KINH ĐẠI B�T NIẾT B�N 2

KINH ĐẠI B�T NIẾT B�N [1]
Đ�ng-Tấn, Sa-M�n Th�ch-Ph�p-Hiển dịch chữ Phạn ra chữ H�n
Th�ch-T�m-Ch�u dịch chữ H�n ra chữ Việt.

Quy�̉n Hạ

XI. KHI PHẬT NHẬP DIỆT

Sau đ�, �ng A-Nan lại bạch Phật rằng: "Lạy đức Thế-T�n! Sau khi Như-Lai nhập Niết-B�n, phương-ph�p c�ng-d�ng n�n l�m thế n�o?"

Đức Phật dạy: "Nay �ng kh�ng n�n lo quẩn v�o việc ấy, �ng chỉ tự suy-nghĩ l� sau khi T�i diệt-độ đi, phải hộ-tr� ch�nh-ph�p, đem những điều trước đ�y nghe được, lu�n lu�n n�i cho người kh�c nghe. Sao vậy? - V�, chư Thi�n tự họ sẽ c�ng-d�ng cho th�n T�i. Vả lại, những người B�-la-m�n c�ng c�c vua, trưởng-giả, cư-sĩ, cũng tự họ sẽ c�ng-d�ng cho th�n T�i!"

�ng A-Nan bạch Phật: "Lạy đức Thế-T�n! Tuy, Nh�n, Thi�n tự khởi t�m c�ng-d�ng, nhưng, con kh�ng biết y v�o ph�p n�o?"

Đức Phật dạy: "�ng A-Nan! C�ng-d�ng th�n T�i, y theo ph�p đối với Chuyển-lu�n-th�nh-vương."

�ng A-Nan lại hỏi: "Lạy đức Thế-T�n! C�ng-d�ng như Chuyển-lu�n-th�nh-vương, ph�p ấy thế n�o?"

Đức Phật dạy: "�ng A-Nan! Phương-ph�p c�ng-d�ng Chuyển-lu�n-th�nh-vương [1], l� d�ng b�ng mới, sạch c�ng lấy những tấm vải nhỏ mịn, hợp lại quấn v�o th�n T�i. Cứ như thế, quấn đi, quấn lại, đến đủ một ngh�n lần, rồi đặt v�o trong �o quan v�ng. Lại l�m �o quan bạc b�n ngo�i, để �o quan v�ng v�o trong; lam �o quan đồng b�n ngo�i, để �o quan bạc v�o trong; rồi l�m �o quan sắt b�n ngo�i, để �o quan đồng v�o trong. Sau, lấy nhiều dầu thơm bao-rửa, c�ng đem những hương, hoa thoa-b�t v� rải đầy trong �o quan, nhi�n hậu đậy nắp xuống. l�m một c�i xe tang, rất to lớn, cao, rộng, d�t ch�u-b�u, hi�n, mui, bao-lơn, đều trang-nghi�m bằng những thứ tốt đẹp. Xong rồi đặt �o quan l�n tr�n xe.

Lại nữa, nơi l�m hỏa-đ�n ở trong th�nh, phải qu�t rửa bốn b�n rất trong sạch, lấy những gỗ Chi�n-đ�n [2] tốt c�ng những thứ hương thơm, xếp l�n th�nh một đống gỗ lớn. Tr�n đống gỗ ấy, trải căng những tấm vải lụa dầy đẹp, lại mắc tấm m�ng đẹp, lớn, che b�n tr�n. Sau đ�, xe tang mới chuyển đến nơi hỏa-đ�n. Nơi đ�y, đốt hương, rải hoa, c�ng-d�ng kỹ-nhạc, nhiễu đống gỗ hương kia, v�ng-quanh bảy v�ng, nhi�n-hậu đem �o quan để tr�n đống củi hương ấy v� lấy dầu thơm rưới vẩy v�o đ�. C�n phương-ph�p đốt lửa, thời đốt từ dưới ch�y l�n. Khi hỏa-đ�n xong rồi, thu nhặt X�-lỵ [3] bỏ v�o trong b�t v�ng. V� ngay nơi ấy, x�y-dựng bảo th�p, ngọn th�p cao v�t trang-nghi�m, treo phan-c�i bằng lụa; c�c người trong nh�n-gian, ng�y ng�y thường n�n đốt hương, t�n hoa, mọi thứ c�ng-d�ng."

�ng A-Nan! �ng n�n biết: Phương-ph�p c�ng-d�ng Chuyển-lu�n-th�nh-vương, việc ấy như thế! Việc hỏa-t�ng th�n T�i, cũng như phương-ph�p c�ng-d�ng Chuyển-lu�n-th�nh-vương kia vậy. Nhưng, x�y th�p T�i, c� kh�c với th�p của Chuyển-lu�n-th�nh-vương. Th�p T�i, ngọn th�p cao v�t, trang-nghi�m, n�n treo ch�n c�i t�n. V�, nếu c� ch�ng-sinh n�o, treo phan-c�i th�u, đốt hương, t�n hoa c�ng thắp đ�n đuốc, lễ-b�i, t�n-th�n th�p T�i, người ấy được ph�c-lợi m�i m�i; đời sau, kh�ng l�u người kh�c cũng lại x�y th�p lớn c�ng-d�ng th�n họ.

�ng A-Nan! �ng n�n biết: Hết thảy ch�ng-sinh đều kh�ng c� th�p, chỉ c� bốn hạng người được x�y th�p m� th�i: Một l�, vị được mười hiệu: Như-Lai, Ứng-C�ng, Ch�nh-Biến-Tri, Minh-H�nh-T�c, Thiện-Thệ, Thế-Gian-Giải, V�-Thượng-Sĩ, Điều-Ngự Trượng-Phu, Thi�n-Nh�n-Sư, Phật, Thế-T�n [4], thương x�t ch�ng-sinh v� c� thể v� thế-gian, l�m ruộng ph�c tốt hơn hết, thời n�n x�y th�p. Hai l�, vị B�ch-Chi-Phật, suy-nghĩ mọi ph�p, tự gi�c-ngộ đạo, cũng c� thể đem lại ph�c-lợi cho nh�n-d�n thế-gian, thời n�n x�y th�p. Ba l�, vị A-La-H�n, theo chỗ nghe ph�p m� suy-nghĩ để dứt sạch lậu-nghiệp (phiền-n�o) cũng c� thể đem lại ph�c-liợ cho nh�n-d�n thế-gian, thời n�n x�y th�p. Bốn l� Chuyển-lu�n-th�nh-vương, xưa trồng nhiều ph�c, c� uy-đức lớn, cai-trị tứ thi�n-hạ [5], bảy b�u [6] đầy đủ, tự l�m mười điều thiện [7] lại khuy�n nh�n-d�n trong tứ thi�n-hạ cũng l�m mười điều thiện, thời n�n x�y th�p.

�ng A-Nan! �ng n�n biết: Nếu c� ch�ng-sinh n�o, đem mọi đồ c�ng-d�ng, để c�ng-d�ng những th�p ấy, họ vẫn được ph�c, song, ph�c của họ được, theo thứ bực c� sai kh�c."

XII. C�NG-HẠNH �NG A-NAN

�ng A-Nan nghe đức Phật n�i lời ấy, t�m sinh �o-n�o, thương-x�t k�u kh�c, lẩn ra sau Phật, c�ch Phật kh�ng xa mấy, �ng n�i nhỏ rằng: "Nay ta c�n l� người trong Học-địa [8] chưa biết được �-vị s�u-xa trong mọi ph�p, m� đấng Thi�n-Nh�n-Sư, một sớm bỏ ta nhập Niết-B�n, thời n�o ta sẽ l�n được đường giải-tho�t!" N�i rồi, �ng giơ tay vịn một c�nh c�y; rồi �ng đấm ngực, bứt đầu, �o-n�o, buồn-b� ngất đi.

Khi ấy, đức thế-t�n hỏi một vị Tỳ-Khưu kh�c: "Giờ n�y �ng A-Nan ở chỗ n�o?"

Vị Tỳ-Khưu kia đ�p: "Lạy đức Thế-T�n! �ng A-Nan hiện nay ở dưới một gốc c�y, sau đức Như-Lai, �ng đang k�u kh�c, �o-n�o lắm!"

Đức Phật bảo vị Tỳ-Khưu kia: "�ng đến chỗ �ng A-Nan, bảo �ng ấy rằng: "Nay đấng Thi�n-Nh�n-Sư muốn gặp �ng!"

Vị Tỳ-Khưu kia đến chỗ �ng A-Nan v� n�i r� � của Như-Lai cho �ng A-Nan nghe. �ng A-Nan nghe rồi, liền trở về nơi Phật. Đến nơi, đầu mặt �ng đỉnh lễ xuống ch�n Phật, rồi đứng dựa về một b�n.

Đức Thế-T�n hỏi �ng A-Nan: "Ng�y gần đ�y T�i đ� n�i cho �ng nghe: "Hết thảy mọi h�nh-tướng, đều thuộc về v�-thường; sự �n-�i hội-hợp, tất về nơi biệt-ly", thế m�, sao nay �ng c�n cứ buồn-rầu, �o-n�o vậy!"

Lại nữa, �ng A-Nan! "Từ trước tới nay, �ng theo hầu T�i, tr�ng nom c�ng việc trước, sau, khi tiến, khi chỉ, khi đi, khi lại, c�ng th�ng-tiếp với t�n-kh�ch, đều hợp nghi-tiết; T�i lại thấy th�n, khẩu, � �ng đều thanh-tịnh, kh�ng ch�t vết nhơ n�o, �ng được ph�c-lợi kh�ng thể t�nh kể được!"

Đức Thế-T�n ngoảnh lại bảo c�c vị Tỳ-Khưu: "Ch�nh �ng A-Nan kh�ng n�n c� sự buồn-rầu, �o-n�o ấy! Sao vậy? - V�, kh�ng bao l�u nữa, �ng sẽ được đến nơi giải-tho�t. C�c vị Tỳ-Khưu n�n biết: chư Phật trong đời qu�-khứ, đều c� thị-giả, như �ng A-Nan ng�y nay; chư Phật đời sau cũng thế. C�c vị Tỳ-Khưu n�n biết: Nay �ng A-Nan đ�y, tr�-tuệ th�m-diệu, th�ng-minh, căn-kh� linh-lợi; từ trước tới nay T�i n�i ra ph�p-tạng g�, �ng A-Nan đều ghi nhớ kh�ng qu�n.

Lại nữa, c�c vị Tỳ-Khưu! �ng A-Nan biết r� thời-tiết, khi tiến, khi chỉ: Nếu c� người kh�ch n�o, muốn v�o yết-kiến t�i, �ng A-Nan liền suy-t�nh trước từng giờ: Đức Thế-T�n hoặc giờ nọ tiếp c�c vị Tỳ-Khưu, giờ nọ tiếp c�c vị Tỳ-Khưu-Ni, giờ nọ tiếp c�c vị Ưu-b�-tắc, giờ nọ tiếp c�c Ưu-b�-di, giờ nọ tiếp c�c vị B�-la-m�n, giờ nọ tiếp c�c vị d�ng S�t-lỵ, giờ nọ tiếp c�c vị Trưởng-giả, Cư-sĩ, giờ nọ tiếp c�c vị ngoại-đạo. Tất cả những vị như tr�n, nếu tr�ng thấy T�i, c�ng nghe T�i thuyết-ph�p, đều được nhiều c�ng-đức, ph�c-lợi. Sao vậy? V�, đều do �ng A-Nan th�ng-tiến v�o yết-kiến T�i, n�n họ được thiện-căn th�nh-thục ấy."

Lại nữa, c�c vị Tỳ-Khưu! Chuyển-lu�n-th�nh-vương c� bốn ph�p lạ-l�ng hiềm c�: Một l�, nếu người B�-la-m�n đến chỗ Chuyển-lu�n-th�nh-vương, tr�ng thấy dung-nhan nh� vua đoan-ch�nh, uy-đức nh� vua cao-hiển, t�m họ sinh hoan-hỷ; sau khi nghe tiếng n�i của nh� vua, �m-từ trong-suốt, họ cũng sinh t�m hoan-hỷ, cho đến l�c thấy nh� vua, im-lặng kh�ng n�i họ cũng �m-ấp sự sung-sướng, hớn-hở v� khi họ c�ng nh� vua từ-biệt, về nơi ở cũ, họ vẫn c�n nhớ lại mến-tiếc, bước bước ngậm-ng�i, buồn-bực, như người đ�i kh�t kh�ng được no-đủ. Hai l�, c�c người d�ng S�t-lỵ nhỏ. Ba l�, c�c người d�ng Tỳ-x� [9]. Bốn l�, c�c người d�ng Thủ-đ�-la [10] cũng đều như thế. Đ� l� bốn sự lạ-l�ng của Chuyển-lu�n-th�nh-vương. C�c vị n�n biết: �ng A-Nan cũng c� bốn sự lạ-l�ng: "Một l�, nếu c�c vị Tỳ-Khưu từ phương xa lại, muốn v�o thăm hỏi T�i, sau tr�ng thấy �ng A-Nan, đều sinh t�m hoan-hỷ, nghe �ng thuyết-ph�p c�ng khi thấy �ng im-lặng, cũng vui-vẻ, đến khi từ-biệt lui ra, t�nh th�m-thiết mến đức �ng, kh�ng c� khi n�o qu�n được. Hai l�, c�c vị Tỳ-Khưu-Ni. Ba l�, c�c vị Ưu-b�-tắc. Bốn l�, c�c vị Ưu-b�-di, cũng đều như thế. C�c vị n�n biết: �ng A-Nan c� bốn sự lạ-l�ng ấy!"

Bấy giờ, đức Thế-T�n bảo �ng A-Nan: "Nay �ng kh�ng n�n tự sinh t�m khổ-n�o, m� n�i rằng: "Đấng Thi�n-Nh�n-Sư sắp nhập Niết-B�n, nay thấy kh�ng c�n c� kỳ n�o được giải-tho�t nữa!" Sao vậy? - "Ph�m hết thảy ph�p-tạng T�i n�i, sau khi T�i diệt độ, suy-nghĩ, v�ng theo g�n-giữ, si�ng l�m tinh-tiến, kh�ng l�u tự m�nh sẽ được giải-tho�t!"

XIII. NH�N XƯA CỦA TH�NH CƯU-THI-NA

�ng A-Nan được phạm-�m của Như-Lai an-ủi, sự lo buồn của �ng giảm bớt, �ng liền bạch Phật rằng: "Lạy đức Thế-T�n! T�m � con hiện nay như hơi tỉnh-ngộ, con muốn c� ch�t việc thỉnh-cầu, k�nh xin đức Thế-T�n thương-x�t, hoan-hỷ!"

Đức Phật liền đ�p: "�ng muốn thỉnh-cầu việc g�, cứ việc n�i!"

�ng A-Nan bạch: "Lạy đức Thế-T�n! Th�nh Cưu-thi-na n�y so với những nước lớn kh�c, th� n� rất l� nhỏ hẹp, bi�n-địa, nh�n d�n kh�ng được đ�ng-đ�c, k�nh xin đức Thế-T�n đi đến những nước lớn kh�c như: Vương-x�-th�nh, Tỳ-da-ly-th�nh, X�-vệ-quốc-th�nh, Ba-la-nại-th�nh, A-du-x�-th�nh, Chi�m-ba-th�nh, C�u-diễm-di-th�nh, Đức-soa-thi-la-th�nh...; c�c th�nh ấy vừa ở ch�nh giữa, nh�n d�n đ�ng-đ�c, quốc-độ giầu c�, vui-vẻ, c� nhiều người t�n-t�m, tr�-tuệ th�ng-minh, k�nh xin đức Thế-T�n đến những th�nh kia m� nhập Niết-B�n, đem lại lợi-�ch rộng-lớn cho những ch�ng-sinh, ở trong c�c nơi ấy."

Đức Thế-T�n liền đ�p lời �ng A-Nan: "Nay �ng kh�ng n�n n�i lời thỉnh-cầu T�i l� th�nh Cưu-thi-na n�y nhỏ hẹp, bi�n-địa. �ng n�n nghe kỹ, nay T�i sẽ v� �ng, n�i cho �ng r�!"

�ng A-Nan! Thuở qu�-khứ l�u-xa, nơi th�nh Cưu-thi-na n�y c� vị Chuyển-lu�n-th�nh-vương, t�n l� Đại-Thiện-Kiến. Nh� vua c� đầy-đủ bảy thứ ch�u-b�u. Nh� vua c� một ngh�n người con, c� sức-lực dẹp được những o�n-địch, nhưng đều đem ch�nh-ph�p gi�o-h�a nh�n-d�n.

Th�nh n�y khi ấy gọi l� th�nh Cưu-thi-b�-đế. Th�nh n�y, cửa Đ�ng, cửa T�y c�ch nhau mười hai do-tuần [11], cửa Nam, cửa Bắc c�ch nhau t�m do-tuần. Bốn mặt th�nh n�y, chung quanh đều bảy tr�ng. Tr�ng thứ nhất b�n trong, x�y thuần bằng v�ng r�ng. Tr�ng thứ hai, x�y thuần bằng bạc. Tr�ng thứ ba, x�y thuần bằng lưu-ly. Tr�ng thứ tư, x�y thuần bằng pha-l�. Tr�ng thứ năm, x�y thuần bằng x�-cừ. Tr�ng thứ s�u, x�y thuần bằng m�-n�o. Tr�ng thứ bảy, x�y lẫn tất cả mọi thứ ch�u-b�u.

Lầu, m�i nh� th�nh n�y, đều l�m bảy từng; cửa song, cửa sổ, bao-lơn đều đi�u-khắc, trang-sức bằng b�u cả; lại treo nhiều c�i linh (chu�ng nhỏ) b�u, những mạng lưới ở tr�n. V�, khoảng mỗi từng c�ch nhau chừng hai dậm. [12]

Bốn cửa th�nh ấy, mỗi cửa đều ch�n tr�ng v� đều trang-sức nghi�m-chỉnh, s�ng ngời vui mắt.

Ngo�i bảy tr�ng th�nh, đều c� những h�o nước. Nước của những h�o ấy lắng trong, đủ t�m c�ng-đức [13] v� bờ h�o đều x�y bằng bảy b�u. Tr�n v� trong những h�o ấy, c� c�c loại chim bay, liệng, nhẩy, m�a, k�u, đậu, như chim loan, chim phụng, chim khổng-tước, vịt nước, chim nhạn, chim uy�n-ương... Trong những h�o nước ấy c� c�c thứ hoa, như hoa Cưu-m�u-đầu, hoa Uất-ba-la, hoa Ph�n-đ�-lỵ c�ng những hoa sen xanh, v�ng, đỏ, trắng v� mầu sặc-sỡ. Tr�n bờ h�o ấy, c� bảy h�ng c�y b�u, mỗi h�ng đều c� những thứ ch�u-b�u kh�c nhau; gi� hiu-hiu, thổi từ-từ v�o những c�nh c�y kia, nh�nh l� chạm nhau, tiếng vang l�n như thi�n-nhạc.

Nh�n-d�n trong th�nh, hết thảy đều đầy-đủ sự y�n-ổn, giầu c�, vui-vẻ đến chỗ cực-thịnh; ngũ-dục đầy-đủ như c�i trời Đao-lỵ.

Đường x� trong th�nh đều treo những hạt minh-ch�u; nh�n-d�n đi hay nghỉ, kh�ng ph�n ng�y đ�m. Trong th�nh n�y thường thường c� mười thứ tiếng: Một l�, tiếng voi, hai l� tiếng ngựa, ba l� tiếng xe, bốn l�, tiếng trống, năm l�, tiếng loa, s�u l�, tiếng đ�n cầm, đ�n sắt..., bảy l�, tiếng h�t, t�m l�, tiếng chu�ng, tiếng kh�nh họp đại-hội, ch�n l�, tiếng khen-ngợi người tr�-giới, mười l�, tiếng thuyết-ph�p b�n-bạc với nhau.

Vua Đại-Thiện-Kiến, c� mọi uy-đức, đoan-ch�nh đệ-nhất, mọi người tr�ng thấy, ai cũng k�nh-mến; sống l�u, vui-vẻ, th�n kh�ng c� ch�t tật g�. T�nh vua nh�n-từ, nghĩ thương hết thảy, như cha l�nh thương y�u con m�nh, hết thảy nh�n-d�n, th�n-k�nh nh� vua cũng như cha m�nh.

�ng A-Nan! Vua Đại-Thiện-Kiến, đặc-biệt c� một thời, nh� vua muốn ra nơi vi�n-l�m du-quan, chơi-bời. Nh� vua cho chỉnh-nghi�m bốn loại binh [14], mỗi loại l� t�m vạn bốn ngh�n. Lại, những phu-nh�n, thể-nữ hậu-cung cũng chỉnh-nghi�m t�m vạn bốn ngh�n cỗ xe, muốn theo du-kh�n. L�c đ�, nh� vua lại sắc cho những d�ng B�-la-m�n, trưởng-giả, cư-sĩ..., theo vua xuất-du.

Chỉnh-nghi�m xe ngựa xong, quan chủ-binh v�o t�u vua: "Bốn loại binh đ� chỉnh-bị, xin vua liệu th� giờ xuất-du!" Nh� vua liền l�n xe bạch-tượng, c�ng B�-la-m�n, trưởng-giả, cư-sĩ, đại-thần, quyến-thuộc v� d�ng bốn loại binh v�y quanh trước sau.

Khi ra đi, để đến l�m-vi�n kia, voi đi nhanh như gi� lướt, c�c quan, B�-la-m�n, trưởng-giả, cư-sĩ c�ng can vua: "Đại-vương ở m�i trong th�m-cung, nh�n-d�n b�n ngo�i, kh�ng c� duy�n được tr�ng thấy Đại-vương, nay Đại-vương đến vi�n-l�m du-quan, nh�n-d�n đ�ng-đảo, chật cả b�n đường, hết thảy đều tr�ng ng�ng muốn thấy Đại-vương; v� sự việc ấy, xin Đại-vương sắc cho người coi xe, kh�ng n�n đi nhanh!" Nh� vua nghe lời n�i ấy, liền sắc cho người coi xe, n�n đi từ từ. Do đi từ từ, nh�n-d�n b�n đường, mặc � chi�m-ngưỡng, như con thấy cha.

Bấy giờ vua Đại-Thiện-Kiến thấy c�c đường, ng�, nơi n�o cũng bằng-phẳng, lại c� những h�ng c�y thất-bảo, che rợp, s�ng ngời, nhưng, kh�ng thấy c� một ao nước n�o, nh� vua liền sắc cho một vi�n quan, gi�p b�n c�c đường, đ�o ao thất-bảo v� mỗi c�i ao c�ch nhau bằng một trăm c�i cung. Lại sai trồng th�m nhiều thứ hoa qu�. Trong mỗi một ao, phải cắt người hầu-hạ, c� ai lại tắm, đem hương hoa cung cho họ, c�ng cho thức ăn, uống, mặc � d�ng đủ; cung-cấp như thế, kh�ng ngớt ng�y đ�m. Lại sắc cho vi�n quan kia, từ nay về sau, nh�n-d�n từ bốn phương xa lại, c� ai lại cầu xin t�y họ d�ng g�, cung-cấp cho họ.

Đến vi�n-l�m rồi, nh� vua c�ng B�-la-m�n, trưởng-giả, cư-sĩ c�ng c�c đại-thần du-quan, chơi-bời cho đến chiều tối, thấy �nh-s�ng của ch�u-b�u rực-rỡ, như ban ng�y kh�ng kh�c. Khi kh�ng tr�ng thấy b�ng mặt trời, mới biết l� đ� về đ�m, bấy giờ nh� vua c�ng c�c B�-la-m�n, trưởng-giả, cư-sĩ v� c�c thần-d�n, chơi-bời xong rồi, mới trở về cung-th�nh.

Ng�y kh�c, c�c B�-la-m�n, trưởng-giả, cư-sĩ c�ng c�c đại-thần, đem mọi thứ ch�u-b�u qu�-gi�, lại d�ng vua, nh� vua bảo rằng: "Ng�y mới rồi, t�i du-quan chốn vi�n-l�m, t�i c� sắc cho vi�n quan nọ: từ nay trở đi, c� ai lại xin, t�y � họ, cung-cấp cho họ; đấy việc bố-th� của t�i như thế, nay c�c khanh, sao lại c�n đem những ch�u-b�u đến d�ng t�i?"

Bấy giờ, t�m nh� vua tự nghĩ: "Những người n�y sở dĩ đem ch�u-b�u đến d�ng ta đều l� duy�n-cớ l�m cho trong nước c�ng giầu-sang. Sự việc như thế, chắc do d�n ngh�o m� họ đem lại?"

Nh� vua liền sắc cho vi�n quan coi kho, đem những tr�n-bảo cung c�c đồ tư-sinh, để nơi ng� tư đường, rung chu�ng, đ�nh trống, xướng lệnh cho bốn phương xa biết rằng vua Đại-Thiện-Kiến, nay mở kho-b�u để bố-th�, nếu ai cần d�ng, t�y � lại lấy v� nh� vua thường l�m việc bố-th� rộng-r�i như thế, kh�ng ngớt ng�y đ�m.

C�c B�-la-m�n, trưởng-giả, cư-sĩ c�ng c�c đại-thần trong nước, khi ấy t�u với vua rằng: "T�u Đại-vương! Cung-điện của Đại-vương thường ở đ�y, rất chật-hẹp; khi ch�ng t�i lại vấn-tấn Đại-vương, kh�ng thể dung cả được những người theo hầu ch�ng t�i, k�nh xin Đại-vương n�n mở mang cho rộng-r�i hơn!"

Nh� vua nghe lời n�i ấy, im-lặng nhận lời v� t�m tự-niệm rằng: "Nay ta n�n mở rộng trụ-xứ n�y!" Bấy giờ, vua Đế-Th�ch biết r� t�m-niệm của nh� vua, liền gọi một vị Thi�n-tử t�n l� Tỳ-thủ-kiến-ma, l� người t�i-nghệ rất kh�o, kh�ng việc g� l� kh�ng l�m được, m� bảo rằng: "Nay c�i Di�m-ph�-đề (Jambudvipa) c� vị Chuyển-lu�n-th�nh-vương t�n l� Đại-Thiện-Kiến, muốn mở-mang cung-th�nh, �ng c� thể hiện xuống l�m người thợ tr�ng nom gi�p cho vị ấy, l�m cho nơi ấy về sự đi�u-khắc, trang-sức được trang-nghi�m, mỹ-lệ như nơi ta kh�ng kh�c?" Vị Thi�n-tử v�ng sắc-chỉ của vua Đế-Th�ch hiện xuống nh�n-gian như người tr�ng-sĩ co ruỗi c�nh tay trong chốc-l�t đ� đến c�i Di�m-ph�-đề v� đứng ngay trước nh� vua.

L�c đ�, nh� vua tr�ng thấy h�nh-d�ng vị Thi�n-tử kia phong-tư đoan-ch�nh biết hẳn l� kh�ng phải người ph�m, nh� vua liền hỏi rằng: "Ng�i l� vị Thần-đức n�o, bỗng dưng lại đ�y?" - Vị Thi�n-tử kia đ�p: Đại-vương n�n biết, t�i l� đại-thần của vua Đế-Th�ch, t�n l� Tỳ-thủ-kiến-ma, l� người thợ rất kh�o. T�m Đại-vương muốn mở rộng cung-điện, n�n vua Đế-Th�ch sai t�i xuống đ�y, l�m người thợ tr�ng nom gi�p nh� vua. Nh� vua nghe lời n�i ấy, trong l�ng rất vui mừng.

Vị Thi�n-tử kia bắt đầu x�y-dựng mở-mang cung-th�nh. Bốn cửa th�nh, mỗi cửa mở rộng ra, c�ch nhau hai mươi bốn do-tuần. Lại x�y cung-điện nh� vua. Điện n�y cao, s�u, d�i, rộng mỗi chiều đều t�m do-tuần v� đều bằng thất-bảo, trang-nghi�m, mỹ-lệ, như cung vua Đế-Th�ch. Trong điện ấy, gồm c� t�m vạn bốn ngh�n căn, c�ch nhau. V� đều c� giường, m�ng, ngọa-cụ bằng thất-bảo.

Sau lại x�y điện thuyết-ph�p cho nh� vua. Điện n�y cao, s�u, d�i, rộng cũng t�m do-tuần v� cũng trang-nghi�m bằng thất-bảo như trước. Bốn mặt của điện n�y, đều c� c�y thất-bảo c�ng lấy những c�y hoa qu�, trồng th�nh h�ng, b�ng che rợp v� s�ng rực.

Lại đ�o những ao b�u. Nước trong ao b�u ấy trong-sạch, đủ t�m c�ng-đức.

C�n chỗ ch�nh giữa của điện ấy, đặt t�a Sư-tử rất cao rộng, trang-nghi�m bằng thất-bảo, lấy m�ng b�u che đi v� để rủ xuống những c�i diềm bằng thất-bảo. V�, v� những kh�ch xa bốn phương lại nghe ph�p, n�n lại x�y t�a Tứ-bảo: V�ng, bạc, lưu-ly, pha-l�; m� số-lượng ngồi trong t�a ấy c� đến t�m vạn bốn ngh�n người.

Khi vị Tỳ-thủ-kiến-ma v� vua Đại-Thiện-Kiến tạo-t�c cung-th�nh xong rồi, vị ấy từ-biệt nh� vua, bỗng dưng kh�ng thấy hiện nữa, trở về thi�n-thượng.

Đại-Thiện-Kiến-Vương, thấy cung-th�nh đều đ� x�y cất, sửa-sang xong, liền sắc cho vi�n quan trực-thuộc, đ�nh trống, xướng lệnh cho khắp nh�n-d�n trong quốc-giới biết: Sau đ�y bảy ng�y, nh� vua sẽ v� hết thảy mọi người, n�i nhiều ph�p-lợi; nếu ai muốn nghe ph�p, đều tập-họp tại Thuyết-ph�p-điện.

Bấy giờ, B�-la-m�n, trưởng-giả, cư-sĩ, đại-thần, nh�n-d�n, nghe xướng lệnh ấy, đ�ng ng�y, đều tập-họp tại Thuyết-ph�p-điện.

L�c đ�, nh� vua l�n Thuyết-ph�p-điện, ngồi l�n t�a sư-tử v� hết thảy mọi người đến nghe, cũng đều ngồi v�o t�a Tứ-bảo. Đại-Thiện-Kiến-Vương, trước ti�n v� mọi người n�i về ph�p thập-thiện, sau lại khai-tuy�n nhiều ph�p-m�n kh�c. Cứ thế, cho đến một vạn hai ngh�n năm, ch�ng sinh trong nước ấy, ai từng nghe ph�p của vua Đại-Thiện-Kiến, khi mệnh-chung được sinh l�n c�i trời, kh�ng phải sa-đọa v�o địa-ngục, ng�-quỷ, s�c-sinh.

�ng A-Nan! Vua Đại-Thiện-Kiến thường l�m việc lợi-�ch ch�ng-sinh như thế đấy!

�ng A-Nan! Khi vua Đại-Thiện-Kiến ở trong tĩnh-thất, t�m vua tự-niệm: "Thuở qu�-khứ ta c� h�nh-nghiệp g�, tu thiện-căn g�, sinh ra đời được sự t�n-qu�,c� uy-đức lớn, sắc-lực, thọ-mệnh, người ta kh�ng s�nh bằng được? Ch�nh do trong thuở qu�-khứ, ta tu nhiều về bố-th�, nhẫn-nhục, từ-bi, n�n nay được quả-b�o ấy! Vậy nay ta n�n tu-tiến hơn nữa." Nh� vua liền suy-nghĩ rằng: "Thời-gian kh�ng bao l�u nữa ta sẽ chứng được Sơ-thiền, cho đến được Đệ-Tứ-thiền v� lại tu-tập tứ v�-lượng-t�m (từ, bi, hỷ, xả) nữa!

�ng A-Nan! Kh�ng những ri�ng m�nh, vua Đại-Thiện-Kiến lại dạy phu-nh�n c�ng c�c thể-nữ tu về Tứ-thiền [15].

Bấy giờ, nơi Tuyết-sơn c� t�m vạn bốn ngh�n con voi trắng, hằng ng�y đến sắp h�ng trước điện nh� vua. Nh� vua t�m-niệm: "C�c con voi trắng n�y thường lại chỗ ta, phải đi tr�n c�c con đường, hẳn l� dẫm đạp l�n ch�ng-sinh!" Nghĩ thế, nh� vua liền sắc cho vi�n quan chủ về việc binh, từ nay về sau, kh�ng cần những con voi n�y, hằng ng�y đến chỗ t�i nữa; chừng một ngh�n năm sẽ đến một lần, song, chỉ cho bốn vạn hai ngh�n con l� đủ, bất-tất phải đủ cả t�m vạn bốn ngh�n con.

Khi ấy, ngọc-nữ của nh� vua t�n l� Thiện-Hiền c�ng với c�c phu-nh�n, thể-nữ t�m vạn bốn ngh�n người, ngồi thiền, suy-nghĩ ở trong tĩnh-thất đ� bốn vạn năm, c�ng bảo nhau rằng: "Ch�ng ta ngồi thiền, suy-nghĩ tại nơi đ�y đ� bốn vạn năm, kh�ng tr�ng thấy Đại-vương, nay ch�ng ta n�n tới nơi lễ-b�i vấn-tấn!" N�i lời ấy rồi, mọi người c�ng theo nhau đến chốn nh� vua.

L�c đ�, cung-nh�n hiện ở nơi vua, v�o t�u: "Nay Thiện-Hiền c�ng t�m vạn bốn ngh�n nữ-nh�n lại thăm hỏi Đại-vương!"

Nh� vua nghe rồi, liền đi l�n Thuyết-ph�p-điện, ngồi l�n t�a sư-tử.

Gi�y l�t, Thiện-Hiền c�ng mọi người đến, nh� vua gọi v�o trước điện. Thiện-Hiền c�ng mọi người theo nhau tiến l�n đến chỗ vua ngồi, đầu mặt lễ xuống ch�n vua. Lễ xong, lần-lượt ngồi v� t�u rằng: "Chị em ch�ng con c�ng ngồi thiền, suy-nghĩ ở trong tĩnh-thất đ� bốn vạn năm, l�u kh�ng được yết-kiến Đại-vương, nay ch�ng con lại đ�y l� để thăm-hỏi sức khỏe Đại-vương v� c� ch�t việc muốn n�i, k�nh xin Đại-vương thuận cho!"

Nh� vua đ�p" "Qu� h�a! C�c vị muốn n�i chi t�y �".

Thiện-Hiền liền t�u nh� vua rằng: "Bốn phương thi�n-hạ đ�y: Nam Di�m-ph�-đề (Jumbudvipa), T�y Cồ-da-ni (Apara-god�niya), Bắc Uất-đan-việt (Uttara-kura), Đ�ng Phất-b�-đề (P�rva-videha) nh�n-d�n rất đ�ng-đảo, giầu-sang, vui-vẻ, y�n-ổn, đều thực-h�nh thập-thiện, l� do sức đức-h�a của Đại-vương. C�i Di�m-ph�-đề, như th�nh Cưu-thi-b�-đế n�y, con số ấy c�n c� đến t�m vạn bốn ngh�n th�nh. C�c th�nh ấy, Quốc-vương, thần-d�n, c�ng B�-la-m�n, đều lại nơi đ�y, muốn được yết-kiến Đại-vương. Nhưng, Đại-vương ngồi thiền, trải qua nhiều năm, mọi người lại triều-yết, đều kh�ng được thấy, v� như con hiếu kh�ng thấy được cha l�nh. Vả lại, trong tứ thi�n-hạ, rất l�u kh�ng thấy Đại-vương du-lịch chi cả, k�nh xin Đại-vương kh�o d�ng thời-nghi, vỗ-về, tiếp-dắt nh�n-d�n. Ch�ng con nữ-nh�n yếu-ớt, đối với nước kh�ng �ch g� lắm, n�n th�ch-� ngồi thiền l�u l�u, chứ như Đại-vương ở nơi t�n-qu�, thống-nhiếp trong ngo�i, hết thảy nh�n-d�n, ai cũng t�n-ngưỡng, h� lại l�m như việc l�m của nữ-nh�n ch�ng con! Voi trắng, xe, ngựa, mỗi loại c� đến t�m vạn bốn ngh�n, Đại-vương n�n đi du-quan! Ng�y trước Đại-vương, thường v� hết thảy ch�ng-sinh, n�i mọi ph�p-lợi, trao-truyền thập-thiện, nhưng, thời-gian gần đ�y, Đại-vương ngồi thiền, việc ấy bỏ mất!"

Khi Thiện-Hiền đem những việc ấy can vua, vua Đại-Thiện-Kiến nghe lời n�i ấy, đ�p rằng: "Trước sau n�ng thường đem việc thiện khuy�n can ta, nhưng, nay ta nghe n�ng n�i, thấy tr�i với � trước!"

Bấy giờ, Thiện-Hiền nghe nh� vua dạy lời ấy, t�m sinh �o-n�o, sa-lệ nghĩ rằng: "Vừa đ�y ta sở-dĩ can nh� vua, ch�nh l� sở-kiến của ta, cho l� đắc-trung (hợp trung-đạo), kh�ng ngờ lại sinh ra tội-lỗi!"

N�ng liền từ t�a ngồi của m�nh đứng dậy, đỉnh-lễ xuống ch�n vua v� t�u rằng: "Nay con ngu-si kh�ng biết ch�nh-l�, đem việc ấy l�n khuy�n-can l�n bậc tr�n, k�nh xin Đại-vương, cho được s�m-hối!" [16]

Khi ấy, vua Đại-Thiện-Kiến đ�p n�ng Thiện-Hiền rằng: "Hết thảy mọi h�nh-tướng, đều l� v�-thường, �n-�i hội-hợp cũng phải biệt-ly; bốn thi�n-hạ n�y tuy l� đ�ng-đảo, hưng-thịnh, kh�ng bao l�u nữa ta cũng sẽ bỏ đi. Xưa kia, t�m vạn bốn ngh�n năm ta l�m đứa anh-nhi, t�m vạn bốn ngh�n năm ta l�m đồng-tử, t�m vạn bốn ngh�n năm ta l�m ng�i Th�i-Tử chịu ph�p qu�n-đỉnh [17], t�m vạn bốn ngh�n năm l�n ng�i vua chịu ph�p qu�n-đỉnh, sau được th�nh Chuyển-lu�n-th�nh-vương, cai-trị bốn phương thi�n-hạ, đầy đủ thất-bảo, t�m vạn bốn ngh�n năm thống-l� việc d�n, t�m vạn bốn ngh�n năm v� c�c nh�n-d�n giảng-thuyết mọi ph�p, t�m vạn bốn ngh�n năm ngồi thiền suy-nghĩ. Từ đấy đến nay l� năm mươi t�m vạn bốn ngh�n năm. Tuy rằng thọ-mệnh như thế l� l�u d�i, nhưng, hội-hợp rồi cũng đều về chỗ hết. Nay ta đ� gi�, giờ chết sắp đến; c�c vua thuở xưa, sự t�n-qu� v� kho�i-lạc, cũng như ta kh�ng kh�c, song, cũng bị đổi-dời về nơi v�-thường. Th�nh Cưu-thi-b�-đế c�ng t�m vạn bốn ngh�n th�nh lớn kh�c, c� hội-hợp cũng c� l�c tan-diệt. Vậy, kh�ng n�n đối với những th�nh ấy, ri�ng sinh y�u-mến, ham-đắm, tăng th�m t�m bu�ng-lung. Nay ta sở-dĩ được sự t�n-thắng n�y, đều do xưa kia ta t�ch-g�p mọi nghiệp thiện. Nay cần trồng nhiều thiện-căn, tạo nh�n mai sau, n�n ta ngồi thiền trải nhiều năm như vậy!"

L�c đ�, Thiện-Hiền c�ng mọi người nghe, nghe nh� vua n�i lời ấy, t�m rất vui mừng, đỉnh-lễ xuống ch�n vua v� lui về chỗ ở.

Như thế, kh�ng l�u nh� vua bị bệnh nặng, tự biết mệnh-tận, tức lập Th�i-Tử l�n l�m vua; tập-họp c�c đại-thần c�ng B�-la-m�n, trưởng-giả, cư-sĩ lại, lấy nước bốn bể rưới l�n đầu Th�i-Tử. Sự việc xong-xu�i, nh� vua liền mất v� được sinh l�n c�i Phạm-thi�n.

�ng A-Nan! Vua Đại-Thiện-Kiến, cai-trị tứ thi�n-hạ, m� nơi ở của nh� vua, chỉ ở một th�nh lớn trong c�i Di�m-ph�-đề; tuy c� t�m vạn bốn ngh�n th�nh, nhưng chỗ ở của nh� vua, chỉ một th�nh Cưu-thi-b�-đế n�y th�i. Trong Tuyết-sơn c� t�m vạn bốn ngh�n con voi trắng qu�-b�u, nhưng nh� vua cưỡi bất qu� cũng chỉ một con. Tuy c� t�m vạn bốn ngh�n con ngựa tốt nhưng, nh� vua cưỡi bất qu� cũng chỉ một con. Tuy c� t�m vạn bốn ngh�n xe thất-bảo, m� nh� vua thường đi, bất qu� cũng chỉ một cỗ. Tuy c� t�m vạn bốn ngh�n phu-nh�n, nh� vua thương y�u, chỉ c� một người. Tuy trang-sức bảo-điện đến t�m vạn bốn ngh�n c�i, nhưng, nơi ở của nh� vua, bất qu� chỉ một nh�. Sự cần d�ng của tấm th�n, no đủ m� th�i! Thế m� nh� vua phải lo c�ng việc cho bốn phương, buộc l�ng v�o c�ng việc của ch�ng-sinh, luống mệt tinh-thần, th�n kh�ng �ch g� như thế!"

�ng A-Nan! Vua Đại-Thiện-Kiến, khi ấy, h� l� người kh�c ư, ch�nh l� th�n T�i vậy!

Xưa kia T�i được sự t�n-qu� ấy v� quốc-th�nh t�i ở tức tại nơi đ�y. T�i ở th�nh n�y l�m Chuyển-lu�n-vương, thực-h�nh những việc th�nh-tựu lợi-�ch v�-lượng ch�ng-sinh, kh�ng thể n�o t�nh kể được. Nay chư Thi�n tới chật-n�ch hư-kh�ng, đều l� những người xưa kia khi T�i l�m vua đem những ph�p l�nh gi�o-h�a m� th�nh. V�, ng�y nay tất cả ph�p tại th�nh n�y, tr�ng thấy t�i nhập Niết-B�n, sẽ đem lại cho họ được quả B�t-Niết-B�n.

�ng A-Nan! Sự việc như thế, �ng sao c� thể n�i được l� th�nh Cưu-thi-na n�y l� bi�n-địa nhỏ hẹp ư? Nay T�i quyết-định nhập Niết-B�n tại th�nh n�y!"

Đương khi Như-Lai n�i về việc ấy, chư Thi�n, Nh�n số h�ng ức ức người, ở trong mọi ph�p, xa l�a trần-cấu, được ph�p-nh�n-tịnh, tức thời c�ng nhau đồng thanh bạch Phật rằng: "Lạy đức Thế-T�n! Trong kiếp v�-số, v�-lượng v�-bi�n xưa kia, Thế-T�n đem mọi ph�p l�nh, l�m lợi-�ch cho ch�ng con, nay lại ở nơi n�y, Ng�i lấy sự vui của B�t-Niết-B�n an-lập cho ch�ng con!" Bạch rồi, họ liền rải những hoa qu�, c�ng tấu những �m-nhạc c�i thi�n, ca-h�t t�n-th�n, c�ng-d�ng Như-Lai.

Bấy giờ, �ng A-Nan bạch Phật rằng: "Lạ-l�ng thay, lạy đức Thế-T�n! Th�nh Cưu-thi-na n�y, thuở qu�-khứ đ� c� những việc lạ-l�ng ấy, nay con kh�ng c�n sinh t�m thắc-mắc hẹp-h�i nữa!"

XIV. ĐỨC PHẬT V� PH�I LỰC-SĨ

Khi ấy, đức Thế-T�n bảo �ng A-Nan: "Nay �ng n�n v�o trong th�nh Cưu-thi-na bảo những người trong ph�i Lực-sĩ rằng: "H�m nay v�o l�c gần s�ng T�i nhập Niết-B�n, T�i muốn mọi người đều lại c�ng T�i tương-kiến; nếu c�n điều g� ngờ, mặc � cho thỉnh-vấn, đừng để khi T�i nhập Niết-B�n, kh�ng kịp tương-kiến, sau sinh hối-hận!"

�ng A-Nan nghe đức Phật n�i rồi, sa lệ �o-n�o, đỉnh lễ xuống ch�n Phật, rồi sửa-soạn ra đi.

�ng giữ th�n uy-nghi, c�ng với một vị Tỳ-Khưu nữa, c�ng nhau v�o th�nh.

L�c đ�, những gi�, trẻ, trai, g�i ph�i Lực-sĩ, trong th�nh Cưu-thi-na, mới c�ng nhau tụ-tập, để tỏ-b�y, b�n-bạc về việc đức Như-Lai sắp nhập Niết-B�n v� ai ai cũng đều muốn đến nơi Phật.

Đang họp b�n, họ tr�ng thấy �ng A-Nan, họ liền hỏi: "Ch�ng t�i nghe thấy đức Thế-T�n ở khoảng h�ng c�y Sa-la song-thụ sắp nhập Niết-B�n, ch�nh ch�ng t�i đang b�n nhau muốn đến nơi Phật, vậy nay việc ấy thế n�o, xin �ng cho biết!"

�ng A-Nan liền đem tất cả những lời Phật dạy, bảo những người trong ph�i Lực-sĩ. Những người ph�i Lực-sĩ ấy nghe rồi, thương kh�c, �o-n�o, buồn-b� ngất lăn ra đất, nghẹn-ng�o n�i nhỏ với nhau rằng: "Than �i, khổ lắm! Con mắt của thế-gian mất rồi, từ nay ch�ng ta biết quy-y v�o đ�u, cũng như đứa trẻ mất người cha l�nh; từ nay trở đi, c�i Nh�n, Thi�n giảm dần, ba đường �c [18], ng�y th�m thịnh!"

Thế rồi, họ bạch �ng A-Nan: "Quyến-thuộc ch�ng t�i nay muốn c�ng nhau đến nơi đức Phật!"

Bấy giờ, �ng A-Nan, gi�-từ mọi người, trở về nơi Phật v� bạch Phật rằng: "Con đem lời Thế-T�n v�o th�nh tuy�n-thị cho c�c người ph�i Lực-sĩ; c�c người ấy, ai cũng đều kinh-ngạc, buồn-b�, kh�c-l�c, rưng-rức v� đều bảo sẽ đến chi�m-phụng Thế-T�n!"

Sau đ�, những người gi�, trẻ, trai, g�i ph�i Lực-sĩ, hết thảy đi theo nhau, đều sa lệ, k�u kh�c, nghẹn-ng�o, theo đường tiến l�n.

�ng A-Nan tr�ng thấy số nggười của ph�i Lực-sĩ rất đ�ng, t�m �ng tự nghĩ: "Nếu đ�m người đ�ng n�y, cứ mỗi người, mỗi người v�o lễ Phật, thời kh�ng biết thời n�o hết; nay ta n�n cho mỗi nh�, mỗi nh� nhất thời lễ Phật th�i!"

Đ�m người ph�i Lực-sĩ kia đ� đến nơi Phật, �ng A-Nan liền phổ-c�o rằng: "C�c vị lại đ�y đ�ng-đảo, nếu cứ mỗi người, mỗi người v�o lễ Phật, thời kh�ng biết thời n�o hết được, nay xin mỗi nh�, mỗi nh� nhất thời lễ Phật!"

Những người ph�i Lực-sĩ kia, v�ng theo � �ng A-Nan, liền c�ng nhau v�o lễ Phật, rồi đứng lui về một b�n, bạch Phật rằng: "K�nh xin Thế-T�n h�y ở lại c�i thọ một kiếp hay non một kiếp, đừng nhập Niết-B�n, để đem lại lợi-�ch cho hết thảy chư thi�n, nh�n-d�n. Nay c�c ch�ng-sinh kh�ng c� mắt tuệ, k�nh xin thế-T�n, v� khai-đạo cho!"

Đức Như-Lai bảo c�c người Lực-sĩ: "Nay c�c vị kh�ng n�n thỉnh T�i như thế nữa! Sao vậy? - Hết thảy mọi h�nh-tướng, đều l� v�-thường, �n-�i hội-hợp, tất phải quay về chỗ biệt-ly; như thế, d� T�i c� ở đời đủ một kiếp chăng nữa, thời hội-hợp cũng c� l�c sẽ phải tan-diệt. Vậy, những lời thuyết-ph�p của T�i, c�c vị cần ghi-nhớ, g�n-giữ, tụng niệm đừng qu�n, thế l� kh�ng kh�c g� như T�i c�n ở đời!"

Những người ph�i Lực-sĩ kia nghe đức Phật n�i lời ấy, biết l� kh�ng được kết-quả, theo lời thỉnh của m�nh, t�m họ h�o-hon, buồn-rầu, thương-kh�c �o-n�o, rồi đứng im-lặng.

XV. �NG TU-BẠT-Đ�-LA QUY PHẬT

Khi ấy, th�nh Cưu-thi-na c� một người ngoại-đạo, một trăm hai mươi tuổi, t�n l� Tu-bạt-đ�-la (Subhadra). �ng n�y th�ng-minh đa tr�, tụng suốt bốn kinh Phệ-đ� [19], hết thảy s�ch, luận đều th�ng-đạt cả, n�n được hết thảy mọi người t�n-k�nh.

�ng nghe biết được Như-Lai ở khoảng song-thụ trong rừng Sa-la sắp nhập Niết-B�n. T�m �ng tự nghĩ: "C�c s�ch, luận của đạo ta n�i đức Phật ra đời rất l� kh� gặp, cũng như hoa Ưu-đ�m bao thời mới hiện một lần. Nay Ng�i ở trong rừng Sa-la, ta c�n c� chỗ ngờ, ta thử đến thỉnh-vấn, nếu Sa-m�n Cồ-Đ�m [20] giải-quyết được sự ngờ-vực của ta, thời thực l� người được Nhất-thiết-chủng-tr�.

�ng nghĩ thế rồi, liền đi đến nơi Phật.

C�n ở ngo�i rừng �ng gặp �ng A-Nan, �ng n�i với �ng A-Nan rằng: "Trong s�ch, luận đạo t�i n�i đức Phật ra đời rất kh� gặp được, ức, ngh�n, vạn-kiếp, từng thời, từng thời mới hiện ra, như hoa Ưu-đ�m kh�ng thể thường thấy được. Đức Phật gi�o-h�a tại thế-gian, m� t�i vẫn kh�ng được tr�ng thấy. Nay t�i nghe biết Ng�i ở trong rừng Sa-la n�y, sắp nhập Niết-B�n; t�i c� chỗ ngờ, muốn đến thỉnh-vấn Ng�i, vậy mong �ng v� t�i bạch l�n đức Thế-T�n l� nay t�i muốn được yết-kiến Ng�i một ch�t!"

�ng A-Nan nghe lời n�i ấy của �ng Tu-bạt-đ�-la t�m �ng tự nghĩ: "Nay đức Thế-T�n bốn đại [21] kh�ng được an-h�a, Ng�i tiếp-đối l�u, l� tự m�nh tăng th�m việc �c, nghĩa l�, nếu ta lại cho người ngoại-đạo v�o yết-kiến đức Thế-T�n, tất nhi�n phải c� ng�n-luận, dung-thể sẽ tổn-kịch th�m!" �ng A-Nan liền đ�p: "Nay đức Thế-T�n bốn đại kh�ng được an-h�a, nằm nghỉ trong rừng, th�n đau cực-khổ, vậy nay xin �ng kh�ng n�n v�o yết-kiến đức Như-Lai nữa! Xin �ng đừng tới khi đức Thế-T�n sắp nhập Niết-B�n, c� sự chướng-ngại!"

�ng Tu-bạt-đ�-la thỉnh-cầu �ng A-Nan đến ba lần như thế, �ng A-Nan cũng lại đ�p lại ba lần như thế. Bấy giờ đức Thế-T�n d�ng Thi�n-nhĩ [22] thanh-tịnh, nghe thấy tiếng �ng Tu-bạt-đ�-la thỉnh-cầu �ng A-Nan; Ng�i lại qu�n-s�t căn-kh� của �ng ấy, Ng�i biết l� đ� đến thời c� thể độ được �ng ấy, Ng�i liền d�ng Phạm-�m bảo �ng A-Nan: "�ng đừng l�m trở-ngại người đệ-tử tối-hậu của T�i, �ng n�n thuận cho �ng Tu-bạt-đ�-la lại trước T�i, T�i muốn được tr�ng thấy �ng ấy. �ng ấy l� người chất-trực, th�ng-tuệ, gi�c-ngộ dễ-d�ng. �ng ấy sở-dĩ đến nơi T�i l� muốn được giải-quyết điều ngờ-vực, kh�ng phải l� cố-� lại để tranh-luận hơn, k�m đ�u!"

L�c đ�, �ng A-Nan v�ng lời Phật dạy mới bảo �ng Tu-bạt-đ�-la rằng: "Nay đức Thế-T�n đ� dạy t�i, thuận để �ng v�o gặp Ng�i".

�ng Tu-bạt-đ�-la nghe biết đức Phật thuận cho �ng v�o trước Ng�i, vui mừng hớn-hở, kh�ng tự h�m được, t�m �ng nghĩ rằng: Sa-m�n Cồ-Đ�m quyết-định l� người chứng được Nhất-thiết-chủng-tr�!"

Nghĩ rồi, �ng liền đi v�o nơi Phật ở. Thăm hỏi lẫn nhau rồi, �ng ngồi về một b�n v� bạch phật rằng: "Thưa Cồ-Đ�m Sa-m�n! Nay t�i c� điều muốn hỏi, xin Ng�i hoan-hỷ thuận cho!"

Đức Phật đ�p: "Qu� h�a thay, qu� h�a thay! �ng Tu-bạt-đ�-la, tha-hồ �ng muốn hỏi g�, cứ hỏi!"

�ng Tu-bạt-đ�-la liền hỏi Phật: "Nay ở thế-gian n�y, c�c vị Sa-m�n, B�-la-m�n, lục-sư ngoại-đạo như: Ph�-lan-na-ca-diếp (Purana K�syapa), Mạt-gi�-lỵ-c�u-sa-l�-tử (Mask�ri Gosaliputra), A-kỳ-đ�-s�-x�-kh�m-b�-la (Ajtakesakambala), Ca-la-cưu-đ�-ca-chi�n-di�n (Kakuda K�ty�yand), Ni-kiền-đ�-nh�-đề-tử (Nirgranta Jnatiputra)..., đều tự n�i l� được Nhất-thiết-tr�, cho những học-giả kh�c l� t�-kiến; họ cho h�nh-động của đạo họ, l� đạo giải-tho�t, h�nh-động của đạo kh�c chỉ l� nh�n sinh-tử. Phải, tr�i lẫn-lộn, sao biết được đằng n�o l� hư, thực; thầy n�o được gọi l� Sa-m�n, thầy n�o quyết-định l� nh�n giải-tho�t?"

Đức Như-Lai đ�p: "Qu� h�a thay, qu� h�a thay, �ng Tu-bạt-đ�-la! Nay �ng hỏi T�i được nghĩa ấy, �ng h�y nghe cho kỹ, nghe cho kỹ, t�i sẽ v� �ng m� n�i về vấn-đề ấy."

�ng Tu-bạt-đ�-la! Trong c�c ph�p, nếu ph�p n�o kh�ng c� ph�p B�t-th�nh-đạo, sẽ biết l� nơi ấy kh�ng c� t�n một bậc Sa-m�n, cho đến t�n hai v� ba, bốn bậc Sa-m�n cũng lại kh�ng c� [23]. Đ� kh�ng c� Sa-m�n, cũng kh�ng c� giải-tho�t; giải-tho�t đ� kh�ng c�, thời kh�ng phải l� được Nhất-thiết-chủng-tr�!

�ng Tu-bạt-đ�-la! Nếu trong c�c ph�p c� B�t-th�nh-đạo, n�n biết rằng nơi ấy quyết-định c� t�n của bốn bậc Sa-m�n. C� t�n bậc Sa-m�n thời c� giải-tho�t; đ� c� giải-tho�t, l� được Nhất-thiết-chủng-tr�!

�ng Tu-bạt-đ�-la! So-s�nh c�c ph�p, duy trong ph�p T�i c� B�t-th�nh-đạo, c� t�n bốn bậc Sa-m�n, l� đạo giải-tho�t, l� Nhất-thiết-chủng-tr�. C�c ngoại-đạo kia như Ph�-lan-na-ca-diếp v�n v�n, trong chỗ thuyết-ph�p của họ, kh�ng c� B�t-th�nh-đạo, kh�ng c� t�n bậc Sa-m�n, kh�ng phải l� giải-tho�t v� Nhất-thiết-chủng-tr�. Nếu họ n�i l� c�, thời biết lời n�i ấy quyết l� lời n�i dối-tr�!

�ng Tu-bạt-đ�-la! Hết thảy ch�ng-sinh nghe ph�p T�i n�i, tin-thụ, suy-nghĩ, thời biết người ấy tất kh�ng nghe kh�ng, m� quyết được giải-tho�t!

�ng Tu-bạt-đ�-la! Khi T�i c�n ở vương-cung chưa đi xuất-gia, hết thảy thế-gian đều bị h�ng lục-sư m�-hoặc, chưa thấy c� c�i thực Sa-m�n!

�ng Tu-bạt-đ�-la! Năm hai mươi ch�n tuổi T�i xuất-gia học đạo, năm ba mươi s�u tuổi [24] T�i ngồi dưới gốc c�y Bồ-Đề, suy-nghĩ về nguy�n-để cứu-c�nh của B�t-th�nh-đạo, th�nh v�-thượng ch�nh-đẳng ch�nh-gi�c, chứng được Nhất-thiết-chủng-tr�. Chứng-ngộ rồi, T�i đi đến vườn Lộc-gi�, l� nơi trụ-xứ của c�c ti�n-nh�n thuở xưa, thuộc nước Ba-la-nại, T�i v� bọn �ng Kiều-Trần-Như năm người [25], quay ph�p-lu�n Tứ-đế, họ nghe được dấu-t�ch của đạo, khi ấy mới c� t�n Sa-m�n ra đời, đem ph�c-lợi cho ch�ng-sinh!

�ng Tu-bạt-đ�-la! �ng n�n biết rằng ph�p T�i được giải-tho�t, Như-Lai thực l� Nhất-thiết-chủng-tr�!

�ng Tu-bạt-đ�-la nghe đức Như-Lai n�i về B�t-th�nh-đạo rồi t�m sinh hoan-hỷ, khắp m�nh sởn l�ng, kh�t-ngưỡng muốn được nghe về nghĩa của B�t-th�nh-đạo, �ng bạch Phật rằng: "K�nh xin Thế-T�n, v� con m� ph�n-biệt v� n�i rộng nghĩa của B�t-th�nh-đạo cho!"

Đức Thế-T�n lại v� �ng ấy ph�n-biệt v� n�i rộng nghĩa của B�t-th�nh-đạo.

�ng Tu-bạt-đ�-la nghe đức Phật n�i nghĩa của B�t-th�nh-đạo rồi, t�m-� �ng mở tỏ, bỗng dưng đại-ngộ v� ở trong mọi ph�p �ng xa l�a được trần-cấu, được ph�p-nh�n-tịnh, �ng liền bạch Phật rằng: "Lạy đức Thế-T�n! Nay con muốn xuất-gia trong Phật-ph�p, mong đức Thế-T�n chấp-thuận!

Đức thế-T�n liền gọi: "Thiện-Lai Tỳ-Khưu!" R�u t�c �ng tự sạch, ca-sa mặc v�o m�nh, tức th�nh Sa-m�n. Đức Thế-T�n lại n�i rộng về Tứ-đế cho �ng nghe, �ng liền được lậu-tận, th�nh A-La-H�n.

Đức Phật bảo �ng A-Nan: "Nay �ng n�n biết rằng T�i ở nơi đạo-tr�ng, th�nh V�-thượng ch�nh-đẳng ch�nh-gi�c, lần đầu ti�n thuyết-ph�p độ cho bọn �ng Kiều-Trần-Như năm người, ng�y nay trong rừng Sa-la, sắp nhập Niết-B�n, lần thuyết-ph�p cuối c�ng n�y, T�i độ cho �ng Tu-bạt-đ�-la. Từ đ�y, chư Thi�n, nh�n-d�n kh�ng ai được nghe T�i thuyết-ph�p m� đắc-độ nữa, nhưng, nếu người c� thiện-căn cũng sẽ được giải-tho�t, sau đ�y đều do đệ-tử của T�i, dạy bảo lẫn nhau!"

�ng A-Nan! �ng Tu-bạt-đ�-la, tuy l� ngoại-đạo, m� thiện-căn của �ng ấy, hợp thời th�nh-thục, duy c� Như-Lai ph�n-biệt biết được. Sau khi T�i nhập Niết-B�n nếu c� người ngoại-đạo, muốn xin xuất-gia trong ph�p T�i, c�c �ng kh�ng n�n thuận ngay cho họ; trước ti�n y�u cầu họ phải tụng-tập kinh s�ch trong bốn th�ng, xem �-t�nh của họ l� hư hay thực. Nếu thấy hạnh họ chất-trực, nhu-h�a v� đối với trong ph�p T�i, thực c� � muốn s�u-xa, sau mới ưng-thuận cho họ xuất-gia. �ng A-Nan! Sở dĩ thế, l� v� c�c �ng tr�-tuệ �t, kh�ng thể ph�n-biệt được căn-kh� ch�ng-sinh ngay, n�n buộc c�c �ng trước phải xem-x�t họ đ�!

Khi ấy, �ng Tu-bạt-đ�-la bạch Phật rằng: "Lạy đức Thế-T�n! Trước đ�y con muốn xin xuất-gia, đức Thế-T�n nếu buộc con trước phải ở trong Phật-ph�p bốn mươi năm đọc-tụng kinh-s�ch, sau mới cho con xuất-gia, con cũng chịu được, phương chi l� chỉ c� bốn th�ng!

Đức Thế-T�n bảo �ng Tu-bạt-đ�-la: "Đ�ng như thế, đ�ng như thế, �ng Tu-bạt-đ�-la! T�i xem x�t � �ng, đối với trong ph�p T�i �n-cần kh�t-ngưỡng, nay �ng n�i ra lời ấy, kh�ng phải l� hư-thiết."

Liền đấy, �ng Tu-bạt-đ�-la tới trước Phật, bạch Phật rằng: "Lạy đức Thế-T�n! Con kh�ng nỡ tr�ng thấy đấng Thi�n-Nh�n-T�n nhập Niết-B�n, h�m nay con muốn nhập Niết-B�n trước đức Thế-T�n!"

Đức Phật dạy: "Qu� h�a thay! Được!"

L�c đ�, �ng Tu-bạt-đ�-la ngay ở trước mặt Phật nhập Hỏa-giới tam-muội, m� nhập Niết-B�n.

XVI. LỜI PH�-CH�C

Bấy giờ, đức Như-Lai bảo �ng A-Nan: "�ng đừng thấy T�i nhập Niết-B�n, cho l� ch�nh-ph�p của T�i ở đ�y mất hẳn. - Sao vậy? - Xưa T�i v� c�c vị Tỳ-Khưu chế ra giới Ba-la-đề-mộc-soa [26] c�ng n�i ra nhiều diệu-ph�p kh�c, những giới-ph�p ấy tức l� Đại-Sư của c�c vị v� cũng như T�i c�n ở đời kh�ng kh�c!"

�ng A-Nan! Sau khi T�i nhập Niết-B�n, c�c vị Tỳ-Khưu đều phải theo thứ-tự, lớn, nhỏ, cung-k�nh lẫn nhau; kh�ng được gọi t�n họ, m� đều gọi t�n tự; c�ng xem-x�t lẫn nhau, đừng để trong ch�ng c� sự phạm đại-giới; kh�ng n�n soi-b�i lỗi nhỏ của người. Xa-Nặc (Chandaka) Tỳ-Khưu [27] cần phải phạt nặng!

�ng A-Nan hỏi Phật: "Lạy đức Thế-T�n! Thế n�o l� phạt nặng?"

Đức Phật bảo: "�ng A-Nan! Phạt nặng l� hết thảy Tỳ-Khưu đừng c�ng �ng ấy n�i chuyện!" �ng A-Nan bạch Phật: "Ch�ng con xin v�ng l�m theo lời dạy của Thế-T�n!"

Khi ấy đức Thế-T�n bảo c�c vị Tỳ-Khưu: "Nay c�c �ng nếu c�n ngờ-vực g�, mặc � c�c �ng thỉnh-vấn, đừng để sau khi T�i nhập-diệt, hối-hận rằng Như-Lai gần nhập Niết-B�n trong rừng Sa-la, l�c đ� ta kh�ng d�m đến hỏi để Như-Lai giải-quyết cho, đến nỗi ng�y nay t�m-t�nh ta c� chỗ trệ-trọc! Tuy nay th�n thể T�i c� bệnh, nhưng, c�n c� thể v� c�c �ng giải-th�ch những điều ngờ-vực. Nếu c�c �ng muốn v�ng giữ ch�nh-ph�p, lợi-�ch Nh�n, Thi�n, sau khi T�i nhập Niết-B�n, nay c�c �ng n�n hỏi nhanh l�n, T�i giải-quyết cho chỗ c�n ngờ-vực của c�c �ng!"

Đức Thế-T�n bảo như thế đến ba lần, c�c vị Tỳ-Khưu vẫn im-lặng, kh�ng c� ai xin Ng�i quyết-nghi g� cả. L�c đ�, �ng A-Nan liền bạch Phật rằng: "Lạ thay, lạy đức Thế-T�n! Đức Thế-T�n dạy đến ba lần như thế, m� trong ch�ng n�y, kh�ng c� ai ngờ g� cả!"

Đức Phật dạy: "Đ�ng như thế, đ�ng như thế! �ng A-Nan! Nay trong ch�ng n�y, c� năm trăm vị Tỳ-Khưu chưa đắc-đạo, sau khi T�i nhập Niết-B�n, trong đời vị-lai c�c vị ấy, lậu-nghiệp sẽ được hết v� ch�nh ngay �ng cũng l� người ở trong số ấy!"

Bấy giờ đức Thế-T�n bảo c�c vị Tỳ-Khưu: "C�c vị nếu th�n, khẩu, � T�i bỗng dưng c� x�c-phạm g�, c�c vị n�n bảo T�i!"

C�c vị Tỳ-Khưu nghe đức Phật n�i lời ấy buồn rầu sa lệ, bạch Phật rằng: "Như-Lai h� c�n c� lỗi nhỏ-nhặt về th�n, khẩu, �?"

Đức Như-Lai liền n�i kệ:

C�c h�nh l� v�-thường,

L� ph�p sinh-diệt;

Diệt sinh-diệt rồi,

Tịch-diệt l�m vui. [28]

Đức Như-Lai n�i b�i kệ ấy rồi, Ng�i bảo c�c vị Tỳ-Khưu: "C�c vị n�n biết: hết thảy mọi h�nh-tướng, đều l� v�-thường; th�n T�i nay tuy l� thể kim-cương, nhưng cũng kh�ng khỏi lẽ v�-thường biến-thi�n. Trong nẻo sinh-tử, rất đ�ng sợ-h�i, c�c vị n�n si�ng l�m hạnh tinh-tiến, cần mau ra khỏi hố lửa sinh-tử n�y, thế l� lời dạy cuối c�ng của T�i!"

"Thời nhập Niết-B�n của T�i đ� đến!"

C�c vị Tỳ-Khưu c�ng c�c Thi�n, Nh�n kh�c nghe đức Phật dạy lời ấy, thương-x�t, k�u-kh�c, buồn-b� ngất lăn ra đất.

Đức Như-Lai liền bảo tất cả mọi người: "C�c vị kh�ng n�n sinh ra sự buồn-rầu ấy, t�nh-tướng của mọi sự-vật, đều như thế cả!"

XVII. ĐỨC PHẬT NHẬP NIẾT-B�N

Ngay khi ấy đức Như-Lai v�o Sơ-thiền; ra Sơ-thiền, v�o Nhị-thiền; ra Nhị-thiền, v�o Tam-thiền; ra Tam-thiền, v�o Tứ-thiền; ra Tứ-thiền, v�o Kh�ng-xứ; ra Kh�ng-xứ, v�o Thức-xứ; ra Thức-xứ, v�o V�-sở-hữu-xứ; ra V�-sở-hữu-xứ, v�o Phi-tưởng, phi-phi-tưởng-xứ; ra Phi-tưởng phi-phi-tưởng-xứ, v�o Diệt-tận-định.

L�c đ�, �ng A-Nan, đ� thấy đức Như-Lai im-bặt kh�ng n�i, th�n-thể chi-tiết kh�ng dao-động, liền sa-lệ n�i rằng: "Đức Thế-t�n nay đ� nhập Niết-B�n rồi!"

Bấy giờ �ng A-n�u-l�u-đ� (Aniruddha) bảo �ng A-Nan: "Ngay b�y giờ đức Như-Lai chưa nhập Niết-B�n đ�u! Sở-dĩ Ng�i im-bặt, th�n kh�ng dao-động, ch�nh l� Ng�i nhập Diệt-tận-định!"

Đức Thế-T�n ra Diệt-tận-định, lại trở v�o Phi-tưởng phi-phi-tưởng-xứ v� lần-lượt cho đến v�o Sơ-thiền. Rồi Ng�i lại ra Sơ-thiền, v�o Nhị-thiền; ra Nhị-thiền, v�o Tam-thiền; ra Tam-thiền, v�o Tứ-thiền. V�, ngay nơi ấy Ng�i nhập Niết-B�n.

Khi ấy, �ng A-n�u-l�u-đ� bảo �ng A-Nan: "Đức Thế-T�n đ� ở nơi Tứ-thiền nhập Niết-B�n rồi!

�ng A-Nan c�ng bốn bộ-ch�ng, nghe �ng A-n�u-l�u-đ� n�i lời ấy rồi, thương-x�t, k�u-kh�c, nghẹn-ng�o, buồn-b� ngất lăn ra đất. Trong ch�ng ấy, hoặc c� người khoa tay, bứt đầu, đấm ngực g�o to, c�ng bảo nhau rằng: "Con mắt của thế-gian mất đi, nhất đ�n sao ch�ng vậy thay! Từ nay trở đi, hết thảy ch�ng-sinh, ai l� người l�nh-đạo v� Nh�n, Thi�n sẽ giảm đi, đường �c ng�y c�ng th�m!"

L�c đ�, Thi�n, Long t�m bộ trong hư-kh�ng, nước mắt chảy chan-chứa như mưa d�o, bảo lẫn nhau rằng: "Từ nay ai l� người quy-y của ch�ng ta; ch�ng ta cũng như đứa trẻ mất mẹ hiền; ba đường �c, ng�y mở rộng th�m, cửa giải-tho�t đ�ng k�n nhiều lần! Hết thảy ch�ng-sinh, trầm-lu�n bể khổ, cũng như người đau xa-c�ch lương-y, như người m� mất người dắt-dẫn! Ch�ng ta xa-c�ch đấng v�-thượng Ph�p-vương, giặc phiền-n�o x�m-bức h�ng ng�y!"

Xướng l�n lời ấy rồi, họ buồn-b�, �o-n�o, kh�ng tự h�m được.

Bấy giờ, c�c người ph�i Lực-sĩ, trong th�nh Cưu-thi-na, đều l� những người khỏe-mạnh, như con Hương-tượng, thế m� khi họ tr�ng thấy đức Như-Lai nhập Niết-B�n rồi, th�n-h�nh họ tiều-tụy, như người mới ph�t bệnh.

Đương l�c đ�, c�i đất rung-động, trống trời bỗng k�u, s�ng bốn bể lớn giồ-giập lung-tung, ngọn n�i Tu-Di tự-nhi�n rung ngả, gi� cuồng bốc mạnh, rừng gỗ gẫy tung, d�y-nhợ h�o-kh�, sợ-kinh kh�c lạ!

Khi ấy, Đại-phạm thi�n-vương n�i b�i kệ rằng:

Qu�-khứ v� vị-lai,

C�ng ngay trong hiện-tại;

Kh�ng c� ch�ng-sinh n�o,

Kh�ng hướng về v�-thường.

Như-Lai: Thi�n-Nh�n-T�n,

Th�n kim-cương ki�n-cố;

C�n kh�ng khỏi v�-thường,

Huống l� những người kh�c!

Hết thảy mọi ch�ng-sinh,

Mến-tiếc bảo-vệ th�n;

Sức th�m hương hoa kh�c,

Kh�ng biết sẽ hủy-diệt!

Như-Lai th�n sắc v�ng,

Trang-nghi�m bằng tướng tốt,

Hội-hợp cũng xả-ly,

Ứng-nhập B�t-Niết-B�n.

Dứt hẳn mọi phiền-n�o,

Th�nh Nhất-thiết-chủng-tr�;

Vẫn c�n kh�ng khỏi được,

Huống người phiền-n�o buộc!

Tiếp đ�, Thi�n-Đế-Th�ch n�i b�i kệ rằng:

T�nh của mọi h�nh-tướng,

Thực l� ph�p sinh-diệt;

Đấng Lưỡng-T�c [29] tối-t�n,

Cũng về nơi diệt-tận.

Lửa ba độc [30] ch�y bừng,

Thường thi�u-đốt ch�ng-sinh;

Kh�ng c� m�y "Đại-Bi",

G� cho mưa tắt được?

�ng A-n�u-l�u-đ� cũng n�i b�i kệ:

Ng�y nay đức Như-Lai,

Mọi căn kh�ng dao-động;

T�m � hội c�c ph�p,

M� bỏ nơi th�n n�y.

Điềm-nhi�n bặt lo-nghĩ,

Cũng kh�ng tiếp-thụ g�;

Như đ�n tắt, s�ng hết,

Như-Lai diệt cũng vậy!

Tới đ�y, �ng A-Nan liền n�i tiếp b�i kệ:

C�i đất bỗng động rung,

Gi� cuồng bốn mặt bốc;

S�ng biển vỗ lung-tung,

N�i Tu-Di chuyển, ngả.

T�m Thi�n, Nh�n buồn, khổ,

Nước mắt kh�c như mưa;

Thảy đều sinh sợ-h�i

Như bị Phi-nh�n [31] giữ:

Do Phật nhập Niết-B�n,

N�n c� việc như vậy!

Bấy giờ, c� c�c vị Tỳ-Khưu c�ng Nh�n, Thi�n ở trong ch�ng chưa đắc-đạo, thấy đức Như-Lai nhập Niết-B�n rồi, t�m sinh �o-n�o, vật-v� ra đất; người đắc-đạo rồi, than ho�i về c�i khổ của thế-gian v�-thường, thương-x�t, k�u kh�c kh�ng tự-h�m được.

L�c đ�, �ng A-n�u-l�u-đ�, bảo c�c vị Tỳ-Khưu c�ng cả Nh�n, Thi�n rằng: "C�c vị kh�ng n�n sinh t�m ưu-n�o qu�, trước đ�y Như-Lai đ� v� c�c vị n�i r� l� t�nh-tướng của c�c sự-vật đều như thế, sao c�c vị c�n cố thương kh�c vậy ư?"

Khi ấy �ng A-Nan liền phổ-c�o tất cả mọi người từ bốn phương xa lại rằng: "Đức Như-Lai nay đ� nhập Niết-B�n rồi!" Mọi người nghe �ng A-Nan n�i thế, thương-x�t, k�u-kh�c, buồn-b�, �o-n�o nghẹn-ng�o n�i với �ng A-Nan: "Nay ch�ng-nh�n tại đ�y, qu� đ�ng-đảo, chật-chội, đến ba mươi hai do-tuần, cũng đều đầy-n�ch, vậy k�nh xin T�n-giả cho ch�ng t�i được lần-lượt tới trước tr�ng thấy t�n-dung đức Như-Lai để lần cuối c�ng ch�ng t�i được chi�m-ngưỡng, lễ b�i v� c�ng-d�ng. V�, Như-Lai ra đời kh� được gặp gỡ, như hoa Ưu-Đ�m bao thời, bao thời mới hiện. Nay ch�ng t�i th�n ở nơi đức Thế-T�n nhập Niết-B�n đ�y, xin T�n-giả thương x�t ch�ng t�i, để cho ch�ng t�i được tr�ng thấy ch�n-dung Phật!"

�ng A-Nan nghe lời ch�ng-nh�n, t�m tự suy-nghĩ: "Đức Như-Lai ra đời, rất kh� được gặp, được c�ng-d�ng lần cuối c�ng cũng l� rất kh�, nay ta n�n cho những ai c�ng-d�ng Phật trước? Nay ta n�n cho c�c vị Tỳ-Khưu-Ni c�ng Ưu-b�-di, được tới trước c�ng-d�ng th�n Phật. Sao vậy? - Họ l� những người nữ-lưu yếu-ớt, vả lại, từ xưa tới nay họ kh�ng thường được đến chốn đức Phật. Do nh�n-duy�n ấy, ta cho họ tới trước!"

�ng nghĩ thế rồi, liền phổ-xướng cho c�c Tỳ-Khưu-Ni, c�ng Ưu-b�-di, đều được đến trước nơi th�n đức Như-Lai nhập Niết-B�n.

C�c Tỳ-Khưu-Ni c�ng v�-lượng Ưu-b�-di, đều c�ng nhau đến chốn Phật. Đến nơi họ tr�ng thấy đức Như-Lai nhập Niết-B�n rồi, họ k�u-kh�c �o-n�o, đi nhiễu, lễ-b�i v� c�ng-d�ng mọi thứ.

Khi ấy, c� một b� Ưu-b�-di ngh�o-c�ng, đ� một trăm tuổi, b� thấy những vợ c�ng con g�i lớn, nhỏ, của c�c ph�i B�-la-m�n, S�t-lỵ, trưởng-giả, cư-sĩ, đem hương hoa tốt, mọi thứ c�ng-d�ng Phật, b� tự thương m�nh ngh�o thiếu, ri�ng chịu mất nguyện tốt nơi đ�y, t�m b� tự nghĩ: "Đức Như-Lai ra đời rất l� kh� gặp, c�ng-d�ng Ng�i lần cuối c�ng cũng lại rất kh�, m� nay ta bần-c�ng, kh�nh-kiệt, kh�ng lấy g� biểu-lộ t�m-th�nh m�nh được!" B� nghĩ thế rồi, c�ng th�m thương-x�t, cảm-động, b� tới chỗ ch�n Phật, t�m �o-n�o qu�, kh�c-l�c thướt-mướt, nước mắt chảy xuống ch�n Phật, l�m nhơ ch�n Phật, b� nguyện: "Nguyện con đời sau sinh ra nơi n�o, con thường được thấy Phật!"

C�c Tỳ-Khưu-Ni c�ng Ưu-b�-di, c�ng-d�ng xong rồi, liền về chỗ m�nh.

Bấy giờ, �ng A-Nan, lại phổ-c�o cho mọi người kh�c biết rằng c�c Tỳ-Khưu-Ni c�ng Ưu-b�-di c�ng-d�ng xong rồi, c�c vị c� thể lần-lượt tới trước th�n Phật c�ng-d�ng. Mọi người nghe rồi, lần-lượt đến nơi th�n Phật nhập Niết-B�n. Đến nơi họ tr�ng thấy đức Như-Lai nhập Niết-B�n rồi, k�u-kh�c vật-v�, t�m rất sầu-n�o, họ đem mọi đồ c�ng-d�ng, c�ng-d�ng l�n Phật.

XVIII. HỎA-T�NG TH�N PHẬT

L�c đ�, c�c người ph�i Lực-sĩ, đều tụ-tập lại, c�ng bảo nhau rằng: "Nay ch�ng ta l�m sao hỏa-t�ng th�n Như-Lai chứ? Đức Thế-T�n khi sắp Niết-B�n, chắc Ng�i đ� c� lời di-sắc?" N�i rồi, họ liền c�ng nhau v�o hỏi �ng A-Nan: "Nay ch�ng t�i muốn c�ng nhau tới l�m việc hỏa-t�ng th�n Như-Lai, vậy ph�p hỏa-t�ng n�y như thế n�o, chắc khi Thế-T�n sắp nhập Niết-B�n c� di-chỉ lại, k�nh xin T�n-giả bảo cho ch�ng t�i biết để l�m!"

�ng A-Nan bảo c�c người ph�i Lực-sĩ rằng: "Đức Như-Lai di-sắc phương-ph�p hỏa-t�ng Ng�i như phương-ph�p hỏa-t�ng Chuyển-lu�n-th�nh-vương kh�ng kh�c!" �ng A-Nan liền n�i đầy-đủ những việc đức Phật di-sắc trước đ�y cho họ nghe. C�c người ph�i Lực-sĩ nghe lời �ng A-Nan n�i, đều c�ng nhau sắm đủ những đồ trong việc hỏa-t�ng. Trước ti�n, họ sắm cỗ xe b�u, chạm-trổ trang-nghi�m, mỹ-lệ; họ đặt th�n Như-Lai tr�n xe b�u kia, đốt hương t�n hoa, tấu mọi kỹ-nhạc, ca-tụng, t�n-th�n; trong tiếng �m-nhạc, gi�ng l�n những ph�p: "Khổ, kh�ng, v�-thường, v�-ng�, bất-tịnh."

Khi ấy, những người ph�i Lực-sĩ, bạch �ng A-Nan rằng: "Nay đức Như-Lai nhập Niết-B�n rồi, sự c�ng-d�ng lần cuối c�ng n�y rất l� kh� gặp, ch�ng t�i muốn thỉnh lưu th�n Như-Lai lại bảy ng�y, bảy đ�m, mặc � cho mọi người c�ng-d�ng để cho chư Thi�n, Nh�n được an-vui m�i m�i được kh�ng?"

�ng A-Nan đem lời thỉnh-cầu của những người ph�i Lực-sĩ hỏi �ng A-n�u-l�u-đ�. �ng A-n�u-l�u-đ� đ�p �ng A-Nan: "Qu� h�a thay! �ng cho t�y � họ!"

�ng A-Nan bảo những người ph�i Lực-sĩ rằng: "Thuận cho c�c �ng lưu th�n Phật lại bảy ng�y bảy đ�m, mặc � cho mọi người c�ng-d�ng!"

C�c người ph�i Lực-sĩ nghe lời �ng A-Nan n�i, t�m họ buồn, vui xen-lẫn, ngay trong rừng ấy, họ sắm-sửa mọi thứ c�ng-d�ng.

Đủ bảy ng�y rồi, c�c người ph�i Lực-sĩ lấy b�ng mới, sạch c�ng lấy vải nhỏ, mịn quấn v�o th�n Như-Lai. Sau mới lấy �o quan v�ng để trong c�ng; trong �o quan v�ng n�y, rắc những bột hương Ngưu-đầu Chi�n-đ�n c�ng c�c hoa qu�. Họ lại đem �o quan v�ng để trong �o quan bạc; đem �o quan bạc để trong �o quan đồng; đem �o quan đồng để trong �o quan sắt; đem �o quan sắt để tr�n xe b�u, rồi tấu mọi kỹ-nhạc, ca-h�t, t�n-th�n. Chư Thi�n trong hư-kh�ng rắc hoa Man-đ�-la, hoa Ma-ha Man-đ�-la, hoa Man-th�-sa, hoa Ma-ha, Man-th�-sa, c�ng tấu thi�n-nhạc, mọi thứ c�ng-d�ng. C�ng-d�ng xong rồi, nhi�n-hậu lần-lượt hạ c�c nắp quan xuống.

Bấy giờ, c�c người ph�i Lực-sĩ c�ng bảo nhau: "Nay kỳ-hẹn bảy ng�y đ� đủ, ch�ng ta n�n kh�nh �o quan đức Như-Lai đi v�ng quanh th�nh để cho nh�n-d�n mặc � c�ng-d�ng, sau ch�ng ta mới kh�nh đến hỏa-đ�n ph�a Nam-th�nh!" Họ n�i lới ấy rồi, liền c�ng nhau kh�nh �o quan đức Như-Lai l�n, nhưng, họ đem hết th�n-lực m� kh�ng thể kh�nh nổi l�n được. Thấy thế, họ đều kinh-lạ, kh�ng biết cớ sao, họ đem việc ấy hỏi �ng A-n�u-l�u-đ�: "Ch�ng t�i tất cả mọi người muốn kh�nh �o quan Phật, đi v�ng quanh th�nh, rồi trở về v�o cửa Nam. Tới chỗ c�ng-d�ng hỏa-đ�n, thế m� ch�ng t�i kiệt-cả th�n-lực, vẫn kh�ng thể kh�nh nổi l�n được, ch�ng t�i kh�ng biết thế l� những sự-tướng g�, k�nh xin T�n-giả v� ch�ng t�i, n�i cho ch�ng t�i nghe về sự ấy!"

�ng A-n�u-l�u-đ� bảo mọi người rằng: "Sở-dĩ c� việc như thế l� v� chư Thi�n tr�n hư-kh�ng muốn để �o quan Phật đi v�ng quanh th�nh, rồi từ cửa Bắc v�o, dừng nghỉ ngay giữa th�nh, để chư Thi�n, Nh�n c�ng-d�ng mọi thứ, sau mới từ cửa Đ�ng ra, đến chỗ th�p Bảo-quan, m� l�m lễ hỏa-t�ng!"

C�c người Lực-sĩ kia, nghe được lời ấy rồi, c�ng bảo nhau rằng: "� chư Thi�n như vậy, ch�ng ta n�n thuận t�ng."

Liền đ�, họ kh�nh �o quan Phật, quanh th�nh một v�ng, từ cửa Bắc v�o, dừng nghỉ giữa th�nh để chư Thi�n, Nh�n mặc � c�ng-d�ng, tấu kỹ-nhạc hay, đốt hương t�n hoa, ca-h�t t�n-th�n. Chư Thi�n tr�n kh�ng rắc hoa Man-đ�-la, hoa Ma-ha Man-đ�-la, hoa Man-th�-sa, hoa Ma-ha Man-th�-sa, c�ng tấu thi�n-nhạc, mọi thứ c�ng-d�ng.

C�ng-d�ng xong rồi, từ cửa Đ�ng th�nh ra, đến chỗ th�p Bảo-quan.

Đến nơi kia, c�c Tỳ-Khưu, Tỳ-Khưu-Ni, Ưu-b�-tắc, Ưu-b�-di, Thi�n, Long t�m bộ cảm-động thương kh�c nghẹn-ng�o, kh�ng tự h�m được, m� c�ng nhau nhặt những gỗ Ngưu-đầu Chi�n-đ�n v� c�c thứ gỗ thơm kh�c, xếp l�n th�nh đống. Tr�n đống gỗ ấy, trải căng những tấm vải lụa dầy đẹp, mắc tấm m�ng đẹp lớn, che l�n tr�n.

Xong rồi, kh�nh �o quan Phật, quanh đống gỗ thơm kia bảy v�ng; đốt hương, rải hoa, tấu mọi kỹ-nhạc; n�ng �o quan Phật để tr�n đống gỗ thơm, lấy dầu thơm tốt, rưới khắp cả.

Bấy giờ, bốn bộ-ch�ng c�ng chư Thi�n, Nh�n, thương mến �o-n�o, kh�ng tự h�m được, c�ng nhau lấy lửa, đốt từ dưới đốt l�n. Nhưng, lửa kh�ng chịu ch�y, dĩ ch� đốt đến ba lần, gỗ vẫn kh�ng ch�y. Mọi người kh�ng biết do đ�u, liền đem việc ấy hỏi �ng A-n�u-l�u-đ� rằng: "Ch�ng t�i đốt đống gỗ thơm ba lần, sao m� kh�ng ch�y?"

�ng A-n�u-l�u-đ� đ�p rằng: "C� ra sự ấy v�, T�n-giả Ma-ha Ca-Diếp (Mah�k�syapa) ở nước Đạc-soa-na-kỳ-lỵ, nghe biết đức Như-Lai sắp nhập Niết-B�n, T�n-giả c�ng năm trăm Tỳ-Khưu từ nước kia về, muốn được tr�ng thấy đức Thế-T�n, n�n đức Thế-T�n kh�ng cho lửa ch�y!"

Đại-ch�ng nghe lời ấy rồi, rất t�n-th�n l� lạ-l�ng.

Khi ấy, T�n-giả Ma-ha Ca-Diếp ở nước Đạc-soa-na-kỳ-lỵ, xa nghe đức Như-Lai sắp nhập Niết-B�n ở th�nh Cưu-thi-na, t�m rất thương mến, T�n-giả liền c�ng năm trăm vị Tỳ-Khưu, l�n đường đi về.

C�ch th�nh kh�ng bao xa, T�n-giả bị đau m�nh mệt qu�, ngồi ngay b�n đường, kh�ng đi được nữa. L�c T�n-giả c�ng c�c Tỳ-Khưu ngồi ở dưới gốc c�y, thấy một người ngoại-đạo, tay cầm hoa Man-đ�-la, T�n-giả Ca-Diếp hỏi: "�ng từ đ�u lại đ�y?" Người kia đ�p: "T�i từ th�nh Cưu-thi-na lại!" T�n-giả Ca-Diếp lại hỏi: "�ng c� biết Thầy t�i l� bậc Ứng-biến-tri [32] kh�ng?" Người kia liền đ�p: "T�i biết bậc Đại-Sư Ng�i ở khoảng h�ng c�y song-thụ trong rừng Sa-la, thuộc th�nh Cưu-thi-na, nhập Niết-B�n rồi, nay đ� được bảy ng�y v� giờ n�y ch�nh ở chỗ th�p Bảo-quan, sắp l�m lễ hỏa-t�ng; Thi�n, Nh�n đ�ng-chật, tranh nhau c�ng-d�ng, n�n tại đấy t�i lấy được b�ng thi�n-hoa n�y!"

T�n-giả Ca-Diếp nghe lời n�i ấy rồi, thương kh�c nghẹn-ng�o, c�c vị Tỳ-Khưu buồn-b�, ngất lăn ra đất, bảo nhỏ c�ng nhau rằng: "Than �i, khổ lắm! Con mắt của thế-gian mất rồi!"

Bấy giờ. T�n-giả Ca-Diếp, an-ủi c�c vị: "C�c vị kh�ng n�n sinh ra sự khổ-n�o ấy, v� t�nh-tướng của mọi sự-vật đều như thế cả! Như-Lai Thi�n-T�n c�n kh�ng khỏi được, huống l� người kh�c tho�t được ư? C�c vị n�n tinh-tiến, cần xa l�a đời khổ! Nay n�n đứng dậy, đi nhanh về nơi th�p Bảo-quan, lễ-b�i, chi�m-ngưỡng th�n Phật!"

L�c đ�, trong ch�ng c� �t vị Tỳ-Khưu kh�c, đi xuất-gia muộn, ngu-si v�-tr�, bảo nhau rằng: "Khi Phật c�n tại thế, ngăn-cấm, quở-tr�ch ch�ng ta, ch�ng ta kh�ng được mặc-� h�nh-động, nay Phật nhập Niết-B�n rồi, sung-sướng qu�!"

Khi ấy, T�n-giả Ca-Diếp c�ng c�c Tỳ-Khưu, tiến về th�nh Cưu-thi-na. Đến th�p Bảo-quan, tr�ng thấy �o quan Như-Lai, tr�n đống gỗ thơm tất cả đều thương kh�c thướt-mướt, đi nhiễu bảy v�ng, rồi tr�o l�n đống gỗ thơm đến chỗ �o quan Phật, ở ngay ph�a ch�n, than-kh�c nghẹn-ng�o v� đầu mặt l�m lễ ch�n Phật.

Bấy giờ, th�n đức Như-Lai ở trong �o quan b�u, tự nhi�n th� ra hai b�n ch�n. T�n-giả Ca-Diếp tr�ng thấy thế, c�ng th�m thương-x�t, kinh-sợ. Chư Thi�n, nh�n tr�ng thấy sự lạ-l�ng hiếm c� ấy, ai cũng ta-th�n, sinh đau-khổ, mến-tiếc qu�.

T�n-giả Ca-Diếp thấy tr�n ch�n Phật c� vết nhơ, liền quay lại, hỏi �ng A-Nan: "Tr�n ch�n Như-Lai sao c� vết nhơ ấy?" �ng A-Nan đ�p: "Bắt đầu khi Như-Lai nhập Niết-B�n, bốn ch�ng đ�ng-n�ch, khi ấy t�i nghĩ rằng nếu cho đại-ch�ng đồng thời tiến đến trước Phật để c�ng-d�ng, thời nữ-nh�n yếu-đuối, bất-tất tiến đến trước được, t�i liền cho c�c vị Tỳ-Khưu-Ni c�ng Ưu-b�-di v�o trước đến chỗ th�n Như-Lai lễ-b�i, c�ng-d�ng. L�c đ�, c� một Ưu-b�-di bần-c�ng, đ� một trăm tuổi, thấy vợ v� con g�i, lớn, nhỏ của c�c d�ng B�-la-m�n, S�t-lỵ, trưởng-giả, cư-sĩ, Lực-sĩ..., đem hương-hoa tốt, mọi thứ c�ng-d�ng, b� tự thương m�nh ngh�o thiếu, kh�ng lấy g� biểu t�m-nguyện được; b� nghĩ thế rồi, c�ng th�m thương-x�t, cảm-động, b� tới ch�n Phật, t�m �o-n�o qu�, b� kh�c thướt-mướt, nước mắt chảy xuống, l�m nhơ ch�n Phật như thế!"

T�n-giả Ca-Diếp nghe lời ấy rồi, mang t�m buồn-rầu, gở-tr�ch �ng A-Nan l� kh�ng biết can-ngăn b�, để đến nỗi l�m nhơ ch�n Phật như thế! T�n-giả liền đem hương-hoa, c�ng-d�ng �o quan Phật. Lễ-b�i, t�n-th�n, c�c việc xong rồi, hai b�n ch�n Phật tự nhi�n thụt v�o. T�n-giả Ca-Diếp liền trở xuống đất.

V� do Phật-lực, đống gỗ thơm kia tự-nhi�n bốn mặt lửa bốc, suốt trong bảy ng�y, �o quan b�u kia ch�y tan hết. Bấy giờ, chư Thi�n mưa xuống, lửa tắt đi, c�c người ph�i Lực-sĩ thu-nhặt X�-lỵ; họ gỡ lấy ngh�n trương vải quấn th�n Phật ra th� trong c�ng một trương, b�n ngo�i một tr�ng vẫn như cũ v� c�n bọc X�-lỵ.

Đương khi ấy, chư Thi�n tr�n hư-kh�ng, rải mọi hoa qu�, c�ng tấu kỹ-nhạc, ca-h�t, t�n-th�n, c�ng-d�ng X�-lỵ. Những người lại đ�y c�ng c�c người ph�i Lực-sĩ, đều đặt mọi thứ c�ng-d�ng.

C�c người ph�i Lực-sĩ liền đem ch�e v�ng, nhặt bỏ X�-lỵ v�o đấy, rồi đặt l�n tr�n xe b�u, đốt hương, t�n hoa, tấu mọi kỹ-nhạc, trở về trong th�nh, cất một c�i lầu cao lớn, đặt X�-lỵ ở tr�n lầu, nghi�m-bị bốn loại binh, để ph�ng-vệ, thủ-hộ v� chỉ cho c�c vị Tỳ-Khưu, Tỳ-Khưu-Ni được v�o lễ-b�i, d�ng mọi thứ c�ng-d�ng m� th�i, c�n vua c�ng B�-la-m�n, trưởng-giả, cư-sĩ, hết thảy nh�n-d�n nước kh�c, đều kh�ng cho đến trước.

XIX. QU�N-PH�N X�-LỴ

Khi ấy, vua A-X�-Thế (Aj�tasatru) con b� Vi-Đề-Hy (Vaidehi) nghe thấy ph�i Lực-sĩ kia, thu X�-lỵ Phật, đặt tr�n lầu cao, nghi�m-bị bốn loại binh để ph�ng-vệ, thủ-hộ, t�m rất buồn-rầu, �o-n�o, lại phẫn-nộ với những người ph�i Lực-sĩ kia, nh� vua liền cho người đưa tin đến bảo ph�i Lực-sĩ kia rằng: "Đức Thế-T�n tại thế, cũng l� Thầy của ta, khi ng�i nhập Niết-B�n ta �n-hận kh�ng tới yết-kiến được; vả lại, họ ta v� họ Thế-T�n đều thuộc d�ng S�t-lỵ, nay sao c�c �ng, ri�ng thu X�-lỵ Ng�i đặt tr�n lầu cao, nghi�m-bị bốn loại binh, để ph�ng-vệ, thủ-hộ, m� kh�ng chia cho người kh�c? C�c �ng n�n đem một phần cho ta, ta muốn tại nước ta, x�y một ng�i th�p qu�, sắm mọi thứ c�ng-d�ng để c�ng-d�ng Ng�i. C�c �ng nếu thuận cho, thời hai nước th�ng-hảo m�i, bằng c�c �ng kh�ng thuận, ta sẽ dấy binh sang đ�nh nước c�c �ng!"

V�, bảy Quốc-vương kkh�c c�ng c�c người ph�i Ly-xa, th�nh Tỳ-da-ly..., cũng đều sai sứ sang với phương-ph�p như thế. Ngay cả đến B�-la-m�n, trưởng-giả, cư-sĩ, cũng đều sai sứ đem tin sang n�i với ph�i Lực-sĩ rằng: "Đức Thế-T�n cũng l� Thầy ch�ng t�i, mong c�c �ng thương-x�t tới, cho ch�ng t�i một phần X�-lỵ Ng�i!"

Khi, sứ-giả của c�c nước đến chỗ ph�i Lực-sĩ, tuy�n-ng�n đầy-đủ � của c�c Quốc-vương của họ.

Ph�i Lực-sĩ nghe rồi, mang t�m bất-b�nh lắm, đ�p c�c sứ-giả rằng: "Đức Phật lại nước ch�ng t�i. Ng�i nhập Niết-B�n, X�-lỵ của Ng�i tự-nhi�n thuộc ch�ng t�i. Nếu c�c người muốn x�y th�p trang-nghi�m c�ng-d�ng tr�n quốc-giới m�nh, việc ấy kh�ng thể được. Khi n�o th�p ở đ�y ho�n-th�nh, mặc � c�c �ng c�ng lại đ�y c�ng-d�ng lễ-b�i vui-vẻ với ch�ng t�i. C�n nếu c�c �ng muốn dấy-binh, hướng về nước n�y, th� qu�n-ch�ng nước n�y cũng đủ để chống-chọi với nhau!"

Bấy giờ, c�c sứ-giả của c�c nước kia, đều trở về nước m�nh, mỗi người mỗi người đều hướng l�n Quốc-vương m�nh, n�i r� c�ng việc như thế. C�c Quốc-vương nghe rồi, c�ng mang l�ng s�n-phẫn, đều nghi�m-bị bốn loại binh đi c�ng-phạt nước kia. V�, ph�i Lực-sĩ kia cũng nghi�m-bị chiến-cụ, để chống-chọi với kẻ địch lại đ�nh.

Trong th�nh Cưu-thi-na, c� một người B�-la-m�n t�n l� Đồ-l�-na, l� người th�ng-minh, đa tr�, th�m-t�n Tam-Bảo, t�m tự suy-nghĩ: "T�m Quốc-vương kia c�ng c�c người ph�i Ly-xa... th�n-lực tr�ng-kiện, qu�n-ch�ng tinh-nhuệ; vả lại, sức dũng-m�nh của Lực-sĩ kh� đương nổi, nếu họ giao-chiến, quyết kh�ng lưỡng-to�n được!"

�ng liền bảo c�c người Lực-sĩ kia rằng: "C�c �ng tuy dũng-nhuệ, quả-cảm, nhưng t�m Quốc-vương kia đồng-lực, đồng-t�m, nh�n-ch�ng tập-hợp, qu�n-trận h�ng-mạnh, nếu c�c �ng chiến-đấu, l� kh�ng lưỡng-to�n, gi�o nhọn đ� giao tranh, quyết-định c� sự thương-hại. Vả lại, Như-Lai tại thế, dạy người ta l�m l�nh, ng�y nay bỗng dưng đi ch�m giết nhau! Vậy c�c �ng kh�ng n�n sẻn-tiếc ch�t X�-lỵ, c�c �ng n�n chia cho c�c nước, c�ng ph�i Ly-xa...; mỗi nơi đều ở nước họ, x�y th�p c�ng-d�ng; kh�ng những hợp với lời dạy của đức Thế-T�n xưa kia, lại l�m cho c�c �ng đều được ph�c-lợi!"

C�c người ph�i Lực-sĩ, nghe lời n�i ấy rồi, t�m � giải-ngộ, liền đ�p lời �ng ấy rằng: "Lời �ng n�i thực hợp l�, ch�ng t�i xin theo như lời �ng n�i!"

�ng B�-la-m�n kia, thấy những người ph�i Lực-sĩ đều giải-gi�p, �ng liền đi ra ngo�i th�nh, n�i truyện với c�c Quốc-vương rằng: "Nay c�c Ng�i v� ph�p, sao lại dấy binh?"

C�c vị Quốc-vương đ�p: "Ch�ng t�i v� ph�p, n�n từ nơi xa đến đ�y cầu X�-lỵ, ch�ng t�i thấy họ chống cự, kh�ng chịu chia cho ch�ng t�i, n�n nay ch�ng t�i phải c�ng nhau dấy binh tại đ�y!"

Khi ấy, �ng B�-la-m�n kia, lại n�i với c�c Quốc-vương rằng: "T�i đ� c�ng họ giải-h�a, c�c người ph�i Lực-sĩ kia đều vui l�ng chia phần X�-lỵ cho c�c ng�i, vậy c�c ng�i mang b�nh b�u v�o, t�i sẽ v� c�c ng�i m� ph�n chia X�-lỵ!"

T�m vị Quốc-vương hoan-hỷ, xin trao b�nh v�ng cho �ng. �ng B�-la-m�n kia nhận c�c b�nh v�ng rồi, cầm đem về, ở tr�n lầu cao ph�n chia X�-lỵ, đem cho t�m quốc-vương.

L�c đ� t�m vị Quốc-vương, được X�-lỵ rồi, hớn-hở đội l�n đầu, trở về nước m�nh, đều x�y th�p b�u. C�c người ph�i Lực-sĩ... lấy một phần v� ở nơi hỏa-đ�n, vun những tro than thừa, x�y-dựng th�p c�ng-d�ng. Như thế l� cả thảy c� mười nơi x�y th�p.

Thế l�, trước khi đức Như-Lai sắp nhập Niết-B�n, c�ng sau khi nhập Niết-B�n cho đến việc hỏa-t�ng, x�y c�c th�p, việc ấy như thế!

V�, sau đ� T�n-giả Ca-Diếp c�ng �ng A-Nan v� c�c Tỳ-Khưu kết-tập Tam-tạng ở th�nh Vương-x�. [33]

HẾT

←�� Quy�̉n Thượng

[1] Chuyển-lu�n-th�nh-vương: Tiếng Phạm gọi l� Chước-ca-la-phạt-lạt-để-hạt-la-xa (Cakavarti-raja): Vua Chuyển-lu�n-th�nh-vương c� 32 tướng. Khi tức-vị, do thi�n-cảm nh� vua được cỗ xe b�u (lu�n-bảo), xe n�y quay-chuyển h�ng-phục được 4 phương n�n gọi l� Chuyển-lu�n-vương. Khi kiếp số tăng l�n của nh�n-loại, người ta thọ đến 2 vạn tuổi trở l�n, thời vua Chuyển-lu�n mới xuất-thế. M� ở kiếp diệt, người ta thọ từ v�-lượng tuổi, đến 8 vạn tuổi, thời nh� vua ra đời. Lu�n-bảo (cỗ xe b�u) của nh� vua c� 4 loại: Kim (v�ng) ng�n (bạc) đồng v� thiết (sắt). Bốn cỗ xe b�u n�y lần-lượt thống-lĩnh 4 đại-ch�u, như Kim-lu�n-vương coi cả 4 ch�u; Ng�n-lu�n-vương coi ba ch�u: Đ�ng, T�y v� Nam; Đồng-lu�n-vương coi 2 ch�u Đ�ng v� Nam; Thiết-lu�n-vương coi 1 ch�u Nam-di�m-ph�-đề.

[2] Chi�n-đ�n (Candana): t�n một thứ gỗ thơm, ở n�i Ma-la-da, Nam Ấn-Độ. N�i n�y h�nh đầu tr�u n�n gọi l� Ngưu-đầu. C� chỗ gọi l� Ngưu-đầu Chi�n-đ�n T�u dịch l� "dữ lạc" (cho vui), v� n� chữa được bệnh.

[3] X�-lỵ (Saria): C� chỗ gọi l� "Thất-lỵ-la", hay "Thiết-lỵ-la". C� nghĩa l� th�n-cốt của Phật. X�-lỵ l� v�-lượng c�ng-đức lục-độ họp th�nh, l� do sự hu�n-tu giới, định, tuệ m� th�nh. X�-lỵ c� ba h�nh sắc: sắc trắng l� x�-lỵ bằng xương; sắc đen l� x�-lỵ bằng t�c; sắc đỏ l� x�-lỵ bằng thịt. V�, c� 2 loại x�-lỵ: 1/ To�n th�n x�-lỵ: Như x�-lỵ Phật Đa-Bảo (trong kinh Ph�p-Hoa). 2/ To�i-th�n x�-lỵ: Th�n đốt vụn ra như th�n đức Phật Th�ch-Ca. Lại c� hai thứ nữa: 1/ Sinh th�n x�-lỵ: Th�n do tu giới, định, tuệ m� th�nh, Như-Lai sau khi nhập-diệt, lưu lại th�n-cốt, l�m cho Nh�n, thi�n được ph�c-đức c�ng-d�ng m�i m�i. 2/ Ph�p-th�n x�-lỵ: tức l� hết thảy kinh s�ch, Đại, Tiểu-thừa.

[4] Xin xem ch�-th�ch nơi kinh Qu�n-�m Bồ-T�t Thụ-K� đ� ấn-h�nh.

[5] Tứ-thi�n-hạ: Tức l� 4 ch�u trong thi�n-hạ: Đ�ng-thắng thần-ch�u, Nam-thiệm bộ-ch�u, T�y-ngưu h�a-ch�u v� Bắc-c�u l�-ch�u.

[6] Bảy b�u: Kim, ng�n, lưu-ly, pha-l�, x�-cừ, m�-n�o, san-h�.

[7] 10 điều thiện: Kh�ng s�t-sinh, kh�ng trộm-cắp, kh�ng t�-d�m, kh�ng n�i dối, kh�ng n�i lưỡi đ�i chiều, kh�ng n�i th�u-dệt, kh�ng n�i �c, kh�ng tham, kh�ng s�n, kh�ng si.

[8] Học-địa: Ở địa-vị c�n phải tu-học. (Xem kinh Hiếu-Tử đ� giải).

[9] Tỳ-x� (Vesa): Giai-cấp thương-mại. Giai-cấp thứ 3 trong 4 giai-cấp của Ấn-Độ.

[10] Thủ-đ�-la (S�dra): Giai-cấp n�ng-d�n, n�-lệ. Giai-cấp thứ 4 trong 4 giai-cấp của Ấn-Độ.

[11] Do-tuần (Yojana): Theo Th�nh-gi�o ch�p thời mỗi Do-tuần l� 16 dậm, mỗi dậm l� 576 thước T�y. Như thế mỗi Do-tuần chừng 9,216 thước T�y.

[12] Trong kinh gọi l� "nhất tiễn đạo" (một đường t�n đi)

[13] T�m c�ng-đức: 1/ Trừng-tịnh: lặng, sạch. 2/ Thanh-l�nh: trong m�t. 3/ Cam-mỹ: ngon-ngọt. 4/ Khinh-nhuyễn: dịu-d�ng. 5/ Nhuận-trạch: thấm-nhuần. 6/ An-h�a. 7/ Khi uống khỏi đ�i kh�t v� khỏi v�-lượng tội-lỗi, tai-hoạn. 8/ Uống rồi quyết-định nu�i lớn c�c căn v� th�n tứ-đại th�m �ch-lợi.

[14] Bốn loại binh: Voi, ngựa, xe v� bộ-binh.

[15] Đến đ�y l� hết quyển trung.

[16] S�m-hối: Tiếng Phạm gọi tắt l� "S�m-ma" (Ksamayati). Chữ "s�m-hối" n�y gọi chung cả hai tiếng Phạm v� tiếng T�u ("S�m" l� "s�m-ma", tiếng T�u gọi l� "Hối-qu�"). Bộ Chỉ-Qu�n quyển 7 n�i: "S�m" l� bảy tỏ lỗi �c trước, "Hối" l� cải-đổi những lỗi trước, tu-tỉnh những việc sau.

[17] Qu�n-đỉnh (Abhisecani): Theo tục Ấn-Độ, một khi vị Ho�ng-Tử được phong Th�i-Tử l�n ng�i vua, khi tấn-phong, lấy nước bốn bể rưới l�n đầu, biểu � ch�c tụng.

[18] 3 đường �c: Địa-ngục, ng�-quỷ, s�c-sinh.

[19] 4 kinh Phệ-đ�: Phệ-đ� (Veda) T�u dịch l� "Minh-tr�, minh-phận...", nghĩa l� bộ s�ch tỏ r� sự thực, ph�t sinh tr�-tuệ. Phệ-đ� l� t�n kinh của B�-la-m�n-gi�o, Ấn-Độ. Kinh n�y c� bốn thứ: 1/ Thọ: N�i về thọ-mệnh. 2/ Từ: N�i về việc tế-tự, cầu ph�c. 3/ B�nh: N�i về việc lễ-nghi, xem b�i, binh-ph�p qu�n-trận. 4/ Thuật: N�i về việc kỹ-thuật, ch�-cấm, y-phương.

[20] Cồ-Đ�m (Gautama): T�n họ của d�ng họ Th�ch. Đ�y l� chỉ v�o đức Phật Th�ch-Ca Mưu-Ni.

[21] 4 đại: Đất, nước, gi�, lửa (tức l� chất dắn, chất lỏng, chất hơi, chất n�ng).

[22] Thi�n-nhĩ: C�i tai của người c�c c�i trời thuộc Sắc-giới. Tai n�y nghe thấy tiếng n�i của ch�ng-sinh trong lục-đạo, c�ng những tiếng tốt, xấu xa gần.

[23] Đ�y l� đức Phật chỉ v�o 4 quả của Thanh-văn.

[24] Nay hay n�i l� 35 tuổi.

[25] Bọn �ng Kiều-Trần-Như 5 người: Đ�y l� 5 vị Tỳ-Khưu, được Phật n�i Tứ-diệu-đế độ cho lần đầu ti�n: 1/ Kiều-trần-như (�jn�ta Kaundinya: T�u dịch l� "Hỏa-kh�") 2/ �t-bệ (Asvajit: T�u dịch l�: "Điều-m�, M�-thắng, M�-sư, M�-tinh"). 3/ Bạt-đề (Bhadrika: T�u dịch l�: "Tiểu-hiền"). 4/ Thập-lực-ca-diếp (Dasabala K�syapa: T�u dịch l�: "Khỉ-kh�"). 5/ Ma-nam-c�u-lỵ (Mah�n�ma Kukila: T�u dịch l�: "Đại-danh").

[26] Ba-la-đề-mộc-soa (Pratimoksa): T�u dịch l�: "Biệt-giải-tho�t", c� nghĩa l� người thụ giới-luật, đều đạt tới chỗ giải-tho�t những lỗi về th�n, khẩu, nhưng trong ấy c� sự giản-biệt về định-cộng-giới (luật-nghi do tĩnh-lự sinh) v� về đạo-cộng-giới (tức vộ-lậu luật-nghi).

[27] Vị n�y trước đ�nh ngựa cho Phật đi xuất-gia, sau đi tu hay �c-khẩu, v�o b� với lục-quần Tỳ-Khưu, nhưng, Phật nhập-diệt rồi, cũng được chứng quả.

[28] Đại-� đức Phật n�i: Sự-vật do giả-tạo m� th�nh, đều thuộc về v�-thường, v� n� l� thứ c� sinh ra, c� diệt đi. Nếu diệt được c�i sinh-diệt ấy rồi, th� "tịch-diệt giải-tho�t" l� vui.

[29] Vị đầy-đủ về 2 phương-diện ph�c-đức v� tr�-tuệ.

[30] Ba độc: Tham, s�n, si.

[31] Phi-nh�n: Chỉ v�o thi�n, long 8 bộ c�ng những đồ-ch�ng �c-quỷ nơi minh-minh.

[32] Ứng-biến-tri: Tức l� Ứng-c�ng, Ch�nh-biến-tri, 2 hiệu trong 10 hiệu của Phật. Nghĩa l� bậc gi�c-ngộ, biết hết mọi ph�p v� được sự c�ng-d�ng của Nh�n-Thi�n.

[33] Đến đ�y l� hết quyển hạ.

�

�

�