KINH PH�P C�

Tủ S�ch Đạo Phật Ng�y Nay
LỜI V�NG PHẬT DẠY
(KINH PH�P C� - DHAMMAPADA)
Th�ch Thiện Si�u dịch
Nh� xuất bản PHƯƠNG Đ�NG TP. HCM 2009

�

LỜI DỊCH GIẢ

�

KINH PH�P C� l� cuốn kinh chọn lọc những lời dạy của đức Phật Th�ch Ca M�u Ni khi c�n tại thế. Suốt trong 45 năm thuyết ph�p, đức Phật đ� n�i rất nhiều Ph�p ngữ, bao gồm nghĩa l� th�m thiết để cởi mở nghiệp khổ cho ch�ng sanh m� đưa họ đến Niết-b�n an lạc. Những gi�o ph�p ấy, ngay ba th�ng sau khi Phật diệt độ, c�c vị Cao đồ đ� hội họp kết tập th�nh Tam tạng để truyền lại cho hậu thế noi theo. Đồng thời, những c�u dạy ngắn gọn đầy � nghĩa của Phật trong ba trăm trường hợp gi�o h�a kh�c nhau, cũng được kết tập th�nh kinh Ph�p c� n�y v� lưu truyền m�i cho đến ng�y nay.

Thường thường ch�ng ta thấy trong b�o ch�, s�ch vở của c�c nh� nghi�n cứu Phật học hay tr�ch dẫn những c�u n�i ngắn gọn nhưng rất c� gi� trị của đức Phật, l� phần nhiều ở kinh n�y m� ra.

Cuốn kinh n�y gồm 26 Phẩm, 423 c�u (b�i kệ), l� cuốn thứ hai trong 15 cuốn thuộc Kinh Tiểu Bộ (Khuddaka-Nikaya) trong Kinh tạng Pali v� đ� được dịch ra nhiều thứ tiếng ở � Ch�u v� �u Mỹ. Theo chỗ ch�ng t�i được biết, c� bản chữ Anh của Gi�o sư C.R. Lanman, do Đại học đường Havara tại Mỹ xuất bản; bản chữ Nhật của Phước đảo Trực tứ lang, xuất bản tại Nhật, v� c�c bản dịch chữ H�n rất cổ với danh đề Ph�p c� kinh, Ph�p tập yếu tụng v.v�

Xưa nay c�c nước Phật gi�o Nam truyền như Xri-Lanca, Mianma v.v� đều đặc biệt t�n bộ Kinh n�y l�m bộ Kinh nhật tụng qu� b�u; h�ng Tăng giới �t ai kh�ng biết, kh�ng thuộc, kh�ng h�nh tr�, v� h�ng Cư sĩ cũng lấy đ� phụng h�nh để sống một đời sống an l�nh thanh khiết.

Ri�ng tại Việt Nam, l�u nay thấy c� tr�ch dẫn, nhưng chưa ai dịch hết to�n bộ. Nay nh�n dịp may, t�i gặp được bản kinh Ph�p c� do Ph�p sư Liễu Tham vừa dịch từ nguy�n bản Pali ra H�n văn, với sự tham khảo ch� th�ch rạch r�i, c� thể gi�p ch�ng ta đọc như đọc thẳng bản văn Pali, n�n t�i k�nh cẩn dịch ra để g�p v�o kho Phật kinh tiếng Việt, m� ch�ng ta hy vọng một ng�y n�o đ� sẽ được thực hiện đầy đủ.

Gần đ�y H�a Thượng Th�ch Minh Ch�u cũng đ� dịch to�n văn kinh Ph�p c� từ bản Pali v� in song ngữ Việt-Pali, tạo thuận lợi rất nhiều cho việc học hỏi th�m ch�nh x�c v� s�u sắc hơn đối với lời Phật dạy.

Đọc xong kinh Ph�p c�, độc giả sẽ thấy trong đ� gồm những lời dạy về triết l� cho cả hai giới xuất gia v� tại gia. Những lời dạy cho h�ng xuất gia tất nhi�n kh�ng bao h�m tại gia, nhưng những lời dạy cho h�ng tại gia đương nhi�n tr�m cả h�ng xuất gia. Do đ� d� ở hạng n�o, đọc cuốn kinh n�y, cũng thu thập được nhiều �ch lợi thanh cao.

T�i tin rằng những lời dạy giản dị m� th�m th�y trong kinh Ph�p c� c� thể l�m cho ch�ng ta mỗi khi đọc đến thấy một niềm si�u tho�t, l�ng l�ng tr�n ngập t�m hồn, v� những đức t�nh từ bi, hỉ, xả, b�nh tĩnh, lạc quan vươn l�n tỏa rộng giữa những ngang tr�i, hẹp h�i, khổ đau, đi�n đảo của cuộc thế v� thường.

Bản dịch n�y t�i đ� xuất bản lần đầu ti�n năm 1959 v� sau đ� đ� nhiều lần t�i bản để Ph�p bảo lưu th�ng rộng r�i.

Phật lịch 2542-1998

Ng�y Phật Th�nh Đạo

TH�CH THIỆN SI�U

�

I.� PHẨM SONG YẾU^{^[1]}�

(YAMAKAVAGA)

1.�� Trong c�c ph�p^{^[2]}, t�m dẫn đầu, t�m l�m chủ, t�m tạo t�c. Nếu n�i hoặc l�m với t�m � nhiễm, sự khổ sẽ theo nghiệp k�o đến như b�nh xe lăn theo ch�n con vật k�o^{^[3]}.

2.�� Trong c�c ph�p, t�m dẫn đầu, t�m l�m chủ, t�m tạo t�c. Nếu n�i� hoặc l�m với t�m thanh tịnh, sự vui sẽ theo nghiệp k�o đến như b�ng theo h�nh.

3.�� N� lăng mạ t�i, đ�nh đập t�i, ph� hoại t�i, cướp đoạt t�i�, ai c�n �m ấp t�m niệm ấy, th� sự o�n hận kh�ng thể dứt.

4.�� N� lăng mạ t�i, đ�nh đập t�i, ph� hoại t�i, cướp đoạt t�i�, ai bỏ được t�m niệm ấy, th� sự o�n hận tự dứt.

5.�� Ở thế gian n�y, chẳng phải hận th� trừ được hận th�, chỉ c� từ bi trừ được hận th�. Đ� l� định luật ng�n thu^{^[4]}.

6.�� Người kia^{^[5]} kh�ng hiểu rằng: �Ch�ng ta sắp bị hủy diệt�^{^[6]} (mới ph� sức tranh luận hơn thua). Nếu họ hiểu r� điều đ� th� chẳng c�n tranh luận nữa.

7.�� Người chỉ muốn sống kho�i lạc^{^[7]}, kh�ng nhiếp hộ c�c căn, ăn uống v� độ, biếng nh�c chẳng tinh cần, người ấy thật dễ bị Ma^{^[8]} nhiếp phục, như c�nh mềm trước cơn gi� lốc.

8.�� Người nguyện ở trong cảnh chẳng kho�i lạc^{^[9]}, kh�o nhiếp hộ c�c căn, ăn uống tiết độ, vững tin v� si�ng năng, Ma kh�ng dễ g� thắng họ, như gi� thổi n�i đ�.

9.�� Mặc �o C�-sa m� kh�ng rời bỏ cấu uế^{^[10]}, kh�ng th�nh thật khắc kỷ, th� chẳng mặc c�n hơn.

10.� Rời bỏ c�c cấu uế, kh�o giữ g�n giới luật, khắc kỷ v� ch�n th�nh, người như thế đ�ng mặc �o C�-sa.

11.� Phi chơn^{^[11]} tưởng l� chơn thật, chơn thật^{^[12]} lại thấy l� phi chơn, cứ tư duy một c�ch t� vạy, người như thế kh�ng thể đạt đến ch�n thật.

12.� Chơn thật nghĩ l� chơn thật, phi chơn biết l� phi chơn, cứ tư duy một c�ch đ�ng đắn, người như thế mau đạt đến ch�n thật.

13.� Nh� lợp kh�ng k�n ắt bị mưa dột; cũng vậy, người t�m kh�ng kh�o tu ắt bị tham dục lọt v�o.

14.� Nh� kh�o lợp k�n ắt kh�ng bị mưa dột; cũng vậy, người t�m kh�o tu ắt kh�ng bị tham dục lọt v�o.

15.� Đời n�y chỗ n�y buồn, chết rồi chỗ kh�c buồn, kẻ l�m điều �c nghiệp, cả hai nơi đều lo buồn, v� thấy �c nghiệp m�nh g�y ra, kẻ kia sinh buồn than khổ n�o.

16.� Đời n�y chỗ n�y vui, chết rồi chỗ kh�c vui, kẻ l�m điều thiện nghiệp, cả hai nơi đều vui, v� thấy thiện nghiệp m�nh đ� l�m, kẻ kia sinh ra an vui, cực vui.

17.� Đời n�y chỗ n�y khổ, chết rồi chỗ kh�c khổ, kẻ g�y điều �c nghiệp, cả hai nơi đều khổ, buồn rằng: �ta đ� tạo �c� phải đọa v�o �c th� khổ hơn^{^[13]}.

18.� Đời n�y chỗ n�y hoan hỷ, chết rồi chỗ kh�c hoan hỷ, kẻ tu h�nh phước nghiệp, cả hai nơi đều hoan hỷ, mừng rằng: �ta đ� tạo phước� được sinh v�o c�i l�nh hoan hỷ hơn.

19.� D� tụng nhiều kinh m� bu�ng lung kh�ng thực h�nh th� chẳng hưởng được phần �ch lợi của Sa-m�n, kh�c n�o kẻ chăn b� thu�, lo đếm b� cho người^{^[14]}.

20.� Tuy tụng �t kinh m� thường y gi�o h�nh tr�, hiểu biết ch�n ch�nh, từ bỏ tham s�n si, t�m hiền l�nh, thanh tịnh, giải tho�t, xa bỏ thế dục, th� d� ở c�i n�y hay c�i kh�c, người kia vẫn hưởng phần lợi �ch lợi của Sa-m�n.

�

II.� PHẨM KH�NG BU�NG LUNG

(APPAMADAVAGGA)

21.� Kh�ng bu�ng lung đưa tới c�i bất tử^{^[15]}, bu�ng lung đưa tới c�i tử vong, người kh�ng bu�ng lung th� kh�ng chết, kẻ bu�ng lung th� sống như th�y ma^{^[16]}.

22.� Kẻ tr� biết chắc điều ấy^{^[17]} n�n gắng l�m theo sự kh�ng bu�ng lung. Kh�ng bu�ng lung th� đặng an vui trong c�c c�i Th�nh^{^[18]}.

23.� Nhờ ki�n nhẫn, dũng m�nh tu thiền định^{^[19]}, kẻ tr� được giải tho�t an ổn, chứng nhập v� thượng Niết-b�n.

24.� Kh�ng bu�ng lung, cố gắng, hăng h�i, ch�nh niệm, khắc kỷ theo tịnh hạnh, sinh hoạt đ�ng như ph�p, th� tiếng l�nh c�ng tăng trưởng.

25.� Bằng sự cố gắng, hăng h�i, kh�ng bu�ng lung, tự khắc chế lấy m�nh, kẻ tr� tự tạo cho m�nh h�n đảo^{^[20]} chẳng c�n ngọn thủy triều^{^[21]} n�o nhận ch�m được.

26.� Người �m độn ngu si đắm ch�m trong bu�ng lung, nhưng kẻ tr� lại chăm giữ t�m kh�ng bu�ng lung, như người gi�u chăm giữ của b�u.

27.� Chớ đắm ch�m theo bu�ng lung, chớ m� say dục lạc; h�y tỉnh gi�c tu thiền, mới mong đặng đại an lạc.

28.� Nhờ trừ hết bu�ng lung, kẻ tr� kh�ng c�n lo sợ g�. Bậc th�nh hiền bước l�n lầu tr� tuệ, nh�n thấy kẻ ngu si c�n nhiều lo sợ, như được l�n n�i cao, c�i nh�n mu�n vật tr�n mặt đất.

29.� Tinh tấn giữa đ�m người bu�ng lung, tỉnh t�o giữa đ�m người m� ngủ, kẻ tr� như con tuấn m� thẳng tiến, bỏ lại sau con ngựa gầy h�n.

30.� Nhờ kh�ng bu�ng lung, Ma-gi�^{^[22]} được l�m chủ chư thi�n. Kh�ng bu�ng lung được người khen ngợi, bu�ng lung bị người khinh ch�.

31.� Tỳ-kheo thường ưa kh�ng bu�ng lung, hoặc sợ thấy sự bu�ng lung, Ta v� họ như ngọn lửa hồng đốt thi�u tất cả kiết sử^{^[23]} lớn nhỏ.

32.� Tỳ-kheo n�o thường ưa kh�ng bu�ng lung, hoặc sợ thấy sự bu�ng lung, Ta biết họ gần tới Niết-b�n, nhất định kh�ng bị đọa lạc dễ d�ng như trước.

�

III.� PHẨM T�M

(CITTAVAGGA)

33.� T�m kẻ ph�m phu thường dao động hốt hoảng kh� chế phục, nhưng kẻ tr� chế phục t�m l�m cho ch�nh trực dễ d�ng, như thợ kh�o uốn nắn mũi t�n.

34.� Như c� bị quăng l�n bờ, sợ sệt v�ng vẫy thế n�o, th� cũng như thế, c�c người h�y đem t�m lo sợ, phấn đấu để mau tho�t khỏi cảnh giới �c ma.

35.� T�m ph�m phu cứ xoay vần theo ngũ dục, dao động kh�ng dễ nắm bắt. Chỉ những người n�o đ� điều phục được t�m m�nh mới được y�n vui.

36.� T�m ph�m phu cứ xoay vần theo ngũ dục, biến h�a u ẩn kh� thấy, nhưng người tr� lại ph�ng hộ t�m m�nh, v� được y�n vui nhờ t�m ph�ng hộ ấy.

37.� T�m ph�m phu cứ l�n l�t đi một m�nh, rất xa, v� h�nh v� dạng, như ẩn n�u hang s�u^{^[24]}; ai điều phục được t�m, th� giải tho�t khỏi v�ng ma tr�i buộc.

38.� Người t�m kh�ng an định, kh�ng hiểu biết Ch�nh ph�p, l�ng tin kh�ng ki�n cố, th� tr� tuệ kh� th�nh.

39.� Người t�m đ� thanh tịnh, kh�ng c�n c�c hoặc loạn, vượt tr�n thiện v� �c^{^[25]}, l� người gi�c ngộ chẳng sợ h�i.

40.� H�y biết th�n n�y mong manh như đồ gốm, giam giữ t�m ngươi như th�nh qu�ch, ngươi h�y đ�nh dẹp ma qu�n với thanh huệ kiếm v� giữ phần thắng lợi^{^[26]}, chớ sanh t�m đắm trước^{^[27]}.

41.� Th�n n�y thật kh�ng bao l�u sẽ ngủ một giấc d�i dưới ba thước đất, v� � thức, bị vứt bỏ như kh�c c�y v� dụng^{^[28]}.

42.� C�i hại của kẻ th� g�y ra cho kẻ th� hay oan gia đối với oan gia, kh�ng bằng c�i hại của t�m niệm hướng về hạnh t� �c^{^[29]} g�y ra cho m�nh.

43.� Chẳng phải cha mẹ hay b� con n�o hết, nhưng ch�nh t�m niệm hướng về h�nh vi ch�nh thiện^{^[30]} l�m cho m�nh cao thượng hơn.

�

IV.� PHẨM HOA^{^[31]}

(PUPPHAVAGGA)

44.� Ai chinh phục^{^[32]} địa giới^{^[33]}, di�m-ma-giới^{^[34]}, thi�n giới^{^[35]}, v� ai kh�o giảng Ph�p c�^{^[36]} như người thợ kh�o^{^[37]} nhặt hoa l�m tr�ng?

45.� Bậc hữu học^{^[38]}chinh phục địa giới, di�m-ma-giới, thi�n giới v� kh�o giảng Ph�p c� như người thợ kh�o nhặt hoa l�m tr�ng^{^[39]}.

46.� N�n biết th�n n�y l� ph�p huyễn h�a như bọt nổi, để bẻ g�y mũi t�n c�m dỗ của ma qu�n^{^[40]} m� tho�t ngo�i v�ng d�m ng� của tử thần.

47.� Như nước lũ cuốn phăng những x�m l�ng say ngủ^{^[41]}, tử thần sẽ l�i phăng đi những người sinh t�m �i trước những b�ng hoa dục lạc m�nh vừa g�p nhặt được.

48.� Cứ sinh t�m �i trước, tham luyến m�i những b�ng hoa^{^[42]} dục lạc m� m�nh vừa g�p nhặt được, đ� ch�nh l� cơ hội tốt cho tử thần l�i đi.

49.� H�ng Sa-m�n (M�u-ni)^{^[43]} đi v�o x�m l�ng khất thực, v� như con ong đi kiếm hoa, chỉ lấy mật rồi đi chứ kh�ng l�m tổn thương về hương sắc.

50.� Chớ n�n d�m ng� lỗi người, chớ n�n coi họ đ� l�m hay kh�ng l�m^{^[44]}; chỉ n�n ng� lại h�nh động của m�nh, coi đ� l�m được g� hay chưa l�m được g�.

51.� Như thứ hoa đẹp chỉ ph� trương m�u sắc m� chẳng c� hương thơm, những người chỉ biết n�i điều l�nh m� kh�ng l�m điều l�nh th� chẳng đem lại lợi �ch.

52.� Như thứ hoa tươi đẹp vừa c� m�u sắc lại c� hương thơm, những người n�i điều l�nh v� l�m điều l�nh sẽ đem lại kết quả tốt.

53.� Như từ đống hoa c� thể l�m n�n nhiều tr�ng hoa; như vậy, từ nơi th�n người c� thể tạo n�n nhiều việc thiện.

54.� Hương của c�c lo�i hoa chi�n đ�n, đa-gi�-la hay mạt lỵ^{^[45]} đều kh�ng thể bay ngược gi�, chỉ c� m�i hương đức hạnh của người ch�n ch�nh, tuy ngược gi� vẫn bay khắp mu�n phương.

55.� Hương chi�n đ�n, hương đa-gi�-la, hương bạt-tất-kỳ^{^[46]}, hương sen xanh, trong tất cả thứ hương, chỉ thứ hương đức hạnh hơn cả.

56.� Hương chi�n đ�n, hương đa-gi�-la đều l� thứ hương vi diệu, nhưng kh�ng bằng thứ hương đức hạnh, x�ng ng�t tận chư thi�n.

57.� Người n�o th�nh tựu c�c giới hạnh, hằng ng�y chẳng bu�ng lung, an trụ trong ch�nh tr� v� giải tho�t, th� �c ma kh�ng thể d�m ng� được.

58.� Như từ trong đống b�n nhơ vứt bỏ.

59.� tr�n đường lớn, sinh ra hoa sen thanh khiết ngọt ng�o, l�m đẹp � mọi người; cũng thế, chỉ từ nơi chốn ph�m phu ngu muội mới sản sinh những vị đệ tử bậc Ch�nh gi�c, đem tr� tuệ soi s�ng thế gian.

�

V.� PHẨM NGU

(BALAVAGGA)

�

60.� �Đ�m rất d�i với người mất ngủ, đường rất xa với kẻ lữ h�nh mỏi mệt. Cũng thế, d�ng lu�n hồi^{^[47]} sẽ tiếp nối m�i với kẻ ngu si kh�ng minh đạt Ch�nh ph�p.

61.� Kh�ng gặp kẻ hơn m�nh cũng kh�ng gặp kẻ ngang m�nh để kết bạn, th� quyết ch� ở một m�nh c�n hơn kết bạn với người ngu.

62.� �Đ�y l� con ta, đ�y l� t�i sản của ta�, kẻ ph�m phu thường lo nghĩ như thế, nhưng chẳng biết ch�nh �ta� c�n kh�ng c�, huống l� con ta hay l� t�i sản ta.

63.� Ngu m� tự biết m�nh ngu tức l� người tr�, ngu m� xưng rằng tr� ch�nh đ� mới thật l� ngu.

64.� Người ngu suốt đời gần gũi người tr�, vẫn chẳng hiểu g� Ch�nh ph�p, v� như c�i muỗng m�c thuốc chẳng bao giờ biết được m�i vị thuốc.

65.� Người tr� gần gũi với người tr� trong khoảnh khắc cũng hiểu được Ch�nh ph�p, chẳng kh�c g� c�i lưỡi mới tiếp x�c với thuốc đ� biết được m�i vị của thuốc.

66.� Kẻ ph�m phu kh�ng gi�c tri n�n đi chung với cừu địch một đường. Cũng thế, những người tạo �c nghiệp nhất định phải c�ng �c nghiệp chịu khổ b�o.

67.� Người g�y điều bất thiện, l�m xong ăn năn, kh�c l�c nhỏ lệ dầm dề, v� biết m�nh sẽ thọ lấy quả b�o tương lai^{^[48]}.

68.� Người tạo c�c nghiệp thiện, l�m xong chẳng ăn năn, c�n vui mừng hớn hở, v� biết m�nh sẽ thọ lấy quả b�o tương lai^{^[49]}.

69.� Khi �c nghiệp chưa th�nh thục, người ngu tưởng như đường mật; nhưng khi �c nghiệp đ� th�nh thục, họ nhất định phải chịu khổ đắng cay.

70.� Từ th�ng n�y qua th�ng kh�c, với m�n ăn bằng đầu ngọn cỏ c� sa (cỏ thơm)^{^[50]}người ngu c� thể lấy ăn để sống, nhưng việc ấy kh�ng c� gi� trị bằng một phần mười s�u của người tư duy Ch�nh ph�p^{^[51]}.

71.� Người cất sữa b� kh�ng chỉ s�ng chiều đ� th�nh vị đề hồ^{^[52]}được. Cũng thế, kẻ ph�m phu tạo nghiệp �c tuy chẳng cảm thụ �c quả liền, nhưng nghiệp lực vẫn �m thầm theo họ như lửa ng�n giữa tro than.

72.� Kẻ ph�m phu l�ng muốn được tri thức m� h�nh động lại dẫn tới diệt vong, n�n hạnh ph�c bị tổn hại m� tr� tuệ^{^[53]} cũng ti�u tan.

73.� Kẻ ngu thường muốn hư danh: chỗ ngồi cao trong Tăng ch�ng, viện chủ trong Tăng viện, mọi người xin đến c�ng dường.

74.� H�y để cho người Tăng kẻ tục nghĩ rằng: �Sự n�y do ta l�m, mọi việc lớn nhỏ đều theo lệnh của ta�. Kẻ ngu cứ tưởng lầm như thế n�n l�ng tham lam ngạo mạn tăng ho�i.

75.� Một đ�ng đưa tới thế gian, một đ�ng đưa tới Niết-b�n, h�ng Tỳ-kheo đệ tử Phật, h�y biết r� như thế, chớ n�n tham đắm thế lợi để chuy�n ch� v�o đạo giải tho�t.

�

VI. PHẨM HIỀN TR�^{^[54]}

(PANDITAVAGGA)

�

76.� �Nếu gặp được người hiền tr� chỉ b�y lầm lỗi v� khiển tr�ch m�nh những chỗ bất to�n, h�y n�n kết th�n c�ng họ, xem như bậc tr� thức chỉ cho kho t�ng bảo vật. Kết th�n với người tr� l�nh m� kh�ng dữ.

77.� Những người kh�o khuy�n răn dạy dỗ, can ngăn tội lỗi kẻ kh�c, được người l�nh k�nh y�u bao nhi�u th� bị người dữ gh�t bỏ bấy nhi�u.

78.� Chớ n�n kết bạn với người �c, chớ n�n kết bạn với người k�m h�n, h�y n�n kết bạn với người l�nh, với người ch� kh� cao thượng^{^[55]}.

79.� Được uống nước Ch�nh ph�p th� t�m thanh tịnh an lạc, n�n người tr� thường vui mừng nghe th�nh nhơn^{^[56]} thuyết ph�p.

80.� Người tưới nước lo dẫn nước, thợ l�m cung t�n lo uốn cung t�n, thợ mộc lo nảy mực đo c�y, c�n người tr� th� lo tự điều phục lấy m�nh^{^[57]}.

81.� Như ngọn n�i ki�n cố, chẳng bao giờ bị gi� lay, những lời phỉ b�ng hoặc t�n dương, chẳng bao giờ lay động được người đại tr�.

82.� Như hồ nước s�u, y�n lặng trong sạch, những người c� tr� sau khi nghe Ph�p, t�m họ cũng thanh tịnh v� y�n lặng.

83.� Người l�nh thường xa l�a m� kh�ng b�n đến những điều tham dục. Kẻ tr� kh�ng c�n c� niệm mừng lo, n�n chẳng bị lay động v� khổ, lạc.

84.� Kh�ng v� m�nh cũng kh�ng v� người để l�m chuyện �c, kh�ng v� cầu con trai, gi�u c� hay mưu việc thi�n hạ để l�m việc �c, kh�ng v� cầu phồn vinh cho m�nh bằng những phương tiện bất ch�nh. Người n�y thật l� người giới hạnh, tr� tuệ v� ch�nh ph�p.

85.� Trong đ�m nh�n quần, một �t người đạt đến bờ kia^{^[58]}, c�n bao nhi�u người kh�c th� đang quanh quẩn tại bờ n�y^{^[59]}.

86.� Những người hay thuyết ph�p, theo Ch�nh ph�p tu h�nh, th� được đạt tới bờ kia, tho�t khỏi cảnh giới t� ma kh� tho�t^{^[60]}.

87.� Người tr� h�y mau từ bỏ hắc ph�p (�c ph�p) tu tập bạch ph�p (thiện ph�p), xa gia đ�nh nhỏ hẹp, xuất gia sống độc th�n theo ph�p tắc Sa-m�n.

88.� Người tr� cần gột sạch cấu uế trong t�m, cầu c�i vui Ch�nh ph�p, xa l�a ngũ dục, chẳng c�n vướng mắc chi.

89.� Người n�o ch�nh t�m tu tập c�c ph�p gi�c chi^{^[61]} xa l�a t�nh cố chấp^{^[62]}, rời bỏ t�m nhiễm �i, diệt hết mọi phiền n�o^{^[63]}để trở n�n s�ng suốt, th� sẽ chứng Niết-b�n ngay trong đời hiện tại.

�

.VII. PHẨM A LA H�N^{^[64]}

(ARAHANTAVAGGA)

90.� Người đ� giải tho�t hết thảy, đ� dứt hết thảy buộc r�ng^{^[65]}, l� người đi đường đ� đến đ�ch^{^[66]}, chẳng c�n chi lo sợ khổ đau.

91.� Kẻ dũng m�nh ch�nh niệm, t�m kh�ng ưa th�ch tại gia; v� như con ngỗng trời, khi ra khỏi ao, ch�ng bỏ lại c�i ao hồ kh�ng ch�t nhớ tiếc^{^[67]}.

92.� Những vị A-la-h�n kh�ng chất chứa t�i sản^{^[68]} biết r� mục đ�ch sự ăn uống^{^[69]}, tự tại đi trong cảnh giới: �kh�ng, v� tướng, giải tho�t�^{^[70]}, như chim bay giữa hư kh�ng, kh� t�m thấy dấu vết.

93.� Những vị A-la-h�n đ� dứt sạch c�c lậu hoặc^{^[71]}, kh�ng tham đắm uống ăn, tự tại đi trong cảnh giới �kh�ng, v� tướng, giải tho�t� như chim bay giữa hư kh�ng, kh� t�m thấy dấu vết.

94.� Những vị A-la-h�n đ� tịch tịnh được c�c căn như t�n kỵ m� đ� điều luyện được ngựa l�nh, n�n kh�ng c�n phiền n�o ng� mạn, được h�ng nhơn thi�n k�nh mộ.

95.� Những vị A-la-h�n đ� bỏ hết s�n hận, t�m như c�i đất bằng, ch� th�nh ki�n cố như nh�n đ� yết la^{^[72]}, như ao s�u kh�ng b�n, n�n chẳng c�n bị lu�n hồi xoay chuyển.

96.� Những vị A-la-h�n � nghiệp thường vắng lặng, ngữ nghiệp, h�nh nghiệp thường vắng lặng, lại c� ch�nh tr� giải tho�t, n�n được an ổn lu�n.

97.� Những vị A-la-h�n chẳng c�n phải tin ai^{^[73]}, đ� thấu hiểu đạo v� vi, dứt trừ vĩnh viễn nguy�n nh�n^{^[74]}c�ng quả b�o r�ng buộc^{^[75]}, l�ng tham dục cũng xa l�a. Thật l� bậc V� thượng sĩ.

98.� D� ở x�m l�ng, d� ở n�i rừng, d� ở đất bằng, d� ở g� trũng^{^[76]}, bất cứ ở chốn n�o m� c� vị A-la-h�n th� ở đấy đầy cảnh tượng y�n vui.

99.� L�m d� l� cảnh rất vui đối với vị A-la-h�n, nhưng người đời chẳng ưa th�ch; tr�i lại, dục lạc l� cảnh ưa th�ch đối với người đời, vị A-la-h�n lại l�nh xa.

�

VIII. PHẨM NG�N

(SAHASSAVAGGA)�

100. Tụng kinh đến ng�n c�u v� nghĩa chẳng bằng một c�u c� nghĩa l�, nghe xong t�m liền tịch tịnh.

101. Tụng đến ng�n c�u kệ v� nghĩa, chẳng bằng một c�u kệ c� nghĩa l�, nghe xong t�m liền tịch tịnh.

102. Tụng đến trăm c�u kệ v� nghĩa chẳng bằng một Ph�p c�^{^[77]}, nghe xong t�m liền tịch tịnh.

103. Thắng ng�n qu�n giặc ở chiến trường chẳng bằng tự thắng. Người tự thắng l� chiến sĩ oanh liệt nhất.

104. Tự thắng m�nh c�n vẻ vang hơn thắng kẻ kh�c. Muốn thắng m�nh phải lu�n lu�n tiết chế l�ng tham dục^{^[78]}.

105. D� l� thi�n thần, C�n-th�t-b�^{^[79]}, Ma vương^{^[80]}, hay Phạm thi�n^{^[81]}, kh�ng một ai chẳng thất bại trước người đ� tự thắng^{^[82]}.

106. Mỗi th�ng bỏ ra h�ng ng�n v�ng để sắm vật hy sinh tế tự cả đến trăm năm, chẳng bằng gi�y l�t c�ng dường bậc ch�n tu; c�ng dường bậc ch�n tu trong gi�y l�t thắng hơn tế tự quỉ thần cả trăm năm.

107. Cả trăm năm ở tại rừng s�u thờ lửa, chẳng bằng trong gi�y l�t c�ng dường bậc ch�n tu, c�ng dường bậc ch�n tu trong gi�y l�t thắng hơn thờ lửa cả trăm năm.

108.�� Suốt năm c�ng dường để cầu phước, c�ng đức chẳng bằng một phần tư sự k�nh lễ bậc ch�nh trực, ch�nh gi�c^{^[83]}.

109.�� Thường hoan hỷ t�n trọng, k�nh lễ bậc trưởng l�o^{^[84]} th� được tăng trưởng bốn điều: sống l�u, đẹp đẽ, vui vẻ, khỏe mạnh^{^[85]}.

110.�� Sống trăm năm m� ph� giới, kh�ng tu thiền, chẳng bằng sống chỉ một ng�y m� tr� giới, tu thiền định.

111.�� Sống trăm năm m� thiếu tr� tuệ, kh�ng tu thiền, chẳng bằng sống chỉ một ng�y m� đủ tr� tuệ, tu thiền định.

112.�� Sống trăm năm m� giải đải kh�ng tinh tấn, chẳng bằng sống chỉ một ng�y m� hăng h�i tinh cần.

113.�� Sống trăm năm m� kh�ng thấy ph�p v� thường sanh diệt^{^[86]}, chẳng bằng sống chỉ một ng�y m� được thấy ph�p sanh diệt v� thường.

114.�� Sống trăm năm m� kh�ng thấy đạo tịch tịnh v� vi, chẳng bằng sống chỉ một ng�y m� thấy đạo v� vi tịch tịnh.

115.�� Sống trăm năm m� kh�ng thấy ph�p tối thượng, chẳng bằng sống chỉ một ng�y m� thấy ph�p tối thượng.

�

IX. PHẨM �C

(PAPAVAGGA)�

116.�� H�y gấp r�t l�m l�nh, chế chỉ t�m tội �c. Hễ biếng nh�t l�m l�nh giờ n�o th� t�m liền ưa chuyện �c giờ ấy.

117.�� Nếu đ� lỡ l�m �c, chớ tiếp tục l�m th�m, chớ vui l�m việc �c. Hễ chứa �c nhất định thọ khổ.

118.�� Nếu đ� l�m việc l�nh, h�y n�n tiếp l�m m�i, n�n vui l�m việc l�nh. Hễ chứa l�nh nhất định thọ lạc.

119.�� Khi nghiệp �c chưa th�nh thục, kẻ �c cho l� vui; khi nghiệp �c đ� th�nh thục, kẻ �c mới hay l� �c.

120.�� Khi nghiệp l�nh chưa th�nh thục, người l�nh cho l� khổ; khi nghiệp l�nh đ� th�nh thục, người l�nh mới biết l� l�nh.

121.�� Chớ khinh điều �c nhỏ^{^[87]}, cho rằng: �chẳng đưa lại quả b�o cho ta�. Phải biết giọt nước nhểu l�u ng�y cũng đầy b�nh. Kẻ ngu phu sở dĩ đầy tội �c bởi chứa dồn từng ch�t từng ch�t m� n�n.

122.�� Chớ khinh điều l�nh nhỏ cho rằng: �chẳng đưa lại quả b�o cho ta�. Phải biết giọt nước nhểu l�u ng�y cũng đầy b�nh. Kẻ tr� sở dĩ to�n thiện bởi chứa dồn từng ch�t từng ch�t m� n�n.

123.�� Như người đi bu�n mang nhiều của b�u m� thiếu bạn đồng h�nh, tr�nh xa con đường nguy hiểm l�m sao, như kẻ tham sống tr�nh xa thuốc độc như thế n�o, th� c�c ngươi cũng phải tr�nh xa điều �c thế ấy.

124.�� Với b�n tay kh�ng thương t�ch, c� thể nắm thuốc độc m� kh�ng bị nhiễm độc; với người kh�ng l�m �c th� kh�ng bao giờ bị �c.

125.�� Đem �c � x�m phạm đến người kh�ng t� vạy, người thanh tịnh v� nhiễm, tội �c sẽ trở lại l�m hại kẻ �c như ngược gi� tung bụi.

126.�� Con người sinh ra từ b�o thai, nhưng kẻ �c th� đọa v�o địa ngục, người ch�nh trực th� sinh l�n chư Thi�n, c�n c�i Niết-b�n chỉ d�nh ri�ng cho những ai đ� diệt sạch nghiệp sanh tử.

127.�� Chẳng phải bay l�n kh�ng trung, chẳng phải lặn xuống đ�y bể, chẳng phải chui v�o hang s�u n�i thẳm, d� t�m khắp thế gian n�y, chẳng c� nơi n�o trốn khỏi nghiệp �c đ� g�y.

128.�� Chẳng phải bay l�n kh�ng trung, chẳng phải lặn xuống đ�y bể, chẳng phải chui v�o hang s�u n�i thẳm, d� t�m khắp thế gian n�y, chẳng c� nơi n�o trốn khỏi tử thần.

�

X.� PHẨM ĐAO TRƯỢNG^{^[88]}

(DANDAVAGGA)

129.�� Ai cũng sợ dao gậy, ai cũng sợ chết; h�y lấy l�ng m�nh suy l�ng người, chớ giết, chớ bảo giết.

130.�� Ai cũng sợ dao gậy, ai cũng th�ch sống; h�y lấy l�ng m�nh suy l�ng người, chớ giết, chớ bảo giết.

131.�� Người n�o cầu an vui cho m�nh m� lại lấy dao gậy n�o hại kẻ kh�c, th� sẽ kh�ng được y�n vui.

132.�� Người n�o cầu an vui cho m�nh m� kh�ng lấy dao gậy n�o hại kẻ kh�c, th� sẽ được y�n vui.

133.�� Chớ n�n n�i lời th� �c. Khi ngươi d�ng lời th� �c n�i với người kh�c th� người kh�c cũng d�ng lời th� �c n�i với ngươi. Thương thay những lời n�i n�ng giận, th� �c, chỉ l�m cho c�c ngươi đau đớn kh� chịu như dao gậy m� th�i.

134.�� Nếu ngươi y�n lặng như c�i đồng la bể trước lời th� �c c�i v�, th� ngươi đ� tự tại đi tr�n đường Niết-b�n, người kia chẳng tranh c�i với ngươi được nữa.

135.�� Như với chiếc gậy, người chăn tr�u xua tr�u ra đồng; sự gi�, sự chết cũng thế, thường xua ch�ng sinh đến tử vong.

136.�� Kẻ ngu tạo �c nghiệp vẫn kh�ng tự biết c� quả b�o. Người ngu tự tạo ra nghiệp để chịu khổ, chẳng kh�c n�o tự lấy lửa để đốt m�nh.

137.�� Nếu lấy dao gậy hại người to�n thiện, to�n nh�n^{^[89]}, lập tức kẻ kia phải thọ lấy đau khổ trong mười điều n�y: Thống khổ về tiền t�i bị ti�u mất, th�n thể bị bại hoại, bị trọng bệnh bức b�ch, bị t�n t�m loạn �, bị vua quan bức hại, bị vu trọng tội, bị quyến thuộc ly t�n, bị t�i sản tan n�t, ph�ng ốc nh� cửa bị giặc thi�u đốt, v� sau khi chết bị đọa v�o địa ngục.

138.�� Chẳng phải đi ch�n kh�ng, chẳng phải bện t�c, chẳng phải xoa tro đất v�o m�nh, chẳng phải tuyệt thực, chẳng phải nằm tr�n đất, chẳng để m�nh nhớp nh�a, cũng chẳng phải ngồi xổm^{^[90]} m� c� thể trở n�n thanh tịnh, nếu kh�ng dứt trừ nghi hoặc^{^[91]}.

139.�� Người n�o nghi�m giữ th�n t�m tịch tịnh, chế ngự, khắc phục r�o riết tr�n đường tu Phạm hạnh, kh�ng d�ng dao gậy gia hại sinh linh, th� ch�nh người ấy l� B�-la-m�n, l� Sa-m�n, l� Tỳ-kheo vậy.

140.�� Biết lấy điều hổ thẹn để tự cấm ngăn m�nh, thế gian �t người l�m được. Nhưng người đ� l�m được, họ kh�o tr�nh điều khổ nhục như ngựa hay kh�o tr�nh roi da.

141.�� C�c ngươi h�y nỗ lực s�m hối như ngựa đ� hay c�n th�m roi. H�y ghi nhớ lấy ch�nh t�n, tịnh giới, tinh tiến, tam-ma-địa (Thiền định) tr� ph�n biệt Ch�nh ph�p, v� minh h�nh t�c^{^[92]} để ti�u diệt v� lượng thống khổ.

142.�� Người tưới nước lo dẫn nước, thợ l�m t�n lo uốn t�n, thợ mộc lo nẩy mực cưa c�y, người l�m l�nh th� lo tự chế ngự.

�

XI. PHẨM GIA^{^[93]}

(JARAVAGGA)

143.�� L�m sao vui cười, c� g� th�ch th�, khi ở trong c�i đời lu�n lu�n bị thi�u đốt^{^[94]}. Ở trong chỗ tối tăm bưng b�t^{^[95]} sao kh�ng t�m tới �nh quang minh^{^[96]}?

144.�� H�y ngắm c�i th�n trang sức n�y chỉ l� đống xương^{^[97]} lở l�i^{^[98]}, chồng chất tật bệnh m� người ta tưởng l� �m �i^{^[99]}, c�i th�n ấy tuyệt đối kh�ng c� g� trường tồn.

145.�� C�i h�nh h�i suy gi� n�y l� c�i rừng gi� tập trung bệnh tật, dễ hư n�t. Đ� c� tụ tất c� t�n, c� sinh tất c� tử.

146.�� Tr�i hồ l� (tr�i bầu) về m�a thu th� kh� rụng, th�n n�y cũng vậy, rốt cuộc chỉ c�n một đống xương m�u l�ng hạc, r� thật chẳng c� g� vui.

147.�� Th�n n�y l� c�i th�nh x�y bằng xương cốt, t� qu�t bằng m�u thịt, để cất chứa sự gi� v� sự chết, ng� mạn v� dối gian^{^[100]}.

148.�� C�i xe vua đi d� được trang ho�ng lộng lẫy cũng phải hư hoại, th�n n�y d� c� trau tria cũng phải gi� yếu. Chỉ trừ ph�p của bậc thiện nh�n^{^[101]} l� kh�ng bị suy gi� m� cứ di chuyển từ người l�nh n�y sang người l�nh kh�c.

149.�� Người ngu �t nghe, k�m học, suốt đời như tr�u, g�n thịt dẫu lớn mạnh m� tr� tuệ kh�ng tăng th�m.

150.�� Ta lang thang trong v�ng lu�n hồi qua bao kiếp sống, t�m m�i m� kh�ng gặp kẻ l�m nh�. Đau khổ thay kiếp sống cứ t�i diễn m�i! Hỡi kẻ l�m nh�! Nay Ta gặp được ngươi rồi. Ngươi kh�ng thể l�m nh� nữa. Cột v� đ�n tay của ngươi đều g�y cả, n�c v� x� nh� của ngươi đ� vụn tan rồi. Ta đ� chứng đắc Niết-b�n, bao nhi�u dục �i đều dứt sạch^{^[102]}.

151.�� L�c thiếu ni�n cường tr�ng đ� kh�ng kiếm ra t�i của, cũng chẳng lo tu h�nh, th� khi gi� chẳng kh�c g� con c� gi� b�n bờ ao, kh�ng kiếm ra mồi, phải ủ rũ chết m�n.

152.�� L�c thiếu ni�n cường tr�ng đ� kh�ng kiếm ra t�i của, cũng chẳng lo tu h�nh, n�n khi gi� nằm xuống, d�ng ngươi như c�y cung g�y, cứ buồn than về dĩ v�ng.

�

XII. PHẨM TỰ NG�

(ATTAVAGGA)

153.�� Nếu biết tự thương m�nh, phải tự gắng bảo hộ, trong ba thời c� một, người tr� n�n tỉnh ngộ, chớ m� man^{^[103]}.

154.�� Trước h�y tự đặt m�nh v�o ch�nh đạo rồi sau gi�o h�a kẻ kh�c, hiền giả như vậy mới tr�nh khỏi điều lỗi lầm xảy ra.

155.�� Nếu muốn khuy�n người kh�c n�n l�m như m�nh, trước h�y sửa m�nh rồi sau sửa người. Tự sửa m�nh vốn l� điều kh� nhất.

156.�� Ch�nh tự m�nh l�m chỗ nương dựa cho m�nh^{^[104]} chứ người kh�c l�m sao nương dựa được? Tự m�nh kh�o tu tập mới đạt đến chỗ nương dựa nhiệm mầu^{^[105]}.

157.�� c nghiệp ch�nh do m�nh tạo, tự m�nh sinh ra. �c nghiệp l�m hại kẻ ngu dễ d�ng như kim cương ph� hoại bảo thạch.

158.�� Sự ph�p giới l�m hại m�nh như gi�y man la bao quanh c�y Ta la l�m cho n� kh� h�o^{^[106]}. Người ph� giới l� l�m điều m� kẻ th� muốn l�m cho họ.

159.�� Việc �c dễ l�m nhưng chẳng lợi g� cho ta, tr�i lại, việc l�nh c� lợi cho ta th� lại rất kh� l�m.

160.�� Những người �c tuệ ngu si, v� t�m t� kiến m� vu miệt gi�o ph�p A-la-h�n, vu miệt người h�nh ch�nh đạo v� gi�o ph�p đức Như Lai, để tự mang lấy bại hoại, giống như cỏ C�ch tha, hễ sinh quả xong liền tự diệt^{^[107]}.

161.�� L�m dữ bởi ta, m� nhiễm � cũng bởi ta; l�m l�nh bởi ta, m� thanh tịnh cũng bởi ta. Tịnh hay kh�ng tịnh đều bởi ta, chứ kh�ng ai c� thể l�m cho ai thanh tịnh được.

162.�� Chớ v� lợi �ch cho kẻ kh�c m� qu�n hẳn lợi �ch cho ch�nh m�nh^{^[108]}. Người biết lo lợi �ch m�nh mới thường chuy�n t�m v�o những điều lợi �ch tất cả.

�

XIII.� PHẨM THẾ GIAN

(LOKAVAGGA)

163.�� Chớ theo điều ty liệt, chớ đem th�n bu�ng lung. Chớ n�n theo t� thuyết, chớ l�m tăng trưởng tục trần^{^[109]}.

164.�� Hăng h�i đừng bu�ng lung, l�m theo Ch�nh ph�p. Người thực h�nh Ch�nh ph�p, đời n�y vui, đời sau vui^{^[110]}.

165.�� Kh�o thực h�nh Ch�nh ph�p, chớ l�m điều �c h�nh. Người thực h�nh Ch�nh ph�p, đời n�y vui, đời sau vui.

166.�� Như bọt nước tr�i s�ng, như lầu s� chợ bể^{^[111]}. Nếu xem đời bằng cặp mắt ấy, thần chết kh�ng t�m tới được.

167.�� Giả sử thế gian n�y c� được lộng lẫy như chiếc xe của vua, th� trong số người xem thấy, chỉ người ngu mới tham đắm, chứ kẻ tr� chẳng hề bận t�m.

168.�� Người n�o trước bu�ng lung sau lại tinh tấn, người đ� l� �nh s�ng chiếu c�i thế gian, như vầng trăng ra khỏi m�y m�.

169.�� Người n�o lấy việc l�nh ti�u trừ việc �c, người đ� l� �nh s�ng chiếu c�i thế gian, như vầng trăng ra khỏi m�y m�.

170.�� Như chim tho�t khỏi lưới, chẳng mấy con bay thẳng l�n trời cao, trong thế gian n�y chẳng mấy người s�ng suốt tr�ng thấy cao xa.

171.�� Con thi�n nga chỉ bay được giữa hư kh�ng, người c� thần th�ng chỉ bay được khỏi mặt đất, duy bậc đại tr�, trừ dẹp ma qu�n mới bay được khỏi thế gian n�y.

172.�� Những ai vi phạm đạo nhất thừa^{^[112]}, những ai ưa n�i lời vọng ngữ, những ai kh�ng tin c� đời sau, th� chẳng c� điều �c n�o m� họ kh�ng l�m được.

173.�� Người xan tham kh�ng thể sanh l�n c�i trời, người ngu si kh�ng ưa t�n dương việc c�ng dường, nhưng người tr� thấy việc c�ng dường lại t�y hỷ v� tương lai họ sẽ được phần an lạc.

174.�� Người thống suất c�i đất, người l�m chủ chư Thi�n, hết thảy vị thế ch�a ấy chẳng s�nh kịp một vị đ� chứng quả Tu đ� ho�n^{^[113]}.

�

XIV.� PHẨM PHẬT Đ�

(BUDDHAVAGGO)

175.�� ^{^[114]}Chẳng ai hơn nổi người đ� thắng phục dục t�nh. Người đ� thắng phục dục t�nh kh�ng c�n bị thất bại trở lại^{^[115]}, huống Phật tr� m�nh m�ng kh�ng dấu t�ch, c�c ngươi lấy g� m� h�ng c�m dỗ được?

176.�� Người dứt hết tr�i buộc^{^[116]}, �i dục c�n kh� c�m dỗ được họ, huống Phật tr� m�nh m�ng kh�ng dấu t�ch, c�c ngươi lấy g� m� h�ng c�m dỗ được?

177.�� Người tu tr� Thiền định, ưa xuất gia, ở chỗ thanh vắng. Người c� ch�nh niệm ch�nh gi�c, bao giờ cũng được sự �i k�nh của Thi�n, nhơn.

178.�� Được sinh l�m người l� kh�, được sống trọn đời c�n kh� hơn, được nghe Ch�nh ph�p l� kh�, được gặp Phật ra đời l� kh�.

179.�� Chớ l�m điều �c, gắng l�m việc l�nh, giữ t�m � trong sạch. Ấy, lời chư Phật dạy.

180.�� Chư Phật thường dạy Niết b�n l� quả vị tối thượng. Nhẫn nhục l� khổ hạnh tối cao. Xuất gia m� n�o hại người kh�c, kh�ng gọi l� Sa-m�n^{^[117]}.

181.�� Chớ n�n phỉ b�ng, đừng l�m n�o hại, giữ giới luật tinh nghi�m^{^[118]}, uống ăn c� chừng mực, ri�ng ở chỗ tịch tịnh, si�ng tu tập Thiền định^{^[119]}. Ấy lời chư Phật dạy.

182.�� Giả sử mưa xuống bạc v�ng cũng chẳng l�m thỏa m�n l�ng tham dục. Người tr� đ� biết r� �i dục vui �t m� khổ nhiều. Thế n�n, d� sự dục lạc ở c�i trời, ngươi cũng chớ sanh t�m mong cầu. Đệ tử đấng Ch�nh gi�c chỉ mong cầu diệt trừ �i dục m� th�i.

183.�� V� sợ h�i bất an m� đến quy y thần n�i, quy y rừng c�y, quy y miếu thờ thọ thần^{^[120]}, nhưng đ� chẳng phải l� chỗ nương dựa y�n ổn, l� chỗ quy y tối thượng. Ai quy y như thế khổ n�o vẫn c�n nguy�n. Tr�i lại, quy y Phật, Ph�p, Tăng, ph�t tr� tuệ chơn ch�nh, hiểu biết bốn lẽ mầu: Biết khổ, biết khổ nh�n, biết khổ diệt, v� biết T�m chi th�nh đạo^{^[121]} diệt trừ hết khổ n�o. Đ� l� chỗ quy y an ổn, l� chỗ quy y tối thượng. Ai quy y được như vậy, giải tho�t hết khổ đau.

184.�� Rất kh� gặp được bậc Th�nh nhơn, v� chẳng phải c� thường. Ph�m ở đ�u c� người tr� ra đời th� ở đ� gia tộc được an l�nh.

185.�� Hạnh ph�c thay đức Phật ra đời, hạnh ph�c thay diễn n�i Ch�nh ph�p; hạnh ph�c thay Tăng gi� h�a hợp, hạnh ph�c thay d�ng tiến đồng tu.

186.�� C�ng dường những vị đ�ng c�ng dường l� Phật hay đệ tử của Ng�i � những vị tho�t ly hư vọng, vượt khỏi mọi lo �u. C�ng đức của người c�ng dường bậc Tịch tịnh v� �y như vậy kh�ng thể kể lường.

�

XV.� PHẨM AN LẠC^{^[122]}

(SUKHAVAGGA)

187.�� Sung sướng thay ch�ng ta^{^[123]} sống kh�ng th� o�n giữa những người th� o�n. Giữa những người th� o�n, ta sống kh�ng th� o�n.

188.�� Sung sướng thay ch�ng ta sống kh�ng tật bệnh giữa những người tật bệnh^{^[124]}. Giữa những người tật bệnh, ta sống kh�ng tật bệnh.

189.�� Sung sướng thay ch�ng ta sống kh�ng tham dục giữa những người tham dục! Giữa những người tham dục, ta sống kh�ng tham dục.

190.�� Sung sướng thay ch�ng ta sống kh�ng bị điều g� chướng ngại^{^[125]}, ta thường sống với những điều hỷ lạc như những vị trời Quang �m�� ^{^[126]}.

191.�� Thắng lợi bị th� o�n, thất bại bị đau khổ; chẳng m�ng tới thắng bại, sẽ sống h�a hiếu an vui.

192.�� Kh�ng lửa n�o bằng lửa tham dục, kh�ng �c n�o bằng �c s�n hận. Kh�ng khổ n�o bằng khổ Ngũ uẩn v� kh�ng vui n�o bằng vui Niết-b�n.

193.�� Đ�i l� chứng bệnh lớn, v� thường^{^[127]} l� nỗi khổ lớn; biết được đ�ng như thế, đạt đến Niết-b�n vui tối thượng.

194.�� Kh�ng bệnh l� điều rất lợi, biết đủ l� kẻ rất gi�u, th�nh t�n l� nơi ch� th�n, Niết-b�n l� vui tối thượng.

195.�� Ai từng nếm m�i độc cư, ai từng nếm m�i tịch tịnh, người ấy c�n ưa nếm m�i ph�p vị, để xa l�a mọi tội �c, sợ h�i.

196.�� Gặp được bậc Th�nh nhơn l� rất qu�, v� sẽ chung hưởng sự vui l�nh. Bởi� kh�ng gặp kẻ ngu si, n�n người kia thường hoan hỷ.

197.�� Đi chung với người ngu, chẳng l�c n�o kh�ng lo buồn; ở chung với kẻ ngu, kh�c n�o ở chung với qu�n địch. Ở chung với người tr�, vui như hội ngộ với người th�n.

198.�� Đ�ng thật như vậy^{^[128]}: Người hiền tr�, người đa văn, người tr� giới ch�n th�nh v� bậc Th�nh giả, được đi theo những bậc thiện nh�n, hiền tuệ ấy, kh�c n�o mặt trăng đi theo quỹ đạo tinh t�.

�

XVI.� PHẨM HỶ �I

(PIYAVAGGA)

199.�� Chuy�n t�m l�m những việc kh�ng đ�ng l�m, nh�c tu những điều cần tu, bỏ việc l�nh m� chạy theo dục lạc, người như thế d� c� h�m mộ kẻ kh�c đ� cố gắng th�nh c�ng, cũng chỉ l� h�m mộ su�ng^{^[129]}.

200.�� Chớ kết giao với người đ�ng ưa, chớ kết giao với người kh�ng đ�ng ưa. Kh�ng gặp được người thương y�u l� khổ, gặp người cừu o�n cũng khổ.

201.�� Thế n�n chớ đắm y�u, v� đắm y�u bị biệt ly l� khổ. Nếu kh�ng c�n những niệm y�u gh�t th� kh�ng điều g� r�ng buộc được.

202.�� Từ hỷ �i sinh lo, từ hỷ �i sinh sợ; xa l�a hết hỷ �i, chẳng c�n lo sợ g�.

203.�� Từ tham �i sinh lo, từ tham �i sinh sợ; xa l�a hết tham �i, chẳng c�n lo sợ g�.

204.�� Từ tham dục sinh lo, từ tham dục sinh sợ; xa l�a hết tham dục, chẳng c�n lo sợ g�.

205.�� Từ lạc dục sinh lo, từ lạc dục sinh sợ; xa l�a hết lạc dục, chẳng c�n lo sợ g�.

206.�� Từ �i dục sinh lo, từ �i dục sinh sợ; xa l�a hết �i dục, chẳng c�n lo sợ g�^{^[130]}.

207.�� Đầy đủ giới hạnh v� ch�nh kiến, an tr� Ch�nh ph�p^{^[131]}, r� l� chơn thường^{^[132]}, vi�n m�n c�c c�ng hạnh^{^[133]}, ấy mới l� người đ�ng �i mộ.

208.�� Kh�t cầu ph�p ly ng�n, sung m�n t�m cứu x�t, kh�ng đắm m� dục lạc, ấy l� bậc thượng lưu^{^[134]}.

209.�� Người kh�ch ly hương l�u ng�y, từ phương xa trở về an ổn, được b� con th�n hữu đ�n mừng như thế n�o, th� người tạo phước nghiệp cũng vậy, khi từ c�i đời n�y sang c�i đời kh�c, phước nghiệp của họ l� kẻ th�n hữu đ�n mừng họ.

�

XVII.� PHẨM PHẪN NỘ

(KODHAVAGGA)

210.�� Xa bỏ l�ng giận dữ, trừ diệt t�nh ki�u căng, giải tho�t mọi r�ng buộc, kh�ng chấp trước danh sắc^{^[135]}, người kh�ng c� một vật chi ấy, sự khổ chẳng c�n theo d�i được.

211.�� Người n�o ngăn được cơn giận dữ nổi l�n như dừng được chiếc xe đang chạy mạnh, mới l� kẻ chế ngự giỏi, ngo�i ra chỉ l� kẻ cầm cương hờ^{^[136]}.

212.�� Lấy kh�ng giận, thắng giận, lấy l�nh thắng chẳng l�nh, lấy c�ng dường thắng xan tham, lấy ch�n thật thắng hư ngụy.

213.�� N�i ch�n thật, kh�ng giận hờn, san sẻ cho người xin^{^[137]}; đ� l� ba việc l�nh đưa người đến c�i chư Thi�n.

214.�� Kh�ng l�m hại người thanh tịnh, thường chế phục th�n t�m, th� đạt đến nơi bất tử chẳng c�n ưu bi.

215.�� Những người thường gi�c tỉnh, ng�y đ�m chuy�n tu học, ch� hướng đến Niết-b�n, th� mọi phiền n�o dứt sạch.

216.�� A-đa-la^{^[138]} n�n biết: Đ�y kh�ng phải chỉ l� chuyện đời nay m� đời xưa đ� từng n�i: l�m thinh bị người ch�, n�i nhiều bị người ch�, �t n�i cũng bị người ch�; l�m người kh�ng bị ch� thực l� chuyện kh� c� ở thế gian n�y.

217.�� To�n bị người ch� cả, hay to�n được người khen cả, l� điều qu� khứ chưa từng c�, hiện tại t�m kh�ng ra, v� vị lai cũng kh�ng dễ g� thấy được.

218.�� Cứ mỗi buổi mai thức dậy, tự biết phản tỉnh, h�nh động kh�ng tỳ vết, tr� tuệ hiền minh, giới hạnh thanh tịnh, đ� l� người đ�ng được kẻ tr� t�n dương.

219.�� Phẩm chất đ�ng loại v�ng Di�m ph�^{^[139]}; th� ai ch� bai được? Đ� l� hạng B�-la-m�n được chư Thi�n t�n thưởng.

220.�� Giữ th�n đừng n�ng giận, điều phục th�n h�nh động, xa l�a th�n l�m �c, d�ng th�n tu hạnh l�nh.

221.�� Giữ lời đừng n�ng giận, điều phục lời ch�n ch�nh, xa l�a lời th� �c, d�ng lời tu hạnh l�nh.

222.�� Giữ � đừng n�ng giận, điều phục � tinh thuần, xa l�a � hung �c, d�ng � tu hạnh l�nh.Người tr� điều phục th�n, cũng điều phục ng�n ngữ, điều phục lu�n t�m �, cả ba nghiệp thảy điều phục.

�

XVIII.� PHẨM CẤU UẾ

(MALAVAGGA)

223.�� Ngươi đ� giống như ngọn l� kh�, Di�m ma sứ giả (tứ thần) ở s�t b�n m�nh. Ngươi đang đứng trước ngưỡng cửa chết, bước lữ h�nh ngươi thiếu hẳn lương thực.

224.�� Ngươi h�y tự lo tạo lấy cho m�nh một h�n đảo an to�n, gấp r�t tinh cần l�m kẻ kh�n ngoan, gột sạch phiền n�o trần cấu, để bước l�n thắng cảnh chư Thi�n^{^[140]}.

225.�� Đời sống ngươi sắp lụn t�n, ngươi đang dịch bước đến gần Di�m vương, giữa đường kh�ng nơi ngơi nghỉ, bước lữ h�nh của ngươi thiếu hẳn lương thực.

226.�� Ngươi h�y tạo lấy cho m�nh một h�n đảo an to�n, gấp r�t tinh cần l�m kẻ kh�n ngoan, gột sạch phiền n�o trần cấu, chớ trở lui đường sanh l�o nguy nan.

227.�� Hết s�t-na n�y đến s�t-na kh�c, người tr� lo gột trừ dần những cấu uế nơi m�nh, như người thợ v�ng cần mẫn gột trừ cặn b� khỏi chất v�ng r�ng.

228.�� Như s�t do sắt sinh ra rồi trở lại ăn sắt, �c nghiệp do ngươi g�y ra rồi trở lại dắt ngươi đi v�o c�i �c.

229.�� Kh�ng tụng tập l� vết nhơ của sự học kinh điển, kh�ng si�ng năng l� vết nhơ của nghiệp nh�, biếng nh�c l� vết nhơ của th�n thể v� nơi ăn chốn ở, ph�ng t�ng l� vết nhơ của ph�p tự vệ.

230.�� T� hạnh l� vết nhơ của người đ�n b�, xan lẫn l� vết nhơ của sự c�ng dường. Đối với c�i n�y hay c�i kh�c th� tội �c ch�nh l� vết nhơ.

231.�� Trong c�c nhơ cấu đ�, v� minh cấu l� hơn cả. C�c ngươi h�y trừ hết v� minh để th�nh Tỳ-kheo thanh tịnh.

232.�� Sống kh�ng biết xấu hổ, lỗ m�ng như quạ diều, sống ch� bai kẻ kh�c, sống đại đởm khoa trương, sống ngạo mạn t� �c; sống như thế chẳng kh� khăn g�.

233.�� Sống biết hổ thẹn, sống thường cầu thanh tịnh, sống kh�ng đam m� dục lạc, sống khi�m tốn, trong sạch v� dồi d�o kiến thức; sống như thế mới thực kh� l�m.

234.�� Trong thế gian n�y ai hay s�t sinh, hay n�i dối, hay lấy cắp, hay phạm d�m, hay say đắm rượu ch�; ai c� c�c h�nh vi đ� tức l� đ� tự đ�o bỏ thiện căn của m�nh ngay ở c�i đời n�y.

235.�� C�c ngươi n�n biết: �Hễ kh�ng lo chế ngự tức l� �c�. Vậy chớ tham, chớ l�m điều phi ph�p, để khỏi sa v�o thống khổ đời đời.

236.�� V� c� t�m tin vui n�n người ta mới c�ng dường, tr�i lại kẻ c� t�m ganh gh�t người kh�c được ăn, th� ng�y hoặc đ�m kẻ kia kh�ng thể định t�m được.

237.�� Nhưng kẻ n�o đ� đoạn được, nhổ được, diệt được t�m tưởng ấy, th� ng�y hoặc đ�m, kẻ kia đều được định t�m.

238.�� Kh�ng lửa n�o dữ bằng lửa tham dục, kh�ng cố chấp n�o bền bằng t�m s�n giận, kh�ng lưới n�o tr�i buộc bằng lưới ngu si, kh�ng d�ng s�ng n�o đắm ch�m bằng d�ng s�ng �i dục.

239.�� Thấy lỗi người th� dễ, thấy lỗi m�nh th� kh�. Lỗi người ta cố phanh t�m như t�m th�c lẫn trong gạo; c�n lỗi m�nh, ta cố che dấu như kẻ cờ gian bạc lận thu giấu qu�n b�i.

240.�� Nếu thấy lỗi người th� t�m ta dễ sinh n�ng giận m� phiền n�o tăng th�m, nếu bỏ đi th� phiền n�o cũng xa l�nh.

241.�� Giữa hư kh�ng th� l�m g� c� dấu vết, trong ngoại đạo th� l�m g� c� Sa-m�n^{^[141]}. Ch�ng sanh th� th�ch điều hư vọng, m� Như Lai l�m g� c�n hư vọng^{^[142]}.

242.�� Giữa hư kh�ng th� l�m g� c� dấu vết, trong ngoại đạo th� l�m g� c� Sa-m�n. Năm uẩn th� kh�ng thường tr�, m� Như Lai th� chẳng loạn động bao giờ.

�

XIX.� PHẨM PH�P TRỤ^{^[143]}

(DHAMMATTHAVAGGA)

�

243.�� Xử sự lỗ m�ng^{^[144]} đ�u phải hạnh của người phụng thờ Ch�nh ph�p, vậy người tr� cần biện biệt đ�u ch�nh v� đ�u t�.

244.�� Kh�ng khi n�o lỗ m�ng, đ�ng ph�p v� c�ng b�nh mới l� người dẫn đạo. Kẻ tr� nhờ sống đ�ng ph�p n�n được gọi l� người an trụ ph�p.

245.�� Chẳng phải cậy nhiều lời cho l� người c� tr�, nhưng an tịnh kh�ng cừu o�n, kh�ng sợ h�i, mới l� người c� tr�.

246.�� Chẳng phải cậy nhiều lời cho l� hộ tr� ph�p, nhưng tuy �t học m� do th�n thực^{^[145]} thấy ph�p, kh�ng bu�ng lung, mới l� người hộ tr� ph�p.

247.�� Trưởng l�o^{^[146]} chẳng phải v� bạc đầu. Nếu chỉ v� tuổi t�c cao m� xưng trưởng l�o, th� đ� l� chỉ xưng su�ng.

248.�� Đủ kiến giải ch�n thật^{^[147]}, giữ trọn c�c ph�p h�nh^{^[148]}, kh�ng s�t hại sinh linh, lo tiết chế^{^[149]}điều phục^{^[150]}, người c� tr� tuệ đ�, trừ hết c�c cấu nhơ, mới xứng danh trưởng l�o.

249.�� Nhưng người hư ngụy, tật đố v� xan tham, tuy c� biện t�i lưu lo�t, tướng mạo đoan trang, cũng chẳng phải người lương thiện.

250.�� Nhưng người tr� nhờ diệt trừ tận gốc l�ng s�n hận, mới l� người lương thiện.

251.�� Người vọng ngữ v� ph� giới, d� cạo t�c cũng chưa phải l� Sa-m�n; huống c�n chất đầy tham dục, l�m sao th�nh Sa-m�n.

252.�� Người n�o dứt hết c�c điều �c, kh�ng luận lớn hay nhỏ, nhờ dứt hết c�c �c m� được gọi Sa-m�n.

253.�� Chỉ mang b�t khất thực, đ�u phải l� Tỳ-kheo? Chỉ l�m nghi thức t�n gi�o, cũng chẳng phải Tỳ-kheo vậy.

254.�� Bỏ thiện^{^[151]} v� bỏ �c, chuy�n tu h�nh thanh tịnh, lấy �Biết�^{^[152]}m� ở đời, mới thật l� Tỳ-kheo.

255.�� Kẻ ngu muội v� tr�, d� l�m thinh cũng kh�ng thể gọi được l� người tịch tịnh. Kẻ tr� tuệ s�ng suốt như b�n c�n, biết c�n nhắc điều thiện lẽ �c m� chọn l�nh bỏ dữ, mới gọi l� người tịch tịnh. Biết được cả nội giới v� ngoại giới, n�n gọi l� người tịch tịnh.

256.�� C�n s�t hại ch�ng sinh, đ�u được xưng l� Th�nh hiền, kh�ng s�t hại ch�ng sinh mới gọi l� Th�nh hiền^{^[153]}.

257.�� Chẳng phải do giới luật, đầu đ�^{^[154]}, chẳng phải do nghe nhiều, học rộng^{^[155]}, chẳng phải do chứng được tam muội, chẳng phải do ở ri�ng một m�nh, đ� vội cho l� �hưởng được c�i vui xuất gia, ph�m phu kh�ng b� kịp�. C�c ngươi chớ vội tin điều ấy, khi m� lầm phiền n�o của c�c ngươi chưa trừ.

�

XX.� PHẨM ĐẠO

(MAGGAVAGGA)

258.�� B�t ch�nh đạo l� đạo th� thắng hơn c�c đạo, Tứ đế^{^[156]} l� l� th� thắng hơn c�c l�, ly dục^{^[157]} l� ph�p th� thắng hơn c�c ph�p, cụ nh�n^{^[158]} l� bậc th� thắng hơn c�c bậc th�nh hiền.

259.�� Chỉ c� con đường n�y^{^[159]}, chẳng c�n con đường n�o kh�c, c� thể l�m cho tri kiến c�c ngươi thanh tịnh. C�c ngươi thuận l�m theo th� bọn ma bị rối loạn.

260.�� C�c ngươi thuận tu theo Ch�nh đạo tr�n đ�y, th� khổ n�o sẽ dứt hết, v� biết rằng đạo ta n�i c� sức trừ diệt ch�ng gai^{^[160]}.

261.�� ^{^[161]}C�c ngươi h�y nỗ lực l�n! Như Lai chỉ dạy cho con đường gi�c ngộ^{^[162]}. Sự tr�i buộc của ma vương sẽ t�y sức Thiền định của c�c ngươi m� được giải tho�t.

262.�� C�c h�nh^{^[163]} đều v� thường�; khi đem tr� tuệ soi x�t được như thế, th� sẽ nh�m l�a thống khổ. Đ� l� đạo thanh tịnh.

263.�� C�c h�nh đều l� khổ�; khi đem tr� tuệ soi x�t được như thế, th� sẽ nh�m l�a thống khổ. Đ� l� đạo thanh tịnh.

264.�� C�c ph�p đều v� ng�; khi đem tr� tuệ soi x�t được như thế, th� sẽ nh�m l�a thống khổ. Đ� l� đạo thanh tịnh.

265.�� Khi đ�ng nỗ lực kh�ng nỗ lực, thiếu ni�n cường tr�ng đ� biếng lười, � ch� ti�u trầm v� nhu nhược; kẻ biếng nh�c ấy l�m g� c� tr� để ngộ đạo!

266.�� Thận trọng lời n�i, kềm chế � nghĩ, th�n kh�ng l�m �c, ba nghiệp thanh tịnh, l� được đạo Th�nh nhơn.

267.�� Tu Du gi�^{^[164]}th� tr� ph�t, bỏ Du gi� th� tuệ ti�u. Biết r� hai lẽ n�y thế n�o l� đắc thất, rồi nỗ lực thực h�nh, sẽ tăng trưởng tr� tuệ.

268.�� H�y đốn rừng dục vọng, chớ đốn c�y thọ l�m; từ rừng dục vọng sinh sợ, h�y tho�t ngo�i rừng dục.

269.�� Sợi d�y t�nh giữa trai g�i chưa dứt, th� t�m c�n bị buộc r�ng như b� con chẳng rời v� mẹ.

270.�� Tự m�nh dứt hết �i dục như lấy tay bẻ c�nh sen thu, si�ng tu đạo tịch tịnh. Đ� l� Niết b�n m� đức Thiện thệ^{^[165]} đ� truyền dạy.

271.�� M�a mưa ta ở đ�y, đ�ng, hạ, ta cũng ở đ�y�, đấy l� t�m tưởng của hạng người ngu si, kh�ng tự gi�c những g� nguy hiểm^{^[166]}.

272.�� Người đắm y�u con c�i v� s�c vật, th� t�m thường m� hoặc, bị tử thần bắt đi, như x�m l�ng đang say ngủ, bị cơn nước lũ cuốn tr�i.

273.�� Một khi tử thần đ� đến, chẳng th�n thuộc n�o c� thể thay thế, d� cha con th�n th�ch cũng chẳng l�m sao cứu hộ.

274.�� Biết r� l� lẽ tr�n^{^[167]} người tr� gắng tr� giới, thấu hiểu đường Niết-b�n, mau l�m cho thanh tịnh.

�

XXI.� PHẨM �TẠP

(PAKINNAKAVAGGA)

�

275.�� Nếu bỏ vui nhỏ m� được vui lớn, kẻ tr� sẽ l�m như thế.

276.�� Gieo khổ cho người để cầu vui cho m�nh, th� sẽ bị l�ng s�n hận buộc r�ng, kh�ng sao tho�t khỏi nỗi o�n gh�t.

277.�� Việc đ�ng l�m kh�ng l�m, việc kh�ng đ�ng l�m lại l�m, những người ph�ng t�ng ngạo mạn, th� lậu tập m�i tăng th�m.

278.�� Thường quan s�t tự th�n, kh�ng l�m việc kh�ng đ�ng, việc đ�ng gắng chuy�n l�m, th� lậu tập dần ti�u tan.

279.�� ^{^[168]} H�y diệt mẹ (�i dục) v� cha (ki�u căng), diệt hai vua d�ng s�t-đế-lợi^{^[169]}, diệt Vương quốc^{^[170]} lu�n cả quần thần^{^[171]} m� hướng về B�-la-m�n v� ưu^{^[172]}.

280.�� H�y diệt mẹ (�i dục) v� cha (ki�u căng), diệt hai vua d�ng B�-la-m�n, diệt lu�n hổ tướng �nghi� thứ năm^{^[173]}, m� hướng về B�-la-m�n v� ưu.

281.�� Đệ tử Kiều-đ�p-ma^{^[174]}, phải lu�n tự tỉnh gi�c, v� luận ng�y hay đ�m, thường niệm tưởng Phật đ�.

282.�� Đệ tử Kiều-đ�p-ma, phải lu�n tự tỉnh gi�c, v� luận ng�y hay đ�m, thường niệm tưởng Đạt ma.

283.�� Đệ tử Kiều-đ�p-ma, phải lu�n tự tỉnh gi�c, v� luận ng�y hay đ�m, thường niệm tưởng Tăng gi�.

284.�� Đệ tử Kiều-đ�p-ma, phải lu�n tự tỉnh gi�c, v� luận ng�y hay đ�m, thường niệm tưởng sắc th�n^{^[175]}.

285.�� Đệ tử Kiều-đ�p-ma, phải lu�n tự tỉnh gi�c, v� luận ng�y hay đ�m, thường vui điều bất s�t.

286.�� Đệ tử Kiều-đ�p-ma, phải lu�n tự tỉnh gi�c, v� luận ng�y hay đ�m, thường ưu tư Thiền qu�n.

287.�� Xuất gia dứt hết �i dục l� kh�, tại gia theo đường sinh hoạt l� kh�, kh�ng phải bạn m� chung ở l� khổ, qua lại trong v�ng lu�n hồi l� khổ. Vậy c�c ngươi đừng qua lại trong v�ng sanh tử lu�n hồi ấy.

288.�� Ch�nh t�n v� giới hạnh, được danh dự v� th�nh t�i^{^[176]}; người n�o được như thế, đến đ�u cũng t�n vinh. L�m l�nh th� danh được vang xa, tỏ rạng như Tuyết sơn^{^[177]}; l�m �c th� m� mịt như bắn cung ban đ�m.

289.�� Ngồi một m�nh, nằm một m�nh, đi một m�nh kh�ng mệt mỏi, một m�nh tự điều luyện, vui trong chốn rừng s�u.

�

XXII.� PHẨM ĐỊA NGỤC

(NIRAYAVAGGA)

290.�� Thường n�i lời vọng ngữ, c� l�m n�i kh�ng l�m, người tạo hai nghiệp ấy, chết c�ng đọa địa ngục.

291.�� D� mặc nhiều c� sa, kh�ng ngăn trừ �c hạnh, người �c v� nghiệp �c, chết đọa v�o địa ngục.

292.�� Ph� giới chẳng tu h�nh, th� nuốt h�n sắt n�ng, hừng hực lửa đốt th�n, c�n hơn thọ l�nh của t�n chủ.

293.�� Bu�ng lung theo vợ người, phải mắc v�o bốn nạn: mắc tội, ngủ kh�ng y�n, bị ch�, đọa địa ngục.

294.�� V� phước, đọa �c th�, thường sợ h�i, �t vui, quốc vương kết trọng tội: Vậy chớ theo vợ người.

295.�� Vụng nắm cỏ c� sa (kusa) tức bị họa đứt tay, Sa-m�n theo t� hạnh, tức bị đọa địa ngục.

296.�� Những người giải đ�i, giới hạnh nhiễm �, ho�i nghi việc tu Phạm hạnh, kh�ng thể chứng quả lớn.

297.�� Việc đ�ng l�m n�n l�m, phải l�m cho hết sức, xuất gia m� ph�ng t�ng rong chơi, chỉ tăng th�m dục trần.

298.�� Kh�ng l�m nghiệp �c l� hơn, l�m �c nhất định thọ khổ, l�m c�c nghiệp l�nh l� hơn, l�m l�nh nhất định thọ vui.

299.�� Như th�nh ở bi�n khu, được ph�ng hộ trong ngo�i, tự ph�ng hộ m�nh cũng vậy, gi�y l�t chớ bu�ng lung, hễ gi�y l�t bu�ng lung l� gi�y l�t đọa v�o địa ngục.

300.�� Kh�ng đ�ng hổ lại hổ, việc đ�ng hổ lại kh�ng; cứ �m t� kiến ấy, địa ngục kh� l�nh xa.

301.�� Kh�ng đ�ng sợ lại sợ, việc đ�ng sợ lại kh�ng; cứ �m t� kiến ấy, địa ngục kh� l�nh xa.

302.�� Kh�ng lỗi tưởng l� lỗi, c� lỗi lại tưởng kh�ng; cứ �m t� kiến ấy, địa ngục kh� l�nh xa.

303.�� C� lỗi biết c� lỗi, kh�ng lỗi biết kh�ng lỗi; giữ t�m ch�nh kiến ấy, đường l�nh thấy chẳng xa.

�

XXIII. �PHẨM VOI

(Nagavagga)

�

304.�� Như voi xuất trận hứng chịu cung t�n, ta nhẫn chịu mọi điều phỉ b�ng, bởi lắm người ph� giới ở đời (thường gh�t kẻ tu h�nh).

305.�� Luyện được voi để đem dự hội, luyện được voi để cho vua cỡi l� giỏi, nhưng nếu luyện được l�ng ẩn nhẫn trước sự ch� bai, mới l� người c� t�i đi�u luyện hơn cả mọi người.

306.�� Con la^{^[178]} thuần t�nh l� con vật l�nh tốt, con tuấn m� T�n độ^{^[179]} l� con vật l�nh tốt, con voi lớn Kiều la^{^[180]} cũng l� con vật l�nh tốt,�� nhưng kẻ đ� tự điều luyện được m�nh lại c�ng l�nh hơn^{^[181]}.

307.�� Chẳng phải nhờ xe hay ngựa m� đến được cảnh giới Niết-b�n, chỉ c� người kh�o điều luyện m�nh mới đến được Niết-b�n.

308.�� Con voi T�i hộ Dhamapalako^{^[182]} (hộ vệ t�i sản) đến kỳ ph�t dục th� lung lăng kh� trị, buộc tr�i th� bỏ ăn m� chỉ nhớ nghĩ rừng voi^{^[183]}.

309.�� Như heo kia ưa ngủ lại tham ăn, kẻ ph�m phu v� tham ăn ưa ngủ, n�n phải bị tiếp tục v�o b�o thai.

310.�� Trong những thời qu� khứ, t�m Ta^{^[184]} thường chạy theo dục lạc, tham �i, ưa nh�n du, nhưng nay Ta đ� điều phục t�m như người quản tượng lấy m�c c�u chế ngự con voi lu�ng tuồng.

311.�� H�y vui vẻ si�ng năng, ph�ng hộ, tự cứu khỏi nguy nan, như voi cố gắng vượt khỏi chốn sa lầy.

312.�� Nếu bạn gặp đồng h�nh hiền lương, gi�u tr� lự, h�ng phục được gian nguy; h�y vui mừng m� đi c�ng họ.

313.�� Nếu kh�ng gặp đồng h�nh hiền lương, gi�u tr� lự, h�y sống một m�nh, như vua tr�nh nước loạn, như voi sống ở rừng.

314.�� Th� ở một m�nh hơn c�ng người ngu kết bạn. Ở một m�nh khỏi điều �c dục, như voi một m�nh th�nh thang giữa rừng s�u.

315.�� Gặp bạn xa l�u ng�y l� vui, sung t�c phải l�c l� vui, mệnh chung c� được thiện nghiệp l� vui, l�a hết thống khổ l� vui.

316.�� Ở đời được k�nh dưỡng mẹ hiền l� vui, k�nh dưỡng th�n phụ l� vui, k�nh dưỡng Sa-m�n l� vui, k�nh dưỡng Th�nh nhơn l� vui.

317.�� Gi� vẫn giữ giới l� vui, th�nh tựu ch�nh t�n l� vui, đầy đủ tr� tuệ l� vui, kh�ng l�m điều �c l� vui.

�

XXIV.� PHẨM �I DỤC

(TANHAVAGGA)

�

318.�� Nếu say đắm bu�ng lung th� tham �i tăng l�n ho�i như giống cỏ mạn la mọc tr�n lan, từ đời n�y tiếp đời nọ như vượn chuyền c�y t�m tr�i.

319.�� Ở thế gian n�y nếu bị �i dục buộc r�ng th� những điều sầu khổ c�ng tăng, như lo�i cỏ tỳ la gặp mưa.

320.�� Ở thế gian n�y nếu h�ng phục được �i dục kh� h�ng phục, th� sầu khổ tự nhi�n rụng như nước giọt l� sen.

321.�� Đ�y l� sự l�nh m� Ta bảo với c�c ngươi: C�c ngươi h�y dồn sức v�o để nhổ sạch gốc �i dục, như người muốn trừ cỏ tỳ la th� phải nhổ gốc n�. C�c ngươi chớ lại để bị ma l�m hại như lo�i cỏ lau gặp cơn nước lũ.

322.�� Đốn c�y m� chưa đ�o hết gốc rễ s�u bền th� c�y vẫn sinh ra, đoạn trừ �i dục m� chưa sạch căn gốc th� khổ n�o vẫn sanh trở lại m�i.

323.�� Những người c� đủ ba mươi s�u d�ng �i dục^{^[185]}, họ mạnh mẽ rong ruổi theo dục cảnh. Thế n�n người c� t�m t� kiến hằng bị những tư tưởng �i dục l�m tr�i giạt ho�i.

324.�� D�ng �i dục tu�n chảy khắp nơi^{^[186]} như giống cỏ mạn la mọc tr�n lan mặt đất. Ngươi h�y xem giống cỏ đ� để d�ng tuệ kiếm đoạn tận gốc đi.

325.�� Đời thường vui th�ch theo �i dục, ưa rong ruổi lục trần, tuy họ c� hướng cầu an lạc, vẫn bị quanh quẩn trong sanh tử vẫy v�ng.

326.�� Những người tr� trục theo �i dục, v�ng vẫy kh�c n�o thỏ bị sa lưới. C�ng buộc r�ng với phiền n�o c�ng chịu khổ l�u d�i.

327.�� Những người tr� trục theo �i dục, v�ng vẫy kh�c n�o thỏ bị sa lưới. H�ng Tỳ-kheo v� dục^{^[187]} n�n phải tự gắng l�a dục.

328.�� Người đ� l�a dục xuất gia, vui ở chốn sơn l�m^{^[188]} rồi trở lại nh� theo dục^{^[189]}, ngươi h�y xem hạng người đ� l� đ� được mở ra rồi lại tự tr�i v�o!

329.�� Đối với người tr�, sự tr�i buộc bằng d�y gai, bằng c�y, bằng sắt, chưa phải bền chắc, chỉ c� l�ng luyến �i vợ con, t�i sản, mới thật l� sự tr�i buộc chắc bền.

330.�� Đối với người tr�, những g� dắt người v�o sa đọa mới l� sự tr�i buộc chắc bền. N� h�nh như khoan dung h�a ho�n m� thật kh� l�ng tho�t ra. H�y đoạn trừ đừng d�nh mắc, l�a dục m� xuất gia.

331.�� Những người say đắm �i dục, tr�i theo �i dục l� tự lao m�nh v�o lưới tr�i buộc, như nhện mắc lưới. Ai dứt được sự buộc r�ng, kh�ng c�n d�nh mắc, th� sẽ l�a mọi thống khổ m� ngao du tự tại^{^[190]}.

332.�� Bỏ qu� khứ, hiện tại, vị lai^{^[191]} m� vượt qua bờ kia; t�m giải tho�t hết thảy, kh�ng c�n bị sanh gi�.

333.�� Những kẻ bị tư tưởng xấu �c l�m tao loạn, cầu mong dục lạc thật nhiều. Người mong dục lạc tăng nhiều l� tự tr�i m�nh th�m bền chắc.

334.�� Muốn l�a xa �c tưởng, thường nghĩ tới bất tịnh, h�y trừ hết �i dục, đừng để �c ma buộc r�ng.

335.�� Bước tới chỗ cứu k�nh^{^[192]} th� kh�ng c�n sợ h�i, xa l�a �i dục th� kh�ng c�n nhiễm �, nhổ lấy mũi t�n sanh hữu th� chỉ c�n một th�n n�y l� cuối c�ng^{^[193]}.

336.�� Xa l�a �i dục kh�ng nhiễm trước, th�ng đạt từ v� ngại, thấu suốt nghĩa v� ph�p v� ngại, v� thứ lớp của tự c�^{^[194]}, đ� l� bậc đại tr�, đại trượng phu, chỉ c�n một th�n n�y l� cuối c�ng.

337.�� Ta đ� h�ng phục được tất cả, Ta đ� biết r� tất cả, Ta kh�ng nhiễm � một ph�p n�o, Ta xa l�a hết thảy, diệt dục m� giải tho�t v� tự m�nh chứng ngộ, th� c�n ai l� thầy?^{^[195]}.

338.�� Trong c�c c�ch c�ng dường, ph�p th� l� hơn cả; trong c�c chất vị, ph�p vị l� hơn cả; trong c�c hỷ lạc, ph�p hỷ l� hơn cả; người n�o trừ hết mọi �i dục l� vượt tr�n mọi khổ đau.

339.�� T�i sản gi�u c� chỉ l�m hại người ngu chứ kh�ng phải để cầu sang bờ kia. Người ngu bị t�i dục hại m�nh, như m�nh đ� v� t�i dục m� hại người kh�c.

340.�� Cỏ l�m hại ruộng vườn, tham dục l�m hại thế nh�n. Vậy n�n c�ng dường cho người l�a tham, sẽ được quả b�o lớn.

341.�� Cỏ l�m hại ruộng vườn, s�n nhuế l�m hại thế nh�n. Vậy n�n c�ng dường cho người l�a s�n, sẽ được quả b�o lớn.

342.�� Cỏ l�m hại ruộng vườn, ngu si l�m hại thế nh�n. Vậy n�n c�ng dường cho người l�a si, sẽ được quả b�o lớn.

343.�� Cỏ l�m hại ruộng vườn, �i dục l�m hại thế nh�n. Vậy n�n c�ng dường cho người l�a dục, sẽ được quả b�o lớn.

�

XXV.� PHẨM TỲ-KHEO

(BHIKKHUVAGGA)

344.�� Chế phục được mắt, l�nh thay, chế phục được tai, l�nh thay, chế phục được mũi, l�nh thay, chế phục được lưỡi, l�nh thay, chế phục được th�n, l�nh thay, chế phục được lời n�i, l�nh thay, chế phục được t�m �, l�nh thay, chế phục được hết thảy, l�nh thay; Tỳ-kheo n�o chế phục được hết thảy th� giải tho�t hết khổ.

345.�� G�n giữ tay ch�n v� ng�n ngữ, g�n giữ c�i đầu cao^{^[196]}, t�m ưa th�ch Thiền định, ở ri�ng một m�nh v� tự biết đầy đủ; ấy l� bậc Tỳ-kheo.

346.�� Tỳ-kheo biết thuần h�a ng�n ngữ, kh�n kh�o m� tịch tịnh, th� khi diễn b�y ph�p nghĩa, lời lẽ rất h�a �i, r� r�ng.

347.�� Tỳ-kheo n�o an tr� trong lạc vi�n Ch�nh ph�p, mến ph�p v� t�y ph�p, tư duy nhớ tưởng ph�p, th� sẽ bị thối chuyển.

348.�� Chớ n�n khinh điều m�nh đ� chứng, chớ h�m mộ điều người kh�c đ� chứng. Tỳ-kheo n�o chỉ lo h�m mộ điều người kh�c tu chứng, cuối c�ng m�nh kh�ng chứng được Tam-ma-địa (ch�nh định)^{^[197]}.

349.�� Tỳ-kheo n�o d� tu chứng được ch�t �t m� kh�ng khinh gh�t sự ch�t �t đ� được ấy, cứ sinh hoạt thanh tịnh v� si�ng năng, mới thật đ�ng được chư Thi�n khen ngợi.

350.�� Đối với danh v� sắc kh�ng chấp �ta� �của ta�. Kh�ng �ta� v� �của ta� n�n kh�ng ưu n�o. Người như vậy mới đ�ng gọi l� Tỳ-kheo.

351.�� Tỳ-kheo an tr� trong t�m từ bi, vui th�ch gi�o ph�p Phật đ�, sẽ đạt đến cảnh giới tịch tịnh an lạc, giải tho�t c�c h�nh (v� thường).

352.�� Tỳ-kheo t�t nước thuyền n�y^{^[198]}, hễ hết nước th� thuyền nhẹ v� đi mau. Đoạn hết tham dục v� s�n nhuế trong th�n n�y th� mau chứng Niết-b�n.

353.�� Tỳ-kheo n�o đoạn năm điều^{^[199]}, bỏ năm điều^{^[200]}, si�ng tu năm điều^{^[201]}, vượt khỏi năm điều say đắm^{^[202]}, Tỳ-kheo ấy l� người đ� vượt qua d�ng nước lũ^{^[203]}.

354.�� H�y tu định, chớ bu�ng lung, t�m chớ m� hoặc theo dục. Đừng đợi đến khi nuốt h�n sắt n�ng mới ăn năn than thở.

355.�� Kh�ng c� Tr� tuệ th� kh�ng c� Thiền định, kh�ng c� Thiền định th� kh�ng c� Tr� tuệ. Người n�o gồm đủ Thiền định v� Tr� tuệ th� gần đến Niết-b�n.

356.�� Tỳ-kheo đi v�o chỗ y�n tĩnh, thời t�m thường vắng lặng, qu�n x�t theo Ch�nh ph�p, được thọ hưởng c�i vui của si�u nh�n.

357.�� Người n�o thường ch�nh niệm đến sự sanh diệt của c�c uẩn th� sẽ được vui mừng. N�n biết: Người đ� kh�ng chết.

358.�� Nếu l� Tỳ-kheo s�ng suốt, d� ở trong đời, trước ti�n vẫn lo nhiếp hộ c�c căn v� biết đủ, lo hộ tr� giới luật.

359.�� Th�i độ th� phải th�nh khẩn, h�nh vi th� phải đoan ch�nh. Được vậy, họ l� người nhiều vui v� sạch hết khổ n�o.

360.�� C�nh hoa Bạt-tất-ca^{^[204]} bị �a t�n như thế n�o, Tỳ-kheo c�c �ng cũng l�m cho tham s�n �a t�n như thế.

361.�� Tỳ-kheo n�o th�n tịch tịnh ngữ tịch tịnh, t�m an tr� tam muội, xa l�a dục lạc, Tỳ-kheo ấy l� người tịch tịnh.

362.�� C�c ngươi h�y tự cảnh s�ch, c�c ngươi h�y tự phản tỉnh! Tự hộ vệ v� ch�nh niệm, mới l� Tỳ-kheo an trụ trong an lạc.

363.�� Ch�nh c�c ngươi l� kẻ bảo hộ cho c�c ngươi, ch�nh c�c ngươi l� nơi nương n�u cho c�c ngươi. C�c ngươi h�y gắng điều phục lấy m�nh như thương kh�ch lo điều phục con ngựa l�nh.

364.�� Tỳ-kheo đầy đủ t�m hoan hỷ, th�nh t�n theo gi�o ph�p Phật đ�, sẽ đạt đến cảnh giới tịch tịnh an lạc, giải tho�t hết c�c h�nh (v� thường).

365.�� Tỳ-kheo tuy nhỏ tuổi m� si�ng tu gi�o ph�p Phật đ�, th� họ l� �nh s�ng chiếu soi thế gian như mặt trăng ra khỏi đ�m m�y m�.

�

XXVI.� PHẨM B�-LA-M�N^{^[205]}

(BRAHMANAVAGGA)

366.�� Dũng cảm đoạn trừ l�ng �i dục, c�c ngươi bỏ dục mới l� B�-la-m�n. Nếu thấy r� c�c uẩn^{^[206]} diệt tận, c�c ngươi liền thấy được V� t�c (Niết-b�n).

367.�� Nếu thường tr� trong hai ph�p^{^[207]}, h�ng B�-la-m�n đạt đến bờ kia; d� c� bao nhi�u r�ng buộc cũng đều bị dứt sạch do tr� tuệ của người kia.

368.�� Kh�ng bờ kia cũng kh�ng bờ n�y^{^[208]}, cả hai bờ đều kh�ng, xa l�a khổ n�o^{^[209]}, kh�ng bị tr�i buộc; đ� gọi l� B�-la-m�n.

369.�� Ai nhập v�o Thiền định, an tr� ly trần cấu, việc cần l�m đ� l�m xong, phiền n�o lậu dứt sạch, chứng cảnh giới tối cao; đ� l� B�-la-m�n.

370.�� Mặt trời chiếu s�ng ban ng�y, mặt trăng chiếu s�ng ban đ�m, kh� giới chiếu s�ng d�ng vua ch�a, Thiền định chiếu s�ng kẻ tu h�nh, nhưng h�o quang đức Phật chiếu s�ng cả ng�y đ�m.

371.�� Người dứt bỏ �c nghiệp gọi l� B�-la-m�n; người h�nh vi thanh tịnh gọi l� Sa-m�n; người tự trừ bỏ cấu uế, gọi l� người xuất gia.

372.�� Chớ đ�nh đập B�-la-m�n! B�-la-m�n chớ s�n hận! Người đ�nh đập mang điều đ�ng hổ, người s�n hận lại c�ng đ�ng hổ hơn.

373.�� B�-la-m�n, đ�y kh�ng phải l� điều �ch nhỏ. Nếu biết vui mừng chế phục t�m m�nh, t�y l�c đoạn trừ t�m độc hại th� thống khổ được ngăn chặn liền.

374.�� Kh�ng d�ng th�n, ngữ, � tạo t�c nghiệp �c, chế ngự được ba chỗ đ�, đ� gọi l� B�-la-m�n.

375.�� Bất luận nơi đ�u được nghe đấng Ch�nh đẳng Ch�nh gi�c thuyết ph�p, h�y đem hết l�ng cung k�nh như B�-la-m�n^{^[210]} k�nh thờ lửa.

376.�� Chẳng phải v� bện t�c, chẳng phải v� chủng tộc, cũng chẳng phải tại nơi sanh m� gọi l� B�-la-m�n; nhưng ai hiểu biết ch�n thật^{^[211]},�� th�ng đạt Ch�nh ph�p, đ� l� kẻ B�-la-m�n hạnh ph�c^{^[212]}.

377.�� Người ngu bện t�c v� mặc �o da^{^[213]} đ�u c� �ch chi? Trong l�ng c�n chứa đầy tham dục, th� dung nghi b�n ngo�i chỉ l� trang điểm su�ng.

378.�� Ai mặc �o phấn tảo^{^[214]}, gầy ốm lộ g�n xương, ở rừng s�u tu định; đ� gọi l� B�-la-m�n.

379.�� Gọi l� B�-la-m�n, kh�ng phải từ bụng mẹ đẻ ra. Nếu cứ chấp chặt c�c phiền n�o th� chỉ được gọi l� �Bồ�su�ng^{^[215]}. Người n�o l�a hết chấp trước, đ� gọi l� B�-la-m�n.

380.�� Ai đoạn hết kiết sử, người đ� thật kh�ng c�n sợ h�i. Kh�ng bị đắm trước, xa l�a r�ng buộc; đ� gọi l� B�-la-m�n.

381.�� Như ngựa bỏ đai da, bỏ cương, bỏ d�y v� đồ sở thuộc, người gi�c tr� bỏ tất cả chướng ngại, đ� gọi l� B�-la-m�n^{^[216]}.

382.�� Nhẫn nhục khi bị đ�nh mắng kh�ng sinh l�ng s�n hận, người c� đội qu�n nhẫn nhục h�ng cường, đ� gọi l� B�-la-m�n.

383.�� Người đầy đủ đức hạnh: kh�ng n�ng giận, tr� giới kh�ng dục nhiễm, chế ngự v� đạt được th�n cuối c�ng, người như thế, Ta gọi l� B�-la-m�n.

384.�� Như nước giọt l� sen, như hột cải đặt đầu mũi kim, người kh�ng đắm nhiễm �i dục cũng như thế, Ta gọi họ l� B�-la-m�n.

385.�� Nếu ngay tại thế gian n�y, ai tự gi�c ngộ v� diệt trừ đau khổ, tr�t bỏ g�nh nặng m� giải tho�t, Ta gọi họ l� B�-la-m�n. Người c� tr� tuệ s�u xa, biết r� thế n�o l� đạo, phi đạo v� chứng đến cảnh giới v� thượng, đ� gọi l� B�-la-m�n.

386.�� Chẳng lẫn lộn với tục lu�n, chẳng tạp xen với Tăng lữ, xuất gia l�a �i dục, đ� gọi l� B�-la-m�n.

387.�� Bỏ hết đao trượng, kh�ng tự m�nh giết, kh�ng bảo người kh�c giết đối với tất cả hữu t�nh mạnh yếu; người như thế Ta gọi l� B�-la-m�n.

388.�� Ở giữa đ�m người cừu địch m� g�y t�nh hữu nghị, ở giữa đ�m người hung hăng cầm gậy m� giữ kh� �n h�a, ở giữa đ�m người chấp đắm m� kh�ng chấp đắm, người như thế Ta gọi l� B�-la-m�n.

389.�� Từ l�ng tham dục, s�n nhuế, ki�u mạn, cho đến l�ng hư ngụy, đều tho�t bỏ như hột cải kh�ng d�nh đầu mũi kim, người như thế Ta gọi l� B�-la-m�n.

390.�� Chỉ n�i lời ch�n thật hữu �ch, kh�ng n�i lời th� �c, kh�ng x�c phạm đến người, đ� gọi l� B�-la-m�n.

391.�� Đối với vật g� xấu hay tốt, d�i hay ngắn, th� hay tế, m� người ta kh�ng cho th� kh�ng lấy, đ� gọi l� B�-la-m�n.

392.�� Đối với đời n�y cũng như đời kh�c, kh�ng m�ng l�ng dục vọng, v� dục n�n giải tho�t, đ� gọi l� B�-la-m�n.

393.�� Người kh�ng c�n tham dục, liễu ngộ kh�ng nghi hoặc, chứng đến bậc V� sanh, đ� gọi l� B�-la-m�n.

394.�� Nếu ở thế gian n�y, kh�ng chấp trước thiện v� �c, thanh tịnh kh�ng ưu lo, đ� gọi l� B�-la-m�n.

395.�� C�i �i dục l�m t�i sanh đ� được đoạn tận, như trăng trong kh�ng bợn, đứng lặng m� s�ng ngời, đ� gọi l� B�-la-m�n.

396.�� Vượt khỏi đường gồ ghề, lầy lội^{^[217]}, ra khỏi biển lu�n hồi ngu si m� l�n đến bờ kia, an tr� trong Thiền định, kh�ng nghi hoặc, kh�ng chấp đắm, chứng Niết-b�n tịch tịnh, người như thế Ta gọi l� B�-la-m�n.

397.�� Xả bỏ dục lạc ngay tại đời n�y m� xuất gia l�m Sa-m�n kh�ng nh�, kh�ng cho dục lạc ph�t sinh lại, người như thế Ta gọi l� B�-la-m�n.

398.�� Xả bỏ �i dục ngay tại đời n�y m� xuất gia l�m Sa-m�n kh�ng nh�, kh�ng cho �i dục ph�t sinh lại, người như thế Ta gọi l� B�-la-m�n.

399.�� L�a khỏi tr�i buộc của nh�n gian, vượt khỏi tr�i buộc của thi�n thượng, hết thảy tr�i buộc đều l�a sạch, đ� gọi l� B�-la-m�n.

400.�� Xả bỏ điều ưa gh�t, thanh lương kh�ng phiền n�o, dũng m�nh hơn thế gian^{^[218]}, đ� gọi l� B�-la-m�n.

401.�� Nếu biết tất cả lo�i hữu t�nh tử thế n�o, sinh thế n�o, kh�ng chấp trước, kh�o vượt qua, đ� gọi l� B�-la-m�n.

402.�� D� chư Thi�n, C�n-th�t-b� hay nh�n loại, kh�ng ai biết được nơi chốn của vị A-la-h�n đ� dứt sạch phiền n�o; vị ấy Ta gọi l� B�-la-m�n.

403.�� Qu� khứ vị lai hay hiện tại, người kia chẳng c� một vật chi, người kh�ng chấp thủ một vật chi ấy, gọi l� B�-la-m�n.

404.�� Hạng người dũng m�nh, t�n qu� như tr�u ch�a^{^[219]}, hạng người thắng lợi^{^[220]}, v� dục như đại ti�n, hạng người tẩy sạch^{^[221]}, kh�ng nhiễm v� gi�c tỉnh, hạng người như thế, Ta gọi l� B�-la-m�n.

405.�� Vị M�u-ni (thanh tịnh) hay biết đời trước, thấy cả c�i trời v� c�i khổ (�c th�), đ� trừ diệt t�i sinh, thiện nghiệp ho�n to�n, th�nh bậc V� thượng tr�; bậc vi�n m�n th�nh tựu mọi điều như thế, Ta gọi l� B�-la-m�n.

�

[1] Những ph�p yếu được diễn n�i theo c�ch song đối.

[2] Ph�p tức l� Dhamma. Ở đ�y chỉ về ph�p bất thiện, ở c�u thứ hai chỉ về ph�p thiện.

[3] Nguy�n văn: Cakkam va vahato padam, n�n dịch l�: �Như b�nh xe lăn theo ch�n con th� k�o xe�.

[4] Nguy�n văn: Sanantano, c� nghĩa l� đời xưa. Cổ ph�p (Sanantano Dhamma, hoặc Paranako Dham-ma) tức chỉ cho tất cả ph�p tắc vĩnh cửu bất dịch m� chư Phật v� đệ tử qu� khứ đ� giữ g�n v� truyền dạy.

[5] Chỉ người tranh luận. Nh�n khi Phật ở Kỳ-đ�-l�m, đối với c�c vị Tỳ-kheo ưa tranh luận tại C�u-sanh-b� (Kosambi) m� n�i kinh n�y, n�n c� sự xưng h� đ�.

[6] Nguy�n văn: Mayametthayamamasa, � n�i thẳng th� �ch�ng ta sắp bị diệt vong v� luật v� thường�.

[7] Tự cho th�n m�nh trong sạch rồi đắm ưa ho�i.

[8] Ma vương (Ma-ra) ở đ�y chỉ t�nh dục

[9] Chẳng kho�i lạc (asubha) chỉ ph�p bất tịnh qu�n, như qu�n th�n với 32 điều bất tịnh v.v�

[10] Chỉ tham dục v.v�

[11] Như bốn thứ tứ cụ l� �o, cơm, thuốc uống, nh� ở v� mười thứ t� kiến v.v�

[12] Như giới, định, huệ v� ch�nh kiến v.v�

[13] Do tạo �c nghiệp m� đưa đến sự bi ai trong đời n�y gọi l� �Buồn t�i đ� tạo �c�. Nhưng m� nỗi bi ai n�y c�n c� hạn chứ tương lai đọa v�o �c đạo thọ b�o l�u d�i, c�i khổ n�y mới v� c�ng.

[14] Kẻ chăn b� thu� cứ s�ng sớm dắt b� ra đồng, tối� lại l�a b� về� chuồng giao cho chủ, ng�y ng�y chỉ đếm b� m� đổi lấy �t tiền c�ng, c�n sữa, lạc, sanh t�, đề hồ của b� th� anh ta kh�ng hưởng được. Tụng kinh m� kh�ng tu h�nh theo kinh th� chẳng hưởng được lợi �ch của kinh, của kẻ tu h�nh.

[15] Niết-b�n (Nibb�nna)

[16] Bởi v� người kh�ng bu�ng lung th� được chứng nhập Niết-b�n v� kh�ng c�n lu�n hồi sinh tử tiếp nối nữa. C�n người bu�ng lung tuy sống m� vẫn như th�y chết, kh�ng biết hướng thiện, nỗ lực l�m l�nh.

[17] B�i n�y tiếp b�i tr�n, khuy�n đừng n�n ph�ng dật m� gắng chuy�n cần.

[18] Cảnh giới của chư Phật, B�ch chi v� A-la-h�n

[19] Muốn chứng đặng Niết-b�n th� phải trừ 4 �ch: dục �ch (Kamayogo) sự tham dục, hữu �ch (Bha-vayogo) m� chấp ba c�i, kiến �ch (Ditthiyogo) điều t� kiến, �c kiến, v� minh �ch (Avijjayogo) sự m� mờ.

[20] Như c�i đất cao c� thể tr�nh khỏi thủy tai. Kẻ tr� khi chứng được A-la-h�n th� kh�ng c�n bị phiền n�o quấy nhiễu, nhận ch�m.

[21] C�c phiền n�o tham, s�n, si buộc r�ng v� sai sử ch�ng sanh trong v�ng ba c�i.

[22] Ma-gi� (Maghav�) t�n kh�c của trời Đế Th�ch (Sarka) khi chưa đủ ph�c b�u để l�m trời, Đế Th�ch ở nh�n gian t�n l� Ma-gi�, nhờ c�ng đức si�ng năng qu�t tước sạch sẽ m� được l�m chủ c�i chư thi�n.

[23] Kiết sử (Samyojana) tức l� phiền n�o (Kilesa) danh từ chuy�n m�n của nh� Phật.

[24] Mấy c�u n�y đều h�nh dung c�i t�m.

[25] khi chứng được A-la-h�n th� v� lậu thiện nghiệp vi�n m�n, hữu lậu �c nghiệp v� hữu lậu thiện nghiệp đ� hết rồi, kh�ng c�n tạo nghiệp mới nữa, v� tuy ở trong đạo quả vi�n m�n m� thường l�m những việc lợi tha một c�ch tự nhi�n.

[26] Kết quả thắng lợi l� chỉ c� cảnh giới Thiền định được tiến bộ.

[27] Kh�ng n�n nhiễm trước v�o Thiền cảnh đ� chứng được, phải nỗ lực cầu tiến m�i.

[28] Phật gi�o đồ c�c nước Phật gi�o nam phương mỗi khi l�m chung c� lệ thỉnh chư Tăng đến để c�ng dường l�m phước lần ch�t. Chư Tăng liền tụng b�i kệ n�y ba biến.

[29] Đem t�m hướng về 10 hạnh �c (Akusala): s�t sinh (Panatipato), th�u đạo (Adinnadanam), t� d�m (Kamesumicchacara), vọng ngữ (Musavado), lưỡng thiệt (Pisunavaca), th� �c ngữ (Pharusavaca), ỷ ngữ (samphap palapo), tham (abhijjha), s�n (Viyapado), t� kiến (Micchadithi).

[30] Đem t�m hướng về 10 hạnh l�nh (Kusala): c�ng dường (Danam), tr� giới (Silam), tu thiền định (Bhavana), t�n k�nh (Apacaijannam), t�c sự (Vey-yavaccam), hồi hướng c�ng đức (Pattidacam), t�y hỷ c�ng đức (Pattanumodana), th�nh ph�p (Dham-musavanam), thuyết ph�p (Dhammadesana), ch�nh kiến (Dithujjukamman).

[31] Ng�i Ng� Chi Khi�m dịch l� Phẩm Vương Hoa.

[32] Chinh phục (Vijessati), l� theo Pali nguy�n ch�. Bản dịch th�ch kinh Ph�p c� rất xưa v� đầy đủ chi tiết bằng văn bản Pali của Ng�i Buddahaghosa, căn bản của c�c lời ch� th�ch sau n�y. Bản do E.W.Burlinghame dịch ra Anh văn trong loại s�ch Harvard Oriental serie l� hiểu x�c thật. Bản ở Mianma ch�p l� vicessati, th� n�n� dịch l� �chọn t�m� hoặc �d� x�t�.

[33] Địa giới (Pathavi) l� chỉ tự kỷ hay tự th�n (Atta-bhava). Bản Dhammapada Anh văn của Đại đức Narada dịch, trang 8, c� ch� th�ch rằng: �This is one who will understand this self as if really is". C�u n�y c� nghĩa �như thật tự biết r� m�nh�.

[34] Di�m-ma-giới (Yamalok�), theo nguy�n ch� th� bao qu�t cả bốn giới (Catubdhidam apayalokan ca): địa ngục, ngạ quỉ, s�c sanh v� a-tu-la (Asura). Bản ch� th�ch bằng Anh văn của Ng�i Narada n�i: �The fourwoeful states, viz: Hell (địa ngục), Anima kingdom (s�c sanh), Peta realm (ngạ quỉ) and the realm (A-tu-la)�.

[35] Thi�n giới (Sadevakam), theo nguy�n ch� th� bao qu�t 6 c�i trời dục giới v� nh�n giới (Imamsade Vakanit mannussalokanca). Ng�i Narada ch�: �Namely the world of human beings and the six celestial realm�s".

[36] Ph�p c� (Dhammapada) tức l� ph�p t�ch, ph�p, như ba mươi bảy đạo phẩm (Bodhipakkhi-kadham-ma) v.v�

[37] Thợ kh�o l� thợ l�m tr�ng hoa, để v� dụ cho người kh�o giảng n�i Ph�p c�, c� lớp lang, kh�ng lộn xộn, như thợ x�u hoa.

[38] Hữu học (Sekha) tức l� c�c vị chứng sơ quả Tu-đ�-ho�n (Sotapattiphala), nhị quả Tư-đ�-h�m (Sa-kadagamiphala), tam quả A-na-h�m (Anagamphala), v� sơ quả hướng, nhị quả hướng, tam quả hướng, tứ quả hướng, v� những vị n�y c�n phải học tập giới, định, huệ. Đến khi chứng tứ quả A-la-h�n mới được gọi l� V� học (Asekha).

[39] B�i tụng tr�n l� hỏi, b�i n�y đ�p.

[40] Sự dụ hoặc của dục cảnh.

[41] Những người đang say ngủ trong x�m l�ng giữa đ�m khuya, bị nước lũ cuốn đi m� kh�ng hay biết g�. Người m� miết trong dục lạc cũng vậy.

[42] Cảnh dục lạc.

[43] M�u-ni (Muni) c� nghĩa l� người trầm lặng, nh�n từ, tr� tuệ, th�nh giả, ở đ�y chỉ h�ng Sa-m�n khất thực.

[44] Nguy�n văn của c�u n�y l� �Naparesam katakatam� dịch thẳng l� �Chẳng n�n d�m ng� người kh�c l�m hay kh�ng l�m�.

[45] Chi�n-đ�n-na (Candana) Đa-gia-la (tagara), t�n hai thứ c�y thơm, Mạt lị ca (Malika) l� một thứ hoa nhỏ thơm mọc t�m lum như gi�y b�m.

[46] Bạt-tất-kỳ (Vassilky) l� vũ qu� hoa.

[47] Lu�n hồi (samsara) chỉ sự sanh tử lu�n chuyển m�i kh�ng ngừng.

[48] Thọ quả b�o l�nh dữ trong tương lai tức l� th�n dị thục (vipaka) ở đ�y chỉ ri�ng �c quả.

[49] Đ�y chỉ thiện quả.

[50] C� sa (kusa) t�n cỏ thơm, nguy�n văn l� Kusag-gena, tức l� d�ng đầu ngọn cỏ c� sa.

[51] Người tư duy Ch�nh ph�p (Sankhata dhamman) l� người th�m nhập Ch�nh ph�p, đ�y l� người gi�c ngộ Tứ đế.

[52] Muốn sữa đ�ng đặc th�nh đề hồ kh�ng phải một ng�y một đ�m m� đ�ng được kịp.

[53] Trong H�n văn chữ n�y cũng gọi l� đầu thủ, đầu n�o.

[54] Bản chữ Nhật dịch l� Hiền phẩm.

[55] Người kh�ng c�n điều �c ở th�n khẩu � nữa, chuy�n việc tế độ ch�ng sanh.

[56] Chư Phật v� A-la-h�n.

[57] Khắc chế năm căn đừng cho thấy, nghe, ngửi, nếm, x�c điều quấy.

[58] Cảnh giới Niết-b�n.

[59] Cảnh giới sanh tử.

[60] Cảnh giới sanh tử. C�u n�y � nghĩa li�n quan với c�u tr�n.

[61] Gi�c chi (Sambodhiyangam) l� thất Bồ-đề phần hay l� �thất gi�c chi� l�: niệm gi�c chi (Satisanm-bojjhango), trạch ph�p gi�c chi (Pitisam bojjhango), khinh an gi�c chi (Passadhisambojjhango), định gi�c chi (Sama-dhisambojjhango), xả gi�c chi (Upekhasambojjha-ngo).

[62] Chứng được Niết -b�n, giải tho�t tự tại.

[63] Nguy�n văn: Khinasava, dịch nghĩa l� �Dứt hết c�c lậu� hoặc �c�c lậu đ� sạch hết�, tức l� dứt hết mọi phiền n�o.

[64] A-la-h�n (Arahaant) tức l� bậc th�nh đ� dứt hết phiền n�o, chứng Niết-b�n, kh�ng bị sanh tử nữa.

[65] Tr�i buộc (Gantha) c� bốn thứ: Tham (Abhijjha), s�n (Vijjapada), giới cấm thủ (Sibhataparomas�), kiến thủ (Idan saccabhinivesa).

[66] Con đường hữu vi lậu nghiệp đ� đi c�ng. C� chỗ gọi l� �c�c lậu đ� dứt sạch, việc tu h�nh đ� xong, phạm hạnh đ� th�nh lập�.

[67] Con ngỗng mỗi khi ra khỏi ao th� chẳng c�n nghĩ tưởng đến mồi, cỏ, nước trong ao l� của m�nh. Vị A-la-h�n đ� xuất gia rồi th� kh�ng c�n luyến tưởng tới gia t�i của cải nữa.

[68] Chẳng c�n hoạt động theo nghiệp lực.

[69] Biết r� sự ăn uống l� cốt để duy tr� t�nh mạng m� tu h�nh.

[70] Chứng được Niết-b�n gọi l� giải tho�t (Vimokha); lại gọi l� kh�ng (Sinn�ta), v� kh�ng c�n tham, s�n, si, phiền n�o; lại gọi l� v� tướng (Animitta) v� từ nay đ� được tự tại kh�ng c�n đắm trước tưởng tham dục.

[71] Lậu c� bốn thứ: dục lậu (Kamasava), hữu lậu (Bhavasavha), kiến lậu (Dithasava), v� minh lậu (Avijjasava).

[72] Nh�n-đ� yết-la (Indakhila), nhiều bản dịch l� m�n hạn (chấn cửa) tức l� đặt một tảng đ� giữa chỗ cửa lớn, d�ng chấn then cửa để đ�ng cho chắc. C� một chỗ n�i indakhila theo Phạn tự l� indra-khila tức l� c�i trụ của Nh�n đ� la (Đế Th�ch). Ở tại chỗ tiến v�o th�nh, dựng một c�i trụ lớn để tượng trưng chỗ ở của Nh�n đ� la (thần bảo hộ của d�n Ấn Độ). Ch�nh ng�y xưa đ� dịch l� c�i tr�ng ki�n cố, l� bảy tr�ng Đế Th�ch, l� đ�i tọa.

[73] V� t�n (Assaddha) hoặc dịch l� bất t�n, � n�i vị Th�nh nh�n tự m�nh chứng biết chứ kh�ng phải do ai l�m cho gi�c ngộ.

[74] C�c nghiệp thiện, nghiệp �c trong v�ng hữu lậu thế gian.

[75] Sanh tử lu�n hồi.

[76] Nguy�n văn ch�p: Nina l� chỗ thấp, Thala l� chỗ cao.

[77] Theo bản Xri Lanca th� chữ n�y l� Dhammapada n�n dịch l� �Ph�p c�� nhưng theo bản của �Hiệp hội xuất bản Pali th�nh điển� th� ch�p l� Gathapada, chữ n�y n�n dịch l� �nhất c� kệ�.

[78] C�u n�y li�n quan đến c�u tr�n.

[79] C�n-th�t-b� (Gandh�bha) t�n một vị thần ở Thi�n giới.

[80] T�n một vị Thi�n thần.

[81] Phạm thi�n tức l� B�-la-m�n thi�n (Brahma).

[82] Nguy�n văn: �Yitthamva hutamva�, nghĩa l� c�ng hy sinh, l� tế tự, l� c�ng dường, v.v� Đồng nghĩa l� c�ng dường trong hội h�, lễ tiết; hutam c� nghĩa l� dự bị cung cấp kh�ch qua đường, hoặc l�m việc c�ng dường dựa theo một t�n ngưỡng về t�c nghiệp v� quả b�o m� m�nh tin tưởng.

[83] Chỉ tứ quả th�nh nh�n.

[84] Người tuổi cao đức trọng.

[85] C�c Tăng lữ ở c�c nước phương Nam, mỗi khi thọ người lễ kinh th� đọc b�i tụng n�y.

[86] Năm uẩn sanh diệt tức l� c�c ph�p do nh�n duy�n h�a hợp kh�ng thường tr�.

[87] Nguy�n văn: Mappamannatha c� hai nghĩa:

a. Mappaanati, l� �chớ khinh thị�.

b. Mappamanati, l� �chớ tưởng �t�.

[88] Đạo trượng (Danda) cũng dịch l� h�nh phạt.

[89] Chỉ vị A-la-h�n đ� sạch hết c�c lậu hoặc.

[90] Đ�y l� một c�ch ngồi xổm, đặc biệt l� người tu ngoại đạo xưa Ấn Độ, thường d�ng để h�nh hạ x�c th�n.

[91] B�i n�y n�i về c�ch tu khổ hạnh v� �ch, kh�ng thể chứng được Niết-b�n.

[92] Tr� v� h�nh đầy đủ.

[93] N�i về sự gi�.

[94] Thế giới bị 11 thứ lửa n�y thường thi�u đốt: tham (raga), s�n (dosa), si (moha), bệnh (vyad-hiểu), l�o (jara), tử (marana), sầu (soda), bi (Pariv-eda), khổ (dukkha), ưu (domandsa), n�o (upya-sa).

[95] V� v� minh.

[96] Dụ tr� tuệ.

[97] Ch�n chỗ nơi th�n: hai mắt, hai mũi, hai tai, miệng, đường đại, đường tiểu.

[98] Th�n n�y do tr�n 300 đốt xương hợp th�nh.

[99] Lầm nghĩ th�n n�y mỹ lệ �m đềm.

[100] Hư ngụy (makkho), xưa dịch l� che lấp (phủ).

[101] Chỉ Phật, B�ch Chi, La h�n.

[102] Đ�y l� lời đức Th�ch Ca khi th�nh đạo, t�m sinh hoan hỷ m� n�i ra. Sau n�y c� lần nh�n Ng�i A-nan hỏi n�n Phật n�i lại lời đ�. Kẻ l�m nh� chỉ nguy�n nh�n lu�n hồi, l�ng t�nh dục, nh� l� chỉ th�n thể, rui m� l� chỉ c�c thứ dục kh�c, k�o cột l� chỉ v� minh.

[103] Th�ng thường n�i ba thời l� đầu đ�m, giữa đ�m, cuối đ�m. Ở đ�y ba thời chỉ v�o một đời người thanh ni�n, trung ni�n, l�o ni�n. Người ta l�c thanh ni�n n�n nỗ lực học tập, trung ni�n n�n hoằng ph�p, tu Thiền định v.v� Nhưng trong hai thời gian đ� m� chưa kịp th�ch thời h�nh sự th� l�c l�o ni�n phải tỉnh ngộ học tập gấp r�t, nếu kh�ng th� luống uổng một đời, mang lấy thống khổ chẳng �ch chi.

[104] Phật gi�o chủ trương mỗi c� nh�n phải tự lực lo giải tho�t cho m�nh. Phật gi�o đồ ph�t nguyện quy y Phật, Ph�p, Tăng, Tam Bảo, kh�ng c� nghĩa l� ph�t một lời cầu đảo để Tam Bảo lo giải tho�t cho. Song Tam Bảo l� thầy chỉ đạo tu h�nh đ�ng đường để được giải tho�t. Vậy n�n, muốn đến cảnh giới giải tho�t tự tại th� tự mỗi người phải gắng sức thực h�nh đ�ng lời Tam Bảo chỉ dạy.

[105] Chỉ quả vị La h�n.

[106] Mạn-la-phạm (Maluva) một loại d�y b�m. C�y Ta-la khi đ� bị n� leo quấn v�o th� kh� chết ngay.

[107] C�ch-tha-c�ch (Kattha), loại c�y lau. C� t�n l� C�ch-tha-c�ch-tr�c (Velusankhatakattha), hễ ra hoa kết tr�i rồi th� chết liền.

[108] Chỉ việc giải tho�t sanh tử.

[109] Ở Xri-Lanca giải th�ch l� lu�n hồi.

[110] Sau khi Đức Phật th�nh đạo, lần đầu ti�n Ng�i trở về ho�ng cung tại th�nh Ca-tỳ-la (Kapila). S�ng h�m sau Ng�i vẫn chiếu lệ mang b�t đi khất thực. Vua Tịnh Phạn (Suddhodana) thấy vậy vội bước đến trước Phật m� n�i rằng: �N�y con ơi! Sao con l�m nhục nh� ta vậy? Con vốn l� chủ th�nh n�y, từng ở tr�n ch�u b�u, nay cứ cầm b�t lần đi từng nh�, kh�ng hổ nhục cho ta lắm sao?� Đức Phật liền n�i cho vua nghe đ� l� ph�p tắc l�u đời của chư Phật, v� n�i hai b�i n�y. N�n theo chỗ ch� giải xưa n�y th� hai b�i n�y c� nghĩa như sau: b�i 164: �Chớ nh�c bỏ việc lần theo từng nh� khất thực. Cẩn thận giữ thật đ�ng hạnh tr� b�t n�y, ai l�m theo hạnh n�y th� đời n�y, đời sau đều kho�i lạc�; b�i 165: �Cẩn thận l�m đ�ng hạnh n�y, chớ l�m theo sự bu�ng thả. Ai l�m theo đ�ng hạnh n�y th� đời n�y, đời sau đều được kho�i lạc�.

[111] Lầu s� chợ bể l� dịch nghĩa từ chữ �Thần l�u hải thị� để chỉ thị cảnh huyễn h�a kh�ng thật. Những l�n kh� bốc l�n tr�n mặt biển, đụng phải �nh nắng, hoặc l� kh�ng kh� tương phản m� hiện ra những b�ng h�nh nh�n xa như l�u đ�i chợ b�a. Người xưa tin những l�n kh� ấy l� hơi của giống s� thần tự dưới đ�y bể phun l�n.

[112] Nhất ph�p (Ekham Dhanman) tức l� ch�n đế, ch�n l� (Saccam).

[113] Dự lưu quả (Sotapattiphalam) l� quả vị đầu trong bốn quả vị Niết-b�n Thanh văn.

[114] Hai b�i n�y Phật đối Ma nữ m� n�i.

[115] � to�n c�u l� �C�i t�nh dục đ� bị chinh phục rồi, th� d� đang ở thế gian n�y, n� cũng kh�ng thể theo d�i người kia nữa�.

[116] Đ� bỏ hết �i dục.

[117] Trong Tứ phần (giới bản) đức Như Lai Tỳ B� Thi dạy: �Nhẫn nhục đệ nhất đạo, Phật thuyết v� vi tối, xuất gia n�o tha nhơn, bất danh vi Sa-m�n�.

[118] Nguy�n văn: Patimokkha tức l� Biệt giải tho�t luật nghi giới, gồm 227 giới điều chủ yếu m� tất cả Tỳ-kheo phải giữ.

[119] Chỉ t�m định (Atthasalacattu): bốn thiền định v� bốn kh�ng định.

[120] Thọ chi đề (Rukkhacetia) l� �thọ miếu�, vị thọ thần của Ấn Độ t�n ngưỡng. Lấy c�y l�m đối tượng s�ng b�i, như đối với th�p miếu vậy.

[121] B�t Ch�nh đạo (Ariyam utthangikkhamamagam): ch�nh kiến (Samaditthi), ch�nh tư duy (Sammasankappa), ch�nh ngữ (Sammavaca), ch�nh nghiệp (Sammakamanta), ch�nh mạng (Sammajiva), ch�nh tinh tấn (Sammavayama), ch�nh niệm (Samma-sati), ch�nh định (Samasamadhi). Hai c�u n�y chỉ về đạo diệt khổ, n�i gọn l� Đạo đế.

[122] Nhật Bản dịch l� An lạc phẩm.

[123] Phật tự xưng.

[124] Tật bệnh đ�y chỉ c�c phiền n�o thống khổ.

[125] Kh�ng c�n c�c phiền n�o chướng như tham, s�n, si v.v�

[126] L�c Phật ở tạm nơi th�n của một B�-la-m�n t�n Ngũ-ta-la (Pancasala), một h�m Ng�i v�o x�m l�ng khất thực, kh�ng gặp ai c�ng dường, một kẻ Ma vương đứng ở cửa l�ng thấy Phật mang b�t đi về kh�ng, mới cười chọc n�i rằng: �Ng�i chưa được thực phẩm, ắt phải đi v�o th�n x�m khất thực để giải quyết sự đ�i�. Nh�n đ� Phật n�i b�i n�y.

[127] Nguy�n văn: Sankhara dịch l� h�nh, tức l� ph�p hữu vi c� sanh diệt, trong Pali ch� th�ch uẩn (khandha).

[128] C�u n�y l� c�u tiếp liền tr�n dưới.

[129] Những Tỳ-kheo v� bị dục lạc m� hoặc, bỏ việc h�nh đạo để sinh hoạt theo thế tục, sau thấy kẻ kh�c tu h�nh c� c�ng quả, lại luống tỏ l�ng h�m mộ, chứ tự m�nh kh�ng th�nh được chi.

[130] Năm c�u 202-206, theo bản dịch của Đại đức Narada l�: �From endearment spings gief, from endearment spings fear for him who is free from endearment there is no gief, much less fear. From affection� From delight� From lust�, From craving��.

[131] Chỉ bốn hướng, bốn quả v� Niết-b�n, cộng l� ch�n ph�p th� thắng.

[132] Chỉ bốn Th�nh đế.

[133] Chỉ giới, định, tuệ.

[134] Bậc thượng lưu (Ubddhamsoto), chỉ quả vị Bất ho�n (Anagami) gần đến Niết-b�n A-la-h�n.

[135] Danh sắc (Namarapa) tức l� tinh thần v� vật chất, t�m v� th�n.

[136] Nếu tự chủ, ngăn ngừa n�ng giận kịp thời, mới l� người thiện ngự, ngo�i ra to�n như kẻ cầm cương hờ, chứ kh�ng khống chế được

[137] Nguy�n văn c�n c� một chữ �thiểu�, �t (Appam), tức l� m�nh c� vật g� d� �t, cũng c� thể chia sớt cho người đến xin được.

[138] A-đa-la (Atula) l� t�n một người Phật tử xưa.

[139] Di�m ph� kim (jambunaba) l� t�n đặc biệt để chỉ một thứ v�ng phẩm chất rất qu�. � n�i v�ng n�y từ s�ng Di�m ph� (Jambu) m� c�.

[140] Th�nh cảnh h�ng chư Thi�n đ�y l� chỉ 5 c�i trời Tịch cư (Panca Anddhvasabhumi): V� phiền (A-viha), V� nhiệt (Atappa), Thiện hiện (Suddassa), Thiện kiến (Suddssi), Sắc cứu k�nh (Akanittha) l� năm chỗ của h�ng A-na-h�m ở.

[141] Sa-m�n (Samano) ở đ�y chỉ những vị chứng ngộ bốn th�nh quả.

[142] Nguy�n văn: Papanca, gồm c� nghĩa hư vọng v� chướng ngại. Ở đ�y đặc biệt chỉ cho �i (Tan-ha), Kiến (Ditthi), Mạn (Mano).

[143] Ph�p trụ (Dhammattha), c� nghĩa l� thực h�nh đ�ng ph�p, an trụ phụng thờ đ�ng ph�p, n�n cũng dịch l� �Phụng ph�p�.

[144] Lỗ m�ng (Sahasa), bao h�m nghĩa cẩu thả, khinh xuất, độc đo�n. Ở đ�y chỉ cho c�i quan niệm bất ch�nh x�c, bởi chịu ảnh hưởng của tham, s�n, si, bố �y m� sinh ra.

[145] Do th�n (Kayena), nguy�n ch� th�ch l� �do danh th�n� (Namakayena). Trong văn Pali chia năm uẩn ra hai loại: A. Danh th�n (Namakayena), tức danh uẩn l� thọ, tưởng, h�nh, thức uẩn; B. Sắc th�n (Rupakayena) tức l� sắc uẩn. Như vậy, do th�n thật thấy Ch�nh ph�p tức l� n�i do t�m thật thấy Ch�nh ph�p, l� do tự nội t�m chứng ngộ Ch�nh ph�p, đ�ch thực, chứ kh�ng vịn lấy chỗ ngộ do người l�m cho m�nh ngộ� Chữ th�n l� một chứa nh�m, đồng nghĩa với chữ uẩn.

[146] Trưởng l�o (Thera), tiếng t�n xưng người đ� giữ giới Tỳ-kheo mười năm trở l�n, nhưng vốn trọng về thực tu thực chứng, nếu kh�ng th� chỉ l� c�ch gọi su�ng.

[147] Chỉ l� Tứ đế.

[148] Chỉ bốn quả, bốn hướng v� Niết-b�n.

[149] Chỉ hết thảy giới luật.

[150] Đặc biệt chỉ điều phục năm căn: nh�n, nhĩ, tỉ, thiệt, th�n.

[151] Thiện đ�y chỉ c�i thiện hữu lậu, l� c�i thiện l�m với t�m bỉ thử ng� nh�n.

[152] Biết giới, biết định, biết tuệ.

[153] Chữ Ariya c� nghĩa l� hiền đức, cao thượng. Phật đối với người đ�nh c� t�n Ariya m� n�i ra b�i n�y.

[154] Giới luật đ�y chỉ cho Biệt giải tho�t luật nghi giới, căn bản luật nghi giới. Đầu đ� (Dhutanga) l� hạnh tu kham khổ, tiết độ trong việc ăn, mặc, ở, để dứt sạch phiền n�o, gồm c� mười hai hạnh, ri�ng cho một số người tu.

[155] Học ba tạng (Tripitaka).

[156] Bốn đế (tứ c�): Khổ (dukkha), khổ tập (dukkha-ssamudaya), khổ diệt (dukkhanirodha), khổ diệt đạo (dukkhaniaodhagaminipatipada). Xưa dịch l�: khổ, tập, diệt, đạo.

[157] Chỉ Niết-b�n.

[158] Chỉ Phật đ�. Phật đủ năm mắt: nhục nh�n (namsacakkha), thi�n nh�n (dibhacakkha), huệ nh�n (pannacakkha), Phật nh�n (Buddhacakkhu), nhất thế tr� nh�n (Samantacakkhu).

[159] Tứ đế, B�t ch�nh đạo, Niết-b�n.

[160] Chỉ cho tham, s�n, si v.v�

[161] C�c Tăng gi� Xri-Lanca mỗi khi khai một hội nghị để luận b�n việc trọng đại, thường lấy b�i n�y l�m khẩu hiệu k�u gọi.

[162] Như Lai chỉ b�y ch�nh đạo, c�n h�nh đạo l� do người.

[163] Tất cả hiện tượng.

[164] Du gi� (Yoga) tức l� định.

[165] Thiện thệ (Sugato) tức l� Phật đ�.

[166] Chẳng biết sự nguy hiểm về c�i chết l� c�ch n�o, ở đ�u, l�c n�o.

[167] Chỉ � nghĩa của b�i tr�n.

[168] Hai b�i n�y đều mượn v� dụ để cắt nghĩa.

[169] Dụ thường kiến (Sassataditti) v� đoạn kiến (Ucchedaditthi).

[170] Chỉ 12 xứ (dvrdasatana) mắt, tai, mũi, lưỡi, th�n, �, sắc, thinh, hương, vị, x�c, ph�p.

[171] Chỉ sự dục lạc (nadirago).

[172] Chỉ quả vị lậu tận A-la-h�n.

[173] Hổ tướng thứ năm (veyyagghapancaman) tức bằng với nghi thứ 5 (Vicikicchannivarana). V� trong năm c�i (ngăn, cheancanivarana) th� nghi c�i (vicikicchannivarana) ở về thứ 5. Năm c�i l�: tham dục (kamacchanda), s�n nhuế (viavada), h�n trầm thụy mi�n (thinamiddha), trạo cử �c t�c (Uddhaccukukkucca), nghi (Vikicikiccha).

[174] Kiều đ�p ma (Gotama) tức l� đức Phật.

[175] Quần thần gồm c� 32 thứ bất tịnh: T�c, l�ng, m�ng, răng, da v.v�

[176] Th�nh t�i l� gia t�i của th�nh giả (nhờ đ� m� th�nh đạo quả), c� 7: t�n, giới, t�m, qu�, văn, xả, huệ.

[177] Tuyết sơn (Himayanto) tức Hy m� lạp sơn.

[178] Lừa v� ngựa giao hợp với nhau sinh ra con gọi l� La.

[179] T�n độ (Sidha) l� con s�ng Ấn Độ. Giống ngựa Tuấn sinh ở địa phương n�y.

[180] Kiều la (Kunjara) t�n voi.

[181] � n�i người chưa đi�u luyện th� t�nh hung hăng hơn cả voi ngựa, nhưng khi tu luyện được rồi th� qu� hơn nhiều.

[182] Voi đến kỳ ph�t dục thường tiết ra một thứ nước thối tha v� t�nh t�nh hung hăng kh� trị.

[183] Cổ t�ch kể voi c� l�ng nhớ mẹ n� l� c� � để khuy�n người ta h�y hiếu thuận cha mẹ.

[184] Phật tự xưng.

[185] �i dục c� ba thứ: a. Dục �i (kamatanha); b. Hữu �i (Bhavatanha) sự �i dục d�nh l�u với thường kiến; c. Phi hữu �i (Vibhavatanha) sự �i dục tương quan với đoạn kiến. Trong s�u căn, ngo�i s�u trần, đều l� �i, họp th�nh 12: Dục �i 12, Hữu �i 12, phi hữu �i 12, cộng th�nh 36 �i dục, 36 �i dục thường lưu động kh�ng ngừng như d�ng nước, n�n gọi l� dục lưu.

[186] L� từ s�u căn ph�t ra.

[187] Chỉ Niết-b�n.

[188] L�a thế dục để xuất gia.

[189] Xuất gia rồi lại ho�n tục.

[190] Chứng Niết-b�n.

[191] Bỏ sự tham đắm theo ngũ uẩn qu� khứ, hiện tại, v� vị lai.

[192] Chỉ A-la-h�n.

[193] Từ đ�y kh�ng c�n lu�n hồi sanh tử nữa.

[194] C�u n�y theo nguy�n văn l�: Niruttipada Kovido, dịch thẳng l� th�ng đạt v� tha c�; tức chỉ cho bốn thứ biện giải v� hại (Catupaatisambbida): Nghĩa v� hại (Atha) l� th�ng suốt l� nghĩa; Ph�p v� ngại (Dhamma) l� th�ng suốt gi�o ph�p như 3 tạng 12 bộ; Từ v� hại (Nirutti), l� th�ng suốt lời lẽ văn c�; Biện thuyết v� ngại (Patibhana), l� giảng n�i (biết thứ lớp của tự, tứ, c�, l� chỉ m�n biện thuyết v� ngại).

[195] Sau khi Phật th�nh đạo, từ Bồ đề tr�ng đi tới Lộc d� uyển, giữa đường gặp nh� tu của đạo kh�c, t�n Ưu-ba-ca (Upaka), hỏi Phật rằng: ��ng xuất gia theo ai?� �Thầy �ng l� ai?� ��ng tin t�n gi�o n�o?� Phật liền n�i b�i tr�n để trả lời.

[196] C�i đầu nằm ở chỗ cao nhất nơi th�n ta.

[197] � n�i chỉ h�m mộ việc của người th� chẳng �ch g� cho việc của m�nh.

[198] Thuyền dụ th�n thể, nước dụ �c t�m phiền n�o.

[199] Bỏ năm điều l�: Bỏ năm kiết sử của hạ giới (ngũ hạ phần kiết � Panca orambhagiyajanani): Dục giới tham (Khamatogo) l� sự tham lam ở tại dục giới; s�n (Vyapado); th�n kiến (Satka-yaditthi) l� chấp th�n thật hữu; giới cấm thủ (Si-labhataparamato) l� cố chấp c�c giới cấm t� vạy; nghi (Vicikischa).

[200] Đoạn năm điều l�: Bỏ năm kiết sử của thượng giới (ngũ thượng phần kiết � panca uddhambha-giyasamiokanani): Sắc giới tham (Ruparaga) l� tham đắm ở tại Sắc giới; V� sắc giới tham l� tham đắm thiền định ở V� sắc giới; Trạo cử (uddhacca) l� loạn động; Mạn (Mana) l� ngạo mạn; V� minh (Avijja).

[201] Tu năm điều l� tu năm căn l�nh: t�n, tấn, niệm, định, huệ.

[202] Ngũ trược, l� năm điều say đắm: tham, s�n, si, mạn, �c kiến.

[203]� Bộc lưu l� d�ng nước lũ (Ogho), chỉ cho 4 thứ: dục lưu, hữu lưu, kiến lưu, v� minh lưu.

[204] Bạt-tất-ca (Vassika), t�n một thứ hoa thơm hơn c�c hoa kh�c.

[205] B�-la-m�n (Bhramana) ở đ�y l� tiếng chỉ chung người h�nh đạo thanh tịnh, chớ kh�ng phải như nghĩa th�ng thường chỉ ri�ng về giai cấp đạo sĩ B�-la-m�n. Phẩm n�y Phật dạy, gọi l� B�-la-m�n l� cốt ở tư c�ch xứng đ�ng của họ, chứ kh�ng phải l� tại d�ng d�i, nơi sinh hay những g� h�nh thức b�n ngo�i.

[206] C�c yếu tố cấu th�nh sanh mạng.

[207] Hai ph�p l� chỉ v� qu�n.

[208] Bờ kia l� chỉ s�u căn b�n trong (Ajjhatikani cho Ayatanani); Mắt, tai, mũi, lưỡi, th�n, �. Bờ n�y l� chỉ s�u trần b�n ngo�i (Bahirani cho ayatanani): sắc, thanh, hương, vị, x�c, ph�p. Kh�ng chấp trước ta v� của ta, n�n n�i l� kh�ng bờ n�y, bờ kia.

[209] Nguy�n văn l�: dara, cũng c� thể dịch l� bố �y.

[210] Ở đ�y chỉ gi�o đồ B�-la-m�n.

[211] Chỉ Tứ đế,

[212] Hạnh ph�c (Sukh�) bản của Xri-Lanca viết l� Suci, n�n dịch thanh tịnh.

[213] Một số ngoại đạo Ấn Độ hay d�ng da nai l�m đồ trải ngồi v� �o mặc.

[214] �o phấn tảo (Pansukula civara) l� thứ vải rẻo người ta vứt, người xuất gia lượm lấy giặt sạch chắp lại may �o c� sa m� mặc.

[215] Nguy�n văn l� Bhovadi, tức l� Bho-vadi, dịch l� �thuyết bồ�. Đ�y l� tiếng t�n xưng nhau của gi�o đồ B�-la-m�n d�ng ri�ng với nhau trong khi n�i chuyện.

[216] B�i n�y to�n d�ng những đồ để khớp ngựa m� v� dụ: Đai da dụ l�ng s�n nhuế, cương dụ �i dục, d�y dụ 62 t� kiến, sở thuộc (d�y buộc ngựa) dụ những tập t�nh tiềm t�ng (anusaysg) xưa dịch l� �T�y mi�n�, c� 7 thứ: dục, tham, s�n, mạn, �c kiến, nghi, v� minh). Chướng ngại dụ v� minh.

[217] Chỉ c�c phiền n�o tham dục.

[218] Khắc phục ngũ uẩn kh�ng cho t�i sanh.

[219] Nguy�n văn l� Usabaha, dịch l� tr�u n�i hay tr�u ch�a. Ở đ�y h�m chỉ sự th� thắng, l� chỉ người h�ng mạnh, v� �y, si�u quần.

[220] Thắng phục phiền n�o ma, uẩn ma, v� tử ma, gọi l� người thắng lợi.

[221] Người Ấn Độ m� t�n nước s�ng Hằng c� thể rửa sạch tội lỗi, nhưng ở đ�y � n�i kh�ng c�n c�c cấu nhiễm trong t�m người B�-la-m�n.

�