�n sinh V� tưởng. C�i nầy diệt thọ tưởng thức, do kh�ng c� tưởng dục n�n c�ng diệt, chỉ c� sắc ấm, h�nh ấm, một �t nhập sinh tưởng liền diệt.

Hỏi: Thế n�o l� Tịnh cư?

Đ�p: Tịnh cư l� c�c c�i trời Thiện hiện, Thiện kiến, Tịnh. Ba c�i nầy l� Tịnh cư. Tịnh cư l� cư tr� nơi c�c phiền n�o đ� dứt hết.

Hỏi: Năm địa Tịnh cư, nay v� sao n�i c� ba?

Đ�p: C�i trời Tịnh l� gồm V� phiền, V� nhiệt, Sắc cứu c�nh. V� phiền, V� nhiệt, Sắc cứu c�nh, ba c�i nầy l� tướng của c�i Tịnh. Do � của người bi�n ch�p kinh muốn thế.

Hỏi: Đ� n�i về c�i Sắc, c�n thế n�o l� c�i V� sắc?

Đ�p: C�i V� sắc, trong phần n�i về tu ở trước đ� n�i. H�nh giả ở nơi thế gian tu tập ch�nh thọ (định), sinh c�i V� sắc, l� đạo v� quả c�ng n�u b�y.

Phần thứ hai của phẩm Nương Dựa nơi Ch�n độ đ� n�u b�y xong.

Hỏi: Đ� n�i về Ấm, Giới. Vậy thế n�o l� Nhập?

Đ�p: Nhập l� X�c nhập, Độ nhập, Giải tho�t nhập. Ba thứ nầy l� tướng của nhập. Nhập l� nương dựa, như thi�n miếu.

Hỏi: Nhập ấy l� c�i g� nhập?

Đ�p: Đức, �c nhập. Ở đ�y, giải tho�t nhập l� chỗ dựa của đức. Độ nhập l� chỗ dựa của �c. X�c nhập l� chỗ dựa của cả hai. � nhiễm � sinh �c. � thanh tịnh sinh đức.

Hỏi: Thế n�o l� X�c nhập?

Đ�p: X�c nhập l� cảnh giới gần, cảnh giới kh�ng gần v� kh�ng cảnh giới. Cảnh giới l� xứ duy�n. T�y theo duy�n ấy m� h�nh l� cảnh giới kia. Duy�n gần gọi l� cảnh giới gần. Duy�n kh�ng gần gọi l� cảnh giới kh�ng gần. Kh�ng duy�n gọi l� kh�ng cảnh giới.

Hỏi: Thế n�o l� cảnh giới gần?

Đ�p: Cảnh giới gần l� mũi, lưỡi, th�n nhập. Tức tỷ nhập, thiệt nhập, th�n nhập, l� ba cảnh giới gần.

Hương đến mũi mới ngửi, kh�ng đến kh�ng ngửi. Tuy c� hoa cực xa, song hương l�a hoa bay đến mũi ngửi. Hương l� t�nh sắc, do đấy, nh�n gi� bắc thổi, hương bay đến nam, kh�ng đến bắc. Do vậy, hương l�a hoa đi đến mũi ngửi. Vị cũng như thế. Theo lưỡi biết vị, kh�ng từ đồ chứa, kh�ng từ tay. X�c cũng như thế. Chỗ nhận biết của th�n căn l� t�m thứ: cứng mềm, nhẹ nặng, th� r�t, lạnh n�ng. Do c�c thứ kia được tiếp x�c m� sau nhận biết. Thế n�n ba thứ kia l� cảnh giới gần.

Hỏi: Thế n�o l� cảnh giới kh�ng gần?

Đ�p: Cảnh giới kh�ng gần l� mắt, tai, � nhập. Tức nh�n nhập, nhĩ nhập, � nhập, ba nhập ấy l� cảnh giới kh�ng gần.

Hỏi: Mắt cũng thấy gần nơi cảnh giới �t, kh�ng bức b�ch. Tai cũng như thế. Con muỗi ở trong tai cũng nghe tiếng vo ve. � l� v� sắc, l�m sao biết l� cảnh giới kh�ng gần?

Đ�p: Do đấy n�n n�i l� cảnh giới kh�ng gần. Nếu kh�ng bức b�ch tức l� thọ nhận cảnh giới.

Hỏi: Cảnh giới kh�ng gần l� bằng bao nhi�u?

Đ�p: Ở đ�y kh�ng c� hạn lượng. Hoặc c� bốn mươi ng�n do-tuần thấy mặt trời mặt trăng, hoặc kh�ng thấy. Hoặc một do-tuần thấy h�nh sắc, hoặc mười dặm t�y theo sức của căn. Do đấy n�n n�i l� cảnh giới kh�ng gần, kh�ng n�i cảnh giới xa, song kh�ng buộc phải nhận cảnh giới. Kh�ng phải do vật đến xứ thấy mới thấy, l�a nhưng sau thấy. Tai cũng như thế. Kh�ng phải do bắt buộc gần n�n được nghe. Con muỗi tuy ở trong lỗ tai nhưng kh�ng đến xứ nghe, đ�y cũng t�y theo sức của căn ấy để nghe �m thanh. � l� v� sắc, n� kh�ng gần xa, do đấy n�n n�i cảnh giới kh�ng gần, kh�ng n�i xa.

Hỏi: Thế n�o l� kh�ng cảnh giới?

Đ�p: Kh�ng cảnh giới l� b�n ngo�i, m�nh thọ nhận, người kh�c thọ nhận c�ng kh�ng thọ nhận.

B�n ngo�i l� kh�ng cảnh giới. Sắc thanh hương vị x�c ph�p, ở trong ph�p nầy giả gọi l� b�n ngo�i, l� m�nh thọ nhận, người kh�c thọ nhận, c�ng kh�ng thọ nhận. Kh�ng cảnh giới nầy chỉ l� cảnh giới kh�c. Năm cảnh giới nầy kh�ng duy�n, nhưng ph�p nơi đối tượng duy�n của kẻ kh�c n�n ph�n biệt, l� c�ng c� nhiều kh�ng cảnh giới, n�n n�i kh�ng cảnh giới.

Hỏi: Đ� n�i về X�c nhập. C�n thế n�o l� Độ nhập?

Đ�p: Độ nhập l� n�i về nh�n một xứ, n�i về nh�n kh�ng đ�ng, n�i về kh�ng nh�n. Nghĩa của ba thứ nầy l� v� lượng nhưng lược n�i l� ba độ nhập.

Ở đ�y, n�i về nh�n một xứ l� lời n�i. Như cờ Nh�n-đ�-la được nhiều người giương cao đem tới. Trong đấy, c� chỗ n�i l� Điều-đạt mang đến. Điều-đạt cũng ở trong số đ�, song kh�ng phải một m�nh Điều-đạt l�m c�ng việc nầy, n�n l� nhiều người, m� n�i một. N�i về nh�n một xứ cũng như thế. Ba sự hợp th�nh nghĩa, hoặc nghiệp của t�c mạng, hoặc hiện đang l�m, hoặc do �n của kẻ kh�c. Ba sự như thế tạo th�nh nghĩa nhưng chỉ n�i một.

N�i về nh�n kh�ng đ�ng, l� lời n�i. Như cờ Nh�n-đ�-la đ� c� người n�i kh�ng phải một người mang đến, cũng kh�ng phải hai người. Ở đ�y tuy c� nh�n song l� kh�ng đ�ng.

N�i về kh�ng nh�n: L� lời n�i. Như l� cờ Nh�n-đ�-la kh�ng c� nh�n m� đến.

Hỏi: Thế n�o l� nh�n một xứ?

Đ�p: Một xứ l� nghiệp, tự tha, c�ng phu. Một l� n�i m�nh đ� tạo t�c, c� hai thứ: Hoặc t�c mạng đ� tạo t�c. Hoặc hiện đ� tạo t�c. Ở đ�y, nếu t�c mạng đ� tạo t�c, đ� gọi l� nghiệp. Hoặc lại c� chỗ n�i: Trời tạo t�c. Ba thứ như thế tạo th�nh nghĩa, như trước đ� n�i. Ba thứ nghĩa như vậy, hoặc n�i l� nghiệp, hoặc n�i l� c�ng phu, hoặc n�i l� �n của kẻ kh�c. Một xứ l� chỉ n�i về nghiệp. Kẻ kia phụ c�ng sức của người kh�c, kh�ng biết �n nghĩa, kh�ng thể c�ng l�m việc. Nếu m�nh vốn đ� tạo t�c, cầu do kh�ng cầu hợp, n�n tự đạt được. N�i về một xứ c� những lỗi như thế.

Hỏi: Thế n�o l� nh�n kh�ng đ�ng?

Đ�p: N�i về nh�n kh�ng đ�ng l� n�i về ch�ng sinh, ph�p c�ng căn nh�n tưởng. N�i về nh�n kh�ng đ�ng l� n�i về ba thứ ch�ng sinh ph�p, c�ng với ch�ng sinh v� ph�p căn nh�n tưởng. Ch�ng sinh đẹp xấu đ� tạo. Hoặc lại n�i ph�p đ� tạo. Hoặc n�i ch�ng sinh c�ng ph�p đ� tạo, l� n�i về ba thứ nh�n kh�ng đ�ng. Song kh�ng phải ch�ng sinh tạo, kh�ng phải ph�p tạo, cũng kh�ng phải cả hai c�ng tạo.

Hỏi: Thế n�o l� ch�ng sinh � căn nh�n tưởng?

Đ�p: Ch�ng sinh l� Phạm Y-nhiếp-phi-la, nghĩa l� n�i về Sử-nậu. N�i: L� ch�ng sinh tạo t�c thế gian, phạm l� chủ tạo h�a. Y-nhiếp-phi-la l� chủ tạo h�a, nghĩa l� Sử-nậu l� chủ tạo h�a. Người kh�ng tuệ cho l� như thế.

N�i Phạm tạo h�a: L� n�i Phạm-thi�n tạo ra hư kh�ng, hư kh�ng tạo ra gi�, gi� tạo ra nước, đất, nước đất tạo ra g� nổng, n�i non, c�y cỏ. Như thế l� c� thế gian. Tất cả những thuyết ấy đều c� lỗi. V� sao? V� nếu Phạm-thi�n tạo ra hư kh�ng v� đất th� vị ấy trụ ở xứ n�o để tạo ra hư kh�ng v� đất? Nếu tức trụ trong ấy để tạo, nghĩa nầy kh�ng đ�ng. Như thế l� c� lỗi. Như Nhiếp phi la nghĩa l� Sử nậu, cũng như vậy.

Hỏi: Thế n�o l� ph�p?

Đ�p: Ph�p l� thời, kh�, tự nhi�n tạo, tức thời tạo, kh� tạo, tự nhi�n tạo. Ba thứ nầy gọi l� ph�p căn nh�n. Ở đ�y, n�i thời l�:

Thời tiết sinh tất cả

Tất cả thời tiết th�nh

Tất cả thời bị hoại

Tất cả đời, thời tạo.

Thuyết nầy l� c� lỗi, như trong phần n�i về một xứ ở trước. Người c� thể cầu, kh�ng cầu. Hoặc kh�ng thể cầu m� cầu, được l� thời tạo, h�nh kh�ng tạo. Chớ n�n n�i l� kh�ng c� lỗi. V� sao? V� thời l� kh�ng. Nếu kh�ng tạo ra vật th� nghĩa ấy kh�ng đ�ng. Như thế đều c� lỗi.

Kh� cũng kh�ng thể tạo

Kh� l� kh�ng c� t�nh

Đ� l� sự kh�ng sự

Kh� kh�ng c� mạng nầy.

Tự nhi�n nếu sinh l� kh�ng c� nghĩa tự nhi�n.

Nếu kh�ng l� kh�ng nh�n, hoặc kh�ng nh�n sinh tất cả, sinh cũng tự nhi�n như thế th� đ�u c� sai lầm? Nếu l� hữu thường th� thuyết kia c� lỗi g�? L� kh�ng hữu thường, hư hoại, như thế l� lỗi được đối chiếu, chớ n�i l� kh�ng lỗi.

Hỏi: Thế n�o l� kh�ng nh�n?

Đ�p: Kh�ng nh�n l� t�nh, ngẫu, kh�ng. N�i về kh�ng nh�n l� n�i về ba thứ: n�i về t�nh, n�i về ngẫu nhi�n, n�i về kh�ng.

T�nh l� n�i trong t�nh của mu�n vật sinh ra, kh�ng phải nh�n nơi c�i kh�c. V� sao? V� như c�y gai đ�m ch�ch nhanh hoặc kh�ng thể nhanh. Như thế l� n�i về tất cả.

Ngẫu nhi�n: L� n�i mu�n vật ngẫu nhi�n sinh. Như nguồn của suối nước lớn, cỏ rơi v�o trong đ� hợp tại một chốn, n�i l� ngẫu nhi�n như vậy. Gi� kia ngẫu nhi�n thổi tới. Hoặc thổi khắp Đ�ng T�y Nam Bắc. Mu�n vật sinh cũng như thế.

N�i kh�ng l� n�i về việc x�t kỹ như vậy. Ở đ�y l� kh�ng sở hữu. V� sao sinh, do c�i g� sinh, ở xứ n�o sinh? Đ�y l� kh�ng c� sở hữu. Hết thảy c�c thuyết kia đều c� lỗi. V� sao? V� nếu mu�n vật do t�nh n�n sinh th� l�c mầm l�a th�c sinh, kh�ng cần phải c�y bừa ruộng, cũng chẳng cần phải đem nước v�o. Nếu kh�ng c� c�c việc nầy th� mầm l�a th�c rốt cuộc kh�ng sinh. Do đấy, mu�n vật kh�ng phải do t�nh sinh. Như thế l� mỗi mỗi thuyết n�n dứt bỏ.

Hỏi: Đ� n�i về Độ nhập. C�n thế n�o l� Giải tho�t nhập?

Đ�p: Giải tho�t nhập l� tưởng, thiền, nghe rộng. Tưởng, thiền, nghe rộng, ba thứ nầy l� giải tho�t nhập.

Giải tho�t l� diệt trừ �c n�n được giải tho�t. Ba nhập nầy dựa v�o đấy n�n được giải tho�t. Tưởng l� nghĩa duy�n. Dựa nơi Phật, Phật B�ch-chi, Thanh-văn n�n được giải tho�t. Thiền l� như nơi Phẩm thứ nhất đ� n�i. N�n qu�n x�t nghĩa nầy, cũng dựa v�o đấy để được giải tho�t.

Hỏi: Thế n�o l� nghe rộng?

Đ�p: Nghe rộng l� giảng n�i, lắng nghe, đọc tụng.

Giảng n�i l� n�i như đ� nghe.

Lắng nghe l� nghe như đ� n�u giảng.

Đọc tụng l� tụng đọc như chỗ đ� nghe.

Hỏi: Nghe rộng, như trong phần đa văn ở trước đ� n�i về Khế kinh, A-tỳ-đ�m, Luật. Ở đ�y c� kh�c biệt g�, khi lại n�i l� thuyết giảng, lắng nghe, đọc tụng?

Đ�p: Ba thứ n�i ở trước l� đa văn, n�n thọ nhận ba thứ. Thọ nhận l�c n�i. Thọ nhận l�c nghe. Thọ nhận l�c tụng. Bốn ch�ng đệ tử của Đức Thế T�n c� xứ ch�n đế th�nh c� xứ th�, th�nh c� xứ chỉ, th�nh c� xứ tuệ, th�nh c�c thứ ấy l� phương tiện. Lắng nghe ch�n đế n�n được giải tho�t. Xứ th� l� n�i về chỉ, xứ chỉ l� theo thiền, xứ tuệ l� theo tụng đọc. Đ� gọi l� xứ giải tho�t. Ba ph�p độ nầy ch�nh qu�n kh�ng trở ngại. � muốn khiến thấy về nẻo ch�n, lần lượt đạt được, l� giải tho�t. Được giải tho�t n�n kẻ tr� tu học ph�p của Đức Thế T�n.

Phần thứ ba của phẩm Nương Dựa nơi Ch�n độ đ� n�u b�y xong.

HẾT - QUYỂN HẠ

�

�

[ TRANG CHỦ |�KINH ĐI�̉N�|�ĐẠI TẠNG KINH | TH�̀N CHÚ | HÌNH ẢNH�|�LI�N LẠC�]