Trang Chủ ��� ��� Hình ảnh�� ������ Kinh đi�̉n�� � ��� Th�̀n Chú �������� Li�n lạc �

� KINH ĐẠI B�T NIẾT B�N [1] Đ�ng-Tấn, Sa-M�n Th�ch-Ph�p-Hiển dịch chữ Phạn ra chữ H�n Th�ch-T�m-Ch�u dịch chữ H�n ra chữ Việt. � Quy�̉n Thượng � - Xem bản To�t Yếu của H�a Thượng I. DUY�N-KHỞI NIẾT-B�N Ch�nh t�i (A-Nan) được nghe: Một thời kia đức Phật ở Tr�ng-C�c giảng-đường, trong khu rừng lớn Tỳ-Da-Ly (Vais�li), c�ng với một ngh�n hai trăm năm mươi vị Tỳ-Khưu. Khi ấy, đức Thế-T�n c�ng �ng A-Nan, một buổi s�ng nọ, mặc �o, mang b�t v�o th�nh khất-thực. Khất-thực rồi, trở về nơi cũ. Khi ăn cơm xong, s�c miệng, rửa thực-dụng, thu xếp �o, b�t, đức Phật bảo �ng A-Nan: "�ng cầm gi�p t�i c�i ngọa-cụ. Nay t�i muốn đến nơi th�p Gi�-Ba-La, nhập-định tư-duy". Đức Phật n�i lời ấy rồi, Ng�i liền c�ng �ng A-Nan đi đến nơi kia. Đến nơi kia, �ng A-Nan trải ngọa-cụ, đức Phật ngồi. L�c đ�, đức Thế-T�n ngồi kết gia-phu[2], im lặng suy-nghĩ. Khi ấy �ng A-Nan cũng ở ri�ng một nơi, đoan-tọa nhập-định, nhưng c�ch nơi Phật ngồi kh�ng mấy. Trong gi�y l�t, đức Thế-T�n từ trong thiền-định tỉnh dậy, Ng�i gọi �ng A-Nan, bảo: "Nơi Tỳ-Da-Ly đ�y, c� nhiều th�p rất y�u qu�, như th�p Ưu-Đ�-Di�n, th�p Cồ-Đ�m, th�p Am-La, th�p Đa-Tử, th�p Sa-La, th�p Gi�-B�-La". �ng A-Nan! Người được bốn ph�p Thần-t�c[3] c�n c� thể ở trong c�i thọ trọn một kiếp hay non một kiếp, huống l� Như-Lai nay c� sức thần-th�ng lớn-lao, h� lại kh�ng thể ở trong c�i thọ được một kiếp hay non một kiếp?" Đức Thế-T�n đ� mở ra c�i cửa: "C� thể thỉnh đức Thế-T�n lưu lại thế-gian" như thế, để dạy �ng A-Nan, nhưng, khi ấy �ng A-Nan vẫn im-lặng, kh�ng hiểu biết chi cả. Đức Thế-T�n �n-cần n�i đến ba lần, �ng A-Nan vẫn b�ng-khu�ng kh�ng giải-ngộ được v� kh�ng thỉnh đức Như-Lai ở lại c�i thọ trong một kiếp hay non một kiếp, đem lại lợi-�ch cho chư Thi�n v� nh�n-d�n trong thế-gian. Sao vậy? �ng A-Nan bị Ma-Vương m�-hoặc. Đức Thế-T�n n�i lời ấy đến ba lần, thấy t�m �ng A-Nan vẫn kh�ng khai-ngộ, Ng�i liền im-lặng. Bấy giờ, Ma-Vương[4] đến nơi đức Phật, bạch Phật rằng: "Lạy đức Thế-T�n! Nay đức Thế-T�n n�n nhập Niết-B�n! Nay đấng Thiện-Thệ[5] n�n nhập Niết-B�n! Sao vậy? Trước khi Thế-T�n ở b�n bờ s�ng Ni-Li�n-Thiền (Nairanjana) con khuyến-thỉnh Thế-T�n nhập Niết-B�n, nhưng, l�c ấy Thế-T�n thấy con khuyến-thỉnh như thế, Ng�i đ�p: "Nay bốn bộ-ch�ng của T�i l� Tỳ-Khưu (Bhiksu), Tỳ-Khưu-Ni (Bhiksuni), Ưu-b�-tắc (Up�saka), Ưu-b�-di (Up�sik�) chưa được đầy đủ v� chưa h�ng-phục được c�c ngoại-đạo, n�n T�i chưa nhập Niết-B�n". Lạy đức Thế-T�n! Nay bốn bộ-ch�ng của đức Thế-T�n đ� đầy đủ, đ� h�ng-phục được c�c ngoại-đạo v� những sự đ�ng l�m, đều đ� l�m xong, vậy đức Thế-T�n n�n nhập Niết-B�n!" Khi Ma-Vương thỉnh ba lần như thế, đức Như-Lai liền đ�p: "Qu� h�a thay! Trước kia b�n bờ s�ng Ni-Li�n-Thiền, T�i đ� hứa với �ng l� bốn bộ-ch�ng của T�i chưa được đầy đủ; cho tới nay, nay đầy đủ rồi, sau đ�y ba th�ng T�i sẽ nhập Niết-B�n!" Ma-Vương nghe đức Phật n�i lời ấy rồi, vui mừng hớn-hở, trở về Thi�n-cung. Ngay khi ấy đức Thế-T�n liền xả tuổi thọ thế-gian, d�ng sức thần-th�ng, trụ lại nơi th�n-mệnh trong ba th�ng. L�c đ�, tr�n c�i đất n�y c� mười t�m tướng rung-động, trống c�i trời tự nhi�n k�u v� do sức thần-th�ng của Phật, tự-nhi�n trong kh�ng c� lời xướng l�n rằng: "Đức Như-Lai kh�ng bao l�u nữa sẽ nhập Niết-B�n." Chư Thi�n, nh�n-d�n, chợt nghe tiếng n�i ấy, t�m rất buồn rầu, khắp m�nh ửng huyết. Đức Thế-T�n, ngay tại nơi kia, n�i b�i kệ rằng: Hết thảy mọi ch�ng-sinh, Theo "hữu" (c�) m� sinh-tử. Ta nay cũng sinh-tử, Nhưng kh�ng theo nơi "hữu". Mọi h�nh-tướng tạo-t�c, Ta nay muốn vứt bỏ.[6] Đức Thế-T�n n�i b�i kệ ấy rồi, Ng�i lại ngồi im-lặng. II. A-NAN KHẢI-THỈNH Khi ấy �ng A-Nan thấy c�i đất rung-động, t�m sợ-h�i qu� �ng mới tự-nghĩ: "Cớ sao ng�y nay bỗng c� sự-tướng ấy. V�, việc như thế, kh�ng phải l� duy�n nhỏ, nay ta n�n đến hỏi đức Thế-T�n!" Nghĩ thế rồi, �ng A-Nan liền từ t�a ngồi của m�nh đứng dậy, đến trước đức Phật, đầu mặt lễ xuống ch�n Phật, bạch Phật rằng: "Lạy đức Thế-T�n! L�c n�y con ở ri�ng nơi kia, ngồi thiền suy nghĩ, bỗng đ�u con thấy c�i đất n�y c� mười t�m tướng rung động; con lại nghe thấy những tiếng trống của c�i trời trong hư-kh�ng, t�m con sợ qu�, kh�ng biết tướng ấy l� nh�n-duy�n g�, k�nh xin đức Thế-T�n chỉ-gi�o cho!" Đức Phật dạy: "�ng A-Nan! C�i đất n�y rung-động v� t�m nh�n-duy�n: Một l� c�i đất nhờ nước m� đứng vững, nước n�y nhờ guồng gi� m� c�n, gi� n�y nhờ hư-kh�ng m� trụ. Trong hư-kh�ng c� l�c gi� mạnh bốc l�n, thổi v�o guồng gi� kia, guồng gi� kia động; guồng gi� kia đ� động, nước kia cũng động; nước kia đ� động, c�i đất n�y động. Hai l�, c�c vị Tỳ-khưu hoặc Tỳ-khưu-ni, Ưu-b�-tắc, Ưu-b�-di, tu về thần-th�ng, mới được th�nh-tựu, c�c vị muốn tự th�-nghiệm, n�n c�i đất n�y động. Ba l�, khi Bồ-t�t (Bodhissattva) ở nơi cung trời Đ�u-Xuất (Tusita), sắp gi�ng-thần v�o mẫu-thai, n�n c�i đất n�y động. Bốn l�, khi Bồ-t�t mới sinh từ nơi h�ng b�n hữu ra, n�n c�i đất n�y động. Năm l�, khi Bồ-t�t bỏ cung vua xuất-gia, học đạo, th�nh Nhất-thiết-chủng-tr�[8], n�n c�i đất n�y động. S�u l�, khi Như-Lai th�nh đạo, bắt đầu v� Nh�n, Thi�n chuyển ph�p-lu�n[9], n�n c�i đất n�y động. Bảy l�, khi Như-Lai xả tuổi thọ thế-gian, d�ng sức thần-th�ng trụ lại nơi th�n-mệnh, n�n c�i đất n�y động. T�m l�, khi Như-Lai nhập Niết-B�n, n�n c�i đất n�y động. �ng A-Nan! �ng n�n biết nh�n-duy�n của c�i đất n�y động, c� t�m sự như thế!" �ng A-Nan! C� t�m bộ-ch�ng: Một l�, S�t-lỵ[10]. Hai l�, B�-la-m�n[11]. Ba l�, Trưởng-giả[12], Cư-sĩ[13]. Bốn l�, Sa-m�n[14]. Năm l�, Tứ-thi�n-vương. S�u l�, Đao-lỵ-thi�n. Bảy l�, Ma-vương. T�m l�, Phạm-vương. T�m bộ-ch�ng ấy T�i xem căn-kh� của họ, người n�o muốn được độ, T�i t�y chỗ hiện-h�nh v� họ n�i ph�p, m� người kia cũng kh�ng biết l� T�i n�i". �ng A-Nan! C� t�m chỗ thượng-thắng (thắng-xứ): Một l�, trong t�m c� tưởng về sắc-tướng, ngo�i qu�n về sắc-tướng �t đi. Hai l�, trong t�m c� tưởng về sắc-tướng, ngo�i qu�n về sắc-tướng nhiều l�n. Ba l�, trong t�m kh�ng tưởng về sắc-tướng, ngo�i qu�n về sắc-tướng �t đi. Bốn l�, trong t�m kh�ng tưởng về sắc-tướng, ngo�i qu�n về sắc tướng nhiều l�n. Năm l�, qu�n hết thảy sắc đều xanh. S�u l�, qu�n hết thảy sắc đều v�ng. Bảy l�, qu�n hết thảy sắc đều đỏ. T�m l�, qu�n hết thảy sắc đều trắng. Đ� l� phương-ph�p thượng-thắng của người tu-h�nh về Thiền-định![15] Lại nữa, �ng A-Nan! C� t�m ph�p giải-tho�t: Một l�, trong t�m c� tưởng về sắc, ngo�i cần qu�n về sắc. Hai l�, trong t�m kh�ng tưởng về sắc, ngo�i qu�n về sắc bằng c�ch suy-nghĩ l� bất-tịnh. Ba l�, tịnh giải-tho�t, Bốn l�, kh�ng-xứ giải-tho�t. Năm l�, Thức-xứ giải-tho�t. S�u l�, V�-sở-hữu-xứ giải-tho�t. Bảy l�, Phi-tưởng, phi-phi-tưởng-xứ giải-tho�t. T�m l�, Diệt-tận-định giải-tho�t. T�m ph�p giải-tho�t n�y cũng l� ph�p thượng-thắng của người tu-h�nh về Thiền-định. Nếu ai đạt tới chỗ cứu-c�nh của những ph�p n�y, tức l� đối với mọi ph�p được tự-tại v�-ngại.[16] �ng A-Nan! �ng c� biết kh�ng: Trước kia khi T�i th�nh-đạo, độ �ng Ưu-l�u-tần-loa Ca-diếp (Uruvilv�k�syapa) ở b�n s�ng Ni-li�n-thiền, bấy giờ Ma-vương đến chỗ T�i, thỉnh T�i rằng: "Lạy đức Thế-T�n! Nay đức Thế-T�n n�n nhập Niết-B�n! Lạy đấng Thiện-Thệ! Nay đấng Thiện-Thệ n�n nhập Niết-B�n! - Sao vậy? - Những người n�n độ, đều được giải tho�t cả rồi! Nay ch�nh l� l�c đức Thế-T�n n�n nhập Niết-B�n!" Ma-vương thỉnh T�i ba lần như thế, T�i đ�p: "Nay chưa phải l�c T�i nhập Niết-B�n! - Sao vậy? - Bốn bộ-ch�ng của t�i chưa được đầy đủ, những người n�n độ, đều chưa đạt tới chỗ cứu-c�nh, những đồ-ch�ng ngoại-đạo, chưa h�ng-phục được!" T�i đ�p như thế ba lần, Ma-vương nghe rồi, mang l�ng buồn-rầu, trở về Thi�n-cung. Do duy�n xưa kia, nay Ma-vương lại v� lại thỉnh T�i: "Lạy đức Thế-T�n! Nay đức Thế-T�n n�n nhập Niết-B�n! Lạy đấng Thiện-Thệ! Nay đấng Thiện-Thệ n�n nhập Niết-B�n! - Sao vậy? - Trước kia khi ở b�n bờ s�ng Ni-li�n-thiền, con khuyến-thỉnh đức Thế-T�n nhập Niết-B�n, nhưng l�c ấy đức Thế-T�n thấy con khuyến-thỉnh như thế, Ng�i đ�p: "Nay bốn bộ-ch�ng của T�i l� Tỳ-khưu, Tỳ-khưu-ni, Ưu-b�-tắc, Ưu-b�-di chưa được đầy đủ, lại chưa h�ng-phục được c�c ngoại-đạo, thế n�n T�i chưa nhập Niết-B�n. Lạy đức Thế-T�n! Nay bốn bộ-ch�ng của đức Thế-T�n đ� đầy đủ, đ� h�ng-phục được c�c ngoại-đạo v� những sự đ�ng l�m đều đ� l�m xong, vậy nay Thế-T�n n�n nhập Niết-B�n!" Ma-vương thỉnh T�i đến ba lần như thế, T�i đ�p: "Trước kia b�n bờ s�ng Ni-li�n-thiền, T�i đ� hứa với �ng bốn bộ-ch�ng của T�i chưa được đầy đủ, cho tới nay, nay đầy đủ rồi, sau đ�y ba th�ng T�i sẽ nhập Niết-B�n. Ma-vương nghe T�i n�i lời ấy rồi, vui mừng hớn-hở, trở về Thi�n-cung. Nơi đ�y Ta nhận lời thỉnh của Ma-vương rồi, T�i liền xả tuổi thọ thế-gian, tạm trụ nơi th�n-mệnh ba th�ng, v� nh�n-duy�n ấy, n�n c�i đất n�y chấn-động!" Bấy giờ �ng A-Nan nghe đức Phật n�i lời ấy rồi, t�m �ng buồn-rầu qu�, khắp m�nh ửng huyết, kh�c-l�c thướt-mướt, bạch Phật rằng: "Lạy đức Thế-T�n! K�nh xin đức Thế-T�n thương x�t ch�ng con, ở lại c�i thọ chừng một kiếp hay non một kiếp, đem lại lợi-�ch cho chư Thi�n v� nh�n-d�n trong thế-gian!" �ng A-Nan thỉnh đức Thế-T�n đến ba lần như thế. L�c đ�, đức Thế-T�n bảo �ng A-Nan: "B�y giờ kh�ng phải l�c �ng thỉnh Như-Lai lưu lại thế-gian nữa! - Sao vậy? - T�i đ� hứa với Ma-vương, sau đ�y ba th�ng T�i nhập Niết-B�n, nay �ng l�m sao thỉnh T�i lưu lại thế-gian được? �ng A-Nan! �ng thị-giả T�i từ trước tới nay, �ng đ� từng nghe thấy T�i n�i hai lời bao giờ chưa? - �ng A-Nan bạch Phật rằng: "Lạy đức Thế-T�n! Con chưa từng nghe thấy đấng Thi�n-Nh�n-Sư n�i hai lời bao giờ! Trước kia con chỉ từng nghe thấy đức Thế-T�n, v� bốn bộ-ch�ng n�i ph�p rằng: "Người được bốn ph�p Thần-t�c, c� thể ở trong c�i thọ trọn một kiếp hay non một kiếp, huống chi Như-Lai l� bậc c� v�-lượng sức thần-th�ng tự-tại, nay lại kh�ng thể ở trong c�i thọ được một kiếp hay non một kiếp, liền xả tuổi thọ thế-gian, tạm trụ th�n-mệnh ba th�ng, vậy k�nh xin đức Thế-T�n thương x�t ch�ng con, ở lại c�i thọ chừng một kiếp hay non một kiếp!" Đức Thế-T�n đ�p lời �ng A-Nan: "Nay T�i sở dĩ xả tuổi thọ, ch�nh l� do �ng! Sao vậy? Ban n�y, tại nơi đ�y, T�i hướng v�o �ng m� n�i: "Người được bốn ph�p Thần-t�c c�n c� thể ở trong c�i thọ trọn một kiếp hay non một kiếp, huống l� Như-Lai nay c� sức thần-th�ng lớn-lao, h� lại kh�ng thể ở trong c�i thọ trọn một kiếp hay non một kiếp? T�i �n-cần n�i như thế đến ba lần, để mở ra c�i cửa cho �ng khuyến-thỉnh Thế-T�n lưu lại thế-gian, m� �ng cứ im-lặng, từng kh�ng c� lời thỉnh T�i ở lại c�i thọ một kiếp hay non một kiếp, v� thế, nay T�i chỉ tạm trụ th�n mệnh ba th�ng, sao nay �ng mới thỉnh T�i trụ lại thế-gian? �ng A-Nan nghe đức Phật n�i lời ấy, biết hẳn l� đức Phật quyết nhập Niết-B�n, kh�ng sao khuyến-thỉnh được, t�m sinh đau-khổ, buồn-b�, �o-n�o, kh�c-l�c thướt-mướt, kh�ng thể h�m được. Đức Thế-T�n thấy �ng A-Nan sinh khổ-n�o qu� như thế, Ng�i d�ng phạm-�m an-ủi: "�ng A-Nan! Nay �ng đừng n�n sinh t�m lo buồn như thế! �ng n�n biết: C�c ph�p hữu-vi đều như thế cả; hết thảy sự hội-hợp, đều phải biệt-ly!" Liền đ�, đức Thế-T�n n�i b�i kệ rằng: Hết thảy ph�p hữu-vi, Đều quay về v�-thường. Sự �n-�i h�a-hợp, Tất về nơi biệt-ly. H�nh-tướng sự vật thế, Kh�ng n�n sinh lo buồn! Bấy giờ, �ng A-Nan sa lệ bạch rằng: "Đấng Thi�n-Nh�n-Sư bậc v�-thượng đại-t�n, kh�ng bao l�u nữa sẽ nhập Niết-B�n, nay con l�m sao m� kh�ng lo buồn được!" Bạch rồi �ng liền bứt đầu, lớn tiếng xướng l�n rằng: "Than �i, khổ lắm! Con mắt của thế-gian mất rồi, kh�ng bao l�u nữa ch�ng-sinh, mất người cha l�nh!" Đức Thế-T�n lại bảo �ng A-Nan: "Nay �ng kh�ng n�n sinh t�m lo buồn, d� T�i c� ở lại c�i thọ một kiếp hay non một kiếp, nhưng hội-hợp rồi cũng phải ly-diệt; t�nh v� tướng của ph�p hữu-vi như thế, �ng chớ n�n đối với việc T�i nhập Niết-B�n m� ri�ng chịu sự đau-khổ! Giờ T�i muốn trở về Tr�ng-C�c giảng-đường, �ng cầm gi�p c�i ngọa-cụ về!" Liền đ�, đức Thế-T�n c�ng �ng A-Nan trở về Tr�ng-C�c giảng-đường. III. NH�M HỌP ĐẠI-CH�NG Đức Thế-T�n bảo �ng A-Nan: "Nay �ng đi bảo tất cả c�c vị Tỳ-Khưu nơi Tr�ng-C�c giảng-đường, trong khu rừng rộng n�y, đều về cả Đại-tập-đường!" �ng A-Nan v�ng lời đức Phật dạy, liền đi bảo khắp c�c vị Tỳ-Khưu rằng: "Đức Thế-T�n bảo c�c vị về cả Đại-tập-đường!" C�c vị Tỳ-Khưu tập họp đ�ng đủ, �ng A-Nan bạch Phật: "Lạy đức Thế-T�n! C�c vị Tỳ-Khưu đều về họp đ�ng đủ, k�nh xin đức Như-Lai biết cho giờ định họp ấy"! Khi ấy, đức Như-Lai từ Tr�ng-C�c giảng-đường đến Đại-Tập-đường, Ng�i trải t�a ngồi v� bảo c�c vị Tỳ-Khưu: "Xưa kia T�i v� c�c vị n�i ra mọi ph�p, c�c vị lu�n lu�n suy-nghĩ v� tu-tập những ph�p ấy đừng l�ng qu�n! C�c vị tu phạm-hạnh cho thanh-tịnh, g�n-giữ giới cấm, l�m ph�c-lợi cho chư Thi�n, nh�n-d�n thế-gian. C�c vị Tỳ-Khưu! Xưa kia T�i v� c�c vị n�i những ph�p g�, c�c vị n�n suy-nghĩ những ph�p ấy, chớ sinh biếng-nh�c. T�i n�i ba mươi bảy đạo-phẩm ph�p như: bốn niệm xứ, bốn ch�nh cần, bốn như-�-t�c, năm căn, năm lực, bảy gi�c-chi v� t�m th�nh-đạo-phận[17], c�c vị n�n tu-tập, suy-nghĩ tinh-cần những ph�p ấy c� thể l�m cho c�c vị đến nơi giải-tho�t! Lại nữa, c�c vị Tỳ-Khưu! Hết thảy c�c ph�p đều thuộc v�-thường, th�n-mệnh nguy-ngập, cũng như chớp-giật, c�c vị kh�ng n�n sinh ra bu�ng-lung! C�c vị n�n biết: Như-Lai kh�ng bao l�u, chỉ sau ba th�ng nữa sẽ nhập Niết-B�n!" Bấy giờ, đức Thế-T�n liền n�i b�i kệ: T�i muốn bỏ th�n n�y, Tấm th�n gi� suy-yếu. Nay xả tuổi thọ rồi, Tạm nương mệnh ba th�ng! Những người n�n h�a-độ, Hết thảy đ� xong xu�i; Thế n�n kh�ng bao l�u, T�i sẽ nhập Niết-B�n. Những ph�p T�i n�i xưa, Ph�p ấy thầy c�c vị; C�c vị k�nh-trọng, giữ, Tu-tập đừng bỏ qu�n! C�c vị cần tinh-tiến, Như T�i sống kh�c g�? Sinh-tử nguy-ngập qu�, Th�n-mệnh đều v�-thường! Thường mong đường giải-tho�t, Đừng tạo hạnh bu�ng-lung! Niệm ch�nh, qu�n thanh-tịnh, Giữ trọn giới cấm răn. Định-�, suy-nghĩ thẳng, Ngoại-cảnh, n�n giữ t�nh. Nếu ai l�m được thế, L� hộ-tr� ch�nh-ph�p. Tự đến nơi giải-tho�t, Lợi-�ch cả Nh�n, Thi�n. Sau khi c�c vị Tỳ-Khưu nghe những lời ấy của đức Phật, t�m c�c vị rất đau khổ, kh�c-l�c thướt-mướt, khắp m�nh ửng huyết, m� buồn �o-n�o, bạch Phật rằng: "Lạy đức Thế-T�n! K�nh xin đức Thế-T�n, ở lại c�i thọ, đừng nhập Niết-B�n, đem lại lợi-�ch cho ch�ng-sinh, l�m tăng-trưởng Nh�n, Thi�n. K�nh xin đức Thế-T�n, ở lại c�i thọ, đừng nhập Niết-B�n, mở tỏ con mắt tr�-tuệ cho ch�ng-sinh. Hết thảy ch�ng-sinh sa-đọa trong nơi đen tối, k�nh xin đức Như-Lai v� họ soi s�ng cho họ. Hết thảy ch�ng-sinh ch�m-đắm trong bể lớn sinh-tử, k�nh xin đức Như-Lai v� họ l�m thuyền b� vớt họ!" Bạch xong, c�c vị Tỳ-Khưu lại khoa tay, bứt đầu, đấm ngực, k�u to: "Than �i, khổ lắm! Đức Như-Lai kh�ng bao l�u nữa sẽ nhập Niết-B�n, hết thảy ch�ng-sinh quy-y v�o đ�u!" Đức Thế-T�n bảo c�c vị Tỳ-Khưu: "Hết thảy mọi ph�p đều thuộc v�-thường, �n-�i hội-hợp, đều phải biệt-ly, c�c vị kh�ng n�n thỉnh T�i lưu lại thế-gian nữa! Sao vậy? - Nay kh�ng phải l� l�c c�c vị khuyến-thỉnh T�i! Trước đ�y T�i v� c�c vị n�i những ph�p-yếu, c�c vị n�n v�ng giữ trọn vẹn, thời như T�i c�n ở đời kh�ng kh�c!" Ng�y đ� tối, đức Thế-T�n c�ng �ng A-Nan trở về Tr�ng-C�c giảng-đường. IV. ĐỨC PHẬT GẶP PH�I LY-XA S�ng mai đức Thế-T�n mặc �o, mang b�t, c�ng �ng A-Nan v�o th�nh khất-thực. Khất-thực rồi, Ng�i lại trở về Tr�ng-C�c giảng-đường. Ăn cơm xong, Ng�i s�c miệng, rửa thực-dụng, rồi Ng�i c�ng c�c vị Tỳ-Khưu đến th�n C�n-đồ. Đường đến th�n n�y phải qua th�nh Tỳ-Da-Ly. Khi qua th�nh n�y Ng�i ngoảnh lại, tr�ng hướng l�n th�nh, cười. �ng A-Nan thấy thế, liền c�i đầu đỉnh lễ xuống ch�n Phật, hỏi đức Phật rằng: "Lạy đức Thế-T�n! Đấng V�-Thượng Đại-T�n cười chắc c� nh�n-duy�n, vậy k�nh xin đức Thế-T�n chỉ-gi�o cho con được biết!" Đức Phật đ�p: "�ng A-Nan! Sở dĩ T�i hướng l�n th�nh cười, ch�nh v� nay l� lần cuối c�ng, T�i tr�ng thấy th�nh n�y vậy!" Đương l�c Như-Lai thốt lời n�i ấy, trong hư-kh�ng, kh�ng c� m�y, tự-nhi�n mưa. �ng A-Nan thấy thế, lại bạch Phật rằng: "Lạy đức Thế-T�n! Rất lạ-l�ng, hư-kh�ng trong-sạch, kh�ng c� ch�t kh� thấp che phủ n�o, bỗng nhi�n mưa xuống trận mưa nhiều hạt như thế?" Đức Phật bảo �ng A-Nan: "�ng A-Nan! �ng c� biết việc ấy sao kh�ng, đấy l� chư Thi�n tr�n hư-kh�ng, nghe thấy T�i n�i nay l� lần cuối c�ng T�i tr�ng thấy th�nh Tỳ-Da-Ly n�y, t�m chư Thi�n �o-n�o qu�, thương-cảm kh�c-l�c. Đấy l� nước mắt của chư Thi�n, kh�ng phải l� nước mưa đ�u!" �ng A-Nan c�ng c�c vị Tỳ-Khưu, nghe đức Phật n�i lời ấy rồi, t�m lại buồn-rầu, buồn-b� ngất xuống đất, bạch Phật rằng: "Lạy đức Thế-T�n! Ng�y nay Thi�n, Nh�n đau-khổ qu� chừng, Thế-T�n l�m sao muốn ủy-xả cả, m� nhập Niết-B�n được!" Đức Như-Lai liền d�ng phạm-�m an-ủi c�c vị: "C�c vị! C�c vị kh�ng n�n sinh t�m lo-buồn, sầu-khổ nữa!. C�c vị Tỳ-Khưu bạch Phật rằng: "Lạy đức Thế-T�n! Nay lần cuối c�ng đức Thế-T�n tr�ng th�nh Tỳ-Da-Ly n�y, kh�ng bao l�u nữa, đức Thế-t�n sẽ nhập Niết-B�n, ch�ng con l�m sao kh�ng lo-buồn, đau-khổ được!" Dần-d� như thế, người người bảo nhau, tiếng lan đến cả những người d�ng Ly-Xa (Licchavi)[18]. D�ng Ly-xa n�y, nghe thấy lời n�i ấy rồi, mang l�ng buồn-rầu, khắp m�nh ửng huyết, khoa tay, bứt đầu, đấm ngực, k�u to: "Than �i, khổ lắm! Con mắt của thế-gian sắp mất rồi; ch�ng-sinh ng�y nay kh�ng c�n nơi quy-y nữa!" Rồi, họ lại bảo lẫn nhau: "Nay ch�ng ta n�n đến nơi Phật, khuyến-thỉnh Ng�i ở lại th�nh Tỳ-Da-Ly v� ở lại c�i thọ một kiếp hay non một kiếp, đem lại lợi-�ch cho chư Thi�n, nh�n-d�n thế-gian". N�i rồi, họ liền chỉnh-nghi�m xe-cộ, đến ngay nơi Phật. Ra ngo�i cửa th�nh, họ tr�ng thấy đức Như-Lai ở đằng xa, lại thấy �ng A-Nan, c�ng c�c vị Tỳ-Khưu, kh�c-l�c thướt-mướt, buồn-b�, �o-n�o, c�c người d�ng Ly-xa lại c�ng cảm-động, thương-x�t. Họ liền đến nơi Phật ở, đầu mặt lễ xuống ch�n Phật bạch Phật rằng: "Lạy đức Thế-T�n! Nay đức Thế-T�n, sắp nhập Niết-B�n, hết thảy ch�ng-sinh sẽ mất con mắt tr�-tuệ; ch�ng-sinh đương ở trong nơi đen-tối, l�m sao thấy được những chỗ n�n l�m. K�nh xin đức Thế-T�n ở lại c�i thọ một kiếp hay non một kiếp h�y nhập Niết-B�n!" Họ thỉnh đức Thế-T�n đến ba lần như thế, đức Phật đ�p: "Hết thảy ph�p hữu-vi[19] đều thuộc về v�-thường; d� T�i c� ở lại c�i thọ một kiếp hay non một kiếp, rồi cũng quay về v�-thường!" Khi ấy đức Như-Lai liền n�i b�i kệ: N�i Tu-Di cao lớn, Sau cũng phải ti�u-m�n. Biển cả tuy rộng, s�u, Rồi cũng phải kh� cạn. Nhật, nguyệt d� trong s�ng, Mấy nỗi lặn phương T�y. C�i đất tuy ki�n-cố, Mang-g�nh hết thảy vật; Kiếp tận lửa nghiệp ch�y, Cũng lại về v�-thường. Sự �n-�i hội-hợp, Tất về nơi biệt-ly. Như-Lai đời qu�-khứ, Th�n kim-cương bất-hoại; Cũng bị v�-thường chuyển, Nay Ta h� kh�c sao? Chư Phật ph�p như thế, C�c vị kh�ng n�n thỉnh; Đừng ri�ng đối với T�i, M� sinh ra lo, buồn! Khi đức Thế-T�n n�i b�i kệ ấy rồi, Ng�i bảo c�c người d�ng Ly-xa rằng: "C�c vị n�n lắng lại c�i t�nh kh�c-l�c, nghe kỹ lời Như-Lai n�i buổi sau c�ng!" Những người d�ng Ly-xa kia bạch rằng: "Qu� h�a thay, lạy đức Thế-T�n! K�nh xin đức Thế-T�n n�i cho, ch�ng con mong muốn được nghe". Bấy giờ đức Như-Lai trải tọa-cụ, ngồi kết gia-phu, c�c vị Tỳ-Khưu, c�ng những người d�ng Ly-xa kia, tự gượng n�n nhịn, ngồi về một b�n. Đức Thế-T�n bảo những người d�ng Ly-xa kia rằng: "C�c vị n�n biết c� bảy phương-ph�p, ng�y c�ng tiến th�m: Một l�, vui-vẻ h�a-đồng, kh�ng tr�i ngược nhau. Hai l�, c�ng gi�c-ngộ nhau v� giảng b�n nghiệp thiện. Ba l�, giữ-g�n giới cấm c�ng giữ lễ-nghi. Bốn l�, cung k�nh cha mẹ v� c�c bậc t�n-trưởng kh�c. Năm l�, th�n-th�ch h�a-mục, thừa-thuận lẫn nhau. S�u l�, th�p miếu trong nước, sửa-sang c�ng-d�ng. Bảy l�, v�ng giữ Phật-ph�p, th�n k�nh Tỳ-Khưu v� Tỳ-Khưu-ni; y�u mến gi�p đỡ c�c Ưu-b�-tắc c�ng Ưu-b�-di. Nếu ai chịu l�m bảy ph�p như thế, uy-đức người ấy, ng�y c�ng tiến th�m, đất nước hưng-thịnh, nh�n-d�n vui-vẻ. Từ nay cho đến l�c hết đời, c�c vị n�n v�ng giữ bảy ph�p ấy, kh�ng n�n biếng nh�c!" Những người d�ng Ly-xa kia bạch Phật rằng: "Lạy đức Thế-T�n! Trong bảy ph�p ấy, nếu ch�ng con chỉ tu-h�nh được một ph�p, c�n l�m cho uy-đức ch�ng con tiến th�m, huống l� ch�ng con tu-h�nh trọn-vẹn được cả bảy ph�p! Qu� h�a thay, lạy đức Thế-T�n! Nay ch�ng con được ph�c-lợi n�y, trọn đời ch�ng con xin v�ng giữ, kh�ng d�m nh�ng qu�n!" Đức Phật bảo c�c vị Tỳ-Khưu: "Từ nay trở đi, c�c vị cũng n�n tu-tập bảy ph�p sau đ�y: Một l�, vui-vẻ h�a-h�i, như nước với sữa. Hai l�, thường c�ng tập-họp giảng b�n kinh ph�p. Ba l�, giữ-g�n giới cấm, kh�ng sinh tư-tưởng vi-phạm. Bốn l�, cung-k�nh thầy c�ng c�c bậc Thượng-tọa. Năm l�, lo-liệu xếp-đặt v� k�nh-mến c�c vị Tỳ-Khưu tĩnh-tu nơi A-lan-nh�. S�u l�, khuyến-h�a đ�n-việt, sửa-sang Tam-Bảo c�ng những nơi an-nghỉ trong trụ-xứ. Bảy l� si�ng-chăm tinh-tiến giữ-g�n Phật-ph�p. C�c vị n�n biết, nếu Tỳ-Khưu n�o, l�m được bảy ph�p ấy, c�ng-đức, tr�-tuệ, ng�y ng�y tiến th�m!" "C�c vị Tỳ-Khưu! Lại c� bảy ph�p, c�c vị n�n tu: Một l�, kh�ng n�n như h�ng tại-gia kinh-doanh sinh-nghiệp. Hai l�, kh�ng b�n nhảm, n�i đ�a. Ba l�, kh�ng ham ngủ-nghỉ, bỏ sự tinh-cần. Bốn l�, kh�ng b�n những việc thế-gian v�-�ch. Năm l�, tr�nh xa bạn �c, th�n-gần bạn l�nh. S�u l�, thường nghĩ ch�nh-niệm, kh�ng sinh t�-tưởng. Bảy l�, nếu trong Phật-ph�p, c� chỗ chứng được, lại cầu tiến hơn. Nếu c�c vị l�m được bảy ph�p ấy, c�ng-đức tr�-tuệ ng�y ng�y tăng-trưởng". "C�c vị Tỳ-Khưu! C� bảy ph�p nữa c�c vị n�n l�m: Một l�, đối với Phật, Ph�p, Tăng, sinh l�ng tin ki�n-cố. Hai l�, biết thẹn. Ba l�, biết hổ. Bốn l�, t�m thường ham nghe nhiều. Năm l�, t�m kh�ng xốc-nổi. S�u l�, ham nghe nghĩa kinh. Bảy l�, ham tu tr�-tuệ. Nếu c�c vị tu được bảy ph�p ấy, c�ng-đức tr�-tuệ ng�y ng�y tăng-trưởng". "C�c vị Tỳ-Khưu! Lại c� bảy ph�p "gi�c-�"[20], c�c vị n�n l�m: Một l�, trạch-ph�p (chọn ph�p). Hai l�, tinh-tiến. Ba l�, hỷ (vui vẻ). Bốn l�, khinh-an (an-vui nhẹ-nh�ng). Năm l�, niệm (nhớ nghĩ). S�u l�, định (thiền-định). Bảy l�, xả (rũ bỏ). Nếu c�c vị l�m được bảy ph�p ấy, c�ng-đức, tr�-tuệ, ng�y ng�y tăng-trưởng". "C�c vị Tỳ-Khưu! Lại c� bảy ph�p: Một l�, qu�n v�-thường. Hai l�, qu�n v�-ng�. Ba l�, qu�n bất-tịnh. Bốn l�, qu�n khổ. Năm l�, kh�ng ham thế-gian. S�u l�, kh�ng m� ngũ-dục[21]. Bảy l�, si�ng tu đạo tịch-diệt (Niết-B�n). Nếu c�c vị l�m được bảy ph�p ấy, c�ng-đức, tr�-tuệ, ng�y ng�y tăng-trưởng". "C�c vị Tỳ-Khưu! Lại c� bảy ph�p, c�c vị n�n l�m: Một l�, th�n thường l�m l�nh (từ). Hai l�, miệng thường l�m l�nh. Ba l�, � thường l�m l�nh. Bốn l�, nếu c� đ�n-việt, bố-th� mọi vật, ph�n-ph�t b�nh-đẳng, kh�ng n�n thi�n-vị. Năm l�, ph�p mầu s�u-xa, ham n�i kh�ng ch�n. S�u l�, kh�ng đem s�ch vở thế-gian dạy người. Bảy l�, thấy người kh�ng đồng học, kh�ng sinh t�m ghen-gh�t. Nếu c�c vị tu được bảy ph�p ấy, c�ng-đức, tr�-tuệ, ng�y ng�y tăng-trưởng". "C�c vị Tỳ-Khưu! Lại c� bảy ph�p, c�c vị n�n l�m: Một l�, ph�n-biệt r�nh-rẽ ch�n bộ ph�p[22]. Hai l�, giải r� nghĩa ấy. Ba l�, h�nh-đạo, tụng-tập, đều phải hợp thời. Bốn l�, đi, đứng, ngồi, nằm đ�ng trong nghi-tắc. Năm l�, thuyết-ph�p cho người phải lượng sức m�nh. S�u l�, nếu B�-la-m�n, S�t-lỵ, Trưởng-giả, Cư-sĩ, muốn lại nghe ph�p, n�n so lường kh�o, n�i theo căn-cơ. Bảy l�, chia r�nh ngu, tr�. Nếu c�c vị l�m được bảy ph�p ấy, c�ng-đức, tr�-tuệ, ng�y ng�y tăng-trưởng, thời c� thể g�n-giữ được ch�nh-ph�p của T�i!" Bấy giờ, vợ những người d�ng Ly-xa nghe thấy đức Phật kh�ng bao l�u nữa sẽ nhập Niết-B�n v� đ�y l� lần cuối c�ng Ng�i nh�n th�nh Tỳ-da-ly, t�m họ rất �o-n�o, thương kh�c thướt-mướt, c�ng với năm trăm quyến-thuộc, sắm-sửa năm trăm cỗ xe, chở c�c đồ c�ng-d�ng. Tất cả mọi xe đều trần-thiết trang-nghi�m: cỗ xe do tr�u trắng k�o, thời treo những phan-c�i trắng-tinh; cho đến những cỗ xe sắc t�m, đen, sắc v�ng..., đều theo sắc tr�u m� trần-thiết. C�c xe trang-nghi�m rồi, họ lần-lượt ra ngo�i th�nh, đi đến chốn Phật. Khi ấy, đức Thế-T�n xa xa tr�ng thấy những người kia đương đi lại, Ng�i bảo c�c vị Tỳ-Khưu: C�c vị c� tr�ng thấy những người vợ của d�ng Ly-xa, trước sau rầm-rập, rất l� trang-nghi�m, mỹ-lệ đi lại đ�y kh�ng? C�c vị Tỳ-Khưu đ�p: "Dạ, ch�ng con c� tr�ng thấy". Đức Phật bảo c�c vị Tỳ-Khưu: "Đấy l� những người d�ng Ly-xa, trưởng-giả c�ng vợ của họ thuộc th�nh Tỳ-Da-Ly n�y, dung-nghi xuất nhập của họ, rất l� b�ng-lo�ng, như chư thi�n tr�n cung trời Đao-lỵ kh�ng kh�c!" L�c những người vợ của d�ng Ly-xa kia đến nơi Phật rồi, đầu mặt lễ xuống ch�n Phật, thương kh�c thướt-mướt, kh�ng tự h�m được; họ đem c�c đồ c�ng-d�ng l�n Phật v� bạch rằng: "Lạy đức Thế-T�n! K�nh xin đức Thế-T�n ở lại c�i thọ, gi�o-h�a ch�ng-sinh. Nếu nay đức Thế-T�n nhập Niết-B�n, ch�ng con l� kẻ m� tối, m�i m�i kh�ng thể khai-ngộ được. Vả lại, ch�ng con ph�c �t, thụ sinh th�n nữ-nh�n, thường c� những sự ngăn-ngại, kh�ng được tự-tại, kh�ng c� duy�n lu�n lu�n được th�n-cận đức Thế-T�n, đức Thế-Ton lại sắp nhập Niết-B�n, thiện-căn ch�ng con ng�y c�ng s�t-k�m!" Khi ấy, đức Như-Lai liền đ�p rằng: "Từ nay trở đi cho đến hết c�i thọ, c�c b� n�n giữ giới tinh-cần, như người giữ con mắt; �-niệm ngay-thẳng, đừng sinh t�m xiểm-nịnh, ghen-gh�t, như thế tức l� thường được thấy T�i vậy!" Những người vợ của d�ng Ly-xa kia, nghe đức Phật n�i lời ấy rồi, c�ng th�m thương-x�t, buồn-b�, kh�ng tự h�m được, liền ngồi l�i về một b�n. Bấy giờ, n�ng Am-b�-la (�mr�) dung-nhan đoan-ch�nh, đệ nhất thế-giới, nghe đức Phật kh�ng bao l�u nữa, sẽ nhập Niết-B�n, nay l� lần cuối c�ng, Ng�i nh�n th�nh Tỳ-Da-Ly, n�ng mang l�ng thương-x�t, �o-n�o, kh�c-l�c thướt-mướt, liền c�ng năm trăm quyến-thuộc của n�ng, trang-nghi�m năm trăm cỗ xe, lần-lượt ra ngo�i th�nh, đi đến nơi Phật. L�c đ�, đức Thế-T�n xa xa tr�ng thấy họ đi lại, Ng�i bảo c�c vị Tỳ-Khưu: "C�c vị! Nay n�ng Am-b�-la lại nơi Ta, h�nh-d�ng n�ng ấy, đẹp lạ tuyệt-vời, cả thế-gian n�y, kh�ng ai s�nh kịp. C�c vị đều n�n đoan-t�m, ch�nh-niệm, đừng sinh �-tưởng say-m�. L� vị Tỳ-Khưu n�n qu�n th�n n�y, c� những thứ bất-tịnh: gan, mật, dạ-dầy, ruột, tim, phổi, thận, l�-l�ch, ph�n, giải, m�u, mủ... đầy-dẫy trong ấy những thứ bất-tịnh, lại c� đến t�m vạn con tr�ng ở ngay trong ấy v� l�ng, t�c, m�ng, răng, da mỏng bọc thịt, ch�n lỗ thường chảy[23]..., kh�ng một c�i g� c� thể vui-th�ch được. Lại, căn-bản đầu ti�n sinh ra th�n n�y, do nơi bất-tịnh v� chỗ c� thể v�ng-lai của th�n n�y, đều l�m cho bất-tịnh tu�n chảy. Tuy trang-sức bằng những tơ-lụa sặc-sỡ, x�ng những hương thơm, nhưng, cũng v� như trong b�nh b�u đựng đồ x�-uế. V�, th�n khi chết, chương-phềnh, rữa-n�t, đốt đốt rời-r�, trong th�n c� tr�ng, lại rỉa thịt ăn; c�n bị h�m beo, chim c�, chim cắt... mổ-rỉa. Người đời ngu si, kh�ng biết qu�n-s�t ch�n-ch�nh, m�-đắm �n-�i, giữ cho đến chết, v� ở trong ấy, vọng-sinh tham-dục. Người n�o c� tr�, lại ưa muốn thế?" Đức Thế-T�n liền n�i b�i kệ: Tuy đeo đồ anh-lạc[24], Hương, hoa tự sửa-sang; Ph�n, giải c�ng mũi, d�i, Bất-tịnh đựng đầy trong. Ch�ng-sinh mến-tiếc, giữ, M�-lầm kh�ng gi�c-ngộ; Cũng như tro phủ lửa, Người ngu x�o l�n tr�n. Tr�-giả n�n xa tr�nh, Đừng sinh t�m nhiễm-trước. Khi ấy n�ng Am-b�-la đến trước đức Phật, đầu mặt lễ xuống ch�n Phật, đem c�c đồ c�ng-d�ng, c�ng-d�ng l�n Phật, nuốt lệ nghẹn-ng�o, bạch Phật rằng: "Lạy đức Thế-T�n! K�nh xin đức Thế-T�n ở lại c�i thọ, lưu lại thế-gian, kh�ng nhập Niết-B�n, đem lại lợi-�ch cho chư Thi�n, nh�n-d�n thế-gian. Nếu đức Thế-T�n định nhập Niết-B�n, hết thảy ch�ng-sinh, kh�ng c�n ai dắt-dẫn, như đứa trẻ mất mẹ hiền!" L�c đ�, đức Thế-T�n bảo n�ng Am-b�-la: "T�nh, tướng của hết thảy h�nh-tướng sự-vật như thế, nay n�ng kh�ng n�n sinh t�m bi-n�o!" Đức Thế-T�n liền thuyết-ph�p cho tất cả mọi người lại nơi Phật nghe: "N�y c�c vị! C�c vị từ nay trở đi n�n giữ-g�n giới cấm, kh�ng n�n thiếu-s�t, vi-phạm. Những người ph�-giới, Thi�n, long, quỉ-thần đều ch�n-gh�t, tiếng xấu đồn khắp, người kh�ng muốn thấy; nếu ở trong ch�ng, kh�ng c� uy-đức, c�c thiện-quỉ-thần lại kh�ng thủ-hộ; khi mệnh sắp mất, t�m-thức sợ-h�i v� d� c� ch�t thiện-nghiệp, đều kh�ng nhớ nghĩ, chết liền theo nghiệp, chịu sự đau-khổ trong địa-ngục, trải nhiều kiếp số, sau mới được ra lại chịu l�m th�n ng�-quỉ, s�c-sinh. Cứ lu�n-chuyển, thế, kh�ng biết kỳ n�o sẽ được giải-tho�t. Tr�i lại, Tỳ-Khưu giữ giới, Thi�n, long, quỉ-thần, đều c�ng cung-k�nh, tiếng tốt đồn kkhắp, cả thế-gian hay; ở trong đại-ch�ng, uy-đức rỡ-thịnh, c�c thiện-quỉ-thần, thường theo thủ-hộ, khi mệnh sắp mất, ch�nh-niệm ph�n-minh, chết sinh ngay v�o những nơi thanh-tịnh". Giữa l�c Như-Lai n�i ph�p ấy, s�u vạn t�m ngh�n ức Thi�n, Nh�n t�m bộ xa-l�a trần-cấu[25] được ph�p-nh�n-tịnh[26]; s�u mươi vị Tỳ-Khưu, lậu-nghiệp hết, � khai-giải[27], th�nh bậc A-la-h�n[28]. Bấy giờ đức Thế-T�n bảo những người d�ng Ly-xa c�ng vợ họ v� n�ng Am-b�-la rằng: "Ta nay muốn đi đến th�n C�n-đồ, c�c vị đều n�n trở về nơi ở của m�nh v� c�c vị n�n biết: tất cả c�c h�nh-tướng (sự-vật) đều l� v�-thường, c�c vị chỉ n�n tu-h�nh theo những ph�p T�i đ� n�i, c�c vị đừng n�n l�m như đứa trẻ kh�c-l�c, thương-x�t �o-n�o!" N�i rồi đức Thế-T�n liền từ t�a ngồi của m�nh đứng dậy. Những người d�ng Ly-xa c�ng vợ họ v� n�ng Am-b�-la, nghe đức Phật n�i lời ấy, đấm ngực, bứt đầu, k�u g�o, kh�c-l�c, noi đường theo Phật kh�ng chịu trở về. Đức Thế-T�n thấy t�nh luyến-mộ s�u-xa như thế, kh�ng thể d�ng lời n�i an-ủi được, Ng�i liền d�ng sức thần-th�ng, h�a l�m con s�ng ngập nước, bờ s�ng s�u-thẳm, s�ng rồ nước chảy vun-v�t. Khi ấy, những người d�ng Ly-xa c�ng vợ họ v� n�ng Am-b�-la thấy đức Như-Lai, c�c vị Tỳ-Khưu đ� ở bờ s�ng b�n kia, tất cả c�ng th�m cảm-động, thương x�t, buồn-b�, vật-v� lăn ra đất, c�ng n�i nhỏ với nhau rằng: "Qu�i lạ, bỗng dưng nơi đ�y lại c� con s�ng lớn n�y, m� lại c� s�ng vỗ ầm-ầm kinh sợ? Hẳn l� đức Như-Lai thấy ch�ng ta đi theo kh�ng bỏ, m� h�a l�m ra thế, để cho hết đường đi vậy!" Những người d�ng Ly-xa kia c�ng vợ họ v� n�ng Am-b�-la, kh�ng qua s�ng được, l�ng c�ng thổn-thức, ngặt-nghẽo, nghẹn-ng�o, tuyệt-vọng trở về. Bấy giờ đức Như-Lai đến th�n C�n-đồ, Ng�i ngồi trong khu rừng ph�a Bắc, bảo c�c vị Tỳ-Khưu rằng: "C�c vị n�n biết c� bốn ph�p: Một l� Giới, hai l� Định, ba l� Tuệ, bốn l� Giải-Tho�t, nếu ai kh�ng nghe biết bốn ph�p ấy, người ấy đời đời ở trong bể sinh-tử. Xưa kia T�i nếu kh�ng nghe biết bốn ph�p ấy, T�i kh�ng thể chứng được đạo-quả V�-thượng Ch�nh-đẳng, Ch�nh-gi�c được!" Đức Thế-T�n liền n�i b�i kệ: Giới, Định, Tuệ, Giải-tho�t, Nếu Ta kh�ng nghe l�u; Kh�ng thể ch�ng chứng được, Đạo v�-thượng ch�nh-ch�n. C�c vị n�n tinh-tiến, Tu-tập bốn ph�p ấy; Dứt được khổ sinh-tử, Ruộng ph�c nhất Thi�n, Nh�n. Đức Thế-T�n n�i b�i kệ ấy rồi, Ng�i lại v� c�c Tỳ-Khưu ph�n-biệt v� n�i rộng nghĩa của bốn ph�p ấy. Trong l�c đức Như-Lai n�i những ph�p ấy, một ngh�n hai trăm vị Tỳ-Khưu, tức thời đối với mọi ph�p, lậu-nghiệp hết, � khai-giải, th�nh bậc A-la-h�n. V. 4 ĐẾ V� 4 QUYẾT-THIẾT Sau đ�, đức Thế-T�n c�ng c�c vị Tỳ-Khưu, đều từ t�a ngồi của m�nh đứng dậy, đi đến th�n Tượng, th�n Am-b�-la, th�n Di�m-ph�, cho đến th�nh Thiện-gi�. Đến th�nh kia, Ng�i c�ng c�c vị Tỳ-Khưu đi quanh trước sau, rồi ngồi tại một nơi. Đức Thế-T�n bảo c�c vị Tỳ-Khưu: "C� bốn Th�nh-đế, c�c vị n�n chăm qu�n-s�t: Một l� Khổ-đế. Hai l� Tập-đế. Ba l�, Diệt-đế. Bốn l�, Đạo-đế. C�c vị Tỳ-Khưu! KHỔ-ĐẾ tức l� t�m-khổ: Một l�, khổ về sinh, hai l�, khổ về gi�, ba l�, khổ về bệnh, bốn l�, khổ về chết, năm l�, khổ về mong cầu kh�ng được, s�u l�, khổ về sự o�n-gh�t phải hội-ngộ, bảy l�, khổ về t�nh �n-�i phải biệt-ly, t�m l�, khổ về năm ấm[30] rỡ-thịnh. C�c vị n�n biết: t�m thứ khổ ấy c�ng ph�p hữu-lậu[31] bức-b�ch, n�n thực l� khổ. TẬP-ĐẾ: V�-minh tham-�i l�m nh�n căn-bản cho t�m khổ kia, n�n biết Tập-đế n�y thực l� nh�n của khổ. DIỆT-ĐẾ: V�-minh tham-�i diệt, ngắt dứt nh�n khổ, n�n biết Diệt-đế n�y thực l� diệt. ĐẠO-ĐẾ: Tức l� b�t-ch�nh-đạo (t�m con đường ch�nh): Một l�, ch�nh-kiến (hiểu biết, tư-tưởng ch�n-ch�nh), hai l�, ch�nh tư-duy (suy-nghĩ ch�n-ch�nh), ba l�, ch�nh-ngữ (n�i năng ch�n-ch�nh), bốn l�, ch�nh-nghiệp (h�nh-động ch�n-ch�nh) năm l�, ch�nh-mệnh (nghề sống ch�n-ch�nh), s�u l�, ch�nh tinh-tiến, bảy l�, ch�nh-niệm (nhớ nghĩ ch�n-ch�nh), t�m l� ch�nh-định. T�m ph�p ấy, thực l� con đường của Th�nh-nh�n. Nếu ai tinh-si�ng qu�n được bốn Th�nh-đế ấy, nhất-định ch�ng xa được bể sinh-tử, đến nơi giải-tho�t. C�c vị Tỳ-Khưu! Trong bốn Th�nh-đế ấy, nếu ai đ� đạt tới chỗ cứu-c�nh, cũng n�n cố gắng giải-thuyết cho người kh�c. Sau khi T�i diệt-độ, c�c vị cũng n�n si�ng năng suy-nghĩ, tu-tập." Giữa l�c đức Như-Lai n�i ph�p n�y, năm trăm vị Tỳ-Khưu, lậu-nghiệp hết, � khai-giải, th�nh bậc A-La-H�n; bốn vạn chư Thi�n tr�n hư-kh�ng, do nơi ph�p n�y, xa l�a trần-cấu, được ph�p-nh�n-tịnh. Đức Thế-T�n lại bảo c�c vị Tỳ-Khưu: "C� bốn ph�p quyết-định về sự n�i: (quyết-thuyết): Một l�, nếu c� vị Tỳ-Khưu, ham thuyết-ph�p, n�i l�: "t�i th�n theo Phật, nghe Phật n�i ph�p như thế, t�i hiểu r�nh nghĩa của ph�p ấy v� t�i thụ-tr�, đọc tụng rất th�ng-lợi"; c�c vị n�n thỉnh vị ấy n�i, nhưng c�c vị n�n theo chỗ nghe được ấy, tự suy-nghĩ, r�nh-rẽ, đ�ng trong kinh, luật, luận (ph�p-tướng) c� ph�p ấy ư? Nếu trong kinh, luật, luận c� ph�p ấy c�c vị n�n thụ-tr�, khen ngợi l� qu� lắm. Nếu trong kinh, luật, luận kh�ng c� ph�p ấy, c�c vị kh�ng n�n thụ-tr�, cũng kh�ng n�n khen-ngợi. C�c vị n�n biết: ph�p ấy kh�ng phải T�i n�i." Hai l�, nếu c� vị Tỳ-Khưu ham thuyết-ph�p n�i l�: "t�i ở chỗ kia... nghe c�c vị Tỳ-Khưu-Tăng được ph�p như thế, t�i hiểu r�nh nghĩa của ph�p ấy. V� t�i thụ-tr�, đọc-tụng rất th�ng-lợi"; c�c vị n�n thỉnh vị ấy n�i, nhưng, c�c vị n�n theo chỗ nghe được ph�p ấy, tự suy-nghĩ r�nh-rẽ, đ�ng trong kinh, luật, luận c� ph�p ấy ư? Nếu trong kinh, luật, luận c� ph�p ấy, c�c vị n�n thụ-tr�, khen-ngợi l� qu� lắm. Nếu trong kinh, luật, luận kh�ng c� ph�p ấy, c�c vị kh�ng n�n thụ-tr�, cũng kh�ng n�n khen-ngợi. C�c vị n�n biết: ph�p ấy kh�ng phải T�i n�i cũng kh�ng phải c�c vị Tỳ-Khưu kia n�i". Ba l�, nếu c� vị Tỳ-Khưu, ham thuyết-ph�p, n�i l�: "t�i theo nơi Tăng-gi�-lam[32] kia, nơi A-lan-nh�[33] kia, c� nhiều vị Tỳ-Khưu thượng-tọa, đều l� c�c vị nghe nhiều, học giỏi, th�ng-minh, tr�-tuệ, n�i ra ph�p ấy, t�i được nghe, t�i hiểu r�nh nghĩa của ph�p ấy v� t�i thụ-tr�, đọc tụng rất th�ng-lợi"; c�c vị n�n thỉnh vị ấy n�i, nhưng, c�c vị n�n theo chỗ nghe được ph�p ấy, tự suy-nghĩ r�nh-rẽ, đ�ng trong kinh, luật, luận c� ph�p ấy ư? Nếu trong kinh, luật, luận c� ph�p ấy, c�c vị n�n thụ-tr�, khen-ngợi l� qu� lắm. Nếu trong kinh, luật, luận kh�ng c� ph�p ấy, c�c vị kh�ng n�n thụ-tr�, cũng kh�ng n�n khen-ngợi. C�c vị n�n biết: ph�p ấy kh�ng phải T�i n�i." Bốn l�, nếu c� vị Tỳ-Khưu ham thuyết-ph�p, n�i l�: "t�i theo nơi Tăng-gi�-lam kia, nơi A-lan-nh� kia, c� một vị Tỳ-Khưu thượng-tọa, tr�-tuệ, nghe nhiều, n�i ra ph�p ấy, t�i được nghe, t�i hiểu r�nh-rẽ nghĩa của ph�p ấy v� t�i thụ-tr�, đọc tụng rất th�ng-lợi"; c�c vị n�n thỉnh vị ấy n�i, nhưng c�c vị n�n theo chỗ nghe được ph�p ấy, tự suy-nghĩ r�nh-rẽ, đ�ng trong kinh, luật, luận c� ph�p ấy ư? Nếu trong kinh, luật, luận c� ph�p ấy, c�c vị n�n thụ-tr�, khen-ngợi l� qu� lắm. Nếu trong kinh, luật, luận kh�ng c� ph�p ấy, c�c vị kh�ng n�n thụ-tr�, cũng kh�ng n�n khen-ngợi! C�c vị n�n biết ph�p ấy kh�ng phải T�i n�i." C�c vị n�n ph�n-biệt r� bốn ph�p quyết-định về sự n�i ấy, lại cũng d�ng ph�p ấy ph�n-biệt thuyết-ph�p, trao-truyền cho người kh�c. D� T�i c�n ở đời hay T�i nhập Niết-B�n, dối-tr� hay ch�n-thực, c�c vị d�ng ph�p ấy, biết r�!" Khi ấy, c�c vị Tỳ-Khưu bạch Phật rằng: "Qu� h�a thay, lạy đức Thế-T�n! Từ nay về sau, ch�ng con xin ph�n-biệt lời Phật n�i v� lời ma n�i!" VI. PHẤT-BA-DỤC-ĐẾ C�NG TRAI Bấy giờ, đức Thế-T�n c�ng c�c vị Tỳ-Khưu đều từ t�a ngồi của m�nh, đứng dậy, đi đến th�n Cưu-b�. Đến th�n kia, Ng�i c�ng c�c vị Tỳ-Khưu, đi quanh trước sau, rồi ngồi xuống dưới một gốc c�y. Khi ấy, những người B�-la-m�n, Trưởng-giả, Cư-sĩ trong th�n kia, nghe thấy đức Phật đ� đến th�n m�nh, đều c�ng nhau đổ x� đến chốn Phật. Đến nơi, đầu mặt lễ xuống ch�n Phật, rồi ngồi lui về một b�n, bạch Phật rằng: "Lạy đức Thế-T�n! Nay đức Thế-T�n c�ng c�c vị Tỳ-Khưu tới th�n ch�ng con, ch�ng con ri�ng nhận c� �-th� kh�c!" Đức Như-Lai liền đ�p: "Sau đ�y ba th�ng T�i sẽ nhập Niết-B�n, n�n từ th�nh Tỳ-Da-Ly, đi khắp th�n-ấp lần-lượt T�i đến th�n n�y!" Mọi người nghe đức Phật n�i lời ấy, thương kh�c �o-n�o, buồn-b� lăn ra đất, khoa tay, bứt đầu, đấm ngực k�u to: "Than �i, khổ lắm! Con mắt của thế-gian mất rồi, ch�ng con kh�ng bao l�u nữa, mất nơi quy-hướng, dẫn-đạo!" K�u rồi họ sụt-s�i bạch rằng: "Lạy đức Thế-T�n! K�nh xin đức Thế-T�n, ở lại c�i thọ trong một kiếp hay non một kiếp." Đức Thế-T�n đ�p: "C�c vị kh�ng n�n sinh t�m buồn-rầu như thế! Sao vậy. - T�nh, tướng của ph�p hữu-vi như thế. C�c vị n�n bỏ t�nh lo buồn đi, tĩnh-t�m nghe T�i thuyết-ph�p lần cuối c�ng!" L�c đ�, những người kia, tự gượng n�n nhịn, c�i đầu lặng nghe. Khi ấy, trong t�a ngồi kia, c� một người B�-la-m�n, t�n l� Phất-ba-dục-đế, l� người th�ng-minh, tr�-tuệ, nghe nhiều, nhớ kỹ, đức Như-Lai liền bảo người ấy rằng: "C�c vị n�n biết: người tại-gia c� bốn ph�p, phải n�n tu-tập: Một l�, cung-k�nh cha mẹ, hết l�ng hiếu-dưỡng. Hai l�, thường đem ph�p l�nh, dạy bảo vợ con. Ba l�, thương, nhớ t�i đ�i, biết những thức họ c� hay kh�ng. Bốn l�, gần-gũi thiện-tri-thức, xa tr�nh người �c. Nếu c�c �ng thường l�m được bốn ph�p ấy, đời nay được người k�nh mến, đời sau thường sinh v�o chốn thiện. Lại nữa, �ng Phất-ba-dục-đế! Người tại-gia c� bốn ph�p vui: Một l�, kh�ng nợ tiền của người kh�c, thời kh�ng c� sắc mặt hổ-thẹn. Hai l�, người rất giầu c�, tự tiếc kh�ng d�m d�ng g�, ngay đến cha mẹ, vợ con, th�n-th�ch quyến-thuộc, đều kh�ng chu-cấp v� kh�ng c�ng-d�ng c�c bậc Sa-m�n, B�-la-m�n. Ba l�, người rất giầu c�, th�n mặc �o đẹp, miệng ăn m�i ngon; biết c�ng-d�ng cha mẹ, th�n-th�ch quyến-thuộc đều chu-cấp v� phụng-sự c�c bậc Sa-m�n, B�-la-m�n. Bốn l�, người được ba nghiệp: th�n, khẩu, �, kh�ng l�m �c; th�ng-minh tr�-tuệ, ưa th�ch nghe nhiều. C�c �ng n�n biết: người tại-gia tuy c� ph�p vui ấy, nhưng, người kh�ng mang nợ người kh�c c�ng người chỉ c� t�m sẻn tham, thời ph�p ấy gọi l� ph�p vui tối hạ; người hay l�m việc bố-th�, l� ph�p vui của bậc trung, c�n người m� nghiệp th�n, nghiệp khẩu, nghiệp �, kh�ng tạo �c, th�ng-minh, tr�-tuệ, ưa th�ch nghe nhiều, thời ph�p ấy l� ph�p vui hơn hết (thượng thắng)". Đức Như-Lai liền n�i kệ: Kh�ng nợ c�ng sẻn tham, Gọi l� vui tối hạ, C� của đem bố-th�, Ấy l� vui bậc trung. Ba nghiệp lu�n trong sạch, Tr�-tuệ, th�ch nghe nhiều; Đ� l� vui hơn hết, Người tr�-tuệ chăm l�m. C�c vị từ ng�y nay, Cho đến hết c�i thọ; Gi� trẻ dạy lẫn nhau, L�m ph�p trung, thượng ấy.[34] Bấy giờ, bọn �ng Phất-ba-dục-đế bạch Phật rằng: "Lạy đức Thế-T�n! Từ nay ch�ng con xin đem ph�p trung v� ph�p thượng (hơn hết), mở tỏ v� d�u-dắt lẫn nhau!" Khi ấy, bọn �ng Phất-ba-dục-đế, năm trăm người liền ở trước Phật, thụ tam quy-y[35] v� ngũ giới[36]. Bọn �ng Phất-ba-dục-đế kia lại bạch Phật rằng: "Lạy đức Thế-T�n c�ng chư Tỳ-Khưu-Tăng, ng�y mai hoan-hỷ nhận sự c�ng-d�ng của ch�ng con." Đức Như-Lai mặc nhi�n ưng-thuận. Bọn �ng Phất-ba-dục-đế biết đức Phật ưng-thuận rồi, liền từ t�a ngồi của m�nh đứng dậy, c�ng ch�ng-nh�n lại chi�m lễ ở đ�y, đều lễ Phật lui về. Về đến nh� m�nh, suốt đ�m họ đi sắm-sửa c�c thức ăn uống thơm-tho, ngon-l�nh. Đến ng�y mai, khi sắp đến giờ ăn, họ sai người t�n th�nh tới bạch Phật: "K�nh xin Đức Thế-T�n, biết th� giờ thụ-trai, việc trai-soạn đ� xong!" Khi ấy, đức Như-Lai c�ng c�c vị Tỳ-Khưu-Tăng, v�y quanh trước sau Phật, đi tới nh� bọn �ng Phất-ba-dục-đế. Đến nơi, lần-lượt ngồi xuống. �ng Phất-ba-dục-đế, thấy đức Phật v� ch�ng Tăng, đều an-tọa rồi, �ng đi lấy nước, tự tay ch�m-chước[37] c�c thức ăn uống. C�n năm trăm người B�-la-m�n, Trưởng-giả, cư-sĩ, đều đem những cỗ cơm ngon tới nh� ấy, c�ng c�ng-d�ng l�n Phật. Giữa bữa ăn, trong c�c vị Tỳ-Khưu, c� vị kh�ng kh�o giữ uy-nghi nơi th�n-tướng, c�c người B�-la-m�n, Trưởng-giả, Cư-sĩ tr�ng thấy vị ấy như thế, trong t�m kh�ng được vui-vẻ. Đức Thế-T�n biết t�m ch�ng-nh�n như thế, Ng�i liền phổ-c�o rằng: "C�c �ng n�n biết: ch�nh-ph�p của Như-Lai s�u rộng như bể, kh�ng thể s�nh-lường được. Trong bể lớn, c� những ch�ng-sinh th�n-thể rất to, d�i đến một vạn s�u ngh�n do-tuần, hoặc c� ch�ng-sinh th�n d�i t�m ngh�n do-tuần, th�n d�i bốn ngh�n do-tuần, th�n d�i một ngh�n do-tuần, th�n d�i một tấc, nửa tấc, cho đến những th�n cực-vi. Bể ph�p của Như-Lai cũng thế, trong ấy hoặc c� vị được quả A-la-h�n, đủ ba ph�p minh[38] c�ng s�u ph�p thần-th�ng[39] l� vị c� uy-đức lớn, đem lại ph�c-lợi cho Nh�n-Thi�n v� trong ấy lại cũng c� vị được quả A-Na-H�m[40], Tư-Đ�-H�m[41], Tu-Đ�-Ho�n[42], nghĩa l�, trong ấy cũng c� c�c vị được tứ quả - tứ hướng[43]; cho đến cũng c� những người ph�m-phu chưa được ph�p-lợi g�. Thế n�n, c�c vị kh�ng n�n đối với trong bể ph�p, sinh t�m nghi-ngại!" L�c đ� đức Thế-T�n liền n�i b�i kệ: Hết thảy mọi d�ng s�ng, Đều chảy về biển cả. C�ng cơm Phật v� Tăng, Ph�c về m�nh cũng vậy! Đức Như-Lai n�i b�i kệ ấy rồi, Ng�i lại v� mọi người, n�i hết thảy mọi ph�p. Ở trong ph�p ấy, bọn �ng Phất-ba-dục-đế năm trăm người, xa l�a trần-khổ, được ph�p-nh�n-tịnh. VII. �NG THUẦN-Đ� THỈNH PHẬT Sau đ�, đức Thế-T�n c�ng c�c vị Tỳ-Khưu-Tăng từ t�a ngồi của m�nh đứng dậy, lại tiến về ph�a trước, đến th�nh Ba-ba. Khi ấy, bọn �ng Phất-ba-dục-đế năm trăm người, thương x�t k�u-kh�c, k�nh-tiễn đức Như-Lai l�n đường, họ bồi-hồi đo�i nh�n mộ-k�nh, đến khi kh�ng tr�ng thấy nữa, họ mới trở về. Khi đức Thế-T�n đến th�nh Ba-ba rồi, trong th�nh kia, c� người con của một thợ kh�o, t�n l� Thuần-Đ� (Cunda). Nh� �ng Thuần-Đ� c� một khu vườn, rất tĩnh-mịch, đức Như-Lai liền c�ng c�c vị Tỳ-Khưu v�y-quanh trước sau, đi đến vườn kia. �ng Thuần-Đ� nghe biết đức Phật c�ng ch�ng Tăng đến vườn nh� m�nh, vui mừng hớn hở, kh�ng tự h�m được, �ng c�ng những người đồng loại, đều đến nơi Phật, đầu mặt lễ xuống ch�n Phật, rồi đứng l�i một b�n, bạch Phật rằng: "Lạy đức Thế-T�n! Ch�ng con kh�ng biết đức Thế-T�n, c� duy�n g� tới đ�y, hoặc c� �-th� g� kh�c?" Đức Thế-T�n đ�p: "Nay T�i sở-dĩ đến đ�y, l� v� kh�ng bao l�u nữa T�i sẽ nhập Niết-B�n, T�i muốn tương kiến lần cuối c�ng!" Bấy giờ, �ng Thuần-Đ� c�ng những người đồng loại của �ng, nghe đức Phật n�i lời ấy, t�m n�o-thương qu�, buồn-b� lăn ra đất, ngất đi giờ l�u mới tỉnh, khẽ bạch Phật rằng: "Lạy Đức Thế-T�n! Nay Ng�i bỏ ch�ng-sinh, kh�ng đem l�ng từ, niệm đến họ nữa hay sao m� Ng�i muốn nhập Niết-B�n? K�nh xin Ng�i h�y ở lại c�i thọ một kiếp hay non một kiếp!" Tức thời, �ng lại bứt đầu, đấm ngực, k�u to: "Than �i, khổ lắm thay! Con mắt của thế-gian mất rồi, hết thảy ch�ng-sinh từ nay về sau ch�m-đắm trong bể sinh-tử, kh�ng c� kỳ n�o ra khỏi được! Sao vậy? Đấng V�-Thượng Đạo-Sư nhập Niết-B�n rồi!" Đức Thế-T�n bảo �ng Thuần-Đ�: "Nay �ng kh�ng n�n sinh t�m lo buồn, hết thảy mọi h�nh-tướng của c�c ph�p đều như thế, đều bị v�-thường đổi dời; �n-�i hội-hợp, quyết c� l�c ly-biệt, n�n nay �ng đừng sinh t�m lo-buồn nữa!" �ng Thuần-Đ� liền bạch Phật rằng: "Lạy đức Thế-T�n! Nay ch�ng con cũng biết mọi h�nh-tướng l� v�-thường, �n-�i hội-hợp đều phải biệt-ly nhưng, đấng V�-Thượng-T�n sẽ nhập Niết-B�n, l�m sao ch�ng con kh�ng thương-x�t, �o-n�o được!" Khi ấy, đức Thế-T�n v� �ng Thuần-Đ� n�i hết thảy ph�p. �ng Thuần-Đ� nghe rồi, t�m lo buồn hơi bớt, liền từ t�a ngồi của m�nh đứng dậy, th�n chỉnh uy-nghi, chễ �o vai hữu, đỉnh lễ xuống ch�n Phật, bạch rằng: "Lạy đức Thế-T�n! Ng�y mai k�nh xin đức Thế-T�n, nhận sự c�ng-d�ng đạm-bạc của ch�ng con!" Đức Thế-T�n mặc nhi�n ưng-thuận. L�c đ�, �ng Thuần-Đ� biết đức Phật đ� ưng-thuận, �ng liễn lễ xuống ch�n Phật, lui về. �ng Thuần-Đ� về nh�, suốt đ�m sắm-sửa nhiều thức ăn uống ngon l�nh. Ng�y mai, khi sắp đến giờ ăn, �ng sai người t�n-th�nh tới bạch Phật: "K�nh xin đức Thế-T�n biết th� giờ thụ-trai, việc trai-soạn đ� xong!" Khi ấy, đức Như-Lai c�ng c�c vị Tỳ-Khưu v�y-quanh trước sau Ng�i, đến nh� �ng Thuần-Đ�. Đến nơi, lần-lượt ngồi xuống. �ng Thuần-Đ� thấy đức Phật ngồi rồi, �ng liền đi lấy nước, tự tay ch�m-chước c�c đồ tinh-soạn xuống b�t. Đức Thế-T�n c�ng ch�ng Tăng ăn xong, rửa b�t, về chỗ ngồi cũ. �ng Thuần-Đ� cũng ngồi. Đức Thế-T�n bảo �ng Thuần-Đ�: "Nay �ng đ� l�m được việc ph�c hiếm c�. C�ng-d�ng cơm Phật v� c�c vị Tỳ-Khưu-Tăng lần cuối c�ng, quả-b�o ấy, kh�ng bao giờ hết được. Mọi ph�c của hết thảy ch�ng-sinh gieo-trồng, kh�ng c� g� c� thể so-s�nh được với ph�c c�ng-d�ng của �ng, �ng n�n tự sinh ra t�m vui mừng. Nay lần cuối c�ng ta nhận lời thỉnh của �ng xong, Ta kh�ng nhận lời thỉnh c�ng cơm của ai nữa!" Đức Thế-T�n liền n�i b�i kệ: �ng nay đ� dựng n�n, Một c�ng-đức hiếm c�; Cuối c�ng được c�ng cơm, Phật c�ng Tỳ-Khưu-Tăng. C�ng-đức ng�y th�m l�n, M�i m�i kh�ng c�ng-kiệt. Nay �ng n�n tự m�nh, Sinh t�m rất vui mừng; Hết thảy ph�c người tạo, Kh�ng s�nh kịp ph�c �ng! VIII. PHẬT ĐỘ �NG PHẤT-CA-SA Khi đức Thế-T�n n�i b�i kệ ấy rồi, Ng�i liền bảo �ng A-Nan: "Nay T�i thấy đau m�nh, muốn ch�ng đến th�nh Cưu-thi-na!" Bấy giờ, �ng A-Nan c�ng c�c vị Tỳ-Khưu v� �ng Thuần-Đ�, nghe đức Phật n�i lời ấy, sinh đau khổ qu�, k�u-kh�c thướt-mướt, kh�ng tự h�m được. Ngay l�c đ�, đức Thế-T�n từ t�a ngồi của m�nh đứng dậy, c�ng c�c vị Tỳ-Khưu v�y-quanh trước sau, đi về th�nh kia. �ng Thuần-Đ� c�ng quyến-thuộc cũng đi theo đức Như-Lai. Nửa đường đức Thế-T�n ngồi nghỉ dưới một gốc c�y, Ng�i bảo �ng A-Nan: "Nay T�i đau bụng qu�!". Ng�i dựa v�o �ng A-Nan m� đi. Đi c�ch chỗ kia chưa được mấy, Ng�i thổ-huyết lại trở lại dưới gốc c�y cũ, Ng�i bảo �ng A-Nan: "�ng cầm c�i �o Tăng-gi�-l�[44], gấp bốn trải xuống đất, T�i muốn ngồi nghỉ đ�y, chứ kh�ng thể tiến l�n được nữa!" �ng A-Nan v�ng lời đức Phật dạy, l�m y như thế. Đức Thế-T�n ngồi nghỉ dưới gốc c�y v� bảo �ng A-Nan: "Nay T�i kh�t nước, �ng đến s�ng Ca-khuất-ta, k�n �t nước sạch về cho T�i uống!". �ng A-Nan bạch Phật rằng: "Lạy Đức Thế-T�n! Vừa n�y c� những người l�i bu�n c�ng năm trăm cỗ xe qua s�ng ấy, sợ nước s�ng đục, kh�ng thể uống được!" �ng A-Nan bạch như thế đến ba lần. Đức Phật bảo �ng A-Nan: "�ng cứ đi đi!" �ng A-Nan cầm b�t đi, đến tr�n bờ s�ng, thấy nước s�ng lắng trong, t�m rất sợ h�i, rởn cả m�nh-mẩy, ch�n l�ng, �ng tự nghĩ rằng: "Vừa rồi ta thấy những người l�i bu�n c�ng năm trăm cỗ xe qua s�ng n�y, � hẳn c�n đục, ngờ đ�u lại trong, th�nh ra ta tr�i-nghịch lời sai khiến của Như-Lai!". Nghĩ rồi �ng k�n nước đem về d�ng c�ng Phật v� n�i l�n rằng: "Lạ lắm, lạy đức Thế-T�n! Vừa rồi con thấy những người l�i bu�n c�ng năm trăm cỗ xe, trước sau qua s�ng, đ�ng lẽ trong v�ng mười ng�y, nước c�n chưa trong, thế m� nhờ thần-lực của đức Thế-T�n trong chốt-l�t đ� trong m�t rồi!" Đức Thế-T�n liền bưng nước uống. Bấy giờ, c� một người con của M�n-la ti�n-nh�n, t�n l� Phất-Ca-Sa, l� đệ-tử của Ca-lan ti�n-nh�n. �ng n�y từ th�nh Cưu-Thi-Na, đến th�nh Ba-ba, giữa đường t�nh-cờ thấy đức Như-Lai ngồi nghỉ dưới gốc c�y. �ng liền chắp tay vấn-tấn, rồi ngồi lui về một b�n bạch Phật rằng: "Lạy Đức Thế-T�n! Ph�p xuất-gia, sự-nghiệp tọa-thiền l� tối đệ-nhất, v� n� điều phục t�nh-căn, l�m cho t�m kh�ng rối-loạn, chuy�n-tinh tịch-tĩnh, kh�ng kinh sợ g�. Sao vậy? - V�, t�i ghi nhớ: xưa kia t�i theo thầy t�i l� Ca-lan ti�n-nh�n, đi tr�n đường-trường. Khi đ� mỏi-mệt, ch�ng t�i ngồi nghỉ dưới gốc c�y b�n đường. Thầy t�i liền tọa-thiền tư-duy. Giữa l�c đ�, c� những người l�i-bu�n chở năm mươi cỗ xe qua trước, m� thầy t�i vẫn ngồi im-lặng, th�n kh�ng lay động. V�, cứ như thế kh� l�u, thầy t�i mới từ thiền-định tỉnh dậy. T�i liền bạch với thầy t�i rằng: "Bạch thầy l�c thầy ngồi thiền tại đ�y, c� những người l�i-bu�n c�ng năm mươi cỗ xe qua trước, tiếng k�u như sấm, kh�ng biết thầy c� nghe thấy kh�ng?" Thầy t�i đ�p: "Ta kh�ng thấy g� cả." T�i lại hỏi: "Vậy thầy c� nghe thấy tiếng xe đi kh�ng?" Thầy t�i cũng đ�p l� kh�ng nghe thấy. T�i bạch: "Bạch thầy, nay tr�n �o thầy sở-dĩ c� những bụi b�m nhơ-nhớp, l� do những xe kia đi qua, g�y n�n thế!" Khi ấy, t�i cho l� rất lạ l�ng v� biết rằng: ph�p tọa-thiền thực đ�ng k�nh-trọng, v� n� kh�o điều-nhiếp được t�nh-căn, kh�ng l�m rối loạn!". Đức Thế-T�n đ�p �ng Phất-ca-sa rằng: "Sự �ng vừa n�i, kh�ng phải lạ-l�ng. Sao vậy? Nếu c� người kh�ng phải ngủ-say, cũng kh�ng phải nhập Diệt-tận-định[45], t�m đoan-ch�nh, ngồi Thiền, l�c đ� c� năm trăm cỗ xe đi qua, người ấy vẫn kh�ng biết, kh�ng nghe thấy g�, như thế mới l� lạ-l�ng chứ! Lại nữa, �ng Phất-ca-sa! Đ�y cũng chưa phải l� rất lạ. Nếu c� người ch�nh-niệm tọa-thiền, gặp l�c trời sấm-s�t ầm ầm, s�ng l�e, bấy giờ c� hai anh em người đi c�y, nghe tiếng kinh sợ ấy, tức thời chết tươi v� bốn con tr�u gần đấy cũng chết ngay, m� người ngồi thiền kia kh�ng biết, kh�ng nghe thấy g�, thế được gọi l� lạ-l�ng chăng? �ng Phất-ca-sa thưa: Lạy đức Thế-T�n! Năm trăm cỗ xe qua trước kh�ng biết, kh�ng nghe, đ� l� lạ-l�ng, phương chi lại sấm-s�t, s�ng l�e, ầm ầm động đất kh�ng biết, kh�ng nghe, thời l� rất hiếm c�!" Đức Thế-T�n bảo �ng Phất-ca-sa: "Xưa kia ta ch�nh t�m ngồi thiền, suy-nghĩ dưới một gốc c�y ở th�n A-xa-ma. L�c đ�, c� những người l�i-bu�n c�ng năm trăm cỗ xe qua trước chỗ ta ngồi, ta suy-nghĩ trong thiền-định kh�ng biết, kh�ng nghe thấy g�. Những người l�i-bu�n kia, đi qua giờ l�u, T�i mới xuất-định. Họ vừa đi vừa ngoảnh lại tr�ng. L�c họ xa tr�ng thấy T�i đứng dậy, họ �a chạy lại, thấy c�t bụi b�m nhơ-nhớp tr�n �o T�i, họ liền phủi đi v� hỏi rằng: "Vừa rồi, ch�ng t�i c�ng năm trăm cỗ xe đi qua đ�y, đức Thế-T�n c� tr�ng thấy kh�ng? T�i đ�p: "T�i kh�ng tr�ng thấy!" Họ lại hỏi: "Đức Thế-T�n nhắm mắt n�n kh�ng tr�ng thấy, nhưng, chắc l� nghe thấy tiếng?" T�i đ�p: "T�i cũng kh�ng nghe thấy tiếng!" Họ lại hỏi: "Vậy đức Thế-T�n ngủ say hay l� nhập Diệt-tận-định?" - T�i đ�p: "T�i kh�ng ngủ say cũng kh�ng phải nhập Diệt-tận-định, T�i chỉ ở trong thiền suy-nghĩ, n�n kh�ng nghe, kh�ng thấy g�!" Họ nghe lời n�i ấy của T�i, họ cho l� rất lạ-l�ng, khen chưa từng c� bao giờ v� n�i rằng: "Sức tọa-thiền được như thế đấy!" T�i liền v� họ, n�i cho họ nghe mọi ph�p v� những người l�i-bu�n kia, do nơi mọi ph�p ấy, đều xa l�a trần-cấu, được ph�p-nh�n-tịnh. Lại nữa, �ng Phất-ca-sa! Ng�y trước T�i ngồi một m�nh trong khoảnh ruộng b�n th�n kia, lặng-lẽ suy-nghĩ thiền, chốc-l�t tự-nhi�n sấm-s�t vang-giật, gi� mưa chấn-động cả trời đất. Khi ấy c� hai anh em người c�y ruộng, chợt nghe thấy những tiếng ấy, đều c�ng sợ m� chết; lại c� bốn con tr�u cũng đều chết tươi. bấy giờ, người trong th�n kia, nghe tin c� hai người đi c�y, nghe tiếng s�t sợ chết, hoặc cha mẹ, vợ con, bạn-b�, họ-h�ng hợp c�ng những người trong th�n đi theo, kh�c-l�c lại xem; l�c đ�, T�i mới ở trong thiền-định tỉnh dậy, thấy mặt đất đầy nước b�n, lại c� nhiều người, tụ-tập g�o kh�c. C� một người đi lại, T�i liền hỏi: "Sao lại c� nhiều người tự-tập lại đ�y v� kh�c-l�c như vậy?" - Người kia đ�p: "Vừa rồi đức Thế-T�n kh�ng nghe biết tiếng sấm, s�t ư?" C� hai anh em nh� kia trong th�n con, c�y ruộng tại nơi đ�y, hai người đồng thời bị s�t đ�nh chết v� cả bốn con tr�u cũng đều bị chết, sao m� đức Thế-T�n kh�ng hiểu biết g�? Hay l�, vừa rồi đức Như-Lai ngủ say, hoặc l� Ng�i nhập Diệt-tận-định ư? - T�i đ�p: "Kh�ng, vừa rồi T�i kh�ng ngủ say cũng kh�ng nhập Diệt-tận-định, T�i ch�nh-t�m, im-lặng ngồi thiền, n�n T�i kh�ng nghe thấy đ�?" Người kia nghe đức Phật n�i lời ấy, cho l� rất lạ-l�ng, khen chưa từng c� bao giờ. T�m họ tự-niệm: "Tọa-thiền c� năng-lực như thế!" T�i liền v� họ, n�i cho họ nghe mọi ph�p. Họ nghe ph�p rồi, do trong những ph�p ấy, họ xa-l�a trần-cấu, được ph�p-nh�n-tịnh. Bấy giờ, �ng Phất-ca-sa, nghe đức Phật n�i lời ấy, sinh t�m hiếm c�, bạch đức Phật rằng: "Lạy đức Thế-T�n! Trước đ�y khi t�i thấy thầy t�i ngồi thiền, năm mươi cỗ xe đi qua, kh�ng nghe, kh�ng biết g�, t�i cho l� lạ-l�ng; nay đức Như-Lai n�i hai việc tr�n đ�y, gấp trăm, ngh�n, vạn lần, kh�ng g� c� thể so-s�nh được với năng-lực Thiền-định kh�ng thể nghĩ, b�n được của Như-Lai!" Bạch rồi, �ng theo Phật thụ Tam-quy-y. Đức Như-Lai lại v� �ng n�i cho nghe mọi ph�p nhiệm-mầu. �ng nghe ph�p rồi, t�m-� khai-ngộ, xa l�a trần-cấu, được ph�p-nh�n-tịnh. �ng ấy liền bảo người đi hầu: "Ngươi đi cầm hai tấm vải tốt m�u v�ng r�ng của ta, đem lại đ�y cho ta, ta muốn d�ng c�ng Phật!" Người hầu v�ng lời, lấy vải đem đến; �ng Phất-ca-sa tay cầm tấm vải, quỳ thẳng trước Phật, bạch rằng: "Lạy đức Thế-T�n! Nay con đem tấm vải n�y d�ng l�n Thế-T�n, k�nh mong Thế-T�n thương con, nhận cho con!" Đức Thế-T�n đ�p lời �ng Phất-ca-sa: "T�i nay v� l�ng ch�n-th�nh của �ng, nhận cho �ng một tấm, c�n một tấm �ng n�n đem c�ng �ng A-Nan! Sao vậy? - V�, �ng A-Nan đ�m ng�y hầu cận b�n T�i, vả lại, ng�y nay �ng tr�ng nom sự đau yếu của T�i, nếu c� th�-chủ, bố-th� cho người đau yếu c�ng người tr�ng nom người đau yếu ấy, thế gọi l� đầy đủ sự bố-th� lớn-lao (m�n-t�c đại-th�)." �ng Phất-ca-sa nghe đức Phật n�i lời ấy, vui mừng hớn-hở, liền để một tấm vải dưới ch�n Phật v� cầm một tấm tới chỗ �ng A-Nan, quỳ thẳng, bạch rằng: "Nay t�i đem tấm vải n�y c�ng T�n-giả, k�nh mong T�n-giả nhận cho!" �ng A-Nan đ�p: "Qu� h�a thay, qu� h�a thay! Nay �ng tin lời đấng Thi�n-Nh�n-Sư, t�i mong �ng được an-lạc m�i-m�i, t�i xin nhận vật bố-th� của �ng!" Sau đ� �ng Phất-ca-sa, trở về nơi đức Phật, đức Phật lại v� �ng ấy, n�i cho nghe mọi ph�p. �ng ấy nghe ph�p rồi, chứng được quả A-na-h�m. Khi ấy, �ng Phất-ca-sa lại bạch Phật rằng: "Lạy đức Thế-T�n! Nay con muốn xuất-gia trong Phật-ph�p." Đức Phật liền gọi: "Thiện-lai Tỳ-Khưu!"[46] L�c đ� r�u t�c tự sạch trụi, �o ca-sa[47] mặc v�o m�nh, th�nh Sa-m�n, chứng quả A-la-h�n. IX. B�O ĐIỀM NHẬP-DIỆT Bấy giờ, từ diện-m�n đức Như-Lai, ph�ng ra nhiều h�o-quang: xanh, v�ng, đỏ, trắng, pha-l�, sắc hồng. �ng A-Nan liền đỉnh lễ xuống ch�n Phật, quỳ thẳng, chắp tay, bạch Phật rằng: "Lạy đức Thế-T�n! Kh�ng biết c� nh�n-duy�n g�, m� đức Thế-T�n hiện ra thụy-tướng ấy?" Đức Phật đ�p: �ng A-Nan! �ng n�n biết c� hai thời T�i ph�ng ra những h�o-quang s�ng lớn: Một l�, khi T�i sắp th�nh Phật ở dưới gốc c�y Bồ-Đề, ph�ng ra h�o-quang s�ng lớn. Hai l�, khi T�i sắp nhập Niết-B�n, ph�ng ra h�o-quang s�ng lớn." �ng A-Nan! �ng c� biết kh�ng: T�i th�nh V�-Thượng Ch�nh-Đẳng Ch�nh-Gi�c, thuộc về ban đ�m, khi gần s�ng, thời khi t�i nhập Niết-B�n cũng như thế! �ng nay n�n biết: gần s�ng đ�m h�m nay, t�i sẽ nhập Niết-B�n, khoảng h�ng Sa-la song-thụ b�n bờ s�ng Ni-li�n, nơi Lực-sĩ sinh-địa[48], thuộc th�nh Cưu-thi-na!" Đức Phật n�i lời ấy rồi, c�c vị Tỳ-Khưu, chư Thi�n tr�n hư-kh�ng, thương x�t, k�u kh�c, kh�ng tự h�m được. Khi ấy, đức Thế-T�n c�ng c�c vị Tỳ-Khưu, đến s�ng Ca-khuất-ta. Đến đ�y, đức Thế-T�n liền xuống s�ng tắm rửa. Tắm rửa xong. Ng�i lại c�ng c�c vị Tỳ-Khưu-Tăng, ngồi b�n bờ s�ng. L�c đ�, �ng Thuần-Đ�, tự tr�ch t�m m�nh rằng: "Đức Thế-T�n v� thụ bữa cơm c�ng-d�ng của ta, sinh ra đau bụng, m� sắp nhập Niết-B�n chăng?" Đức Thế-T�n biết t�m �ng Thuần-Đ� nghĩ thế, Ng�i liền bảo �ng A-Nan: "N�y �ng A-Nan! �ng nay n�n biết: hết thảy ch�ng-sinh, chớ n�n tr�ch m�nh rằng đức Như-Lai v� thụ bữa cơm c�ng-d�ng của ta, đến nỗi bị bệnh trong th�n, m� nhập Niết-B�n. Sao vậy? - Đức Như-Lai ra đời, c� hai hạng người được ph�c hơn hết: Một l�, khi Như-Lai sắp th�nh V�-Thượng Ch�nh-Đẳng, Ch�nh-Gi�c, đem m�n ăn lại d�ng c�ng. Hai l�, khi Như-Lai sắp nhập Niết-B�n, c�ng-d�ng bữa cơm sau c�ng. Hai hạng người c�ng-d�ng ấy, ph�c đều bằng nhau kh�ng kh�c v� được quả-b�o rất nhiều, kh�ng kể xiết được. Hai hạng người c�ng-d�ng như thế, kể kh� gặp được cũng như hoa Ưu-đ�m[49], bao thời, bao thời, mới c� một lần!" Đức Thế-T�n liền bảo �ng Thuần-Đ�: "�ng Thuần-Đ�! T�m � �ng hiện nay ch�nh c� niệm ấy. �ng kh�ng n�n tự sinh t�m hối-tr�ch như thế. �ng đ� được sự qu�-b�u v�-thượng kh� được như thế, �ng n�n tự sinh ra tấm l�ng vui mừng, may-mắn. �ng n�n biết: Trong trăm, ngh�n, mu�n kiếp, kh� được nghe thấy danh-hiệu Phật. Tuy c� khi được nghe danh-hiệu Phật, nhưng, tr�ng thấy được Phật lại kh�. Tuy c� khi tr�ng thấy được Phật, nhưng, c�ng-d�ng được cũng kh�. Tuy c� khi được c�ng-d�ng, nhưng, được dự v�o hai hạng c�ng-d�ng như tr�n, cũng lại rất kh�. �ng nay đ� được ph�c-quả ấy, kh�ng bao l�u nữa, �ng sẽ được biện-t�i, tr�-tuệ, sắc-lực v� thọ-mệnh." �ng Thuần-Đ� nghe đức Phật n�i lời ấy, t�m sinh vui mừng kh�ng tự h�m được, bạch Phật rằng: "Sung-sướng thay, lạy đức Thế-T�n! Nay con đ� được lợi-�ch lớn-lao như thế!" Đức Thế-T�n liền n�i b�i kệ: "Người bố-th� được ph�c, Người từ-t�m kh�ng o�n; Người l�m thiện khỏi �c, Người ly-dục[50] kh�ng n�o. Nếu l�m hạnh như thế, Kh�ng l�u, chứng Niết-B�n." Đức Thế-T�n n�i b�i kệ ấy rồi, Ng�i bảo �ng Thuần-Đ�: "�ng Thuần-Đ�! Nay �ng n�n đem việc ph�c-b�o trong sự c�ng-d�ng lần cuối c�ng n�y, n�i khắp cho mọi người nghe, l�m cho những người được nghe ấy, được sự an-lạc m�i-m�i!" X. PHẬT TỚI SA-LA SONG-THỤ Bấy giờ, đức Thế-T�n bảo �ng A-Nan: "Nay T�i muốn tiến đến khoảng h�ng c�y Sa-la[51] song-thụ b�n bờ s�ng Ni-li�n, nơi Lực-sĩ sinh-địa, thuộc th�nh Cưu-thi-na!" �ng A-Nan bạch Phật: "Dạ, lạy Thế-T�n! Con xin v�ng." Khi ấy đức Như-Lai c�ng c�c vị Tỳ-Khưu, v�y quanh trước sau, tiến l�n đường. Qua s�ng Ni-li�n, đức Thế-T�n c�ng đại-ch�ng dừng lại ngo�i rừng Sa-la, nơi Lực-sĩ sinh-địa thuộc th�nh Cưu-thi-na. Ng�i bảo �ng A-Nan: "�ng đi v�o trong rừng Sa-la, thấy nơi n�o c� h�ng c�y song-thụ, ri�ng một chỗ ấy, �ng qu�t rửa ở dưới cho sạch-sẽ v� �ng đặt c�i giường kết bằng d�y tại đấy, nhưng để đầu quay về hướng Bắc. Nay th�n-thể T�i mỏi-mệt qu� rồi!" �ng A-Nan c�ng c�c vị Tỳ-Khưu nghe đức Phật n�i lời ấy, c�ng th�m thương- x�t, buồn-b�! �ng A-Nan sa lệ, v�ng lời Phật dạy m� đi. Đến chỗ h�ng c�y kia, �ng qu�t rửa, xếp đặt, c�c việc đều như ph�p, rồi �ng trở về bạch Phật rằng: "Lạy đức Thế-T�n! Con qu�t rửa, xếp đặt, xong cả rồi!" Bấy giờ, đức Thế-T�n c�ng c�c vị Tỳ-Khưu v�o trong rừng Sa-la, đến dưới chỗ h�ng c�y song-thụ. Đến nơi, Ng�i đặt h�ng b�n hữu xuống giường, nằm xếp ch�n như kiểu con Sư-tử nằm ngủ. Ng�i đoan-t�m, ch�nh-niệm. Khi ấy, h�ng c�y Sa-la song-thụ bỗng dưng nở hoa, rơi xuống m�nh đức Như-Lai. Đức Thế-T�n liền hỏi �ng A-Nan: "�ng c� thấy c�y Sa-la kia nở hoa tr�i m�a để c�ng-d�ng T�i kh�ng?" �ng A-Nan đ�p: "Dạ, lạy đức Thế-T�n! Con c� tr�ng thấy." L�c đ�, chư Thi�n, long-thần t�m bộ, trong hư-kh�ng, rải những hoa qu� như c�c hoa: Man-đ�-la, Ma-ha man-đ�-la, Man-th�-sa, Ma-ha man-th�-sa[52] l�n tr�n đức Phật; lại rắc những hương Ngưu-đầu Chi�n-đ�n; tấu những kỹ-nhạc c�i Thi�n v� ca-h�t, t�n-th�n. Đức Phật bảo �ng A-Nan: "�ng c� thấy chư Thi�n t�m bộ trong hư-kh�ng c�ng-d�ng T�i kh�ng?" - �ng A-Nan bạch Phật: "Dạ, lạy đức Thế-T�n! Con c� tr�ng thấy". Đức Thế-T�n lại bảo �ng A-Nan: "Muốn c�ng-d�ng T�i, để b�o �n, bất-tất phải d�ng đến hương-hoa, kỹ-nhạc c�i trời. Giữ giới cấm thanh-tịnh, đọc tụng kinh s�ch, suy-nghĩ nghĩa th�m-diệu của c�c ph�p, thế l� c�ng-d�ng T�i vậy!" Khi ấy, c� một vị Tỳ-Khưu t�n l� Ưu-ba-ma-na (Upam�na) ng�y xưa khi đức Như-Lai chưa đem �ng A-Nan v�o l�m thị-giả, vị Tỳ-Khưu ấy thường giữ việc tr�ng nom đức Như-Lai, nay �ng Ưu-ba-ma-na, thấy đức Như-Lai nằm dưới h�ng c�y Sa-la song-thụ, t�m �ng rất khổ-n�o, �ng liền đứng trước đức Phật, để được chi�m-ngưỡng đức Phật lần cuối c�ng. Đức Thế-T�n liền bảo �ng rằng: "�ng Ưu-ba-ma-na! H�m nay �ng kh�ng n�n đứng lấp trước mặt T�i!" �ng Ưu-ba-ma-na liền đứng lui về một b�n. �ng A-Nan thấy thế, t�m �ng sinh niệm ngờ-vực: "Lạ thực, ta hầu Phật từ xưa tới nay trải đ� bao năm, ta chưa từng thấy đức Phật n�i ra lời như thế, sao ng�y nay đức Như-Lai lại kh�ng cho đứng trước mặt; hay l�, nay đức Phật Như-Lai sắp nhập Niết-B�n, kh�ng cho ai đứng trước mặt buồn-rầu, kh�c-l�c? Nghĩ rồi, �ng A-Nan đỉnh lễ xuống ch�n Phật, quỳ thẳng, chắp tay bạch: "Lạy đức Thế-T�n! Từ trước tới nay con hầu Phật, thường thường con đứng trước mặt đức Thế-T�n con chưa từng nghe thấy đức Thế-T�n bảo con đứng l�i ra, nay sao đức Thế-T�n lại bảo �ng Ưu-ba-ma-na đứng tr�nh trước mặt?" Đức Phật dạy: "�ng A-Nan! Đồ-ch�ng của chư Thi�n, long-thần t�m bộ[53], nghe T�i nằm nghi�ng về h�ng b�n hữu dưới h�ng c�y Sa-la song-thụ n�y, họ tranh nhau lại tr�ng ngắm T�i, từ trong hư-kh�ng, dồn đến mặt đất, bốn mặt đầy n�ch đến ba mươi hai do-tuần; Tỳ-Khưu Ưu-ba-ma-na n�y, đứng lấp trước mặt T�i, Thi�n, long t�m bộ sinh t�m kh�ng vui, nghĩ rằng nay đức Như-Lai ở dưới h�ng c�y Sa-la song-thụ n�y, kh�ng bao l�u nữa sẽ nhập Niết-B�n, ch�ng ta muốn được tr�ng ngắm đức Như-Lai lần cuối c�ng n�y, m� vị Tỳ-Khưu kia lại đứng che lấp trước mặt Phật!" V� nh�n-duy�n ấy n�n t�i bảo �ng ấy đứng l�i về một b�n." �ng A-nan c� biết kh�ng, nay trong t�m bộ đ�y, hoặc c� người thương kh�c, kh�ng tự h�m được, hoặc c� người �o-n�o, m�-muộn sắp ngất đi, hoặc c� người buồn qu�, lấy tay nhổ t�c tr�n đầu m�nh, hoặc c� người x� đứt những đồ trang-nghi�m nơi th�n m�nh v� đều đồng thanh xướng rằng: "Nay đức Như-Lai nhập Niết-B�n, sao nhanh qu� vậy thay! Đức Như-Lai ra đời, kh� gặp gỡ được, như hoa Ưu-đ�m bao thời, bao thời mới hiện, m� nay kh�ng bao l�u nữa, Ng�i sẽ nhập Niết-B�n. Than �i, khổ lắm! Con mắt của thế-gian mất rồi từ nay trở đi, ch�ng ta lấy ai l� nơi quy-y, dẫn-đạo!" Chư Thi�n nơi Ly-dục[54] cũng đều than rằng: "Than �i, thế-gian rất l� v�-thường, kh�ng c� c�i g� c� thụ-sinh, m� kh�ng hướng về nơi ti�u-diệt!" Cũng chư Thi�n kia, họ c�ng bảo nhau: "Ng�y trước đức Thế-T�n hoặc nơi th�nh Tỳ-da-ly (Vais�li) hoặc ở nơi th�nh Vương-x� (R�jagrha) hoặc ở trong nước X�-vệ (Sr�vasti) c�ng ở những nơi kh�c, khi an-cư xong, c�c vị Tỳ-Khưu, từ bốn phương về vấn-tấn đức Thế-T�n, nh�n thế, ch�ng ta ở b�n đường được tr�ng thấy c�c vị Tỳ-Khưu, lễ-b�i, c�ng-d�ng, nghe thụ kinh-ph�p, được nhiều ph�c-lợi; nay đức Thế-T�n nhập Niết-B�n rồi, c�c vị Tỳ-Khưu, khi an-cư xong, kh�ng về vấn-tấn như trước nữa, c�c vị du-h�nh khắp nơi, ch�ng ta kh�ng được ở b�n đường tr�ng thấy c�c vị Tỳ-Khưu, lễ b�i, c�ng-d�ng, nghe thụ kinh-ph�p, từ nay ch�ng ta vĩnh-viễn mất những ph�c-lợi ấy." Bấy giờ, đức Như-Lai bảo �ng A-Nan: "Nếu Tỳ-Khưu, Tỳ-Khưu-Ni, Ưu-B�-Tắc, Ưu-B�-Di, sau khi T�i diệt-độ, ph�t t�m, đến bốn nơi của T�i khi trước, sẽ được nhiều c�ng-đức kh�ng thể t�nh kể được v� nơi sẽ sinh của họ sau n�y, thường ở trong c�i Nh�n, Thi�n, hưởng thụ quả-b�o an-vui, kh�ng khi n�o c�ng-tận. Bốn nơi ấy l� những nơi n�o? - Một l�, nơi khi Như-Lai l�m bồ-T�t, gi�ng-sinh tại vườn L�m-tỳ-ni (Lumbini) nuớc Ca-tỳ-la-vệ (Kapilavastu). Hai l�, nơi T�i bắt đầu ngồi dưới gốc c�y Bồ-Đề (Boddhidruma) th�nh V�-thượng ch�nh-đẳng ch�nh-gi�c, tại nước Ma-kiệt-đề (Magadha). Ba l�, nơi chuyển-ph�p-lu�n (thuyết-ph�p) đầu ti�n, trong vườn Lộc-gi� (Mrgad�va) (nơi c�c Ti�n-nh�n ở trước), nước Ba-la-nại (V�ranasi Benares). Bốn l�, nơi T�i nhập Niết-B�n, khoảng hai h�ng c�y, trong rừng Sa-la (S�lavana) b�n bờ s�ng Ni-li�n (Nairanjana) nơi Lực-sĩ sinh-địa, nước Cưu-thi-na (Kusinagara). Đ� l� bốn nơi! Nếu Tỳ-Khưu, Tỳ-Khưu-Ni, Ưu-B�-Tắc, Ưu-B�-Di, c�ng những đồ-ch�ng ngoại-đạo kh�c, ph�t-t�m muốn đến những nơi kia lễ-b�i, đều thu được c�ng-đức, như đ� n�i ở tr�n." �ng A-Nan nghe đức Phật n�i lời ấy, �ng liền bạch Phật: "Lạy đức Thế-T�n! Từ nay, con xin tuy�n-c�o khắp cả cho bốn bộ-ch�ng biết bốn nơi ấy v� nếu ai đi đến lễ-b�i, được c�ng-đức như thế." Khi ấy, �ng A-Nan lại bạch Phật rằng: "Lạy đức Thế-T�n! Nếu c�c người Ưu-b�-di c� thiện-t�m, giữ trọn giới-hạnh, ham nghe kinh-ph�p, muốn yết-kiến vị Tỳ-Khưu, từ nay ch�ng con n�n xử thế n�o? Đức Phật dạy: "Từ nay c�c �ng đừng n�n tương kiến!" �ng A-Nan bạch: "Nếu bỗng nhi�n hội-ngộ, n�n xử ra sao?" Đức Phật dạy: "Đừng c�ng n�i chuyện". �ng A-nan bạch: "Nếu kh�ng n�i chuyện, nhưng, họ c� lời thỉnh cầu, muốn nghe kinh-ph�p n�n l�m thế n�o?" Đức Phật dạy: "N�n v� họ, thuyết-ph�p cho họ nghe, nhưng, c�c �ng n�n giữ-g�n kh�o-l�o th�n, khẩu, � của c�c �ng!" �ng A-Nan bạch: "Lạy đức Thế-T�n! Từ nay ch�ng con xin v�ng l�m như thế." H�́t Quy�̉n Thượng Quy�̉n Hạ � → � [1] Kinh Đại B�t-Niết-B�n l� cuốn kinh số 7 trong Đại-Tạng kinh. Đại B�t-Niết-B�n (Mah�parinirv�na): T�u dịch l� "Đại nhập-diệt tức"; "Đại-diệt-độ"; "Đại-vi�n-tịch nhập"... "Đại" l� lời khen đức "tịch-diệt", c� t�nh c�ch s�u, rộng lớn; "Diệt" l� diệt phiền-n�o nơi th�n t�m; "Tức" l� y�n nghỉ, "Độ" l� vượt qua bể sinh-tử, "Vi�n-tịch" l� c�ng-đức vi�n-m�n, tịch-diệt phiền-n�o v� "Nhập" c� nghĩa l� hướng về nơi tịch-diệt. T�m lại, l� đức-tr� đầy đủ, phiền-n�o dứt sạch, chứng nhập nơi y�n-tịnh s�ng-suốt cao-s�u, rộng lớn. Kinh n�y gồm 3 quyển: Thượng, trung, hạ. Nhận thấy � văn trong kinh li�n-tục, n�n khi dịch ch�ng t�i kh�ng theo sự ph�n chia th�nh từng quyển như cũ. Song, đến cuối mỗi quyển cũ ch�ng t�i c� ghi nơi ch�-th�ch để lưu lại dấu xưa. V�, muốn cho dễ nhận-định v� k�-ức, ch�ng t�i ghi th�m đề-mục v� to�t-yếu từng đoạn trong kinh. (lời dịch-giả) [2] Gia-phu: Ngồi xếp bằng, hai b�n ch�n để ch�o l�n hai vế . [3] Bốn ph�p thần-t�c: C�n gọi l� 4 như-�-t�c: Dục, niệm, tinh-tiến v� tuệ. [4] Ma-Vương: Vị ch�a trong lo�i Thi�n-ma, tức vị Thi�n-ch�a ở c�i Tha-h�a-tự-tại-thi�n, l� c�i trời thứ 6 thuộc Dục-giới. Ma-vương kia thường đốc-xuất quyến-thuộc hướng về nh�n-gian, l�m chướng-ngại đạo Phật, n�n c�n gọi l� Ba-tuần. Nhưng, Đại-thừa l� cho đ� l� vị Bồ-t�t, d�ng đại phương-tiện, hiện Ma-vương để gi�o-h�a ch�ng-sinh. [5] Thiện-Thệ: (Tu-gi�-đ�: Sugata): Một hiệu trong 10 hiệu của Phật v� c� nghĩa l� đi tốt. � n�i: D�ng nhất thiết tr� l�m xe, đi tr�n đường b�t-ch�nh, rảo tới nơi Niết-B�n, n�n gọi l� "Thiện-Thệ". [6] Hữu: Tức l� hữu-lậu-nghiệp. � n�i: Ch�ng-sinh bị sinh-tử lu�n hồi, đều do những h�nh-vi tạo-t�c bất thiện hu�n-tập v� hấp-dẫn. Đức Thế-T�n cũng c� th�n ở trong sinh-tử nhưng, v� độ sinh m� c� v� Ng�i đ� đạt tới chỗ v�-lậu rồi. Nay tấm th�n giả-tạm do tứ-đại hợp-th�nh n�y Ng�i muốn trả về bản-hữu của n�. [7] Đ�y l� phần chọn lựa những � yếu-ước trong ch�nh-văn, hầu gi�p qu� Phật-tử dễ hiểu, dễ nhớ, khi xem xong từng đoạn. V� l�, những to�t-yếu, nếu Phật-tử n�o muốn tụng, xin tụng ch�nh-văn, m� d�nh phần n�y lại. (Lời dịch-giả). [8] Nhất-thiết chủng-tr�: Tức l� Phật-tr�, c� nghĩa l� tr�-tuệ biết suốt hết thảy ph�p. [9] Chuyển-ph�p-lu�n (quay b�nh xe ph�p): Gi�o ph�p của Phật gọi l� "ph�p-lu�n" (b�nh xe ph�p); truyền n�i gi�o-ph�p ấy gọi l� "chuyển" (quay). Nghĩa l� gi�o-ph�p của Phật, quay v�ng khắp ch�ng-sinh-giới, ph� tan những phiền-n�o. V�, "chuyển" đ�y c�n c� nghĩa l� chuyển ph�p tự t�m m�nh, chuyển-di sang t�m người kh�c. [10] S�t-lỵ (Ksatriya): Giai-cấp vua ch�a. Gia-cấp thứ 2 trong 4 giai-cấp của Ấn-Độ. [11] B�-la-m�n (Br�hmana): Giai-cấp tu-sĩ của Ấn-Độ-gi�o, T�u dịch l� "Tịnh-hạnh"; "Tịnh-ch�", "Tĩnh-ch�". Gi�i-cấp thứ nhất, trong 4 giai-cấp của Ấn-Độ. [12] Trưởng-giả: Tiếng Phạm gọi l� "Nghị-lực-hạ-b�t-để" (Drha-pati). Tiếng gọi th�ng thường chỉ cho người nhiều của, đủ đức. Bộ Ph�p-Hoa Huyền-T�n quyển 10 n�i: "Trưởng-giả l� người t�m b�nh, t�nh thẳng, n�i thực, l�m chăm, tuổi nhiều, của lắm". [13] Cư-sĩ: Tiếng Phạm gọi l� Ca-la-việt (Kulapati): L� người c� của ở nh� kh�ng ra l�m việc đời; l� người ẩn-dật ở nơi nh� m�nh kh�ng ra l�m quan; hay l� người tại-gia c� ch�-hướng về đạo Phật. Bộ Ph�p-Hoa Huyền-T�n quyển 10 n�i: "Giữ đạo tự điềm-đạm, chứa đức �t muốn, gọi l� Cư-sĩ". [14] Sa-m�n (Srmana): Xưa dịch l� "Tức-t�m, Tĩnh-ch�, Bần-đạo v.v..." Nay dịch l� "C�ng-lao, Cần-tức", đều c� nghĩa l� vị tu-h�nh si�ng-năng tu-tập, ngăn dứt phiền-n�o nơi t�m, l�m y�n-lặng, trong sạch thần-ch�, c� c�ng cần-c� kh�-nhọc tiến tu về đạo giải-tho�t (đạo Phật). [15] Đ�y l� n�i về y-cứ của 8 thiền-định ph�t-khởi ra thắng-tri (hiểu biết cao), thắng-kiến (thấy biết cao) để xả t�m tham-�i. Đại-�: 1/ Đạo nơi m�nh chưa tăng-trưởng, thời cần ch� trọng qu�n-tưởng ngay nơi th�n t�m m�nh đ�, chưa cần qu�n-tưởng đến h�nh-sắc ngo�i th�n t�m m�nh, hoặc chỉ �t th�i. Tỷ-dụ: m�nh đang qu�n-tưởng th�n m�nh l� bất-tịnh chưa được thấu đ�o, bền chắc, thời chưa n�n (hay chỉ �t th�i) đi xem th�y người chết kh�c, c� khi sinh sợ-h�i, tho�i-chuyển. 2/ Đạo tiệm tiến, qu�n nơi m�nh v� qu�n nơi người nhiều vẫn kh�ng hại. 3/ Đạo đạt dần tới chỗ thắng-diệu, d� qu�n h�nh sắc ngo�i, nhưng trong t�m kh�ng vương ch�t h�nh-sắc n�o. 4/ Tiến th�m hơn nữa, d� qu�n h�nh-sắc ngo�i nhiều, trong t�m vẫn kh�ng vương ch�t h�nh-sắc n�o. Bốn qu�n tr�n đ�y l� lẫn lộn cả tịnh v� bất-tịnh. C�n tứ qu�n thứ 5, 6, 7, 8 l� đạo đ� đạt tới chỗ thắng-diệu thực sự, kh�ng c�n c� sự chấp-trước v�o ph�p-tướng nữa, m� chuyển-biến tự-tại. [16] Đ�y l� 8 ph�p qu�n gi�p người tu Thiền-định được giải-tho�t. Đại-�: 1/ Trong t�m m�nh c� l�ng tham-tưởng về sắc, muốn trừ n� cho được giải-tho�t, n�n đi xem c�i th�y thối-tha, chương phềnh của người chết v.v... 2/ Muốn th�m ki�n-cố trong sự giải-tho�t, d� trong t�m kh�ng khởi tưởng tham sắc, vẫn cứ đi xem th�y chết kia v.v... 3/ Qu�n sắc-tướng thanh-tịnh, trừ-tướng bất tịnh. Ba qu�n tr�n, qu�n thứ nhất y v�o Sơ-thiền-định ph�t-khởi v� duy�n v�o sắc của Dục-giới; qu�n thứ 2 y v�o Nhị-thiền-định ph�t-khởi v� duy�n v�o sắc của Sơ-thiền; qu�n thứ 3 y v�o Tứ-thiền ph�t-khởi v� duy�n v�o sắc của Dục-giới, nhưng cho l� sắc bất-tịnh. C�n qu�n giải-tho�t thứ 4, 5, 6, 7 y v�o 4 định của c�i V�-sắc ph�t-khởi v� ở ngay chỗ đắc định qu�n về khổ, kh�ng, v�-thường, v�-ng�, sinh t�m ch�n gh�t m� bỏ, n�n gọi l� giải-tho�t. Qu�n giải-tho�t thứ 8, diệt thụ, tưởng, y v�o Tứ-thiền bỏ hết thảy sở-duy�n trong Phi-phi-tưởng n�n gọi l� giải-tho�t. [17] Ba mươi bảy đạo phẩm: a/ 4 niệm xứ: Qu�n th�n bất-tịnh, qu�n thụ l� khổ, qu�n t�m v�-thường v� qu�n ph�p v�-ng�. b/ 4 ch�nh cần: �c đ� sinh l�m cho ch�ng dứt. �c chưa sinh l�m cho kh�ng sinh được. Thiện chưa sinh l�m cho ch�ng sinh. Thiện đ� sinh l�m cho tăng-trưởng. c/ 4 thần-t�c: Dục, niệm, tiến v� tuệ. d/ Năm căn: T�n, tinh-tiến, niệm, định v� tuệ. e/ Năm lực: Cũng l� 5 căn, nhưng, đ�y đứng về mặt đối-trị m� n�i. f/ 7 gi�c-chi: trạch-ph�p, tinh-tiến, hỷ, khinh-an, niệm, định v� h�nh-xả. g/ 8 th�nh đạo: ch�nh-kiến, ch�nh-tư-duy, ch�nh-ngữ, ch�nh-nghiệp, ch�nh-mệnh, ch�nh-tinh-tiến, ch�nh-niệm v� ch�nh-định. [18] Ly-xa (Licchavi): T�n d�ng vua, quan của th�nh Tỳ-da-ly. [19] Ph�p hữu-vi: Sự-vật do nh�n-duy�n tạo-t�c. [20] Gi�c-�: �-niệm gi�c-ngộ. Tức 7 gi�c-chi. [21] Ngũ-dục: Năm thứ ham-muốn: của-cải, sắc-đẹp, danh-vọng, ăn-uống, ngủ-nghỉ. Hoặc l� sắc, thanh, hương, vị, x�c: 5 trần-cảnh. [22] Cửu bộ ph�p (tức Cửu bộ kinh): Ch�n bộ kinh: Trong kinh c� chia l�m 12 phận-gi�o: 1/ Tu-đa-la (Sutra: khế-kinh: văn su�i). 2/ Kỳ-dạ (Geya: tr�ng-tụng: b�i kệ n�i lại nghĩa của văn su�i). Gi�-đ� (G�th�: ph�ng-tụng: b�i kệ 4 c�u đứng ri�ng, kh�ng liền với văn su�i). 3/ Ni-đ�-na (Nid�na: nh�n-duy�n). Y-đế-mục-đa (Itivrtaka: Bản-sự: n�i những việc đời trước). 6/ X�-đa-gi� (J�taka: Bản-sinh: Phật tự n�i nh�n-duy�n m�nh đời trước). 7/ A-ph�-đạt-ma (Adbhuta-dharma: Vị-tằng-hữu: l�m những sự hiếm c�). 8/ A-ba-đ�-na (Avad�na: th�-dụ). 9/ Ưu-b�-đề-x� (Upadesa: luận-nghĩa). 10/ Ưu-đ�-na (Udana: tự thuyết: tự Phật n�i, kh�ng đợi ai hỏi). 11/ Tỳ-phật-lược (Vaipulya: phương-quảng: Văn n�i về ch�n-l� phương-ch�nh, quảng-đại; tức l� đại-thừa-gi�o). 12/ H�a-gi�-la (Vy�karana: thụ-k�). Tuy vậy, c� chỗ Tiểu-thừa bỏ: Phương-quảng, thụ-k� v� tự-thuyết đi c�n 9 phần, gọi l� cửu-bộ ph�p (hay cửu-bộ kinh). V� Đại-thừa c� chỗ bỏ: Nh�n-duy�n, th�-dụ v� luận-nghĩa, th�nh cũng c�n 9 bộ-phận. [23] Ch�n lỗ thường chảy: Trong th�n người c� ch�n lỗ hổng thường chảy những thứ nhơ-nhớp l�: 2 mắt, 2 lỗ mũi, mồm v� nơi đại, tiểu-tiện. [24] Anh-lạc: Tiếng Phạm gọi l� Chỉ-do-la (Key�ra): Chuỗi d�y-chuyền l�m bằng ngọc để đeo v�o cổ, v�o m�nh. [25] Trần-cấu: Chỉ cho phiền-n�o, nhưng nay thường chỉ v�o 88 kết-sử của kiến-hoặc. [26] Ph�p-nh�n-tịnh: Nghĩa l� thấy ch�n-l� bằng c�ch r� r�ng. [27] Lậu-nghiệp hết, � khai-giải: Bậc tam-thừa d�ng Th�nh-tr� dứt hết phiền-n�o do � căn tạo ra, � được mở tỏ v� giải-tho�t. [28] A-la-h�n: (Arahat): Quả vị thứ tư trong 4 quả của bậc Thanh-văn, A-la-h�n, T�u dịch l� "Bất-sinh" (cũng c� chỗ gọi l� V�-Sinh). Nghĩa l� quả-b�o trong một đời diệt hết, được v�o Niết-b�n m�i m�i, kh�ng phải t�i-sinh trong 3 c�i nữa. [29] Xem phần ch�nh-văn. [30] Năm ấm: Sắc, thụ, tưởng, h�nh, thức. [31] Ph�p hữu-lậu: "Lậu" (d�-rỉ) t�n ri�ng chỉ cho phiền-n�o. Sự-vật c� h�m-t�ng sự phiền-n�o gọi l� hữu-lậu. Hết thảy sự thể trong thế-gian đều l� ph�p hữu-lậu. [32] Tăng-gi�-lam (Samgh�r�ma): T�u dịch l� "ch�ng-vi�n" c�i vườn hay rừng ch�ng-tăng ở. Nay ta thường cho l� ch�a. [33] A-lan-nh� (�rinya): T�n gọi chung cho c�c tự-viện, l� nơi ở của c�c vị Tỳ-Khưu. Nhưng, đ�ng ra A-lan-nh� l� nơi xa-vắng, y�n-tĩnh, n�n T�u dịch l� "Nh�n-tịch". [34] Đến đ�y l� hết quyển thượng. [35] Tam quy-y: Quy-y Tam-Bảo: Phật, Ph�p, Tăng. [36] Ngũ giới: Năm điều răn: Kh�ng s�t-sinh, kh�ng trộm-cắp, kh�ng t�-d�m, kh�ng n�i dối v� kh�ng uống rượu. [37] Ch�m-chước: Hầu-hạ, bưng-r�t, gắp bỏ, san-sẻ thức ăn uống. [38] Ba ph�p minh: 1/ T�c-mệnh. 2/ Thi�n-nh�n. 3/ Lậu-tận. [39] 6 ph�p thần-th�ng: Thần-th�ng c� nghĩa l� ph�p c� t�c-dụng tự-tại v�-ngại. 6 ph�p ấy l�: 1/ Thần-t�c-th�ng (Rddhividhi-jn�na). 2/ Thi�n-nh�n-th�ng (Divya-caksus). 3/ Thi�n-nhĩ-th�ng (Divya-sirotra). 4/ Tha-t�m-th�ng (Paracit-jn�na). 5/ T�c-mệnh-th�ng (Pur-vaniv�s�nusmrti-jn�na). 6/ Lậu-tận-th�ng (As-ravaksaya-jn�na). [40] A-na-h�m (Ang�mi): Quả vị thứ 3 trong 4 quả của Thanh-Văn. A-na-h�m T�u dịch l� Bất-lai hay Bất-ho�n. Nghĩa l� vị tu-h�nh đ� diệt hết hoặc-nghiệp c�i Dục kh�ng phải trở lại lần nữa. V�, sau chỉ phải sinh l�n c�i Sắc, c�i V�-Sắc m� th�i. [41] Tư-đ�-h�m (Sakrd�g�mi): Quả vị thứ 2 trong 4 quả của Thanh-Văn. Tư-đ�-h�m T�u dịch l� "Nhất-lai". Nghĩa l� vị tu-h�nh, đoạn cửu-địa tư-hoặc, được 6 phẩm trước, c�n 3 phẩm sau, c�n phải thụ-sinh trong Dục-giới một lần nữa, n�n gọi l� "Nhất-lai". [42] Tu-đ�-ho�n (Srotapanna-phala): Quả thứ 1 trong 4 quả của bậc Thanh-Văn. T�u dịch l� "Nhập-lưu, Nghịch-lưu, Dự-lưu". Đều c� nghĩa l� vị tu-h�nh đ� đi ngược d�ng sinh-tử, ph�m-phu m� đ� được dự v�o d�ng Th�nh-Đạo. [43] Tứ-quả: Tu-đ�-ho�n, Tư-đ�-h�m, A-na-h�m, A-la-h�n. Tứ-hướng: Tu-đ�-ho�n-hướng, Tu-đ�-h�m-hướng, A-na-h�m-hướng, A-la-h�n-hướng. Hướng c� nghĩa l� hướng tới, đi đến. [44] Tăng-gi�-l� (Samgh�ti): T�n một �o trong 3 �o của Tỳ-Khưu. �o n�y T�u dịch l� "tr�ng" hay l� "hợp". V� �o n�y x� vải ra th�nh những miếng vụn xong rồi may đụp l�n. �o n�y c� nhiều thứ hoặc 9 điều, 11 điều, 13 điều, mỗi điều hai mảnh d�i, 1 mảnh ngắn; 15, 17, 19 điều, mỗi điều 3 mảnh d�i, 1 mảnh ngắn; 21, 23, 25 điều, mỗi điều 4 mảnh d�i, 1 mảnh ngắn. [45] Diệt-tận-định (Nirodhasam�patti): Cũng gọi l� Diệt-thụ-tưởng-định l� 1 trong 2 V�-t�m-định. L� m�n thiền-định diệt hết t�m, t�m-sở, 6 thức, l�m cho kh�ng ph�t-khởi được nữa. [46] Thiện-lai Tỳ-Khưu: Đ�y n�i, khi thời Phật tại thế, người thiện-t�m xuất-gia, do nguyện-lực của đương-nh�n c�ng sức uy-thần của Phật, Phật hướng v�o người xuất-gia, gọi: "Thiện-lai Tỳ-Khưu" (vị Tỳ-Khưu do thiện-nguyện tới), tức th� th�nh vị Sa-m�n; h�nh tướng như t�c trụi, �o nhuộm, tự đầy đủ..., th�n th�nh cụ-t�c-giới. [47] Ca-sa (Kas�ya): C� nghĩa l� �o nhuộm hoại-sắc, kh�ng để ch�nh-sắc. L� �o của c�c vị Tỳ-Khưu. �o n�y c� 3 bậc: 5 điều, 7 điều v� 9 điều... [48] Lực-sĩ sinh-địa: Nơi sinh-trưởng của ph�i Lực-sĩ, th�nh Cưu-thi-na. [49] Hoa Ưu-đ�m: Ưu-đ�m gọi đủ l� Ưu-đ�m-ba-la (Udumbara), T�u dịch l� "Linh-thụy" (điềm linh- thi�ng); "Thụy-ứng" (Ứng v�o điềm tốt). Theo Ph�p-Hoa văn-c� n�i thời hoa n�y 3.000 năm một lần hiện, khi hoa ấy hiện ra thời c� kim-lu�n-vương ra đời. [50] Ly-dục: Xa-l�a dục-vọng. [51] Sa-la (S�la): T�u dịch l� "Ki�n-cố" (vững-bền). Theo Tuệ-uyển-sư n�i th� đức Phật nhập-diệt ở khoảng giữa 4 c�y Sa-la, nhưng mỗi c�y n�y một gốc mọc th�nh 2 c�y, n�n gọi l� Sa-la song-thụ. [52] Tr�n đ�y l� c�c hoa c�i Trời: Hoa Man-đ�-la (Mandarava) T�u dịch l� hoa "Tiểu-bạch-đo�n"; hoa Ma-ha man-đ�-la (Maha Mandarava) T�u dịch l� hoa "Đại-bạch-đo�n"; hoa Mạn-th�-sa (Manj�saka) T�u dịch l� hoa "Tiểu-x�ch-đo�n"; hoa Ma-ha mạn-th�-sa (Maha Manj�saka) T�u dịch l� hoa "Đại-x�ch-đo�n". [53] T�m bộ: 1/Thi�n (Deva): C�c vị tr�n c�c c�i Trời. 2/ Long (N�ga): Lo�i Rồng. 3/ Dạ-soa (Yaksa): Hoặc gọi l� Dược-soa l� lo�i quỉ-thần bay tr�n hư-kh�ng. 4/ C�n-th�t-b� (Gadharva): T�u dịch l� "Hương-ấm", nhạc-thần nơi Đế-th�ch-thi�n. 5/ A-tu-la (Asura): C� chỗ gọi l� A-tu-lu�n, T�u dịch l� "Phi-thi�n", cũng thuộc lo�i quỉ-thần. 6/ Ca-l�u-la (Garuda): Chim Kim-s�. 7/ khẩn-na-la (Kimnara): Ca-thần: Nhạc-thần nơi Đế-th�ch-thi�n. 8/ Ma-hầu-la-gi� (Mahoga): Đại-m�ng-thần. [54] Chư Thi�n nơi Ly-dục: Chỉ cho c�c vị trời nơi Sắc-giới trở l�n. � � �

Trang Chủ ���� Hình ảnh����� Kinh đi�̉n� ��� Th�̀n Chú ���� Li�n lạc �