Năm Thái tử lên mười tuổi, trong họ Thích có năm trăm đồng tử cùng tuổi với Ngài. Thái tử lại có những người em như Đề-bà-đạt-đa, Nan-đà, Tôn-đà-la Nan-đà... Trong số ấy có người có ba mươi tướng tốt, người có ba mươi mốt tướng, cũng có người đủ ba mươi hai tướng nhưng không hiển lộ rơ; có người giỏi nhiều môn, có người sức lực mạnh mẽ vô cùng. Đề-bà-đạt-đa nghe Thái tử các môn đều giỏi, danh tiếng lừng lẫy khắp nơi nên bàn với năm trăm vị đồng tử:
-Thái tử tuy thông minh trí tuệ, biết nhiều sách vở, biện luận giỏi nhưng sức mạnh chưa chắc bằng chúng ta. Ta muốn thi sức mạnh với Thái tử.
Lúc bấy giờ vua Bạch Tịnh cho người đi t́m những vị thầy dạy bắn cung giỏi trong nước đến truyền nghề cho Thái tử. Một hôm vị thầy dạy Thái tử bắn cung, Đề-bà-đạt-đa cùng năm trăm đồng tử cũng đi theo đến hậu viên của hoàng cung để tập luyện, đích bắn là những chiếc trống bằng sắt. Vị thầy trao cho Thái tử một cái cung nhỏ, Thái tử mỉm cười hỏi:
-Thầy trao vật này cho con để làm ǵ?
Vị Xạ sư đáp:
-Ta muốn Thái tử bắn trúng cái trống sắt đó.
Thái tử cho rằng cung ấy yếu lắm, yêu cầu bảy cái cung như thế, vị thầy liền trao cho Thái tử. Thái tử cầm cả bảy cánh cung bắn một mũi tên mà xuyên qua bảy chiếc trống sắt. Khi ấy vị Xạ sư liền đến tâu lên vua.
-Tâu đại vương, Thái tử đă tự biết thuật bắn cung, chỉ bắn một mũi tên xuyên bảy chiếc trống sắt. Trong cơi Diêm-phù-đề này không ai hơn được Thái tử. Vậy sao bệ hạ c̣n truyền cho thần làm thầy của Thái tử?
Vua nghe thế rất mừng, thầm nghĩ: "Con ta rất thông tuệ, mọi môn học thuật sách vở, biện luận, toán số đều giỏi, th́ mọi người đều biết nhưng việc Thái tử giỏi bắn cung th́ ít người biết". Nhà vua lập tức truyền lệnh bố trí các trống sắt, tổ chức thi tài cho Thái tử và nhóm năm trăm người của Đề-bà-đạt-đa. Vua cũng thông báo cho dân chúng biết bảy ngày sau Thái tử và Đề-bà-đạt-đa sẽ thi vơ nghệ ở hậu viên, ai là người giỏi vơ nghệ đều có thể đến thi.
Đến ngày thứ bảy, Đề-bà-đạt-đa cùng sáu vạn người trong thân quyến ra khỏi thành đầu tiên. Bỗng có một con voi to đứng chặn ở cổng thành, quân lính không ai dám đi tới. Đề-bà-đạt-đa thấy thế hỏi:
-V́ sao đứng lại không tiến tới?
Quân thưa v́ có con voi lớn chặn ở cổng thành. Đề-bà-đạt-đa nghe xong liền một ḿnh tiến tới gần con voi, dùng tay đấm mạnh vào đầu voi, con voi quỵ ngă xuống đất chết ngay. Khi đó quân lính mới lần lượt đi qua. Đến khi Nan-đà và quyến thuộc đi ra thành, quân lính cũng lần lượt đi qua một bên, Nan-đà hỏi tại sao mọi người đi chậm thế, có người thưa:
-Đề-bà-đạt-đa dùng tay đắm chết voi, xác nằm ngay cổng thành, mọi người phải tránh sang một bên nên không đi nhanh được.
Nan-đà nghe thế liền một ḿnh đi đến đó dùng ngón chân hất xác voi qua một bên lề đường để mọi người đi qua. Lúc đó nhiều người xung quanh đều tụ tập lại để xem. Đến lượt Thái tử cùng mười vạn quyến thuộc muốn ra khỏi thành, nhưng thấy mọi người đang tụ tập đông đảo, hỏi ra mới biết Đề-bà-dạt-đa dùng tay đắm chết voi để xác ở cổng thành, Nan-đà dùng ngón chân hất xác voi sang bên lề do vậy mọi người vây quanh để xem. Khi ấy Thái tử nghĩ đă đến lúc thị hiện thần lực nên liền đến nâng xác voi ném ra ngoài thành rồi lại đưa tay đỡ mà không làm cho voi bị tổn thương. Con voi bỗng sống lại, mạnh khỏe như trước, không hề bị đau đớn, khổ năo. Dân chúng thấy thế khen là việc chưa từng có. Đức vua khi nghe việc ấy cũng cho là vô cùng lạ thường.
Khi Thái tử, Đề-bà-đạt-đa, Nan-đà cùng dân chung đến nơi hậu viên đă được sắp đặt trang nghiêm, bày sẵn các loại trống bằng vàng, bạc, đồng, đá, sắt... mỗi loại đều có bảy chiếc. Đề-bà-đạt-đa bắn trước xuyên thủng ba chiếc trống bằng vàng, Nan-đà bắn thứ hai cũng bắn xuyên ba chiếc trống, dân chúng ai cũng khen ngợi. Lúc ấy các quan thưa với Thái tử:
-Đề-bà-đạt-đa và Nan-đà đă bắn xong, nay đến lượt Thái tử. Xin Thái tử hăy bắn những chiếc trống kia.
Các vị ấy thưa đến ba lần như thế. Thái tử bảo:
-Nếu muốn bắn những chiếc trống ấy th́ cánh cung này yếu lắm, hăy t́m cho Ta cánh cung nào cứng hơn.
Các quan thưa:
-Tiên vương có một chiếc cung rất tốt, hiện ở trong kho, có thể đem đến cho Thái tử.
Khi cung được đưa đến, Thái tử cầm lên, bắn một mũi tên xuyên qua tất cả trống và cắm xuống ao làm nước trong ao bắn vọt lên, mũi tên c̣n xuyên suốt đến núi Thiết vi.
Lúc ấy Đề-bà-đạt-đa và Nan-đà đùa giỡn vật nhau, nhưng cả hai đều ngang sức nên không người nào thắng được. Thái tử bước tới dùng tay nắm chặt cả hai em vật ngă xuống đất nhưng do ḷng từ bi nên cả hai người đều không hề bị đau đớn. Dân chúng thấy Thái tử có sức mạnh như vậy nên đồng thanh hô to:
-Thái tử con vua Bạch Tịnh không những trí tuệ vượt hơn tất cả người mà sức mạnh cũng không ai sánh bằng.
Không ai không thán phục, càng cung kính Thái tử hơn. Lúc bấy giờ vua Bạch Tịnh truyền gọi các quan đến để cùng bàn luận, vua nói:
-Nay Thái tử đă lớn, đă có đầy đủ trí tuệ và sức lực. Nay trẫm cần phải lấy dùng nước bốn biển để làm lễ Quán đảnh cho Thái tử.
Nói rồi vua liền truyền lệnh cho tất cả các tiểu vương đến ngày tám tháng hai hăy tụ họp về cung để dự lễ Quán đảnh của Thái tử. Đến ngày ấy, Quốc vương các nước khác và các đạo sĩ Bà-la-môn đều tụ hội đông đảo. Hoàng cung lúc bấy giờ được trang hoàng rực rỡ, treo dựng phướn, lọng, đốt hương, rải hoa, cử chuông trống, tấu các khúc nhạc hay, dùng b́nh thất bảo đựng nước bốn biển. Các Tiên nhân, mỗi vị đều đội b́nh nước trao cho các đạo sĩ Bà-la-môn, các vị Bà-la-môn chuyền b́nh nước trong chúng rồi trao cho các vị đại thần; các quan đều đội b́nh nước trao cho nhà vua. Khi ấy nhà vua rưới nước lên đầu và trao ấn thất bảo cho Thái tử, kế đó truyền đánh trống lớn, xướng lớn:
-Nay lập Tát-bà Tất-đạt làm Thái tử.
Nơi không trung lúc đó tám bộ chúng Trời, rồng... đều tấu nhạc đồng thanh ca ngợi:
-Lành thay!
Đúng vào lúc Bồ-tát lên ngôi Thái tử, tại thành Ca-tỳ-la, tám vị vua của nước khác cũng lập Thái tử.
Một hôm, Thái tử xin vua cha ra ngoài thành du ngoạn. Đức vua bằng ḷng, cùng Thái tử và quần thần lần lượt ra thành đến thăm khu đất canh tác của hoàng gia. Đi tới cội cây Diêm-phù, Thái tử dừng lại đứng xem nông phu cày ruộng. Bấy giờ vị Thiên tử ở cơi trời Tịnh cư hóa thân thành trùng đất bị những con chim sà theo luông cày mổ ăn. Thái tử thấy cảnh ấy, khởi niệm Từ bi thương xót: "Chúng sinh thật đáng thương, loài này ăn thịt loài kia". Rồi Thái tử ch́m trong suy nghĩ: "Làm thế nào để xa rời cơi ái dục". Tâm Thái tử định tĩnh đi vào Tứ thiền. Ánh dương quang chuyển dời, nhưng cây Diêm-phù vội uốn cành phủ lá che mát cho Thái tử không rời.
Lúc đó nhà vua không thấy Thái tử liền t́m kiếm khắp nơi, hỏi các quan, một vị thần thưa với nhà vua: Thái tử đang ngồi dưới bóng cây Diêm-phù, vua liền cùng các quan đến đó. Chưa đến nơi, từ xa, đức vua đă thấy Thái tử ngồi nhập định dưới bóng cây, tuy trời chiều nhưng bóng cây không di chuyển, vẫn che cho Thái tử làm nhà vua vô cùng kinh ngạc. Vua cha bước đến cầm tay Thái tử hỏi:
-Sao con lại ngồi nơi đây?
Thái tử đáp:
-Con xem thấy các loài chúng sinh ăn thịt nhau, thật là đáng thương.
Vua nghe lời ấy, trong ḷng lo sợ Thái tử xuất gia, liền nghĩ tới việc phải cưới vợ cho Thái tử để Thái tử vui mà quên nghĩ ngợi. Nhà vua truyền bảo con trở về cung, nhưng Thái tử lại tỏ ư muôn ở lại. Vua liên tưởng đến lời tiên A-tư-đà nên rơi nước mắt, khuyên Thái tử nên về. Thấy vua cha có vẻ buồn bă, Thái tử thuận theo cha trở về. Nhà vua luôn nghĩ đến việc Thái tử sẽ xuất gia nên truyền tăng thêm số kỹ nữ để làm vui ḷng Thái tử.
Năm Thái tử mười bảy tuổi, vua triệu tập các quan để bàn việc hôn nhân của Thái tử. Các quan tâu có một người Bà-la-môn họ Thích tên là Ma-ha-na-ma sinh được người con gái là Da-du-đà-la dung nhan xinh đẹp, tính nết đoan trang, lại thông minh, trí tuệ, tài đức hơn người, rất xứng đôi với Thái tử. Vua nghe xong bảo nếu thế th́ nên cưới cho Thái tử. Vua liền vào nội cung cho gọi một cung nhân lanh lợi thông minh đến nhà trưởng giả Ma-ha-na-ma để xem xét dung mạo và đức hạnh của nàng ấy. Vị cung nữ theo lệnh đến nhà vị trưởng giả trong bảy ngày quan sát kỹ nàng Da-du-đà-la rồi về tâu với vua:
-Thần xem nàng ấy dung mạo xinh đẹp, nết na đoan trang, đi đứng uy nghi, thật ít có ai bằng!
Vua nghe thế rất mừng, lập tức sai người đến nói với trưởng giả Ma-ha-na-ma:
-Nay Thái tử đă trưởng thành, nhà vua muốn cưới vợ cho Ngài. Đức vua nghe các quan trong triều đều khen ngợi con gái của ông, nhà vua rất vừa ư nên sai tôi đến đây để bàn việc hôn sự.
Ma-ha-na-ma đáp:
-Xin tuân sắc chỉ của đức vua.
Vua liền sai các quan chọn ngày lành rồi truyền đưa một vạn cỗ xe đến để rước dâu. Khi rước Da-du-đà-la về cung, nhà vua cho tổ chức đầy đủ các nghi thức hôn sự và cũng cho tăng thêm kỹ nữ ngày đêm ca múa làm vui ḷng Thái tử. Thái tử tuy cùng vợ đi, đứng, nằm, ngồi không rời, nhưng hoàn toàn không vướng ư t́nh thế tục, đêm nào Thái tử cũng chỉ tu tập thiền quán. Vua thường ḍ hỏi các thể nữ về đời sống vợ chồng của Thái tử. Các thể nữ đều tâu:
-Không thấy Thái tử có cử chỉ ǵ tỏ ra là đạo vợ chồng.
Vua nghe thế lại càng sầu năo, vội truyền các cung nữ bày thêm nhiều thú vui hơn nữa cho Thái tử. Trải qua một thời gian, Thái tử vẫn tuyệt nhiên không gần gũi vợ nên nhà vua có ư nghi ngờ, lo Thái tử không có khả năng nam nhi.
Một hôm, Thái tử nghe các thể nữ ca vịnh phong cảnh xinh tươi của khu vườn rừng với nhiều cây cối, hoa lá sum suê, suối khe trong mát nên muốn ra thành, đến đó thưởng ngoạn, liền sai thể nữ tâu vua là Ngài ở trong cung cấm đă lâu, nay muốn được ra thành du ngoạn. Vua nghe tâu trong ḷng rất vui mừng nhưng rồi lại nghĩ: "Thái tử ở trong cung, không vui thích với đời sống vợ chồng nên mới xin ra ngoài du ngoạn mà thôi!". Vua truyền lệnh cho các quan dọn dẹp đường phố, sửa sang hoa viên thật sạch đẹp. Khi Thái tử đến lễ vua cha xin phép đi du ngoạn, vua liền sai một vị cựu thần thông minh, giỏi tài biện luận theo hầu Thái tử. Thái tử cùng các quan tùy tùng ra khỏi cửa thành phía Đông. Dân chúng trong nước nghe Thái tử ra thành du ngoạn nên tụ hội đứng xem dầy đặc như thể mây trời. Lúc ấy vị Thiên tử cơi trời Tịnh cư hóa thân thành một cụ già tóc bạc, lưng kḥm chống gậy lê bước đi, Thái tử thấy thế liền hỏi người hầu:
-Đó là người ǵ vậy?
Người hầu thưa:
-Đó là một người già.
Thái tử liền hỏi:
-Sao gọi là già?
Người hầu thưa:
-Người ấy trước đây từng là một đứa trẻ lớn dần lên theo năm tháng, đến nay thân thể đă già cỗi, sắc h́nh suy nhược, tàn phai, ăn uống thật khó khăn, sức lực đă yếu nên đứng ngồi cũng rất khó khăn, không c̣n sống bao lâu nữa nên gọi là già.
Thái tử lại hỏi:
-Chỉ có một ḿnh ông ta như thế hay tất cả mọi người đếu như vậy?
Thưa:
-Tất cả mọi người đều sẽ phải như thế cả.
Thái tử nghe trả lời như vậy, ḷng buồn rầu suy nghĩ: "Ngày tháng qua mau, già đến nhanh như chớp; thế th́ thân này đâu có ǵ chắc chắn. Ta tuy giàu sang cũng đâu thể nào thoát được, sao người đời vẫn không lo sợ?" Từ trước tới nay, Thái tử vốn không ham thích cuộc sống phàm tục, nay nghe điều ấy lại càng nhàm chán, muốn ĺa xa cơi đời, liền cho quay xe về cung mà trong ḷng buồn lo, không vui. Vua nghe biết việc ấy càng lo sợ Thái tử xuất gia nên truyền lệnh cho các cung nữ tăng thêm những tṛ ca múa để làm khuây ḷng Thái tử.
Một thời gian sau, Thái tử lại xin ra ngoài du ngoạn. Vua nghe tâu trong ḷng lo âu, thầm nghĩ: "Lần trước dạo chơi, Thái tử đă gặp một người già nên trong ḷng buồn bă, không vui, sao nay lại xin đi dạo nữa?" Nhưng v́ thương con nên vua không nỡ từ chối, liền triệu tập các quan đến truyền lệnh:
-Lần trước Thái tử rời cửa thành phía Đông đi dạo đă gặp một người già nên trở về cung ḷng buồn bực. Nay Thái tử lại muốn dạo chơi nữa, trẫm không thể không bằng ḷng. Các khanh có ư ǵ hăy tâu cho trẫm rơ.
Các quan tâu xin ra lệnh cho các quan địa phương chuẩn bị thật chu đáo, trang nghiêm, sửa sang, dọn sạch đường sá, treo cờ, rải hoa, đốt hương và không cho bất cứ thứ ǵ dơ uế, không sạch và người già cả hay bệnh hoạn nào lảng vảng trên đường.
Ở phía Nam ngoài thành Ca-tỳ-la lúc ấy có một khu vườn, cây cối xanh tươi đang ra hoa, kết trái; lại có ao tắm và lầu ngoạn cảnh, khung cảnh vô cùng trang nhă, xinh đẹp không đâu bằng.
Vua truyền hỏi các vị đại thần:
-Phong cảnh của khu vườn ở ngoài thành có ǵ đặc biệt?
Các quan đáp:
-Toàn cảnh quan của khu vườn đó rất đẹp như khu vườn Hoan hỷ của Đế Thích.
Vua truyền các quan hăy đưa Thái tử ra cửa thành phía Nam. Khi Thái tử và quan quân theo hầu vừa ra khỏi thành, vị trời Tịnh cư lại hóa thân thành một người bệnh, thân thể xấu xí, chỉ c̣n da bọc xương, bụng trướng to, hơi thở kḥ khè, sắc mặt nhợt nhạt xanh xao, không thể tự đi được nên có hai người d́u đỡ đứng ở bên đường. Thái tử nh́n thấy liền hỏi:
-Đó là người ǵ?
Người hầu trả lời:
-Đó là một người bệnh.
Thái tử lại hỏi:
-Sao gọi là bệnh?
Tâu:
-Thường th́ bệnh đều bởi ḷng tham mà ra, ăn uống không điều độ, bốn đại không quân b́nh nên sinh ra bệnh, thân thể đau nhức, khí lực yếu đuối, ăn uống khó khăn, ngủ nghỉ không yên, dù có chân tay nhưng không thể tự làm ǵ được, đi đứng ngồi nằm đều phải nhờ người khác giúp.
Nghe thế Thái tử buồn bă hỏi:
-Chỉ có người ấy bệnh hay ai cũng mắc bệnh?
Thưa:
-Tất cả mọi người, không phân sang hèn đều có thể mắc bệnh.
Thái tử nghe thế liền suy nghĩ: "Như vậy nỗi khổ v́ bệnh tật không chừa một ai, thế mà sao người đời lại cứ ham vui không sợ". Nghĩ xong, Thái tử trong ḷng càng lo sợ, thân tâm rúng động như thủy triều dâng lên khi trăng tṛn. Thái tử nói với người hầu cận:
-Thân này như vậy chính là nơi tụ họp của các nỗi khổ. Người đời ngu si không biết, cứ măi vui say hoan lạc. Hăy quay về. Ta làm sao c̣n tâm trí để dạo chơi, ngoạn cảnh vườn hoa nữa".
Đoàn xa giá đưa Thái tử hồi cung, về đến cung Thái tử luôn suy nghĩ, âu sầu. Vua hỏi những người tùy tùng:
-Hôm nay Thái tử ra thành dạo chơi có vui không?
Người hầu thưa:
-Vừa ra khỏi cửa thành phía Nam, Thái tử gặp một người bệnh nên ḷng Ngài không vui, truyền lệnh lập tức quay xe về.
Vua nghe tâu lại càng lo sợ Thái tử xuất gia, lập tức truyền gọi các quan đến quở trách:
-Lần trước Thái tử ra cửa thành phía Đông đă gặp một người già nên trong ḷng sầu năo, không vui. Ta đă ra lệnh cho các khanh dọn dẹp đường sá, không cho những người già bệnh đến gần, sao lại có người bệnh ở đó để Thái tử trông thấy?
Các quan tâu:
-Chúng thần vâng lệnh đại vương, đă cùng các quan địa phương chuẩn bị rất kỹ, luân phiên thay nhau kiểm tra, không để cho bất cứ người già, bệnh hay hiện tượng dơ, xấu, không đẹp mắt ở hai bên đường nhưng không biết người bệnh kia bỗng từ đâu xuất hiện. Đó chẳng phải là tội của chúng thần. Xin đại vương minh giám.
Vua hỏi các quân hầu nhưng họ đều không biết người bệnh đó từ đâu đến. Khi ấy nhà vua càng lúc càng lo sợ Thái tử xuất gia nên truyền cho các cung nữ bày nhiều tṛ vui cho Thái tử vơi sầu, cố ư ràng buộc Thái tử ch́m đắm trong khoái lạc năm dục.
Lúc đó có một người Bà-la-môn tên Ưu-đà-di là người rất thông tuệ, giỏi biện luận. Vua cho triệu người ấy vào cung bảo:
-Thái tử hiện nay không vui thích cuộc sống thọ hưởng năm dục ở đời. Trẫm chỉ sợ không bao lâu, Thái tử sẽ xuất gia, học đạo. Khanh hăy kết thân để khuyên Thái tử không nên xuất gia.
Ưu-đà-di tâu:
-Thái tử thông minh học rộng, biện tài không ai bằng. Thần chưa thấy ai có thể sánh ngang với Thái tử, làm thế nào thần có thể thuyết phục Thái tử được? Điều ấy chẳng khác ǵ dùng sợi chỉ mà lật đổ núi Tu-di. Thần cũng như thế, quyết không thể lay chuyển được ư chí của Thái tử. Nay đại vương đă truyền lệnh cho thần kết bạn thân với Thái tử thật đúng là điều đang ao ước bấy lâu nay của thần.
Từ đó Ưu-đà-di luôn theo gần Thái tử cả khi đi đứng nằm ngồi. C̣n nhà vua th́ truyền tuyển những cung nữ có nhan sắc xinh đẹp, lại thông minh, giỏi ca múa, có sức mê hoặc ḷng người, trang điểm thật lộng lẫy để theo hầu Thái tử.
Đến một ngày kia Thái tử lại xin vua cha ra ngoài du ngoạn, vua suy nghĩ: "Nay có ưu-đà-di làm bạn, nếu Thái tử có đi dạo chơi chắc là khác trước, không sợ Thái tử sinh tâm chán cơi đời, muốn xuất gia". Nghĩ thế nên vua bằng ḷng, và lại triệu tập các quan đến ra lệnh:
-Nay Thái tử lại muốn ra ngoài thành du ngoạn, ta không nỡ không cho. Hai lần trước, Thái tử ra cửa thành phía Đông và phía Nam đều gặp người già, người bệnh nên buồn rầu quay xe về. Nay cho đi cửa thành phía Tây trẫm lại sợ gặp có điều ǵ không vui, nhưng có ưu-đà-di làm bạn thân, hy vọng khác trước. Các khanh hăy cho sửa sang đường sá, các khu lâm viên, đài quán thật trang nghiêm; chuẩn bị sắp xếp phan lọng, hương hoa nhiều hơn lần trước và tuyệt đối không cho những người già cả, bệnh tật đi trên đường.
Vua lại cho đoàn kỹ nữ xinh đẹp đến vườn hoa trước và lại bảo Ưu-đà-di:
-Nếu dọc đường có những ǵ không vui th́ ngươi phải cố biện luận sao cho Thái tử không ưu sầu nữa.
Vua lại truyền dặn các quan đi theo phải luôn xem chừng, hễ thấy người già xấu xí lập tức xua đuổi đi nơi khác ngay.
Khi ấy Thái tử và ưu-đà-di cùng các quan hầu đốt hương, tung hoa, tấu nhạc ra khỏi cửa thành phía Tây. Bấy giờ vị trời Tịnh cư suy nghĩ: "Hai lần trước ta hóa thân thành người già, người bệnh ai cũng trông thấy, nên vua Bạch Tịnh giận dữ quở trách các quan. Nay ta hóa ra người chết sao cho chỉ một ḿnh Thái tử và ưu-đà-di thấy thôi để các quan khỏi bị quở trách xử tội". Nghĩ rồi, trời Tịnh cư liền hóa thành xác người chết có bốn người đẩy xe, trên xác có thắp hương rải hoa, có người nhà già trẻ khóc lóc tiễn đưa.
Lúc Thái tử trông thấy cảnh ấy liền hỏi Ưu-đà-di:
-Đó là vật ǵ mà có hương hoa rải trên, lại có người khóc lóc đưa tiễn?
Ưu-đà-di v́ có lệnh vua nên im lặng không trả lời. Thái tử hỏi đến ba lần, vị trời Tịnh cư dùng thần lực làm cho ưu-đà-di tự nhiên thốt lên:
-Đó là người chết.
Thái tử lại hỏi:
-Sao gọi là chết?
Ưu-đà-di thưa:
-Chết tức là thân xác không c̣n, sức lực, thần thức rời khỏi thân thể, các căn ngưng hoạt động, không c̣n biết ǵ nữa. Người đó khi c̣n sống ở đời, tham luyến năm dục, khổ sở làm lụng, chỉ biết lo chứa giữ tiền của mà không hay khi vô thường đến phải chết đi, trong phút chốc rời bỏ tất cả, lại làm cho cha mẹ bà con thân thuộc buồn khổ. Con người khi chết rồi th́ giống như cây cỏ, ân t́nh tốt xấu không c̣n dính líu nữa. Quả thật chết thật là đáng buồn.
Thái tử giật ḿnh hỏi Ưu-đà-di:
-Chỉ có người ấy chết hay tất cả mọi người đều phải chết?
Thưa:
-Tất cả sinh vật trên thế gian này đều phải như thế cả. Dẫu sang giàu hay nghèo hèn đều không ai tránh khỏi.
Thái tử vốn là người trầm tĩnh nhưng nghe xong cũng cảm thấy bất an liền nói nhỏ với Ưu-đà-di:
-Thế gian lại c̣n có nỗi khổ là cái chết, vậy sao mọi người sống trong nỗi khổ đó vẫn cứ buông lung, ḷng như gỗ đá, không biết sợ hăi.
Nói xong liền bảo đánh xe quay về, người đánh xe thưa:
-Hai lần trước đi chơi nữa chừng quay về nên khiến đức vua rất giận dữ quở trách, nay chúng tôi đâu dám quay về.
Khi ấy Ưu-đà-di nói với người đánh xe:
-Nếu ngươi không dám quay về th́ cứ đánh xe đi đến vườn hoa.
Khi Thái tử và đoàn người đến nơi, trong vườn đă được sắp xếp, chuẩn bị trang nghiêm hương, hoa, lọng, lại có tấu nhạc. Các nàng kỹ nữ xinh đẹp như thể nữ ở cơi trời đến trước Thái tử dập d́u ca múa để làm rung động ḷng Thái tử nhưng ḷng Thái tử vẫn thản nhiên không động. Thái tử truyền lệnh cho các thị vệ đứng ngoài, một ḿnh đi đến ngồi thẳng lưng suy nghĩ dưới bóng mát một cội cây trong vườn. Thái tử nhớ lần trước dưới bóng cây Diêm-phù, Ngài đă từng nhập định ĺa xa các dục tưởng đạt đến cơi Tứ thiền. Lúc ấy Ưu-đà-di đến trước Thái tử thưa:
-Vua đă truyền lệnh cho tôi làm bạn với Thái tử, không được xa rời là để khuyên giải Thái tử. Phàm làm bạn có ba điều: một là thấy bạn sai trái phải khuyên ngăn, hai là thấy bạn có điều tốt th́ vui mừng theo bạn, ba là gặp nguy hiểm không bỏ nhau. Nay tôi xin tỏ lời thành thực mong Thái tử đừng quở trách. Các vị vua xưa nay đều trước hưởng thú vui năm dục, sau mới xuất gia, thế sao Thái tử lại định đoạn tuyệt thế gian. Xin Thái tử hăy như người xưa, đừng nên có ư định bỏ ngôi đi học đạo. Xin Thái tử cứ thọ hưởng năm dục, nên có con để ḍng vương tộc không bị tuyệt hậu.
Thái tử đáp:
-Theo lời anh nói th́ Ta có làm ǵ tổn hại quốc gia đâu. Ta bảo năm dục không có ǵ vui là v́ sợ sinh tử luân hồi nên không đắm say chúng. Anh bảo các vị vua xưa kia trước hưởng qua năm dục rồi sau mới xuất gia, nhưng nay các vị vua ấy sinh ở nơi nào? V́ đắm say năm dục nên sa vào địa ngục, hoặc vào ngạ quỷ hay súc sinh, hoặc ở cơi trời người, bị chuyển xoay khổ sở. Chính v́ vậy nên Ta muốn t́m phương pháp xa ĺa sinh lăo bệnh tử. Nay v́ sao anh lại khuyên Ta thọ hưởng chúng.
Khi ấy Ưu-đà-di dù là kẻ biện tài giỏi nhưng vẫn không thuyết phục được Thái tử nên đành trở về chỗ ngồi. Thái tử bảo chuẩn bị xe ngựa trở về cung. Các cung nữ và Ưu-đà-di rất buồn, dung mạo của họ ảo năo chẳng khác ǵ đang có tang người thân, về đến cung, Thái tử tỏ ra buồn nhiều hơn những lần trước. Vua Bạch Tịnh liền gọi ưu-đà-di hỏi:
-Thái tử hôm nay đi du ngoạn sao lại không vui?
Ưu-đà-di thưa:
-Ra khỏi thành không xa, Thái tử và thần từ xa đă thấy một người chết không biết từ đâu đến, Thái tử hỏi đó là vật ǵ, thần bỗng tự nhiên đáp đó là người chết.
Vua lại hỏi quan quân tùy tùng khác:
-Các ngươi có thấy người chết ở ngoài cửa thành phía Tây không?
Tất cả người trong đoàn đều trả lời:
-Chúng tôi không thấy.
Nghe thế vua chợt hiểu ra, thầm nghĩ: "Chỉ có Thái tử và ưu-đà-di thấy vậy là do sức của chư Thiên, không phải là lỗi ở các quan, chắc là đúng như lời tiên A-tư-đà đă nói". Nghĩ thế nên vua rất đau buồn, lại cho tăng thêm số kỹ nữ phục vụ Thái tử. Hàng ngày vua đều cho người đến an ủi Thái tử:
-Đất nước là của Thái tử, sao người cứ măi buồn khổ không vui. Vua c̣n truyền lệnh cho các kỹ nữ ngày đêm t́m mọi cách làm vui ḷng Thái tử.
Tuy vua biết đó là uy lực của chư Thiên, con người khó thể cưỡng lại được nhưng v́ quá yêu con nên vua không thể không ngăn cản Thái tử. Vua tự nghĩ: ‘Thái tử đă đi dạo ba cửa thành, chắc thế nào rồi cũng sẽ xin ra cửa thành phía Bắc đi dạo. Ta phải truyền lệnh dọn dẹp, trang trí cảnh vườn ở phía Bắc kinh thành thật rực rỡ, trang nghiêm lộng lẫy gấp bội các lần trước, không để một h́nh ảnh xấu xa nào ở đây". Nghĩ thế rồi, vua truyền sai các quan thi hành việc ấy thật hoàn bị. Vua lại khấn trong ḷng: "Nay Thái tử du ngoạn ở cửa Bắc, cầu xin chư Thiên chớ hiện ra những điều chẳng lành khiến Thái tử buồn rầu", cầu nguyện xong, vua truyền lệnh cho người đánh xe: Nếu Thái tử ra ngoài thành du ngoạn nên làm thế nào để Thái tử thấy toàn những cảnh phồn vinh, mỹ lệ rực rỡ của người dân.
Một lần nữa, Thái tử lại xin ra ngoài thành du ngoạn, vua không nỡ chối từ nên truyền Ưu-đà-di và các quan hộ tống Thái tử ra cửa thành phía Bắc. Khi đoàn người đă đến khu vườn, Thái tử xuống ngựa để thị vệ đứng ngoài, đến an tọa dưới một bóng cây, trầm tư về nỗi khổ già, bệnh, chết trong cuộc đời. Khi ấy vị Thiên tử cơi trời Tịnh cư hiện thân thành một vị Tỳ-kheo vận pháp phục, ôm b́nh bát, cầm tích trượng, mắt khép nhẹ nh́n xuống đất đi ngang trước Thái tử. Thái tử nh́n thấy liền hỏi:
-Ông là ai?
Vị Tỳ-kheo đáp:
-Tôi là một Tỳ-kheo.
Thái tử hỏi:
-Sao gọi là Tỳ-kheo?
Đáp:
-Tỳ-kheo là người phá được kết tặc (phiền năo), không thọ thân sau nên gọi là Tỳ-kheo. Trong thế gian, tất cả đều là vô thường, hư ảo, con đường tôi đang tu tập là Thánh đạo vô lậu, không say đắm trong sắc, thinh, hương, vị, xúc, pháp, đạt giác ngộ hoàn toàn, đến được bờ giải thoát.
Nói xong, ngay trước Thái tử vị hóa Tỳ-kheo hiện sức thần thông bay lên không mà đi. Lúc ấy, các quan quân theo hầu đều trông thấy.
Thái tử sau khi thấy vị Tỳ-kheo ấy và nghe nói rơ về công đức của việc xuất gia, trong ḷng vốn đă nhàm chán cảnh ham muốn ở đời nên cất tiếng hô lớn:
-Lành thay! Lành thay! Trong cơi trời người, chỉ có con đường đó là hơn hết. Ta nhất định tu học theo con đường ấy.
Nói xong, Thái tử truyền đánh xe quay về thành. Lúc ấy ḷng Thái tử rất vui, tự nghĩ: "Trước đây, Ta thấy nỗi khổ của già, bệnh, chết, khiến ngày đêm lo sợ chúng bức bách. Nay gặp vị Tỳ-kheo làm cho tỏ ngộ, chỉ rơ con đường giải thoát". Nghĩ thế nên Thái tử luôn t́m cách xuất gia.
Khi đoàn người hồi cung, vua Bạch Tịnh liền hỏi Ưu-đà-di:
-Thái tử hôm nay ra thành đi dạo có được vui không?
Ưu-đà-di thưa:
-Thái tử trên đường đi không gặp điều ǵ không lành. Khi vào trong vườn, Thái tử một ḿnh đến ngồi dưới bóng cây th́ từ xa trông thấy một người cạo bỏ râu tóc, thân khoác y cà-sa, đến trước Thái tử tṛ chuyện, tṛ chuyện xong th́ bay lên hư không mà đi, không ai biết họ nói với nhau điều ǵ. Sau đó Thái tử truyền lệnh đánh xe trở về. Lúc ấy khuôn mặt Thái tử rất vui vẻ, khi về đến cung mới sinh buồn rầu.
Vua Bạch Tịnh nghe những lời Ưu-đà-di tâu ḷng sinh nghi ngờ, không biết đó là điềm ǵ nên càng lo buồn, thầm nghĩ: "Thái tử chắc sẽ bỏ nhà đi học đạo, vả lại Thái tử cưới vợ đă lâu mà không có con. Nay ta phải bảo Da-du-đà-la phải làm thế nào; nếu không sẽ không người nối ngôi, lại phải đề pḥng, kẻo Thái tử đi lúc nào không biết". Nghĩ thế rồi vua liền đem những ư nghĩ đó bảo với Da-du-đà-la. Da-du-đà-la nghe vua nói thẹn thùng im lặng và từ đó đi, đứng, nằm, ngồi không rời Thái tử, c̣n nhà vua th́ truyền tuyển những cung nữ thật xinh đẹp đến để làm vui ḷng Thái tử.
Năm Thái tử được mười chín tuổi, Ngài suy nghĩ: "Nay đúng là lúc Ta nên xuất gia tu tập". Nghĩ rồi liền đến chỗ vua cha với thần thái ung dung, nghiêm trang như trời Đế Thích đến gặp trời Phạm Thiên. Những quan hầu cận trông thấy Thái tử đến vội vào tŕnh tâu với vua. Vua nghe tâu trong ḷng nửa mừng nửa lo. Thái tử đến gần cúi đầu lễ vua cha, nhà vua liền đỡ Thái tử lên và bảo Thái tử ngồi. Sau khi ngồi xuống, Thái tử thưa vua cha:
-Ân ái có hội hợp phải có chia ly. Cúi xin phụ vương cho con đi xuất gia học đạo. Tất cả mọi người khi yêu thương mà phải xa nhau sẽ rất đau khổ. Nay con muốn làm cho mọi người đều được giải thoát, xin phụ vương chấp thuận, đừng cản trở con.
Vua Bạch Tịnh nghe xong lời Thái tử tâu, ḷng rất đau khổ, khác nào núi Kim cang xô ngă những núi khác, toàn thân run rẩy, không thể ngồi vững được. Vua cầm tay Thái tử ứa lệ không nói nên lời. Một lúc lâu sau, vua mới cất giọng nghẹn ngào nói:
-Con nên bỏ ư định xuất gia đi, v́ sao? V́ tuổi con c̣n trẻ, nước nhà lại chưa có người nối dơi, giờ chỉ c̣n một ḿnh cha, con nỡ nào lại bỏ ra đi.
Thái tử thấy vua cha buồn bă khóc lóc, không ưng thuận nên quay về cung, suy nghĩ đến việc xuất gia mà buồn rầu không vui.
Bấy giờ các thầy tướng giỏi ở thành Ca-tỳ-la đều đoán trong ṿng bảy ngày nếu Thái tử không xuất gia th́ sẽ lên ngôi Chuyển luân thánh vương cai trị bốn châu thiên hạ, bảy món báu sẽ tự nhiên hiện nên liền đến tâu vua:
-Ḍng họ Thích-ca nay sắp hưng thịnh.
Vua nghe thế rất vui, lập tức truyền lệnh cho các quan và các vị trong Thích tộc đến bảo:
-Các khanh có nghe lời tiên đoán của các tướng sư không? Vậy nay mọi người đều phải ngày đêm theo hầu, canh giữ Thái tử. Ở bốn cửa thành, mỗi cửa phải bố trí một ngàn người canh giữ, khắp chu vi bên ngoài thành, cứ một do-tuần phải đặt một đội quân canh pḥng.
Nhà vua c̣n truyền cho Da-du-đà-la và các quan trong nội cung phải nên gia tăng canh pḥng hơn nữa, suốt trong bảy ngày không để Thái tử xuất gia. Vua lại đến cung của Thái tử. Thái tử thấy vua cha đến liền ra nghinh tiếp, vấn an sức khỏe. Vua nói với Thái tử:
-Xưa kia tiên A-tư-đà và nay các tướng sư cũng nói là con nhất định không ưa thích sống trong cảnh trần tục, nhưng việc nối dơi tông đường rất quan trọng, vương tộc phải có người kế vị. Vậy cha xin con hăy sinh cho cha đứa cháu rồi hăy xuất gia. Con không nên trái ư cha.
Thái tử nghe lời phụ vương nói xong, trong ḷng suy nghĩ: "Sở dĩ vua cha không cho Ta xuất gia chính là v́ chưa có người nối ngôi". Thái tử liền thưa với vua cha:
-Quư hóa thay lời dạy của phụ vương!
Thái tử liền dùng tay trái chỉ vào bụng Da-du-đà-la. Vài ngày sau, Da-du-đà-la thấy trong người khác lạ, biết là đă thọ thai. Vua nghe Thái tử khen lệnh của ḿnh nên rất vui mừng nghĩ rằng trong bảy ngày nữa nhất định chưa thể có cháu ngay được. Nếu quá kỳ hạn bảy ngày tự nhiên Thái tử sẽ lên ngôi Chuyển luân vương, hẳn là không c̣n ư định xuất gia nữa.
Lúc ấy Thái tử suy nghĩ: "Nay Ta đă mười chín tuổi. Hôm nay là mùng bảy tháng hai chính là lúc Ta phải t́m đường xuất gia, vả lại sở nguyện của vua đă được đáp ứng". Nghĩ thế xong Thái tử từ thân phóng hào quang chiếu sáng cung điện của Tứ Thiên vương và đến tận cung trời Tịnh cư, nhưng không để nhân gian trông thấy. Bấy giờ chư Thiên thấy ánh sáng ấy biết Thái tử đă đến lúc xuất gia liền xuống chỗ Thái tử, cung kính lễ và chắp tay thưa:
-Từ vô lượng kiếp Ngài đă phát nguyện tu hành, nay đă đến lúc xuất gia.
Thái tử đáp:
-Đúng như lời các ông vừa nói, nay đă đến lúc Ta xuất gia nhưng phụ vương đă ra lệnh bố trí từ trong cung đến ngoài thành đều có quan quân canh gác cẩn thận, muốn đi rất khó.
Chư Thiên thưa:
-Chúng tôi sẽ có cách để Thái tử ra khỏi thành mà không ai hay
Chư Thiên liền dùng thần lực khiến quan quân ngủ say. Bấy giờ Da-du-đà-la trong giấc ngủ mộng thấy ba điềm: một là thấy mặt trăng rơi xuống đất, hai là thấy răng rụng, ba là thấy mất cánh tay phải. Da-du-đà-la giật ḿnh tỉnh giấc vô cùng lo sợ báo với Thái tử:
-Thiếp vừa thấy ba giấc mộng dữ.
Thái tử hỏi:
-Nàng mộng thấy những ǵ?
Da-du-đà-la kể lại các giấc mộng ấy. Thái tử nói:
-Trăng vẫn ở trên trời, răng nàng vẫn c̣n đó, tay nàng nào có mất. Nàng cần biết mộng mị đều là giả, không nên lo sợ.
Da-du-đà-la vội thưa:
-Theo điềm mộng ấy, thiếp chỉ lo sợ Thái tử sẽ xuất gia.
Thái tử liền trấn an:
-Nàng hăy ngủ yên, đừng lo nghĩ về việc ấy, sẽ không có ǵ xấu đến với nàng đâu.
Da-du-đà-la nghe thế bèn yên tâm ngủ lại. Lúc ấy Thái tử từ chỗ ngồi đứng dậy, nh́n ngắm các thị nữ và Da-du-đà-la ngủ say bất động như các h́nh nhân bằng gỗ, ví như thân cây chuối rỗng xốp không chắc thật. Có người nằm ôm choàng các dụng cụ ngủ say, chân tay buông thơng xuống đất; lại có người say ngủ các nước dịch trong mắt, mũi, miệng ứa tràn ra. Rồi Thái tử nội quán thấy rơ các h́nh hài xinh đẹp kia nào là tóc, móng tay chân, năo tủy, xương răng, hộp sọ, da, mỡ, thịt, máu, mủ, tim, gan, phổi, ruột già, ruột non, thận, mật... và các loại vật ô uế như phân, nước tiểu, đờm dăi... Bao bọc tất cả những thứ ô uế đó là một lớp da, chẳng có ǵ là xinh đẹp. Thế mà họ lại dùng hương, hoa, đồ trang sức để xoa ướp và trang điểm cho nó. Thân này ví như đồ vay mượn rồi phải mất, không thể tồn tại lâu được. Con người sống trăm năm th́ đă ngủ mất một nửa thời gian, c̣n lại là những lúc đau khổ sầu năo, có mấy khi được vui. Người đời luôn nh́n thấy việc ấy nhưng tại sao không tỉnh ngộ, lại mê đắm dâm dục, nay cần phải xuất gia tu tập theo con đường của chư Phật xưa kia để mau rời khỏi tai họa như hỏa hoạn này.
Thái tử suy nghĩ như thế đến nửa đêm, vị Thiên vương ở cơi trời Tịnh cư và chư Thiên ở các cơi trời Dục giới hiện ra đầy khắp không trung, đồng thanh thưa với Thái tử:
-Nay các quan quân và quyến thuộc trong ngoài đều đă ngủ say, chính là lúc Ngài nên xuất gia.
Thái tử liền đến chỗ Xa-nặc. Do thần lực của chư Thiên nên Thái tử vừa gọi là Xa-nặc liền tỉnh giấc. Thái tử bảo:
-Ngươi hăy thắng con ngựa Kiền-trắc và dắt đến đây cho Ta.
Xa-nặc lúc ấy toàn thân run sợ, trong ḷng do dự v́ không muốn trái lời Thái tử, nhưng cũng lại sợ nghiêm lệnh của đức vua nên ngẫm nghĩ hồi lâu rồi khóc thưa:
-Lệnh của nhà vua rất nghiêm, vả lại giờ này không phải giờ đi du ngoạn, cũng không phải lúc ngăn chặn địch quân, vậy trong đêm thanh vắng này, Thái tử muốn thần thắng ngựa để đi đâu?
Thái tử nói:
-Ta nay muốn diệt trừ mọi kết sử phiền năo cho tất cả chúng sinh. Vậy ngươi không nên trái ư Ta.
Xa-nặc liền khóc lớn có ư làm cho Da-du-đà-la cùng với quan quân quyến thuộc tỉnh giấc nhưng do thần lực của chư Thiên nên mọi người vẫn ngủ say không ai hay biết ǵ. Xa-nặc đành dắt ngựa đến. Thái tử bước đến bảo Xa-nặc và ngựa Kiền-trắc.
-Tất cả mọi sự yêu thương, hễ có sum họp phải có chia ly. Đó là lẽ thường t́nh của thế gian, nếu không thế th́ việc xuất gia khó mà thành được.
Xa-nặc nghe những lời ấy lặng thinh không nói, Kiền-trắc cũng không cất tiếng hí.
Bấy giờ thấy trời gần sáng, Thái tử liền từ thân phóng hào quang chiếu sáng khắp mười phương, cất tiếng oai hùng như Sư tử nói:
-Chư Phật trong quá khứ đă xuất gia như thế nào, Ta nay cũng như vậy.
Chư Thiên liền nâng bốn vó ngựa và cả Xa-nặc, c̣n trời Đế Thích cầm lọng đi theo, chư Thiên làm cho cửa thành phía Bắc tự nhiên mở ra mà không gây tiếng động. Thái tử ra khỏi thành, chư Thiên tháp tùng theo sau ca ngợi. Và lúc ấy Thái tử cất tiếng hùng như sư tử phát lời thệ nguyện:
-Nếu Ta không dứt trừ được sinh, lăo, bệnh, tử và khổ đau sầu năo cho cả thế gian, trọn đời Ta sẽ không trở về cung. Nếu không chứng được Vô thượng Chánh đẳng Chánh giác, chuyển pháp luân độ chúng sinh th́ Ta không trở về gặp phụ vương. Nếu không dứt được t́nh ân ái th́ không bao giờ Ta gặp lại d́ Ma-ha Ba-xà-ba-đề và Da-du-đà-la.
Lời nguyện của Thái tử vừa phát ra, chư Thiên trên hư không đồng thanh ca ngợi:
-Quư hóa thay! Lời nguyện ấy nhất định sẽ thành tựu.
Trời vừa sáng tỏ, Thái tử đă đi được ba do-tuần. Chư Thiên tháp tùng theo Thái tử đi đến đó thấy công việc đă xong nên liền biến mất.
Sau đó, Thái tử lần bước đi tới khu rừng có Tiên nhân Bạt-già đang tu khổ hạnh. Thấy khu rừng thanh vắng Thái tử rất vui mừng, thân tâm khoan khoái nhẹ nhàng liền xuống ngựa, vỗ lên lưng ngựa Kiền-trắc an ủi:
-Việc gian khó nhất ngươi đă vượt qua.
Thái tử lại nói với Xa-nặc:
-Ngựa Kiền-trắc đi nhanh như Kim sí điểu, vua của loài chim, ngươi vẫn luôn theo Ta không rời. Ta từng suy ngẫm ở đời có người ḷng lành mà bề ngoài trông như ác, có người bề ngoài xem hiền lành nhưng tâm lại không thế, c̣n ngươi th́ tâm và thân không trái nhau. Trong thế gian có người v́ ham giàu sang mà suốt đời bám víu; nay Ta bỏ vương quốc đến khu rừng này chỉ có một ḿnh ngươi đi theo, quả thật là hiếm có. Nay Ta đă đến nơi vắng vẻ yên tịnh rồi, ngươi nên dắt ngựa Kiền-trắc trở về cung.
Xa-nặc nghe Thái tử nói thế buồn bă khóc than đến nỗi quỵ ngă xuống đất, c̣n ngựa Kiền-trắc th́ quỳ hai chân trước, cúi đầu liếm chân Thái tử, đôi ḍng lệ tuôn tràn. Xa-nặc thưa:
-Nay thần làm sao nghe theo lời Thái tử được, bởi v́ thần đă trái lệnh của đức vua, dắt ngựa đưa Thái tử đến đây. Vua và phu nhân Ma-ha Ba-xà-ba-đề mất Thái tử chắc chắn sẽ rất đau khổ, trong cung cũng sẽ náo động v́ việc Thái tử ra đi. Hơn nữa, ở đây rừng sâu hiểm trở, thú dữ, trùng độc cùng bao nhiêu nguy hiểm khác nay thần nỡ nào rời xa Thái tử, một ḿnh trở về cung.
Thái tử đáp:
-Khi sinh ra, Ta cũng một ḿnh và khi chết tất cũng một ḿnh, đâu có bạn bè, vả lại trong đời có bốn điều khổ lớn là sinh, lăo, bệnh, tử, lẽ nào Ta làm bạn với chúng. Nay Ta v́ muốn trừ dứt hẳn những nỗi khổ ấy nên mới đến đây. Sau khi đă đoạn tận khổ đau, Ta sẽ là bạn với tất cả chúng sinh, c̣n nay Ta chưa xa ĺa khổ được th́ làm sao có thể làm bạn với ngươi. Xa-nặc lại thưa:
-Từ khi sinh đến nay, Thái tử luôn ở nơi cung cấm, thân thể tay chân đều mềm yếu, ngủ nghỉ có giường nệm êm ái, không hề có chút ǵ khó chịu, bỗng chốc đến ở nơi núi non, nằm nghỉ trên gai góc sỏi đá, lại ngồi dưới bóng cây, sao mà chịu được?
Thái tử bảo Xa-nặc:
-Đúng như ngươi nói, Ta ở trong cung không bao giờ phải nằm trên gai góc, nhưng nỗi khổ sinh già bệnh chết có tránh được không?
Xa-nặc nghe Thái tử nói thế chỉ biết đứng lặng câm, đôi ḍng lệ ràn rụa, ḷng đau đớn vô cùng.
Bấy giờ Thái tử đến bên Xa-nặc lấy thanh gươm báu rồi cất tiếng oai vệ như tiếng Sư tử nói:
-Chư Phật trong quá khứ khi đắc quả Vô thượng Chánh đẳng Chánh giác đă xả bỏ trang sức, cạo râu tóc, nay Ta cũng phải làm đúng theo pháp của chư Phật.
Nói rồi Thái tử lấy mũ và hạt ngọc trên búi tóc trao cho Xa-nặc
bảo:
-Ngươi hăy đem mũ và viên ngọc này về cho phụ vương Ta và quỳ dưới chân người tâu rằng: Ta nay không phải v́ muốn sinh lên cơi trời để hưởng lạc thú; cũng không phải là người con bất hiếu, không phải v́ giận hờn mà ra đi, Ta ra đi chỉ v́ nhàm chán và muốn dứt nỗi khổ sinh già bệnh chết. Ngươi nên vui mừng với niềm vui của Ta, xem như gặp điều lành, chớ có buồn rầu. Nếu cha Ta có ư bảo Ta xuất gia chưa đúng lúc, ngươi hăy thưa lại lời nói của Ta với vua cha là bệnh già chết đâu có hẹn ngày, dù tuổi trẻ thanh tráng cũng không thể thoát được. Nếu vua trách Ta chưa có con và chưa tŕnh tâu mà đă rời bỏ cung điện xuất gia th́ người tâu cho vương phụ rơ Da-du-đà-la đă mang thai, vua hỏi nàng sẽ rơ. Trước đây phụ vương đă ra lệnh như thế chứ Ta không tự ư. Xưa kia các vị Chuyển luân thánh vương rời bỏ cung vào rừng tu hành, không có ai nửa chừng trở lại thọ hưởng năm dục, nay Ta xuất gia cũng như vậy. Nếu chưa đạt được đạo Bồ-đề, Ta sẽ không về cung. Đối với tất cả những thân thuộc nội ngoại có t́nh yêu thương với Ta, ngươi hăy an ủi giúp Ta để họ khỏi buồn rầu thương nhớ.
Thái tử lại cởi xâu chuỗi anh lạc trên người trao cho Xa-nặc và dặn:
-Ngươi hăy đem chuỗi này về dâng lại cho d́ Ma-ha Ba-xà-ba-đề và thưa rằng Ta v́ muốn giải thoát bao nỗi khổ ở đời nên xuất gia để hoàn thành chí nguyện ấy. Vậy chớ v́ Ta mà buồn khổ.
Thái tử lại tháo bỏ tất cả trang sức c̣n lại trên thân đưa cho Xa-nặc bảo đem về trao cho Da-du-đà-la và cũng an ủi: "ở đời hễ yêu thương mà xa nhau là khổ, nay Ta v́ muốn dứt khổ nên mới xuất gia học đạo, chớ v́ Ta mà đau buồn". Đối với những người thân thuộc cũng vậy."
Xa-nặc nghe xong trong ḷng càng đau buồn, nhưng không thể trái lời của Thái tử nên quỳ xuống nhận mũ, chuỗi ngọc anh lạc và những đồ trang sức khác rồi ứa lệ thưa:
-Thần nghe chí nguyện của Thái tử mà toàn thân rúng động, ngay những kẻ ḷng như gỗ đá nghe những lời ấy cũng c̣n thương cảm; huống chi thần đă bao năm hầu hạ Thái tử, nay nghe những lời ấy tránh sao khỏi đau đớn trong ḷng. Xin Thái tử hăy từ bỏ chí nguyện ấy để đức vua, phu nhân Ma-ha Ba-xà-ba-đề và chánh phi Da-du-đà-la cùng với bao vị quyến thuộc khác khỏi phải sầu đau khổ sở. Nếu Thái tử nhất định không đổi ư th́ chớ bỏ thần. Thần nay nguyện xin nương theo gót Thái tử trọn đời không rời bởi nếu về cung chắc chắn đức vua sẽ quở trách thần sao lại để Thái tử ở một ḿnh nơi rừng vắng mà về th́ thần tâu làm sao với đức vua?
Thái tử đáp:
-Ngươi không nên nói thế. Ớ đời luôn có sự chia ĺa, đâu phải lúc nào cũng sum họp. Ta vừa sinh ra bảy ngày th́ mẹ ta đă qua đời, mẹ con c̣n chia ĺa huống chi là người khác. Ngươi chớ riêng v́ Ta mà quyến luyến, nên cùng Kiền-trắc trở lại hoàng cung.
Thái tử ra lệnh đến lần thứ hai mà Xa-nặc vẫn không chịu ra về.
Lúc ấy Thái tử liền dùng kiếm tự cạo bỏ râu tóc và phát lời thệ nguyện:
-Nay Ta dứt bỏ râu tóc nguyện đoạn trừ tất cả phiền năo và bao tập khí chướng ngại.
Trời Đế Thích liền nhận lấy tóc đem đi, chư Thiên trong hư không đốt hương, tung hoa xuống và đồng lên tiếng khen ngợi:
-Lành thay! Thật là tốt lành! Thái tử đă cạo bỏ râu tóc.
Lúc bấy giờ nh́n lại trên thân ḿnh vẫn vận y phục bằng bảy báu, Thái tử suy nghĩ: "Chư Phật trong quá khứ khi xuất gia không thể mặc như thế này". Bấy giờ vị trời Tịnh cư biết ư nghĩ ấy nên hóa thân thành một người thợ săn ḿnh mặc cà-sa đi đến trước Thái tử. Thái tử trông thấy vô cùng vui mừng nói với người thợ săn:
-Chiếc áo ông đang mặc là y thanh tịnh của chư Phật trong quá khứ đă vận. Sao ông lại mặc áo này mà làm việc tội ác?
Người thợ săn đáp:
-Tôi mặc cà-sa để dụ bầy nai, chúng thấy cà-sa đều đến gần bên tôi, tôi mới bắn chúng được".
Thái tử bảo:
-Theo lời ông nói th́ ông mặc cà-sa chỉ v́ muốn giết hại bầy nai chứ không phải v́ cầu giải thoát. Nay Ta đổi cho ông chiếc áo bằng bảy báu này, Ta mặc cà-sa chỉ v́ muốn dứt trừ phiền năo và cứu độ tất cả chúng sinh.
Người thợ săn liền nói:
-Hay lắm! Xin vâng theo lời của Ngài.
Hai người bèn đổi áo cho nhau. Thái tử vận cà-sa vào giống như chư Phật trong quá khứ. Vị Thiên tử cơi trời Tịnh cư cũng hiện trở lại thân trời, bay lên không trung trở về Thiên cung. Trong không trung lúc bấy giờ hiện ra một vầng sáng lạ, Xa-nặc thấy thế ngạc nhiên khen là chuyện chưa từng có v́ điềm lành ấy chẳng phải là việc b́nh thường.
Xa-nặc thấy Thái tử đă cạo bỏ râu tóc, vận pháp phục th́ biết rơ Thái tử nhất định không bao giờ đổi ư nên trong ḷng càng đau khổ, buồn rầu đến nỗi lại quỵ ngă xuống đất. Thái tử khuyên:
-Ngươi nên bớt sầu khổ bi lụy, trở về thành báo cho mọi người biết ư của Ta.
Nói xong Thái tử thong thả cất bước về phía trước. Xa-nặc sụt sùi rơi lệ, cúi đầu lạy theo Thái tử cho đến khi không c̣n trông thấy người nữa mới đứng lên run rẩy quay nh́n Kiền-trắc và những đồ trang sức mà Thái tử để lại, ḷng càng buồn nhớ, nước mắt tuôn trào, tay dắt ngựa, tay cầm những đồ trang sức ấy rồi cả người ngựa đều buồn bă theo đường cũ trở về kinh thành.
Cùng lúc ấy Thái tử đă tới nơi tu hành của Tiên nhân Bạt-già. Các loài chim, thú trong rừng nh́n thấy Thái tử đều sững sờ không chớp mắt, đứng yên không bay chạy. Tiên nhân Bạt-già trông thấy Thái tử từ xa liền suy nghĩ: "Vị thần nào ḱa? Phải chăng là Trời Nhật nguyệt, hay vua trời Đế Thích?". Tiên nhân cùng với thân hữu vội ra nghênh đón Thái tử rất tôn kính, thưa:
-Kính chào Nhân giả.
Thái tử thấy các vị đạo sĩ tính t́nh ḥa nhă, dáng vẻ khiêm tốn liền đi đến chỗ họ. Các vị đạo sĩ không ai không phục sắc tướng uy nghiêm của Thái tử nên cùng đến mời Ngài ngồi. Sau khi ngồi xong, Thái tử quan sát cách tu của các đạo sĩ th́ thấy có người dùng cỏ làm áo mặc; có người dùng vỏ cây hoặc lá cây làm quần áo. Người th́ chỉ ăn rau trái. Có người ăn một ngày một bữa, người th́ hai, ba ngày một bữa. Họ sống khổ hạnh như thế để thờ thần nước, thần lửa hoặc thờ mặt trời mặt trăng. Có người đứng co một chân; có người nằm măi trên đất; hoặc nằm trên gai góc, bên nước lửa. Thái tử thấy lối tu khổ hạnh như thế liền hỏi Tiên nhân Bạt-già:
-Các vị tu khổ hạnh như thế thật là lạ lùng nhưng để cầu được ǵ?
Tiên nhân đáp:
-Chúng tôi tu các pháp khổ hạnh ấy v́ muốn được sinh lên cơi trời.
Thái tử lại hỏi:
-Chư Thiên tuy vui nhưng khi hết phước vẫn luân hồi trong sáu nẻo, cuối cùng vẫn chịu khổ. Sao các vị tu cái nhân khổ để hưởng cái quả khổ như thế?
Thái tử trong ḷng buồn bă, thầm nghĩ: "Người đi buôn v́ muốn có của báu nên đi vào biển cả nguy hiểm. Nhà vua v́ muốn mở rộng đất nước mà cử binh giao chiến, nay các đạo sĩ này v́ muốn lên cơi trời mà tu khổ hạnh". Nghĩ như thế rồi Thái tử đứng lặng yên không nói. Đạo sĩ Bạt-già thấy Thái tử yên lặng nên hỏi:
-Thưa Nhân giả, ư Ngài như thế nào? Sao lại yên lặng không nói
ǵ? Có phải cách tu của chúng tôi không đúng chăng?
Thái tử đáp:
-Các vị chọn con đường tu thật đau khổ để cầu phước báo nhưng cuối cùng vẫn không thoát được khổ.
Thái tử cùng các vị đạo sĩ thảo luận cho đến chiều tối, đêm ấy Thái tử ngủ lại nơi đó. Trời vừa sáng, Thái tử nghĩ: "Những vị Tiên nhân này chọn con đường tu khổ hạnh nhưng chẳng phải là con đường giái thoát chân chánh, vậy Ta không nên ở đây". Thái tử liền từ biệt các vị Tiên nhân ấy. Các Tiên nhân hỏi:
-Nhân giả đến đây, chúng tôi đều vui mừng, khiến uy thế chúng tôi tăng thêm. Nay sao đột nhiên Ngài lại muốn đi nơi khác làm cho chúng tôi bị giảm bớt uy thế, hay là trong chúng tôi có ai xúc phạm đến Ngài? Hay v́ việc ǵ khác nên Ngài không ở lại?
Thái tử đáp:
-Không phải các vị thất lễ trong giao tiếp chủ khách, mà v́ cách tu tập của các vị chỉ làm tăng trưởng thêm sự khổ đau. Nay tôi học đạo là v́ muốn diệt trừ tận gốc khổ đau, do đó muôn đi nơi khác.
Các đạo sĩ nói với nhau:
-Con đường tu tập của vị ấy thật là rộng lớn, chúng ta làm thế nào mà giữ người ở lại được?
Lúc ấy trong số các đạo sĩ có một người coi tướng giỏi nói với các đạo sĩ kia:
-Vị nhân giả này có đủ các tướng tốt, chắc chắn sẽ đạt được Nhất thiết chủng trí, sẽ là Bậc Đạo Sư của cả trời người.
Các vị đạo sĩ nghe thế liền cùng đến trước Thái tử thưa:
-V́ con đường tu hành có khác nhau nên không dám lưu Ngài ở lại. Nếu Ngài muốn đi, nên đi về phương Bắc, nơi ấy có hai vị Đại tiên tên là A-la-la và Ca-lan. Nhân giả hăy đến đó thảo luận với các vị Đại tiên ấy, nhưng chúng tôi nghĩ là Nhân giả cũng không nên ở lại nơi ấy lâu.
Thái tử nghe nói thế liền từ tạ đi về hướng Bắc. Các đạo sĩ nh́n Thái tử ra đi trong ḷng rất buồn nên cùng nhau chắp tay đi theo tiễn đưa Ngài, nh́n theo cho đến khi Ngài đi khuất mới quay trở lại.
Từ lúc Thái tử rời hoàng cung cho đến trời chiều, Da-du-đà-la và các cung nữ mới thức dậy. Không trông thấy Thái tử, tất cả đều hoảng hốt than khóc, vội vàng đến báo với phu nhân Ma-ha Ba-xà-ba-đề:
-Sáng nay bỗng không t́m thấy Thái tử đâu cả.
Di mẫu nghe thế hoảng hốt, mê loạn ngă quỵ xuống đất, ngất đi tỉnh lại mấy lần. Khi tỉnh lại, bà vội đến chỗ vua báo tin. Vua nghe xong ngồi lặng đi không nói được một lời, toàn thân ră rời như kẻ mất hồn. Cả trong lẫn ngoài cung, ai nghe cũng rụng rời. Lúc ấy các quan đại thần vội đến cung của Thái tử và tuần hành khắp kinh thành t́m kiếm, đến cổng thành phía Bắc thấy cửa thành tự nhiên mở toang, lại cũng không trông thấy Xa-nặc và ngựa Kiền-trắc liền hỏi các quan phụ trách rằng ai đă mở cửa, nhưng mọi người đều nói là không biết, hỏi ngay người giữ cửa cũng không biết v́ sao cửa tự nhiên mở. Các vị đại thần nghĩ cửa thành phía Bắc mở chắc chắn Thái tử đi ra cửa ấy, vậy phải mau đi t́m, liền sai một ngàn cỗ xe, một vạn kỵ binh bủa ra bốn hướng t́m kiếm, nhưng v́ thần lực của chư Thiên nên không ai t́m ra được đường Thái tử đă đi. Họ trở về tâu vua đă t́m Thái tử khắp nơi nhưng không gặp.
Lúc ấy Xa-nặc đi bộ dắt ngựa Kiền-trắc, mang những đồ trang sức quư báu của Thái tử vừa đi vừa khóc hướng về cửa thành. Dân chúng các làng bên đường thấy thế rất kinh ngạc, ai cũng buồn bă cùng nhau chạy đến hỏi Xa-nặc:
-Ông đưa Thái tử đi đâu mà sao nay chỉ có một ḿnh ông và ngựa Kiền-trắc trở về như thế?
Xa-nặc nghe mọi người hỏi càng thêm đau buồn không thể nói được thành lời. Dân chúng thấy ngựa Kiền-trắc được mang đai thắng yên bằng bảy báu rất trang nghiêm mà không thấy Thái tử chẳng khác hoa đẹp trang điểm trên xác chết. Xa-nặc vừa đi vào thành, ngựa Kiền-trắc bỗng cất tiếng hí buồn bă khiến bầy ngựa trong chuồng cũng lên tiếng hí vang. Các quan bên ngoài vội vào cung thưa với phu nhân Ma-ha Ba-xà-ba-đề và chánh phi Da-du-đà-la chỉ có Xa-nặc cùng ngựa Kiền-trắc trở về. Hai người nghe thế vô cùng đau khổ nghĩ: "Tại sao nghe báo Xa-nặc và ngựa Kiền-trắc trở về mà không nghe nói đến Thái tử". Phu nhân Ma-ha Ba-xà-ba-đề than thở:
-Ta nuôi Thái tử từ thuở ấu thơ đến khi trưởng thành vậy mà trong thoáng chốc Thái tử đă bỏ ta không biết đi về phương nào, khác chi trái cây chín rời cành, lại khác chi người đói gặp bữa cơm thịnh soạn đang muốn ăn bỗng bị đổ đi tất cả.
Da-du-đà-la cũng cất lời thống thiết:
-Thiếp cùng Thái tử đi đứng nằm ngồi không rời một bước, nay người bỗng bỏ thiếp không biết đi về đâu. Các vua ngày xưa, khi bỏ ngôi vào núi học đạo đều dẫn theo vợ con không nỡ chia ĺa. Người ở đời, một lần gặp biết nhau, khi chia tay c̣n không quên nhau, nay t́nh ân ái vợ chồng vốn sâu nặng mà sao người lại bạc bẽo như thế.
Công chúa quay lại mắng Xa-nặc:
-Thà làm kẻ thù của người có trí c̣n hơn là thân thuộc với người ngu, ngươi là kẻ ngu si ám độn, lén đưa Thái tử đến nơi nào để cho họ Thích không c̣n thịnh vượng được nữa.
Lại trách ngựa Kiền-trắc:
-Ngươi chở Thái tử rời cung, lúc gần đi sao không lên tiếng, giờ một ḿnh quay về lại hí lên buồn bă.
Xa-nặc liền thưa:
-Xin phu nhân chớ trách thần và ngựa Kiền-trắc. Đó là do thần lực của chư Thiên chứ không phải người làm được. Đêm ấy khi phu nhân cùng thể nữ đều ngủ say, Thái tử ra lệnh cho thần thắng ngựa. Lúc ấy thần đă lớn tiếng khuyên can Thái tử, có ư muốn cho phu nhân và các thể nữ giật ḿnh tỉnh giấc. Đến khi thần thắng ngựa Kiền-trắc cũng không ai hay. Trước đây cổng thành mỗi lần mở, tiếng vang đến bốn mươi dặm, nhưng lúc ấy cửa tự mở toang không có một tiếng động, những việc như thế chẳng phải là do thần lực của chư Thiên sao? Đến khi ra khỏi thành, chư Thiên đă nâng vó ngựa và cả thần bay lên không trung, lại có vô số chư Thiên đi theo, vậy thần làm sao ngăn cản được? Trời vừa rạng sáng th́ Thái tử đi được ba do-tuần, đến chỗ của đạo sĩ Bạt-già lại có những chuyện kỳ lạ xảy ra. Xin phu nhân lắng nghe lời thần kể. Khi Thái tử đến khu rừng của Tiên nhân Bạt-già đang tu khổ hạnh, người liền xuồng ngựa vỗ vào lưng ngựa Kiền-trắc và ra lệnh cho thần trở về cung. Lúc ấy thần cứ đi theo Thái tử, không chịu trở về. Thái tử nhất định không cho thần ở lại, lấy gươm báu rồi tuyên bố rằng chư Phật quá khứ v́ muốn đắc đạo Vô thượng Chánh đẳng Chánh giác đều bỏ những trang sức quư báu, cắt bỏ râu tóc, nay Ngài cũng theo như chư Phật trong quá khứ. Nói xong Ngài liền cởi măo và lấy hạt minh châu đưa cho thần bảo đem về dâng vua, lại đưa chuỗi anh lạc bảo đem về dâng cho di mẫu, c̣n các trang sức khác th́ bảo trao lại cho phu nhân. Lúc đó dù nghe Ngài hối thúc nhưng ḷng thần không muốn trở về. Thái tử liền dùng gươm tự cắt bỏ râu tóc và được chư Thiên đến tiếp lấy tóc đem đi. Thái tử đi tới trước một đoạn th́ gặp một người thợ săn, liền lấy áo thất bảo của ḿnh đổi lấy y cà-sa mà người thợ săn đang mặc. Lúc ấy trên hư không có luồng ánh sáng rất lớn. Thần thấy Thái tử đă thay đổi y phục, biết rơ Thái tử nhất quyết không về nữa, ḷng thần vô cùng đau đớn. Thái tử đi đến chỗ Tiên nhân Bạt-già đang tu, thần đành từ biệt trở về. Những sự lạ lùng ấy đều do sức thần của chư Thiên làm ra chứ con người làm sao mà làm được, vậy xin phu nhân khiển trách thần và Kiền-trắc.
Khi đó phu nhân Ma-ha Ba-xà-ba-đề và Da-du-đà-la nghe Xa-nặc kể những việc lạ lùng ấy xong, trong ḷng đă đôi phần tỉnh ngộ nên im lặng không nói. Khi nhà vua vơi bớt đau đớn buồn bă, liền kêu Xa-nặc hỏi:
-Tại sao ngươi làm khổ ḍng họ Thích như thế. Ta đă nghiêm lệnh cho mọi người trong ngoài giữ ǵn Thái tử chỉ e sợ Thái tử xuất gia. Sao ngươi lại lén thắng ngựa Kiền-trắc và ra đi cùng Thái tử?
Xa-nặc nghe lời vua quở trách run sợ vội tâu:
-Thái tử rời khỏi hoàng thành đi không phải lỗi tại thần, xin đại vương hăy nghe thần kể đầu đuôi.
Nói xong Xa-nặc liền lấy mũ báu, hạt minh châu đặt dưới chân vua rồi thưa:
-Thái tử bảo thần đem mũ và hạt minh châu này về dâng lên bệ hạ, xâu chuỗi anh lạc th́ dâng cho di mẫu, c̣n các đồ trang sức khác th́ trao cho chánh phi Da-du-đà-la.
Vua thấy những thứ ấy ḷng càng buồn nhớ Thái tử không nguôi, đến gỗ đá c̣n phải động ḷng huống chi t́nh cảm cha con sâu nặng. Xa-nặc thuật lại toàn bộ sự việc đă xảy ra cho vua nghe và tâu:
-Thái tử truyền lệnh cho thần là nếu đại vương cho là cần có con nối dơi rồi mới xuất gia, nay chưa có con sao đă xuất gia th́ thưa với bệ hạ rằng vào lúc ra đi Thái tử chưa tâu cho bệ hạ rơ là chánh phi Da-du-đà-la đă có thai rồi, bệ hạ nên hỏi nàng. Trước kia bệ hạ đă hứa như thế, nay Ngài đă thực hiện đúng như vậy chứ không phải Ngài tự tiện ra đi.
Vua nghe thế liền cho mời Da-du-đà-la đến hỏi:
-Thái tử bảo con đă có thai, phải đúng như vậy không?
Da-du-đà-la liền thưa vua:
-Vào hôm đại vương đến cung, Thái tử lấy tay chỉ vào con, con lập tức cảm thấy trong người khác lạ nên biết ḿnh đă thụ thai.
Vua nghe thế lấy làm lạ, ḷng ưu sầu có giảm bớt, thầm nghĩ: "Lúc ấy ta hứa như thế là nghĩ chỉ trong bảy ngày làm sao có con được và như vậy ngôi Chuyển luân vương tự nhiên sẽ đến, không ngờ chưa hết bảy ngày mà Da-du-đà-la đă có mang thật là do lỗi ta thiếu trí, v́ muốn t́m cách lưu Thái tử nên hứa như thế, giờ càng hối hận. Thái tử mưu trí vượt ngoài sự dự liệu của người khác. Việc này c̣n có thần lực của chư Thiên, nay ta không nên trách Xa-nặc".
Vua nghĩ Thái tử quyết không về th́ dù có làm cách ǵ cũng không đưa Thái tử về được. Tuy Thái tử xuất gia học đạo nhưng nay đă có người nối dơi không sợ vương tộc tuyệt hậu. Hiện nay cần phải bảo Da-du-đà-la nên giữ ǵn cẩn thận đứa con trong bụng.
Vua Bạch Tịnh v́ quá nặng t́nh cha con nên nói với Xa-nặc:
-Nay ta nhất định cho đi t́m Thái tử nhưng không biết Thái tử đang ở đâu. Thái tử bỏ ta đi học đạo, ta làm sao có thể sống một ḿnh. Ta nhất định phải đi t́m Thái tử.
Lúc ấy Quốc sư và một vị đại thần nghe vua muốn đi t́m Thái tử liền đến can ngăn:
-Đại vương chớ quá buồn phiền. Chúng tôi thấy tướng mạo của Thái tử chắc là trong đời quá khứ đă nhiều kiếp xuất gia tu học nên ngay ngôi vị Đế Thích cũng không muốn huống chi là ngôi Chuyển luân vương làm sao giữ chân Thái tử được. Đại vương không nhớ lúc mới sinh, Thái tử đă từng đi bảy bước, chỉ tay lên cao mà nói: "Ta không c̣n chuyển sinh nữa, đây là thân sau cùng". Lúc ấy các vị trời Phạm thiên, Đế Thích đều đến chúc mừng, có điều kỳ diệu như vậy th́ Thái tử đâu c̣n lưu luyến cơi trần, vả lại tiên A-tư-đà đă từng xem tướng cho Thái tử và quả quyết là năm mười chín tuổi Thái tử sẽ xuất gia học đạo và sẽ thành Bậc Nhất Thiết Chủng Trí. Ngày nay sự việc xảy ra đều đúng, đại vương sao c̣n sầu khổ như thế. Hơn nữa đại vương đă từng ra nghiêm lệnh cho quan quân trong và ngoài thành giữ ǵn Thái tử sợ Thái tử xuất gia nhưng rồi chư Thiên đă đến đưa Thái tử ra khỏi thành, như thế th́ sức người làm sao ngăn cản được. Vậy xin đại vương nên vui mừng, đừng măi ôm ḷng buồn phiền và không nên ra đi t́m Thái tử, c̣n nếu bệ hạ lo lắng cho Thái tử th́ chúng tôi sẽ đi t́m xem Thái tử hiện nay đang ở đâu.
Vua nghe lời can ngăn bèn suy nghĩ: "Ta biết Thái tử không về, ḷng ta không thể quên được nhưng cũng chẳng thể t́m kiếm được, vậy ta nay phải nhờ quốc sư và quan đại thần đi xem sao". Nghĩ xong nhà vua liền đáp:
-Lành thay! Các khanh hăy lên đường t́m Thái tử giúp ta. Mọi người ở trong và ngoài cung đều đang sầu khổ, vậy hai khanh không nên chậm trễ.
Quốc sư và vị đại thần liền từ giă đức vua ra đi t́m Thái tử.
Quyển 1
Quyển 2 Quyển 3 Quyển 4
